Symudwn ymlaen at eitem 4 ar yr agenda sef datganiad gan Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes: Cynlluniau Strategol y Gymraeg mewn Addysg—y ffordd ymlaen. Ac rwy’n galw ar Alun Davies, y Gweinidog, i gyflwyno’r datganiad. Alun Davies.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. A gaf i ddechrau drwy gofnodi’n gyhoeddus fy niolch i’r awdurdodau lleol am eu gwaith ar gyfer cynlluniau strategol y Gymraeg mewn addysg ar gyfer 2017-20? Dengys rhai o’r cynlluniau berchnogaeth ac ymrwymiad i’r iaith Gymraeg, ac mae hyn i’w groesawu. Fodd bynnag, mae angen i eraill ddangos mwy o gyfrifoldeb am dwf addysg cyfrwng Cymraeg. Nid yw lefel yr uchelgais yr oeddwn i wedi gobeithio amdano ddim mor amlwg ag yr oeddwn wedi ei ddisgwyl. Erbyn hyn, byddwch yn ymwybodol ein bod ni ar drothwy lansio strategaeth newydd sy'n anelu at sicrhau miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, a byddwn ni fel Aelodau etholedig, fel dinasyddion Cymru, yn methu â chyflawni hyn ar ein pennau ein hunain. Rydym am i bawb yng Nghymru ymuno â ni ar y daith hon.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Rydym ni’n cydnabod mai addysg yw’r prif gyfrwng ar gyfer creu siaradwyr Cymraeg newydd. Rydym ni eisoes yn gwybod bod ychydig o dan 9,000 o blant pum oed yn mynychu ysgolion cyfrwng Cymraeg a dwyieithog. Ni allwn ni fodloni ar hyn. Mae angen i Gymru fod â system addysg gynhwysol sy'n cynnal ac yn creu siaradwyr Cymraeg. Trwy greu galw am addysg cyfrwng Cymraeg, sicrhau bod mynediad hwylus at ofal plant yn y blynyddoedd allweddol hynny cyn addysg statudol, a thrwy adolygu bod lleoedd digonol ar gael, mae’n rhaid i ni fynd i’r afael â’r cyfleoedd hyn i gryfhau a gweld twf yn seilwaith addysg cyfrwng Cymraeg. Rydw i'n credu'n gryf mai cydweithio mewn modd cadarnhaol rhwng Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol yw'r unig ffordd ymlaen. Dyna pam rwyf am i’r bartneriaeth hon gryfhau a datblygu ymhellach, fel y bydd y cynlluniau hyn yn gweithio'n well, gan adlewyrchu’r angen i sicrhau twf yn y ddarpariaeth. Mae’r fframwaith ddeddfwriaethol wedi gweithio’n dda i ni, gan sicrhau statws i gynllunio addysg cyfrwng Cymraeg. Rydym ni nawr mewn cyfnod newydd. Felly, er mwyn paratoi ar gyfer y cyfnod newydd hwn o gynllunio, mi fyddaf i’n gofyn i fy swyddogion i edrych eto ar y ddeddfwriaeth mewn rhagor o fanylder.

Mae'n bryd i ni nawr gymryd camau pendant. Dyna pam y mae Aled Roberts wedi cael ei benodi i gynnal arolwg brys o'r system bresennol ar gyfer cynllunio addysg Gymraeg. Bydd hyn yn cynnwys cynlluniau presennol, 2017 i 2020. Mi fydd Aled, wrth gwrs, yn cyfrannu ei brofiad helaeth a’i allu i sgrwtineiddio i’r gwaith hwn. Mae’n gyn-arweinydd llywodraeth leol, yn llywodraethwr ysgol ac, wrth gwrs, yn gyn-Aelod fan hyn gyda’r Democratiaid Rhyddfrydol yn y gogledd. Mae ganddo fe gefndir a phrofiad sy’n angenrheidiol i ddatrys pam nad yw cynllunio ieithyddol o ran y Gymraeg mor effeithiol ag y mae angen iddo fod. Mi fydd Aled yn cynnig argymhellion ar sut i ddatblygu cynlluniau strategol y Gymraeg mewn addysg. Mi fydd yn rhaid i’r argymhellion hyn fod yn ddiamwys a rhoi cyfeiriad clir i mi o ran y newid sydd ei angen. Bydd cydweithio rhwng Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol yn ystod y cyfnod hwn yn hanfodol ar gyfer sicrhau canlyniad llwyddiannus. Byddaf i’n gofyn i bob un awdurdod lleol ledled Cymru i gyfrannu at yr adolygiad hwn.

Yr arolwg brys hwn fydd cam cyntaf y newid. Ni allaf ragweld beth fydd casgliadau’r adolygiad, ond bydd yn rhaid i unrhyw waith datblygu yn y dyfodol gynnwys y rhai sy'n darparu addysg ar lawr gwlad: athrawon, llywodraethwyr, penaethiaid, staff cefnogi—y rhai sydd â rhan sylweddol i'w chwarae er mwyn creu miliwn o siaradwyr Cymraeg. Mi fydd fy swyddogion i yn cysylltu â phob un awdurdod lleol ynghylch amserlen yr adolygiad hwn ac yn nodi pryd y byddent yn derbyn sylwadau ar eu cynlluniau. Bydd y camau a gymerwn yn awr yn dylanwadu ar siaradwyr Cymraeg y dyfodol. Rydym ni am weld yr iaith Gymraeg yn ganolog yn ein cymunedau. Pwy bynnag fydd yn sefyll yma yn 2050, rydw i eisiau sicrhau ei fod yn edrych yn ôl ar y cyfnod hwn fel cyfnod o newid sydd wedi gwneud gwahaniaeth i’r iaith a'i siaradwyr.

Yn fy natganiad cyntaf i fel Gweinidog, dywedais i fy mod i am sicrhau bod y cynlluniau yn arwain at gamau pendant ac amserol sy’n arwain at dwf mewn addysg cyfrwng Cymraeg. Rydym ni wedi cymryd camau ymlaen, ond nid yw'r camau’n ddigonol. Mae angen inni wneud mwy. Yn yr un datganiad hwnnw, cyfeiriais at bwysigrwydd y cwricwlwm newydd ar gyfer Cymru a fydd yn cynnwys un continwwm dysgu ar gyfer yr iaith Gymraeg. Mi fydd hyn yn rhoi cymaint o gyfleoedd ar gyfer y plant hynny sydd yn y system addysg, yn ogystal â disgyblion y dyfodol. Felly, rwyf am i’r cynlluniau adlewyrchu’n well natur unigryw ac amrywiol Cymru—ein bod ni’n dathlu’r gwahaniaethau hyn ac yn caniatáu i’r cynlluniau ddangos natur arbennig ein hardaloedd a rhanbarthau unigol. Mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol, Lywydd, a rhanddeiliaid allweddol eraill, byddwn ni’n gwneud i’r cynlluniau hyn weithio i Gymru.

Diolch am y datganiad, Weinidog.

I’m very pleased that you’ve brought this statement forward today, because you will know as well as I do that both the Welsh Language Commissioner, Rhieni dros Addysg Gymraeg, Cymdeithas yr Iaith Gymraeg and many, many others—a chorus of voices, in fact—have expressed their concerns about the quality and lack of ambition of the Welsh in education strategic plans that have been produced by local authorities across the country.

We know that we’re facing an uphill battle. We saw the number of Welsh speakers in Wales fall between the 2001 census and the 2011 census, and we haven’t got enough young people in Welsh-medium education in order to turn that trajectory around and meet this ambitious target—and it’s a great target that we support you with, Minister—of getting a million Welsh speakers here in Wales. We’re never going to hit that target unless there’s more concerted action being taken, both from the Welsh Government and from local authorities and other key stakeholders, in order to drive those numbers upwards. So, whilst I welcome the fact that you’ve appointed Aled Roberts to undertake these rapid reviews, I do wonder whether simply asking an independent person to come and cast their eye over these things is actually going to meet the scale of the challenge ahead.

For example, we know that we need more childcare places for pre-school-age children that are Welsh-medium places, and yet there seems to be absolutely no strategy coming forward from the Government in order to achieve an increase in that provision. We know that we’ve got problems, in terms of the continuity of people’s education through the medium of Welsh, with securing post-16 provision in FE colleges and, indeed, at universities. Now, some welcome action is taking place on that front. We’ve got the potential expansion in the scope of the Coleg Cymraeg Cenedlaethol to take FE into account, but it’s going to take some resources in order for us to get there. But by far the overwhelming challenge is that we’ve got insufficient numbers of Welsh-speaking teachers in the teaching workforce, and we’ve got a reduction, an actual fall, in the numbers coming through into the workplace. So, all of these things need a much more coherent strategy if we’re going to get the environment right in order to grow the number of Welsh speakers here in Wales to the sort of levels that you and I want to see.

Now, you’ve made reference to Aled Roberts’s appointment. As I said, I welcome his appointment. It’s not the only thing that you need to do. There clearly needs to be action on these other fronts as well. You’ve said that this review is going to be rapid. When do you expect him to be able to report back by? Because I tell you what: we’re never going to reach this target if we keep kicking it off beyond the next academic year. So, do you expect him to turn things around and review these things before the summer, and then for local authorities to have completed their amendments to their WESPs before the summer? I can see you nodding your head, so I’ll look forward to confirmation of that in a few moments. Can you tell us what specific action the Welsh Government is taking—I appreciate that your colleague, the Cabinet Secretary for Education, is in the room now—particularly in respect of bursaries to encourage more Welsh-medium teachers into the workplace? Because we don’t have a bursary system that is fit for Wales at the moment. It’s not attractive enough in terms of driving up the number of Welsh speakers that are coming into the teaching workforce, and I want to see what specific action you’re going to take to address that.

You made reference to the new curriculum. That does provide an opportunity for us to do something different, but, alongside that new curriculum, we need to see a continuum developed in order that progress with the Welsh language can be assessed alongside a single qualification. This was a promise that was made to the people of Wales—that there would be one qualification assessing people’s competency in the Welsh language. I don’t know where things are up to with that, but it would be very helpful if you could give us an update today to see whether any progress has been made. I assume Qualifications Wales are involved in that particular process.

In addition to that, if we’re going to get more parents sending their children to Welsh-medium primary schools in particular, they need to be given support to develop Welsh language skills themselves. So, why can’t we have more money invested in Welsh-for-adults courses? At the moment, there are insufficient courses available to people. They’re not always available in the evening or at weekends when people might want to take up these opportunities. And, frankly, they need to be free of charge if we’re going to encourage the right sort of environment to grow the number of Welsh speakers here in Wales. It’s not just about young people; there are adults as well who also want to take up the language and the challenge of taking up the language and be using the language in their local communities. So, I wonder if you could answer those questions, Minister.

Rwy'n ddiolchgar i Darren Millar am ei eiriau caredig. Fel bob tro arall, mae wedi crwydro ymhell ac agos, gan ddefnyddio'r datganiad fel man cychwyn yn hytrach na fel diben y ddadl hon y prynhawn yma. Ond, gadewch i mi ddweud hyn, Darren: mae diffyg uchelgais yn rhai o'r cynlluniau hynny, rwy’n meddwl eich bod chi’n gwbl gywir yn hynny o beth. Mae'r heriau yr ydych chi wedi’u nodi yn eich cwestiynau, a’ch dadansoddiad cyfan, yn her rwy'n derbyn. Rwy’n meddwl eich bod wedi amlinellu llawer o'r heriau allweddol y mae'n rhaid inni eu goresgyn.

Felly, gadewch i mi ddweud hyn wrth ymateb i chi: oes, mae angen i ni gael camau gweithredu ar y cyd gan Lywodraeth Cymru a chan lywodraeth leol. Sut ydym ni’n gwneud hynny? Yr hyn nad ydym yn ei wneud yw pwyntio bysedd a chreu penawdau sy’n tynnu sylw, lle rydym yn dechrau rhyfel gyda llywodraeth leol ac ati. Nid ydym ni’n gwneud hynny. Yr hyn yr ydym ni’n ei wneud yw gweithio gyda'n gilydd. Rydym ni’n gweithio gyda'n gilydd ac yn parchu ein gilydd a’r gweledigaethau yr ydym yn eu rhannu a’r uchelgeisiau yr ydym yn eu rhannu. Dyna beth sydd wrth wraidd hyn.

Mae hyn yn ymwneud â chenhadaeth, os mynnwch chi. Mae Kirsty Williams wedi sôn am ein cenhadaeth genedlaethol ar gyfer addysg ar sawl achlysur. Mae hyn yn ymwneud â chael gweledigaeth ar y cyd ar gyfer y dyfodol. Llywodraeth Cymru a llywodraeth leol yn gweithio gyda'i gilydd i gyflawni’r weledigaeth honno yr ydym yn ei rhannu. Gobeithio y bydd Aled yn gallu adrodd erbyn dechrau'r haf ac y bydd y cynlluniau strategol ar waith ar yr adeg honno er mwyn ein galluogi i fod â’r fframwaith hwnnw ar waith, os mynnwch chi, wrth symud ymlaen.

Ac, wrth inni symud ymlaen, bydd angen i ni gyflawni’r holl heriau yr ydych chi wedi’u hamlinellu, cynllunio gweithlu, Cymraeg i oedolion a materion yn ymwneud â'r cwricwlwm newydd ac ati. Mae'r rheini i gyd yn heriau allweddol yr wyf yn eu derbyn ac y mae’n rhaid i ni eu cyflawni. Mae'r pwyntiau sydd wedi eu gwneud am ddarpariaeth gofal plant yn rhai da. Mae angen i ni sicrhau bod y cynnig gofal plant sy'n cael ei ddatblygu ar hyn o bryd—. Mae fy nghydweithiwr, y Gweinidog dros Gymunedau a Phlant, yn gweithio ar y gwaith hwnnw ac yn ei arwain. Gadewch i mi ddweud hyn wrth Darren: rydym ni’n cyfarfod yn rheolaidd i drafod yr elfennau iaith Gymraeg o hynny, gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg a'r Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth, i sicrhau bod gennym y gweithlu medrus hwnnw i’n galluogi i oresgyn yr her honno. Mae hynny'n sicr yn rhywbeth, unwaith eto, yr wyf yn ei dderbyn.

Mae dilyniant addysg ôl-16 hefyd yn rhywbeth yr wyf yn ei dderbyn. Bydd yr Aelod yn ymwybodol bod Kirsty Williams wedi gwneud datganiad yn yr Eisteddfod y llynedd, gan sefydlu gweithgor gyda Delyth Evans. Rydym yn disgwyl i hwnnw adrodd erbyn dechrau'r haf neu ganol haf eleni. Bydd hynny, rwy’n gobeithio, yn nodi amlinelliad, yn nodi ffordd ymlaen, ar gyfer dyfodol addysg ôl-16, yn enwedig y posibilrwydd o ehangu addysg cyfrwng Cymraeg yn y sector addysg bellach. Rwy’n cytuno mai dyna'r sector sy'n gwbl hanfodol er mwyn creu'r gweithlu a fydd yn ein galluogi i gyflawni ein huchelgeisiau a'n cynlluniau. Ac mae strategaeth gydlynol, y gwnaethoch ofyn amdano, yn gwbl hanfodol fel sylfaen i’r holl bethau hyn.

Ond yr hyn yr ydym ni’n ei drafod heddiw, Darren, yw cynlluniau strategol llywodraeth leol. Yr hyn y mae’n rhaid i'r rhain ei wneud yw creu'r weledigaeth yr ydym i gyd, rwy’n meddwl—rwy’n gobeithio—yn ei rhannu ar gyfer y dyfodol. Dyna fydd yn gosod y sail bryd hynny. Byddwn yn deall nifer yr athrawon y bydd eu hangen arnom, byddwn yn deall nifer y gweithwyr cymorth y bydd eu hangen arnom, byddwn yn deall y math o ddarpariaeth gofal plant y bydd ei hangen arnom, lle y bydd angen y bobl hynny arnom, y mathau o sgiliau y bydd arnom angen iddynt eu cael, a sut yr ydym yn bwrw ymlaen â hynny, nid ar gyfer 2017 i 2020 yn unig, sef yr hyn yr ydym yn ei drafod heddiw, ond defnyddio’r cynlluniau ar gyfer 2017 i 2020 er mwyn adeiladu’r sylfaen ar gyfer y dyfodol.

Felly, rwy’n gobeithio fy mod i wedi ateb y rhan fwyaf o'ch cwestiynau yn y fan yna. Wrth gwrs, roedd Cymraeg i oedolion yn dod o dan y cytundeb cyllideb gyda Phlaid Cymru, pan wnaethom ddarparu cyllid ychwanegol ar gyfer cyrsiau Cymraeg trwy'r ganolfan genedlaethol ar gyfer dysgu Cymraeg i oedolion. Ond efallai bod yr heriau yr ydych chi wedi’u nodi yn ffordd dda o ddisgrifio’r math o heriau y bydd yn rhaid i ni eu goresgyn o ganlyniad i'r cynlluniau hyn a’r dull hwn o weithio.

A gaf i ddiolch i’r Gweinidog am ei ddatganiad? Mae’n ddatganiad yr wyf yn ei groesawu ac mae yn rhoi mwy o hyder i mi fod Llywodraeth Cymru yn cymryd ei chyfrifoldeb o safbwynt addysg Gymraeg a thwf addysg Gymraeg o ddifri, a hefyd bod y Llywodraeth yn sylweddoli nad yw busnes fel arfer yn ddigon da ac na fyddai hynny yn cwrdd â’r nod sydd wedi cael ei adnabod.

Byddwch yn gwybod fy mod i ac Aelodau eraill wedi ysgrifennu atoch rai wythnosau yn ôl yn galw arnoch i wrthod mwyafrif helaeth y cynlluniau yma am eu bod nhw yn ddi-uchelgais, eu bod nhw heb fanylder ac yn aml iawn eu bod nhw’n anwybyddu llawer o gyfarwyddiadau’r Llywodraeth. Maent yn tueddu i fod yn ddisgrifiadol yn hytrach nag yn ddatblygiadol o safbwynt twf addysg Gymraeg. Rydym wedi clywed sut mae Comisiynydd y Gymraeg hefyd yn glir nad yw mwyafrif y cynlluniau yma yn ddigonol. Mae Estyn hefyd wedi galw am sicrhau bod targedau’r cynlluniau yn adlewyrchu dyheadau’r strategaeth addysg Gymraeg yn well a hefyd bod pob awdurdod lleol yn rhoi mwy o bwysigrwydd strategol ar gyflawni targedau yn y cynlluniau. Ac rydym yn cofio, wrth gwrs, am adroddiad Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg y Cynulliad blaenorol yn Rhagfyr 2015 a oedd yn eithaf damniol o’r cynlluniau a’u gwerth. Felly, mae’r ffaith ein bod wedi dod i fan hyn heddiw yn rhywbeth y byddwn yn ei groesawu, er, wrth gwrs, mae’r ffaith ein bod ni wedi gorfod dod i’r pwynt yma yn rhywbeth sydd yn destun siom.

Rwyf yn falch eich bod yn cydnabod bod angen cryfhau’r cynlluniau yn sylweddol, ond mi fyddwn yn gwerthfawrogi petaech yn gallu sôn wrthym a ydych yn disgwyl y bydd yna newidiadau i gynlluniau pob awdurdod lleol neu a ydych yn teimlo bod rhai o’r cynlluniau sydd wedi cael eu cyflwyno yn dderbyniol, jest i ni gael deall yn union beth yw eich disgwyliadau chi a ble rŷch chi’n gosod y safon.

Byddwn innau hefyd yn croesawu penodiad Aled Roberts fel person addas, yn sicr, ar gyfer y rôl yma. Ond eto byddwn yn ddiolchgar am ychydig o eglurder, oherwydd mae’n swnio i mi fod yna ddwy rôl fan hyn—un yn argymell gwelliannau penodol i’r cynlluniau strategol unigol sydd wedi’u cyflwyno; ac yn ail wedyn, argymell newidiadau i’r gyfundrefn ehangach. Yn y cyd-destun hwnnw, byddwn eisiau deall yn well beth yn union yw’r cylch gorchwyl neu’r cylch gwaith sydd wedi’i osod. Pa sgôp penodol sydd iddo a pha mor eang yw’r rôl yna rydych yn disgwyl iddo fe ei chwarae, oherwydd yn amlwg bydd y cynllun strategol y Gymraeg mewn addysg newydd yn allweddol o safbwynt gosod cywair ac uchelgais wrth symud ymlaen. Ond liciwn i ddeall yng nghyd-destun y darn penodol yma o waith rydych yn gofyn i Aled Roberts ei gyflawni, er enghraifft, a fydd disgwyl argymhellion o gwmpas dulliau mwy cadarn o fesur y galw—rhywbeth rwyf yn teimlo sy’n ddiffygiol ar hyn o bryd—a hefyd awgrymiadau efallai ynglŷn â dyletswyddau penodol o safbwynt cwrdd â’r galw sydd wedi cael ei adnabod. Ymhellach i hynny, mae eich datganiad chi yn sôn am greu y galw hefyd ac rwyf yn siŵr y byddech yn cytuno bod angen bod yn llawer mwy rhagweithiol wrth hyrwyddo manteision addysg Gymraeg a dwyieithog.

A ydych chi hefyd yn edrych i sicrhau bod dyhead Llywodraeth Cymru o safbwynt twf addysg Gymraeg yn cael ei adlewyrchu’n gryfach yng ngofynion rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, er enghraifft? Beth am bolisïau trafnidiaeth ysgolion sydd, yn aml, yn gallu dylanwadu ar benderfyniadau yn y maes yma? Mi ofynnwyd am yr amserlen yn gynharach, a jest i mi ddeall yn well, ai cryfhau’r cynlluniau presennol ac yna, o bosib, edrych at gyfundrefn newydd ar ôl 2020 ydych chi? Neu ai’r bwriad yw edrych ar newid mwy sylweddol yn gynt na hynny ac yn gynharach na hynny? Ond fel rwyf yn dweud, rwyf yn croesawu y datganiad ond yn teimlo efallai y byddem i gyd yn cael budd o weld ychydig mwy o fanylion ynglŷn â’r gwaith rydych yn gofyn i Aled Roberts ei wneud.

Lywydd, eto, liciwn i ddechrau drwy ddiolch i lefarydd Plaid Cymru am ei groeso ar gyfer y datganiad heddiw. Fe wna i ddechrau eich ateb chi drwy gytuno gyda’ch dadansoddiad cyntaf chi ei bod yn bwysig ein bod yn cydnabod nad yw hyn yn fusnes fel arfer a’n bod ni eisiau newid pethau. Rwy’n gobeithio, drwy osod targed uchelgeisiol megis miliwn o siaradwyr, ein bod ni’n newid y ffordd rydym yn gweithio ym mhob un rhan o’n gwaith ni. Addysg yr ydym yn ei thrafod y prynhawn yma, ond mi fyddwn yn newid pob un o’r agweddau a’r ffyrdd gwahanol o weithio y tu mewn i’r Llywodraeth a thu fas i’r Llywodraeth. Rwy’n awyddus iawn, fel roeddwn yn trio ei ddweud wrth Darren Millar, ein bod ni’n cydweithio gyda llywodraeth leol a’n bod ni’n gweld hyn fel project ar y cyd, menter ar y cyd—ein bod ni’n cydweld y dyfodol a’n bod ni’n gweithio gyda’n gilydd i sicrhau bod gyda ni y cynlluniau sydd eu hangen arnom ni. Felly, nid wyf i eisiau gwrthwynebu unrhyw gynllun sydd gennym ni ar hyn o bryd; beth rwyf eisiau ei weld yw cynlluniau rydym yn gallu eu derbyn.

Rydych chi wedi gofyn cwestiwn sydd efallai yn anodd i mi ei ateb. Newidiadau i bob cynllun? Rwyt ti’n fy nhemtio i, Llyr. A gaf i ddweud hyn? Mi fydd yr uchelgais mewn rhannau gwahanol o Gymru yn wahanol, ac rydym yn dechrau o fannau gwahanol mewn rhanbarthau gwahanol o’n gwlad. Beth rwyf eisiau ei weld yw yr uchelgais priodol ar gyfer pob un rhan o Gymru, a bydd hynny yn meddwl y bydd angen tipyn bach mwy o newid i rai cynlluniau nag i eraill. Ond beth rwy’n awyddus i’w wneud yw creu awyrgylch o gydweithio, a dyna beth rwy’n mawr obeithio y bydd Aled yn ei wneud. Fel cyn-arweinydd cyngor Wrecsam, mae ganddo brofiad o redeg cyngor ac arwain newid mewn llywodraeth leol, ac rwy’n credu ei bod hi’n bwysig ein bod ni’n penodi rhywun gyda’r math yna o brofiad, a rhywun sy’n deall natur a gofynion addysg Gymraeg ar gyfer y dyfodol. Mae’r cwestiynau rydych chi wedi eu gofyn obeutu trafnidiaeth yn rhan o hynny. Rwyf yn meddwl—ac rydych yn hollol iawn yn y ffordd rydych chi wedi disgrifio sgôp y rôl—mai’r swyddogaeth gyntaf yw sicrhau bod gennym ni gynlluniau strategol addysg Gymraeg ar gyfer y dyfodol. Mae’n rhaid i hynny fod yn rôl gyntaf, ac mae’n rhaid i hynny ddigwydd yn ddigon buan yn ystod y misoedd nesaf.

Ond rwyf wedi dweud o’r blaen mewn ateb i gwestiynau fy mod i eisiau gweld fframwaith deddfwriaethol, efallai, gwahanol ar gyfer y dyfodol. Rwyf wedi awgrymu—ac mae’r Papur Gwyn mae Mark Drakeford wedi ei gyhoeddi ar lywodraeth leol wedi rhagweld—newidiadau yn y ffordd rydym ni yn cynllunio addysg Gymraeg ar gyfer y dyfodol. Mae hynny yn rhywbeth rwyf am ei ystyried, achos rwyf yn meddwl bod yn rhaid i ni newid y ffordd rydym yn meddwl obeutu hyn, ac os oes angen newid, mae gennym ni Bapur Gwyn ar y gweill ar hyn o bryd ar gyfer y Gymraeg, ac efallai y bydd hynny yn rhoi cyfle i ni drafod y materion yma mewn mwy o fanylder. Ond, yn bendant, rwyf yn gweld yr ail ran o’r swydd yma yn ystyried yn fwy eang sut mae darpariaeth addysg Gymraeg yn cael ei gynllunio ar gyfer y dyfodol; efallai bydd pethau fel mesur y galw yn rhan o hynny, ac rwy’n ddigon agored iddo fod yn rhan o hynny.

Hefyd, rwyf yn gobeithio y bydd gennym ni fframwaith newydd ar ôl y cyfnod yma—cyfnod 2020. Fe fydd y cyfnod a’r fframwaith newydd ar ôl 2020 ar gyfer darparu, cynllunio a datblygu addysg Gymraeg ar draws Cymru.

A gaf i groesawu'r datganiad a phenodiad Aled Roberts i’w swyddogaeth newydd bwysig? Hoffwn ganmol y Gweinidog am ei synnwyr cyffredin a’r ymagwedd realistig y mae’n ei harddel yn y dasg bwysig hon, yn arbennig yr hyn y mae newydd ei ddweud wrth ymateb i Llyr Gruffydd am deilwra ein polisi yn unol â’r ardal neu'r rhanbarth o Gymru, a'r gwahanol anghenion sydd gennym er mwyn cyflawni ein hamcan o fod ag 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg, gan ddibynnu ar faint y mae’r Gymraeg eisoes wedi treiddio i’r ardal honno.

Rwy'n siŵr bod y Gweinidog wedi darllen yn ofalus ymateb Rhieni dros Addysg Gymraeg i’r Cynlluniau Strategol, ac rwy’n credu ei bod yn ddogfen hynod o ddiddorol a llawn gwybodaeth, ac mewn gwirionedd yn eithaf trawiadol. Mae nifer o bwyntiau pwysig iawn yn cael eu gwneud ynddo yr wyf yn credu ei bod yn bwysig i ni eu hystyried, yn arbennig, pwysigrwydd dosbarthiadau meithrin a dosbarthiadau derbyn wrth greu, fel y mae’r datganiad yn ei ddweud, galw am addysg cyfrwng Cymraeg. Nid yw’r datganiad yn sôn am y Mudiad Meithrin, er enghraifft, sydd wedi rhoi tystiolaeth i bwyllgor y Gymraeg, ac rwy’n credu bod hynny’n hynod ddiddorol ynddo'i hun. Mae'n ymddangos i mi, fel cefnogwr cryf o bolisi'r Llywodraeth, bod hon yn elfen gwbl hanfodol o flaen unrhyw beth arall; yr ieuengaf y bo plant pan fyddant yn cael eu cyflwyno i'r Gymraeg, yna, wrth gwrs, y mwyaf llwyddiannus y mae’r polisi hwn yn mynd i fod.

Hoffwn hefyd gefnogi'r hyn y mae Llyr newydd ei ddweud am fodd o fesur y galw. Yn y ddogfen hon gan Rhieni dros Addysg Gymraeg, maent yn cyfeirio at achos Torfaen, lle mae'n dweud—os gallaf ddod o hyd i'r paragraff, mae'n werth cyfeirio ato—bod rhai cynghorau wedi cynnal arolwg i fesur y galw yn ddiweddar, er enghraifft, Torfaen, a oedd yn dangos bod dros 22 y cant o rieni yn awyddus i ddewis addysg cyfrwng Cymraeg, ond penderfynodd y sir beidio â chynnwys y wybodaeth hon yn y cynllun, gan ddewis cyflwyno cynllun a fydd yn cadw at y ddarpariaeth bresennol, sef tua 15 y cant. Mae hwnnw, yn fy marn i, yn un o'r meysydd lle y gallwn wneud rhai datblygiadau sylweddol tuag at gyflawni ein nod cyffredin.

Y peth arall yr hoffwn ei ddweud, yng ngoleuni'r helynt sydd wedi codi yn ddiweddar ynghylch yr ysgol yn Llangennech, yw pa mor bwysig yw hi i ni fynd â rhieni gyda ni o ran y polisi hwn. Oherwydd os caiff dull gorfodi ei fabwysiadu a gwrthdaro yn cael ei greu, yna mae'n mynd i fod yn llawer mwy anodd i ni symud ymlaen o ble yr ydym ni nawr i ble yr ydym ni’n dymuno bod ymhen 30 mlynedd. Oherwydd mae rhannau sylweddol o Gymru lle nad oes llawer iawn o Gymraeg yn cael ei siarad fel iaith gyntaf a byddai'n llawer anoddach i argyhoeddi’r rhieni uniaith Saesneg hyn mai dyma'r cyfeiriad y dylai Cymru fynd iddo yn y dyfodol. Hoffwn weld cenedl gwbl ddwyieithog yn ystod fy oes i, ac mae'n bwysig, felly, ein bod yn cario pobl gyda ni. Byddwn yn falch pe byddai’r Gweinidog yn dweud rhywbeth am hyn heddiw, oherwydd rwy’n credu bod yn rhaid i bob un ohonom fod yn efengylwyr dros yr iaith Gymraeg, ond os byddwn ni’n defnyddio dull rhy awdurdodol—wel, os yw awdurdod lleol yn defnyddio dull rhy awdurdodol—yna mae'n mynd i greu drwgdeimlad, sydd mewn gwirionedd yn mynd i wneud y gwrthwyneb o'r hyn y mae angen i ni ei wneud er mwyn gwneud polisi'r Llywodraeth yn llwyddiannus.

Rwy'n ddiolchgar am y sylwadau hynny, ac os caf ddechrau lle y gwnaethoch chi orffen, rwy’n credu mai’r hyn a fydd yn mesur ein llwyddiant yw’r distawrwydd yn y cyfryngau, mewn sawl ffordd. Rwy'n gobeithio y byddwn yn gallu symud ymlaen a chyflwyno polisi sy'n cael ei wneud nid trwy wrthdaro ac nid trwy orfodi, ond drwy ddwyn perswâd, drwy gefnogaeth, drwy hyrwyddo a thrwy gael sgwrs â phobl. Rwy’n synhwyro bod llawer iawn o ewyllys da tuag at y Gymraeg ar draws gwahanol gymunedau Cymru. Rwyf i’n cynrychioli cymuned a chymunedau lle nad oes llawer iawn o Gymraeg yn cael ei siarad ym Mlaenau Gwent. Ond rwy’n gwybod bod llawer iawn o rieni sy'n dymuno bod yn gallu siarad yr iaith eu hunain ac sydd eisiau i'w plant naill ai siarad yr iaith, neu fod yn gyfarwydd â'r iaith.

Yr hyn y byddwn ni, gobeithio, yn gallu ei wneud fel Llywodraeth, yw gweithio gyda’r ewyllys da hwnnw er mwyn sicrhau bod pobl yn teimlo'n gyfforddus â'r hyn yr ydym ni’n ei gynnig a gweithio gyda safbwyntiau cymunedau ar draws y wlad. Ac mae hynny'n golygu y bydd ein disgwyliadau mewn gwahanol leoedd yn wahanol a bydd yr hyn yr ydym ni’n ei ragweld a'n huchelgeisiau yn wahanol mewn gwahanol rannau o'r wlad. Ond yr hyn na fydd yn wahanol, gobeithio, yw pa mor benderfynol yr ydym ni i greu'r wlad ddwyieithog y gwnaethoch chi ei disgrifio. Ac wrth wneud hynny, rwy’n gobeithio y bydd y cynlluniau hyn yn rhoi ar waith y dewis i gael addysg cyfrwng Cymraeg ledled Cymru ac i sicrhau bod pobl yn teimlo eu bod yn gallu i wneud y dewis hwnnw ar gyfer eu plant a’u bod yn hapus i wneud hynny, a bod y dewis hwnnw ar gael gyda'r holl adnoddau a’r cyfleusterau a ddisgrifiwyd yn gynharach gan Darren Millar.

Felly, rydym ni’n gweithio, gobeithio, mewn modd sy'n adeiladol, sy'n blaenoriaethu synnwyr cyffredin yn hytrach nag ideoleg ac sy’n sicrhau y bydd gan bobl ledled Cymru y dewis o addysg cyfrwng Cymraeg ar gyfer eu plant heb yr anawsterau o orfod cludo eu plant am filltiroedd lawer i dderbyn yr addysg honno, a hynny gan boeni hefyd am y math o addysg y byddant yn ei derbyn—i sicrhau bod addysg cyfrwng Cymraeg yn cael ei hystyried yn ddewis a wneir yn gynyddol gan rieni yn y dyfodol. Byddwn yn sicr yn gobeithio y bydd y cynlluniau y gallwn eu rhoi ar waith yn sefydlu strwythur a fydd yn gweld llawer iawn mwy o bobl ifanc yn cael dysgu Cymraeg, yn gadael yr ysgol yn rhugl yn y Gymraeg ac yn hyderus ynghylch defnyddio eu Cymraeg drwy gydol eu bywydau.

Mae'r pwyntiau a wnaethoch chi am y Mudiad Meithrin a Rhieni dros Addysg Gymraeg yn bwyntiau yr wyf yn eu derbyn. Mae'r pwyntiau am ddosbarthiadau meithrin a dosbarthiadau derbyn mewn addysg yn bwyntiau yr wyf yn eu derbyn, ac mae'r materion yr ydych chi wedi eu codi am fesur y galw, a godwyd hefyd gan Llyr Gruffydd, yn bwyntiau yr wyf yn eu derbyn. Felly, rwy’n gobeithio, wrth fwrw ymlaen â’r polisi hwn, y byddwn yn gallu gwneud hynny gyda chymunedau ledled Cymru, ac nid yn groes i gymunedau ledled Cymru.

A gaf i groesawu’r datganiad gan y Gweinidog? Mae’n gwybod fy mod i’n un o’r rhai a wnaeth gyd-lofnodi’r llythyr iddo yn gofyn iddo beidio â setlo, fel y gallwn ni ei ddweud, am gynlluniau heb uchelgais. Felly, rwy’n falch iawn o glywed eich bod chi mor glir yn eich datganiad am y cwestiwn o uchelgais.

A gaf i ofyn dau gwestiwn i chi? Mae’r cwestiwn cyntaf ynglŷn â’r berthynas rhwng y broses hon a’r broses o gyflwyno’r strategaeth newydd. Bydd y broses hon yn dechrau nawr, mae’n debyg, cyn bod y strategaeth newydd yn cael ei chyflwyno. Beth fydd yn digwydd pan ddaw’r strategaeth newydd allan? Efallai y bydd synnwyr o frys yn dod mas o’r manylder a fydd yn y strategaeth hynny, a fydd yn cael impact ar y broses hon. Dyna’r cwestiwn cyntaf. Yr ail gwestiwn yw: rydych chi wedi sôn am ba mor bwysig yw hi i gydweithio rhwng Llywodraeth Cymru a llywodraeth leol. Ydych chi’n gweld bod y broses yma hefyd yn gyfle i gyflwyno ‘impetus’ newydd i’r broses o rannu arfer gorau rhwng awdurdodau lleol, gan ein bod ni’n deall pa mor bwysig yw hynny i esbonio beth sydd wedi digwydd mewn mannau eraill ac i werthfawrogi maint yr her sydd o’n blaenau ni?

Mi oeddech chi’n iawn, wrth ysgrifennu’r llythyr, fod yna rywfaint o gynlluniau heb ddigon o uchelgais. Beth rydw i wedi trio’i wneud y prynhawn yma yw ymateb i hynny mewn ffordd bositif, ac nid drwy orymateb, os ydych chi’n licio, ond ymateb mewn ffordd sy’n cadarnhau ein huchelgais a’n gweledigaeth ar gyfer y dyfodol, ac i sicrhau ein bod ni’n cyrraedd ein huchelgais drwy gydweithio. Rwy’n mawr obeithio y byddwn ni’n gallu gwneud hynny.

Mi fydd y broses yma yn rhedeg ymlaen ac mi fydd y strategaeth yn dod fel rhan—wel, mi fydd y broses yma yn rhan o’r strategaeth, wrth gwrs. Pan fyddwn ni’n cyhoeddi’r strategaeth yn yr haf, mi fyddwch chi’n gweld bod sawl elfen wahanol i’r strategaeth. Mae’n rhaid i gynlluniau addysg Gymraeg fod yn rhan bwysig o’r strategaeth addysg, ac mi fydd y strategaeth addysg yn ffitio i mewn i fframwaith a strategaeth yn ei chyfanrwydd, os ydych chi’n licio. So, mi fydd yna strategaeth sy’n fwy holistig ar gyfer y dyfodol, ond mi fydd y cynlluniau addysg yma yn rhan hanfodol ohono fe.

Rwy’n mawr obeithio y gallwn ni gyhoeddi cynlluniau a fydd â’r uchelgais rydych chi’n dweud eich bod chi eisiau ei weld, ac rwy’n cytuno bod angen ei weld, ac wedyn mi fydd hynny yn rhan bwysig o’r strategaeth ar gyfer y dyfodol. Ac rwy’n mawr obeithio, wrth inni gydweithio gyda’n gilydd, y gallwn ni rannu arfer da a sicrhau ein bod ni’n dysgu gwersi i’n gilydd hefyd. Mae rhyw sôn wedi bod heddiw amboutu sut rydym ni’n mesur y galw ar gyfer addysg Gymraeg, ac mae hynny’n enghraifft, efallai, o sut y gall cynghorau gydweithio i ddysgu oddi wrth ei gilydd i sicrhau ein bod ni ddim jest yn rhannu’r uchelgais, ond ein bod ni’n rhannu’r ffyrdd gwahanol o wireddu’r uchelgais. Fy mhwyslais i y prynhawn yma yw sicrhau bod y broses dros y misoedd nesaf yn broses bositif, lle rydym ni’n cydweithio gyda’n gilydd i gyrraedd y nod rydym ni i gyd yn cytuno ein bod ni eisiau ei gyrraedd.

A gaf i groesawu’r datganiad hefyd heddiw? Erbyn hyn, wrth gwrs, manylion cynnwys pob cynllun, nid bodolaeth fframwaith strategol sy’n bwysig nawr, a gobeithio bod yr adolygiad yn mynd i fod yn werthfawr. Nid ydym yn sôn am gynlluniau addysg Gymraeg yn unig, wrth gwrs. Rydym yn siarad am gynlluniau Cymraeg mewn addysg, ac a fydd yr adolygiad yn ystyried twf y Gymraeg achlysurol fel cam cyntaf y continwwm mewn ysgolion cyfrwng Saesneg presennol ac unrhyw leoliadau gwaith y maen nhw’n eu trefnu i ddisgyblion? Ac o ystyried eich sylwadau ar ofal plant rydych chi wedi sôn amdano heddiw hefyd, a fyddwch yn gofyn i’r adolygiad ystyried gwerth cael siaradwyr Cymraeg rheng flaen ym mhob lleoliad Dechrau’n Deg?

Mi fydd yr adolygiad yma ac mi fydd y broses yma yn ystyried y cynlluniau addysg drwy gyfrwng y Gymraeg. Dyna yw pwrpas a phwynt y cynlluniau strategol, ac mi fyddwn ni yn ystyried sut rydym ni’n gallu ehangu addysg drwy gyfrwng y Gymraeg dros y blynyddoedd nesaf. Mi fydd hyn yn seilwaith pwysig ar gyfer sut rydym ni’n creu mwy o siaradwyr Cymraeg ar gyfer y dyfodol. Ond bydd hefyd yn galluogi pobl i ddysgu Cymraeg yn gynnar iawn yn eu bywydau, a’r gobaith yw y bydd y Gymraeg yn aros gyda nhw wedi hynny, a bod ganddyn nhw’r cyfle i astudio drwy gyfrwng y Gymraeg drwy'r ysgol, ar ôl 16, ac wedyn, os ydynt yn dewis gwneud hynny, gweithio neu ddefnyddio’r Gymraeg yn y gwaith ar ôl hynny. Rydw i’n mawr obeithio y bydd hynny wedyn yn adlewyrchu ar weddill y system addysg, ac mi fydd mwy o le i’r Gymraeg trwy gydol y system addysg i sicrhau bod pobl ifanc, pan maent yn gadael yr ysgol, pan maen nhw yn 16, lle bynnag maen nhw wedi bod i’r ysgol—ysgol Gymraeg neu ysgol Saesneg—yn gallu defnyddio a siarad y Gymraeg. Achos dyna beth rydym ni eisiau ei wneud os ydym eisiau creu Cymru ddwyieithog.

A gaf i groesawu datganiad y Gweinidog heddiw a’r ffaith bod yna olwg ffres yn cael ei gymryd o gynllun strategol y Gymraeg mewn addysg, a dymuno’n dda i Aled Roberts yn ei waith? Rydw i’n gobeithio nad ydyw wedi cael pàs ysbyty gan y Gweinidog, ac rwy’n gofyn hynny yn benodol am un rheswm, sef bod ei ragflaenydd, Leighton Andrews, pan oedd ef yn trafod y materion yma yn y Cynulliad diwethaf, wastad wedi sôn am y posibiliad o droi’r cynlluniau strategol yma i mewn i lefel statudol, os nad oedd y cynghorau lleol yn cydweithio gyda’r Llywodraeth. Nid yw’r Gweinidog wedi sôn am hynny yn ystod ei ddatganiad heddiw, ac rydw i eisiau gofyn, felly, yn gyntaf: a ydy hi dal yn opsiwn gan y Llywodraeth i wneud y cynlluniau Cymraeg mewn addysg yn statudol os nad yw’r cynghorau yn cydweithio?

Nawr, mae’r Gweinidog wedi sôn am gydweithio gyda’r cynghorau fel y ffordd ymlaen, ac rwy’n gobeithio y bydd hynny’n llwyddiannus. Ond hoffwn innau hefyd ddychwelyd at ysgol Llangennech fel enghraifft, ac i fynd yn ôl at achos y BBC gynnau fach, o sut i beidio â gwneud y pethau yma, ond nid o ochr y cyngor sir. Mi oedd cynllun Gymraeg mewn addysg Cyngor Sir Gâr yn sôn yn benodol fod y cyngor sir yn cydweithio’n agos gyda staff a chyrff llywodraethol ysgolion dwy ffrwd sir Gâr er mwyn eu troi yn ysgolion Cymraeg. Dyna oedd amcan y cynllun Cymraeg mewn addysg. Fe dderbyniwyd hynny yn unfrydol gan gabinet sir Gâr yn ôl ym mis Gorffennaf 2014, pan oedd y cyngor sir, wrth gwrs, dan arweinyddiaeth y Blaid Lafur. Yn sgil hynny, roedd llywodraethwyr y ddwy ysgol yn Llangennech—iau a hŷn—wedi cymeradwyo, roedd y cyngor cymuned wedi cefnogi’r cynllun, roedd pwyllgor craffu’r cyngor sir wedi cefnogi’r cynllun, roedd cabinet y cyngor sir wedi cefnogi’r cynllun—er roedd hwnnw nawr o dan arweinyddiaeth Plaid Cymru—ac roedd y cyngor sir llawn, wrth gwrs, wedi cefnogi’r cynllun. Er gwaethaf hynny, mae dal pobl yn dweud nad oedd y prosesau wedi eu dilyn a, rhywsut, fod pobl leol wedi eu hanwybyddu. Nawr, hyd y gwelaf i, mae Cyngor Sir Gâr, yn achos Llangennech a’u cynllun strategol Cymraeg mewn addysg, wedi dilyn pob cam statudol a phob cam y gofynnwyd amdano gan y Llywodraeth. Felly, mae’n siom nad oedd y Llywodraeth yn fwy parod i sefyll wrth gefn y cyngor sir yn yr achos yma. Sut fedrwn ni osgoi yn y dyfodol y sefyllfa yma’n codi eto pan mae yna gynllun Cymraeg mewn addysg yn cael ei dderbyn gan y cyngor sir, bob cam yn cael ei ddilyn, ac wedyn rhai—rhai—yn ceisio gwneud hwn yn fater ieithyddol a dadl ieithyddol?

Fe wnaf i ateb y cwestiwn cyntaf yn gyntaf. Ydy, mae’n opsiwn i sicrhau bod y cynlluniau yn statudol yn y dyfodol. Mae hefyd yn opsiwn, wrth gwrs, i symud y broses gynllunio i’r consortia ar draws y wlad, ac rydym ni’n ystyried hynny ar hyn o bryd. Nid oes gen i gynnig y prynhawn yma ar unrhyw un o’r syniadau yma, ac nid wyf eisiau gwneud cynnig ar hyn o bryd. Rydw i eisiau gweithio drwy’r broses fel mae hi dros y misoedd nesaf a dod i gasgliadau pan mae’n briodol i wneud hynny—siŵr o fod dros yr haf. Mi fydd yna gyfle inni drafod hynny fel rhan o broses y Papur Gwyn dros yr haf, a dyna’r fath o amserlen sydd gen i ar gyfer opsiynau gwahanol o wneud y peth yma yn statudol.

Rydw i wedi osgoi ymweld â’r materion eraill yn ystod y misoedd diwethaf, oherwydd nad wyf i eisiau bod yn rhan o’r fath o drafodaeth rydym ni wedi ei gweld ac wedi bod yn dystion iddi yn ystod y misoedd diwethaf. Dywedais i wrth ymateb i Neil Hamilton fod distawch yn gallu bod yn gyfaill i’r pethau yma, ac rwy’n mawr obeithio y byddwn ni, drwy broses o siarad a thrafod, drwy broses o wrando a chlywed beth mae pobl yn ei ddweud, yn dod i gasgliadau sy’n cael eu rhannu ar draws cymunedau, lle bynnag y maen nhw. Nid fy mwriad i heddiw yw gwrthod unrhyw gynllun. Nid fy mwriad i’r prynhawn yma yw derbyn unrhyw gynllun. Rydw i eisiau mynd trwy broses o siarad, rhannu syniadau, rhannu gweledigaeth gyda phobl, dod i gytundeb ar ddiwedd y broses yma ac wedyn symud ar y cyd ymlaen ar gyfer y dyfodol. Beth liciwn i ei weld, lle bynnag ydym ni yn y wlad, yw ffordd o weithio a fydd yn cydnabod bod gan bobl syniadau gwahanol a gweledigaeth wahanol ambell waith ar gyfer addysg yn ein cymunedau, ond ein bod ni’n gallu cytuno bod yna le priodol i’r Gymraeg a bod rhaid i’r Gymraeg fod yn rhan o’r broses addysg. Pan ydym ni’n dod i gytundeb, mi fyddwn ni i gyd yn cydweithio ar gyfer y dyfodol.

Diolch i’r Gweinidog.