3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am lefelau llygredd aer yng Ngorllewin De Cymru? OAQ51348

Mae lefelau cyfartalog llygredd aer ledled Cymru, gan gynnwys yn ne-orllewin Cymru, wedi gwella dros y degawdau diwethaf, ond rydym yn dal i wynebu heriau sylweddol. Mae'n rhaid i ni wneud rhagor i wella ansawdd aer ym mhob ardal ac rwyf wedi cyflwyno dadl ar gyfer mis Rhagfyr i drafod cynlluniau ar gyfer gweithredu trawslywodraethol.

A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am ei hateb? Yn ychwanegol at hynny, dengys data diweddar a gyhoeddwyd gan Goleg Brenhinol y Meddygon fod dwy ardal yn fy rhanbarth, Port Talbot ac Abertawe, yn cael eu cydnabod ymhlith yr ardaloedd gwaethaf yn y DU o ran ansawdd aer a'u bod yn mynd yn groes i ganllawiau Sefydliad Iechyd y Byd ar hyn o bryd. Gyda Healthy Air Cymru yn datgan bod angen i Lywodraeth Cymru arwain mewn perthynas â lleihau llygredd aer yn yr ardaloedd hyn, pa sicrwydd y gallwch ei roi eich bod yn cydnabod maint y broblem, ac a ydych yn cytuno bod yn rhaid i chi godi'r safon o ran eich gwaith cydweithredol gydag awdurdodau lleol i fynd i'r afael â phroblemau llygredd aer yn yr ardaloedd hyn?

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Rydych yn llygad eich lle i godi'r mater pwysig hwn, ac mae'n rhywbeth a fydd yn uchel ar fy agenda yn y portffolio hwn yn y dyfodol. Gwyddom, yn hanesyddol, fod lefel uchel o lygredd PM10 ym Mhort Talbot, ac yn gyffredinol, tybir bod hyn, yn amlwg, yn deillio o natur ddiwydiannol yr ardal. Gwn fod swyddogion Llywodraeth Cymru yn cyfarfod yn rheolaidd â gweithredwyr gwaith dur, Cyfoeth Naturiol Cymru a Chyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot i nodi ffynonellau posibl ac atebion i'r lefelau uchel o PM10. Fel y dywedais, byddwn yn cyflwyno dadl yr wythnos nesaf i drafod hyn. Byddwn yn ystyried nid yn unig beth y mae awdurdodau lleol yn ei wneud mewn perthynas â'r fframwaith aer glân, ond hefyd beth y gallwn ei wneud ar draws y Llywodraeth i oresgyn yr heriau hynny ac i greu ansawdd aer iach a gwell ledled Cymru.

Diolch i'r Gweinidog am ei hatebion, yn enwedig ynglŷn â Phort Talbot, ac am nodi'r camau gweithredu rydych yn eu cymryd. Fodd bynnag, nid yw hyn yn ymwneud â llygredd PM10 yn unig; mae'n ymwneud â llygredd PM2.5 hefyd. Ac o adnabod yr ardal, nid yw'n ymwneud â'r diwydiant a'r gwaith dur yn unig; mae hefyd yn ymwneud â'r draffordd ar y rhimyn cul hwnnw, a'r ffyrdd wrth ei hymyl. Felly, un o'r ffyrdd y gallwch edrych ar y mater hwn yw edrych ar gynllunio, ac efallai siarad â'ch cyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet, ynglŷn â rheoliadau cynllunio. Edrychwch ar effaith gronnol unrhyw benderfyniadau a wneir mewn perthynas â llygredd aer, nid y prosiect unigol yn unig, oherwydd po fwyaf a welwn yn cael ei roi ar waith, sy'n creu mwy o lygredd, mae hynny'n ychwanegu at yr hyn sydd yno eisoes, ac nid yw'r hyn sydd yno eisoes yn lleihau. Felly, os gwelwch yn dda, edrychwch ar y mater fel y gallwn sicrhau ein bod yn dechrau gweld gostyngiad yn hytrach na chynnydd.

Diolch am eich cwestiwn, Dai Rees. Rydych yn llygad eich lle fod angen i ni edrych ar waith trawsadrannol, trawslywodraethol mewn perthynas â hyn, ac rwy'n siŵr y byddaf yn siarad â fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet, ar sut y gallwn fwrw ymlaen â hyn, nid yn unig ar draws y Llywodraeth o ran cynllunio, ond hefyd o ran trafnidiaeth, iechyd a llywodraeth leol.

A gaf fi eich llongyfarch ar eich swydd newydd hefyd? A gaf fi ddechrau drwy ddweud bod y broses graffu wedi'i chwblhau, a bod y system Nowcaster fondigrybwyll yng nghyngor Abertawe, ac rwy'n derbyn nad ydych, o bosibl, yn gyfarwydd â hi'n bersonol, bellach ar waith wedi sawl blwyddyn o oedi, ac yn cynghori gyrwyr mewn amser real pa un a yw ansawdd yr aer yn y rhan honno o Abertawe yn ddigon diogel i yrru drwyddo. Nid yw'n dweud wrthynt pan fo ansawdd yr aer yn ddigon da, ond mae'n dweud wrthynt pan fo'n wael. Mae eich adran wedi gwrthod cais pellach am gyllid ar gyfer y prosiect penodol hwn. Rwy'n derbyn efallai nad ydych yn gwybod llawer amdano eich hun, ond a ydych yn credu y byddai eich adran yn fwy tebygol o gefnogi cais i ymestyn y system Nowcaster pe gallai'r data a gasglwyd gan y peiriannau hysbysu'r broses o reoli traffig yn y ddinas yn well—er enghraifft, drwy ddarparu tystiolaeth ar gyfer metro rhanbarthol bae Abertawe, efallai—neu pe bai'n gallu helpu gyda'r fframwaith aer glân drwy gynorthwyo i greu targedau y gellir eu gorfodi mewn perthynas â lleihau lefel y gronynnau? Diolch.

Diolch, Suzy. Diolch am eich cwestiwn a diolch am eich llongyfarchiadau caredig. Rwyf wedi cael briff—rwy'n gyfarwydd â system Nowcaster. Rydych wedi codi pwyntiau dilys iawn, ac os ydych yn awyddus i fynd ar drywydd hynny drwy anfon llythyr ataf—. Ac rwy'n credu, yn y dyfodol, fel y dywedais, rwy'n awyddus iawn i sicrhau bod hyn yn uchel ar yr agenda, a gwneud yn siŵr ein bod yn gweithio ar draws y Llywodraeth a chydag awdurdodau lleol ac yn gyffredinol mewn perthynas â sut rydym yn mynd i'r afael â'r mater pwysig hwn, nid yn unig yn ne-orllewin Cymru, ond ledled Cymru.

Hoffwn innau eich llongyfarch hefyd. Ysgrifennydd y Cabinet—mae'n ddrwg gennyf; Weinidog—mae pobl sy'n byw yn fy rhanbarth yn gorfod ymdopi â pheth o'r llygredd aer gwaethaf yn y DU. Am ychydig ddyddiau yn ystod y mis hwn, bu'n rhaid i blant ysgol ym Margam ymdopi â lefelau PM10 ar ddwywaith y terfyn dyddiol diogel. Yn ôl Iechyd Cyhoeddus Cymru, dyma un o'r heriau iechyd cyhoeddus mwyaf sy'n wynebu ein cenedl, ac mae'n lladd 2,000 o bobl y flwyddyn. Wrth gwrs, y cyfrannwr mwyaf at ansawdd aer gwael yw trafnidiaeth, a gwneir hynny'n llawer gwaeth gan lefel y tagfeydd a welwn bellach ar ein ffyrdd. Weinidog, sut y bydd eich Llywodraeth yn sicrhau nad yw datblygiadau newydd yn cyfrannu at y tagfeydd hyn, a sut y gellir defnyddio'r system gynllunio i leihau tagfeydd ar y seilwaith ffyrdd?

Diolch eto am eich llongyfarchiadau. Hoffwn nodi: y Gweinidog wyf fi, nid Ysgrifennydd y Cabinet. Nid wyf am bechu fy nghyd-Aelod ar y cam cynnar hwn. Mae plant ac unigolion yn arbennig o agored i effeithiau llygredd aer, ac felly mae angen i awdurdodau lleol fabwysiadu ymagwedd sy'n seiliedig ar risg wrth edrych ar sut rydym yn monitro'r sefyllfa. Ond yn sicr, credaf fod angen i ni, yn y dyfodol—. Fel rwyf wedi'i ddweud o'r blaen, mae'n fater pwysig iawn, ac yn amlwg, mewn perthynas â chynllunio, mae'n rhan o gylch gwaith Ysgrifennydd y Cabinet, felly rwy'n siŵr y byddwn yn gweithio'n agos gyda'n gilydd ar hyn, wrth symud ymlaen.