Cwestiynau y nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Lywydd. Fel y gwyddom, Ysgrifennydd y Cabinet, tynnodd un o'r pedwar cwmni a wnaeth gais am fasnachfraint Cymru a'r gororau allan o'r broses yn sydyn ac yn annisgwyl ar 30 Hydref. Gofynnais i chi mewn cwestiwn ysgrifenedig beth oedd y rhesymau dros y penderfyniad hwnnw a dywedasoch mewn datganiad ysgrifenedig ar 9 Tachwedd eu bod wedi gwneud hynny oherwydd eu dadansoddiad masnachol eu hunain o'r contract. Mewn datganiad a gyhoeddwyd gan Trenau Arriva Cymru, datganiad a gytunwyd gyda Llywodraeth Cymru rwy'n credu, credaf eu bod hefyd yn cyfeirio at broffil risg nad oedd yn ddeniadol iddynt. Felly, a all Ysgrifennydd y Cabinet ddweud pa risgiau a ganfuwyd gan Trenau Arriva Cymru a olygai fod eu cyfreithwyr wedi eu cynghori i beidio â bwrw ymlaen â'r broses o wneud ceisiadau?

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am y cwestiwn, ond mater i Arriva eu hunain yw hynny. Yn ôl yr hyn a ddeallwn, dadansoddodd Arriva y cydbwysedd risg a budd. Rydym wedi dweud yn glir iawn drwy gydol y broses hon ein bod yn disgwyl i unrhyw elw ychwanegol gael ei ailgyfeirio i'r seilwaith trafnidiaeth a gwasanaethau trafnidiaeth yng Nghymru, ac nid ydym cilio rhag gwneud hynny. Bellach, mae gennym dri chynigydd o safon fyd-eang a fydd yn cyflwyno eu ceisiadau terfynol erbyn 21 Rhagfyr. Mae hon yn rhaglen uchelgeisiol ac rwy'n benderfynol o'i chyflawni, ac rwy'n hyderus y bydd y ceisiadau hynny gan y tri chwmni o safon fyd-eang yn hynod o uchelgeisiol hefyd.

Ysgrifennydd y Cabinet, onid y gwir reswm pam fod Arriva wedi tynnu allan yw bod gormod o ffactorau anhysbys ynghlwm wrth y fasnachfraint hon? Mae'n anodd inni ffurfio barn ynghylch hynny gan fod Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, wedi rhoi'r gorau i'r arfer safonol o gyhoeddi'r gwahoddiad i dendro, ond gwyddom, wrth gwrs, fod yna ffactorau anhysbys ynglŷn ag union natur datganoli pŵer a chyfrifoldeb, ac ansicrwydd ynghylch trefniadau ariannol y fasnachfraint. Gwyddom hynny am fod Ysgrifennydd Gwladol Llywodraeth y DU dros Drafnidiaeth wedi anfon llythyr atoch. Nawr, a gawn ni ychydig o eglurder o leiaf ynglŷn â rhai o'r materion hynny a godwyd? A allwch ddweud pwy fydd yn cymryd cyfrifoldeb gweithredwr adran 30 a phan fetha popeth arall? A ydych wedi dod i gytundeb gyda Llywodraeth y DU ar y cyllid masnachfraint o £1 biliwn y gofynasoch amdano, ac y dywedasoch y buasai'n cael ei ddefnyddio ar gyfer uwchraddio? A oes gennych wybodaeth arolwg manwl gan Network Rail ynglŷn â'r seilwaith rheilffyrdd rydych ar fin cymryd cyfrifoldeb amdano?

Rwy'n siŵr y bydd yr Aelod yn sylweddoli na allaf ddatgelu rhai o'r manylion ar hyn o bryd gan fod y broses gaffael yn dal i fynd rhagddi, a gallai gwneud hynny ddenu camau gweithredu gan un neu fwy o'r cynigwyr wedi i'r broses ddod i ben. Ond hoffwn ddweud bod gwaith arolygu wedi'i wneud ac yn parhau i fynd rhagddo ar yr ased, ond mae trafodaethau ynglŷn ag ariannu yn parhau i fynd rhagddynt gyda Thrysorlys y DU. Cydnabyddir bod tanwariant wedi bod yn y gorffennol ar seilwaith ar ein rheilffyrdd yng Nghymru, a chydnabyddir bod angen mynd i'r afael â chostau twf hanesyddol. Ond hefyd, wrth i'r broses hon agosáu at ei therfyn, fel y dywedaf, rwy'n hyderus, gyda cheisiadau gan dri gweithredwr o safon fyd-eang, y bydd gennym weithredwr ar gyfer y fasnachfraint nesaf a fydd yn darparu newid sylweddol yn y gwasanaethau sydd ar gael i bobl. Ac er ein bod yn mynd ar drywydd proses newydd mewn perthynas â masnachfraint rheilffyrdd, nid yw'n broses newydd yn ei chyfanrwydd. Yn wir, fe ddefnyddiom ni'r broses hon ar gyfer caffael Cyflymu Cymru, a gan fod gennym bellach fwy na 650,000 eiddo wedi'u cysylltu â band eang cyflym iawn, neu â'r potensial i fod yn gysylltiedig â band eang cyflym iawn, mae hynny wedi bod yn llwyddiant ysgubol.

Wel, yn y ddadl y byddwn yn ei chael yn ddiweddarach ar seilwaith digidol, bydd yr Aelodau'n ffurfio eu barn eu hunain ynglŷn ag a ddylid ystyried rhaglen Cyflymu Cymru yn batrwm enghreifftiol o'r hyn rydym am ei gyflawni gyda'r broses gontractio hon. A gaf fi aralleirio'r atebion a roddodd i mi yn awr? Felly, nid yw Llywodraeth Cymru wedi dod i gytundeb terfynol ynglŷn â chyllido'r fasnachfraint gyda Llywodraeth y DU. Nid oes gennych wybodaeth gyflawn ynglŷn â sefyllfa'r seilwaith rheilffyrdd yn ei chyfanrwydd; dywedoch eich bod yn parhau â hynny. Ac ni roesoch ateb inni mewn perthynas â gweithredwr â chyfrifoldebau pan fetha popeth arall.

Dywedasoch fod y tîm Trafnidiaeth Cymru sy'n rheoli'r broses gaffael yn dweud bod y cynigwyr eraill yn parhau i gymryd rhan lawn yn y broses. Rwy'n tybio eich bod yn meddwl hynny nes i chi gael yr alwad ffôn am 5 p.m. ar 27 Hydref mewn perthynas ag Arriva Cymru. Pa effaith y credwch y bydd y ffaith bod y gweithredwr presennol wedi tynnu allan—yr un cynigydd â mwy o wybodaeth na'r tri arall—yn ei chael ar y tri chynigydd arall? A fydd y cyfrif risg wedi codi iddynt bellach? A fydd pris y cais y byddant yn ei gyflwyno yn codi i adlewyrchu hynny? A allwch ddweud â sicrwydd nad oes unrhyw gynigwyr eraill ar fin tynnu allan? Beth am y ffaith bod Costain—wrth gwrs, fel y partneriaid gydag Arriva—wedi tynnu allan o'r cyrsiau adeiladu metro yn ogystal? Pa effaith a gaiff hynny?

Ac yn olaf, er mwyn profi, Ysgrifennydd y Cabinet, pa mor dda yw eich antenâu a pha mor dda yw antenâu eich tîm yn Trafnidiaeth Cymru, a allwch gadarnhau a oeddech yn ymwybodol fod un o'r cynigwyr eraill wedi atal eu tîm rhag bwrw ymlaen am fis cyfan dros yr haf o ganlyniad i'r oedi ym mhroses y fasnachfraint?

Roeddwn yn hynod o siomedig ynglŷn â'r oedi hwnnw ym mhroses y fasnachfraint. Daethom dros hynny. Bellach, mae gennym dri chynigydd—tri chynigydd—a fydd yn cyflwyno eu tendrau erbyn 21 Rhagfyr, ac mae pob un o'r tri o safon fyd-eang. Y dewis arall yn lle'r risgiau a nododd yr Aelod fuasai bod wedi gwneud dim a pharhau â'r trefniadau masnachfraint presennol ar y telerau presennol. A allech ddadlau y buasai hynny er lles gorau'r teithwyr sy'n gorfod defnyddio gwasanaethau heddiw? Oherwydd ni chredaf y buasai llawer o'r bobl sy'n eistedd o'ch cwmpas yn dadlau bod hynny'n wir. Rydym yn cyflawni newid sylweddol drwy'r fasnachfraint newydd. Byddwn yn cyflawni hynny gyda chynigydd o safon fyd-eang.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George. 

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, ar ôl blynyddoedd lawer o geisio cael y wybodaeth hon gennych, rydych o'r diwedd wedi darparu dadansoddiad o niferoedd y swyddi a grëwyd, a ddiogelwyd ac a gynhelir gan wyth ardal fenter Cymru, a diolch ichi am y ffigurau hynny. Mae'r ardaloedd menter wedi dangos mai dim ond—mae'r ffigurau gennyf yma—2,998 o swyddi newydd a grëwyd ers i'r ardaloedd gael eu sefydlu. Mae hynny er gwaethaf y £221 miliwn o arian cyhoeddus a ddyrannwyd i'r ardaloedd dros y pum mlynedd diwethaf. Golyga hyn fod cost gyfartalog creu un swydd newydd yn yr ardaloedd menter ychydig dros £73,000. Mae hynny'n gyfwerth â busnes yn cyflogi gweithiwr amser llawn am ychydig o dan dair blynedd a hanner. A ydych yn credu bod gwario dros £73,000 i greu un swydd yn sicrhau gwerth da i drethdalwyr Cymru?

Nid wyf yn siŵr a yw'r Aelod yn cyfrifo ar sail cynnal swyddi hefyd, a diogelu swyddi. Er enghraifft, ym Mhort Talbot, un o lwyddiannau pwysicaf y Llywodraeth hon dros y blynyddoedd diwethaf fu sicrhau dyfodol eu gwaith dur yn yr ardal fenter. Gall sicrhau ein bod yn diogelu swyddi fod cyn bwysiced â chreu cyfleoedd cyflogaeth newydd. Yr hyn a wnaethom gydag ardaloedd menter—a graddau amrywiol o lwyddiant a gafwyd; buaswn yn cyfaddef hynny—ond yr hyn a wnaethom gydag ardaloedd menter yw cynnig lleoedd deniadol i fuddsoddwyr, yn ogystal â chymhellion deniadol i fusnesau sy'n bodoli eisoes barhau i weithredu'n llwyddiannus.

Rwy'n gwerthfawrogi eich gonestrwydd o ran bod y darlun yn gymysg mewn perthynas ag ardaloedd menter. Rwy'n cydnabod hefyd ei bod yn bwysig diogelu swyddi, er bod yn rhaid i mi ddweud, mewn dogfen gennych yma, mae'n dweud,

'Nod yr Ardaloedd Menter yw: meithrin twf yn yr economi leol a darparu swyddi newydd'.

Felly, dengys y data fod llai na thraean o'r swyddi a gefnogwyd gan ardaloedd menter yn swyddi newydd. A yw'n wir fod uchelgais Llywodraeth Cymru ar gyfer ardaloedd menter wedi lleihau dros amser, i gyd-fynd â'r methiant i greu cyflogaeth newydd, ac nad yw'r ardaloedd newydd bellach yn ddim mwy na chasgliad o ffermydd cymhorthdal sy'n methu creu cyfleoedd cyflogaeth yn y cymunedau lle maent i fod wedi'u lleoli?

Nid wyf yn siŵr a fuaswn yn defnyddio'r term 'ffermydd cymhorthdal' yng ngŵydd unrhyw un o'r busnesau sydd wedi elwa o statws ardal fenter. Yr hyn a ddywedwn, fodd bynnag, yw ein bod wedi dioddef, yn enwedig yn ddiweddar, o ganlyniad i gryn ansicrwydd o ran sefyllfa'r economi yn y dyfodol wedi canlyniad y refferendwm. Unwaith eto, nid ydym yn ymddiheuro am fuddsoddi mewn ardaloedd menter fel un o nifer o ddulliau i ddiogelu cyflogaeth bresennol ac i sicrhau ein bod yn parhau i dyfu cyfleoedd cyflogaeth. Mae'r Aelod yn llygad ei le ynglŷn â'r uchelgais hirdymor i ardaloedd menter ddenu a chreu cyfleoedd cyflogaeth newydd, ond rwy'n dal i ddadlau bod diogelu swyddi, mewn sawl rhan o Gymru, yr un mor bwysig â chreu cyfleoedd newydd.

Er y cannoedd o filiynau o bunnoedd a fuddsoddwyd yn yr ardaloedd, mae economi Cymru, yn fy marn i, yn parhau i fod ar ei hôl hi o gymharu â'r rhan fwyaf o rannau eraill y DU. Roedd gwerth ychwanegol gros y pen yng Nghymru yn 2015 yn £18,000, ar waelod tabl cynghrair y gwledydd cartref o ran gwerth ychwanegol gros y pen, ac mae wedi bod ar waelod y tabl hwnnw am 20 mlynedd yn olynol. Yn ogystal, mae enillion wythnosol cyfartalog yng Nghymru £43 yn is nag yn yr Alban, er eu bod yn yr un lle'n union 20 mlynedd yn ôl. Felly, a gaf fi ofyn, Ysgrifennydd y Cabinet: a ydych yn derbyn bod y data economaidd ar berfformiad economi Cymru dros y blynyddoedd diwethaf yn tanlinellu methiant yr ardaloedd menter ymhellach gan fod y data'n dangos yn glir fod yr ardaloedd wedi methu hybu perfformiad economi Cymru?

Wel, buaswn yn dweud bod cryn dipyn o lwyddiant wedi bod mewn llawer o ardaloedd menter. Glannau Dyfrdwy, er enghraifft: mae nifer enfawr o swyddi newydd wedi cael eu creu yno a llawer iawn mwy wedi'u diogelu. Mae'r un peth yn wir am Gaerdydd. Mae cynllun yr ardaloedd menter wedi bod yn llwyddiant, ond nid yw hynny'n golygu na ddylid ei ddiwygio a'i newid ymhellach lle bo angen. Rwy'n sicr yn edrych ar hynny.

Ond rwyf am ddweud, ar ôl i'r Aelod grybwyll enillion wythnosol cyfartalog, y buaswn yn ei wahodd i gefnogi uchelgais y Llywodraeth Lafur hon i gyflwyno arferion gwaith teg ar draws ein heconomi, i wella safonau gwaith, i wella cyflogau, i sicrhau ein bod yn lleihau'r bwlch yn yr enillion cyfartalog wythnosol. Hefyd, buaswn yn gobeithio y byddai'r Aelod yn cefnogi ein galwad i roi terfyn ar doriadau lles mewn gwaith ac i sicrhau bod pobl yn gallu ennill cyflog gweddus am ddiwrnod da o waith.

Credaf ei bod yn bwysig dweud hefyd, fel y soniais yn gynharach, o ran gwerth ychwanegol gros y pen, ei fod wedi bod yn tyfu'n gyflymach ar gyfartaledd yn ddiweddar yng Nghymru nag ar draws y DU. Fel y dywedais yn gynharach, rydym ar y rhedfa honno, ond mae angen inni sicrhau ein bod yn buddsoddi yn y ffordd iawn er mwyn esgyn. A dyna pam rydym yn ad-drefnu'r adran er mwyn sicrhau ein bod yn canolbwyntio mwy ar gryfderau rhanbarthol, fel y gallwn dyfu'r economïau y tu hwnt i'r ardaloedd mwy trefol.

Llefarydd UKIP, David Rowlands.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, rydym yn clywed yn gyson gan y Prif Weinidog fod angen inni aros yn y farchnad sengl a'r undeb tollau. A ydych yn cytuno gyda'r safbwynt, er y marchnadoedd llewyrchus y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd, fod hynny'n wir?

Rwyf eto i gael fy argyhoeddi y bydd sefydlu cytundebau masnach â gwledydd y tu allan i'r UE yn gwneud iawn am y canlyniadau a fuasai'n deillio o Brexit caled neu 'ddim bargen'. Credaf yn gryf, yn seiliedig ar y dystiolaeth a welais a diffyg tystiolaeth i'r gwrthwyneb, fod yn rhaid sicrhau trefniant pontio, ac yn y pen draw, fod yn rhaid sicrhau bargen nad yw'n niweidio rhagolygon economaidd y wlad yn y tymor hir.

Clywais lawer o sôn yn ddiweddar am baratoadau ar gyfer senario 'dim bargen', fel pe bai modd paratoi ar gyfer senario 'dim bargen' yn yr un ffordd ag y gallech baratoi ar gyfer Brexit meddal. Nid yw hyn yn wir; ni allwch baratoi ar gyfer senario 'dim bargen' i'r graddau fod ei heffeithiau'n cael eu lliniaru'n gyfan gwbl. Credaf fod paratoi ar gyfer senario 'dim bargen' fel paratoi i nofio drwy lafa; bydd yn brofiad peryglus i'r economi ac ni fydd modd inni wneud iawn am hynny drwy sefydlu cytundebau masnach â gwledydd eraill y tu allan i'r UE.

Wel, diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am y sylwadau hynny. A gallaf weld bod yr UE yn farchnad bwysig iawn ar gyfer cynnyrch Prydain a Chymru. Ond y ffaith amdani yw bod ein masnach ag Ewrop yn prysur leihau, tra bod ein masnach â gweddill y byd yn prysur gynyddu. Felly, onid yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno y gallai rhyddhau ein hunain o rwymau deddfwriaeth yr UE, a gallu masnachu â gweddill y byd yn ôl ein telerau ein hunain ehangu ein masnach y tu allan i'r UE yn sylweddol?

Ond mae'n dal yn wir fod—. Dywed yr Aelod ei fod wedi lleihau yn sylweddol; nid yw wedi lleihau'n sylweddol mewn perthynas ag allforion i'r UE—o ychydig dros 60 y cant i ychydig o dan 60 y cant. Felly, buasai canlyniadau gadael heb unrhyw fargen ar waith yn eithaf trychinebus i economi Cymru, ac ni fyddai sefydlu cytundebau mewn mannau eraill ledled y byd gyda thrydydd partïon yn gwneud iawn am hynny. Ni fydd yn gwneud iawn am hynny o gwbl. Yr hyn sydd arnom ei angen yw sicrwydd ar gyfer y gymuned fusnes a bargen nad yw'n niweidio ein rhagolygon economaidd hirdymor.

Wel, gadewch i ni gael trafodaeth onest ac agored am yr Undeb Ewropeaidd hwn a'n dibyniaeth arno.

Dengys ffigurau'r Swyddfa Ystadegau Gwladol fod 80 y cant o'n henillion tramor yn dod o'r sector gwasanaethau, sydd oddi allan i gytundebau masnachol. Felly, hyd yn oed pe bai'r UE yn torri eu trwyn i ddial ar eu hwyneb ac yn dewis gweithredu tariffau ar nwyddau'r DU, buasai'r gost gyffredinol i economi'r DU yn gyfyngedig—yn llai o lawer na'r hyn a ragwelwyd gan y rhai a fu'n ymgyrchu dros aros.

Os edrychwn yn fanylach ar hyn, buasai'n rhaid inni, wrth gwrs, gydymffurfio â rheolau Sefydliad Masnach y Byd, a allai arwain at dariff o 5 y cant ar nwyddau, o Ewrop ac i Ewrop. Pe bai hyn yn digwydd, oherwydd ein diffyg masnach ag Ewrop, buasai'n arwain at elw net o £4 biliwn i economi'r DU. Oni fuasech yn cytuno y byddai hynny'n hen ddigon o arian, nid yn unig i ddigolledu ffermwyr a busnesau Cymru am golli unrhyw fasnach, ond y rhan fwyaf o ddiwydiant ffermio'r DU hefyd?

Roeddwn yn Sefydliad Masnach y Byd yng Ngenefa yn ddiweddar. Cyfarfûm â gwahanol arbenigwyr a deuthum oddi yno wedi dysgu llawer am ddatblygiad economaidd, datblygu cynaliadwy a datblygu cynhwysol, ond dysgais hefyd y gallai'r canlyniadau tebygol a fyddai'n deillio o ddychwelyd at reolau Sefydliad Masnach y Byd olygu bod economi'r DU yn crebachu rhwng 8 a 10 y cant. Ni fuasai hynny'n fuddiol i'r sector gwasanaethau, ac yn sicr ni fuasai'n fuddiol i'r sector gweithgynhyrchu.

Er bod yr Aelod wedi tynnu sylw at bwysigrwydd y sector gwasanaethau i economi'r DU, mewn gwirionedd, mae gweithgynhyrchu yng Nghymru yn hollbwysig. Mae'n cynnig cyfran fwy o'r economi yn ei chyfanrwydd nag y mae'n ei wneud ar draws y DU a gwyddom y gallai tariffau neu rwystrau technegol sy'n ymwneud â gweithgynhyrchu nwyddau yn y DU fod yn niweidiol iawn i economïau'r DU a Chymru. Felly, unwaith eto, buaswn yn dweud y byddai senario 'dim bargen' yn senario ddifrifol i economïau Cymru a'r DU yn hytrach na rhywbeth y dylid ei gymeradwyo, ac yn sicr nid yw'n rhywbeth y gellid paratoi ar ei gyfer fel pe bai'n rhyw fath o senario Brexit meddal.