Symudwn ymlaen yn awr at eitem 7 ar ein hagenda, sef y ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu, ‘Gwireddu’r Uchelgais—Ymchwiliad i Strategaeth Iaith Gymraeg newydd Llywodraeth Cymru’. Galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor, Bethan Jenkins, i gyflwyno’r adroddiad.

Cynnig NDM6518 Bethan Jenkins

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi adroddiad Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu ar ei ‘Ymchwiliad i Strategaeth Gymraeg newydd Llywodraeth Cymru’ a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 18 Mai 2017.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy’n falch iawn o agor y ddadl hon ar adroddiad y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu, ‘Gwireddu’r Uchelgais: Ymchwiliad i Strategaeth Gymraeg newydd Llywodraeth Cymru’. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i greu 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Os yw’r uchelgais yma am lwyddo, bydd yn golygu dyblu nifer y siaradwyr Cymraeg mewn ychydig dros genhedlaeth. Dyma bolisi uchelgeisiol y mae’r pwyllgor wedi ei gefnogi a gwnaethom gytuno i gynnal ymchwiliad i edrych ar agweddau ymarferol i weithredu’r polisi hwn yn llwyddiannus.

Clywsom ystod eang o dystiolaeth, gan gynnwys sesiynau ymgysylltu allanol anffurfiol gyda rhanddeiliaid a disgyblion ysgol o bob cwr o Gymru. Mae’n amlwg, o ystyried y dystiolaeth, er mwyn cael llwyddiant bydd angen gwaith caled, adnoddau ychwanegol sylweddol a thargedau clir. Bydd hefyd angen iddo fod yn seiliedig ar gefnogaeth barhaus gan holl bobl Cymru, yn siaradwyr Cymraeg a di-Gymraeg fel ei gilydd.

Roedd ein hargymhellion, ar y cyfan, yn ymwneud â’r agweddau ymarferol sy’n gysylltiedig â sut y gellir troi’r uchelgais yn realiti, ynghyd â’r angen am gamau eglur ar hyd y ffordd. Ein prif bryder oedd nad yw goblygiadau’r nod o gael 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg wedi’u hystyried yn llawn a bod angen rhagor o fanylder ac eglurder o ran sut y caiff y nod ei gyflawni.

Roeddem hefyd yn pryderu nad yw graddfa debygol yr adnoddau a’r buddsoddiad ychwanegol sy’n ofynnol i gyflawni’r nod wedi’u gwireddu yn llawn. Mae ystod eang o gwestiynau eraill yn dal i fod o ran sut y gellir cyflawni’r strategaeth yn ymarferol, yn enwedig o ran yr adnoddau sydd eu hangen i droi’r uchelgais yn realiti. Fodd bynnag, rwy’n falch bod ymateb y Llywodraeth a’r strategaeth derfynol ei hun yn adlewyrchu ac yn mynd i’r afael â’r materion a gafodd eu cynnwys yn yr adroddiad.

Mae addysg yn amlwg yn ganolog i’r strategaeth gyfan. Ar y cyfan, roeddem am i Lywodraeth Cymru fod yn fwy eglur ynghylch y cyfraniad cymharol a wneir gan fesurau addysg cyfrwng Cymraeg, Cymraeg mewn ysgolion eraill, addysg cyn-ysgol a mesurau i normaleiddio er mwyn cyflawni’r nod cyffredinol. Yn ogystal, a oes bwriad o gael gwahanol ffocws ar gyfer gwahanol ymyriadau wrth i’r strategaeth fynd rhagddi? Roedd rhywfaint o bryder hefyd y gallai ail-lunio’r system addysg er mwyn helpu i gyflawni strategaeth y Gymraeg amharu ar gyflawni blaenoriaethau addysg eraill. O’r herwydd, dylai unrhyw adnoddau a chapasiti i weithredu’r polisi fod yn ychwanegol at y gwariant presennol ar addysg.

Rhannodd y pwyllgor bryder Comisiynydd y Gymraeg a Gweinidog y Gymraeg bod gormod o awdurdodau lleol heb fod yn weithgar o ran ennyn ac asesu’r galw am ragor o ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg. Nid yw cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg, er enghraifft, wedi cael eu gweithredu fel y bwriadwyd ac mae nifer o awdurdodau lleol ond yn asesu’r galw presennol, heb edrych i weld sut y gellir hyrwyddo addysg cyfrwng Cymraeg er mwyn sicrhau bod rhagor o alw.

Mae’r strategaeth yn sôn am symud ysgolion ar hyd continwwm ieithyddol. Yn ein barn ni, y prif fater yw sicrhau bod rhagor o ddisgyblion yn symud i fod yn rhugl drwy’r system addysg. Mae 75 y cant o ddisgyblion Cymru yn mynychu ysgolion cyfrwng Saesneg. Gyda gwell canlyniadau, gallai’r ysgolion hyn fod yn ffynhonnell gyfoethog o siaradwyr Cymraeg yn y dyfodol. Mae angen felly i Lywodraeth Cymru ddangos sut y mae’n bwriadu gwella addysg cyfrwng Cymraeg mewn ysgolion cyfrwng Saesneg. Mae gan addysg cyn-ysgol hefyd gyfraniad hanfodol i’w wneud os yw’r nod gyffredinol am gael ei chyflawni, yn enwedig o ran normaleiddio’r iaith o oedran cynnar. Wrth gwrs, os yw’r nod o 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg i fod yn ystyrlon, rhaid i hyn olygu mwy na dim ond gallu dweud ychydig o ymadroddion yn y Gymraeg. Mae’n rhaid iddo olygu deall a chynnal sgyrsiau naturiol ar y rhan fwyaf o bynciau bob dydd. Fodd bynnag, mae angen gwneud rhagor o waith ar ganfod ffordd wrthrychol o fesur cynnydd sy’n cael ei dderbyn yn eang.

Cafodd ein hadroddiad ei gyhoeddi ym mis Mai a chafwyd ymateb ffurfiol gan y Llywodraeth cyn toriad yr haf. Tua’r un amser, cyhoeddodd y Llywodraeth ei strategaeth derfynol, ‘Cymraeg 2050’, a oedd, fel y soniais, yn mynd i’r afael â nifer o’r materion a nodwyd yn ein hadroddiad.

Rydym, wrth gwrs, wedi cael cynigion gan Lywodraeth Cymru am Fil y Gymraeg newydd, y cynhaliwyd dadl arno ddoe. Er bod y fframwaith cyfreithiol yn rhan bwysig o’r jig-so, mae’n fater sydd rhywfodd ar wahân i’r materion a nodwyd yn ein hadroddiad, ond mae’n sicr y byddwn ni yn edrych ar gynnwys y Bil mewn manylder.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Mae materion a nodwyd yn rhai o argymhellion penodol yr adroddiad, ac yn ymateb y Llywodraeth i’r argymhellion hynny, yr hoffwn sôn amdanynt ac y gobeithiaf y bydd y Gweinidog yn ymateb iddynt yn ei gyfraniad i’r ddadl. Felly, trwy edrych ar rhai o’r argymhellion penodol, roedd argymhelliad 5 yn galw am ragor o gymorth a chefnogaeth i gyflogwyr a busnesau’r sector preifat er mwyn iddyn nhw ddatblygu ac ehangu eu darpariaeth trwy gyfrwng y Gymraeg. Derbyniodd Llywodraeth Cymru’r argymhelliad hwn a dywedwyd y câi rhagor o fanylion eu cyhoeddi yn y strategaeth newydd. A allai’r Gweinidog roi gwybod pa gymorth a chefnogaeth ychwanegol sydd yn mynd i gael ei ddarparu?

Argymhelliad 6 oedd yn un o’r prif argymhellion. Roedd yn galw am asesiad brys o’r nodweddion ychwanegol y bydd eu hangen i gyrraedd 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg, gan gynnwys y proffil gwariant dros gyfnod cynnar y strategaeth a chost gymharol y gwahanol ymyriadau y bydd eu hangen o bosibl. Er bod Llywodraeth Cymru wedi derbyn yr argymhelliad yn rhannol, gan gyfeirio at y £10 miliwn ychwanegol sydd eisoes wedi’i ymrwymo i ddechrau cyflawni’r strategaeth newydd, nid oes asesiad strategol o lefel yr adnoddau y bydd eu hangen o hyd. Yn wir, roedd yr ymateb yn dweud nad oedd unrhyw oblygiadau ariannol i weithredu’r strategaeth y tu hwnt i’r £10 miliwn hynny sydd eisoes wedi cael ei ymrwymo. So, roeddwn i eisiau trio deall a ydy hynny’n debygol o ddigwydd. A fydd angen mwy na’r £10 miliwn yna i weithredu’r polisi yn y maes yma? A yw’r Gweinidog wedi cynnal asesiad o’r adnoddau y bydd eu hangen, y modd y mae proffil ohonynt a phryd y bydd yn gwneud mwy o gyhoeddiadau ynghylch adnoddau ychwanegol?

Argymhelliad 11: roedd hwnnw yn galw ar Lywodraeth Cymru i nodi’n fanwl sut y mae’n bwriadu symud ysgolion ar hyd y continwwm ieithyddol, a sut y bydd hyn yn mynd i’r afael ag unrhyw bryderon gan rieni a’r gymuned ehangach. Roedd ymateb y Llywodraeth, yn eithaf cywir, yn canolbwyntio ar rôl awdurdodau lleol i gynllunio ar gyfer lleoedd mewn ysgolion a datblygu addysg trwy gyfrwng y Gymraeg drwy gynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg. Fodd bynnag, roedd yr ymateb hefyd yn nodi bod Llywodraeth Cymru yn bwriadu adolygu’r rheoliadau a’r canllawiau i gynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg er mwyn annog, ac rydw i’n dyfynnu, symud ar hyd y continwwm ieithyddol’.

A allai’r Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynghylch y cynnydd a wnaed yn y gwaith hwnnw, a sut y caiff awdurdodau lleol eu hannog i symud ysgolion ar hyd y continwwm ieithyddol?

Roedd argymhelliad 14 yn galw ar Lywodraeth Cymru i nodi’n glir nifer yr athrawon ychwanegol y byddai eu hangen a all addysgu Cymraeg ac addysgu trwy gyfrwng y Gymraeg. Rwy’n falch bod y strategaeth yn nodi targedau penodol yn hynny o beth. Er enghraifft, bydd angen i nifer yr athrawon cynradd a all addysgu drwy’r Gymraeg gynyddu o 2,900 yn bresennol i 3,900 erbyn 2031, ac i 5,200 erbyn 2050. Yn yr un modd, roedd hyn yn cael ei efelychu drwy gyfrwng y Gymraeg yn y sector uwchradd. Fodd bynnag, byddwn ni’n ddiolchgar pe gallai’r Gweinidog ddarparu ychydig yn rhagor o wybodaeth ynghylch sut y caiff y targedau hyn eu cyflawni, ac yn benodol sut y caiff y cynnydd sylweddol hwn mewn darpariaeth ei ariannu.

Mae cwestiynau tebyg yn cael eu codi gydag argymhelliad 15, o ran sut y gellir cynyddu nifer y myfyrwyr Cymraeg eu hiaith sy’n mynd i mewn i’r proffesiwn addysg ei hun. Unwaith eto, a oes modd i ni gael mwy o fanylder am sut y caiff hwn ei gyflawni a pha adnoddau y bydd eu hangen?

Roedd argymhellion 17 ac 18 yn ymwneud â sicrhau gwelliannau mewn addysgu Cymraeg fel ail iaith, gyda’r consensws eang nad yw’r hyn sydd yn deillio o’r addysg honno gystal ag y dylai fod. A allai’r Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni, felly, am y cynnydd a wnaed o ran cyflwyno un continwwm dysgu i’r holl ddisgyblion yng Nghymru fel rhan o’r cwricwlwm newydd?

Cyn i mi ddod i ben, hoffwn i ddweud yn fras fy mod i’n croesawu uchelgais Llywodraeth Cymru i gael 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. A gaf i hefyd ddweud fy mod yn falch bod y strategaeth wedi dechrau ateb nifer o’r cwestiynau ymarferol ynghylch sut y gellir gwireddu’r uchelgais honno? Bron nad oes angen dweud bod yn dal angen lot mwy o waith ar y mater hwn, ond rydym yn edrych ymlaen at weithio gyda’r Gweinidog yn hynny o beth.

Roedd y cyfrifiad diwethaf yn dangos dirywiad bach ond sylweddol yn nifer y bobl sy’n gallu siarad Cymraeg. Yn y cyd-destun hwn, mae 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050 yn darged uchelgeisiol iawn. Fodd bynnag, os ydym am ddod â’r dirywiad yn nifer y siaradwyr Cymraeg i ben, a gwrthdroi tueddiad y ganrif ddiwethaf, yna mae angen bod yn feiddgar ac yn uchelgeisiol. Felly, rydw i’n croesawu yr hyn y mae’r pwyllgor wedi ei wneud—a holl aelodau y pwyllgor hwnnw—yng nghyd-destun y ffaith hefyd fod y staff wedi gweithio yn gryf ar hyn. Rydym ni yn cefnogi’r uchelgais, ond eto mae angen inni weld yn glir sut y mae hynny yn mynd i gael ei weithredu. Diolch.

A gaf i ddiolch hefyd i bawb a oedd yn gysylltiedig â’r ymchwiliad hwn, gan gynnwys y tystion a’r staff cymorth?

Roedd y Gweinidog eisoes wedi rhoi arwyddion eang am ei weledigaeth ar gyfer Cymru ddwyieithog, ac roedd hynny wedi cael lefel o gonsensws, fel yr ydym yn ei wybod; felly, roeddem yn credu ei bod yn ddefnyddiol i brofi’r consensws hwnnw drwy ofyn cwestiynau rhagarweiniol i helpu hwylio’r Gweinidog at rai o’r manylion cynnar. Er bod un o’r manylion cynnar, sef y Papur Gwyn, efallai wedi methu cyrraedd consensws yn y ddadl ddoe, mae pethau yn edrych ychydig yn fwy addawol o ran ein hadroddiad.

Fel arfer, mae’r Llywodraeth yn awyddus i dderbyn argymhellion adroddiadau’r Cynulliad, a chroesawn hynny, wrth gwrs, ond nodwn ei bod yn hawdd derbyn argymhellion pan fyddant yn dod heb gost i’r Llywodraeth. Ond mae’n well bod yn glir ar hyn. Bydd y goblygiadau cost o gytuno â’r argymhellion yn cael eu diwallu gan ‘ailflaenoriaethu cyllidebau rhaglenni presennol’. Rwy’n awyddus i ddeall beth fydd y newid a thros ba gyfnod. Y gyllideb adrannol ar gyfer y flwyddyn gyfredol yw £36.2 miliwn, a gwyddom fod £5 miliwn o hynny yn mynd i hyfforddiant yn y gweithle ac i hyrwyddo a hwyluso defnydd o’r Gymraeg. Rwy’n tybio, er nad yw’n glir, fod y £2 miliwn y cyfeiriwyd ato mewn ymateb i argymhellion 3 a 21 yn rhan o’r £5 miliwn hwnnw. Y naill ffordd neu’r llall, mae’n gadael llawer o le i ailflaenoriaethu cyllidebau rhaglenni presennol, rwy’n credu. Rwy’n gobeithio y gall y Gweinidog roi rhyw syniad i ni beth fydd cost debygol gweithredu’r argymhellion, a beth y bydd yn ei newid i ddarparu ar gyfer hynny. Pa raglenni a fydd yn cael eu gollwng, neu eu torri, a pha dystiolaeth o effaith y mae’n dibynnu arni i gyfiawnhau ei benderfyniad? Hoffwn y manylion hyn oherwydd, y flwyddyn nesaf, mae’n debyg y bydd £10 miliwn ychwanegol yn dod i’r adran am flaenoriaethau allweddol. A fydd y £10 miliwn hwnnw yn cael ei ddefnyddio yn gyfan gwbl gan wella’r Gymraeg yn y gweithle, hyrwyddo’r Gymraeg a chefnogi’r sector addysg, neu a fydd unrhyw geiniog yn mynd at yr argymhellion i osgoi’r angen i ddibynnu ar ailflaenoriaethu cyllidebau’r rhaglenni dirgel hynny?

Ymdriniwyd â rhai o’r argymhellion yn strategaeth 2050, a bydd yn rhaid i ni, rwy’n credu, fonitro’r ddarpariaeth yn erbyn ein gofynion wedi i’r strategaeth gael ei rhoi ar y gweill. Nid yw’r risg yn y syniadau, ond yn y gweithredu, a bydd cynllunio’r gweithlu i athrawon yn her fawr. Weinidog, rydych chi’n cydnabod hynny yn eich ymateb i argymhelliad 4, pan ddywedwch y bydd angen strategaethau gwahanol i sicrhau cyflenwad digonol. Mae hynny’n swnio’n ddrud, ac yn ddrud dros lawer o flynyddoedd, nes ein bod ni’n cyrraedd más critigol o sgiliau dwyieithog yn y boblogaeth gyffredinol. Byddwn i’n synnu’n fawr pe bai ailflaenoriaethu cyllidebau rhaglenni yn rhoi ffrwd incwm parhaus i chi ar gyfer hyn. Dim ond rhywfaint o £10 miliwn y flwyddyn nesaf a fydd yn mynd i gefnogi’r sector addysg, beth bynnag, ac nid yw’n glir a yw cefnogi’r sector addysg hyd yn oed yn cynnwys cynllunio gweithlu. Rwy’n derbyn na allwch ymrwymo arian yn y tymor hir oherwydd y cylch cyllideb blynyddol, ond gallech ddarparu ffigurau arwyddol o’r gost ar gyfer y maes gwaith penodol hwn—y flaenoriaeth allweddol hon. Ni wnaethom weld hynny mewn ymateb i argymhellion 4, 6 nag 14.

Roedd y rhan fwyaf o’n hargymhellion yn ymwneud ag addysg, fel y byddech yn disgwyl. Dyna ble mae’r Gweinidog wedi dechrau hefyd. Felly, i orffen, hoffwn dynnu sylw at rai o’r argymhellion sydd ar waelod ein rhestr o argymhellion—y rhai sy’n cyfeirio’n fyr at hyrwyddo’r Gymraeg fel iaith gymunedol ac yn y gweithle, a chymorth i oedolion sy’n dysgu. Yn y dyfodol, bydd y rhain yn llai o broblem oherwydd y twf mewn sgiliau dwyieithog yn y boblogaeth gyffredinol, ond mae’n rhaid i ni gyrraedd y pwynt hwnnw, a bydd newid diwylliant yn gyfnod pontio hir sy’n gofyn am ddyfalbarhad, amynedd ac arian.

Rwy’n gobeithio y bydd yn broses o wella, yn hytrach na dyheadau sy’n lleihau, ond bydd y cynnydd yn erbyn anfantais a gwrthsefyll yn araf. Bydd hynny’n gwneud y gwaith hwn yn agored i doriadau neu ailflaenoriaethu mewn blynyddoedd i ddod. Mi fydd pwysau cyllidebol bob amser, pwy bynnag sy’n rhedeg y wlad. Felly, gofynnodd argymhelliad 22 gwestiwn anodd iawn am yr ymdrech a ddylai fynd mewn i Gymraeg i oedolion. A oes posibilrwydd y bydd y Llywodraeth yn gorfod cau ei llygaid ar oedolion heddiw er mwyn sicrhau bod oedolion yfory yn wirioneddol ddwyieithog?

Rwy’n credu bod Bethan Jenkins wedi crynhoi’r argymhellion yn yr adroddiad yn deg iawn, felly nid wyf am ailadrodd yr hyn a ddywedwyd eisoes. Felly fe wnaf gyfraniad byr, yn gyntaf oll i dynnu sylw at y consensws a gafwyd yn y pwyllgor a’r ffordd y gwnaethom i gyd weithio gyda’n gilydd ar sail drawsbleidiol i fyfyrio ar gynigion y Llywodraeth ac i dynnu sylw at ein barn ynglŷn â rhai o’r pwyntiau ymarferol y mae angen mynd i’r afael â hwy yn awr. Rwy’n credu ei bod yn werth pwysleisio pa mor feiddgar a radical yw’r polisi diwylliannol hwn, wedi ei osod yn erbyn cefndir o 100 mlynedd neu fwy o ddirywiad yn yr iaith Gymraeg. Mae unrhyw Lywodraeth sy’n dweud ei bod yn mynd i geisio dyblu nifer y siaradwyr Cymraeg yn un ddewr a chredaf y dylid canmol y beiddgarwch hwnnw.

Ond rwy’n credu wrth wneud hynny fod angen i ni gydnabod bod hwn yn darged ymestynnol, a hefyd ei fod yn darged sy’n esblygu. Mae’n amlwg nad yw’r Llywodraeth wedi dod at y polisi hwn gyda glasbrint manwl ymlaen llaw; mae’n rhywbeth y mae’n meddwl drwyddo wrth i ni fynd. A dweud y gwir, pe bai wedi ei wneud yn y ffordd arall, mae’n debyg na fyddem yn cychwyn ar hyd y llwybr hwn, gan ei fod mor anodd. Felly, rwy’n meddwl ei bod yn iawn ein bod wedi bwrw iddi gyda’r targed uchelgeisiol a’n bod yn ôl-lenwi wrth i ni ddatblygu. Mae adroddiad y pwyllgor yn ymgais ddiffuant i geisio awgrymu rhai pethau y gallai’r Llywodraeth eu hystyried wrth iddi lunio’r cynllun hwn.

Mae’n werth cydnabod bod gennym yn y Prif Weinidog a’r Gweinidog dros yr iaith Gymraeg ddau wleidydd sy’n ymrwymedig iawn i weld hyn yn digwydd, a Llywodraeth Lafur Cymru sy’n gwneud ymrwymiad beiddgar am lawer o genedlaethau i ddod. Rwy’n credu bod angen inni weld hwn fel prosiect aml-genhedlaeth.

Felly, dau brif sylw sydd gennyf: un, fel sydd eisoes wedi cael ei grybwyll, nid canolbwyntio’n syml ar y sector cyfrwng Cymraeg yw’r her fawr yma, ond edrych ar y sector nad yw’n gyfrwng Cymraeg. Mae tua thri chwarter y disgyblion yn cael eu haddysgu mewn ysgolion nad ydynt yn gyfrwng Cymraeg, mae tua 16 y cant o ddisgyblion mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg a 10 y cant mewn ysgolion dwyieithog. Rydym yn gwybod bod problemau gyda chael disgyblion yn y lleoliadau hynny i ddefnyddio’r iaith Gymraeg yn llawnach y tu allan i’r ysgol. Ond rwy’n credu mai’r her fawr i gyrraedd y targed hwn yw bod tri chwarter yr ysgolion yn gyfrwng Saesneg ar hyn o bryd, a gwyddom ei bod yn ofynnol iddynt yn gyfreithiol i addysgu Cymraeg, ond mae’r rhai ohonom sydd â phrofiad o’r ysgolion hynny yn ein hetholaeth neu fel disgyblion ynddynt yn gwybod, yn ymarferol, nad oes y nesaf peth i ddim Cymraeg gan y bobl ifanc sy’n dod allan o’r ysgolion hynny yn aml.

Rwy’n siarad fel rhywun a oedd, cyn i mi gael fy ethol, yn gadeirydd llywodraethwyr ysgol gynradd cyfrwng Saesneg a weithiodd yn galed iawn i geisio recriwtio athrawon a oedd yn siarad Cymraeg er mwyn gwella sgiliau’r staff a’r disgyblion ac i wneud y Gymraeg yn rhan fywiog o amgylchedd yr ysgol. Llwyddasom am gyfnod byr, ond roedd cadw staff medrus yn amhosibl. Yn syml iawn, nid oes athrawon ar gael ar hyn o bryd i wneud y dyhead hwn yn ystyrlon, ac rwy’n meddwl ein bod wedi clywed cyfeirio yn araith Bethan Jenkins at y ffaith bod nifer y myfyrwyr sy’n cofrestru ar gyrsiau TAR Cymraeg yn gostwng.

Felly, mae gennym waith newid cyfeiriad syfrdanol i’w wneud er mwyn cyflawni hyn, ond rwy’n meddwl o ddifrif fod yn rhaid i’n ffocws fod ar sut y gallwn gael y continwwm i weithio mewn ffordd ystyrlon mewn ysgolion sy’n rhai cyfrwng Saesneg ar hyn o bryd, ac mae hynny’n anodd iawn. Ymwelais â nifer o ysgolion yn fy etholaeth yn ystod y flwyddyn ddiwethaf lle y mae’r penaethiaid yn meddu ar lefelau amrywiol o frwdfrydedd, rwy’n credu, a bod yn deg. Ond mae hyd yn oed y rhai sy’n gwbl gefnogol i gyflawni hyn yn cael trafferth yn ymarferol i wybod sut i’w wneud heb fod ganddynt adnoddau neu staff i bwyso arnynt. Felly, rhaid i hynny fod yn ffocws allweddol yn fy marn i.

Mae yna demtasiwn i fynd am enillion cyflym i geisio dangos rhywfaint o gynnydd yn y tymor byr, ac rwy’n credu bod hynny’n ddealladwy. Pan edrychwch ar y ffigurau ar nifer yr athrawon yn ein hystafelloedd dosbarth sy’n gallu siarad Cymraeg, 33 y cant ar hyn o bryd sy’n siarad Cymraeg ond 27 y cant ohonynt yn unig sy’n addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg. Felly, mae ein hadroddiad yn sôn am y demtasiwn i edrych ar y 5 i 6 y cant ar hyn o bryd sy’n siarad Cymraeg i ryw raddau, ond sydd ddim yn addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg, er mwyn cyrraedd y targed hwnnw. Ac wrth gwrs, dyna fan cychwyn dealladwy, ond mae’r broblem yn dal i fod gyda ni. Ar ôl bod mewn ysgol gynradd ddwyieithog, yn y ffrwd Gymraeg yn y dosbarth iau a’r ffrwd Saesneg yn yr ysgol gyfun, mewn amgylchedd dwyieithog, rwy’n gwybod bod hyd yn oed y plant sy’n cael eu haddysgu mewn lleoliad cyfrwng Saesneg yn dal yn agored i lawer iawn o Gymraeg; mae’n rhan o’u hawyrgylch, mae’n rhan o leoliad yr ysgol, ac mae’n lliwio eu teimlad tuag at yr iaith. Ac rwy’n meddwl y dylem fod yn edrych, fel rhan o’r gwaith ar ddatblygu’r continwwm, i ledaenu’r ysbryd hwnnw mewn cymaint o ysgolion cyfrwng Saesneg ag y bo modd fel bod pob ysgol yn y tymor byr i’r tymor canolig yn anelu at ddod yn ysgol ddwyieithog ac yn y ffordd honno, rwy’n meddwl y gallwn gyrraedd y targed hwn a dod â chalonnau a meddyliau’r bobl gyda ni. Diolch.

Mae’n bleser cymryd rhan yn y ddadl bwysig yma ar adroddiad ein pwyllgor ni ar ‘Gwireddu’r Uchelgais—Ymchwiliad i Strategaeth Gymraeg newydd Llywodraeth Cymru. Wrth gwrs, y nod, fel rydym ni wedi ei glywed llawer tro, ydy cael miliwn o siaradwyr Cymraeg. Mae o’n nod mentrus iawn, fel rydym ni’n nodi fan hyn yn y rhagair bendigedig gan Cadeirydd bendigedig y pwyllgor yma. Wrth gwrs, mae goroesiad yr iaith Gymraeg yn rhywbeth hollol ryfeddol, achos y cyd-destun ydy weithiau rydym ni’n mynd yn llwm ac yn oeraidd ac ychydig bach yn isel ynglŷn â dyfodol yr iaith, ond, o gofio bod yna dros 7,000 o ieithoedd ar wyneb ddaear, mae yna un iaith yn diflannu oddi ar wyneb y ddaear bob yn ail fis. Dyna realiti’r sefyllfa, ac, o dderbyn y cyd-destun yna, wrth gwrs, mae goroesiad y Gymraeg yn rhyfeddol yn y lle cyntaf, a’r ffaith bod yna dros 0.5 miliwn o bobl yn dal i’w siarad o heddiw yn dal yn rhyfeddol.

Ac, wrth gwrs, yr hen Gymraeg ydy iaith wreiddiol ynys Prydain. Wrth gwrs, mae’r gair ‘Britain’ yn dod o ‘Prydain’, achos, nôl yn y chweched ganrif, roedd pawb o Gaeredin i lawr yn gallu siarad yr hen Gymraeg. Dyna pam mae’r holl enwau Cymraeg yna gyda ni, fel Ystrad Clud—Strathclyde—a Lanark, o Llannerch, ag Ecclefechan—Eglwys Fechan—yn Dumfries, a Chaerliwelydd ydy Carlisle, ac yn y blaen. So, mae hyn yn rhan o hanes—ddim jest hanes pobl Cymru, ond hanes pobl Prydain. Wedi dweud hynny, mae’r nod o filiwn o siaradwyr i’w gefnogi, ac rydw i’n llongyfarch y Gweinidog ar y nod yna. Wrth gwrs, mae’r Gweinidog hefyd yn gwybod ein bod ni wedi bod yn fan hyn o’r blaen. Jest dros ganrif yn ôl, roedd gyda ni filiwn o siaradwyr Cymraeg o’r blaen, a wedyn rydym ni’n sôn yn fan hyn am angen adennill y tir, a wedyn dyna beth oedd bwriad ein pwyllgor ni wrth gyflawni’r adroddiad yma: edrych ar sut rydym ni i gyd—nid jest tasg i’r Llywodraeth yw hyn—yn mynd i adennill y tir yna o gael miliwn o siaradwyr.

Ac, wrth gwrs, yn allweddol bwysig yn y lle cyntaf ydy hyrwyddo. Mae yna gryn dipyn o sôn yn yr adroddiad yma am yr angen i hyrwyddo—hynny yw, fel y mae Suzy Davies wedi ei nodi, newid y diwylliant sydd mewn rhai ardaloedd yng Nghymru ar hyn o bryd, newid agwedd rhai pobl sydd yn gryf yn erbyn y Gymraeg, sydd yn ddilornus o’r Gymraeg. Ac mae yna jobyn o waith i wneud yn hynny, ac mae i lawr i bawb. Hynny yw, mae hwn—yn drysor i’w drysori ydy’r iaith yma sydd gyda ni. Rydym ni wedi cael twf enbyd o’r blaen a mi allwn ni gael twf enbyd eto. Ond, wrth gwrs, mae’n rhaid i ni gael y tirwedd sydd yn deall pa mor bwysig ydy hwn i’n plant a phlant ein plant. A, drwy hyrwyddo, mae’n bwysig hyrwyddo manteision addysg cyfrwng Cymraeg. Mae yna rai pobl allan fan yna’n credu os ydych chi’n anfon eich plentyn i ysgol gynradd Gymraeg nid ydyn nhw’n dysgu Saesneg o gwbl. Wel, na, lol—yn naturiol rydych chi’n cael addysg cyfrwng Cymraeg ond rydych chi’n dysgu Saesneg hefyd. Felly, rhagoriaeth y sefyllfa ydy pan fyddech chi’n anfon eich plentyn i ysgol cyfrwng Cymraeg o dair i bedair blwydd oed ymlaen, erbyn iddyn nhw gyrraedd 11, maen nhw’n rhugl mewn dwy iaith. Mae eisiau cael y wybodaeth sylfaenol yna allan: os ydych chi’n anfon eich plentyn i ysgol cyfrwng Cymraeg, erbyn 11 oed maen nhw’n dod allan yn rhugl mewn dwy iaith.

Mae’r plant yn dysgu—maen nhw fel sbwng bach. Nid ydyn nhw’n stopio ar ddwy iaith; medrwch chi ddysgu trydedd iaith iddyn nhw, neu bedwaredd iaith—mae hynny’n digwydd mewn nifer o wledydd. Mae’n rhaid i rai pobl ddod dros yr ‘hang-up’ yma ynglŷn â ‘rhaid ichi jest siarad Saesneg, neu chi’n drysu’n plant’. Wel, mae hynny’n agwedd hen ffasiwn—hen ffasiwn iawn. Mae’n rhaid symud ymlaen o hynny a bod yn ymwybodol ei bod hi’n drysor gallu siarad o leiaf dwy iaith pan, yn nes ymlaen, a hyd yn oed yn rhai o’n hysgolion cynradd ni, fo’n plant ni’n dysgu trydedd iaith, fel Ffrangeg neu’r Almaeneg, fel y gwnaeth fy mhlant i. Cafodd fy mhlant i’r cyfle i fynd i ysgol cyfrwng Cymraeg—ges i ddim. Roedd yn rhaid i mi fynd i ysgol cyfrwng Saesneg achos rwyf mor hen, wrth gwrs—cyn y twf yma mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg yn ddiweddar.

Mae hi hefyd yn dechrau cyn yr ysgolion, gyda meithrinfeydd. Cawsom ni gryn dipyn o dystiolaeth ynglŷn â phwysigrwydd Mudiad Meithrin a meithrinfeydd cyfrwng Cymraeg, achos, i gael y rhuglder yna yn yr iaith, mae’n rhaid i chi gael gafael ar ein plant ni mor gynnar â phosibl. Mae hynny hefyd yn elfen, ac, wrth gwrs, mi oedd yna argymhelliad—argymhelliad 7—i’r perwyl yna, ond nid ydw i’n credu bod Mudiad Meithrin yn mynd i gael beth yr oedden nhw’n gofyn amdano—yn y tymor byr, ta beth.

Rwy’n cymell ac yn gwerthfawrogi ymgais y Llywodraeth i fynd amdani am y filiwn o siaradwyr, ond nid jest gwaith i’r Llywodraeth yw hi—mae’n jobyn i ni i gyd. Diolch yn fawr.

Galwaf ar y Gweinidog i gyfrannu i’r ddadl—Alun Davies.

Diolch yn fawr i chi, Llywydd. Rwy’n credu fy mod i’n gallu dechrau gyda diwedd araith Dai Lloyd, achos rydych chi’n hollol iawn yn eich dadansoddiad chi: gall Llywodraeth osod pob math o strwythurau yn eu lle, ond, ar ddiwedd y dydd, mae’n gymuned, mae’n genedl, ac mae’n wlad sy’n siarad iaith ac nid Llywodraethau’n unig. Felly, mae yn rhywbeth i ni fel cymuned genedlaethol, a dyna pam rwyf wastad wedi pwysleisio pwysigrwydd creu undod o gwmpas y drafodaeth yma a dim rhoi’r un pwyslais yr ŷm ni’n ei weld ambell waith ar rannu pobl yn ystod y trafodaethau yma.

A wnewch chi gymryd ymyrraeth ynglŷn â’r pwynt yna’n benodol?

Ocê.

Rydych chi’n sôn am adeiladu consensws o gwmpas yr iaith, ond, yn anffodus, yn dilyn y drafodaeth a gawsom ni ddoe ar Fil y Gymraeg, mae’n ymddangos bod y consensws yna’n dechrau cael ei danseilio. Mae siaradwyr Cymraeg ym mhob cwr o’r wlad, mudiadau iaith, ac arbenigwyr cynllunio iaith, i gyd yn cytuno y bydd Bil y Gymraeg yn gam yn ôl ac yn gwanhau yn hytrach na chryfhau’r ymdrechion sydd gennych chi o dan sylw o ran eich strategaeth i gyrraedd miliwn o siaradwr erbyn 2050.

Rwy’n anghytuno â chi, ac rydw i’n credu beth sy’n rhannu pobl yw defnyddio iaith fel ‘brad’—dyna beth sy’n achosi rhaniadau yn y wlad, ac nid dyna’r ffordd o drafod rydw i’n credu ein bod ni eisiau clywed yn ein Senedd genedlaethol ni, ac nid ydw i’n credu bod hynny’n rhan o unrhyw gonsensws. Rwy’n dweud wrthoch chi nawr: nid yw’n mynd i fod yn rhan o unrhyw gonsensws yr wyf i’n arwain arno. So, rydw i’n hynod o—[Torri ar draws.] Mae’r Aelod—

Anwybyddwch e—nid yw e ar ei draed. Anwybyddwch e, Gweinidog, a chariwch ymlaen.

Nid yw e wedi bod yma ar gyfer y drafodaeth; mae’n cyrraedd yn hwyr ac yn dechrau poeri—

Rŷch chi methu ag ei anwybyddu fe. Cariwch ymlaen, Gweinidog.

Rydw i wedi bod yn ei anwybyddu ers amser hir.

Rydw i yn ddiolchgar am y ffordd y mae Bethan Jenkins ddim jest wedi arwain y drafodaeth y prynhawn yma ond wedi arwain y pwyllgor hefyd. Rydych chi wedi gofyn sawl cwestiwn yn ystod eich araith agoriadol, a Suzy Davies, hefyd, yn ystod ei haraith hi. Rwy’n teimlo ambell waith efallai y byddai’n well dod gerbron y pwyllgor i ateb rhai o’r cwestiynau a mynd i mewn i fanylder amboutu ambell peth yr ydych chi wedi gofyn i fi yn lle trio ymateb y prynhawn yma, ac mi fuaswn i’n falch iawn o gael y cyfle i ddychwelyd i’r pwyllgor ar gyfer y math yna o drafodaeth.

Ond, yn y dadansoddiad rydym ni wedi ei rannu ar draws y Siambr y prynhawn yma, un peth sy’n sefyll mas, ac un peth sy’n bwysig, ac mae’n dod nôl at gyfraniad Lee Waters hefyd: mae’n rhaid i bob dim newid. Mi fuasai fe wedi bod yn rhwydd iawn i unrhyw Lywodraeth gael ei hethol a gosod agenda i’r iaith yn yr un ffordd ag yr ydym ni wedi ei gwneud yn y gorffennol—ein bod eisiau gweld yr iaith yn tyfu a’r iaith yn ffynnu; pa bynnag iaith a geiriad yr ydym ni’n eu defnyddio. Mi wnaeth y Llywodraeth yma rywbeth gwahanol. Mi wnaethom ni rywbeth gwahanol, rhywbeth radical, a rhywbeth bowld, yng ngeiriau Lee Waters, wrth osod targed o greu miliwn o siaradwyr, dyblu faint ohonom ni sy’n defnyddio ac yn siarad Cymraeg ar hyn o bryd. Mae hynny yn bwysig dim jest oherwydd y rhif, y targed ei hun, ond beth mae hynny yn ei feddwl i’r Llywodraeth yma, i’r Senedd yma, ac i ni fel gwlad. Mae’n meddwl bod yn rhaid i bethau newid. Mae’n rhaid i bob dim newid. A dyna pam rydw i’n gwadu’r lleisiau ceidwadol rydw i’n glywed yn y Siambr yma ambell waith a tu fas, ac mae Sian Gwenllian wedi sôn am hynny yn barod. Rydw i eisiau gweld ni’n meddwl, o’r diwedd, o’r newydd amboutu’r polisi yma a sut rydym ni yn cyfrannu at ehangu a dyblu faint ohonom ni sy’n siarad Cymraeg. Rydw i’n credu bod adroddiad y pwyllgor wedi bod yn gyfraniad pwysig i hynny. Mae’r cwestiynau y mae Bethan Jenkins a Suzy Davies wedi eu gofyn y prynhawn yma yn gwestiynau pwysig ac yn ddilys iawn, ac mae’n mynd at galon y drafodaeth mae’n rhaid i ni ei chael yn ystod y misoedd nesaf.

Pan oeddwn i’n cyhoeddi’r strategaeth a’r weledigaeth dros yr haf, roeddwn i eisiau symud yr agenda ymlaen, yn amlwg, ond mae hefyd yn bwysig i mi i beidio â jest cyhoeddi’r strategaeth ei hun, ond i gyhoeddi rhaglen waith hefyd a’r targedau sy’n rhan ohoni. Mae’r targedau rydym ni wedi eu gosod yn dargedau ar gyfer y Cynulliad yma, y Lywodraeth yma, a’r Gweinidog yma. Nid ydyn nhw jest yn dargedau ar gyfer 2030, 2040, a 2050; maen nhw’n dargedau ar gyfer y Cynulliad yma, ar gyfer y Lywodraeth yma, ac rydw i’n credu bod hynny yn hynod o bwysig. Rydym ni wedi cael cyfle i drafod y Papur Gwyn yn barod yr wythnos yma, ac nid oes gen i fwriad y prynhawn yma i fynd nôl at y drafodaeth yna, jest i ddweud y byddaf i’n parhau i arwain trafodaeth yn y wlad yma a phob rhan o Gymru, ym mhob un cymuned ar draws y wlad, ac yn arwain consensws newydd i newid y strwythurau sydd gyda ni ar hyn o bryd. Mae’n rhaid i bob dim newid.

Yng nghanol hyn i gyd mae rôl allweddol addysg, ac mae sawl un—rwy’n credu pob un o’r siaradwyr y prynhawn yma—wedi sôn am y rôl sydd gyda ni yn ein system addysg ni. Mi fydd Aelodau’n ymwybodol iawn bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg wedi gwneud cyhoeddiad yr wythnos diwethaf ar ein cynllun gweithredu ar gyfer addysg yng Nghymru, ac mae hi wedi rhoi pwyslais pwysig ar ddatblygu addysg cyfrwng Cymraeg a gwella addysgu a dysgu Cymraeg i bob un dysgwr fel rhan o’r system addysg. Rydw i’n cydnabod y pwyntiau mae Lee Waters wedi eu codi yn ei araith amboutu bwysigrwydd y system Saesneg. Gormod o weithiau, rydym ni yn canolbwyntio ar y system Gymraeg, ac nid ydym ni’n meddwl amboutu’r rhan fwyaf o blant a dysgwyr Cymru sydd yn y system Saesneg. Mae’n rhaid i bob un rhan o’r system gael ei hystyried yn y dyfodol; rydw i’n cytuno gyda phob un o’r pwyntiau mae Lee wedi eu gwneud.

Byddaf i’n gwneud datganiad, Llywydd, yr wythnos nesaf ar gynlluniau datblygu addysg, ac rwy’n credu bod yna groeso wedi bod ar draws y Cynulliad yma i waith Aled Roberts. Liciwn i gyhoeddi fy niolchiadau i Aled nid jest am y gwaith mae wedi ei wneud, ond y ffordd mae wedi mynd o gwmpas ei waith. Mae wedi bod i greu a chynnal trafodaethau gydag awdurdodau ar draws Cymru, ac wedi herio awdurdodau ar draws y wlad ar sut rydym ni’n gallu cyrraedd ein targedau—yn union y math o heriau yr oedd Bethan yn sôn amdanyn nhw yn ei haraith agoriadol. Rydym ni, fel canlyniad i’r broses honno, wedi cyrraedd pwynt ble rydym ni’n gallu dweud gyda rhywfaint o hyder y bydd gyda ni y math gynlluniau addysg Gymraeg yn eu lle a fydd yn ein galluogi ni i gyrraedd ein targedau.

Rwy’n gweld bod amser yn symud ymlaen. A gaf i jest fennu drwy ddweud hyn? Gofynnodd Bethan Jenkins gwestiwn yn ei haraith am fusnesau bach a sut rydym ni’n mynd at i hybu a hyrwyddo’r Gymraeg gyda busnesau bach. Mi fydd Aelodau’n ymwybodol bod y Prif Weinidog wedi gwneud datganiad ar grant newydd ar hynny yn ystod y brifwyl eleni yn sir Fôn ac mi fyddwn ni’n parhau i wneud datganiadau ar sut rydym ni’n symud ymlaen ar hynny.

Llywydd, rwy’n ddiolchgar iawn am waith y pwyllgor ar hyn. Mae hwn wedi bod yn ymchwiliad pwysig: mae wedi cyfrannu at ddatblygiadau polisi’r Llywodraeth, mae wedi cyfrannu at drafodaeth genedlaethol sydd ei hangen arnom ni i sicrhau nad yw polisi’r Llywodraeth ddim jest yn bolisi i’r Llywodraeth ond, yng ngeiriau Dai Lloyd, yn bolisi sy’n gallu uno Cymru a pholisi fydd yn cael ei gefnogi ar draws ein gwlad. Diolch yn fawr.

Galwaf ar Bethan Jenkins is ymateb i’r ddadl.

Diolch yn fawr iawn. Hoffwn i, yn fras, ddiolch i bawb am gyfrannu yn y ddadl yma heddiw. Rwy’n credu, er ein bod ni wedi cael trafodaeth ddoe ar y Bil, ei bod hi wedi helpu, mewn ffordd, cael trafodaeth yn yr un wythnos i ni allu edrych ar y mater yma mewn ffordd gynhwysfawr yn hynny o beth.

Diolch i Suzy Davies am ei chyfraniad. Yr hyn roeddech chi’n ei ddweud ynglŷn ag addysg i oedolion oedd yr hyn oedd yn fy nharo i—o ran cau llygaid ar oedolion heddiw er mwyn helpu oedolion y dyfodol. Byddwn i’n gobeithio na fyddem ni’n cau ein llygaid yn llwyr ar oedolion nawr, gan eu bod nhw, wrth gwrs, yn rhan o’r gymdeithas ac yn rhan bositif o eisiau dysgu. Ond rwy’n cytuno â’r pwynt yr oeddech chi’n ceisio ei wneud, sef efallai bod angen—nid ydw i’n gwybod beth yw’r gair Cymraeg chwaith—’frontload-io’ neu ddechrau pan mae pobl yn ifanc—[Torri ar draws.] Beth yw e? Blaenlwytho—i bobl ifanc fel eu bod nhw’n gallu wedyn bod yn ddigon cymwys fel na fyddai angen addysg i oedolion yn y dyfodol. Gobeithio y cawn ni gyrraedd y realiti hwnnw.

Mae Cymraeg yn y gweithle a Chymraeg yn y gymuned hefyd yn bwysig iawn. Nid Cymraeg mewn addysg yn unig sydd o bwys yma. Rydym ni i gyda fel Aelodau Cynulliad yn gwybod y sialens sydd ar lawr gwlad i ennyn pobl i siarad Cymraeg yn eu bywydau bob dydd. Rwy’n credu y bydd hynny yn ddarn ychwanegol o waith i ni ei wneud fel pwyllgor, oherwydd bod yna lot o stereoteipiau yn dal mas yna, ac mae yna lot o gonsýrn o ran pobl yn cael yr hyder i siarad yr iaith. Rwy’n credu bod hynny’n rhywbeth i ni edrych arno yn y dyfodol.

Efallai nad yw’r mater o arian, o ran ein cwestiynau ni, Suzy, i’r Gweinidog, ddim wedi cael ei ateb yn hynny o beth, ond efallai y cawn ni’r Gweinidog yn ôl i’r pwyllgor i ymateb i rai o’r cwestiynau penodol ar ariannu y cynllun.

Thank you to Lee Waters for your contribution and for your praise to the Welsh Government. I’m sure they’ll be very proud of your contribution here today. I do agree with you when you say there’s that critical mass already who are competent to speak Welsh but they don’t actually teach through the medium of Welsh. That’s something we could go for straightaway in relation to encouraging them to move and to teach through the medium of Welsh. You were really passionate in the committee about English language education. When we did outreach, I went to the one in Swansea and, you know, we were hearing that. We were hearing that young people liked to learn but they felt that sometimes the things that they were learning were not relevant to their everyday lives. I’m hopeful that, with changes to the education system, that will be reflected in the comments that we get back from people as well.

Diolch i Dai am ei gyfraniad. Rwy’n credu ei bod hi’n bwysig i ni edrych ar y ffaith bod dal gennym ni’r iaith Gymraeg yma a bod lot o wledydd eraill lle nad yw’r iaith gynhenid yn ddefnyddiol yn eu bywydau bob dydd. Mae’n rhaid i ni sicrhau bod yr iaith yn tyfu. Gwnaethoch chi bwynt pwysig hefyd, Dai, o ran dysgu’r iaith Gymraeg a’r iaith Saesneg ac ieithoedd eraill—mae’n rhywbeth y dylem ni fod yn ei sbarduno ac yn ei hyrwyddo o fewn ein hysgolion. Rydym ni wedi gweld bod ieithoedd heblaw Cymraeg neu Saesneg—Ffrangeg ac Almaeneg, ac yn y blaen—wedi mynd yn is yn ein hysgolion, ac efallai bod hynny yn rhywbeth y mae angen i ni edrych arno hefyd. Os ydym ni’n cael y sgiliau ieithyddol cynhenid hynny, pam nad yw ieithoedd modern yn ffynnu fel y dylen nhw fod? Rydw i’n credu bod hynny yn rhywbeth pwysig.

Rydw i’n credu hefyd, o ran materion eraill y tu allan i addysg, nad ydym wedi’u trafod heddiw—er ein bod ni’n trafod S4C yn aml iawn—bod angen i ni normaleiddio’r iaith trwy’r cyfryngau a thrwy sianeli fel S4C. Er enghraifft—ac nid yw hyn jest yn ‘cheap shot’ achos fy mod yn cynrychioli Port Talbot—os ydych chi’n gwylio’r rhaglen ‘Bang’, rydych chi’n gweld bod yna ddeialog sylweddol yn y Saesneg, ond wedyn mae’n symud i’r Gymraeg yn y sin ei hun. Rydw i’n credu bod hynny’n rhywbeth sydd yn dda ar gyfer S4C er mwyn iddyn nhw drio cael pobl, efallai sy’n dod o ardaloedd di-Gymraeg, i wylio, yn y lle cyntaf, ac i gadw ac i ddwyn eu sylw nhw. Felly, byddwn i’n argymell, fel rhan o unrhyw strategaeth yr iaith Gymraeg, ein bod ni’n ennyn S4C, ennyn y cyngor celfyddydau, ennyn y sectorau celfyddydau a chwaraeon, er enghraifft, i ymwneud â’r strategaeth yna, fel roedd Dai yn ei ddweud, fel ei bod yn eiddo i bawb, a fel bod yna ‘onus’ ar bob un ohonom ni yma i sicrhau ein bod ni’n gweithredu er mwyn cyrraedd y targed hwnnw. Nid yn unig targed i Lywodraeth Cymru yw hwn, ond targed i ni fel unigolion i’w wireddu hefyd. Diolch yn fawr iawn i bawb.

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.