Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.

Diolch, Lywydd. Tra bod y Prif Weinidog i ffwrdd yr wythnos diwethaf, efallai ei fod wedi gweld bod Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid wedi ysgrifennu at Ganghellor y Trysorlys ynghylch toriadau arfaethedig i wariant cyhoeddus ymhen dwy neu dair blynedd, a fydd yn gyfanswm o £3.5 biliwn. Mae'r Llywodraeth, eleni, yn rhedeg diffyg yn y gyllideb sy’n cyfateb i £60 biliwn. Llwyddodd George Osborne i gyflawni’r gamp unigryw o fenthyg dwywaith gymaint o arian mewn chwe blynedd ag a wnaeth Gordon Brown ac Alistair Darling. Mae’r ddyled genedlaethol yn £1,800 biliwn erbyn hyn, o'i gymharu â £1,200 biliwn chwe blynedd yn ôl. Mae hynny’n £28,000 ar gyfer pob person yng Nghymru—y Deyrnas Unedig, yn wir. Mae'n hawdd iawn gwario arian nad oes gennym, wrth gwrs, a byddai pawb yn hoffi gallu benthyg yn ddiderfyn a byth yn gorfod ei ad-dalu. O faint y mae'n credu y dylai gofyniad benthyg y Llywodraeth gynyddu ar sail barhaol?

Mae hwnnw'n achos cryf iawn yn wir dros fenthyg nawr i fuddsoddi ar gyfer y dyfodol. Nid yw erioed wedi bod yn rhatach i fenthyg arian ar farchnadoedd y byd. Rydym ni’n gwybod o brofiad ar ôl diwedd yr ail ryfel byd, pan oedd y DU mewn sefyllfa waeth o lawer nag y mae ynddi nawr yn ariannol, bod Llywodraeth y dydd wedi cymryd y safbwynt y byddai'n ceisio benthyg arian er mwyn buddsoddi ar gyfer y dyfodol. Yna, gwelsom, wrth gwrs, dwf economaidd y 1950au a'r 1960au. Felly, rwy’n Keynesaidd heb gywilydd yn hyn o beth. Rwyf o'r farn y dylai'r Llywodraeth fod yn benthyg nawr er mwyn buddsoddi, er mwyn creu’r incwm a fydd yn ad-dalu cost y benthyca hwnnw a mwy yn y dyfodol.

Ond mae'r Prif Weinidog yn gwybod nad yw hynny byth yn digwydd. Does dim ond rhaid iddo edrych ar hanes diweddar sefyllfa ddyled Llywodraeth y DU i weld beth yw’r gwirionedd. Mae gennym ni Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol yng Nghymru—peth da iawn yw hi hefyd—ond yr hyn yr ydym ni’n ei wneud trwy barhau â’r sefyllfa 'hynt yr oferwr' hwn o fenthyg, wrth gwrs, yw trosglwyddo dyled enfawr i’r genhedlaeth nesaf, y bydd yn rhaid iddyn nhw ei had-dalu. Nid wyf yn credu bod hwnnw'n safbwynt arbennig o foesol i ni ei fabwysiadu.

Ond, mae ateb gwell i hyn. Nid oes rhaid i ni fenthyg yr arian hwnnw o gwbl. Gallwn edrych ar yr hyn y mae'r Llywodraeth yn gwario arian arno ar hyn o bryd a thorri heb unrhyw berygl y bydd unrhyw un ym Mhrydain dan anfantais. Gadewch i ni ystyried y gyllideb cymorth tramor, er enghraifft, yr ydym ni’n gwario £12 biliwn arni eleni. Pe byddem ni’n tynnu dim ond 3.5 biliwn oddi ar y £12 biliwn, byddai hynny'n gyfystyr â’r un math o arbediad y mae Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid eisiau i Ganghellor y Trysorlys beidio â’i ddidynnu o gyllideb Llywodraeth Cymru. Ceir digonedd o resymau pam y dylem ni dorri’r gyllideb cymorth tramor. Felly, a yw’r Prif Weinidog yn rhoi buddiannau pobl mewn gwledydd tramor o flaen buddiannau pobl Cymru?

Rwy'n meddwl bod arweinydd UKIP yn bod yn naïf yn yr hyn a ddywed. Yn gyntaf oll, ceir y cwestiwn moesol amlwg o'r gwledydd hynny sy'n gyfoethog yn helpu'r gwledydd hynny sy’n dlawd. Mae enghraifft Norwy yn enghraifft berffaith o hynny. Sefydlwyd Grantiau Norwy gan Lywodraeth Norwy oherwydd eu bod yn teimlo eu bod wedi gwneud yn dda iawn o olew a nwy ac eisiau rhoi rhywbeth yn ôl i bobl sydd â llai. Felly, mae’r anhunanoldeb hwnnw a’r awydd i helpu dynoliaeth yn gryf dros ben.

Ond hefyd, os edrychwn ni ar y mater yn economaidd, mae cymorth yn prynu ffrindiau a chynghreiriaid. Os na fyddwch yn darparu cymorth i wledydd er mwyn eu helpu nhw ac y byddant yn parhau i fod yn ffrind i chi yn y dyfodol, bydd rhywun arall yn ei wneud. Felly, ydy, mae’n iawn dweud bod achos moesol cryf dros gymorth, ond, mewn termau diplomyddol, mae hefyd yn gywir i ddweud, os ydych chi’n cynnig cymorth i wledydd a fydd yn tyfu yn y dyfodol, byddant yn parhau i fod yn ffrindiau i chi ac yn masnachu gyda chi yn y dyfodol, gan gynyddu cyfoeth eu pobl eu hunain a phrynu'r nwyddau yr ydych chi’n eu gweithgynhyrchu, wrth gwrs.

Wrth gwrs bod achos dyngarol dros gymorth ac nid oes neb yn erbyn hynny, ond mae llawer o'n cyllideb cymorth yn mynd i wledydd sy'n gwario symiau enfawr o arian ar brosiectau na fyddem ni’n eu hystyried yn ddyngarol am eiliad. Er enghraifft, rydym ni’n cynyddu ein cymorth i Bacistan gan £100 miliwn eleni i bron i £450 miliwn y flwyddyn. Mae Pacistan, eleni, yn cynyddu ei chyllideb amddiffyn gan £635 miliwn i £6.7 biliwn. Maen nhw’n gwario llawer mwy y pen ar amddiffyn nag yr ydym ni’n ei wneud yn y Deyrnas Unedig. Mae ganddyn nhw raglen niwclear a rhaglen ofod hefyd. Felly, yr hyn yr ydym ni’n ei wneud i bob pwrpas trwy gynyddu faint o gymorth yr ydym ni'n ei roi i Bacistan yw ariannu eu cyllidebau milwrol, gofod a niwclear yn anuniongyrchol.

Mae'n defnyddio un enghraifft. Ceir llawer iawn iawn o enghreifftiau eraill o wledydd lle mae pobl wedi dioddef yn fawr, llawer ohono oherwydd anfedrusrwydd pwerau Ewropeaidd a adawodd y gwledydd hynny gyda ffiniau artiffisial a chyda dryswch economaidd, ac a adawodd y gwledydd hynny heb draddodiad o lywodraethu. Fe’u gadawyd mewn anawsterau o ganlyniad. Mae gan lawer o'r gwledydd hynny lywodraethu da erbyn hyn. Os edrychwn ni ar Ghana, er enghraifft, mae Ghana yn wlad lle mae llywodraethu yn gadarn, ac eto mae llawer o'r bobl yno yn talu am y camgymeriadau a wnaed yn y 1960au ar ôl annibyniaeth. Nid wyf yn gweld dim byd o'i le o ran darparu cymorth i bobl er mwyn eu galluogi i oroesi, wrth gwrs, ond hefyd er mwyn galluogi pobl i ddatblygu eu hunain yn economaidd ac, wrth gwrs, i alluogi'r bobl hynny wedyn i ddarparu ar gyfer eu teuluoedd.

Roeddwn i yn Uganda ddwy flynedd yn ôl. Yr un peth wnaeth fy nharo i am Uganda oedd ysbryd entrepreneuraidd llwyr y bobl. Yr hyn nad oedd ganddynt oedd cyfalaf. Coffi oedd y prif gnwd arian parod. Roedden nhw’n arbed arian o goffi er mwyn darparu cyfalaf i’w hunain—nid oedd ganddynt unrhyw ffordd arall o’i wneud. Y peth gwych a ddigwyddodd yn Uganda oedd bancio trwy ffonau symudol—gallai pobl symud arian o gwmpas mewn ffordd na allent o'r blaen.

I lawer iawn o bobl ledled y byd, y cwbl sydd ei angen arnynt yw ychydig o gymorth er mwyn ffynnu, a dyna pam yr ydym ni’n rhoi cymorth i bobl—er mwyn gwneud yn siŵr y gallant ffynnu yn y dyfodol ac y gall eu cymunedau ffynnu yn y dyfodol.

Arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood.

Diolch, Lywydd. Brif Weinidog, ar 16 Ionawr, cyflwynwyd Bil Undebau Llafur (Cymru) gennych. Bwriad y Bil hwnnw yw datgymhwyso agweddau ar Ddeddf Undeb Llafur 2016 Llywodraeth y DU. Mae Plaid Cymru yn cefnogi hyn—credwn y dylai cysylltiadau diwydiannol gael eu penderfynu yma ac nid yn San Steffan. Bydd eich Bil undebau llafur yn gymwys o dan bwerau presennol y Cynulliad. A ydych chi’n credu y bydd yn gymwys o dan y model cadw pwerau yr ydym ni’n symud iddo o dan y Ddeddf Cymru newydd?

Bydd y cymhwysedd yn newid, ond ein cred ni yw hyn: byddwn yn pasio’r ddeddfwriaeth hon a byddwn yn gwneud yr hyn sy'n iawn i bobl Cymru. Mae'n fater wedyn i Senedd y DU benderfynu a yw'n dymuno gwrthwneud Deddf a basiwyd gan bobl Cymru yn eu Senedd. Os bydd yn dewis gwneud hynny, bydd yn creu argyfwng cyfansoddiadol.

Mae Deddf Cymru yn cyflwyno rhestr drom o gyfyngiadau, ac mae cysylltiadau diwydiannol yn un o'r cyfyngiadau hynny. Clywsom ddoe gan y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol bod Llywodraeth y DU yn bwriadu deddfu ar gysylltiadau diwydiannol ar ôl i Ddeddf Cymru 2017 ddod i rym—maen nhw’n defnyddio’r geiriau 'ar y cyfle cyntaf'.

Os ydych chi eisiau lleihau streiciau, nid trwy gyfyngiadau cyfreithiol yw’r ffordd orau, ond trwy drafod, deialog a dull partneriaeth gymdeithasol sy'n cael ei argymell gan fwyafrif y bobl yn y Cynulliad hwn. Rydych chi wedi dweud eich bod chi’n dal i fwriadu mynd â’r Bil undebau llafur drwy'r Cynulliad hwn. Beth yw eich cynllun i sicrhau nad yw ei ddarpariaethau yn cael eu gwrthod gan Lywodraeth y DU?

Byddwn yn gwneud popeth a allwn i wneud yn siŵr nad yw hynny'n digwydd. Byddwn yn mynd â’r ddeddfwriaeth hon drwy'r Cynulliad, ac rydym ni’n credu y bydd yn pasio gyda chefnogaeth nid yn unig y blaid lywodraethol, wrth gwrs, ond ei phlaid ei hun hefyd, rydym ni’n hyderu. Mae'n fater wedyn i Senedd y DU, a Thŷ'r Arglwyddi yn benodol, benderfynu a yw'n gyfansoddiadol briodol ceisio gwrthdroi deddfwriaeth a wnaed mewn senedd ddatganoledig gan Aelodau etholedig y senedd ddatganoledig honno yn gweithredu yn unol â’u cymhwysedd. Mae hwnnw'n fater cyfansoddiadol difrifol a fydd yn creu helynt i Senedd y DU os bydd yn dilyn y trywydd hwnnw.

Diolch. Tybed a fyddwn ni’n gweld achos Goruchaf Lys arall nawr, ac rwy'n siŵr y byddech chi’n cytuno y byddai hynny'n farn ddamniol ar Ddeddf Cymru. Pleidleisiodd Plaid Cymru yn erbyn y cynnig cymhwysedd deddfwriaethol ar Ddeddf Cymru gan ein bod ni o'r farn y gallai arwain at gydio pŵer gan San Steffan. A fyddech chi’n cytuno bod hyn yn edrych fel cyfiawnhad erbyn hyn o’n safbwynt ni ar y bleidlais honno?

Ceir cytundeb ar draws y rhan fwyaf o'r Siambr hon nad yw Deddf Cymru yn mynd i gynnig setliad parhaol, fel y dywedodd Llywodraeth y DU oedd ei hamcan i’w sicrhau. A wnewch chi ddatgan heddiw pa un a ydych chi’n credu bod Deddf Cymru 2017 yn anymarferol? Os ydych chi’n credu ei bod yn anymarferol, a ydych chi’n cefnogi galwad Plaid Cymru am Fil Cymru newydd ar unwaith?

Nid yw’n anymarferol, ond mae'n anfoddhaol. Mae hi a minnau o’r un safbwynt yn union ar hyn. Roedd y ddeddfwriaeth bresennol yn rhan o becyn—roedd rhannau ohono nad oeddem yn eu hoffi ac na wnaethom eu derbyn, ond, serch hynny, roedd yn mynd â’r Cynulliad hwn yn ei flaen o’i ystyried fel pecyn. A yw'n golygu bod busnes anorffenedig? Wrth gwrs. Nid yw’r mater o awdurdodaeth wedi ei ddatrys o hyd; nid yw’r mater o blismona wedi ei ddatrys o hyd; felly hefyd y ffaith fod ardrethi teithwyr awyr wedi eu datganoli yn yr Alban, ond nid yng Nghymru heb unrhyw reswm call, rhesymegol. Bydd, yn ddi-os, bydd Bil Cymru arall a fydd yn gwella ar y un yr ydym ni wedi ei gael yn ddiweddar.

Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Brif Weinidog, ceir y newyddion syfrdanol hyn heddiw bod pump o bobl yr wythnos yn marw yng Nghymru—pump o bobl y diwrnod, mae'n ddrwg gen i, yn marw yng Nghymru—oherwydd llygredd aer. Mae hwn yn ffigur brawychus y mae fy nghydweithiwr, David Melding wedi ei godi droeon yn y Siambr hon, ac arweiniodd y Ceidwadwyr Cymreig ddadl ar hyn ym mis Gorffennaf. Bydd llawer o gymunedau yn briodol yn edrych at Lywodraeth Cymru i geisio deall pa fesurau y bydd y Llywodraeth yn eu cymryd i wella ansawdd aer yn ystod oes y Cynulliad hwn? Byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi roi rhywfaint o ddealltwriaeth i ni o'r camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wneud yn siŵr bod cymunedau fel y rhai ym mwrdeistref sirol Caerffili sy'n cael eu henwi yn rhaglen 'Week In Week Out' heddiw yn gallu cymryd cysur a gweld gwelliant gwirioneddol.

Mater i awdurdodau lleol yw adolygu ansawdd aer lleol. Rydym ni yn eu cynorthwyo o ran gwneud hynny. Rydym ni’n ystyried ymatebion i'r ymgynghoriad diweddar a gynhaliwyd ar y pwnc hwn. Roedd yn cydnabod y manteision iechyd ar unwaith a hirdymor i'w hennill trwy leihau amlygiad i lygredd ledled Cymru. Un maes, wrth gwrs, sy’n cael effaith fuddiol ar ansawdd aer yw annog mwy o bobl i ddefnyddio cludiant cyhoeddus, a dyna pam, wrth gwrs, y pasiwyd Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 gennym, er mwyn i hynny ddigwydd. Mae angen i ni weld, wrth gwrs, mwy o fuddsoddiad mewn cludiant cyhoeddus yng Nghymru. Rydym ni’n chwarae ein rhan gyda'r metro, ac mae angen i ni wneud yn siŵr ein bod ni’n gweld trydaneiddio yn digwydd i Abertawe nawr, fel yr addawyd gan Lywodraeth y DU, er mwyn cael mwy o bobl ar y trenau ac allan o geir. Ond po fwyaf y gallwn ni leihau'r defnydd o geir a chynnig dewis arall yn hytrach na defnyddio ceir, y gorau y bydd hi i ansawdd aer.

Fel y dywedais, mae pump o bobl yr wythnos yn marw oherwydd problemau ansawdd aer yng Nghymru—mae hynny'n 2,000 o bobl y flwyddyn. Mae hwnnw'n ffigur brawychus, ac fel y mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi ei nodi heddiw, dyma un o'r materion pwysicaf, os nad y pwysicaf yr ydym ni’n ei wynebu. Gwahoddwyd Llywodraeth Cymru gan raglen 'Week In Week Out' heddiw i gymryd rhan yn y rhaglen honno, ac yn anffodus dewisodd beidio â gwneud hynny gan gyhoeddi datganiad ysgrifenedig yn unig. A allwch chi ddeall pam mae pobl yn poeni nad ydynt yn gweld cynnydd gwirioneddol yn eu cymunedau pan na allant weld Llywodraeth Cymru ar flaen y gad o ran gwneud y gwelliannau hyn? Yn ôl yr hyn a ddeallaf, 18 yw nifer y troseddau, ac eto bu 57 o wahanol droseddau o ran ansawdd aer yn y gymuned ym mwrdeistref sirol Caerffili y cyfeirir ato. Maen nhw’n dal i ddioddef ddydd ar ôl dydd gyda'r llygryddion yn atmosffer yr ardal benodol honno. Mae angen i ni gael synnwyr o'r hyn y gallwn ei raddnodi ar ddiwedd y Cynulliad hwn sy’n edrych fel llwyddiant yn y maes penodol hwn. Beth fyddech chi'n ei ystyried yn ganlyniad llwyddiannus o’r mesurau y byddwch yn eu cymryd erbyn 2021, Brif Weinidog?

Wel, byddai'n ostyngiad i gyfanswm y PM10s yn yr atmosffer, a PM2.5s hefyd o bosibl. Os edrychwn ni ar leihau allyriadau—soniais am yr ymgynghoriad yn gynharach a bydd ein hymateb i'r ymgynghoriad hwnnw yn cael ei gyhoeddi cyn bo hir. Beth yw ein cyfraniad? Disgwyl i fetro de Cymru, disgwyl i’r metro yn y gogledd-ddwyrain gynnig dewis arall yn hytrach na defnyddio car—sy’n golygu gostyngiad i gyfanswm y nwyon llosg sy’n dod allan o geir—i wneud yn siŵr bod gan bobl y dewis arall hwnnw, gan hyrwyddo’r Ddeddf teithio llesol fel bod mwy o bobl yn gallu beicio hefyd—unwaith eto, gan beidio â defnyddio ceir.

Y broblem, wrth gwrs, yw bod y newidiadau newydd i ardollau ecséis cerbydau sy’n mynd i gael eu cyflwyno, os cofiaf yn iawn, ar ôl y flwyddyn gyntaf o fodolaeth car, pob car, waeth beth yw ei allyriadau, yn talu'r un dreth ffordd. Nawr, bu gennym ni system ers blynyddoedd lle mae’r ceir hynny sy’n llygru fwyaf yn talu'r mwyaf. Nawr rydym ni’n symud i system lle mae'n ffi unffurf. Nid wyf yn credu bod hynny'n iawn. Gallaf ddeall bod yn rhaid i Lywodraeth y DU newid y system, fel arall ni fydd braidd neb yn talu treth ffordd yn y pen draw—rwy’n deall hynny. Ond nid wyf yn credu ei bod yn iawn i symud i system lle, i bob pwrpas, os oes gennych chi gar â llawer iawn o allyriadau, y byddwch yn talu’r un fath â rhywun y mae ei gar yn ysgafn dros ben o ran allyriadau. Ni fydd hynny’n helpu ansawdd aer yng Nghymru.

A wnewch chi gytuno, fel Prif Weinidog, i gynnull uwchgynhadledd ar y mater penodol hwn o’r holl gyrff cyhoeddus â buddiant, fel y gellir cael dull cydgysylltiedig ar ei gyfer, ar y sail ein bod ni, yn gyffredinol, ar draws y pleidiau eisiau gweld gwelliannau? Pan fo gennych chi fater iechyd y cyhoedd sy'n cymryd 2,000 o fywydau y flwyddyn yng Nghymru—heb sôn am rannau eraill o’r Deyrnas Unedig—dylid ystyried hynny, byddwn yn awgrymu, fel y botwm cyntaf i’w wasgu ar eich rhestr o flaenoriaethau. Mae’n ymddangos bod elfen o wahaniaeth pan gaiff ei gyflwyno mewn cymunedau ar hyd a lled Cymru, ac mae angen ei ganoli rhywfaint a chydgysylltu yma. A wnewch chi gytuno i gynnal uwchgynhadledd, i wneud yn siŵr y gellir gwneud cynnydd ar yr eitem agenda hon, fel y gallwn weld gwelliannau gwirioneddol ledled Cymru, ond yn bwysig, gwelliannau i wneud yn siŵr nad ydym yn parhau i weld nifer y bobl sy'n marw oherwydd ansawdd aer gwael yn cynyddu yng Nghymru?

Un o'r materion sy'n broblem gynyddol hefyd, wrth gwrs, yw ceir sy’n segura mewn tagfeydd traffig—yn gadael eu hinjans ymlaen—ac mae hynny'n creu ardaloedd penodol o ansawdd aer arbennig o isel. Ceir sawl ffordd o ymdrin â hynny. Un yw gwneud yn siŵr bod y rhwystrau’n cael eu gwaredu. Mae hefyd yn golygu, wrth gwrs, ein bod ni’n edrych ar ffyrdd o hyrwyddo mwy o hybridau a cheir trydan yn y dyfodol, a cheir nifer o ffyrdd y gellir gwneud hynny. Yn rhan o'r ymateb i'r ymgynghoriad a gynhaliwyd, byddwn yn ceisio bod mor gynhwysol â phosibl yn ein dull. Mae'n rhaid i ni wneud hynny, wrth gwrs, gan weithio gyda llywodraeth leol hefyd, fel y prif fonitoriaid o ansawdd aer lleol, er mwyn gwneud yn siŵr ein bod ni’n parhau i wella'r aer y mae pobl Cymru yn ei anadlu.