6. 6. Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Cynghorau Iechyd Cymuned

– Senedd Cymru ar 20 Medi 2017.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Jane Hutt, a gwelliant 2 yn enw Rhun ap Iorwerth.

Photo of Ann Jones Ann Jones Labour 4:44, 20 Medi 2017

(Cyfieithwyd)

Symudwn ymlaen yn awr at ddadl y Ceidwadwyr Cymreig ar gynghorau iechyd cymuned, a galwaf ar Mark Isherwood i gynnig y cynnig.

Cynnig NDM6505 Paul Davies

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi Papur Gwyn Llywodraeth Cymru, 'Gwasanaethau sy'n addas i’r dyfodol’, sy'n ceisio diddymu cynghorau iechyd cymuned yng Nghymru.

2. Yn cydnabod y rôl bwysig y mae cynghorau iechyd cymuned wedi'i chwarae o ran sicrhau atebolrwydd gwasanaethau cyhoeddus annibynnol a darparu llais cryf i gleifion yng Nghymru.

3. Yn credu y bydd cynigion y Papur Gwyn yn gwanhau lleisiau cleifion a chymunedau a lleihau lefel y gwaith craffu ar Lywodraeth Cymru a byrddau iechyd.

4. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:

a) ymestyn y cyfnod ymgynghori ar y Papur Gwyn, ar ôl methu ag ymgysylltu'n briodol â chynghorau iechyd cymuned, cleifion a'r cyhoedd yng Nghymru; a

b) gweithio mewn ffordd fwy adeiladol gyda'r cynghorau iechyd cymuned ar gynigion yn y dyfodol ar gyfer corff newydd i roi llais i'r bobl.

Cynigiwyd y cynnig.

Photo of Mark Isherwood Mark Isherwood Conservative 4:44, 20 Medi 2017

(Cyfieithwyd)

Mae’r ddogfen ymgynghorol ar Bapur Gwyn Llywodraeth Cymru, ‘Gwasanaethau sy’n addas i’r dyfodol’, yn honni ei fod yn canolbwyntio ar egwyddorion galluogi a grymuso sefydliadau, staff, a dinasyddion. Fodd bynnag, mae hefyd yn argymell y dylid sefydlu’r hyn y mae’n ei ddisgrifio fel corff newydd cenedlaethol i roi llais i ddinasyddion yn lle ein cynghorau iechyd cymuned rhanbarthol, sy’n annibynnol ac felly’n gallu herio a chraffu ar y GIG ar ran cleifion, a byddai hyn yn creu bygythiad pellach o reolaeth ganoledig o’r brig i lawr.

Felly, rydym yn edrych gyda phryder gwirioneddol ar welliant Llywodraeth Cymru i’r cynnig hwn, sy’n ceisio dileu’r cyfeiriad at y pryderon eang a seiliedig ar dystiolaeth a ddaeth i’n sylw. O ganlyniad i hyn, mae ein cynnig yn cydnabod y rôl bwysig y mae cynghorau iechyd cymuned wedi’i chwarae yn sicrhau atebolrwydd gwasanaeth cyhoeddus annibynnol a rhoi llais cryf i gleifion yng Nghymru, ac yn credu y bydd cynigion y Papur Gwyn yn gwanhau llais cleifion a chymunedau ac yn lleihau craffu ar Lywodraeth Cymru a byrddau iechyd.

Mae’r Papur Gwyn yn nodi y bydd rhai agweddau ar y trefniadau newydd yn cael eu seilio ar Gyngor Iechyd yr Alban ac yn gweithio ar draws iechyd a gofal cymdeithasol. Fodd bynnag, fel y noda gwelliant Plaid Cymru heddiw, gwelliant y byddwn yn ei gefnogi, roedd:

‘Pwyllgor Iechyd a Chwaraeon Llywodraeth yr Alban yn ystyried nad oedd cyngor iechyd cymuned cenedlaethol sengl yn yr Alban yn ddigon annibynnol ar y llywodraeth.’

Yn wir, pan fynychodd cyfarwyddwr a chadeirydd Cyngor Iechyd yr Alban Bwyllgor Iechyd a Chwaraeon Senedd yr Alban ym mis Ionawr, dywedodd cynullydd y pwyllgor, ‘Rwy’n credu mai bochdew diddannedd ydych chi. Nid wyf yn gweld ble rydych yn ychwanegu gwerth’, a bod ymgyrchwyr yn teimlo’n bell oddi wrth y broses o wneud penderfyniadau. Canfu’r pwyllgor cyfan ei bod yn amlwg nad yw Cyngor Iechyd yr Alban, ar ei ffurf bresennol, i’w weld yn gorff annibynnol ar y Llywodraeth. Efallai y bydd rhai’n dweud mai dyma sy’n denu Llywodraeth Cymru at y model hwn. Wedi’r cyfan, diddymwyd yr hawl i adolygiad annibynnol ganddynt o weithdrefn gwynion y GIG yn 2011, gan adael cwynion i gael eu hymchwilio’n unig gan y corff y cwynir yn ei erbyn, wedi’i ddilyn gan hawl i ofyn am adolygiad gan Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru, a oedd wedyn yn nodi cynnydd o 50 y cant yn nifer y cwynion am y GIG yng Nghymru dros y pum mlynedd ddilynol.

Mewn cam cadarnhaol ac arloesol, sefydlwyd cynghorau iechyd cymuned, neu CICau, yn 1974 dan Lywodraeth Geidwadol â dyletswydd statudol i gynrychioli buddiannau cadarnhaol y gymuned leol, a oedd yn cynnwys gweithredu fel eiriolwyr ar ran cleifion mewn cwynion yn ymwneud â’r GIG. Daethant yn fwrlwm o weithgaredd a chyflawniad. Ar ôl 26 mlynedd yn gweithredu fel unig gyrff gwarchod statudol y GIG dan arweiniad cleifion, diddymodd Llafur bob CIC yn Lloegr ar 1 Rhagfyr 2003. Fel y nododd Andy Burnham, Ysgrifennydd Iechyd Llafur wedi hynny yn Lloegr rai blynyddoedd yn ddiweddarach, ‘Nid diddymu cynghorau iechyd cymuned oedd awr wychaf y Llywodraeth. Mae’n ymddangos ein bod wedi methu dod o hyd i rywbeth i gymryd lle cynghorau iechyd cymuned a wnâi’r gwaith yn dda. ‘ Ac fel y dywedodd yr Arglwydd Ustus Francis yn adroddiad Francis ar fethiannau difrifol mewn gofal yn Ymddiriedolaeth Sefydledig GIG Canol Swydd Stafford cyn 2009, ac rwy’n dyfynnu:

Roedd cynghorau iechyd cymuned... bron yn ddieithriad yn cael eu cymharu’n ffafriol yn y dystiolaeth â’r strwythurau a’u dilynodd yn Lloegr. Mae’n eithaf amlwg bellach bod yr hyn a ddaeth yn eu lle—dwy ymgais i ad-drefnu o fewn 10 mlynedd—wedi methu sicrhau llais gwell i gleifion a’r cyhoedd, ond yn hytrach ei fod wedi cyflawni’r gwrthwyneb.

Sefydlodd Llafur fforymau cyhoeddus i gleifion yn lle’r CICau yn Lloegr, a rhwydweithiau cyfranogiad wedyn a gafodd eu beirniadu ar y sail eu bod wedi’u cyfyngu gan ddiffyg pŵer go iawn a’u beirniadu’n aml am fethu cynrychioli eu poblogaethau lleol, a’u bod wedi’u llyffetheirio gan achosion o anghydfod mewnol a diffyg ymwybyddiaeth o’u gwaith. Sefydlwyd Healthwatch yn eu lle gan Lywodraeth dan arweiniad y Ceidwadwyr yn 2012, yn cynnwys mentrau cymdeithasol annibynnol sy’n gyfrifol am gynrychioli cleifion ledled Lloegr ac ymdrin â phryderon lleol. Wynebodd Llywodraeth y DU yr her ar ôl sgandal Canol Swydd Stafford a chomisiynwyd adroddiad annibynnol Keogh ganddi, gan arwain at 11 o ymddiriedolaethau yn Lloegr yn cael eu gwneud yn destunau mesurau arbennig. Ond cyngor iechyd cymuned gogledd Cymru a ysgrifennodd wedyn at Weinidog Iechyd blaenorol Llywodraeth Cymru ar ôl i’r cyngor gael ystadegau marwolaethau mewn ysbytai a ddangosai fod gan y tri phrif ysbyty yng ngogledd Cymru gyfraddau uwch na’r cyfraddau marwolaethau disgwyliedig. Ar ôl i’r Gweinidog ddatgan bod y penderfyniadau i gau ysbytai cymunedol yn y Fflint, Llangollen, Blaenau Ffestiniog a Phrestatyn wedi cael eu cefnogi gan y cyngor iechyd cymuned, ysgrifennodd y cyngor iechyd cymuned ato hefyd yn mynegi pryderon ynglŷn â chadernid y wybodaeth a ddarparwyd gan fwrdd iechyd prifysgol Betsi Cadwaladr, gwybodaeth a ddefnyddiwyd ganddynt i lywio eu proses wneud penderfyniadau. Mae cynghorau iechyd cymuned yn gweithredu’n annibynnol ac yn anghyfleus yn y modd hwn yn gosod y cyd-destun i fethiant Llywodraeth Cymru yn awr i’w cynnwys yn eu cynigion.

Deallwn fod Llywodraeth Cymru, ddwy flynedd yn ôl, yn uniongyrchol neu’n anuniongyrchol, wedi penodi prif weithredwr bwrdd y cynghorau iechyd cymuned yng Nghymru a wnaeth y cyflwyniad CIC i’r Papur Gwyrdd blaenorol, ‘Ein Hiechyd, Ein Gwasanaeth Iechyd’. Nid oes amheuaeth y bydd Llywodraeth Cymru yn gwadu hynny, ond serch hynny, dyna a roddwyd ar ddeall i ni. Rydym yn deall hefyd mai’r hyn a ddywedodd ef yw’r Papur Gwyn yn y bôn, na welodd y CICau eu hunain mo’r papur nes iddo gael ei gyflwyno, a bod y prif weithredwr wedi’i atal dros dro wedi hynny, ac yna’i ddiswyddo—ac mae hyn oll yn fater a gofnodwyd yn gyhoeddus bellach.

Hyd at y noson cyn cyhoeddi’r Papur Gwyn, roedd Llywodraeth Cymru yn dweud wrth y CICau eu hunain na fyddent yn cael eu heffeithio. Mae adroddiadau olynol wedi beirniadu CIC unigol, Abertawe Bro Morgannwg, a gâi ei gadeirio gan y cyn ddirprwy arweinydd Llafur ar gyngor Merthyr Tudful. Ond yn raddol, cafodd y feirniadaeth honno ei hestyn—yn anghywir—i pob CIC ar draws Cymru.

Er bod mwyfwy o adnoddau wedi cael eu symud i fwrdd canolog y CICau yng Nghymru, mae’r cynghorau iechyd cymuned eu hunain wedi ceisio bwrw ymlaen â’u darpariaeth o wasanaethau cwyno ac eiriolaeth, ymweld a monitro, craffu a herio, ac ymgysylltu. Yn 2015-16, cynhaliodd Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru un archwiliad ysbyty yn unig o leoliadau bwrdd iechyd prifysgol Betsi Cadwaladr, o’i gymharu â 600 o ymweliadau â wardiau ysbyty gan gyngor iechyd cymuned gogledd Cymru. Er bod pob ward yn cael ei harolygu bob chwe mis gan gyngor iechyd cymuned gogledd Cymru, cynhelir arolygiadau gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru, ar gyfartaledd, bob saith i 10 mlynedd yn unig. Mae hyn i gyd mewn perygl.

Wrth siarad ddiwedd mis Gorffennaf am ymgynghoriad Llywodraeth Cymru, dywedodd y Sefydliad Ymgynghori mae’n destun pryder fod yna gwestiynau heb eu hateb ynglŷn â’r broses arfaethedig ar gyfer cynnwys y cyhoedd ar fater newid gwasanaethau, fod yna gwestiynau pwysig y mae angen eu hystyried yn briodol a’u bod felly yn trefnu eu bwrdd crwn arbennig eu hunain yng Nghaerdydd.

Fodd bynnag, ar 1 Medi, roeddent yn datgan eu bod wedi dod ar draws problem ‘nad oeddent erioed wedi’i gweld o’r blaen’, gyda Llywodraeth Cymru yn nodi mewn modd unigryw y byddai mynychu digwyddiad trydydd parti o’r fath yn peryglu cywirdeb yr ymgynghoriad ac yn awgrymu y byddai’n anghywir i Reolwyr y GIG a chyrff cyhoeddus eraill fynychu unrhyw beth y gellid codi tâl amdano.

Mewn gwirionedd, mae’r Sefydliad Ymgynghori yn gorff annibynnol, arfer gorau, dielw.

Yna dangosodd cynnwys Facebook nad oedd y sefydliad a logwyd gan Lywodraeth Cymru i arwain ar ymgysylltu â’r cyhoedd ond wedi dechrau chwilio am leoliadau dair wythnos cyn i’r ymgynghoriad ddod i ben. Mae un cyfraniad yn cynnwys yr ymadrodd ‘tight turnaround’. Mewn un arall, mae’r gweithiwr i’w weld yn awgrymu bod cael gwared â chynghorau iechyd cymuned yn anochel, er bod y cyfnod ymgynghori yn dal i fod ar y gweill. Ddoe’n unig, anfonodd y trefnydd e-bost yn gofyn am gymorth gan ei aelodau lle roedd niferoedd cyfranogwyr mewn digwyddiadau yn dal i fod yn isel—naw diwrnod yn unig cyn i’r ymgynghoriad ddod i ben. Ymhellach, caiff aelodau a staff CICau eu gwahardd yn benodol rhag mynychu.

Roedd e-bost arall ddoe yn nodi bod pobl hŷn yng ngogledd Cymru yn cael cymorth pan fyddant ei angen gan swyddfeydd CIC Bangor a Wrecsam, ond yn aml iawn, maent yn troi at yn un o’r 72 o aelodau CIC unigol sy’n byw yng ngogledd Cymru. Mae’r gwirfoddolwyr di-dâl ond medrus hyn, sy’n llygaid a chlustiau’r cyhoedd, wedi bod yn allweddol hefyd yn tynnu sylw rheolwyr y bwrdd iechyd ac Aelodau’r Cynulliad at faterion pwysig fel y methiannau iechyd meddwl a rheoli heintiau a wynebwyd gennym. Mae 700,000 o gleifion yn byw yn yr ardal a wasanaethir gan Betsi Cadwaladr, sy’n gyfystyr ag un cynrychiolydd CIC yn unig ar gyfer pob 10,000 o bobl.

Mae’r Papur Gwyn yn cyfeirio at adroddiad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd a gyhoeddwyd y llynedd. Mae’r Papur Gwyn yn awgrymu y dylid cau CICau, ond nid oedd y Sefydliad yn dweud ar unrhyw adeg y dylai CICau gael eu cau. Cyngor y Sefydliad oedd y dylent esblygu. Nid oedd yr Athro Marcus Longley, y cyfeiriwyd ato hefyd, yn dweud yn ei adroddiad ef y dylid cau CICau, ond yn hytrach y dylent esblygu, a seiliodd ei gyngor ar y rhagdybiaeth y byddent yn parhau.

Mae CICau ledled Cymru yn cytuno bod angen corff newydd gyda chylch gwaith sy’n cynnwys iechyd a gofal cymdeithasol, ond maent wedi mynegi pryderon difrifol am y cynigion hyn gan Lywodraeth Cymru. Maent felly wedi cadarnhau eu bod yn cefnogi’r galwadau ar Lywodraeth Cymru yn ein cynnig i ymestyn y cyfnod ymgynghori ar y Papur Gwyn, yn dilyn ei fethiant i ymgysylltu’n briodol â chynghorau iechyd cymuned, cleifion a’r cyhoedd yng Nghymru, ac i weithio’n fwy adeiladol gyda chynghorau iechyd cymuned ar gynigion yn y dyfodol ar gyfer corff newydd i roi llais i’r bobl. Er mwyn popeth, gwrandewch arnynt.

Photo of Ann Jones Ann Jones Labour 4:55, 20 Medi 2017

(Cyfieithwyd)

Rwyf wedi dethol y ddau welliant i’r cynnig, a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt, yn ffurfiol.

Gwelliant 1—Jane Hutt

Dileu popeth ar ôl 'Gwasanaethau sy'n addas i'r dyfodol' ac ychwanegu 'sy'n amlinellu cyfres o gynigion i gryfhau ansawdd a llywodraethiant mewn gwasanaethau iechyd a gofal yng Nghymru'.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Photo of Ann Jones Ann Jones Labour

(Cyfieithwyd)

Diolch. A galwaf ar Rhun ap Iorwerth i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn ei enw. Rhun.

Gwelliant 2—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn nodi bod Pwyllgor Iechyd a Chwaraeon Llywodraeth yr Alban yn ystyried nad oedd cyngor iechyd cymuned cenedlaethol sengl yn yr Alban yn ddigon annibynnol ar y llywodraeth.

Cynigiwyd gwelliant 2.

Photo of Rhun ap Iorwerth Rhun ap Iorwerth Plaid Cymru 4:56, 20 Medi 2017

(Cyfieithwyd)

Diolch, Dirprwy Lywydd, ac mae Plaid Cymru yn falch o gefnogi’r cynnig hwn heddiw. Nid ydym yn hapus â’r cynigion y mae’r Llywodraeth yn wir yn ceisio’u rhuthro drwodd heb fawr o graffu, mae’n ymddangos, a’r hyn na ellid ond ei ddisgrifio fel ymgynghoriad ffug, ac rydym ninnau hefyd wedi sylwi ar y sgrialfa i drefnu grwpiau ffocws yn agos at ddyddiad cau’r ymgynghoriad—sy’n arwydd o’r modd y mae hyn yn cael ei drin, rwy’n credu, gyda’r ymgynghoriad yn cael ei ystyried bron fel amryfusedd.

Nawr, yr wythnos diwethaf, gwnaed yr apêl gyflym honno ar gyfrif Facebook personol gyda’r unigolyn a oedd â chyfrifoldeb dros gynnal nifer o grwpiau ffocws i drafod y mater, dywedir wrthym, yn cyfaddef ei bod, fel y clywsom, yn amserlen dynn, ac yn bendant, roedd hi’n dynn. Mae’r cyfnod ymgynghori bron ar ben. Awgrymodd rhywun y gellid gwahodd CICau i’r grwpiau ffocws hyn, ond nododd un ateb efallai na fyddent yn rhy awyddus i gymryd rhan, gan fod y Papur Gwyn yn argymell eu diddymu. Nawr, mae unigolion, yn sicr, sy’n aelodau o gynghorau iechyd cymuned wedi bod mewn cysylltiad â threfnwyr y grwpiau ffocws hyn ac wedi cael gwybod yn blwmp ac yn blaen nad ydynt i gynrychioli barn y cynghorau iechyd cymuned yng nghyfarfodydd y grwpiau ffocws, ac i fod yno fel dinasyddion cyffredin a dim byd arall. Nid dyma’r ffordd y dylai ymgynghoriadau gael eu cynnal, ac mae’r Llywodraeth wedi cael ei dal. Ond nid ymgynghori diffygiol yw’r unig reswm dros ein pryderon; yn syml iawn, nid ydym yn cytuno â’r cynigion.

Y gwrthwynebiad cyntaf: y cynigion i gael gwared ar annibyniaeth ein cynghorau iechyd cymuned. Nawr, nododd Pwyllgor Iechyd a Chwaraeon Senedd yr Alban mai dyma oedd effaith cynigion tebyg yn yr Alban. Nawr, rydym yn gefnogol i ddysgu o’r Alban lle mae’n gweddu, a heb amheuaeth, maent wedi cael llawer o bethau’n iawn, ond mae dysgu hefyd yn cynnwys dysgu o gamgymeriadau. Gallwn edrych ar lu o wledydd a’r ffordd y maent yn mynd i’r afael â materion tebyg i’r rhai y mae angen i ni fynd i’r afael â hwy yma yng Nghymru. Ond nid edrych yn unig ar yr hyn y maent wedi ei wneud yn yr Alban neu yn unrhyw le arall sy’n bwysig, ond edrych ar effeithiau camau a gymerwyd, ac rwy’n credu bod gwneud corff o’r fath fel cyngor iechyd cymuned yn rhy agos at y Llywodraeth yn mynd yn erbyn popeth a wyddom ynglŷn â sut i wneud cyrff o’r fath yn effeithiol, ac mae’r Alban wedi darganfod hynny yn sgil eu profiad gyda newidiadau i’r dull o lywodraethu a goruchwylio iechyd yn yr Alban. Dyna’r rheswm dros y gwelliannau yr ydym yn eich annog i’w cefnogi heddiw, ac rwy’n ddiolchgar i’r blaid gyferbyn am nodi y byddant yn cefnogi’r gwelliant hwnnw heddiw.

Gwrthwynebiad arall: y syniad nad oes arnom angen corff arall i fynd i mewn i ysbytai am fod Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yn cynnal arolygiadau. A gaf fi atgoffa’r Gweinidog nad oes llawer iawn o amser ers i’r AGIC gael ei beirniadu’n hallt gan bwyllgor yn y Cynulliad hwn, ac yn wir fe fethodd â nodi’r gofal gwael a oedd yn digwydd yn Ysbyty Tywysoges Cymru? Mae dyblygu arolygu yn beth da, ac yn ychwanegu haen ychwanegol o ddiogelwch. Ac nid yw’r CICau yn arolygiaeth, ond maent yn gwybod, o lawer mwy o ymweliadau ag ysbytai nag a gynhelir gan AGIC, mae’n rhaid dweud, beth sy’n digwydd yn ein hysbytai, ac yn hollbwysig, ceir gwahanol fath o oruchwyliaeth. Mae CICau yn cynnig un elfen hynod o bwysig: maent yn mesur profiad y claf. Ac os ydym i ddarparu gwell profiadau ar gyfer ein cleifion, a sicrhau bod ysbytai yn darparu ar eu cyfer yr hyn y maent ei angen ac yn ei haeddu, yna ni fyddwn yn llwyddo i roi’r math o GIG sydd ei angen i Gymru.

Nawr, nid ydym yn dadlau dros gadw’r CICau fel y maent. Nid wyf wedi clywed unrhyw un o unrhyw gyngor iechyd cymuned yn dadlau y dylai cynghorau iechyd cymuned barhau am byth. Yr hyn yr ydym yn dadlau drosto yw’r angen i gynnal eu swyddogaeth o fod yn llais effeithiol i gleifion yng Nghymru. Yr hyn sydd gennym yn y Papur Gwyn yw cynigion sy’n cael gwared ar lais y claf. Nid yw’r cynigion hyn yn rhoi’r sicrwydd, y gefnogaeth a’r llais sydd eu hangen arnynt i gleifion yng Nghymru. Felly, yn anffodus, mae angen dychwelyd at y bwrdd darlunio.

Photo of Mohammad Asghar Mohammad Asghar Conservative 5:01, 20 Medi 2017

(Cyfieithwyd)

Mae dogfen ymgynghori Llywodraeth Cymru, ‘Gwasanaethau sy’n addas i’r dyfodol’ yn nodi nifer o gynigion gyda’r bwriad datganedig o gryfhau llais dinasyddion mewn iechyd a gofal cymdeithasol. Fodd bynnag, ym marn llawer o bobl, ni fydd y cynnig sy’n ymwneud â chynghorau iechyd cymuned yn rhoi llais effeithiol ac annibynnol i gleifion yng Nghymru. Mae’r ymgynghoriad yn cynnig diddymu cynghorau iechyd cymuned ar eu ffurf bresennol a sefydlu corff newydd, yn seiliedig, mewn rhai ffyrdd, ar Gyngor Iechyd yr Alban. Byddai’r corff hwn i Gymru gyfan yn gweithio ar draws iechyd a gofal cymdeithasol.

Mae cynghorau iechyd cymuned yn cynrychioli budd y cyhoedd yn y ffordd y caiff gwasanaethau eu cynllunio a’u darparu. Mae yna saith o gynghorau iechyd cymuned yng Nghymru—un ym mhob un o ardaloedd y byrddau iechyd lleol, ac yn atebol i’r un boblogaeth leol. Y rôl yw gwrando ar yr hyn sydd gan unigolion a’r gymuned i’w ddweud am wasanaethau iechyd mewn perthynas ag ansawdd, maint, mynediad at wasanaethau a phriodoldeb y gwasanaethau a ddarperir ar eu cyfer. Maent wedyn yn gweithredu fel llais y cyhoedd drwy adael i reolwyr y gwasanaethau iechyd wybod beth y mae pobl ei eisiau a sut y gellir gwella pethau. Yn fy marn i, bydd dileu cynghorau iechyd cymuned a sefydlu corff ar gyfer Cymru gyfan ar fodel yr Alban, yn gwanhau atebolrwydd a dylanwad y cyhoedd yn ddifrifol. Bydd yn torri’r cysylltiad hanfodol rhwng pobl leol yn dweud eu barn ynglŷn â’r gwasanaethau a ddarperir gan eu byrddau iechyd lleol. Mae cynghorau iechyd cymuned yn darparu man hygyrch i gleifion, defnyddwyr gwasanaethau a’r cyhoedd allu ymgysylltu â’u gwasanaethau iechyd. Mae hyn yn arbennig o bwysig i gleifion sy’n agored i niwed. Gall cynghorau iechyd cymuned gynrychioli buddiannau cleifion o’r fath pan nad ydynt yn gallu gwneud hynny eu hunain.

Mae perygl i bryderon cymunedau ynghylch y modd y darperir gwasanaethau lleol gael eu distewi drwy gael gwared ar y dull sefydledig ac annibynnol hwn o ymgysylltu a chraffu. Dyma elfen hanfodol ar gyfer gwella gwasanaethau yn y dyfodol o fewn y GIG yng Nghymru. Hefyd, mae diddymu’r cynghorau iechyd cymuned yn debygol o waethygu anallu byrddau iechyd i ddatrys cwynion o fewn y targed presennol o 30 diwrnod gwaith. Ar hyn o bryd, mae bron i hanner y cwynion i fwrdd iechyd Aneurin Bevan yn dal heb eu datrys ar ôl 30 diwrnod gwaith. Ni chaiff fy mhryderon eu lleddfu mewn unrhyw ffordd gan yr esiampl a osodwyd gan Gyngor Iechyd yr Alban, sef y model y mae Llywodraeth Cymru i’w gweld yn meddwl y dylem ei ddilyn. Lleisiodd Pwyllgor Iechyd a Chwaraeon Senedd yr Alban ei bryder yn gynharach eleni. Mae’r pwyllgor hwn yn cael ei gadeirio gan Neil Findlay, Aelod Llafur o Senedd yr Alban. Roeddent yn dweud eu bod yn glir nad oedd Cyngor Iechyd yr Alban, ar ei ffurf bresennol, yn cynrychioli ei hun fel corff annibynnol ar y Llywodraeth.

Mynegwyd pryderon hefyd nad yw swyddogaeth Cyngor Iechyd yr Alban yn amlwg i’r cyhoedd na’r byrddau iechyd. Ymddangosai fel pe na bai ganddo unrhyw rôl ffurfiol o ran ymgysylltu’n uniongyrchol â chleifion a’r cyhoedd a allai gael eu heffeithio gan y newidiadau arfaethedig i’r gwasanaeth. Yn wir, pan ofynnwyd i gynrychiolydd o Gyngor Iechyd yr Alban ynglŷn â phrotestiadau lleol yn erbyn newidiadau i wasanaethau, dywedodd wrth y pwyllgor nad eu rôl oedd ymgyrchu ar ran grwpiau lleol. Nid oes rhyfedd fod y pwyllgor wedi dod i’r casgliad mai ‘bochdew diddannedd’ oedd Cyngor Iechyd yr Alban. Credaf fod yn rhaid inni gadw cynghorau iechyd cymuned gyda rhagor o bwerau a chyfrifoldebau fel y ffordd orau o ddiwallu amcanion Llywodraeth Cymru a nodir yn yr ymgynghoriad hwn. Dirprwy Lywydd, nid yw’r Llywodraeth hon yng Nghymru yn hapus iawn i wneud newidiadau i’r GIG, ond maent yn ddigon hapus i wneud newidiadau i lygaid a chlustiau’r GIG ar ran y cyhoedd, ac eisiau ei newid, ac nid yw hynny’n dderbyniol. Diolch yn fawr iawn.

Photo of Baroness Mair Eluned Morgan Baroness Mair Eluned Morgan Labour 5:06, 20 Medi 2017

(Cyfieithwyd)

A gaf fi groesawu’r Papur Gwyn, sy’n mynd i’r afael â sut y dylem ymgysylltu’n well â dinasyddion mewn perthynas â’r modd y darparir gwasanaethau? Rwy’n credu ei bod yn amlwg, po fwyaf y byddwn yn gweithio gyda defnyddwyr gwasanaethau, y mwyaf tebygol yw hi ein bod yn mynd i gael model gwell a llwyddiannus o ddarparu gwasanaethau. Mae profiad diweddar Canolfan Adferiad Gellinudd, er enghraifft, lle mae gan gleifion lais ym mhob dim o bolisi i’r addurniadau, wedi arwain nid yn unig at wasanaeth gwell, ond hefyd at arbedion a ragwelir o £300,000 i’r GIG. Felly, un o’r meysydd yr awgrymir yn y Papur Gwyn hwn ei fod yn aeddfed ar gyfer ei ddiwygio yw’r corff o gynghorau iechyd cymuned a sefydlwyd mewn cymunedau lleol ledled Cymru. Mae’n amlwg mai dyna ble rydym i gyd wedi canolbwyntio ein sylw heddiw.

Rwy’n credu mai’r cynghorau iechyd cymuned eu hunain fyddai’r cyntaf i godi eu dwylo a chytuno bod angen diwygio. Un pwynt amlwg yw’r ffaith fod ganddynt, ar hyn o bryd, hawl i siarad ar ran y cyhoedd mewn perthynas ag iechyd, ond nid mewn perthynas â gofal cymdeithasol. Mae’n amlwg ein bod am weld gwell integreiddio, ac felly dyna enghraifft o ble mae angen i rywbeth newid. Os ydym yn onest, rwy’n credu y byddai’n rhaid i ni gyfaddef, yn gyffredinol, ac yn sicr mewn rhai ardaloedd, nad oes gan aelodau o’r cyhoedd unrhyw syniad fod cynghorau iechyd cymuned yn bodoli i siarad ar eu rhan. Nid oeddwn i wedi clywed amdanynt cyn i mi gael fy ethol i’r Siambr hon y llynedd. Felly, os ydym yn mynd i gael sefydliad sy’n rhoi llais i gleifion—

Photo of David Melding David Melding Conservative 5:08, 20 Medi 2017

(Cyfieithwyd)

Diffyg chwilfrydedd yw hynny.

Photo of Baroness Mair Eluned Morgan Baroness Mair Eluned Morgan Labour

(Cyfieithwyd)

Nid wyf yn credu mai diffyg chwilfrydedd ydyw. Rwyf wedi bod yn wleidydd etholedig ers amser hir iawn, ac mae’n rhaid i mi ddweud wrthych nad oeddwn i erioed wedi clywed amdanynt. Felly, nid wyf yn meddwl fy mod yn annodweddiadol. Rwy’n credu mai chi yw’r bobl annodweddiadol. Rwy’n meddwl mai’r hyn sy’n bwysig—[Torri ar draws.] Wel, ewch i wneud arolwg brys o bobl ar y stryd, a gallaf ddweud wrthych y byddwn yn synnu’n fawr iawn—. Cynhaliais gyfarfod yn ddiweddar gydag oddeutu 150 o bobl a oedd yn ddig iawn ynglŷn â’r hyn oedd yn digwydd yn eu cymuned leol, ac nid oedd ganddynt hwy unrhyw syniad fod y cynghorau iechyd cymuned yn bodoli. Nid wyf yn dweud bod hyn yn ymwneud â—. Rwy’n dweud eu bod angen adnoddau, weithiau, i ganiatáu iddynt fynd allan i siarad â’r cyhoedd. Felly, mae angen help arnynt o ran cyfathrebu â’r cyhoedd. Nid wyf yn credu bod eu tryloywder a’u hatebolrwydd i’r cyhoedd, a’u gallu i sefyll ar ran y cyhoedd mewn perthynas â’r gwasanaeth iechyd, mor glir ag y gallai fod, o bosibl. Rwy’n credu y dylent gael yr adnoddau priodol, fel bod y cyhoedd yn ymwybodol ohonynt, a’i fod yn gyfrwng iddynt gael dweud eu barn.

Mewn egwyddor, credaf fod arnom angen fforwm ar gyfer rhoi llais i gleifion lleol a gwasanaeth eiriolaeth cwynion annibynnol. Os nad oes gennym system ar gyfer ffeilio cwynion, yn yr oes sydd ohoni ofnaf mai’r hyn yr ydym yn debygol o’i weld yw dadl agored ar gyfryngau cymdeithasol, lle y gallai cleifion gael eu cynhyrfu’n lân a lle y gallai gweithwyr iechyd unigol gael eu difrïo. Dyna’r sefyllfa y credaf fod yn rhaid i ni ei hosgoi ar bob cyfrif. Ond rwy’n credu bod yna elfennau o’r gwaith y mae cynghorau iechyd cymuned yn ei wneud ar hyn o bryd y dylid ei wneud mewn strwythur newydd—neu mewn rôl ehangach ar gyfer cynghorau iechyd cymuned—gyda chynlluniau ac anghenion cleifion Cymru mewn golwg. Rwy’n meddwl bod y berthynas ffurfiol gyda byrddau iechyd lleol yn rhywbeth sy’n rhaid adeiladu arno, ac mae’n anodd dychmygu sut y gallai dull cenedlaethol o weithredu gwasanaeth eiriolaeth i lais dinasyddion weithio’n lleol. Mae gennyf enghreifftiau lle mae CICau yn fy ardal yn cydgynllunio gwasanaethau gyda’r bwrdd iechyd, gan gefnogi newid gwasanaethau, a gweithio gyda phobl drwy gyfathrebu newidiadau i’r modd y darparir gwasanaethau.

Mae gallu CICau i ymyrryd wrth i bobl gael eu triniaeth yn werthfawr iawn hefyd, ac rwy’n credu ei bod yn gwneud synnwyr fod yn rhaid inni geisio newid gwasanaethau er gwell, hyd yn oed wrth i gleifion gael triniaeth, ac er bod ymagwedd ôl-weithredol yn werthfawr, mae’n debygol o danseilio hyder cleifion unigol. Nid yw’r ffaith fod Llywodraeth a byrddau iechyd yn meddwl yn ddaearyddol, mewn llinellau ar fapiau, yn golygu bod cleifion yn gwneud hynny, ac mae’n rhaid i ni gael gwared ar y straen i gleifion o ddeall cyfluniadau iechyd, ac mae hynny’n arbennig o bwysig pan fyddwn yn sôn am rannu gwasanaethau â Lloegr.

Rwy’n credu ei bod yn hynod o ddefnyddiol i gynghorau iechyd cymuned, os ydynt yn anfodlon ag ymateb y bwrdd iechyd, eu bod yn gallu cyfeirio’r penderfyniad hwnnw at Weinidogion Llywodraeth Cymru, ac rwy’n meddwl bod pawb ohonom wedi dysgu bellach nad yw’n bosibl nac yn gywir inni osgoi cyfrifoldeb gwleidyddol. Rwy’n credu mai rhan yn unig o broses ymgynghori go iawn yw hon—rwy’n sicr yn gobeithio hynny. Fy nealltwriaeth i yw nad yw cynghorau iechyd cymuned yn chwilio am ragor o amser i ymgynghori ar y mater hwn, ac er y dylem edrych ar rannau eraill o’r DU i weld arferion gorau ar waith, mae’n bwysig nodi bod model yr Alban, fel y nododd Rhun, wedi wynebu beirniadaeth hefyd. Felly, drwy weithio gyda’i gilydd, rwy’n gobeithio y gall Llywodraeth Cymru, y byrddau iechyd unigol a’r CICau presennol lunio sefydliad sy’n cefnogi cleifion ac yn darparu gwasanaethau iechyd a gofal ardderchog y gall pobl Cymru eu disgwyl ac y dylent eu cael.

Photo of Nick Ramsay Nick Ramsay Conservative 5:12, 20 Medi 2017

(Cyfieithwyd)

Rhaid i mi ddweud, Eluned Morgan, rwy’n gwrando’n astud ar eich dadleuon, ac mae gennych lawer iawn o bethau synhwyrol i’w dweud, ond nid oedd hynny’n un ohonynt. Rwy’n poeni braidd ynglŷn â’ch dadl na ddylai cynghorau iechyd cymuned fodoli a hynny’n unig am nad yw pobl yn ymwybodol ohonynt. Os ydych yn defnyddio—

Photo of Nick Ramsay Nick Ramsay Conservative

(Cyfieithwyd)

Wel, fe ddywedoch rywbeth y gellid credu ei fod yn dweud hynny.

Photo of Baroness Mair Eluned Morgan Baroness Mair Eluned Morgan Labour

(Cyfieithwyd)

Fe ddywedais mewn gwirionedd y dylent gael rhagor o adnoddau.

Photo of Ann Jones Ann Jones Labour

(Cyfieithwyd)

A ydych yn derbyn ymyriad gan yr Aelod?

Photo of Nick Ramsay Nick Ramsay Conservative

(Cyfieithwyd)

Nac ydw, ddim ar hyn o bryd. Nac ydw.

Photo of Ann Jones Ann Jones Labour

(Cyfieithwyd)

Na, mae’n ddrwg gennyf; ni chewch weiddi.

Photo of Nick Ramsay Nick Ramsay Conservative

(Cyfieithwyd)

Fe ddywedoch chi mewn gwirionedd nad oeddech wedi clywed am gynghorau iechyd cymuned ac roedd honno’n ddadl dros iddynt beidio â bodoli. Wel, ar y sail honno, rwy’n meddwl bod yna lawer o fy etholwyr nad ydynt erioed wedi clywed am Gynulliad Cymru, ond nid wyf yn defnyddio hynny fel dadl dros ddiddymu fy hun—wel, ddim hyd yn hyn, beth bynnag, ond mae yna amser o hyd, mae’n debyg.

Edrychwch, nid oes neb—wel, ychydig iawn o bobl beth bynnag, sy’n dweud bod strwythur y cynghorau iechyd cymuned yn berffaith ar hyn o bryd neu na ddylid ei newid. Dim o gwbl; fe ddylid ei newid. Rwy’n credu ein bod i gyd yn derbyn hynny. Mae cynghorau iechyd cymuned, fel y dywedodd Eluned Morgan yn nes ymlaen, yn derbyn hynny hefyd, ond mae angen iddynt gael eu newid er gwell. Nid wyf yn meddwl bod y Llywodraeth wedi llawn werthfawrogi’r gwerth ychwanegol y mae cynghorau iechyd cymuned wedi ei roi i’r GIG yng Nghymru ers eu sefydlu. Ac ni fu proses ymgynghori ddigonol gydag aelodau o gynghorau iechyd cymuned ar fanteision ac anfanteision cymharol eu diddymu. Nawr, fel y dywedwyd, mae ganddynt hawliau statudol o dan y gyfraith i ddwyn byrddau iechyd i gyfrif. Yn allweddol, wrth gwrs, mae gwirfoddolwyr yn ymweld ag ysbytai ac yn monitro gwasanaethau ysbyty ac yn siarad â chleifion a staff mewn ysbytai. Ie, gwirfoddolwyr mewn llawer o achosion, nid arbenigwyr, yn sicr, ond gwirfoddolwyr sy’n cynnig brwdfrydedd, ymroddiad, safbwynt newydd, ac sy’n gallu diosg haenau’r nionyn biwrocrataidd a gweld i graidd materion y bydd biwrocratiaid yn aml yn eu methu.

Nawr, nid oes amheuaeth o gwbl na ddylai’r model newydd, ar ba ffurf bynnag, gadw popeth sy’n dda am y strwythur presennol. Dylai fod gan y sefydliad ddannedd—mae llawer o Aelodau’r Cynulliad yma heddiw wedi siarad am yr angen am hynny. Dylai fod yn annibynnol. Dylai allu dwyn bwrdd iechyd i gyfrif. Dylai fod mor anwleidyddol ag y bo modd, yn dryloyw, a sicrhau bod pobl yn gallu cael eu clywed.

Beth rydym mewn perygl o’i golli? Wel, yn fy marn i, dim llai na goruchwyliaeth y GIG o ddydd i ddydd o safbwynt claf, ac ni ddylid bychanu pwysigrwydd hynny. Sawl gwaith y safwn yn y Siambr hon a siarad gorchest, yn niffyg ymadrodd gwell, am bwysigrwydd gwneud y dinesydd yn ganolog i’r broses o wneud penderfyniadau, boed hynny mewn perthynas â’r gwasanaeth iechyd neu’r system ofal, fel sydd hefyd wedi cael ei grybwyll yn y ddadl heddiw, neu ysgolion, neu ba faes bynnag? Cydgynhyrchu, un o hoff eiriau Mark Isherwood a hoff air ar hyn o bryd ar draws y sbectrwm gwleidyddol—ydy, mae’n ymddangos i mi fod daliadau allweddol cydgynhyrchu yn cael eu bwrw o’r neilltu a’u chwalu pan soniwn am ddyfeisio’r system newydd hon ar gyfer monitro’r GIG a’i ddwyn i gyfrif yn lleol.

Cyfarfûm yn ddiweddar â chyngor iechyd cymuned Aneurin Bevan, fy nghyngor iechyd lleol, a eglurodd i mi rai o’r meysydd y maent yn ymwneud â hwy. Yn aml, buaswn yn cyfaddef fod y meysydd hyn yn eilaidd mewn sawl ffordd yn y cynllun ehangach—yn eilaidd o leiaf i bryderon y rheolwyr, sy’n brysur yn goruchwylio ar yr haen uchaf, ac yn rheoli cyllidebau mawr. Ond maent yn feysydd sydd, i gleifion, yn hynod o bwysig, ac mewn gwirionedd mae modd eu datrys yn eithaf hawdd gydag ychydig o drefn pan geir ffocws clir arnynt. Er enghraifft, amlygodd ymweliadau CIC Aneurin Bevan â wardiau lleol ei bod yn ymddangos bod yna broblem gyda chyflenwadau isel o obenyddion a dillad gwely, yn enwedig ar benwythnosau a gwyliau banc. Cafodd hyn ei ddatrys yn eithaf hawdd mewn gwirionedd, ond heb gynghorau iechyd cymuned yno, ni fyddai llais wedi bod gan gleifion, nac unrhyw ffocws clir ar y mater hwnnw. Gallai cleifion ddal i fod yn gorwedd mewn gwelyau ar benwythnosau neu wyliau banc heb y cynfasau roeddent eu heisiau, ac eto cafodd hyn ei ddatrys, diolch i ymyrraeth y cyngor iechyd cymuned.

Nawr, rwy’n derbyn bod rhai problemau difrifol wedi bod ynghlwm wrth ateb Senedd y DU yn Lloegr, ac mae’n debyg y dylid gadael llonydd i hynny. Ond mae’n rhyfedd a bod yn onest fod Llywodraeth Cymru yn ystyried newid i fodel yr Alban ar gyfer cynrychioli cleifion ar yr union adeg—yr union adeg—y mae’r model hwnnw’n dod yn destun y fath feirniadaeth i’r gogledd o’r ffin. Mae llawer o ACau wedi cyfeirio at y disgrifiad ohono fel bochdew diddannedd. Os nad yw Llywodraeth Cymru yn awyddus i wrando ar y Cynulliad hwn ar fater cynghorau iechyd cymuned, yna o leiaf gwrandewch ar brofiad Llywodraeth yr Alban, sydd bellach yn dysgu’r gwersi ar ôl rhuthro i newid nad oedd yn briodol ac nad yw’n addas at y diben.

Felly, i gloi, Dirprwy Lywydd, wrth i bawb ohonom nodi ugain mlynedd ers i ddatganoli ddod i Gymru, a chreu’r lle hwn, does bosibl nad budd mwyaf y broses hon—nid digwyddiad, fel y soniwyd yn wreiddiol, ond y broses hon—yw’r gallu i wneud ein penderfyniadau lleol ein hunain ynghylch rhannau allweddol o fywydau pobl, a dylai hynny ganiatáu i ni, hyd yn oed ar y cam hwyr hwn, ailystyried y newidiadau arfaethedig i gynghorau iechyd cymuned yng Nghymru a llunio dewis amgen sydd, ydy, yn cofleidio newid, ond ar yr un pryd yn cadw’r egwyddor greiddiol a oedd wrth wraidd sefydlu’r cynghorau iechyd cymuned hynny yn y lle cyntaf—gan roi’r claf yng nghanol y broses ac yng nghanol y GIG mewn gwirionedd. Nid biwrocratiaid, nid byrddau iechyd, nid ffyrdd dogmatig o feddwl—gadewch i ni roi’r claf yn y canol.

Photo of Mr Simon Thomas Mr Simon Thomas Plaid Cymru 5:17, 20 Medi 2017

Mae’n dda gen i gyfrannu at y ddadl yma achos rydw i yn meddwl bod y cynghorau iechyd cymuned yn gwneud gwaith pwysig. Rydw i wedi siarad â’r ddau ohonyn nhw yn fy rhanbarth i, Hywel Dda a Phowys, ac mae peth o Betsi hefyd, mae’n rhaid dweud, yn dod mewn i’r rhanbarth rydw i yn ei chynrychioli. Rydw i’n gobeithio mynegi yn y ddadl yma ryw fath o ddatblygiad ar y cynghorau iechyd cymunedol sydd yn adeiladu ar y pethau da rydym ni wedi clywed yn y fan hyn: y gallu i arolygu, a’r ddibyniaeth ar wirfoddolwyr, sydd yn wendid ac yn gryfder ar yr un pryd, mae’n rhaid dweud, yn y cynlluniau presennol. Ond rydw i hefyd eisiau adlewyrchu’r ffaith bod y cynghorau iechyd cymunedol wedi bod yn eu lle ers 1974 a heb ddatblygu rhyw lawer ers hynny, mae’n rhaid dweud. Mae yna agweddau henffasiwn iawn am y ffordd y maen nhw’n gweithio. Mae’n rhaid gwella, ac mae’n rhaid dod â nhw i mewn i sefyllfa gyfredol.

Rydw i eisiau gwneud un peth yn benodol, sydd yn wendid yn y papur gan y Llywodraeth ar hyn o bryd, ac yn arbennig yn siarad â thrigolion ym Mhowys—. Nid oes digon—wel, nid oes sôn, a dweud y gwir, ac yn sicr nid oes ystyriaeth, o faterion trawsffiniol, gyda chleifion o Bowys yn cael eu gwasanaethu yn ysbytai yn Lloegr, ond sydd yn gallu cael eu harolygu gan y cyngor cymuned iechyd ym Mhowys. Felly, rydw i eisiau gwneud yn siŵr, ac rwy’n gobeithio y bydd y Gweinidog, wrth gloi y ddadl, yn gallu rhoi sicrwydd, fod y Llywodraeth yn dymuno cadw llais y cleifion yn y gwasanaethau iechyd sydd wedi’u lleoli yn Lloegr ond wrth gwrs sydd yn darparu gwasanaethau ar gyfer cleifion o Gymru.

Wrth imi drafod gyda chynghorau iechyd cymunedol, rydw i wedi gweld awydd ganddyn nhw i ddatblygu, ac maen nhw yn datblygu model amgen. Maen nhw wedi ymateb i’r ymgynghoriad yma gyda’u syniadau eu hunain, ac rydw i’n gobeithio y bydd y Llywodraeth yn gwrando ar hynny. Mae yna rywfaint o drafodaeth wedi bod heddiw ar y sail bod yr ymgynghoriad, a’r cynigion sydd yn yr ymgynghoriad, yn mynd i gael eu gweithredu fel y maen nhw. Rwy’n gobeithio y bydd hwn yn ymgynghoriad ac rwy’n gobeithio y bydd y Llywodraeth yn gwrando ar beth sydd gan y cynghorau iechyd eu hunain i ddweud, achos mae gyda nhw fodel amgen.

Mae’r pethau am roi iechyd a gofal cymunedol at ei gilydd yn rhywbeth i’w groesawu. Mae sicrhau llais y claf yn rhywbeth rwy’n credu y dylem ni ei groesawu. Y cwestiwn yw sut i sicrhau hynny.

Yn gyntaf oll, mae unrhyw batrwm newydd yn gorfod bod yn gwbl annibynnol o’r Llywodraeth—mae hynny’n rhywbeth rwy’n meddwl ei bod yn bwysig ein bod i gyd yn sefyll yn gadarn arno. Ac mae bod yn annibynnol yn golygu bod yn annibynnol o ran strwythur, o ran statws cyfreithiol, ac o ran penodiadau i gynghorau neu’r corff newydd sydd yn disodli’r cynghorau.

Nid wyf yn synhwyro bod y cynghorau eu hunain yn erbyn corff cenedlaethol. Nid ydyn nhw wedi dweud hynny wrthyf fi. Beth maen nhw wedi dweud ydy: beth sy’n bwysig yw bod y llais lleol a’r gynrychiolaeth ranbarthol yn cael eu cadw. Felly, mae yna bosibiliad fan hyn i gael corff cenedlaethol sydd yn gallu uno rhai agweddau sydd yn arbedion, os liciwch chi, o ran biwrocratiaeth ac ati, o ran cyflogaeth, o ran staffio, ond i sicrhau bod y strwythurau cyngor cymuned lleol yn eu lle i adlewyrchu anghenion lleol a llais lleol. Nid wy’n gwybod—nid dyna cweit beth mae’r Llywodraeth yn cynnig, wrth gwrs. Mae hynny’n rhyw fath o gyfaddawd a thrafodaeth sydd angen digwydd. Ond rwy’n agored i wrando ar hynny a gweld beth sy’n digwydd.

Rwy’n meddwl, beth bynnag sy’n digwydd, ei bod yn hynod bwysig bod y bobl leol â’r hawl i fynd ar wardiau, i ymweld â llefydd lle mae gofal ac iechyd yn cael ei wneud, a bod hynny yn cael ei gryfhau, fod digon o gefnogaeth i bobl leyg i allu deall y sefyllfa yna, achos rwy’n meddwl ei bod yn bwysig bod eu statws nhw’n cael eu codi, a phan maen nhw’n ymweld â wardiau ac yn ymweld â sefyllfaoedd eu bod yn cael eu trin â pharch gan y bobl broffesiynol hefyd, a bod felly’r gefnogaeth a’r hyfforddiant a phopeth yn eu lle ar eu cyfer nhw.

Y peth olaf i’w ddweud yw ein bod ni’n gorfod manteisio ar y cyfle yma i ledaenu aelodaeth y cynghorau iechyd cymunedol. Fe ddywedodd Eluned nad oedd hi’n ymwybodol ohonyn nhw. Rwy’n derbyn beth mae’n dweud, wrth gwrs, ond rwyf wedi bod yn ymwybodol ohonyn nhw ers rhai degawdau bellach, mae’n rhaid bod yn onest, ac mae rhai o’r bobl yr oeddwn i’n ymwybodol ohonyn nhw 20 mlynedd yn ôl yn dal ar y cyngor cymuned lleol. Nid wyf cweit yn siŵr ai dyma yw’r ffordd y dylai y rhain ddatblygu er mwyn bod yn gwbl gynrychioladol o’r gymuned y maen nhw’n byw ynddi, ac yn gwbl gynrychioladol o’r bobl sydd bellach yn defnyddio ein gwasanaethau iechyd a gofal ni.

Photo of Gareth Bennett Gareth Bennett UKIP 5:22, 20 Medi 2017

(Cyfieithwyd)

Diolch i’r Ceidwadwyr am gyflwyno’r ddadl heddiw ar bwnc pwysig. Rydym wedi clywed llawer yn barod am y diffygion ym mhroses ymgynghori Llywodraeth Cymru, felly nid wyf am fynd ar ôl hynny, ond yn hytrach am y newidiadau y maent yn eu hargymell yn eu Papur Gwyn.

Nawr, mae ‘Gwasanaethau sy’n addas i’r dyfodol’, y Papur Gwyn, yn cydnabod yr angen am yr hyn y mae’n ei alw’n llais cryf y dinesydd yn y modd y mae iechyd a gofal cymdeithasol yn cael eu cynllunio a’u darparu. Maent hefyd yn awyddus i wella’r fframwaith cyfreithiol ar gyfer arolygu a rheoleiddio gwasanaethau iechyd ac maent yn awyddus i sefydlu corff annibynnol newydd ar gyfer rhoi llais i gleifion a rheoleiddio ac arolygu.

Yn anffodus, nid yw llais y dinesydd fel y’i gelwir yn cael ei ddisgrifio’n fanwl yn y Papur Gwyn. Nid oes unrhyw beth ynglŷn â sut y bydd yr aelodau’n cael eu recriwtio. Nid oes unrhyw beth am adnoddau i’r sefydliad newydd. Yr unig beth y gallwn ei weld yn glir yw bod llais y dinesydd wedi ei gynllunio i ddisodli’r system bresennol a adeiladwyd o gwmpas cynghorau iechyd cymuned, neu CICau.

Mae’r Papur Gwyn yn defnyddio’r ymadrodd ffasiynol ar hyn o bryd, sef cydgynhyrchu. Fodd bynnag, nid yw’n manylu llawer ynglŷn â beth fydd cynnwys yr hyn a elwir yn gydgynhyrchu mewn gwirionedd. Os awn yn ôl at Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol Llywodraeth Cymru ei hun yn 2014, mae’r codau ymarfer yn y Ddeddf hon yn rhoi canllawiau manwl i ni mewn gwirionedd ar sut i gyflawni llesiant wedi’i gydgynhyrchu. Mae hyn yn cynnwys hyrwyddo mudiadau a arweinir gan ddefnyddwyr sy’n ychwanegu gwerth cymdeithasol. Wel, mae’r CICau, sydd â’u haelodaeth yn cynnwys elfen gref o wirfoddolwyr yn sicr yn enghraifft dda o sefydliad a arweinir gan ddefnyddwyr. Dylai’r syniad o gydgynhyrchu gynnwys cyrff fel y cynghorau iechyd cymuned, yn hytrach na chael ei ddefnyddio fel ffurf amwys ar eiriau i helpu i gael gwared arnynt.

Felly, pam y mae Llywodraeth Cymru yn awyddus i gael gwared ar y cynghorau iechyd cymuned? Wel, mae Cwmnïau Cydweithredol a Chydfuddiannol Cymru, sefydliad pwysig yn y trydydd sector, yn credu bod gan Lywodraeth Cymru broblem gydag i ba raddau y mae’r byrddau iechyd yn argymell newidiadau sylweddol weithiau, sydd wedyn yn cael eu herio gan y CICau. Er bod newidiadau arfaethedig y Llywodraeth braidd yn annelwig, credir yn gyffredinol y byddai’r corff newydd o dan y system newydd, yn allweddol, yn colli llawer o bwerau’r CICau. Nid yw’n glir a fyddai’r sefydliad newydd yn meddu ar unrhyw hawliau yng nghyfarfodydd y bwrdd iechyd, er enghraifft. Amheuir yn eang hefyd na fyddai ganddo’r pŵer sydd gan y cynghorau iechyd cymuned, y soniwyd wrthym amdanynt heddiw, i fynd ar safle a’i archwilio ar gyfer cynnal hapwiriadau. Mae’r pwerau hyn yn hollbwysig er mwyn deall sut y mae’r GIG yn gweithio mewn un ardal leol. Rhaid i unrhyw gorff newydd, os yw i gael rôl ystyrlon, gael ei ganiatáu i ymweld â safleoedd y GIG a’u harchwilio, i siarad â chleifion yno, ac yna i allu cysylltu â’r cleifion a’r cyn-gleifion unwaith eto, er mwyn helpu i sefydlu a wnaed gwelliannau o ganlyniad i ymyrraeth y corff hwnnw.

Mae angen inni gofio bod model cynghorau iechyd cymuned yn craffu ar waith y GIG wedi dod i fodolaeth ar ôl sgandal Ysbyty Trelái yng Nghaerdydd yn gynnar yn y 1970au. Daeth y system a fabwysiadwyd ar draws y DU ar y pryd i fodolaeth ar ôl sgandal, mewn geiriau eraill, a effeithiodd ar ein hardal leol ni ein hunain. Os ydym am osgoi sgandalau yn y dyfodol—a gadewch inni beidio ag anghofio ein bod yn dal yn y broses o wella wedi sgandal Tawel Fan—yna mae angen inni gadw at rai egwyddorion gweithredu a chraffu clir.

Dylid gwneud penderfyniadau mor agos ag y bo modd at y bobl sy’n defnyddio’r gwasanaethau. Dylid sefydlu blaenoriaethau lleol yn unol ag anghenion lleol. Dylid cael llinellau atebolrwydd clir, ac mae angen i wirfoddolwyr fod yn gwbl greiddiol i’r corff craffu. Bydd gan wirfoddolwyr wahanol sgiliau a byddant yn cyfrannu mewn gwahanol ffyrdd. Mae’n rhaid i unrhyw gorff newydd fod yn rhydd i benderfynu sut y mae’n recriwtio ei wirfoddolwyr ei hun. Cawn ein gadael yn gyfan gwbl yn y tywyllwch gan Bapur Gwyn Llywodraeth Cymru ynglŷn ag i ba raddau y mae’r egwyddorion hyn yn mynd i gael eu cynnal yn y model newydd. Rydym ni yn UKIP, felly, yn cefnogi cynnig y Ceidwadwyr heddiw ac yn annog Llywodraeth Cymru i ymgynghori ymhellach, ac yn fwy agored, cyn mabwysiadu unrhyw fodel newydd. Rydym hefyd yn cefnogi gwelliant Plaid Cymru.

Un agwedd sy’n peri pryder mewn perthynas â datganoli yw bod gennym bellach bedwar model gwahanol o graffu gan ddefnyddiwr ar y GIG ym mhedwar rhanbarth gwahanol y DU. Er y gallai’r rhai sy’n frwd dros ddatganoli ddadlau bod hyn yn fynegiant i’w groesawu o’r modd y mae gwahanol ranbarthau yn mynd eu ffordd eu hunain, buaswn yn dadlau i’r gwrthwyneb, fod gennym wasanaeth iechyd gwladol, nid un rhanbarthol, ac y dylai weithredu yn yr un ffordd yn fras ar draws y DU. Ni ddylai’r ffordd y caiff cleifion eu trin a’r ffordd y gall defnyddwyr graffu ar waith y GIG fod yn wahanol iawn ar draws y gwahanol ranbarthau, neu byddwn yn raddol yn colli unrhyw synnwyr ei fod yn wasanaeth cenedlaethol o gwbl. Diolch.

Photo of Russell George Russell George Conservative 5:27, 20 Medi 2017

Rydw i’n hapus am y cyfle i gyfrannu heddiw.

I’m pleased to take part in this debate this afternoon. I’m going to focus my remarks on the important role that community health councils play, but I particularly want to talk about Powys CHC in particular. I have to say, as a constituency AM, I’m in regular contact with the chair of my local CHC, and it was good to meet as well with a lot of the CHC members in Berriew show last month, where we had a good discussion about the White Paper. Now, during First Minister’s questions yesterday, I noted the concern that the White Paper does not contain any recognition of the specific complexities of cross-border services, apart from, of course, the other issues of the important scrutiny role that CHCs play. Now, there is a real fear that unless these changes are reflected, the patient’s voice and the scrutiny of health services for the people of Powys—who largely, of course, access services, don’t forget, from across the border in England—will be severely diluted.

Yesterday, I was pleased that the First Minister confirmed that the Welsh Government would carefully look at the consultation responses from Powys community health council and ensure that a consensus would be reached. That was welcomed to hear. But it is essential, certainly in my view, that we maintain a situation where community health councils have statutory rights to act as effective, independent advocates for patients in a cross-border setting in particular. This is all the more important for constituents of mine because of the changes that are happening in Shropshire in regard to the NHS Future Fit programme. I hope the Cabinet Secretary’s listening to this next point that Powys community health council represents the eyes and ears of patients of over 60 boards and committees of service providers providing health services amounting to over £120 million, including £22 million alone from the Shrewsbury and Telford Hospital NHS Trust. At present, there is no clarity in the White Paper as to who would fulfil the important scrutiny role on behalf of patients in the absence of community health councils.

Others have mentioned the experience of Scotland’s model of patient representation there, so I won’t go into that and talk about toothless hamsters, et cetera, but there is a fear that unless CHCs are afforded a statutory role, they will have no teeth to be a powerful advocate for the patient, consigning patients to shouting from the sidelines, of course, rather than being an integral part of the decision-making process. Of course, I listened to Eluned Morgan. What I would say is that many of my constituents know about CHCs because they’re referred; my office receives referrals from CHCs for particular kinds of casework. And often, my office refers constituents to the CHC, so if they’re not aware of the CHC, they soon are by the time they leave my office.

The final point I would make is that very often—we all know this as AMs—very often when an organisation is faced with being scrapped, that organisation campaigns heavily to us. But what I would say is that in speaking to my own health CHC, what they’re saying is that they’re accepting change. That’s accepted and that’s understood, and there’s no sense of there should be no change happening at all. So, I would say today that I’m encouraged that Members from across a number of political parties are supporting the Conservative motion today. I hope all Members will do, because I think it’s important that the citizen’s voice is strengthened rather than weakened.

Photo of Ann Jones Ann Jones Labour 5:32, 20 Medi 2017

(Cyfieithwyd)

Diolch i chi, a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon, Vaughan Gething.

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour

(Cyfieithwyd)

Hoffwn ddiolch i’r Aelodau am eu cyfraniadau a’r cyfle i ymateb i’r ddadl heddiw. Mae’n werth ystyried bod y Papur Gwyn sy’n cael ei grybwyll wrth basio yn nodi cyfres o argymhellion amrywiol ar gyfer datblygu gwasanaethau iechyd a gofal yng Nghymru mewn gwirionedd, gan mai ein nod yw gosod pobl yn y canol ym mhob dim a wnawn, a galluogi sefydliadau i weithio’n well gyda’i gilydd ar draws ffiniau.

Cawsom beth o’r sgwrs hon ddoe, wrth gwrs, yn y ddadl ar yr adolygiad seneddol. Dyma ran gyson o ddull y Llywodraeth o weithredu: mae’r dinesydd, yr unigolyn yn ganolog i’r ffordd y mae gwasanaethau iechyd a gofal yn gweithio, yn cael eu cynllunio a’u darparu. Ceir cytundeb eang fod angen i systemau iechyd a gofal yma yng Nghymru weithio mewn ffordd wahanol i ddarparu’r gwasanaethau hynny a’r mathau o ganlyniadau y mae pobl ar draws Cymru i gyd am eu gweld. Dyna pam y mae’r Papur Gwyn yn edrych ar ddull system gyfan ac yn argymell pecyn o fesurau i gefnogi integreiddio agosach. Maent yn cynnwys argymhellion ar gyfansoddiad byrddau iechyd, sy’n ffactor allweddol yn y ffordd y gweithredir sefydliadau a sut y gwneir penderfyniadau; syniadau newydd pwysig ynghylch ansawdd a gonestrwydd i fod yn sail i ddiwylliant o gynllunio, cydweithio, a bod yn agored a thryloyw; meysydd lle gellid cydgysylltu iechyd a gofal cymdeithasol yn llawer mwy effeithiol, megis wrth osod safonau cyffredinol lefel uchel ar gyfer ymdrin â chwynion—rhywbeth y mae’r ombwdsmon wedi galw amdano yn y gorffennol; ymgysylltiad parhaus a gwneud penderfyniadau ar newid gwasanaeth, nid fel digwyddiad un tro ond fel proses barhaus i ymgysylltu â’r cyhoedd; ac wrth gwrs, rheoleiddio ac arolygu, gan gynnwys cydlyniad ac annibyniaeth yr arolygiaeth bresennol. Ac yn bwysig, wrth gwrs, mae mesurau i gryfhau llais y dinesydd yn elfen hanfodol o’r gwaith o gyflawni hyn. Dyna beth y mae’r Llywodraeth am ei wneud—cryfhau, nid gwanhau, llais y dinesydd.

Fel gyda phopeth, mae angen i ni edrych ar yr hyn y dylem adeiladu arno, yr hyn sydd wedi gweithio’n dda a deall beth sydd heb weithio’n dda, a dysgu o brofiadau mewn mannau eraill. Fel y gŵyr yr Aelodau, cafwyd hanes hir o alwadau am ddiwygio cynghorau iechyd cymuned. Cyfeiriwyd at adolygiad yr Athro Marcus Longley yn 2012, a gwnaeth hwnnw argymhellion i wella ein system bresennol, yn ogystal â thynnu sylw at yr angen i feddwl yn wahanol am y dyfodol. Nid yn unig ei fod wedi argymell hynny, ond rydym wedi gweithredu cyn belled ag y bo modd yr hyn y gallwn ei wneud o adolygiad Longley o fewn ein system bresennol.

Roedd adroddiad interim yr adolygiad seneddol, a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf, ac a drafodwyd gennym ddoe, yn nodi y gellid cryfhau llais y cyhoedd yng Nghymru drwy ddiwygio’r trefniadau presennol. Ac eto, dyna y mae’r Llywodraeth yn argymell ei wneud, ac mae’n ddiddorol fod y ddadl yn nodi mai cael gwared ar gyrff a chael gwared ar lais y bobl y mae’r Llywodraeth eisiau ei wneud, sef yr union beth nad ydym yn argymell ei wneud; rydym yn argymell ffordd wahanol a diwygio’r broses. Mae aelodau ym mhob rhan wedi dweud eu bod yn cydnabod bod yna achos dros ddiwygio, gan fod llawer wedi newid ers cyflwyno’r CICau yn y 1970au ac ni ddylem esgus y gallwn barhau i weithredu’r un system gan ein bod yn cydnabod y newidiadau y mae pawb ohonom yn dymuno eu gweld yn cael eu gwneud ar draws iechyd a gofal.

Yn gynyddol, wrth gwrs, mae gwasanaethau iechyd a gofal yn cael eu hintegreiddio. Felly, dylai unrhyw gorff sydd ar waith i gynrychioli llais y dinesydd gael ei sefydlu i gydnabod ac ymateb i’r newid hwnnw. Ni allwn gael llais newydd i’r dinesydd sy’n mynd ar draws iechyd a gofal cymdeithasol heb gael deddfwriaeth sylfaenol i gyflawni hynny. Felly, mae angen diwygio’n sylfaenol y ffordd y mae’r corff sy’n rhoi llais i’r dinesydd yn gweithio. Dyna pam mai amcanion sylfaenol y Papur Gwyn yw datblygu argymhellion sy’n addas i’r dyfodol ac i ystyried o ddifrif yr integreiddio cynyddol a welwn yn awr ac y disgwyliwn ei weld yn y dyfodol.

Mae’r argymhellion i ddiwygio CIC yn rhan o becyn a ddisgrifiais, ac os caiff ei roi mewn grym, credaf y bydd yn gwella ansawdd ac yn gosod y dinesydd yng nghanol y gwaith o gynllunio a darparu iechyd a gofal cymdeithasol.

Photo of Angela Burns Angela Burns Conservative 5:35, 20 Medi 2017

(Cyfieithwyd)

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Photo of Angela Burns Angela Burns Conservative 5:36, 20 Medi 2017

(Cyfieithwyd)

Hoffwn sôn am y papur ‘addas i’r dyfodol’ yn gyffredinol. Rydych yn siarad am y ffaith ei fod yn dwyn popeth at ei gilydd a’i fod yn mynd i gyflwyno dull newydd o lywodraethu ac yn y blaen. Felly, a allwch ddweud wrthyf, Ysgrifennydd y Cabinet, pam nad yw ond yn sôn un waith am y byrddau partneriaeth rhanbarthol a pham nad oes unrhyw sôn o gwbl ynglŷn â sut y dylid llywodraethu clystyrau meddygon teulu?

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour

(Cyfieithwyd)

Am fod gennym, ar fyrddau partneriaeth rhanbarthol, bensaernïaeth rydym yn ei datblygu ac yn gweithio gyda hi. Maent yn rhan o’r cylch gwaith o ddwyn ynghyd ein gwasanaethau cyhoeddus mwy o faint gyda phartneriaid i gyflawni ar draws iechyd a gofal cymdeithasol—wel, y Ddeddf gofal cymdeithasol a llesiant. O ran llywodraethu clystyrau, mae yna gyfleoedd i ystyried hynny wrth inni fynd drwy hyn, gan nad oes gennym farn sefydlog ar sut i ddatrys rhai o’r heriau llywodraethu.

Mae hwn yn gyfle i fanteisio ar y ddadl a ddechreuwyd yn y Papur Gwyrdd yn 2015. Mae yna gysylltiadau clir rhwng diwygio’r CICau a diwygio gwasanaethau ar draws iechyd a gofal cymdeithasol, ac mae’r cynigion hyn yn anelu i ddibynnu ar gymorth rheoleiddio ac arolygu. Maent yn cael eu datblygu gyda’i gilydd er mwyn sicrhau cymaint o fanteision â phosibl i’r cyhoedd yn gyffredinol. Dyna pam y mae’r Papur Gwyn yn amlinellu cynigion ar gyfer corff cenedlaethol ac annibynnol newydd i gymryd lle CICau. Ac mewn gwirionedd mae yna bwynt i’w nodi yno, rwy’n meddwl: mewn sawl rhan o’r ddadl heddiw cafwyd awgrym na fydd y corff hwn yn annibynnol mwyach ac unwaith eto, nid dyna mae’r Llywodraeth yn ei argymell yn yr ymgynghoriad ar y Papur Gwyn. A bydd y corff newydd yn ymgysylltu ar lefel genedlaethol, ranbarthol a lleol ar draws iechyd a gofal cymdeithasol. Mae’r argymhellion yn rhai lefel uchel oherwydd bod yn rhaid i mi sicrhau cydbwysedd am mai ymgynghoriad ar gynigion Papur Gwyn yw hwn yn hytrach na deddfwriaeth fanwl.

Wrth gwrs, mae’r ymgynghoriad wedi cynhyrchu llawer o drafod—dros 700 o ymatebion i’r ymgynghoriad wedi’u derbyn yn barod cyn cau’r ymgynghoriad ar 29 Medi. Ac unwaith eto, rwy’n anghytuno â’r sylwadau a wnaed bod hwn rywsut yn ffug a’i fod yn cael ei wthio drwodd ar ruthr. Mae hwn yn ymgynghoriad go iawn. Nid oedd gennyf farn sefydlog ar sut y dylai corff cenedlaethol newydd edrych a swnio, neu sut y dylid ei drefnu, ond rwy’n credu bod angen inni barhau’r ddadl a ddechreuodd yn 2015. Fel gydag unrhyw ymgynghoriad, bydd y camau nesaf yn ystyried y syniadau adeiladol a gynhyrchwyd drwy’r ymgynghoriad ac yn bwysig, byddwn yn gweithio mewn partneriaeth â rhanddeiliaid i wneud hynny.

Nid wyf yn cydnabod y cyhuddiadau a wnaed ein bod wedi gwahardd CICau rywsut neu na chawsant wybod beth fyddai’n digwydd o fewn y Papur Gwyn, neu na fyddent yn cymryd unrhyw ran ynddo er eu bod wedi cael sicrwydd. Nid yw hynny’n wir o gwbl. Ond rwy’n falch o weld bod y CICau eu hunain wedi ystyried y Papur Gwyn a’u bod wedi nodi hynny yn eu papur eu hunain ar eu hargymhellion ar gyfer corff newydd i roi llais i bobl ar faterion iechyd a gofal cymdeithasol. Deallaf fod hwnnw wedi ei rannu gyda’r holl Aelodau. Ac yn bwysig, nid yw cynghorau iechyd cymuned yn gofyn am gyfnod ymgynghori estynedig. Maent hefyd yn cydnabod y dylai’r gwaith o arolygu safleoedd newid. Maent yn galw am sicrhau eu bod yn cael cyfle i ymweld â mannau lle mae gofalu’n digwydd, ond nid ydynt am gyflawni swyddogaeth arolygu. Maent hwy eu hunain yn cydnabod mai corff arbenigol annibynnol ddylai wneud hynny, ac yn sicr nid ydynt yn galw am ddyblygu bwriadol y clywsom un Aelod yn y Siambr yn sôn amdano heddiw. Rwy’n falch o ddweud fy mod yn credu bod eu cynigion yn adeiladol ar y cyfan. Nid ydynt i gyd yn cyd-fynd â’r hyn a nodwyd yn y Papur Gwyn; dyna yw pwynt cael ymgynghoriad. Felly, mae llawer o dir cyffredin rhyngom, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda hwy drwy’r cynigion hynny yn y dyfodol. Maent hwy eu hunain yn cydnabod y cyfle a roddir gan y Papur Gwyn i ddiwygio a sicrhau newid cadarnhaol.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 5:36, 20 Medi 2017

(Cyfieithwyd)

Felly, mae corff i roi llais newydd i bobl ar faterion iechyd a gofal yn galw am ddeddfwriaeth sylfaenol. Fodd bynnag, rwy’n credu o ddifrif y bydd yn annibynnol, y bydd eiriolaeth cwynion yn rhan o’i swyddogaethau canolog fel y mae’r Papur Gwyn yn ei nodi, ac wrth gwrs, rwy’n disgwyl cyfranogiad lleol a rhanbarthol yn y corff newydd a bydd, fe fydd yn gallu ymdrin â materion trawsffiniol. A nodaf yr hyn y mae cadeirydd y—[Torri ar draws.] Ni fydd gennyf amser, mae angen i mi orffen. Mae’r llythyr agored a anfonwyd at arweinwyr y pleidiau gan gadeirydd bwrdd y CIC yn nodi’r hyn y maent yn ystyried y byddai’r cyhoedd yn hoffi ei weld mewn corff i roi llais i’r dinesydd, ac rwy’n cytuno â’i datganiad y dylai diwedd yr ymgynghoriad fod yn ddechrau ar y broses hon, ac nid yn ddiwedd. Gwn y gall pobl ofni newid, ac rwy’n sylweddoli bod rhai pryderon wedi cael eu mynegi, ond rwy’n glir fod mecanwaith effeithiol i sicrhau bod llais y dinesydd yn cael ei gynrychioli yn rhan allweddol, ac yn rhan o lwyddiant cyffredinol y trefniadau newydd rydym yn eu cynnig. Wrth gwrs, byddwn yn ceisio adeiladu ar brofiadau yn Lloegr, yr Alban a mannau eraill wrth benderfynu sut i symud ymlaen. Ond nid oes unrhyw awgrym, ac ni fu erioed unrhyw awgrym, y byddem yn mynd ati’n syml i ailadrodd model Cyngor Iechyd yr Alban. Rydym yn awyddus i feddwl am yr hyn sy’n gweithio a’r hyn nad yw’n gweithio mewn rhannau eraill o’r DU ac i ddysgu o hynny’n gyffredinol ac i adeiladu ar arferion da. Felly, dylid gweld y Papur Gwyn am yr hyn ydyw: cyfle i gryfhau llais dinasyddion ar draws gwasanaeth iechyd a gofal cymdeithasol sy’n integreiddio’n gynyddol, ac i ddatblygu model sy’n gweithio i Gymru yn y presennol ac yn y dyfodol.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 5:40, 20 Medi 2017

Galwaf ar Angela Burns i ymateb i’r ddadl.

Photo of Angela Burns Angela Burns Conservative 5:41, 20 Medi 2017

(Cyfieithwyd)

Diolch, Llywydd. Nid wyf yn ofni newid ac i fod yn deg, nid wyf yn credu bod yr holl bobl a gymerodd ran yn y ddadl hon, yn ddieithriad, yn arbennig o ofnus o newid. Rwy’n credu bod pawb wedi cydnabod y ffaith fod angen i’r CICau newid mewn rhyw ffordd neu’i gilydd. Fodd bynnag, Ysgrifennydd y Cabinet, nid yw eich ystrydebau sydd wedi’u modiwleiddio’n ofalus yn tawelu fy meddwl, oherwydd, gadewch i ni fod yn glir iawn, mae’r ddogfennaeth ‘addas i’r dyfodol’ wedi cael ei gwthio drwodd ar ruthr. Rwy’n credu bod Rhun ap Iorwerth wedi defnyddio ffordd wych o sôn amdani fel ‘sgrialfa’, rwy’n credu. Ac yn sicr, mae wedi cael ei sgrialu.

Gadewch i ni ddechrau yn y dechrau’n deg. Ddoe, cawsom gyfarfod yma i siarad am yr adroddiad interim ar yr adolygiad seneddol, a siaradodd pawb ohonom ynglŷn â’r modd y mae un o’r themâu allweddol y maent yn eu cyflwyno, sef ymgysylltiad y dinesydd, yn ymwneud â gwneud i bob un ohonom gamu ymlaen a chymryd perchnogaeth ar ein hiechyd, rhoi’r gorau i greu cymaint o alwadau ar y gwasanaeth iechyd, derbyn ein cyfrifoldebau a siapio a dylanwadu ar yr ateb i’r problemau sydd gennym ar hyn o bryd, a dod yn rhan o’r ateb hwnnw. Ac eto, y papur ‘addas i’r dyfodol’ hwn a gyflwynwyd gennych tra’n bod yn dal i wneud yr adroddiad interim a’r adroddiad llawn ar yr adolygiad seneddol—felly, i mi, dyna’r gwrthddywediad cyntaf. Pam gwneud hyn yn awr? Pam na allwn aros tan yr adroddiad terfynol, am ei fod mor annatod i’r ffordd y symudwn ymlaen gyda’n GIG? Felly, mae gennym yr adolygiad seneddol, mae gennym yr ymgynghoriad hwn yn dod allan, rydym yn sôn am y dinesydd yn ganolog iddo, ac eto mae’r papur ‘addas i’r dyfodol’ hwn yn camu’n ôl rywfaint.

Rwy’n derbyn bod angen i’r CICau newid. Rwy’n derbyn y dylai fod ganddynt gylch gwaith ehangach a gwell. Rwy’n derbyn y dylai fod ganddynt adnoddau gwell, ac nid adnoddau gwell yn unig, gan fod y rhan fwyaf o’r bobl ar y cynghorau iechyd cymuned yn wirfoddolwyr lleol angerddol, sy’n malio, ac rwy’n meddwl bod Mohammad Asghar wedi gwneud pwynt da iawn pan soniodd yn faith am yr ardal leol, oherwydd gyda’r ewyllys gorau yn y byd nid yw AGIC wedi eu lleoli, wyddoch chi, yn fy rhan fach i o Sir Benfro, fy rhan fach i o Sir Gaerfyrddin, eich rhan fach chi o Ynys Môn. Maent yn gorff canolog. Rydym yn awyddus i gael pobl leol sy’n gallu dwyn ein byrddau iechyd lleol i gyfrif, ac nid eu dwyn i gyfrif yn unig, ond dylanwadu arnynt, eu helpu i newid, gwneud awgrymiadau—cyflwynodd Nick Ramsay sylwadau ynglŷn â sut y cafodd problemau gyda chyflenwadau dillad gwely eu datrys yn sgil ymwneud y cyngor iechyd cymuned. Felly, dyma ni, yn dweud ein bod am gael y claf, y dinesydd, llais pobl wedi’i integreiddio go iawn, ac eto rydych yn cau’r drws hwnnw. Felly, dyna fy nghwyn gyntaf.

Fy ail gŵyn, fodd bynnag, yn fwy hyd yn oed, yw bod y Llywodraeth hon yn gwneud digon o ymgynghoriadau bob blwyddyn, felly dylech fod yn wirioneddol dda am eu gwneud bellach. Rwtsh llwyr yw’r ymgynghoriad hwn. Mae’n rhy gyflym, mae wedi cael ei adael tan y funud olaf, ni cheir yr holl leoedd, y cyfarfodydd na’r grwpiau ffocws a addawyd a’r cyfan arall. Rydych yn dweud yn falch iawn eich bod wedi cael 700 o ymatebion, ond mewn gwirionedd, y bobl gyffredin, y bobl y mae Eluned Morgan yn dweud nad ydynt yn gwybod unrhyw beth am gynghorau iechyd cymuned, ble mae eu llais hwy yn hyn? Pam na ofynnwyd iddynt hwy yn ei gylch? Mae hyn yn wirioneddol bwysig. Dywedodd Mark Isherwood yn glir iawn fod y cynghorau iechyd cymuned yn dweud y byddent yn hoffi ychydig mwy o amser.

Nid oes neb yma’n ofni newid. Gadewch i ni gael rhywfaint o newid, ond gadewch iddo fod yn newid cywir, ac yn anad dim, gadewch i ni wynebu’r gwir. Gweinidog—Ysgrifennydd y Cabinet, maddeuwch i mi. Rydych yn siarad digon, mae’n rhaid i chi weithredu. Ymgysylltwch â phobl Cymru a’u gwneud yn ganolog i hyn. Nid yw’r cyngor iechyd cymuned yn perthyn i chi. Nid yw’n perthyn i’r bwrdd iechyd. Mae’n perthyn i bobl yr ardal y mae’n ei chynrychioli. Dyna yw eu hunig lais da sy’n perthyn iddynt hwy go iawn. Ar hyn o bryd, mae cyfle iddo fod yn uchel, yn gryf ac yn rymus, ac os nad ydych yn ddigon dewr ac nad ydych yn ei gefnogi mewn gwirionedd, rydych yn mynd i’w wneud yn llais bach gwan a’r bobl fydd yn dioddef—y bobl y mae pawb ohonom i fod i’w cynrychioli.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 5:45, 20 Medi 2017

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais, felly, ar yr eitem tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.