Yr eitem nesaf ar ein hagenda y prynhawn yma yw dadl y Pwyllgor Deisebau ar fynediad at drafnidiaeth cyhoeddus ar gyfer pobl anabl. Galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—David Rowlands. 

Cynnig NDM6643 David J. Rowlands

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Deisebau ar y ddeiseb: Sicrhau y gall Pobl Anabl Ddefnyddio Trafnidiaeth Gyhoeddus Pryd Bynnag y Bo'i Hangen Arnynt (P-05-710), a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 10 Hydref 2017.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch iawn o agor y ddadl hon ar adroddiad y Pwyllgor Deisebau ar fynediad at wasanaethau trafnidiaeth gyhoeddus ar gyfer pobl anabl yng Nghymru. A gaf fi gydnabod ar y cychwyn fod ymateb Llywodraeth Cymru i'r adroddiad a'i argymhellion wedi bod yn gadarnhaol iawn?

Cyflwynwyd y ddeiseb a arweiniodd at yr adroddiad hwn gan bobl ifanc o sefydliad Whizz-Kidz, sy'n cefnogi pobl ifanc ag anableddau, ac rwyf am ddechrau drwy dalu teyrnged i bawb a fu'n gysylltiedig am eu hymrwymiad i ymgyrchu dros welliannau i wasanaethau trafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru. Cawsom ein helpu gan y bobl ifanc y cyfarfu'r pwyllgor â hwy, a'r rhai a roddodd eu barn i ni mewn fideo, i ddeall yn well beth yw'r heriau sy'n wynebu pobl anabl bob tro y maent yn ceisio defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus i fyw eu bywydau bob dydd. Diolch i'r deisebwyr am roi ffocws ar y materion hyn, ac rwy'n eu llongyfarch yn gynnes am y ffordd y maent wedi hybu eu deiseb.

Mae'r ddeiseb yn galw am roi'r un hawliau i bobl anabl gael mynediad at drafnidiaeth gyhoeddus ag unrhyw un arall yng Nghymru. Disgrifiodd un o'r bobl ifanc y siaradom â hwy am ei ddyheadau yn y ffordd hon: 'Rwy'n 13 nawr, hoffwn fod fel pawb arall, mynd o gwmpas heb ddweud wrth rywun 20 gwaith, fel y gallwn gyrraedd i lle rwy'n mynd a dod yn ôl heb unrhyw broblemau.'

Yn eu tystiolaeth i ni, amlinellodd y deisebwyr eu profiadau gydag amrywiaeth o fathau o drafnidiaeth gyhoeddus, a chrybwyllwyd nifer fawr o faterion. Roedd y rhain yn cynnwys anawsterau wrth deithio ar fyr rybudd neu pan nad yw'n bosibl gofyn am gymorth ymlaen llaw, a seilwaith gwael, a all atal pobl rhag teithio o gwbl. Hefyd, roedd diffyg cefnogaeth gan rai aelodau o staff, sy'n gallu gwneud i bobl deimlo'n agored i niwed neu'n feichus. Clywodd y pwyllgor y gall y problemau hyn ei gwneud yn anos i bobl fanteisio ar gyfleoedd addysg a chyflogaeth a chyfleoedd cymdeithasol. Gall hyn effeithio'n fawr ar annibyniaeth, hyder a hunan-barch pobl. Soniodd nifer o'r deisebwyr eu bod eisiau gallu defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus ar gais, heb orfod trefnu beth amser ymlaen llaw. Roeddent eisiau gallu defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus pryd bynnag y bo'i hangen arnynt, yr un peth â'u ffrindiau nad ydynt yn anabl.

Mae'r deisebwyr wedi disgrifio eu profiadau o ddefnyddio trenau, bysiau a thacsis. O ganlyniad, cynhaliwyd sesiynau tystiolaeth gyda sefydliadau sy'n ymwneud â darparu'r mathau hyn o drafnidiaeth cyhoeddus. Hoffem ddiolch i bawb am y dystiolaeth a ddarparwyd ganddynt. Mae manylion llawn am y gwaith hwn wedi ei gynnwys yn ein hadroddiad wrth gwrs. Ar ôl clywed y dystiolaeth hon, rydym wedi gwneud 12 o argymhellion. Ni fydd amser yn caniatáu imi siarad am bob un o'r rhain heddiw. Fodd bynnag, digon yw dweud ein bod wedi dod i'r casgliad fod angen gwelliannau ar draws pob math o drafnidiaeth gyhoeddus, a hoffwn dynnu sylw at rai o'n prif argymhellion.

Mewn perthynas â gwasanaethau rheilffyrdd, credwn fod angen gwelliannau i orsafoedd, trenau a'r cymorth a ddarperir gan staff. Yn ein hadroddiad, rydym yn cydnabod bod elfennau o hyn heb eu datganoli neu wrthi'n cael eu datganoli. Serch hynny, mae'n amlwg fod llawer y gall Llywodraeth Cymru ei wneud, ac rwyf am dynnu sylw yn benodol at y cyfle sydd gan Lywodraeth Cymru ar hyn o bryd drwy'r broses o ddyfarnu masnachfraint reilffyrdd nesaf Cymru a'r gororau. Mae yna botensial i sicrhau bod cytundeb y fasnachfraint nesaf yn cynnwys gofynion ar gyfer gwneud gwelliannau sylweddol i hygyrchedd gwasanaethau rheilffyrdd, gwelliannau a fyddai o fudd i bobl ledled Cymru. Mae'r Pwyllgor Deisebau hefyd wedi argymell y dylai hygyrchedd gael ei gynnwys fel mesur perfformiad yn y fasnachfraint nesaf, ac rwy'n falch fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi derbyn ein hargymhellion ar hyn.

Yn y dystiolaeth a gawsom gan Trenau Arriva Cymru a Great Western Railway, clywsom am y polisïau cadarnhaol sydd ar waith eisoes. Roedd y rhain yn cynnwys y gallu i deithwyr anabl wneud cais am drafnidiaeth amgen i orsaf arall pan nad oedd yr agosaf yn hygyrch, neu er enghraifft, pan nad oedd lifftiau'n gweithio. Fodd bynnag, cawsom ein hargyhoeddi yn ein sgyrsiau gyda'r deisebwyr, sydd oll yn defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus yn fynych—ac yn wir, mae llawer ohonynt yn dibynnu'n llwyr ar drafnidiaeth gyhoeddus—o'r angen i hyrwyddo'r cymorth sydd eisoes ar gael yn well.

Mewn llawer o ffyrdd, roedd y materion a grybwyllwyd gan y deisebwyr ynghylch gwasanaethau bysiau yn debyg. Unwaith eto, clywsom am bolisïau da ond bod pryderon nad oedd y rhain i'w gweld yn cael eu hadlewyrchu ym mhrofiad teithwyr anabl yn y byd go iawn. Roedd rhai o'r problemau a nodwyd gan y deisebwyr yn cynnwys amharodrwydd rhai gyrwyr i ddefnyddio rampiau neu i ostwng lefel bysiau i uchder palmant, diffyg amser neu amynedd i ganiatáu i deithwyr fynd ar fysiau ac oddi arnynt yn ddiogel, a gyrwyr ddim yn stopio mewn lleoliadau addas—er enghraifft lle y ceir cyrbiau uwch. Mae'r pwyllgor yn derbyn bod y mater olaf weithiau y tu hwnt i reolaeth gyrwyr bysiau oherwydd bod cerbydau eraill yn blocio mynediad at arosfannau bysiau. Rydym hefyd yn cydnabod bod gyrwyr yn wynebu pwysau o fathau gwahanol, ac nid y lleiaf ohonynt yw cadw at amserlenni. Yn ddiweddar cafodd y materion hyn eu hystyried yn fanwl gan Bwyllgor yr Economi, Sgiliau a Seilwaith, ac mae'n amlwg eu bod yn rhwystrau sylweddol i deithwyr anabl.

Clywsom am rai enghreifftiau da hefyd o arferion hyfforddi a gyflawnwyd, gan gynnwys gan Bws Caerdydd a FirstGroup. Fodd bynnag, roeddem yn pryderu nad yw pob cwmni yn gweithredu'r un safonau drwy hyfforddiant gyrwyr, a daethom i'r casgliad y dylai Llywodraeth Cymru ystyried gwneud modiwl ymwybyddiaeth anabledd penodol yn elfen orfodol o'r dystysgrif cymhwysedd proffesiynol sy'n rhaid i yrwyr sy'n gweithio yng Nghymru ei chyflawni. Rydym yn falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn yr argymhelliad hwn ac eraill a wnaethom mewn perthynas â gwasanaethau bysiau.

Yn olaf, buom yn ystyried gwasanaethau tacsi. Hyd yn hyn, pwerau cyfyngedig a fu gan y Cynulliad dros weithrediad gwasanaethau tacsi a cherbydau hurio preifat. Fodd bynnag, mae Deddf Cymru 2017 yn datganoli mwy o'r pwerau hyn. Cawsom ein calonogi wrth glywed am gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i ddiweddaru'r gyfundrefn drwyddedu a chofrestru. Yn benodol, credwn y dylai Llywodraeth Cymru fwrw ymlaen i ddatblygu safonau cenedlaethol cyffredin ar gyfer yr holl dacsis a cherbydau hurio preifat. Roedd pob un o'r tystion y clywsom ganddynt o'r farn fod y drefn bresennol yn hen ffasiwn ac y dylid ymdrechu i sicrhau mwy o gysondeb ar draws y gwasanaethau.

Bwriad y pwyllgor wrth wneud yr argymhelliad hwn oedd ymateb i nifer o'r problemau a amlygwyd gan Whizz-Kidz. Roedd hi'n amlwg fod profiadau pobl o wasanaethau tacsi'n amrywio'n sylweddol ledled Cymru, a rhwng gwahanol gwmnïau a gyrwyr. Roedd rhai o'r profiadau a ddisgrifiwyd yn amlwg yn llawer is na'r safon y dylai pobl anabl fod â hawl i'w disgwyl. Roeddent yn cynnwys gyrwyr nad oeddent yn rhoi gwregys am gadeiriau olwyn mewn cerbydau, gyrwyr yn dechrau'r meter tra'n helpu teithwyr i ddod i mewn i dacsis neu tra'n cadw cymhorthion symudedd, a chwmnïau'n gwrthod cais am dacsi gan deithwyr y gwyddent eu bod yn anabl. Roeddem ni, a'r holl dystion y clywsom ganddynt, yn glir fod ymddygiad o'r fath yn annerbyniol ac mewn rhai achosion gallai fod yn torri'r gyfraith bresennol. Serch hynny, daethom i'r casgliad hefyd y byddai mwy o eglurder ynghylch y safonau gwasanaeth y mae teithwyr yn eu disgwyl yn fuddiol i deithwyr anabl ac yn wir, i bawb sy'n defnyddio tacsis.

Yn gryno, rwy'n gobeithio bod gwaith y pwyllgor ar y ddeiseb hon wedi cyfrannu at nodi pam a sut y gellid cyflawni gwelliannau go iawn i brofiad pobl anabl o drafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru. Mae'n iawn i ddweud na all y Cynulliad neu Lywodraeth Cymru, ar hyn o bryd, wneud popeth y mae'n dymuno ei wneud i gyflawni system trafnidiaeth gyhoeddus gwbl hygyrch. Fodd bynnag, mae llawer y gellir ei wneud i wella profiad pobl anabl yn y byd go iawn. Bydd llawer o hyn yn galw am waith partneriaeth da gyda chynghorau, gweithredwyr a phobl anabl. Bydd hefyd yn galw am arweinyddiaeth dda gan Lywodraeth Cymru. Mae ein sesiwn dystiolaeth gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth, ac ymateb Llywodraeth Cymru i'n hargymhellion, wedi ein calonogi o ran yr ymrwymiad sy'n bodoli i wneud y gwelliannau gofynnol.

Croesawaf yn fawr y cyfle i drafod adroddiad y Pwyllgor Deisebau ar sicrhau mynediad at drafnidiaeth gyhoeddus ar gyfer pobl anabl. Roedd hon yn enghraifft glasurol o'r hyn y mae sefydliadau yn disgwyl ei fod yn digwydd pan fyddwch yn siarad â phobl ar frig y sefydliad a'r hyn sy'n digwydd mewn gwirionedd pan fydd pobl anabl yn ceisio defnyddio trafnidiaeth. Ac rwy'n credu bod David Rowlands wedi rhoi rhai enghreifftiau o'r hyn y dywedwyd wrthym ynglŷn â sut y gallech gael tacsi i'r orsaf nesaf—pan fyddwn yn sôn am hynny wrth bobl anabl, syllent arnaf mewn penbleth.

Roeddwn yn Gadeirydd y Pwyllgor Deisebau pan roddodd Whizz-Kidz eu tystiolaeth. A gaf fi, fel y gwneuthum yn y pwyllgor—ond hoffwn ei gofnodi yn awr—ddiolch i Whizz-Kidz a'u llongyfarch am ddod i roi tystiolaeth i'r pwyllgor? Nid yw'n beth hawdd rhoi tystiolaeth i'r pwyllgor, a gwn pa mor nerfus y bydd llawer o oedolion hŷn o sefydliadau pan fydd yn rhaid iddynt ddod i siarad â phwyllgorau. Grŵp o bobl ifanc oedd y rhain, ond roeddent yn credu bod angen iddynt wneud eu pwynt, ac fe wnaethant hynny, yn bendant.

Cyflwynodd Whizz-Kidz broblemau gyda mynediad at wasanaethau bysiau, trenau a thacsis i'r pwyllgor. Roedd y problemau hyn yn cynnwys: anallu i deithio ar fyr rybudd; diffyg hyfforddiant staff ar draws pob math o drafnidiaeth, sy'n golygu bod pobl anabl yn cael eu gwneud i deimlo fel baich neu na allant deithio o gwbl; diffyg cefnogaeth ar drenau a phroblemau gyda hygyrchedd trenau a gorsafoedd, gan gynnwys pan nad yw lifftiau'n gweithio. Nododd Whizz-Kidz hefyd y gall problemau hygyrchedd effeithio ar allu pobl ifanc i chwilio am waith ac i gymdeithasu, am fod teithio'n ormod o drafferth—mae'n ormod o broblem, mae'n rhy anodd. Gall y materion hyn effeithio ar hyder pobl ifanc anabl, gan eu gwneud i deimlo'n ynysig, sy'n golygu nad ydynt yn teimlo'n gyfartal â'u cyfoedion sydd ddim yn defnyddio cadeiriau olwyn.

Rhoddodd Whizz-Kids dystiolaeth fideo i'r pwyllgor, a oedd yn cynnwys stori Josh, a dynnai sylw at nifer o'r rhwystrau sy'n wynebu pobl ifanc anabl wrth deithio ar drên yn ne Cymru. Roedd hwn ar safle'r Pwyllgor Deisebau; rwy'n credu ei fod yn debygol o fod yno o hyd, ac os nad yw, a gaf fi ofyn, Ddirprwy Lywydd, ein bod yn sicrhau ei fod ar gael o'r fan hon, fel bod modd i bobl ei weld? Oherwydd mae'n adrodd y stori o safbwynt dyn ifanc yn ceisio defnyddio trenau.

Mynegwyd pryder hefyd ynghylch gallu pobl sydd â nam ar eu clyw ac ar eu golwg i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus yn ddiogel. Ar gyfer pobl sy'n colli eu golwg, un peth syml a allai eu helpu yw i yrrwr bws ddweud wrthynt pan fyddant yn cyrraedd lle maent am fynd oddi ar y bws. Dyna un peth syml iawn, nid yw'n galw am ddeddfwriaeth, dim ond arfer da a ddylai fod ar waith gan gwmnïau bysiau. Mae llawer o'r pethau y gofynnwn amdanynt yma ac sydd eu hangen arnom yn bethau nad ydynt yn galw am ddeddfwriaeth, ond am arfer da.

Roedd y gweithredwyr trenau a bysiau a roddodd dystiolaeth i'r pwyllgor yn amlinellu lefelau amrywiol o hyfforddiant ymwybyddiaeth o anabledd a ddarperir i staff. Nid oes unrhyw ofyniad gorfodol i weithredwyr bysiau ei gwneud yn ofynnol i yrwyr gwblhau hyfforddiant ymwybyddiaeth o anabledd ar hyn o bryd. Fodd bynnag, dywedodd First Cymru fod gofyn i bob cwmni bysiau ddarparu hyfforddiant ymwybyddiaeth o anabledd o 1 Mawrth fel rhan o dystysgrif cymhwysedd proffesiynol y gyrrwr. Ond nid yw hyfforddiant o fudd oni bai ei fod yn cael ei weithredu. Mae angen i gwmnïau bysiau sicrhau bod gyrwyr yn cyflawni'r hyn y maent wedi cael eu hyfforddi i'w wneud. Nid oes diben dweud wrthynt yn ystod sesiwn hyfforddi dair awr fod yn rhaid iddynt wneud pethau os ydynt yn ei anwybyddu y diwrnod canlynol. Mynychais sesiwn hyfforddiant dementia gyda First Cymru ychydig flynyddoedd yn ôl. Roedd yr hyfforddiant yn dda iawn, ond mae angen gweithredu arno, ac yn achos First Cymru yn Abertawe, mae hynny wedi digwydd.

Archwiliwyd hygyrchedd trenau a gorsafoedd gan y pwyllgor hefyd. Dywedodd y gweithredwyr trenau, er bod trenau newydd yn hygyrch, nid yw hynny'n wir am drenau hŷn. Mynegwyd pryder hefyd ynghylch argaeledd a hygyrchedd tacsis a cherbydau hurio preifat, yn enwedig ar rai adegau o'r dydd. Dywedodd y Gymdeithas Ceir Hurio Preifat Trwyddedig, gan fod y rhan fwyaf o yrwyr yn hunangyflogedig, ni all gweithredwyr tacsis ac awdurdodau trwyddedu fynnu bod gyrwyr mathau penodol o gerbydau ar gael ar adegau penodol o'r dydd. Ond credaf fod yna ffyrdd o sicrhau y cawn ddigon o gerbydau a all gludo pobl â chŵn tywys neu gludo pobl mewn cadeiriau olwyn fel y bydd bob amser un ar gael.

I mi, yr argymhelliad clir yw: cyflwynwch hyfforddiant ymwybyddiaeth o anabledd ar gyfer staff trenau a gorsafoedd sy'n ymwneud â chwsmeriaid o dan fasnachfraint newydd Cymru a'r gororau, gyrwyr bysiau fel rhan o safon ansawdd wirfoddol ar gyfer bysiau Cymru, a thacsis a gyrwyr cerbydau hurio preifat. [Anghlywadwy.]—unrhyw un sy'n gwahaniaethu yn erbyn pobl anabl ar sail rhagfarn, ond mae angen hyfforddiant. Mae angen inni wneud yn siŵr y gweithredir ein hyfforddiant. Gyda'r holl ewyllys sydd gan arweinwyr y sefydliadau, yr hyn sydd ei angen arnom yw gwella gweithredu ar lefel weithredol i sicrhau bod yr hyn y mae sefydliadau'n meddwl sy'n digwydd, yr hyn rydym eisiau iddo ddigwydd a'r hyn y mae pobl anabl angen iddo ddigwydd, yn digwydd mewn gwirionedd pan fydd rhywun yn ceisio mynediad at drafnidiaeth. Diolch.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Rydw i'n falch o gael cymryd rhan yn y ddadl sy’n deillio o’r adroddiad ar y ddeiseb yma. Nid oeddwn i’n aelod o’r Pwyllgor Deisebau pan oedd y ddeiseb yma yn cael ei hystyried, ond rydw i yn gwybod o brofiad, o drafod efo etholwyr ac efo amrywiol fudiadau, y problemau sydd yn wynebu pobl anabl wrth iddyn nhw geisio defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus. 

Yn digwydd bod, rydw i’n cyfarfod yfory efo criw o Gyngor ar Bopeth a Fforwm Anabledd Taran yn fy etholaeth i drafod trafnidiaeth gyhoeddus a hygyrchedd trafnidiaeth gyhoeddus efo nhw. Mi fydda i’n falch o gael rhannu efo nhw yr ymateb—y sylwadau sydd wedi cael eu clywed yn y Cynulliad yma heddiw ac ymateb yr Ysgrifennydd Cabinet hefyd. Y rheswm y maen nhw wedi cysylltu efo fi ydy fel rhan o brosiect gan Gyngor ar Bopeth i helpu grwpiau penodol i allu dweud eu dweud ar faterion sy’n effeithio arnyn nhw. Mae trafnidiaeth yn un o’r pethau yna sydd wirioneddol yn effeithio ar bobl sydd ag anableddau.

Rydw i'n falch iawn mai dyna mae Whizz-Kidz wedi ei wneud: cael dweud eu dweud drwy ddod â’r ddeiseb yma at sylw’r Cynulliad. Mi fuaswn i’n licio diolch yn fawr iawn i’r bobl ifanc o Whizz-Kidz, nid yn unig am gyflwyno’r ddeiseb ei hun ond hefyd am y ffordd y gwnaethon nhw wedyn, fel rydym ni wedi clywed gan Mike Hedges, ymateb i’r her yna o roi tystiolaeth wyneb yn wyneb yn y pwyllgor ei hun. Fel rydw i’n ei ddweud, nid oeddwn i’n rhan o’r ymgynghoriad, ond wir, mae’r fideo yna i chi allu ei wylio ac yn sicr mae angen llongyfarch y bobl ifanc am y ffordd y maen nhw yn gallu gwneud eu pwynt nhw mor arbennig o huawdl.

Maen nhw’n sôn am eu profiadau nhw efo tacsis, efo bysus, efo trenau, eu bod nhw’n methu teithio ar y funud olaf a bod yn rhaid iddyn nhw roi 48 awr o rybudd er mwyn cael y ramp trên, er enghraifft, a'u bod nhw’n teimlo o dan bwysau i fynd oddi ar drafnidiaeth gyhoeddus am eu bod nhw yn ymwybodol bod y bws eisiau gadael a bod gyrwyr ddim yn wastad yn ymwybodol sut i wthio neu sut i osod cadair olwyn. Mae’r problemau yn rhai lluosog iawn.

Mae’r problemau yna, o’u cymryd efo’i gilydd, yn gwneud i’r bobl ifanc yma deimlo fel bwrn, ac yn gwneud iddyn nhw deimlo nad ydyn nhw’n gydradd â’u cyfoedion sydd heb gadeiriau olwyn ac sydd ddim yn gorfod wynebu trafferthion fel hyn wrth deithio. Mae o’n effeithio ar eu hyder nhw. Mae’n gallu cael effaith ar eu gallu neu eu parodrwydd nhw i edrych am waith, hyd yn oed, neu i gymdeithasu. Mae perig, felly, eu bod nhw yn mynd i deimlo eu bod nhw’n cael eu hynysu. Mae hynny’n clymu efo’r gwaith yr ydym ni wedi bod yn ei wneud yn y pwyllgor iechyd, wrth inni edrych ar unigrwydd ac unigedd. Roedd y dystiolaeth a gawsom ni fel rhan o’n hymchwiliad yn awgrymu bod unigrwydd ac unigedd yn gallu cael effaith sylweddol ar iechyd corfforol a meddyliol unigolion. Roedd y Groes Goch Brydeinig yn dweud hyn:

Gellir cysylltu diffyg cysylltiadau cymdeithasol â risgiau i iechyd cardiofasgwlaidd a chynnydd mewn cyfraddau marwolaeth, pwysedd gwaed, arwyddion o heneiddio, symptomau iselder a risg o ddatblygu dementia. Gallai fod mor niweidiol i iechyd â smygu ac yn gymaint o risg â gordewdra.

Felly, rydym ni’n sôn am rywbeth yn y fan hyn sydd yn gallu cael effaith andwyol iawn.

Er ein bod ni wedi canolbwyntio yn yr ymchwiliad yna ar bobl hŷn, mi gafodd pobl anabl a phobl ifanc eu hadnabod fel dau grŵp arall sy’n agored i unigrwydd ac unigedd, ac mi glywsom ni fod trafnidiaeth yn gallu bod yn ffactor yn hynny. Mi dderbyniwyd tystiolaeth fod y rhwystr o orfod trefnu teithiau ymlaen llaw yn atal defnyddwyr rhag mynd ar deithiau, ac yn golygu bod teithiau munud olaf, i bob pwrpas, yn amhosib. Wrth gwrs, mae pobl ifanc anabl, fel eu cyfoedion nhw, eisiau teithio efo eu ffrindiau, eisiau cael y cyfle i deithio heb orfod cynllunio yn fanwl ddyddiau ymlaen llaw. Nid ydy hynny yn ffitio bywyd pobl ifanc, yn aml iawn, ac maen nhw eisiau teimlo y gallan nhw fod yn hyderus y byddan nhw'n gallu teithio heb deimlo eu bod nhw yn niwsans i bobl eraill.

Rydw i'n falch, felly, fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn pob un o argymhellion y pwyllgor, gan gynnwys rhoi hyfforddiant i staff trafnidiaeth i'w helpu nhw i greu amgylchedd cefnogol, cynhwysol, ac amgylchedd hygyrch, ac y byddan nhw'n gweithio efo'r grwpiau sy'n cynrychioli pobl anabl i ddatblygu'r hyfforddiant pwysig yna. Felly, mi fydd mewnbwn grwpiau fel Whizz-Kidz a Taran—rydw i'n cyfarfod â nhw yfory—rydw i'n siŵr o gymorth mawr i'r Llywodraeth efo'r gwaith yna.

Diolch. Janet Finch-Saunders.

Diolch. Rwyf wrth fy modd yn gallu cyfrannu at y ddadl. Mewn gwirionedd, rwy'n mwynhau fy amser ar y Pwyllgor Deisebau, oherwydd rwyf wedi cael fy synnu, mewn gwirionedd, faint yn union o bobl sydd o ddifrif ynglŷn â Pwyllgor Deisebau ac yn teimlo y gallant gymryd rhan yn y broses ddemocrataidd yma. Ond rhaid imi ddweud, roedd hon yn sicr yn un o'r sesiynau tystiolaeth gorau o unrhyw bwyllgorau y bûm arnynt yn ystod y ddau dymor y bûm yn Aelod Cynulliad, oherwydd roedd yn agoriad llygad go iawn, ac roedd hi'n bleser cyfarfod â chymaint o ymgyrchwyr ifanc angerddol ac ysbrydoledig o Whizz-Kidz, ac nid yn unig i glywed eu straeon, ond gyda'r fideo a ddarparwyd ganddynt, a'r ymgysylltiad a gawsom gyda hwy, y sgyrsiau a gawsom yn anffurfiol ac yna'n ffurfiol, drwy'r dystiolaeth a gyflwynwyd ganddynt i'r pwyllgor— roedd yn wych.

Nawr, mae'r ddeiseb hon yn ceisio sicrhau bod pobl anabl yn gallu defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, ac i mi, mae hynny'n golygu pob math o drafnidiaeth gyhoeddus pryd bynnag y bo'i hangen a heb yr angen i gynllunio cymorth 24 awr, neu fwy hyd yn oed, ymlaen llaw. Credaf ei bod yn ddiogel dweud y gallwn i gyd gytuno, yn yr oes hon, y dylai uchelgais o'r fath fod nid yn unig yn gyraeddadwy, ond yn rhywbeth i'w gymryd yn ganiataol.

Nodaf fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn yr holl argymhellion a nodwyd gennym yn yr adroddiad hwn, ond hoffwn bwyso ymhellach ar Ysgrifennydd y Cabinet am ychydig mwy o eglurhad a manylion ar nifer o bwyntiau. A wnewch chi amlinellu sut y gallai Llywodraeth Cymru weithio i edrych ar ddichonoldeb cefnogi'r defnydd o gynllun tebyg i gynllun cymorth waled oren mewn tacsis a cherbydau hurio preifat yng Nghymru, yn ogystal ag edrych ar hyn ar gyfer gwasanaethau bysiau? Mewn gwirionedd, credaf y dylem gael rhyw fath o—heb fynd i wahaniaethu rhwng pobl neu eu labelu, rwy'n credu, os oes ffydd mewn cynllun tebyg i'r cynllun cymorth waled oren mewn tacsis, cerbydau hurio preifat, bysiau a threnau, yna dylem fod yn edrych ar hynny.

Sut y byddwch yn gweithio gyda grwpiau diddordeb a gweithredwyr i ddatblygu hyfforddiant ar gyfer staff sy'n ymdrin â chwsmeriaid o dan fasnachfraint newydd Cymru a'r gororau newydd i sicrhau y bydd pobl anabl yn gallu defnyddio gwasanaethau trenau pryd bynnag y bo'u hangen yng Nghymru yn y dyfodol? Beth yw amcangyfrif Ysgrifennydd y Cabinet o'r gost ar gyfer y datblygiad hwn ac ymgymryd â hyfforddiant ymwybyddiaeth o hygyrchedd ar gyfer gyrwyr bysiau ledled Cymru, fel y nodwyd yn yr adroddiad, a'i dderbyniad? Faint o hyn y bwriedir i Lywodraeth Cymru ei ddarparu a faint gan y grant cynnal gwasanaethau bysiau?

Yn olaf, pwysleisiodd bron bawb yn ein sesiynau tystiolaeth bwysigrwydd systemau cyhoeddiadau clyweledol ar drafnidiaeth gyhoeddus, ac mae'n rhaid i mi ddweud wrthych, er bod hyn yn ymwneud â deiseb ar gyfer mynediad i bobl anabl yn awr, rwy'n ei chael hi'n anodd, yn enwedig gyda'r nos pan fo'r trenau'n dywyll a phethau. Weithiau nid yw'r cyhoeddiadau'n hawdd, felly os wyf fi'n cael trafferth, yna yn bendant dylai pobl allu clywed a gweld yn union ble y maent, a phryd y bydd angen iddynt adael y trên, er mwyn sicrhau, unwaith eto, y gallant fod yn barod, ac felly nad oes unrhyw berygl o ddamwain. Yr hyn oedd yn fy mhoeni mewn llawer o'r dystiolaeth a gafwyd oedd nid yn gymaint pa mor anghyfleus oedd hi i gael mynediad at drafnidiaeth gyhoeddus, ond eu bod yn teimlo ei fod yn beryglus ar adegau, a'u bod yn teimlo'n niwsans. Roeddent yn teimlo'n anniogel ar adegau hefyd, a chredaf fod hynny'n adlewyrchiad trist, mewn gwirionedd, pan feddyliwch sut y gallwn ni symud o gwmpas mor hawdd. Cawsom ein sicrhau gan weithredwyr gwasanaethau bysiau wrth iddynt roi tystiolaeth eu bod yn sicrhau y byddant yn caffael systemau cyhoeddiadau clyweledol ar eu cerbydau newydd. Ond rwyf am i chi weithio gyda'r diwydiant, Ysgrifennydd y Cabinet, i sicrhau bod hyn yn cael ei wireddu.

Fe sonioch am ddefnyddio'r gefnogaeth a'r adnoddau ariannol sydd gennym, a tybed pa ymrwymiad y gallwch ei wneud heddiw. Rhaid i fynediad at drafnidiaeth gyhoeddus ar gyfer pawb fod yn hawl, nid yn fraint, ac mae'n hanfodol ar gyfer gweithio tuag at Gymru fwy ffyniannus a mwy gwyrdd.

Rwy'n croesawu ac yn cymeradwyo dycnwch a phenderfyniad y deisebwyr ifanc yn dwyn y mater hwn i frig yr agenda yma yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru. Gobeithiaf y bydd defnydd hawdd o drafnidiaeth gyhoeddus yn rhywbeth sy'n digwydd ym mhobman erbyn diwedd tymor y Cynulliad hwn. Da iawn bawb a gyflwynodd dystiolaeth i ni gan Whizz-Kidz. Diolch.

Mae'r ddeiseb a gyflwynwyd i'r Pwyllgor Deisebau gan Whizz-Kidz yn galw'n briodol am i bobl anabl gael yr hawl i fynediad llawn at drafnidiaeth gyhoeddus pryd bynnag y bo'i hangen—galwad a glywais yn gyntaf oddeutu 15 mlynedd yn ôl ar y Pwyllgor Cyfle Cyfartal, rhywbeth y mae pawb ohonom yn ein tro wedi ei gefnogi, ac eto, dyma ni.

Yn ei ymateb i adroddiad y Pwyllgor Deisebau, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth ei fod yn edrych ymlaen 

'at weithio gyda'r sector trafnidiaeth gyhoeddus, ein hawdurdodau lleol ac yn bwysicach na dim, pobl anabl a phobl hŷn, a hynny er mwyn ymdrechu o'r newydd i weddnewid ein system trafnidiaeth gyhoeddus a chreu rhwydwaith cynhwysol a hygyrch'.

Ac amen i hynny, wrth gwrs. Fodd bynnag, wrth dderbyn argymhellion y Pwyllgor Deisebau, mae llawer o'i ymateb wedyn yn gyfystyr â dweud 'gan bwyll bach'.

Ar argymhelliad 1, mae'n derbyn hynny, ond wedyn mae'n mynd rhagddo i ddweud 

'Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i annog gweithredwyr trafnidiaeth gyhoeddus i fabwysiadu'r cynllun "waled oren"' ar gyfer defnyddwyr bysiau a rheilffyrdd ar draws Cymru. Felly, mewn gwirionedd mae'n gyfystyr ag argymhelliad i barhau i wneud yr hyn rydym yn ei wneud. Roedd yr argymhelliad hwnnw hefyd yn cynnwys galwadau arno i

'ymchwilio i ba mor ymarferol yw ei ddefnyddio mewn tacsis a cherbydau hurio preifat.'

Nid oes unrhyw gyfeiriad at hynny o gwbl yn ei dderbyniad o'r argymhelliad y methodd fynd i'r afael ag ef wedyn. Ac mae hyn yn arbennig o bwysig, o gofio canfyddiadau adroddiad Anabledd Cymru fis Hydref diwethaf, fel yr adroddodd BBC Cymru, fod rhai gwasanaethau tacsi yng Nghymru yn gwrthod codi teithwyr sy'n defnyddio cadeiriau olwyn neu gŵn cymorth, gan eu gadael yn ddiymgeledd ac wedi'u bychanu. Galwodd Anabledd Cymru bryd hynny ar Lywodraeth Cymru i gryfhau'r deddfau yn erbyn gwahaniaethu yn erbyn pobl anabl.

Mae'n derbyn argymhelliad 3, sy'n galw am weithio gyda chwmnïau trenau 

'i godi ymwybyddiaeth o'r cymorth sydd ar gael i deithwyr anabl'.

Unwaith eto, swm a sylwedd ei ymateb yw: 

'Byddwn yn parhau i weithio gyda'r Swyddfa Rheilffyrdd a Ffyrdd er mwyn gwella'r gefnogaeth sydd ar gael i deithwyr.'

Ble mae'r newid mawr sydd ei angen? Mae'n derbyn argymhelliad 6 ar fasnachfraint rheilffyrdd Cymru a'r gororau, gan ddweud yn gywir fod 

'Diffyg hyfforddiant addas i staff rheng flaen yn y sector trafnidiaeth yn rhwystr wrth ddefnyddio'r rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru.'

A dywed:

'Byddwn yn gweithio gyda grwpiau diddordeb a'r gweithredwyr er mwyn datblygu'r hyfforddiant'.

Ond mae hyn yn osgoi'r mater allweddol o bwy felly fydd yn darparu'r hyfforddiant hwnnw.

Mae argymhelliad 11 yn dweud: 

'Dylai'r safonau cenedlaethol cyffredin i'w datblygu gan Lywodraeth Cymru gynnwys gofyniad i bob gyrrwr yng Nghymru gwblhau hyfforddiant ymwybyddiaeth anabledd cyffredinol'.

O dderbyn hynny, mae'n dweud:

'Disgwylir y bydd awdurdodau trwyddedu lleol yn sicrhau bod yr holl yrwyr sy'n gweithio yn eu hardaloedd yn cael yr hyfforddiant a roddir gan Lywodraeth Cymru.'  

Fel y dywedais ar Good Morning Wales fore Sadwrn diwethaf, i'r rhai ohonoch sy'n effro'n gynnar, wrth fabwysiadu'r model cymdeithasol o anabledd, wrth ddileu'r rhwystrau i fynediad a chynhwysiant i bawb, nid oes unrhyw werth mewn gyrru pobl ar gyrsiau hyfforddi gydag ymgynghorwyr allanol neu gyrsiau hyfforddi'r Llywodraeth, neu gyrsiau hyfforddi a ddarperir gan eich rheolwr llinell. Os yw pobl yn mynd i ddatblygu ymwybyddiaeth go iawn o anabledd, rhaid iddynt gael yr hyfforddiant hwnnw gan yr arbenigwyr, a'r unig arbenigwyr yn y maes hwn yw pobl anabl eu hunain.

Mae'r Gymdeithas Genedlaethol i Blant Byddar wedi dweud:

Credwn fod hyfforddiant ymwybyddiaeth anabledd i staff trafnidiaeth ym mhob sector yn hollbwysig ac y dylai hyfforddiant o'r fath gynnwys ymwybyddiaeth sylfaenol o fyddardod.

Ar lefel bersonol, buaswn yn cefnogi hynny wrth gwrs, ond rhaid i hynny gynnwys pobl sydd â nam ar eu clyw eu hunain. Ar ôl i etholwr a ffrind sy'n byw yn etholaeth Ysgrifennydd y Cabinet ei hun wynebu problemau ar daith Virgin Trains—etholwr a ffrind sydd ar y sbectrwm awtistiaeth—fe edrychais ar ei achos, a'r canlyniad cadarnhaol yw fy mod yn mynd ag ef fis nesaf i academi dalent Virgin Trains yng ngorsaf Crewe iddo ddarparu sesiwn hyfforddiant ar ymwybyddiaeth o awtistiaeth i'w staff. Dyna'r ffordd y dylem fod yn symud ymlaen.

Fel y mae'r elusen Cŵn Tywys yn ei ddweud, mae Llywodraeth y DU wedi cytuno i wneud pob bws yn hygyrch i bobl â nam ar ei golwg neu eu clyw.

Maent yn canmol Llywodraeth Cymru ar fod y Llywodraeth gyntaf i fynnu bod gweithredwyr yn gosod cyfarpar cyhoeddiadau clyweledol stop nesaf, ond maent wedi gofyn i mi ofyn i chi a oes unrhyw gynlluniau i ymgynghori â Llywodraeth y DU er mwyn cyflwyno rheoliadau a chanllawiau cyffredin ar draws y ddwy wlad, gan fod gan lawer o weithredwyr bysiau wreiddiau sy'n gweithredu ledled Cymru a Lloegr, ac wrth gwrs, byddai methu gwneud hynny'n creu rhagor o rwystrau i bobl sydd wedi colli'u golwg.

Mae amser yn brin. Rydym wedi cael deddfwriaeth ar ôl deddfwriaeth, deddfwriaeth dda, yn llawn bwriadau da sydd i fod i ymwneud â chynllunio a darparu gwasanaethau gyda phobl yn hytrach nag ar eu cyfer ac iddynt, ac eto clywn straeon arswyd am wrthod mynediad o hyd i ddefnyddwyr cadeiriau olwyn at y llwybr arfordirol yn Sir y Fflint, a chymuned y bobl fyddar yng Nghonwy yn gorfod mynd at yr ombwdsmon wedi i'r cyngor ddadgomisiynu eu gwasanaethau Iaith Arwyddion Prydain ar ôl y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant; ac er gwaethaf Deddf Cydraddoldeb 2010. Dewch wir, mae angen inni gael newid mawr. Mae 15 mlynedd i mi yma o aros am y newid mawr yn rhy hir i aros ac mae ddegawdau'n rhy hir i bobl sydd â namau corfforol ledled Cymru.

A gaf fi alw yn awr ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth? Ken Skates.

Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Yn gyntaf oll, hoffwn ddiolch i Gadeirydd ac aelodau'r Pwyllgor Deisebau am eu hadroddiad, ac ar ran Llywodraeth Cymru, rwy'n falch iawn o dderbyn pob un o'r 12 argymhelliad a gyflwynwyd gan y pwyllgor yn y ddadl heddiw. Mae'r ffordd y cynhaliwyd y ddadl yn adlewyrchu'r ffordd y gwnaeth y pwyllgor ymddwyn yn ystod ei ymchwiliad, ac unwaith eto, hoffwn gofnodi fy llongyfarchiadau i'r pwyllgor am y gwaith rhagorol a wnaed.

Fel y dywedais yn fy ymateb ysgrifenedig i'r adroddiad ac argymhellion y pwyllgor, rwy'n credu bod y ddeiseb a gyflwynwyd gan Whizz-Kids, yn galw am weithredu er mwyn sicrhau y gall pobl anabl gael mynediad at drafnidiaeth gyhoeddus pryd bynnag y bo'i hangen wedi hoelio'r sylw ar y rhwystrau a wynebir gan bobl anabl pan fyddant yn defnyddio'r rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus ledled Cymru, ac yn arbennig, roedd y dystiolaeth fideo a gyflwynwyd i'r pwyllgor i gefnogi'r ddeiseb yn arddangosiad pwerus o'r anawsterau y mae pobl anabl yn eu hwynebu wrth ddefnyddio gwasanaethau y mae pob un ohonom fwy neu lai yn y Siambr hon yn eu cymryd yn ganiataol.

Hoffwn ganmol Whizz-Kids am y gwaith y maent hwy a'r Pwyllgor Deisebau wedi'i wneud i dynnu sylw at rai o'r materion hynny. Rhannaf y rhwystredigaeth a fynegwyd gan bobl anabl a phobl sydd â symudedd cyfyngedig wrth geisio defnyddio ein system trafnidiaeth gyhoeddus. Teimlwn ei bod ar adegau'n ddirdynnol gweld yr heriau beunyddiol a wynebir gan bobl sydd ond eisiau gallu cysylltu'n well â phobl eraill, â mannau eraill, â gwasanaethau ac i weithio.

Ddirprwy Lywydd, credaf fod gormod o orsafoedd trenau yng Nghymru yn parhau i fod yn anhygyrch a bod gormod o'r cerbydau trenau ar ein rhwydwaith yn methu cyrraedd y safon y dylem ei derbyn yn 2018. Ond wrth ddarparu gwasanaethau rheilffyrdd ar gyfer Cymru yn y dyfodol, bydd Trafnidiaeth Cymru yn gweithio gyda Network Rail a'r gweithredwr trenau nesaf i wella mynediad at y rheilffyrdd ar gyfer yr holl bobl. Wrth gwrs, ni fydd newid yn digwydd dros nos, ond rhaid iddo ddigwydd.

Rwy'n croesawu cefnogaeth y pwyllgor i'n hargymhellion i gyflwyno canllawiau statudol mewn perthynas ag ansawdd gwasanaethau bysiau lleol a darparu seilwaith bysiau lleol. Rydym wedi gwneud cynnydd ar wella gwasanaethau bysiau drwy ddefnyddio'r arian a ddarparwn drwy ein grant cynnal gwasanaethau bysiau i wella ansawdd gwasanaethau bysiau lleol fel y nodir yn ein safonau ansawdd bysiau Cymru gwirfoddol.

Mae gweithredwyr bysiau yn gosod systemau cyhoeddiadau clyweledol stop nesaf ar eu bysiau, a hoffwn longyfarch Bws Caerdydd, Trafnidiaeth Casnewydd a Bysiau Arriva gogledd Cymru, sydd oll wedi gwneud cynnydd rhagorol dros y pedair blynedd diwethaf yn hyn o beth. Hoffwn groesawu penderfyniad Stagecoach hefyd i fuddsoddi mewn bysiau mwy newydd, crandiach a glanach sydd hefyd yn cynnwys technoleg cyhoeddiadau clyweledol stop nesaf.

Mae gwasanaethau bysiau'n gwella ac mae angen inni wella ein seilwaith bysiau. Byddaf yn cyflwyno argymhellion manwl yn y gwanwyn ar sut y gallwn gynllunio i fynd i'r afael â'r materion hyn yn y dyfodol, ynghyd â sut y gallwn wella tacsis a gwasanaethau cerbydau hurio preifat drwy gyfundrefn drwyddedu well, wedi'i theilwra i ddiwallu anghenion pobl Cymru—holl bobl Cymru. Fel y cyhoeddais yn ddiweddar, ym mis Hydref y llynedd rwy'n credu, byddwn yn rhoi sylw i adroddiadau yn y cyfryngau ynglŷn â mynediad at wasanaethau tacsi ar gyfer pobl anabl. Dywedodd Anabledd Cymru fod pobl yn cael eu hanwybyddu a thacsis yn gwrthod eu cludo, gan eu gadael yn ddiymgeledd ac wedi'u bychanu—yn ddiymgeledd ac wedi'u bychanu. Mae hynny'n rhywbeth na ddylai neb byth ei deimlo wrth deithio o A i B.

Dywedwyd wrthym fod gwell hyfforddiant ar gyfer staff trafnidiaeth rheng flaen yn ofyniad hanfodol os ydym yn mynd i fynd i'r afael â'r problemau a drafodwyd gennym heddiw. Ym mis Rhagfyr, cyhoeddais ddatganiad polisi gyda chwe amcan sy'n canolbwyntio ar ganlyniadau a gynlluniwyd ar gyfer gwella mynediad at ein rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus, gan gynnwys trefnu hyfforddiant gwell i staff sy'n darparu ein gwasanaethau trafnidiaeth gyhoeddus. Mae ansawdd yr hyfforddiant, wrth gwrs, fel y dywedodd Mark Isherwood, yn gwbl allweddol. Byddwn yn gwneud yn siŵr y darperir hyfforddiant o'r ansawdd gorau i'r gwasanaethau trafnidiaeth.

A wnewch chi gymryd ymyriad?

Gwnaf, wrth gwrs.

Mae hyfforddiant yn bwysig iawn, ond mae gwneud yn siŵr fod pobl yn cyflawni'r hyn y cawsant eu hyfforddi i'w wneud yn bwysicach byth, onid yw?

O, yn bendant. Nid mater o ddod i gael hyfforddiant yn unig ydyw. Mae'n ymwneud â sicrhau eich bod yn cymhwyso'r hyn y cewch eich hyfforddi i'w wneud ar sail ddyddiol a'n bod yn defnyddio hyfforddiant fel ffordd o sicrhau newid diwylliannol yn y ffordd y defnyddir trafnidiaeth a'r ffordd y darperir trafnidiaeth.

Ond lluniwyd yr amcanion a amlinellais ym mis Rhagfyr, a hefyd y camau gweithredu sy'n sail iddynt, gan fy mhanel trafnidiaeth hygyrch, sy'n cynnwys sefydliadau sy'n cynrychioli pobl anabl, pobl hŷn a phobl ag anableddau dysgu, a chyda grwpiau cydraddoldeb wrth gwrs. Felly, rwy'n hyderus y bydd yr hyfforddiant a ddarperir nid yn unig yn ddigonol, ond o'r safon orau sy'n bosibl. Rwyf hefyd yn falch fod Whizz-Kids wedi cyfrannu at y gwaith hwn.

I fynd ar drywydd nifer o bwyntiau eraill a grybwyllwyd, credaf fod yr hyn a ddywedodd David Rowlands a Janet Finch-Saunders am deithio pryd bynnag y bo angen, rwy'n credu bod hynny'n gwbl hanfodol er mwyn sicrhau y gall pobl fyw bywydau mor annibynnol â phosibl. Rwy'n meddwl bod yr hyn y siaradodd Mike Hedges a Rhun ap Iorwerth amdano, ynghylch y bygythiad o fyw bywyd sy'n eich gadael yn ynysig ac yn unig, yn real iawn i lawer o bobl. Roeddwn mewn digwyddiad ddydd Gwener diwethaf a gynhaliwyd gan Cyngor ar Bopeth i edrych ar sut y gellir defnyddio trafnidiaeth, gwell cysylltedd, i fynd i'r afael â thlodi, mewn ardaloedd gwledig yn benodol, ac yn enwedig mewn ardaloedd gwledig lle y ceir pobl sydd â symudedd cyfyngedig. Mae'n mynd yn ôl i hierarchaeth anghenion Maslow. Os nad ydych wedi eich cysylltu â phobl a gwasanaethau, rydych yn fwy tebygol o fyw bywyd sy'n ofidus ac yn afiach, ac felly rydych yn cyfrannu at straen ar y GIG a hefyd yn rhwystro'r economi rhag tyfu fel y byddem yn dymuno.

Hefyd, o ran cyhoeddiadau clyweledol stop nesaf, roedd hyn yn rhywbeth a grybwyllwyd yn benodol gan Janet Finch-Saunders. Dyma safbwynt y mae pawb ohonom wedi ei arddel—y safbwynt a amlinellir yn yr argymhelliad—a chredaf na ddylai fod yn agored i'w drafod o gwbl. Mae'r hyn a ddefnyddiwn o'r grant cynnal gwasanaethau bysiau wedi ei gynllunio nid yn unig i wella ansawdd gwasanaethau bysiau ar gyfer rhai teithwyr, mae wedi ei gynllunio, ac fe ddylid ei ddefnyddio, ar gyfer gwella ansawdd gwasanaethau ar gyfer pob teithiwr. Felly, dylai pob gweithredwr gwasanaeth sy'n gwneud cais am arian y grant cynnal gwasanaethau bysiau wneud y gwelliannau hyn i gyhoeddiadau clyweledol stop nesaf.

Ddirprwy Lywydd, rwy'n credu ei bod hi bellach yn bryd troi geiriau'n weithredoedd, a nawr yw'r amser i ddarparu system trafnidiaeth gyhoeddus hygyrch a chynhwysol fel y mae gan bobl Cymru hawl i'w ddisgwyl. A nawr yw'r amser, rwy'n meddwl, inni ddod at ein gilydd i atal unrhyw berson rhag cael eu gadael yn ddiymgeledd neu wedi'u bychanu gan fethiant trafnidiaeth i addasu i anghenion pob teithiwr yn yr unfed ganrif ar hugain.

Diolch. A gaf fi alw ar David Rowlands i ymateb i'r ddadl?

Iawn, yn gyntaf oll, hoffwn ddiolch i'r holl Aelodau am eu cyfraniadau i'r ddadl ac i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ymateb cadarnhaol i'r ddeiseb ac argymhellion y pwyllgor?

Soniodd Mike Hedges am ddewrder Whizz-Kidz yn rhoi tystiolaeth i'r pwyllgor, ac ailadroddodd nifer o'r pwyntiau yn yr adroddiad, ond ychwanegodd fod pobl anabl yn aml yn penderfynu peidio â mynd allan am eu bod ofn defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus. Soniodd hefyd am hyfforddi gyrwyr, gweithredwyr ac ati, a'r gwahaniaeth rhwng theori a chyflawniad y drefn hyfforddi honno ar lawr gwlad.

Rhoddodd Rhun ap Iorwerth adborth i ni gan ei etholwyr dros y blynyddoedd ac o'i ymgysylltiad â phobl anabl yn ei etholaeth. Soniodd fod pobl anabl yn teimlo eu bod yn faich ar deithwyr oherwydd eu bod yn achosi oedi, gan beri iddynt beidio â defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, sy'n arwain, wrth gwrs, at eu hynysu ac at unigrwydd. Soniodd Rhun hefyd y dylai pobl anabl allu defnyddio trafnidiaeth pryd bynnag y bo'i hangen arnynt.

Lleisiodd Janet Finch-Saunders ei hedmygedd o'r cyflwyniadau i'r pwyllgor wyneb yn wyneb ac ar fideo, a gofynnodd ynglŷn â'r cynllun cymorth waled oren. Soniodd hefyd am bwysigrwydd cymhorthion clyweledol ar bob math o drafnidiaeth, yn enwedig gorsafoedd rheilffordd. Dylai mynediad fod yn hawl i bobl anabl.

Dywedodd Mark Isherwood fod hon wedi bod yn broblem barhaus ers amser hir iawn, a gwnaeth y pwynt ei fod yn credu nad oedd Llywodraeth Cymru o ddifrif ynghylch yr argymhellion a wnaeth y pwyllgor. Soniodd yn faith am yr awydd i gael hyfforddiant ar ymwybyddiaeth o anabledd, a'r angen i gydweithio'n drawsffiniol er mwyn darparu'r mynediad sydd ei angen.

Ysgrifennydd y Cabinet, diolch i chi am eich llongyfarchiadau i'r pwyllgor am y gwaith a wnaethom ar gynhyrchu'r adroddiad hwn. Soniodd Ken pa mor rymus oedd yr ymgysylltiad wedi bod yn y broses ymchwilio er mwyn nodi'r problemau a wynebir gan bobl anabl. Soniodd Ysgrifennydd y Cabinet am y gwelliannau a wnaed eisoes, ond cydnabu fod llawer mwy i'w wneud. Diolch iddo am ei amlinelliad helaeth o'i gynlluniau ar gyfer mynd i'r afael â'r problemau yn y dyfodol.

I grynhoi, rwyf am orffen drwy ailadrodd diolch y pwyllgor i'r deisebwyr am gyflwyno'r ddeiseb, ac am y dystiolaeth rymus a theimladwy a ddarparwyd ganddynt. Rydym yn gobeithio y ceir gwelliannau go iawn yn ystod yr ychydig flynyddoedd nesaf i wella profiadau pobl anabl ar bob math o drafnidiaeth gyhoeddus ac ar draws pob math o anabledd.

Diolch. Y cynnig yw nodi adroddiad y pwyllgor. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes; felly, yn unol â Rheol Sefydlog 12.36, derbyniwyd y cynnig.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.