Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Jane Hutt, a gwelliannau 2 a 3 yn enw Rhun ap Iorwerth.

Yr eitem nesaf yw dadl y Ceidwadwyr Cymreig: prosiectau adfywio, a galwaf ar Russell George i wneud y cynnig.

Cynnig NDM6354 Paul Davies

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn cydnabod pwysigrwydd cynlluniau adfywio o ran gwella ffyniant cymunedau ledled Cymru ar gyfer y dyfodol.

2. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i amlinellu sut y mae’n bwriadu ennyn hyder buddsoddwyr ar gyfer prosiectau adfywio.

3. Yn gresynu at y ffordd y mae Llywodraeth Cymru wedi ymdrin â phrosiect Cylchffordd Cymru ac yn credu y gallai hyn gael effaith negyddol ar fuddsoddiad posibl ar gyfer prosiectau adfywio yng Nghymru yn y dyfodol.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch i chi, Llywydd dros dro. Nod y ddadl heddiw yw cydnabod pwysigrwydd cynlluniau adfywio wrth wella ffyniant cymunedau yng Nghymru yn y dyfodol. Rydym hefyd yn awyddus i gael gwybod gan y Llywodraeth sut y mae’n bwriadu cynyddu hyder buddsoddwyr mewn prosiectau adfywio. Gwn fod fy nghyd-Aelodau’n gobeithio cael eu galw mewn perthynas â chynlluniau adfywio yng ngogledd a de Cymru, ac rwy’n gobeithio cael amser yn fy nghyfraniad i ymdrin â rhai agweddau ar adfywio yng nghanolbarth Cymru.

Felly, rwy’n cynnig y cynnig heddiw yn enw Paul Davies, a byddwn yn sicr yn cefnogi gwelliannau Plaid Cymru, gan fod Andrew R.T. Davies hefyd, wrth gwrs, wedi galw am ymchwiliad cyhoeddus i Gylchffordd Cymru yr wythnos diwethaf. Rwy’n siomedig fod y Llywodraeth yn arfer ei thacteg ‘dileu popeth’ i’n cynnig. Yr hyn a ddywedwn yw, beth am ychwanegu at ein cynnig yn hytrach na dileu popeth? Mae rhan gyntaf ein cynnig:

‘Yn cydnabod pwysigrwydd cynlluniau adfywio o ran gwella ffyniant cymunedau ledled Cymru ar gyfer y dyfodol’.

Sut y gallwch wrthwynebu hynny? Felly, byddwn yn dweud fy mod yn gobeithio y bydd y Llywodraeth yn newid ei safbwynt ar ei thactegau ‘dileu popeth’. Mae’n drueni oherwydd mae llawer yng ngwelliannau’r Llywodraeth y gallaf gytuno ag ef, ond wrth gwrs, nid yw’n mynd i’r afael hefyd â’r agweddau ar y modd yr ymdriniwyd â Chylchffordd Cymru y byddem wedi dymuno eu gweld.

Llywydd, rwy’n credu bod hyder y cyhoedd a busnesau mawr i fuddsoddi yn y gwaith o adfywio ein cymunedau ledled Cymru wedi cael ei niweidio’n ddifrifol gan y modd y mae Llywodraeth Cymru wedi ymdrin â Chylchffordd Cymru. Gwariwyd miliynau o arian trethdalwyr, cafwyd honiadau o gamwario arian cyhoeddus, a dyma’r diweddaraf mewn rhes hir o fethiannau gan Lywodraeth Cymru i lynu at brosesau diwydrwydd dyladwy, llywodraethu ac atebolrwydd syml, gan ei gadael yn agored led y pen i risg ariannol a chyfreithiol sylweddol.

Mae datganiad y Cabinet yr wythnos diwethaf yn esbonio bod asesiad wedi’i wneud yn dilyn trafodaethau gyda’r Swyddfa Ystadegau Gwladol a Thrysorlys Ei Mawrhydi fod risg sylweddol iawn y byddai’r ddyled lawn o £373 miliwn ar gyfer prosiect Cylchffordd Cymru yn ei gyfanrwydd yn cael ei ddosbarthu yn erbyn gwariant cyfalaf Llywodraeth Cymru. Felly, pam na sylwodd swyddogion Llywodraeth Cymru ar hyn yn gynharach? A pham na fynegwyd y pryder yn gynharach fod nifer arfaethedig y swyddi a oedd i’w creu wedi’i orddatgan? Mae’r ddau gwestiwn yn dal i fod heb eu hateb. Felly, yn fy marn i, mae’n rhaid i’r Llywodraeth gymryd cryn dipyn o gyfrifoldeb yn hyn o beth.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Fel y dywedodd arweinydd yr wrthblaid ddoe, nid oes llawer o dystiolaeth y bydd y parc busnes £100 miliwn a gyhoeddwyd i leddfu ergyd y siom yn sgil Cylchffordd Cymru yn creu’r 1,500 o swyddi a addawyd neu’n adfywio Blaenau Gwent, o ystyried hanes Llywodraeth Cymru o greu swyddi newydd yn y rhan hon o Gymru. Dyma’r cwestiwn: pa hyder a ddylai fod gennym y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi blaenoriaeth i reoli risg yn effeithiol ac arferion gorau cyfrifyddiaeth yn y dyfodol, ar ôl ei methiant i wneud hynny gyda Chylchffordd Cymru? A dyma rwy’n pryderu yn ei gylch hefyd: y bydd y bennod hon yn effeithio’n negyddol iawn ar yr hyder y gallem ei weld mewn prosiectau eraill ledled Cymru hefyd. Rydym yn gwybod bod TVR yn gwrthod cadarnhau y bydd eu cytundeb ceir newydd yn datblygu yng Nghymru o gwbl.

Felly, rwy’n dweud wrth y Llywodraeth: mae’n rhaid i chi anfon neges gadarnhaol yn awr eich bod yn agored i fusnes â gweddill y byd. Hoffwn weld Llywodraeth Cymru yn gwrthbwyso’r pryderon hyn ar unwaith drwy nodi’n glir sut y mae’n bwriadu cynyddu hyder buddsoddwyr mewn prosiectau adfywio yn sgil y penderfyniad yr wythnos diwethaf. Byddwn yn awyddus hefyd i ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet esbonio ei resymeg dros beidio â darparu neu gyhoeddi ymateb Llywodraeth Cymru i ymgynghoriad y DU ar y strategaeth ddiwydiannol. Gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi dweud yn y Siambr y byddai’n sicrhau ei fod ar gael i’r Aelodau. Eto i gyd y cyfan sydd gennym fel Aelodau yw llythyr eglurhaol at yr Ysgrifennydd Gwladol, ac nid manylion y strategaeth ddiwydiannol. A allwch ddweud wrthym ac esbonio pam ar y ddaear na allwch roi copi i ni o ymateb Llywodraeth Cymru i ymgynghoriad Llywodraeth y DU ar y strategaeth ddiwydiannol?

Rwy’n credu bod bargeinion dinesig Caerdydd ac Abertawe yn allweddol ar gyfer adfywio, fel y mae Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru hefyd. Gwn fod fy nghyd-Aelodau’n awyddus i fynd i’r afael â rhai pwyntiau yn hynny o beth, sy’n fy arwain i archwilio ychydig mwy ar y canol coll—bachais hynny gan Adam Price a soniodd amdano y bore yma yn y pwyllgor—ychydig mwy am y canol coll. Mae’n drueni nad yw Eluned Morgan yma, oherwydd lansiwyd ei gwaith yr wythnos diwethaf mewn perthynas â Chymru wledig. Felly, byddai wedi bod yn ddefnyddiol i Eluned Morgan gymryd rhan yn y ddadl hon heddiw. Darllenais ei hadroddiad gyda diddordeb mawr. Rwy’n derbyn ei bod wedi gofyn i mi am fy adborth hefyd. Rwy’n credu bod digon yno sy’n haeddu ei ystyried. Mae’n amserol hefyd efallai fod Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau yn cyflawni gwaith ar fargeinion dinesig ac economïau rhanbarthol Cymru. Mae gennym dystiolaeth gan Grŵp Gweithgynhyrchu Canolbarth Cymru a hefyd Tyfu Canolbarth Cymru. Yn wir, fe wnaethant roi tystiolaeth i’n pwyllgor y bore yma.

Ceir peth tystiolaeth a welir yn rheolaidd drwy gydol ein sesiynau pwyllgor, tystiolaeth rwy’n ei gweld yn rheolaidd fel Aelod Cynulliad dros ganolbarth Cymru wledig, ac a gafodd ei dwyn i fy sylw ynglŷn ag ymdrin â heriau canolbarth Cymru. Un o’r materion hynny, wrth gwrs, yw’r diffyg tir sydd ar gael ar gyfer ehangu busnesau. Mae hon yn thema gyffredin sy’n dod i fy sylw’n aml iawn. Yn wir, fel tystiolaeth o hynny, ceir rhestr aros o fusnesau sydd am ehangu. Mae rhai ohonynt wedi bygwth mynd dros y ffin i Swydd Amwythig ac mae rhai ohonynt wedi gwneud hynny. Rydym yn awyddus i gadw’r busnesau hyn yng nghanolbarth Cymru. Felly, mae’n ymwneud â sicrhau bod tir ar gael ar gyfer ehangu busnesau. Wrth gwrs, ceir gwelliannau sydd angen eu gwneud ar frys ar y band eang a chysylltedd symudol sy’n effeithio ar ganolbarth Cymru, yn enwedig Powys a Cheredigion, yn fwy nag unrhyw ran arall o Gymru. Ceir busnesau nad ydynt yn ehangu ac nad ydynt yn dod i ganolbarth Cymru o ganlyniad i fethu cael digon o fand eang.

Rwyf hefyd yn credu bod yn rhaid inni edrych ar heriau unigryw canolbarth Cymru yn ogystal. Rwy’n credu bod yn rhaid inni gael cymorth penodol ar gyfer busnesau bach. Rydym yn gwybod, pro rata, fod yna ganran uchel o fusnesau bach yng nghanolbarth Cymru. Nid oes cymaint o fusnesau mawr, ond mae’r busnesau bach hynny yno, ac mae ganddynt eu heriau penodol hefyd. Felly, rydym angen rhywbeth sydd wedi’i becynnu’n benodol ar eu cyfer hwy. Un o’r heriau penodol eraill, rwy’n meddwl, i ganolbarth Cymru, yw nad oes gennym lawer o ddiweithdra, sydd i’w groesawu wrth gwrs. Ond yr hyn sydd ei angen arnom yw swyddi sy’n talu’n well. Rydym angen swyddi sy’n talu’n well am yr holl resymau amlwg, ond byddwn yn dweud hefyd ein bod angen swyddi sy’n talu’n well i ddatrys materion eraill sy’n effeithio ar y Gymru wledig—er enghraifft, recriwtio meddygon teulu. Mae gennym feddygon teulu sydd â phartneriaid, gwŷr neu wragedd sy’n weithwyr proffesiynol yn ogystal, sydd hefyd eisiau dod, ond a fyddai’n gorfod cael swyddi sy’n talu’n well hefyd er mwyn eu denu i’n hardal. Felly, mae angen swyddi sy’n talu’n well am nifer o resymau yn ogystal â’r rhai amlwg.

Y mater arall sy’n aml yn codi hefyd, wrth gwrs, yw gwella sgiliau pobl. Mae gennym ganran uchel iawn o fusnesau nad ydynt yn teimlo bod ganddynt y sgiliau iawn yn y gymuned leol i dyfu eu busnesau. Mae cadw sgiliau’n broblem hefyd. Mae gennym lawer o bobl ifanc yn symud allan. Nid ydym am iddynt symud allan; rydym am iddynt aros yng nghanolbarth Cymru. Felly, mae angen cael strategaeth hefyd, rwy’n meddwl, i adfywio canolbarth Cymru a rhai o’r pwyntiau hynny hefyd.

Felly, i orffen, hoffwn ddweud fy mod yn gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud ychydig mwy wrthym heddiw hefyd am y strategaeth economaidd hirddisgwyliedig—pa bryd y daw honno ger ein bron inni ei chraffu fel Aelodau Cynulliad. Rwy’n edrych ymlaen yn fawr at y ddadl y prynhawn yma yn y Siambr.

Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i’r cynnig. Rwy’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith i gynnig yn ffurfiol gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt.

Gwelliant 1—Jane Hutt

Dileu popeth a rhoi yn ei le:

1. Yn cydnabod pwysigrwydd cynlluniau adfywio sy’n gweithio mewn partneriaeth ag ymyriadau fel datblygu seilwaith, creu swyddi o safon uchel yn ogystal â sgiliau a chyflogadwyedd er mwyn gwella ffyniant cymunedau ar draws Cymru at y dyfodol.

2. Yn croesawu sefydlu’r Tasglu Gweinidogol ar gyfer Cymoedd y De, sy’n anelu at sicrhau adfywio effeithiol ar draws y rhanbarth ynghyd â seilwaith cadarn a chysylltiol; gwell mynediad at swyddi o safon uchel a datblygu sgiliau.

3. Yn nodi bwriad Llywodraeth Cymru i fuddsoddi £100m dros ddeng mlynedd mewn Parc Busnes Technoleg Fodurol yng Nglynebwy er mwyn hybu twf economaidd ar draws Blaenau’r Cymoedd.

4. Yn nodi gwaith Llywodraeth Cymru a rhanddeiliaid eraill wrth fwrw ymlaen â Bargen Dwf Gogledd Cymru er mwyn hybu twf economaidd ar draws ffiniau.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Yn ffurfiol.

Galwaf ar Adam Price i gynnig gwelliannau 2 a 3, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth.

Gwelliant 2—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gwrdd â phob parti perthnasol er mwyn archwilio atebion posibl i’r materion y cyfeirir atynt yn ei datganiad ar Gylchffordd Cymru ar 27 Mehefin 2017 i ennyn hyder buddsoddwyr y dyfodol.

Gwelliant 3—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ymrwymo i sefydlu ymchwiliad annibynnol llawn i’r ffordd yr ymdriniodd Llywodraeth Cymru â phrosiect Cylchffordd Cymru.

Cynigiwyd gwelliannau 2 a 3.

Llywydd, unwaith ym mhob cenhedlaeth daw achos penodol i’r golwg sy’n amlygu gwirionedd dyfnach a mwy anodd am blaid lywodraethol, yn aml—yn enwedig—pan fo’r blaid honno wedi bod mewn grym ers blynyddoedd lawer. Rwy’n meddwl am y tribiwnlys cig eidion, er enghraifft, yn Iwerddon o dan arweiniad Fianna Fáil yn y 1990au cynnar, ymchwiliad Scott yn y Llywodraeth Geidwadol, a gormod o enghreifftiau, mae’n debyg, i sôn amdanynt yn Llywodraeth Blair. Ond rydych yn deall y pwynt. Credaf fod Cylchffordd Cymru yn enghraifft o hyn. Mae rhywbeth wedi mynd o’i le’n ofnadwy yma. Ni allwn ddweud i sicrwydd beth yw hwnnw eto, ond rydym yn gwybod mai ein cyfrifoldeb ni yw gofyn y cwestiwn hwnnw a mynd at y gwir, a dyna sydd wrth wraidd gwelliant 3.

I ddechrau, fodd bynnag, hoffwn siarad yn fyr am welliant 2, sy’n llawer symlach, mewn gwirionedd, ac sy’n gofyn yn syml i’r Llywodraeth—. O ystyried y ffaith fod bron i £10 miliwn yn ôl pob tebyg wedi’i wario bellach gan y Llywodraeth ar y prosiect hwn, does bosibl na fyddai’n werth inni geisio, er parch i’r trethdalwr a’r buddsoddiad yn y prosiect hwn, cael pawb o gwmpas y bwrdd i weld a fyddai modd datrys rhai o’r problemau technegol y cyfeiriodd Ysgrifennydd y Cabinet atynt yn ei ddatganiad ar 27 Mehefin.

Nawr, gallai ddweud, ‘Wel, edrychwch, rydym wedi cael y parc technoleg allan ohono’. Rhaid i mi ddweud er hynny fod y syniad mai adeiladu stadau diwydiannol yn unig yw’r ateb i’n problemau economaidd—wyddoch chi, mae’n anhygoel. Oherwydd, pe bai hynny’n wir, ni fyddai gennym unrhyw broblemau economaidd yng Nghymru. Ym maes datblygu economaidd, fe’i gelwir yn strategaeth y cae breuddwydion, ar ôl y ffilm Kevin Costner am ffermwr o Iowa yn ceisio creu ac adeiladu maes pêl fas mewn cae ŷd yn Iowa—’Adeiladwch ef, ac fe ddônt’. Nid ydynt yn dod. Yr holl bwynt am glystyrau yw bod yn rhaid i chi gael magned. Darllenwch eich Michael Porter. Rwy’n meddwl bod Llywodraeth Cymru wedi talu £250,000 iddo am strategaeth clystyrau yn 2002; fe’i cefais am ddim pan astudiais gydag ef yn Ysgol Fusnes Harvard. A’r hyn y byddai’n ei ddweud wrthych yw, ‘Edrychwch, ni ellir creu clystyrau allan o ddim byd’. Yr holl bwynt am Gylchffordd Cymru yw ei fod yn creu labordy awyr agored, man profi a fyddai’n fagned o bosibl. Gallwch ffurfio’ch barn eich hun ar ba mor gywir neu anghywir yw hynny, ac mae rhai Aelodau yn amheus. Ond yn sicr, hebddo, nid yw’n gweithio. Felly, does bosibl na ddylai Llywodraeth Cymru gyfarfod o gwmpas y bwrdd i weld a oes modd datrys y problemau hyn.

Gadewch i ni droi at y galwadau am ymchwiliad annibynnol, a wnaed gan y blaid Geidwadol, UKIP, a fy mhlaid fy hun. Cafwyd cyfres o ddatganiadau camarweiniol gan y Llywodraeth—yr ystod lawn o gymylu’r gwir i ddatganiadau sy’n anwir a dim llai, datganiadau y byddai’r Llywodraeth wedi gwybod nad ydynt yn wir, ac mae gennym 19 o eiriau yn Thesawrws Roget i ddisgrifio hynny, y rhan fwyaf ohonynt yn anseneddol, felly nid wyf am brofi amynedd y Cadeirydd. Ond fe af drwy rai o’r enghreifftiau. Efallai ein bod wedi clywed un yn gynharach, gyda llaw. Dywedwyd wrthym na allai’r Swyddfa Ystadegau Gwladol roi datganiad diffiniol o ran mantolen. Rydym bellach yn gwybod, wrth gwrs, fod Llywodraeth Cymru ei hun wedi gofyn am ddyfarniad dros dro mewn perthynas â’i phrosiect ei hun yn Felindre, ond ni chafwyd ateb gan Ysgrifennydd y Cabinet ynglŷn ag a oeddech wedi dilyn yr un broses i gael dyfarniad dros dro ar Gylchffordd Cymru.

Yr argraff a grëwyd yr wythnos diwethaf, o ran y parc technoleg fodurol, oedd bod TVR ac Aston Martin wedi ymrwymo i’r parc technoleg heb Gylchffordd Cymru. Ac eto, bydd y cofnod yn dangos, Ysgrifennydd y Cabinet, nad oeddent yn gwybod am hyn nes i chi godi ar eich traed. Rwy’n credu mai dyna a ddengys y cofnod.

Nawr, gofynnais y cwestiwn am mai’r hyn a welsom drwy gydol y broses hon yw’r Llywodraeth yn symud y pyst gôl ac yna’n cael gwared ar yr ôl traed. Gofynnais pwy gynigiodd warant o 80 y cant—hwnnw oedd yr ail gynnig a wrthodwyd. Cefais wybod gan y Llywodraeth mai’r cwmni a awgrymodd hyn mewn dogfen ddyddiedig 15 Ebrill 2016. Yna, anfonodd Cyngor Sir Fynwy lythyr ataf a oedd yn profi mewn gwirionedd mai’r Llywodraeth a wnaeth. Ysgrifennodd Mick McGuire at Michael Carrick ar 7 Ebrill, cyn y dyddiad hwnnw, yn awgrymu, ac rwy’n dyfynnu, ‘Rwyf wedi siarad â swyddfa breifat y Prif Weinidog, ac maent wedi cadarnhau ei fod yn fodlon i swyddogion fwrw ymlaen gyda Chylchffordd Cymru ac Aviva ar gynllun busnes B, cynllun amgen ymarferol sy’n sicrhau bod y risg yn cael ei rhannu’n decach. Er mwyn cyflawni’r amcanion hyn, mae’r meysydd sydd angen i chi eu hystyried yn cynnwys y dylai’r warant i Aviva fod yn 80 y cant neu lai’.

A’r mater mwyaf difrifol, wrth gwrs, yw’r datganiad a wnaeth y Prif Weinidog yn ystod yr ymgyrch etholiadol, pan fo’n rhoi’r rheswm dros wrthod y cynnig cyntaf fel hyn: ‘Yr hyn a ddigwyddodd yn wreiddiol oedd ein bod yn chwilio am warant o £30 miliwn. Aeth yn £357 miliwn.’ Pan ofynnwyd iddo pa bryd y digwyddodd hynny, dywedodd ‘yn ystod y dyddiau diwethaf’ ac ailadroddodd hynny mewn cyfweliad gyda ‘The Western Mail’ ychydig ddyddiau’n ddiweddarach. Ac eto rydym bellach yn gwybod, gan fod gennym lythyr oddi wrth Aviva, sy’n dweud hyn, Llywydd:

nid yw’r modd y cafodd y cytundeb ei wrthod yn adlewyrchu’n dda ar Aviva Investors. Yn enwedig gan iddynt ddweud ein bod wedi gofyn am ddigollediad o 100% ychydig ddyddiau cyn i’r cynnig gael ei wrthod, er bod y cytundeb wedi’i lunio gyda Llywodraeth Cymru (drwy weision sifil) ers misoedd lawer ac ni newidiodd dim yn ein strwythur cyllido yn ystod y cyfnod cyn y cyhoeddiad hwn.

Nawr, os yw’r hyn y mae Aviva yn ei ddweud wrthym yn wir, rydym wedi cael ein camarwain yn y modd mwyaf difrifol posibl. Dyna pam y mae arnom angen ymchwiliad annibynnol.

Ni ellir gorbwysleisio pwysigrwydd prosiectau adfywio i wella’r economi ac amodau cymdeithasol yn yr ardal. Mae hyn yn arbennig o wir yn fy rhanbarth sef de-ddwyrain Cymru, sydd â llawer o gymunedau a wynebodd ddegawdau o ddirywiad, yn anffodus. Gall cynlluniau adfywio llwyddiannus, sy’n dod â swyddi a buddsoddiad i ardaloedd sydd wedi dirywio, sicrhau swyddi a manteision eraill a all bara am flynyddoedd lawer. Mae gan Lywodraeth Cymru ddyletswydd i’r trethdalwr i sicrhau bod prosiectau adfywio yn hyfyw ac y byddant yn darparu manteision costeffeithiol yn gyfnewid am y buddsoddiad. Yn anffodus, mewn llawer o achosion, mae Llywodraeth Cymru wedi methu yn ei dyletswydd. Mae Cylchffordd Cymru yn un enghraifft o fethiant Llywodraeth Cymru i lynu at brosesau diwydrwydd dyladwy, llywodraethu ac atebolrwydd syml. Rwy’n derbyn, wrth gwrs, fod yr Ysgrifennydd Cabinet cyfredol dros yr economi ond wedi bod yn ei swydd ers ychydig dros flwyddyn. Fodd bynnag, mae’n wir fod pobl Glynebwy, dros gyfnod o saith mlynedd, wedi gweld eu gobeithion yn cael eu codi a’u chwalu gan gamgychwyniadau ac oedi i’r prosiect hwn. Mae’r honiadau am gamwario arian cyhoeddus, ymyrraeth amhriodol gan Lywodraeth Cymru, a phryderon ynghylch diwydrwydd dyladwy wedi bwrw eu cysgod dros y blynyddoedd cyn i’r penderfyniad terfynol gael ei wneud ar Gylchffordd Cymru.

Ym mis Ebrill eleni, cyhoeddodd Swyddfa Archwilio Cymru adroddiad ar drosglwyddo dros £9 miliwn o arian cyhoeddus i gefnogi’r prosiect. Canfu’r adroddiad fod ‘diffygion sylweddol’ yn y modd roedd Gweinidogion wedi rheoli’r risg i’r trethdalwyr. Aethant ymlaen i ddweud bod penderfyniadau ariannu’n seiliedig ar benderfyniadau ‘diffygiol’. Roedd y datganiadau a gyhoeddwyd gan y Cabinet pan wnaed y penderfyniad terfynol i beidio â gwarantu’r prosiect yn gadael cwestiynau difrifol heb eu hateb. Pam ei bod wedi cymryd cymaint o amser i sylweddoli bod yna berygl sylweddol y gallai dyled lawn y prosiect gael ei gosod yn erbyn gwariant cyfalaf Llywodraeth Cymru? Pam ei bod wedi cymryd cymaint o amser i benderfynu bod yr amcangyfrif o nifer y swyddi y gellid eu creu wedi’i gorddatgan yn sylweddol? Ni all Llywodraeth Cymru ymbellhau oddi wrth fethiant y prosiect hwn.

Llywydd, mae yna faes arall rwy’n meddwl ein bod i gyd yn ei anwybyddu. O’r dechrau, un ochr i’r geiniog yn unig a welai’r cyfryngau. Roeddent eisiau i’r prosiect hwn fynd yn ei flaen, ac ni wnaethant edrych ar yr amcanion eraill, a oedd yn sylweddol iawn i’w clirio ac i edrych arnynt, ond anwybyddwyd hynny’n llwyr ganddynt. Er fy mod wedi ysgrifennu’n bersonol at y cyfryngau’n lleol a’r cyfryngau cenedlaethol, ni chyhoeddwyd dim. Ac nid un digwyddiad ar ei ben ei hun ydyw. Roedd Cronfa Buddsoddi Cymru mewn Adfywio yn destun beirniadaeth gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn y Cynulliad diwethaf. Gwerthodd CBCA 16 darn o dir i ddatblygwyr am swm cryn dipyn yn llai na’u gwerth marchnadol. Canfuom fod CBCA yn cael ei weithredu’n wael oherwydd y diffygion sylfaenol yng nghytundebau trosolwg a llywodraethu Llywodraeth Cymru. Y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf oedd cynllun gwrthdlodi blaenllaw Llywodraeth Cymru yng Nghymru. Ers ei lansio yn 2001, mae Cymunedau yn Gyntaf wedi gwario dros £300 miliwn yn ceisio trechu tlodi ac amddifadedd yng Nghymru. Eto i gyd, fel y cyfaddefodd yr Ysgrifennydd dros gymunedau, cymysg fu’r perfformiad, ac yn ei eiriau ef,

‘mae tlodi yn parhau i fod yn her ystyfnig a pharhaus.’

Mewn rhai achosion, gwariwyd gormod o arian ar staffio yn hytrach na phrosiectau rheng flaen. Yn y clwstwr Cymunedau yn Gyntaf yng Nghaerffili, gwariwyd dros £2 filiwn ar staffio yn 2015 a 2016. Roedd hyn yn fwy na phum gwaith y swm a wariwyd ar brosiectau gwrthdlodi yng Nghymru.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Ewch yn eich blaen.

Diolch. A fyddech chi’n ystyried y ffaith y byddai tlodi, heb blethora o strategaethau gwrthdlodi ledled Cymru, gan gynnwys yr un hon, yn parhau i fod ar lefel lawer gwaeth o ganlyniad i galedi, o ganlyniad i doriadau i grant bloc Cymru, ac oherwydd y dadfuddsoddi creulon yn y system les?

Wel, y peth yw eich bod yn gwybod bod yr arian a ddaeth o’r canol wedi cael ei anfon yn ôl, rwy’n meddwl—dyna a glywais—ac mae camreoli’n digwydd yn eich Llywodraeth eich hun. Llywydd, mae adfywio’n sbardun pwysig yn economi Cymru. Rhaid i Lywodraeth Cymru fynd i’r afael ar unwaith â’r camreoli ariannol sydd wedi digwydd. Dyma’r unig ffordd o sicrhau’r elw gorau a gwerth am arian i drethdalwyr a’r cymunedau mewn angen yng Nghymru. Ceir rhai meysydd lle mae angen i ni wella ein heconomi, sef mewnfuddsoddiad o dramor ar ôl Brexit, ehangu ein diwydiant awyrennau, gwella ein sefydliadau ariannol, a chanolfannau cynadledda. Ceir rhestr hir, Llywydd, a chredaf mai’r Ceidwadwyr yn unig a all ei chyflawni. Diolch.

Nid wyf yn credu y gallwn wella ar y modd y dinistriodd Adam Price achos y Llywodraeth ar hyn, felly nid wyf am geisio gwneud hynny hyd yn oed, ond rwy’n gobeithio gallu ychwanegu ato. Mae hon hefyd yn ergyd drom i hyder diwydiannol yng Nghymru ac ni allaf feddwl y gallai unrhyw fuddsoddwr posibl yn y dyfodol ddibynnu ar air un o Weinidogion y Llywodraeth yn y weinyddiaeth hon.

Mae datblygwyr Cylchffordd Cymru wedi cael eu camarwain nifer o weithiau a’u hannog i gredu bod prosiect y gwyddom bellach fod y Llywodraeth yn barnu ei fod yn ddiffygiol o’r cychwyn cyntaf, yn bosibilrwydd ymarferol. Beth y buont yn ei wneud dros y tair i saith mlynedd ddiwethaf, wrth inni fod drwy ymarferion diwydrwydd dyladwy diddiwedd am wahanol resymau, os methwyd y pwynt mwyaf elfennol o’r cyfan gan weision sifil yn Llywodraeth Cymru a chan Weinidogion a ddylai wybod yn well?

Clywsom gan yr Ysgrifennydd Cyllid y bore yma yn y Pwyllgor Cyllid ei fod yn gyfarwydd iawn â phroblemau dosbarthu o dan reolau’r Swyddfa Ystadegau Gwladol, a chanllawiau’r Trysorlys yn wir—wrth gwrs ei fod—a Gweinidogion cyllid blaenorol hefyd. Dylai’r Cabinet cyfan fod yn ymwybodol o hyn, oherwydd mae’n broblem sydd wedi codi mewn nifer o wahanol gyfeiriadau, gan gynnwys yn ystod y flwyddyn ddiwethaf o ran cymdeithasau tai a phrosiectau tai cymdeithasol yn gyffredinol. Os yw’n wir fod y broblem hon yn angheuol i’r prosiect, yna dylid bod wedi cydnabod hynny o’r cychwyn cyntaf ac ni fyddai £50 miliwn wedi cael ei wastraffu gan ddatblygwyr y sector preifat, a £10 miliwn o arian trethdalwyr wedi’i wastraffu gan Lywodraeth Cymru yn y cyllid datblygu y maent wedi’i ddarparu. Felly, credaf fod hon yn sgandal fawr sy’n galw am ei hymchwilio’n annibynnol, ac rwy’n llwyr gefnogi’r ddau welliant y mae Plaid Cymru wedi’u cynnig. Rwy’n ildio i Adam Price.

Hefyd, mewn trafodaeth gyda mi ar 8 Chwefror 2017, pan ofynnais i Ysgrifennydd y Cabinet a oedd y ddwy set o feini prawf y byddwch yn cofio iddo’u gosod ar gyfer symud y prosiect i’r cam terfynol—y lefel o 50 y cant o warant ar y ddyled a’r risg i’w hysgwyddo, a hefyd ffurflenni amodau’r buddsoddwr—mae’n ddiddorol ei fod wedi dweud wrthyf, ei bod hi’n ymddangos, yn ôl fy swyddogion, fod y meini prawf... wedi’u bodloni—

Wedi’u bodloni.

Gallaf ychwanegu at hynny gyda datganiad arall a ddigwyddodd yn natganiad diweddaraf Ysgrifennydd y Cabinet i’r Cynulliad hwn, lle y dywedodd hefyd fod lefel y risg ariannol a ysgwyddir gan y sector preifat yn llai na 50 y cant, ac eglurodd:

‘Mae hynny oherwydd y byddai’r elfen warant o £210 miliwn yn cario risg uwch na rhannau eraill y pecyn ariannol’, nad yw’n bosibl ei fod yn wir, gan fod £48 miliwn o risg ecwiti yma nad yw wedi’i ddiogelu o gwbl ac sy’n mynd i lawr y draen os yw’r prosiect yn methu, a £47 miliwn arall o ddyled hefyd sy’n ddarostyngedig i warant y Llywodraeth ei hun. Felly, roedd hwnnw’n anghywirdeb ffeithiol hefyd, ar ben hynny. Nid wyf hyd yn oed yn deall o ble y daw ffigur y ddyled, ond mae hwnnw’n fanylyn y gallwn ei archwilio ar achlysur arall. Ond ffolineb sylfaenol y sefyllfa rydym ynddi yn awr yw nad oes gofyn i’r Llywodraeth roi ceiniog ymlaen llaw drwy gyllid buddsoddi i’r prosiect hwn, er ein bod yn gwybod bellach, o’r boced gefn, fel y disgrifiais yn y cwestiynau i’r Prif Weinidog ddoe—disgrifiad a wrthodwyd gan y Prif Weinidog—gwyddom bellach fod hwnnw’n cael ei ddarparu o gronfa wrth gefn gyffredinol y Llywodraeth y mae’n deg ei disgrifio fel poced gefn, rwy’n meddwl. Nid oeddem yn gwybod bod y £100 miliwn hwn yn swatio yno heb ei gyffwrdd ac ar gael ar gyfer unrhyw gynllun hudol y gellid ei greu mewn pum munud i’w wastraffu ar brosiect nad oes neb ei eisiau ar hyn o bryd. Ac os bu achos erioed o’r angen am ddiwydrwydd dyladwy, dylid ei wneud ar y prosiect y mae’r Llywodraeth yn awr yn bwriadu darparu nid yn unig rhwymedigaeth ddigwyddiadol, ond rhwymedigaeth wirioneddol ar ei gyfer am y 10 mlynedd nesaf, a fyddai ynddo’i hun ar draul ysgolion ac ysbytai a’r holl bethau eraill y maent yn honni na allant eu hariannu pe baent yn bwrw ymlaen ar brosiect Cylchffordd Cymru.

Felly, fel y disgrifiais yr wythnos diwethaf, rydym bellach yn gwario llawer iawn o arian ar gasgliad o siediau gwag, yn hytrach na chael cylchffordd rasio fyd-eang, fel y dywedodd Adam Price yn gywir, inni allu denu, fel clwstwr, nifer o gwmnïau modurol yn ei sgil i fanteisio ar yr enwogrwydd a allai ddeillio o hynny o bosibl. Pam y byddent yn dod i safle gwag yng Nglynebwy heb ddim sy’n berthnasol i’r hyn y bwriadant ei wneud yno? Felly, rwy’n credu bod y Llywodraeth hon wedi gwneud cam â phobl Glynebwy, ac wedi gwneud cam â phobl Cymru, ac ar ôl 20 mlynedd, rwy’n meddwl ein bod wedi gweld digon ar y Llywodraeth hon, ac mae’n bryd eu bod yn mynd.

Rwyf am ganolbwyntio ar ran gyntaf ein cynnig a dweud pan fydd adfywio wedi’i ystyried yn drwyadl, gall sicrhau manteision mawr. Mae canol tref Aberdâr yn enghraifft. Yma ym Mae Caerdydd, dros y 30 mlynedd diwethaf, rydym wedi gweld y trawsnewid mwyaf rhyfeddol yn ein prifddinas, ac rwy’n falch iawn o ddweud, Llywydd, fod yr adeilad hwn ynddo’i hun yn enghraifft wych o’r adfywio hwnnw, ac rwy’n talu teyrnged i un o’ch rhagflaenwyr sydd yn y Siambr a wnaeth yn siŵr fod y prosiect hwnnw’n digwydd. Mae’n cynnig potensial ar gyfer pob math o ddatblygiad a gobaith newydd ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol. Yr hyn rydym yn ei weld yng Nghaerdydd yn y wasg dwristaidd yn rhyngwladol, mewn adolygiadau o’n potensial economaidd, yw eu bod yn siarad yn uchel iawn am y rhan hon o dde Cymru, ac mae’n rhaid i ni ei ddefnyddio fel adnodd ar gyfer datblygu economaidd ehangach ledled Cymru. Ond mae’n dangos i chi beth y gellir ei gyflawni gyda dychymyg, arweinyddiaeth a gweledigaeth, a chydweithrediad yr holl chwaraewyr allweddol.

Ceir corff gwych o arferion gorau rhyngwladol rydym yn rhan ohono, ac mae’n ymestyn o Baltimore i Bilbao a llawer iawn o leoedd yn y canol. Credaf fod angen inni bellach osod uchelgeisiau newydd ar gyfer yr hyn rydym yn mynd i’w wneud, yn enwedig ar gyfer y Cymoedd a’r Blaenau’r Cymoedd. Mae siaradwyr eraill wedi canolbwyntio ar un prosiect penodol. Nid dyna yw fy mwriad; byddaf yn edrych ar rai meysydd eraill lle rwy’n credu bod angen inni weld mwy o ymdrech ac uchelgais.

Ond a gaf fi gymeradwyo rhai pethau sydd wedi digwydd? Mae’r fargen ddinesig yn cynnig ffordd o sicrhau bod adfywio’n rhan o batrwm o dwf a datblygiad rhanbarthol. Hefyd, rwy’n credu ei fod yn fodel gwych ar gyfer cydweithredu rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru, a llywodraeth leol, yn ogystal—i gydweithredu’n adeiladol ar ddulliau dinas-ranbarthau, sydd wrth gwrs yn ymwneud yn llwyr â chael y ffyniant a’r arbenigedd a’r potensial y gall ei gynhyrchu o amgylch y rhanbarth i gyd a sicrhau bod pethau eraill, megis rhwydweithiau trafnidiaeth a rhwydweithiau diwylliannol, yn cael eu hintegreiddio’n briodol fel bod pawb sy’n byw yn y rhanbarth yn cael budd. Rwy’n credu bod hwnnw’n gysyniad eithriadol o bwysig rydym yn gweithio drwyddo yn awr, ac rwy’n falch o weld y cynnydd hyd yma, ond rwy’n gobeithio y bydd llawer iawn mwy o ddefnydd arno yn y dyfodol.

Er hynny, mae’n ymwneud â mwy na llywodraeth leol, llywodraeth ddatganoledig a Llywodraeth y DU yn cydweithredu—er bod ganddynt rôl hanfodol i’w chwarae—ac ymgysylltu â’r gymuned, rwy’n credu, yw’r allwedd arall i lwyddiant go iawn strategaethau adfywio. Er mwyn i adfywio fod yn wirioneddol effeithiol, mae angen iddo gael ei wneud gan y gymuned, ac nid gyda, neu yn llawer gwaeth, ar gyfer y gymuned. Dyna’n aml sydd wedi achosi ymddieithrio a diffyg ymgysylltiad, ac mae hynny’n rhywbeth y mae angen i ni fod yn ofalus ein bod yn ei osgoi yn y dyfodol.

Os caf ddyfynnu o adroddiad Adfywio Cymru ‘Canllaw i Ymgysylltu Effeithiol â’r Gymuned’, mae—ac rwy’n dyfynnu—

‘datblygu polisïau gyda phwyslais cryf ar strategaethau cynhwysiant cymdeithasol yn dod â chynnydd i gymunedau oedd yn dioddef fwyaf o amddifadedd oherwydd allgau cymdeithasol.’

Rwy’n cytuno â hynny. Un strategaeth syml iawn a ddylai fod yn ganolog i’r math hwn o adfywio sy’n cynnwys y gymuned yw bod y gymuned yn gwneud llawer o’r adfywio. Mae’n swnio’n syml, ond yn aml, nid yw’n digwydd. Felly, mae’r gweithwyr cymunedol yn cael eu recriwtio’n lleol. Mae’r seilwaith, y gwaith y mae hynny’n galw amdano, pa brosiectau sy’n cael eu dewis a’u blaenoriaethu—caiff hynny ei wneud yn lleol. Cynlluniau gwella tai, lluosydd economaidd mawr sy’n cynnwys busnesau bach a chanolig lleol, cwmnïau cydweithredol, beth bynnag, a chronfeydd llafur lleol yn sicr—pwysig tu hwnt. Gofal plant—mor bwysig i uwchsgilio’r gweithlu yn gyffredinol a’u hannog i mewn i’r farchnad lafur—yn cael ei ddarparu gan bobl leol mewn cwmnïau cydweithredol ac yn gweithio i’r sector preifat, y sector annibynnol neu beth bynnag. A datblygu sgiliau sylfaenol wedyn sydd, a bod yn onest, yn un o’r ymyriadau sydd fwyaf o’u hangen mae’n debyg yn y rhanbarthau mwyaf difreintiedig, rhywbeth sydd eto wedi’i leoli mewn sefydliadau cymunedol ac yn hygyrch mewn ffyrdd y gall pobl leol ymateb iddynt.

A gaf fi orffen, Llywydd, drwy ddweud fy mod yn credu bod gwyrddu ein mannau trefol hefyd yn ganolog i’r math hwn o adfywio? Wyddoch chi, roedd Cymoedd de Cymru cyn yr oes lo yn cael eu hadnabod fel mannau gwledig delfrydol, yn destun i nifer fawr o arlunwyr—Turner, er enghraifft. Dylai’r math hwnnw o weledigaeth o harddwch y dirwedd ein hysbrydoli eto. Pleser mawr wythnos neu ddwy yn ôl oedd derbyn gwahoddiad i fynd i Faesteg gan yr Aelod lleol rwy’n falch iawn o’i weld yma, Huw Irranca-Davies, a gwelsom brosiect gwych yno ar ddatblygu coedwig newydd. Dyna’r math o beth yn union, a’r uchelgais, y dylem ei chael i adfer y Cymoedd go iawn a rhoi’r hyder sydd ei angen ar bobl leol i adfywio eu hunain yn economaidd. Diolch.

Drwy gyd-ddigwyddiad, Huw Irranca-Davies.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd, a diolch i chi, David, am grybwyll coetir Ysbryd Llynfi. Roedd yn ymweliad gwych ac rwy’n falch eich bod yn hapus iawn gyda’r hyn a weloch yno. Rwy’n credu ei bod yn un ffordd bosibl ymlaen o ran adfywio.

Byddaf yn cefnogi gwelliant 1, er gwaethaf protestiadau gan Russell, gan fy mod yn credu ei fod yn adlewyrchu teimladau Llafur ar adfywio yn well, ac yn daclusach hefyd mae’n debyg. Ond rwy’n croesawu’r cyhoeddiad yng ngwelliant 1 ar y parc busnes technoleg fodurol yng Nglynebwy, er fy mod ychydig yn bellach i’r gorllewin, ac rwyf hefyd yn croesawu bargen dwf gogledd Cymru, er fy mod i’n llawer pellach i’r de. Ond rwy’n mynd i fod ychydig yn fwy plwyfol yn awr. Felly, ar gynlluniau adfywio a’r tasglu gweinidogol, gadewch i mi gyflwyno rhai awgrymiadau gofalus yn fy ardal yn Ogwr y gobeithiaf y byddant yn cyrraedd clust y Gweinidogion.

O ran seilwaith trafnidiaeth, rwyf wrth fy modd fod y gwasanaeth ar y Sul ar reilffordd Maesteg, yn ôl yr hyn a ddeallaf, bellach yn cael ei gynnwys yn y fasnachfraint newydd—mae’n ddatblygiad pwysig—a hefyd mae gwaith ar y gweill ar opsiynau i gynyddu amlder ar y rheilffordd hon. Mae’r rhain yn ddatblygiadau mawr i ymgorffori rheilffordd Llynfi yn rhan o brosiect metro de Cymru a chael pobl at eu gwaith yn ogystal ag at gyfleoedd eraill. Ond fel rhan o hyn, gyda llaw, mae angen inni hefyd ddatrys y broblem 5 mya—ie, problem 5 mya—gyda’r seilwaith rheilffyrdd o’r bedwaredd ganrif ar bymtheg yn Nhon-du. Mae gard yn disgyn gyda’i allwedd o’r caban signalau bob bore wrth i mi deithio, er mwyn ei throsglwyddo i yrrwr y trên pan fydd y trên ar stop. Rydym yn codi llaw, ac mae’n hyfryd o hen ffasiwn, ac ychydig fel ‘The Railway Children’. Mae’n ddymunol o hen ffasiwn yn wir, ond prin yn rhan o’r weledigaeth o’r metro a’r rheilffordd fodern rydym am eu gweld. Nid wyf yn credu mai dyna yw gweledigaeth Ysgrifennydd y Cabinet chwaith. Mae’n 5 mya ac yna stop.

Mewn gwirionedd, wrth i’r opsiynau ar gyfer y metro a masnachfraint newydd Cymru a’r gororau gael eu llunio, mae angen i ni ragweld hefyd—ac mae angen i Trafnidiaeth Cymru a chynigwyr newydd ragweld—ffurf trafnidiaeth yn y rhanbarth yn y dyfodol. Felly, rydym am i reilffordd Maesteg fod yn rhan bendant o Fetro de Cymru, a bydd y gwasanaeth ar y Sul a gwella amlder yn helpu i wneud hynny, ond dechrau’n unig ydyw. I gael pobl i fyny ac i lawr ac ar draws y cymoedd hyn i’r swyddi ar hyd yr M4, mae angen inni fod yn fwy uchelgeisiol. Felly, yn gyntaf—ac mae hwn yn gais diedifar—beth am inni yn gyntaf gyflwyno’r bysiau cyflym cysylltiedig iawn, y tocynnau cyffredinol ac yn y blaen nad ydynt yn drenau a thramiau yn y cymoedd ychydig yn bellach i’r gorllewin? Oherwydd os ydych yn byw yng nghymunedau Evanstown neu Price Town sy’n gymharol anghysbell, er nad ydynt ond 25 munud o’r M4 mewn car wrth deithio’n ddirwystr am hanner nos heb unrhyw dagfeydd, os yw’r daith bws i’r gwaith yn ystod oriau brig yn cymryd dros awr, os yw’n wasanaeth anfynych neu os nad yw’n rhedeg yn ddigon hwyr neu’n ddigon cynnar i fynd â chi i’ch gwaith, neu’n galw am gysylltiad neu ddau, a heb ei gydamseru ag amserau trenau neu ddulliau eraill o deithio, wel, rydych mor bell o swydd ag unrhyw un arall mewn unrhyw gwm yn ne Cymru.

Yn fwy sylfaenol, mae tri chwm gogleddol Pen-y-bont ar Ogwr yn arllwys yn bennaf i Ben-y-bont ar Ogwr, yn wahanol i’r cymoedd eraill i’r dwyrain, sy’n arllwys yn bennaf i Gaerdydd. Nawr, fel y cyfryw, byddwn yn croesawu’n fawr ymrwymiad parhaus Llywodraeth Cymru i syniad Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr ynglŷn â chanolfan ym Mhen-y-bont ar Ogwr, lle y gall dulliau teithio amlfoddol gydgyfeirio yma ac anelu wedyn tua’r dwyrain a’r gorllewin, tuag at Gaerdydd a Chasnewydd i un cyfeiriad a thuag at Gastell-nedd ac Abertawe i’r cyfeiriad arall, neu’r de, mewn gwirionedd, i’r Fro yn ogystal ag ardal ddeheuol Pen-y-bont ar Ogwr. Byddai’r ail ganolfan drafnidiaeth hon ar hyd coridor yr M4 yn gwella metro de Cymru yn sylweddol, ac yn gwneud cymoedd Pen-y-bont ar Ogwr a’r arfordir a Bro Morgannwg yn rhan annatod o’r metro.

Ar y fasnachfraint newydd, gadewch i ni obeithio y bydd y cynigwyr llwyddiannus yn cyflwyno opsiynau a all ymestyn y gwasanaeth, boed yn dramiau a threnau neu’n opsiynau arloesol eraill, ar hyd ac ar draws y cymoedd hyn, ond hefyd i ranbarth ehangach Pen-y-bont ar Ogwr a thu hwnt. Ni fydd meddwl anhyblyg hen ffasiwn ar hyd seilwaith rheilffyrdd traddodiadol caled yn diwallu anghenion ein hetholwyr, na’n hangen i’w gwneud yn hawdd i fwy o bobl barcio eu ceir a theithio’n rhwydd ar opsiynau trafnidiaeth sy’n well i’r amgylchedd. Yn nhasglu gweinidogol y Cymoedd, mae opsiynau i gryfhau’r broses o adfywio cymunedau cymoedd Llynfi, Ogwr, Garw a Gilfach yn hanfodol. Mae lefelau amddifadedd lluosog ac ynysu oddi wrth swyddi a chyfleoedd eraill lawn mor amlwg yn y rhannau hyn o’r cymoedd uchaf ag yn unrhyw le arall yn ne Cymru. Beth bynnag a ddaw o’r tasglu, rhaid cydnabod hyn a darparu’r un offerynau adfywio economaidd ag sydd ar gael i bob ardal arall.

Mae adfywio economaidd yn ymwneud â symud swyddi’n agosach at bobl neu bobl yn agosach at swyddi. Mae gan gymoedd gogleddol Pen-y-bont ar Ogwr fantais o fod yn weddol agos, fel yr hed y frân, at goridor yr M4. Ond yn anffodus, Llywydd, ychydig o fy etholwyr sy’n hedfan fel brain. Maent yn teithio ar hyd ffyrdd un-lôn gyda thagfeydd ar adegau brig. Maent ar reilffordd un trac, un trên yr awr. Er mwyn lleihau’r pellter rhwng pobl a swyddi a chyfleoedd ar gyfer hyfforddi a datblygu sgiliau, rwy’n gofyn yn syml i Lywodraeth Cymru, Trafnidiaeth Cymru, Network Rail a darparwyr trafnidiaeth eraill barhau i weithio gyda mi a fy nau awdurdod lleol a chymunedau lleol i wella seilwaith trafnidiaeth ac adfywio’r trefi a’r cymunedau hyn yn y Cymoedd ledled Ogwr. Diolch yn fawr.

Os yw ffyniant cymunedau ledled Cymru i gael ei wella, mae’n rhaid i gynlluniau adfywio, yn anad dim, rymuso’r bobl sy’n byw yn y cymunedau hynny. Fel y bûm yn pwysleisio ers cyrraedd y Cynulliad yn 2003, mae tai yn allweddol i adfywiad cynaliadwy cymunedau, nid yn unig o ran brics a morter, ond o ran ychwanegu gwerth drwy ryddhau’r potensial dynol mewn cymunedau. Fodd bynnag, er nad oedd unrhyw argyfwng o ran y cyflenwad o dai fforddiadwy pan ddaeth Llafur yn Llywodraeth Cymru yn 1999, aethant ati wedyn i dorri bron i dri chwarter y tai cymdeithasol a thai fforddiadwy newydd a gâi eu hadeiladu, a hyd yn oed y llynedd, Cymru oedd yr unig wlad yn y DU i weld nifer y cartrefi newydd a gwblhawyd yn mynd tuag at yn ôl. Cymharwch hyn â chyhoeddiad Llywodraeth y DU ddoe am gronfa seilwaith tai gwerth £2.3 biliwn i Loegr er mwyn darparu ar gyfer cymunedau sy’n tyfu a chael cartrefi wedi’u hadeiladu’n gyflymach. Ar ôl methu deall neu anwybyddu rhybuddion ac adroddiadau olynol gan Swyddfa Archwilio Cymru, mae dull gorchymyn a rheoli Llafur tuag at ymgysylltu â’r gymuned wedi golygu mai gan Gymru y mae’r lefelau isaf o ffyniant, cyflogau a chyflogaeth, a’r lefelau uchaf o dlodi, tlodi plant a diweithdra o blith gwledydd Prydain. Fel y gwelodd ymchwiliad y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol yn 2015 i dlodi yng Nghymru, ‘Tlodi ac Anghydraddoldeb’:

‘Ers dechrau’r mileniwm mae lefel y tlodi yng Nghymru wedi aros yn weddol debyg... gyda 23% o’r boblogaeth yn byw mewn tlodi.’

Mewn ardaloedd eraill yn y DU sydd â lefelau uchel o dlodi, meddai’r adroddiad:

‘fel gogledd-ddwyrain Lloegr, mae lefel y tlodi wedi gostwng yn fwy nag yng Nghymru dros yr un cyfnod.’

Mae’r ffigur tlodi cymharol hwn wedi parhau, ac mae tlodi absoliwt hefyd yn uwch na gwledydd eraill y DU.

Ar ôl gwario £0.5 biliwn mewn gwirionedd ar raglen arweiniol Llywodraeth Cymru ar drechu tlodi, Cymunedau yn Gyntaf, camgymhwyso canfyddiadau adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru 2009 ar Cymunedau yn Gyntaf, a diystyru’r argymhellion yn adroddiad Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, ‘Cymunedau yn Gyntaf—Ffordd Ymlaen’, ar ddechrau’r pedwerydd Cynulliad, dywedodd yr Ysgrifennydd cymunedau wrth y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol y mis diwethaf na fyddai’r rhaglen yn cael ei hadnewyddu, fod hanes ei gwaith yn ardaloedd mwyaf difreintiedig Cymru wedi bod yn gymysg, ac nad yw’r ffigurau’n symud.

Ar y llaw arall, fel y gwelodd yr astudiaeth ddofn yn Nhredegar, mae’r agenda grymuso cymunedau wedi cael ei fframio’n gynyddol o fewn y dull cydgynhyrchu.

Dylai’r gwaith o lywodraethu er mwyn sicrhau lleoedd cryf a chynaliadwy geisio ymgysylltu â dinasyddion lleol, meddent, sy’n galw am bersbectif gwahanol iawn i’r ymagwedd arferol at bŵer ar lefel gymunedol, ac yn dibynnu ar allu parod ac agored i rannu pŵer a gweithio tuag at amcanion cyffredin.

Mae Oxfam Cymru wedi galw’n benodol ar Lywodraeth Cymru i ymgorffori’r dull bywoliaeth gynaliadwy ym mhob polisi a gwasanaeth a ddarperir yng Nghymru, gan helpu pobl i adnabod eu cryfderau eu hunain er mwyn mynd i’r afael â’r broblem greiddiol sy’n eu hatal hwy a’u cymunedau rhag cyrraedd eu potensial. Dyma y dylem fod wedi bod yn ei wneud 10 mlynedd yn ôl. Fel y dywed Sefydliad Bevan, os yw pobl yn teimlo bod polisïau’n cael eu gorfodi arnynt, nid yw’r polisïau’n gweithio, a dylid cynhyrchu rhaglen newydd gyda chymunedau, nid ei chyfarwyddo o’r brig i lawr. Gan weithio yn ôl cryfderau a dyheadau pobl, llwyddodd y gwaith o gydlynu ardal leol yn Derby, y cyfeiriwyd ato o’r blaen, i ysgogi cydweithrediad rhwng pobl, teuluoedd, cymunedau a sefydliadau lleol, gan adeiladu ar y model hynod o lwyddiannus yn Awstralia.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf.

A fyddech yn ystyried y ffaith fod dull rheoleiddio ysgafn iawn Llywodraeth y DU o ran cyflogaeth wedi creu hollt helaeth o ran contractau dim oriau, rhai sy’n gweithio dwy neu dair o swyddi, a bod anallu’r rhwyd les i ddiogelu’r rheiny wedi effeithio’n anfwriadol ac yn amhriodol ar bobl Cymru oherwydd eu tuedd i hawlio lles?

Yng Nghymru, yr unig ran o’r DU a lywodraethir gan Gymru, mae gennym y lefel uchaf o gontractau nad ydynt yn barhaol yn y DU, a’r ail lefel uchaf o gontractau dim oriau o blith 12 gwlad a rhanbarth y DU. Dyna etifeddiaeth Llafur. Gweddill y DU, gwyliwch a dysgwch—dyma a gaech yn Llundain pe baech yn ailadrodd eu camgymeriadau.

Wrth sôn am Bapur Gwyn Ionawr 2017, ‘Diwygio Llywodraeth Leol: Cadernid ac Adnewyddiad’, mae Sefydliad Bevan yn nodi, yn y bôn, fod gofyn i’r cyhoedd gytuno i newidiadau mawr yn y modd y darperir gwasanaethau lleol heb wybod sut y gallant sicrhau bod eu barn yn cael ei chlywed. Gan weithio gyda Talwrn, rhwydwaith trydydd sector Cymru, a changen gymunedol undeb Unite, mae’r Ymddiriedolaeth Adeiladu Cymunedau yn nodi’r ffactorau allweddol wrth ddatblygu cadernid cymunedol ar lefel leol, gan ddefnyddio datblygu cymunedol sy’n seiliedig ar asedau a datgloi cryfderau pobl. Fel y maent yn ei ddweud, mae sefydliadau cymunedol annibynnol mewn sefyllfa dda i ddarparu gwasanaethau lleol yn effeithiol, o ofal cymdeithasol i gymorth i deuluoedd a chyflogadwyedd. Felly gadewch i ni ymuno â miloedd o chwyldroadwyr cydgynhyrchu sy’n gweithio yn Rhwydwaith Cydgynhyrchu Cymru. Os ydym yn credu ei fod dros Gymru, ymunwch â’r bobl.

Gadewch i mi orffen drwy roi sylw i’r honiad yng ngwelliant Llywodraeth Cymru ei bod yn bwrw ymlaen â bargen dwf gogledd Cymru, er mai Llywodraeth y DU a agorodd y drws i fargen dwf ar gyfer gogledd Cymru, a dyma sydd wedi ysgogi ymateb trawsffiniol tîm gogledd Cymru. Fodd bynnag, o’r cychwyn cyntaf, mae Llywodraeth y DU a Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru wedi galw ar Lywodraeth Cymru i roi pwerau datganoledig i’r rhanbarth, ac mae eu distawrwydd ar hyn yn parhau i fod yn fwy o rwystr na dim arall i lwyddiant y fargen dwf.

Rwy’n croesawu’n fawr y gwelliant gan Lywodraeth Cymru i’r ddadl hon sy’n croesawu’r tasglu gweinidogol ar gyfer Cymoedd de Cymru sy’n cynnwys fy etholaeth, sef Islwyn. Yr wythnos diwethaf yn unig, roeddwn yn sefyll yng ngorsaf drenau Trecelyn gyda’r Aelod dros Orllewin Casnewydd a chynrychiolwyr o Network Rail a Threnau Arriva i drafod cynnydd y buddsoddiad o £38 miliwn yn rheilffordd Glynebwy i Gaerdydd, yn tynnu sylw at yr angen gwirioneddol am y gwasanaeth i Gasnewydd, ein dinas agosaf.

Ers agor rheilffordd Glynebwy i Gaerdydd yn 2008, mae wedi bod yn llwyddiant syfrdanol. Mae’r buddsoddiad diweddaraf wedi arwain, yn fy etholaeth yn Islwyn, at welliannau i’r orsaf yn Nhrecelyn a gosod trac ychwanegol ar draws darn 7 milltir er mwyn cynyddu capasiti. Dyma bŵer datganoli yng Nghymru ar waith, mae Llywodraeth Lafur Cymru yn ceisio sefydlu seilwaith trafnidiaeth trawsnewidiol sy’n gallu adfywio a bywiogi cymunedau’r Cymoedd, megis Trecelyn, Cross Keys, Rhisga a Phontymister a thrawsnewid bywydau eu pobl.

Yn 2015 cafodd rheilffordd Glynebwy ei hymestyn gyda buddsoddiad o £11.5 miliwn gan Lywodraeth Cymru i agor gorsaf tref Glynebwy. Mae hyn eisoes wedi gwella mynediad at swyddi a gwasanaethau i bobl yng Nglynebwy, ac ar hyd y rheilffordd, mae wedi trawsnewid mynediad a symudedd ar draws ei chymuned yn y Cymoedd. Mae llwyddiant trawiadol y rheilffordd yn ddiamheuol, gyda thros 300,000 o deithiau yn flynyddol. Mae’r orsaf yng Nglynebwy yn dangos sut y gellir ymestyn y rheilffordd yn rhan o ryngwyneb trafnidiaeth strategol, cyfannol ac amlfoddol, fel y nododd Huw Irranca-Davies.

Rwy’n gadarn iawn fy marn y dylai Crymlyn gael gorsaf reilffordd rhyw ddydd, ac rwy’n gwybod, wrth i’r rheilffordd anelu tuag at Gaerdydd, fod galw hefyd am orsaf yn Llaneirwg, a allai ffurfio parcffordd yng Nghaerdydd rhyw ddydd, i gysylltu â’r brif reilffordd i Abertawe. Mae’r datblygiadau cyffrous hyn heddiw, ac yn y dyfodol, yn cael eu datblygu gan Lywodraeth Lafur Cymru, gan ddefnyddio’r dulliau sydd ar gael i ni a chan bwyso ar Lywodraeth y DU i weithredu lle mae pwerau perthnasol yn dal i fod wedi’u cadw yn San Steffan a Whitehall.

Er gwaethaf galwad Llywodraeth Cymru am ddatganoli cyllid ar gyfer seilwaith rheilffyrdd, mae’r cyfrifoldeb am ei gyllido yn aros gyda Llywodraeth y DU, ac yn anffodus, rydym yn dal i aros am y trydaneiddio a addawyd ac y maent hyd yma wedi methu ei gyflawni dros Gymru. Efallai y byddai’r Aelodau Torïaidd gyferbyn yn barod i wneud y gwaith ac ysgwyd coeden arian Theresa May i gael rhywfaint o arian i Gymru. Pe baent ond yn barod i wneud hynny, byddent hefyd yn sicrhau bod Cymru’n cael yr un driniaeth ag y mae’r DUP wedi’i sicrhau ar gyfer Gogledd Iwerddon—sef y parch cydradd, yr un cyllid a’r un driniaeth.

Fel y gŵyr yr Aelodau, mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili yn rhan o fargen ddinesig prifddinas-ranbarth Caerdydd, bargen y mae—[Torri ar draws.] Nid oes gennyf amser, yn anffodus. [Torri ar draws.] Hoffwn orffen—y mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gyfrannu—[Torri ar draws.]

Gadewch i’r Aelod—[Torri ar draws.]. Gadewch i’r Aelod barhau. Hi sydd i benderfynu a yw’n cymryd ymyriadau ai peidio.

[Yn parhau.]—£503 miliwn, ac fe’i dywedaf eto, gan fy mod wedi cael caniatâd i’w ddweud eto, £503 miliwn tuag at fargen ddinesig prifddinas-ranbarth Caerdydd sy’n werth £1.2 biliwn. Bydd y fargen drawsffurfiol yn gwella trafnidiaeth gyhoeddus y Cymoedd ac yn creu 25,000 o swyddi newydd, gan adael £4 biliwn ychwanegol mewn buddsoddiad sector preifat. A hoffwn gofnodi fy ngwerthfawrogiad i arweinydd newydd cyngor Caerffili a’i ddull egnïol, ymarferol o arwain yr awdurdod wrth i’r fargen ddinesig fynd rhagddi. Cyfarfûm yn ddiweddar ag arweinydd y cyngor, David Poole, i drafod sut y gall cymunedau Islwyn elwa ar y cyfleoedd y mae’r fargen ddinesig yn eu cyflwyno i’n cymunedau yn y Cymoedd a thu hwnt.

Llywydd, na foed unrhyw amheuaeth fod ein cymunedau yn y Cymoedd wedi dwyn baich toriadau Llywodraeth Dorïaidd y DU, ac maent wedi bod ar flaen newidiadau didostur a chreulon y Llywodraeth i fudd-daliadau lles, o gyflwyno’r dreth ystafell wely, i doriadau i fudd-daliadau anabledd. Mae’r effaith wedi’i theimlo’n fwyaf difrifol gan y cymunedau yn y Cymoedd, ac yn fwyaf difrifol gan y bobl fwyaf agored i niwed yn ein plith. Ac er na all Llywodraeth Cymru ddadwneud y diwygiadau hyn, bydd yn gwneud popeth yn ei gallu i gefnogi pobl a’u helpu i gael gwaith medrus, ystyrlon. Y parc technoleg newydd arloesol, y fargen ddinesig, y llwybrau cyflogadwyedd newydd, menter a chyflogaeth, gofal plant a pharthau plant, bydd y cyfan yn chwarae eu rhan yn y gwaith o adfywio’r llinellau drwy galon y Cymoedd.

Yn olaf, mae gan Lywodraeth Lafur Cymru gyfeiriad teithio clir a chadarn a amlinellir yn ‘Symud Cymru Ymlaen: 2016-2021’, i greu metro de Cymru, gweithio mewn partneriaeth a chyflwyno 20,000 o gartrefi fforddiadwy ychwanegol, cyflawni bargen ddinesig Caerdydd, a £100 miliwn o fuddsoddiad yn ne-ddwyrain Cymru. Nid oes rhyfedd, felly, fod cenedl y Cymry wedi pleidleisio i’r fath raddau dros Lafur Cymru yn yr etholiadau lleol a’r etholiad cyffredinol yn ddiweddar. Pam na ddaw’r Aelodau Torïaidd gyferbyn draw atom heno a phleidleisio yn y ddadl hon ar ochr y niferus ac nid yr ychydig?

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith, Ken Skates.

Diolch i chi, Llywydd. A gaf fi ddechrau drwy ddiolch i’r Ceidwadwyr Cymreig am gyflwyno’r ddadl hon heddiw, ac am roi cyfle i mi ymateb? Hoffwn ddiolch yn arbennig i David Melding am ei gyfraniad cadarnhaol yn edrych tua’r dyfodol. Soniodd sut na ellir adfywio drwy un ateb hollgynhwysol, a rhaid ei gyflwyno gyda’r gymuned y’i bwriadwyd ar ei chyfer fan lleiaf. Rwy’n credu bod Rhianon Passmore a Huw Irranca-Davies wedi siarad gyda’r un angerdd ac ymrwymiad ar ran eu hetholaethau. Roeddwn yn falch iawn o glywed sut y bydd y metro’n trawsnewid y bobl y bydd yn eu gwasanaethu a chawsom ein hatgoffa gan yr Aelodau hefyd am yr esgeuluso hanesyddol a fu ar rwydwaith rheilffyrdd Cymru gan Lywodraeth y DU. Ar y llaw arall, cawsom ein hatgoffa gan Mark Isherwood am yr effaith ddinistriol y mae polisïau caledi Torïaidd wedi eu hachosi ers dros saith mlynedd, y caledi y mae’r dreth ystafell wely wedi’i achosi, y caledi y mae diwygio lles wedi’i achosi, y caledi y mae contractau dim oriau dan nawdd Llywodraeth y DU wedi’i achosi.

A wnewch chi ildio?

Gwnaf, wrth gwrs, â phleser.

Rwy’n siŵr y byddwch yn cytuno bod Cymru yn rhan o’r DU a bod diwygiadau lles Llywodraeth y DU yn berthnasol ledled y DU. Pam fod Cymru ar y gwaelod yn yr holl fesurau cymdeithasol allweddol a ddyfynnais?

Efallai fod yr Aelod wedi methu cydnabod y ffaith ein bod bellach wedi cael saith mlynedd o galedi sy’n parlysu, rhywbeth y mae ef, yn y Siambr hon, yn gefnogwr iddo, ond allan yng ngogledd Cymru mae’n tueddu i’w amddiffyn gyda dagrau crocodeil. Y ffaith amdani yw ein bod yn dioddef dan law Gweinidogion y Trysorlys yn San Steffan sy’n perthyn i’ch plaid chi.

Nawr, pwysleisiodd Huw a David, a Rhianon hefyd rwy’n credu, na ddaw ffyniant, ac adfywiad hefyd i bob pwrpas, heb ymyriadau deallus a chydgysylltiedig sy’n gorfod gweithio gyda’i gilydd, a heb yr hyfforddiant cywir a’r sgiliau cywir, heb y seilwaith trafnidiaeth cywir, ni all pobl gyrraedd y swyddi a allai gael eu dwyn i ardal leol. Yn yr un modd, heb dai o ansawdd da a fforddiadwy, mae’n bosibl iawn y caiff pobl ifanc eu gorfodi i fynd o gymuned y maent yn awyddus i adeiladu bywyd ynddi. Nid wyf yn teimlo bod hynny wedi cael ei adlewyrchu yn y cynnig gwreiddiol heddiw, a dyna pam y cyflwynasom welliant y Llywodraeth.

Mae’r gwaith y bûm yn ei wneud ar adnewyddu ein strategaeth economaidd a datblygu economi pob rhanbarth yng Nghymru, y siaradais amdano y bore yma ym Mhwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau yn seiliedig ar yr egwyddor sylfaenol honno, sef mai ymyriadau cydgysylltiedig yn hytrach nag atebion hollgynhwysol yw’r unig lwybr ymarferol i adfywio cymunedau’n effeithiol ar hyd a lled Cymru. A dyna hefyd yw’r meddylfryd sydd wrth wraidd sefydlu’r tasglu gweinidogol ar gyfer y Cymoedd. Fel cadeirydd y tasglu, mae Gweinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes yn datblygu dull newydd o fuddsoddi yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig yn economaidd yng Nghymoedd de Cymru, er mwyn sicrhau bod cydgysylltiad yn yr ymyriadau gan y sector preifat a’r sector cyhoeddus fel ei gilydd, a gwneud yn siŵr fod yr adfywio’n effeithiol. Dyna pam rwy’n aelod o’r tasglu a pham y mae’r Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth yn aelod hefyd. Yn hanfodol, gwnaethom gytuno o’r cychwyn cyntaf fod angen i ni weithio ar y cyd â rhanddeiliaid allweddol ac yn bwysicaf oll, â’r cymunedau hynny yn y Cymoedd yn y ffordd a nododd David Melding yn gywir. Mae hyn wedi cynnwys rhaglen ddwys o ymgysylltu â chymunedau ar draws y Cymoedd a chyfres o weithdai a digwyddiadau i randdeiliaid, sydd wedi ein helpu i fapio’r hyn y dylai prif ffocws cynllun fod yn y blynyddoedd i ddod. Ac arweiniodd y canfyddiadau hyn at ddatblygu cynllun lefel uchel sy’n ceisio creu swyddi newydd, teg, diogel ac yn hollbwysig, swyddi cynaliadwy yn y Cymoedd, er mwyn sicrhau bod gwasanaethau cyhoeddus wedi’u cydgysylltu’n well, yn gwneud gwell defnydd o asedau cyhoeddus a chymunedol, ac yn datblygu dull o ddatblygu gweithgareddau sy’n ymwneud â sector yr amgylchedd a’r sector twristiaeth yn y Cymoedd.

Rydym yn defnyddio tasglu’r Cymoedd a bargen dwf gogledd Cymru fel mecanweithiau i ysgogi ffyniant. Mae bargen dwf Gogledd Cymru yn parhau i fod ar agenda Llywodraeth y DU. Roeddwn yn meddwl bod adwaith Janet Finch-Saunders i’r modd y camliwiodd Mark Isherwood y dull partneriaeth yn gywir, gan fy mod innau’n meddwl ei fod yn gywilyddus hefyd. Y ffaith amdani yw bod y weledigaeth ar gyfer bargen dwf gogledd Cymru i raddau helaeth yn cwmpasu mentrau Llywodraeth Cymru, ac rwy’n falch o allu rhoi gwybod i’r Aelodau fy mod wedi gwahodd yr Ysgrifennydd Gwladol dros Gymru i gyd-gadeirio grŵp gorchwyl gyda mi, i edrych ar sut y gallwn wella datblygu economaidd trawsffiniol yng ngogledd Cymru ac ardal Mersi a’r Ddyfrdwy am ei bod yn wirioneddol allweddol fod gweithgareddau ar ochr Cymru i’r ffin yn cyd-fynd â gweithgareddau ar ochr Lloegr i’r ffin hefyd. Ac mae hynny’n berthnasol i bob rhan o ogledd Cymru. O gofio bod yna fwa o ddiddordeb niwclear—

A fyddwch yn gofyn iddo ymuno â chi yn yr un modd i wneud gwaith ar uno economi gogledd Cymru gyda de Cymru a chydag Iwerddon?

Wel, yn bendant, mae angen sicrhau bod yna gyfathrebu gwell a bod bargeinion twf a bargeinion dinesig Cymru yn cyd-fynd â’i gilydd ac nad ydynt yn cystadlu â’i gilydd. Ond y gwir amdani yw bod llawer o’r berthynas economaidd sy’n bodoli rhwng gogledd Cymru a gogledd-orllewin Lloegr yn cael ei yrru gan fuddiannau sectoraidd tebyg. Ac am y rheswm hwnnw, mae’n hanfodol ein bod yn canolbwyntio ein sylw, yn bennaf, ar y bargeinion twf sy’n dod i’r amlwg yng ngogledd-orllewin Lloegr a gogledd Cymru. Realiti economaidd yw hynny. Er diddordeb i’r Aelod ei hun, y sector niwclear ar Ynys Môn, mae’n debyg, yw’r sbardun economaidd mwyaf sy’n mynd i fod yn dod i’r amlwg yn ei etholaeth yn y blynyddoedd i ddod. Mae hwnnw, wrth gwrs, yn gysylltiedig iawn â datblygiad y sector ynni ar draws gogledd Cymru ac i mewn i ogledd-orllewin Lloegr. Mae’n fuddiol i bawb ein bod yn sicrhau bod y sgiliau’n cael eu datblygu ar Ynys Môn i lenwi pob un o’r swyddi—

Y pwynt penodol a roddais i’r Gweinidog Cyllid yn gynharach heddiw. Rwy’n credu bod yna berygl yng ngogledd-orllewin Cymru fod Wylfa yn cael ei weld fel yr un sy’n ticio’r blwch. Beth yw eich barn ar yr hyn a fydd yn digwydd os nad oes modd cyflawni Wylfa am ryw reswm—mae hynny yn berygl wrth gwrs—a’r perygl wedyn nad oes gan y gogledd-orllewin unrhyw beth wedi’i gynllunio i ddod allan o fargen dwf gogledd Cymru?

Rwy’n mawr obeithio na fydd arweinydd eich plaid yn cael ei ffordd ac yn rhoi diwedd ar ynni niwclear yng Nghymru. Rwy’n mawr obeithio, er mwyn pobl Ynys Môn a gogledd Cymru i gyd, fod y cyfleuster yn cael ei adeiladu. Y ffaith amdani yw bod economi’r rhanbarth wedi’i hadeiladu hefyd ar sylfaen dwristiaeth gref, ac mae twristiaeth yng ngogledd Cymru ar hyn o bryd yn profi llwyddiant mwy nag erioed, ac mae hefyd yn seiliedig ar ddiwydiant bwyd a diod bywiog, sydd unwaith eto, yn profi llwyddiant mwy nag erioed. Felly, mae diwydiant Ynys Môn a gogledd Cymru mewn sefyllfa wych i fanteisio, nid yn unig ar fentrau ynni niwclear sy’n dod i’r amlwg, ond hefyd yn y sector twristiaeth, y sector amaethyddiaeth a’r sector bwyd a diod, pe bai’r Aelodau ond yn gwrando.

Gallaf ddweud yn onest, Llywydd, mai’r penderfyniad a wnaed ar Gylchffordd Cymru oedd y penderfyniad mwyaf anodd a heriol i mi ei wneud erioed yn ystod fy oes yn y Llywodraeth. Roedd yn heriol ac yn anodd am fod y gymuned y mae’r prosiect wedi’i addo ar ei chyfer yn un sydd angen cyfleoedd newydd, twf ac adfywiad newydd, ac efallai, yn anad dim, gobaith newydd.

Rwyf wedi nodi’r rhesymau pam na allem fwrw ymlaen, ond yn bwysicach na hynny, wrth wneud hynny, rwyf wedi nodi cynllun amgen, parc technoleg fodurol, y byddwn yn buddsoddi £100 miliwn ynddo dros y 10 mlynedd nesaf. Mae hwn yn fuddsoddiad yn nyfodol Blaenau Gwent a all gefnogi twf economaidd ar draws rhanbarth Blaenau’r Cymoedd, ac rwyf am i’n gwaith ddangos bod Cymru yn lle da i gyflawni busnes a bod Blaenau Gwent a Blaenau’r Cymoedd yn cynnig potensial gwych sydd heb ei gyffwrdd i’r buddsoddwyr hynny.

Bydd ffocws y prosiect yn y camau cychwynnol yn driphlyg ac yn seiliedig ar dystiolaeth gan fusnesau, gan bartneriaid llywodraeth leol, gan ddiwydiant ac arbenigwyr academaidd, ac o ardal fenter Glyn Ebwy. Bydd yr holl elfennau’n amodol ar achosion busnes boddhaol a diwydrwydd dyladwy. Maent yn cynnwys, yn y lle cyntaf, datblygu cyfleuster newydd wedi’i lunio i annog entrepreneuriaeth ac i gynyddu nifer y busnesau bach a chanolig; yn ail, datblygu cyfleuster gweithgynhyrchu uwch wedi’i lunio’n benodol i ddarparu ar gyfer unrhyw nifer o fewnfuddsoddwyr, gyda llawer ohonynt yn y sector uwch-dechnoleg isel iawn ei allyriadau ac sydd wrthi’n archwilio cyfleoedd yma yng Nghymru; ac yn drydydd, cefnogi’r gwaith o ailwampio adeilad presennol yn yr ardal fenter a all weithredu fel canolfan sgiliau a hyfforddiant prentisiaeth er mwyn sicrhau ein bod yn darparu’r ffrwd o bobl fedrus i gymryd swyddi o ansawdd, gan edrych tuag at ddyfodol lle’r ydym arloesi, yn deori, yn lansio ac yn tyfu mwy o gwmnïau o Gymru, gan fasnacheiddio llawer o’n heiddo deallusol ein hunain. Rwy’n credu y gallwn gefnogi twf economaidd ym Mlaenau’r Cymoedd ac ysgogi ffyniant y credaf y byddai pawb yn y Siambr hon am ei weld.

Galwaf ar Darren Millar i ymateb i’r ddadl.

Diolch, Llywydd. Hoffwn ddiolch i bawb am gymryd rhan yn y ddadl bwysig hon. Cafodd ei chyflwyno am ein bod yn credu bod angen canolbwyntio o’r newydd ar adfywio yma yng Nghymru, a bod angen inni gael rhai o’r cymunedau tlawd ym mhob un o’n hetholaethau yn ôl ar eu traed ac yn weithredol. Rwy’n credu bod rhaid i ni gydnabod y bu rhai methiannau epig gan Lywodraeth Cymru dros yr 20 mlynedd diwethaf. Rydym wedi gweld y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf yn methu’n llwyr â darparu, fel y nododd Mohammad Asghar a Mark Isherwood yn ddigon cywir: gwerth £0.5 biliwn o wariant ac mae’r un lefel o dlodi i’w gweld yn y cymunedau hynny heddiw ag a oedd—[Torri ar draws.] Ni fyddwn yn cymryd unrhyw ymyriadau gennych chi, na, dim o gwbl.

Yn ogystal â hynny, gwelsom sgandal banc tir, rhai o’r tlysau yn y goron o ran banc tir yn cael eu gwerthu’n rhad yn ystod tymor diwethaf y Cynulliad gan Gronfa Buddsoddi Cymru mewn Adfywio ar golled o—nid ydym yn gwybod yn union beth ydyw—o leiaf ddegau o filiynau o bunnoedd o bosibl i drethdalwyr Cymru: arian a allai fod, ac a ddylai fod wedi cael ei fuddsoddi mewn prosiectau adfywio. Ac yn awr rydym wedi gweld y sefyllfa’n datblygu gyda phrosiect Cylchffordd Cymru ble mae cwmni wedi cael ei gamarwain am saith mlynedd gan Lywodraeth Cymru sydd wedi rhoi’r argraff eu bod yn gwneud popeth a allant i’w gefnogi, ac yna maent wedi tynnu’r plwg yn union cyn i bethau allu cael eu llofnodi ar y llinell doredig, a chredaf fod—[Torri ar draws.] A chredaf fod—.

Ken Skates a gododd—

Na, nid oes gennyf—. Efallai y gallaf gymryd amser mewn eiliad. Ac rwy’n meddwl bod camarwain pobl—. Rwy’n sylweddoli eich bod wedi etifeddu llanast go iawn a dweud y gwir, fel Ysgrifennydd y Cabinet, gan eich rhagflaenydd am eich bod yn gymharol newydd i’r swydd benodol hon, ond y gwir amdani yw bod y llanast hwnnw, yn anffodus, wedi glanio yn eich mewnflwch ac rydych wedi gorfod ei glirio. Rwy’n credu ei bod ond yn iawn inni gael ymchwiliad cyhoeddus i lanast Cylchffordd Cymru, fel y gallwn fynd at wraidd yr hyn a ddigwyddodd a gallu sefydlu’n union beth yw’r gwir ac a yw’r cyhoedd yng Nghymru, a’r busnesau sy’n rhan o hyn, ac yw’r Cynulliad hwn wedi cael eu camarwain ynglŷn â’r hyn a ddigwyddodd.

Mae Aelodau eraill wedi siarad yn angerddol am faterion unigol yn eu hetholaethau a’r prosiectau adfywio sydd wedi digwydd. Mae David Melding yn llygad ei le yn tynnu sylw at y ffaith y bu rhywfaint o lwyddiant dros y blynyddoedd, yn enwedig mewn lleoedd fel Bae Caerdydd. Rwy’n gweld adfywiad yn nhref lan môr Bae Colwyn, yn ogystal, ar arfordir gogledd Cymru, yn y blynyddoedd diwethaf, a chyfrannodd Llywodraeth Cymru at hynny, ac rwy’n talu teyrnged i chi am helpu i gyfrannu at y llwyddiant hwnnw. Yn anffodus, mae llawer o gymunedau yn dal i gael eu gadael ar ôl.

Clywais yn glir iawn yr hyn roedd Rhianon Passmore yn ei ddweud am annhegwch—annhegwch honedig—Llywodraeth y DU yn buddsoddi yn heddwch a diogelwch Gogledd Iwerddon drwy sicrhau bod adnoddau ychwanegol ar gael i’r rhan benodol honno o’r Deyrnas Unedig. Ond beth am yr angen am degwch yng Nghymru o ran gwariant yng ngogledd Cymru ac yng nghanolbarth Cymru ac yng ngorllewin Cymru, yn hytrach na chanolbwyntio’n unig ar y de, sef yr hyn a welsom dros 20 mlynedd gan y Llywodraeth hon yma dan weinyddiaethau Llafur, a Phlaid Cymru a’r Democratiaid Rhyddfrydol yn cynnal y gweinyddiaethau hynny o bryd i’w gilydd? Nid ydym wedi gweld yr un ffocws parhaus ar ogledd Cymru a chanolbarth Cymru. Roedd Russell George yn hollol iawn: mae angen bargen dwf ar gyfer canolbarth Cymru. Mae angen i Gymru wledig hefyd fod ar y map o ran cael rhywfaint o sylw, fel y gallwn sicrhau bod y busnesau yn yr ardaloedd hynny—y rhannau gwledig hynny o Gymru—yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt hefyd.

Rwy’n meddwl eich bod yn llygad eich lle, Ysgrifennydd y Cabinet, i ganolbwyntio ar y cyfleoedd mewn gweithio’n drawsffiniol: gweithio trawsffiniol rhwng Cymru a Lloegr, ac yn enwedig yng ngogledd Cymru lle mae cysylltiadau economaidd cryf iawn yn bodoli eisoes. Rydym wedi llwyddo rhywfaint i dynnu peth gwaed economaidd i mewn i ogledd-ddwyrain Cymru yn y blynyddoedd diwethaf, sydd wedi bod o fudd i’r rhan honno o economi Cymru, ond mae angen i ni gael y llif hwnnw—y llwyddiant economaidd hwnnw—ymhellach i’r gorllewin. Gallaf glywed yn glir iawn y pryderon sy’n cael eu mynegi am ogledd-orllewin Cymru ac maent yn bryderon go iawn, ac mae angen inni sicrhau bod yna ffyniant o’r dwyrain i’r gorllewin yn ogystal ag o’r gogledd i’r de ac o’r de i’r gogledd. Mae’n rhaid inni gael pob rhan o Gymru i allu cyrraedd eu potensial, ac yn anffodus nid yw’r polisïau a welsom hyd yn hyn wedi eu galluogi i gyrraedd eu potensial, a dyna rwyf am ei weld.

Rwy’n credu bod yn rhaid i chi weithio’n galetach gyda chymunedau. Mae’n rhaid i chi wneud yn siŵr ein bod yn cymryd—. Gwn y byddwch yn chwerthin ar hyn, ond mae’n rhaid i ni dynnu’r wleidyddiaeth allan o beth o hyn hefyd, os ydym yn mynd i gyflawni’r math o lwyddiant rydym ei eisiau, yn enwedig—[Torri ar draws.] Yn enwedig pan fo gennym amryw o awdurdodau lleol gydag arweinyddiaeth o wahanol liwiau o ran y wleidyddiaeth, ac arweinyddiaeth o liwiau gwahanol ar un pen i’r M4 o gymharu â’r pen hwn i’r M4. Felly gadewch i ni geisio gweithio gyda’n gilydd i gyflawni’r hyn rwy’n gobeithio y bydd pawb ohonom am ei gyflawni, sef Cymru fwy ffyniannus. Gadewch i ni gydnabod, fodd bynnag, nad yw parhau i ddilyn yr un fformiwla y credwch ei bod yn mynd i arwain at lwyddiant ac sydd heb wneud hynny yn y gorffennol yn mynd i weithio, ac rwy’n meddwl, felly, ein bod yn sicr yn bryderus iawn. Er ein bod yn croesawu’r ffaith fod yna rywfaint o fuddsoddiad ychwanegol ar gyfer Glynebwy, sydd wedi cael ei gyhoeddi, rydym yn bryderus iawn nad yw’n mynd i gyflawni newid mawr mewn gwirionedd o ran gwahaniaeth i’r economi ym Mlaenau Gwent a Glynebwy. Felly, credaf fod angen cael dull newydd o fynd ati. Mae angen mwy o gydweithredu, mwy o weithio gyda llywodraeth leol. Rydym wedi cael y bargeinion dinesig gwych hyn y credaf eu bod yn ein cyfeirio at y cyfeiriad cywir, yng Nghaerdydd ac ym mae Abertawe. Mae gennym fargen dwf gogledd Cymru, sy’n symud yn ei blaen yn araf deg, yn cael ei gyrru yn ei blaen gan Alun Cairns a Swyddfa Cymru, ac rwy’n credu, os gweithiwn gyda’n gilydd, y byddwn yn gallu gweld y gwahaniaeth y gall cydweithredu ei wneud. Felly, rwy’n annog pobl i gefnogi’r cynnig yn enw’r Ceidwadwyr Cymreig y prynhawn yma.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais, felly, ar yr eitem tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.