Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, ac rydw i'n galw ar arweinydd y tŷ, Julie James.

Diolch, Llywydd. Mae dau newid i fusnes yr wythnos hon. Bydd y Prif Weinidog yn gwneud datganiad ar ' Y Polisi Masnach: Materion Cymru' cyn bo hir, ac yn ddiweddarach y prynhawn yma byddaf yn gwneud datganiad ar ganmlwyddiant rhoi'r bleidlais i fenywod. Mae busnes y tair wythnos nesaf i'w weld ar y datganiad a chyhoeddiad busnes a welir ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

A gaf i ddatganiad neu eglurhad ar ddau fater, os gwelwch yn dda, arweinydd y tŷ? Mae'r cyntaf yn ymwneud â therfynu darpariaeth beichiogrwydd ar gyfer menywod o Ogledd Iwerddon a'r ymgynghoriad a gyflwynwyd gan y Llywodraeth. Nid wyf yn gwneud unrhyw sylwadau am sylwedd yr ymgynghoriad, ond rwyf wedi cael sylwadau niferus dros y penwythnos am hyd y cyfnod ymgynghori y mae'r Llywodraeth wedi'i ganiatáu ar gyfer y darn pwysig hwn o waith. Mae'n debyg, o'r hyn sydd wedi ei ddweud wrthyf i, mai dim ond pedair wythnos yw hyd yr ymgynghoriad. Cafodd ei lansio ar 12 Ionawr a bydd yn cau ar 9 Chwefror. Ac roeddwn i'n meddwl tybed, o ystyried y diddordeb cyhoeddus yn y mater hwn, a yw'r Ysgrifennydd yn fodlon ymestyn y cyfnod ymgynghori? Tynnwyd fy sylw at y ffaith bod gan ymgynghoriadau eraill a lansiwyd yn yr un modd ac ar ddyddiad tebyg gyfnodau ymgynghori hwy o lawer. Mae'r un, er enghraifft, a ddygwyd i'm sylw, wedi dechrau ar yr un diwrnod ac mae 65 diwrnod i fynd, ac mae'n cau ar 3 Ebrill, ac mae gan yr ymgynghoriad nesaf, a lansiwyd ar yr un diwrnod, ar yr amddiffyniad o gosb resymol, 64 diwrnod arall i fynd , ac mae wedi'i lansio ar 9 Ionawr a daw i ben ar 2 Ebrill. Fel y dywedaf, nid wyf yn gwneud unrhyw sylwadau am sylwedd yr ymgynghoriad, ond rwy'n credu bod y sylwadau a wnaed ynghylch hyd yr ymgynghoriad yn haeddu eglurhad ynghylch pam mai cyfnod o bedair wythnos yn unig o ymgynghori a nodwyd ar gyfer yr ymgynghoriad penodol hwn, a gyflwynwyd gan y Llywodraeth, yn hytrach na chyfnod hwy, sef y cyfnod arferol y mae Llywodraeth Cymru yn ei ganiatáu ar gyfer darnau o waith o'r fath.

Ac yn ail, a gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol? Rwyf ar ddeall ei fod wedi awgrymu, mewn cyfarfod cyngor partneriaeth Cymru yn ddiweddar, bod hyn yn wir yn ôl ar agenda'r Llywodraeth—sef ad-drefnu llywodraeth leol—a bod hyn yn ganlyniad uniongyrchol o beidio â gwneud unrhyw gydweithredu gorfodol. Mae hyn yn amlwg yn mynd yn groes i honiad yr Ysgrifennydd Cabinet blaenorol dros lywodraeth leol y byddai llywodraeth leol yn cael cyfnod o 10 mlynedd o sefydlogrwydd. Nawr, os yw ei sylwadau wedi eu cyfleu'n anghywir, yna byddai'n fuddiol iawn i gael datganiad i egluro ei sylwadau yn y cyfarfod partneriaeth hwnnw, oherwydd, yn amlwg, fe'm harweinir i gredu iddo roi sicrwydd bod ad-drefnu yn ôl ar yr agenda, sy'n mynd yn groes i'r sicrwydd a roddwyd gan yr Ysgrifennydd Cabinet blaenorol.

Ar y mater cyntaf pwysig iawn, clywodd Ysgrifennydd y Cabinet eich sylwadau yn sicr, ac os oes gennych chi enghreifftiau penodol sy'n eich arwain i'r casgliad bod yr ymgynghoriad hwnnw yn rhy fyr, yna rwy'n awgrymu eich bod chi'n ysgrifennu at Ysgrifennydd y Cabinet gan nodi'r enghreifftiau hynny. Mae'n dangos ei barodrwydd i'w hystyried.

Ac ar yr ail, rwy'n credu y gallwch chi glywed Ysgrifennydd y Cabinet yn gwadu'n chwyrn ei fod wedi dweud unrhyw beth o'r fath. Felly, nid wyf yn credu bod unrhyw angen am ddatganiad dilynol.

Yn rhyfedd iawn, mae gennyf innau yr un dau bwnc hynny hefyd i'w codi gydag arweinydd y tŷ, ond mewn ffordd hollol wahanol. Felly, yn gyntaf oll, a gawn ni ddadl, yn wir, ar ryddid llywodraeth leol o reolaeth Llywodraeth ganolog? Oherwydd fy mod i'n sylwi bod Alun Davies, sef Gweinidog Cymru dros lywodraeth leol, yn mynychu cyfarfodydd gweithrediaeth genedlaethol y Blaid Lafur, a benderfynodd yr wythnos diwethaf i ymyrryd yn uniongyrchol yng ngweithrediadau awdurdod lleol Haringey. Nawr, mae Alun Davies wedi dweud wrthyf i yn y Siambr hon ei fod yn credu y dylai awdurdodau lleol fel sir Benfro fod yn rhydd i wneud eu penderfyniadau eu hunain, a bod yn atebol i'w hetholwyr yn unig am eu penderfyniadau yn y blwch pleidleisio. Ond fel Aelod sy'n mynychu cyfarfodydd gweithrediaeth genedlaethol y Blaid Lafur, mae wedi bod yn rhan o ddweud wrth gyngor Haringey sut i ymddwyn ac, yn wir, o gael gwared ar arweinydd y cyngor lleol. Nawr, nid wyf am gymryd ochr neb yn Haringey—

Nac ydych, ond mae angen i chi ddod at y pwynt ynghylch pam mae cyngor Haringey yn haeddu trafodaeth yn y fan yma.

Oherwydd hyn, does bosib. Mae'n anarferol iawn—yn anarferol iawn—i Weinidog dros lywodraeth leol mewn un wlad ddatganoledig ddweud wrth awdurdod lleol mewn gwlad ddatganoledig arall sut y dylai ymddwyn, ac rwy'n credu pe byddai hyn wedi bod yn Weinidog yn Lloegr mewn plaid arall—y Blaid Geidwadol er enghraifft—yn dweud wrth awdurdod lleol yng Nghymru beth i'w wneud, byddai cryn dipyn o sôn am hynny yn y Siambr hon. Felly, gadewch inni gael dadl, Llywydd, i ddatrys y materion hyn. Pwy sy'n rheoli llywodraeth leol mewn gwirionedd—ai cynghorwyr etholedig lleol neu'r Gweinidog gyferbyn â mi yn y fan yma?

Yn ail, a gaf i alw am ddadl ar y mater arall a ddywedais i ei fod yn gyffredin i mi ac i arweinydd y Ceidwadwyr, ond eto, mewn ffordd wahanol iawn — dadl, yn wir, ar y ddarpariaeth o wasanaethau erthylu ar gyfer menywod a merched o Ogledd Iwerddon yng Nghymru? Rhoddodd y Prif Weinidog addewid, mewn gwirionedd, ym mis Gorffennaf i'r Siambr hon y byddai'r ddarpariaeth yn digwydd. Felly, mewn gwirionedd, rwyf braidd yn ansicr ynghylch pam yr ydym ni'n cael ymgynghoriad. [Torri ar draws.] Mae gennyf i farn wahanol iawn. Pam mae yna ymgynghoriad? Pam nad yw cyhoeddiad y Prif Weinidog ym mis Gorffennaf y byddai hyn yn digwydd yn dal i fod heb ei weithredu? Ond er hynny, gadewch i ni fanteisio ar y cyfle y mae'r ymgynghoriad hwn wedi ei roi inni, a'r ffaith bod 100 mlynedd ers i fenywod gael pleidleisio am y tro cyntaf a chael hawl i'w barn wleidyddol eu hunain dros eu cyrff a'u hatgenhedlu eu hunain er mwyn gallu cynnal dadl ar hawliau erthylu fel y gallwn ni symud ymlaen tuag at ddull sy'n wirioneddol seiliedig ar feddygaeth yn y wlad hon. Rwy'n credu y byddai'r Senedd hon yn penderfynu gyda mwyafrif llethol i ymestyn i'n chwiorydd yng Ngogledd Iwerddon yr un cymorth meddygol ag a gynigir i ddinasyddion eraill yn y DU ac yn wir ledled yr UE.

Yn olaf, a gawn ni ddadl ar argyfwng gwirioneddol sy'n digwydd ym maes bancio gwledig yng Nghymru ar hyn o bryd? Yn yr ychydig wythnosau nesaf, bydd Abergwaun yn colli ei fanc olaf. Os edrychwch ar fap o orllewin Cymru, fydd yna fawr ddim o fancio rhwng banc rhan-amser yn Nhyddewi a banc yn Aberteifi. Gallwn weld, o ddata'r Swyddfa Ystadegau Gwladol, mai gorllewin Cymru sydd wedi dioddef fwyaf o golli banciau dros y pum mlynedd diwethaf o'i gymharu â rhannau eraill o'r DU. Mae Adam Price a minnau wedi cyflwyno datganiad o farn yn y fan yma yn cyfeirio at adroddiad y Sefydliad Polisi Cyhoeddus i Gymru, 'Time for a Full Public Bank in Wales?' Byddai hwn yn bwnc ardderchog ar gyfer dadl, yn fy marn i. Byddai'n caniatáu i'r holl Aelodau fyfyrio ar faterion bancio cyhoeddus yn eu cymunedau eu hunain a hefyd byddai'n ein galluogi i gynnig dewis cadarnhaol gwirioneddol, gan gynnwys banc pobl Cymru ar fodel y banciau cynilo lleol.

Diolch i chi am y tri phwnc yna. O ran yr un cyntaf, ni allaf ond teimlo nad yw prosesau mewnol y Blaid Lafur yn fater ar gyfer y Senedd, er os oes gan yr Aelod gymaint o ddiddordeb, gallaf i roi ffurflen gais iddo, os yw eisiau ymuno â'r blaid a chymryd diddordeb pellach.

O ran yr ail bwynt, roedd Ysgrifennydd y Cabinet yma i wrando ar y pwyntiau pwysig a godwyd gennych chi, ac rwy'n siŵr y bydd yn ysgrifennu atoch chi maes o law i egluro beth yw diben yr ymgynghoriad. Mewn gwirionedd, mae'n rhoi arwydd i mi ei fod yn hapus i wneud hynny.

O ran yr argyfwng gwledig mewn banciau, mewn gwirionedd mae'n argyfwng cyffredinol. Mae argyfwng tebyg yn fy etholaeth  ganolog a threfol iawn i. Mae'n bwynt pwysig, a byddaf yn sicr yn trafod, fel y Gweinidog cydraddoldeb, gyda nifer o Ysgrifenyddion y Cabinet, y ffordd orau o ymdrin â hynny a'r datrysiadau yma ar lawr y Senedd.

Ar y canfed pen-blwydd hwn o fenywod yn cael pleidlais gyfyngedig—wrth gwrs, roedd hyn ar adeg pan mai dim ond pleidlais gyfyngedig oedd gan ddynion hefyd; nid oedd gan bob dyn yr hawl i bleidleisio ychwaith—mae angen inni wneud yn siŵr bod pleidleisiau i fenywod yn cyfrif a bod cynrychiolaeth menywod yn ein sefydliadau gwleidyddol yn cyfrif hefyd.

Roeddwn i eisiau codi, arweinydd y tŷ, y mater o dlodi misglwyf, oherwydd, mae'n syfrdanol i ddeall na all un o bob 10 o fenywod fforddio cynnyrch hylendid personol pan fyddant yn cael eu misglwyf, ac mae hyd yn oed yn fwy syfrdanol, rwy'n credu, deall bod 12 y cant o ferched yn defnyddio deunyddiau eraill i ymdrin â'u misglwyf oherwydd na allant fforddio'r deunyddiau hyn, ac mae'n amlwg bod effaith enfawr ar eu gallu i ymgysylltu â'u hastudiaethau a phob agwedd arall ar ymgysylltu mewn cymdeithas sifil. Felly, roeddwn i'n meddwl tybed a yw hi'n bosibl cael datganiad gan y Llywodraeth ar sut i ymdrin â'r pwnc cymhleth a phersonol iawn hwn fel y gallwn ni gael dadl ar sut yr ydym ni'n mynd i'w ddatrys gyda'n gilydd.

Mae'r Aelod yn codi pwynt hynod bwysig. Yn rhan o waith ehangach Llywodraeth Cymru i leihau anghydraddoldeb a lliniaru effaith tlodi, rydym ni'n ystyried nifer o ffyrdd o ddatblygu cynllun cyflenwi i sicrhau cynhyrchion hylendid personol i ferched yn rhad ac am ddim ar gyfer, dyweder, defnyddwyr banc bwyd ac mewn ysgolion ac yn y blaen. Mae'r gwaith ar gyfnod cynnar. Rydym ni'n monitro llawer o'r gwaith a wneir gan gydweithwyr yn yr Alban ac mewn mannau eraill, a byddwn yn cyflwyno ystod o fesurau ar ôl cwblhau'r gwaith o fonitro union effaith posibiliadau amrywiol y cynlluniau a allai gael eu datblygu, ac mae'n ddigon posibl y byddwn ni'n cyflwyno amrywiaeth o wahanol fesurau mewn amgylchiadau priodol. Ond gallaf sicrhau yr Aelod ein bod wir o ddifrif ynglŷn â hyn, ac y byddwn ni'n edrych o ddifrif ar y cynlluniau hyn yn y dyfodol.

Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd ar amseroedd aros ar gyfer profion canser y coluddyn yng Nghymru? Mae adroddiad a gyhoeddwyd gan Bowel Cancer UK wedi datgelu bod cleifion mewn pump o'r saith Bwrdd Iechyd yng Nghymru yn aros yn hwy ar gyfer y prawf i ddiagnosio canser y coluddyn. Mae'n achos pryder eu bod wedi canfod hefyd fod llai na hanner y bobl sy'n gymwys ar gyfer profion sgrinio canser y coluddyn yng Nghymru wedi cymryd rhan. Mae hon yn sefyllfa sydd wir yn peri pryder. Mae Cymru yn safle—allan o 29 o wledydd yn Ewrop, rydym ni yn y bumed ar hugain safle ar gyfer goroesi canser y coluddyn ar ôl pum mlynedd, a dyma mewn gwirionedd y lladdwr ail fwyaf yng Nghymru a'r pumed, mwy neu lai, yn y Deyrnas Unedig gyfan. Hefyd, mae galw cynyddol am endosgopi mewn ysbytai a diffyg capasiti hefyd yn ein hysbytai ac amseroedd aros hir yn ein hysbytai ar gyfer sgrinio canser y coluddyn, sydd yn gwbl annerbyniol y dyddiau hyn. O gofio'r ffaith mai canser y coluddyn yw'r pedwerydd—nid y pumed, mae'n ddrwg gennyf—canser mwyaf cyffredin yng Nghymru, a gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet ar ba gamau y bydd ef yn eu cymryd i fynd i'r afael â'r canfyddiadau difrifol yn yr adroddiad hwn cyn gynted â phosibl? Diolch.

Wel, rydym ni'n cyhoeddi'r holl wybodaeth y mae'r Aelod yn ei defnyddio yn y fan yna yn rheolaidd iawn. Roedd Ysgrifennydd y Cabinet yma i glywed eich pryderon, a gwnaethoch godi nifer o bwyntiau pwysig yn y fan yna sy'n destun cryn drafodaeth rhwng ef a minnau, ar y mater cydraddoldeb, er enghraifft, a'r defnydd mewn gwahanol gymunedau ac ati. Rydym yn sicr wedi clywed hynny a byddwn i'n hapus iawn i siarad â'r Aelod am y ffordd orau o sicrhau bod pob cymuned yng Nghymru yn cael eu gwasanaethu.

Arweinydd y tŷ, efallai y byddwch chi'n ymwybodol y bu damwain arall ar yr M4 eto y bore yma, ar gylchfan Ynysforgan ychydig y tu allan i Abertawe, sydd, fel y gwyddoch, yn ddigwyddiad cyffredin yn yr ardal. Ac yn ogystal â bod yn fater amlwg o ddiogelwch, gall hyn achosi anhrefn traffig ar y rhan hon o'r draffordd a'r ffyrdd cyfagos. Nawr, yn ôl ym mis Hydref 2016, cyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet dros drafnidiaeth ddatganiad ysgrifenedig pryd y dywedodd ei fod wedi gofyn i'w swyddogion ymgysylltu â dinas-ranbarth bae Abertawe mewn astudiaeth ehangach o goridor yr M4 o gwmpas Abertawe. Felly, gan gydnabod pwysigrwydd y mater hwn, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gytuno nawr i gyflwyno dadl ar y dewisiadau ar gyfer gwella'r darn hwn o'r M4 o gwmpas Abertawe? Diolch.

Mae'r Aelod yn codi pwynt hynod bwysig. Mae'r M4 o gwmpas Abertawe wedi cael nifer o anawsterau yn ddiweddar ar sail barhaus, yr ydym ni i gyd, rwy'n siŵr, yn ymwybodol ohonynt, yn enwedig y rhai ohonom ni sy'n dod o'r ardal honno. Gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet yn edrych ar amrywiaeth o fesurau ar hynny a bydd yn diweddaru'r Senedd pan fydd y gwaith hwnnw wedi'i wneud.

Fel y dywedodd siaradwyr blaenorol, mae heddiw yn ddiwrnod hanesyddol, yn dathlu 100 mlynedd ers i rai menywod gael y bleidlais am y tro cyntaf. Felly, beth all y Llywodraeth ei wneud i geisio ei gwneud yn haws i fenywod bleidleisio? Roeddwn i'n meddwl tybed, a allai'r Llywodraeth ystyried, wrth gynnal ei busnes, i weld beth allai wneud, yn enwedig dros fenywod nad Saesneg yw eu hiaith gyntaf, a pha un a oes unrhyw gynlluniau penodol y gellid eu datblygu.

Ac, yn ail, pe byddai unrhyw bosibilrwydd o ymestyn yr anhysbysrwydd y mae dioddefwyr cam-drin domestig yn ei gael—. Mae hynny'n para am flwyddyn yn unig, sy'n golygu bod yn rhaid iddyn nhw wneud cais o'r newydd bob blwyddyn a mynd drwy'r holl brawf i ddangos eu bod wedi bod yn dioddef. Wn i ddim a oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw bwerau yn y maes hwn, ond a yw hyn yn rhywbeth y gallai'r Llywodraeth edrych arno?

Ie, yn wir. Mae'r Aelod yn codi nifer o bwyntiau pwysig iawn. Caiff pwerau etholiadol eu datganoli i'r Cynulliad yn Neddf Cymru, ac nid ydyn nhw wedi eu gorfodi hyd yn hyn, fel rwy'n siŵr y mae'r Aelodau yn ei wybod. Rydym ni wedi gweithio'n galed iawn gyda Swyddfa'r Cabinet yn edrych ar y gyfraith o ran cofrestru etholiadol, i'w gwneud yn haws i fenywod gofrestru'n ddienw mewn amgylchiadau o drais domestig ac amgylchiadau eraill. Ac mae Llywodraeth y DU newydd gadarnhau ym mis Medi y byddant yn bwrw ymlaen â chynlluniau i'w gwneud yn haws o lawer i oroeswyr cam-drin domestig gofrestru'n ddienw, ac rydym ni'n cydweithredu'n gyfan gwbl ar hynny cyn inni gael y pwerau hyn ein hunain.

Rydym ni hefyd yn cyflwyno amrywiaeth o fesurau. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros wasanaethau cyhoeddus wedi bod yn edrych ar ystod o faterion yn ymwneud â diwygio etholiadol, y bydd llawer ohonyn nhw yn ymwneud â'i gwneud yn haws pleidleisio mewn nifer o amgylchiadau, a byddant yn cynnwys pobl nad Saesneg yw eu hiaith gyntaf, a phobl â phroblemau symudedd a phroblemau cydraddoldeb eraill, ac rwyf mewn cyfres o drafodaethau gydag ef am yr ymgynghoriad hwnnw a'i ganlyniadau, y byddwn ni'n bwrw ymlaen ag ef.

Dim ond un eitem yr wyf eisiau ei chodi, ac rwy'n galw ar Lywodraeth Cymru i gael dadl y Llywodraeth ar wasanaethau atal ac ymyrryd yn gynnar, y mae ei datganiadau a'i deddfwriaeth yn eu cefnogi yn barhaus ac yn briodol, ond yn ymarferol mae ei gweithredoedd yn lleihau'r gwasanaethau hyn ar gost ychwanegol enfawr i'n gwasanaethau iechyd a'r gwasanaethau cymdeithasol, sydd ar lefel argyfwng. Yr wythnos diwethaf, clywsom siom gan y Prif Weinidog a'r Ysgrifennydd dros addysg bod Afasic Cymru yn cau, er bod y penderfyniad i gau Afasic Cymru wedi ei orfodi ar ei ymddiriedolwyr gan benderfyniad Llywodraeth Cymru i roi terfyn ar y grant cyflawni ar gyfer plant a theuluoedd a symud y cyllid i fannau eraill. Afasic Cymru yw'r unig elusen sy'n cynrychioli teuluoedd plant sydd ag anghenion lleferydd, iaith a chyfathrebu yng Nghymru, ac yn y gogledd yn unig mae wedi cefnogi cannoedd o deuluoedd yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, gan dynnu pwysau oddi ar y gwasanaethau statudol, a gwella bywydau.

Mae Cymorth i Ferched Cymru wedi mynegi pryder bod y cyllid uniongyrchol y mae'n ei gael gan Lywodraeth Cymru wedi gostwng o £355,000 am wasanaethau arbenigol trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, i ddim ond £34,000 yn y flwyddyn ariannol bresennol, ac er bod y cyllid i fod i gael ei drosglwyddo i'r byrddau iechyd rhanbarthol, maen nhw'n dweud nad yw hyn wedi digwydd. Ddydd Gwener diwethaf, es i i'r arddangosfa Achub Grant Byw'n Annibynnol Cymru, i ddangos fy nghefnogaeth i'r ymgyrch, a arweinir gan Nathan Lee Davies yn Wrecsam, oherwydd eu bod yn cydnabod bod cynlluniau Llywodraeth Cymru i roi terfyn ar glustnodi arian yn golygu y bydd perygl i allu pobl anabl sydd ag anghenion gofal a chymorth uchel fyw yn annibynnol, gan y bydd yr arian yn hytrach yn mynd heb ei glustnodi i awdurdodau lleol. Codwyd pryderon tebyg yn uchel ac yn gyson gyda chi gan y gymuned cymorth sy'n gysylltiedig â thai ynghylch Cefnogi Pobl, ar ôl ichi ysgrifennu at awdurdodau lleol i ddweud y byddwch chi'n dod â'r clustnodi i ben ar gyfer Cefnogi Pobl, a rhoi iddynt yr hyblygrwydd gwario sydd ar hyn o bryd yn mynd i wasanaethau atal ac ymyrryd yn gynnar.

Ac yn olaf, fe soniaf am un enghraifft arall. Y llynedd, fe wnaethoch ddileu neu dynnu £5.5 miliwn oddi ar y Gronfa Teulu ar gyfer teuluoedd agored i niwed sydd â phlant anabl, sy'n golygu bod nifer y teuluoedd a gefnogir eleni wedi gostwng o 5,429 i 875 yn unig, a dywedodd y mwyafrif nad ydynt yn cael y cymorth bellach, nad oes unrhyw gymorth arall ar gael iddynt. Mae'r arbed arian ffug hwn yn ychwanegu degau, os nad cannoedd o filiynau o bunnoedd a phwysau ar ein gwasanaethau cymdeithasol a'r gwasanaeth iechyd. Mae'n mynd yn gwbl groes i ysbryd eich deddfwriaeth a'ch camau gweithredu sy'n gysylltiedig ag atal ac ymyrraeth gynnar, ac rwy'n eich annog i gael dadl fel y gallwn ni drafod hyn yn llawn, gyda'r gobaith y gallwn ni gytuno ar ffordd i ddechrau adfer y cymorth i'r prosiectau sy'n gwneud cymaint o wahaniaeth yn y cymunedau ac i deuluoedd ledled Cymru.

Diolch i chi am godi'r pwyntiau pwysig yna. Ac nid wyf yn amau diffuantrwydd yr Aelod o ran dymuno cefnogi'r sefydliadau a nodwyd ganddo, ond mae nifer o achosion wrth wraidd hynny, yn enwedig rhaglen cyni parhaus Llywodraeth y DU sy'n torri cyllidebau i'r lle hwn, yn eithaf difrifol, am resymau ideolegol. Mae'n anodd iawn gwahanu'r ddau beth yn y ffordd y mae'r Aelod yn ceisio ei wneud, oherwydd eu bod yn ganlyniad uniongyrchol i bolisïau cyni. Hefyd, rydym ni'n ymateb i gais llywodraeth leol, yr wyf yn ei gefnogi'n llwyr, a'r Llywodraeth hefyd, i ymddiried ynddyn nhw, a'r mandad democrataidd lleol sydd ganddyn nhw, wrth ddosbarthu arian yn deg yn lleol. Ac felly rydym ni'n cymryd y cyfyngiadau clustnodi a neilltuo oddi arnyn nhw, i roi'r hyblygrwydd mwyaf posibl iddyn nhw, yn wyneb yr agenda cyni parhaus. Felly, nid wyf i'n credu bod unrhyw angen cael dadl ar hynny. Mae'r llinellau ideolegol wedi eu llunio'n gadarn, ac mae arnaf ofn ein bod ni wir o blaid ymddiried mewn llywodraeth leol a sicrhau ein bod ni'n gwneud ein gorau glas i wneud iawn am yr agenda cyni y mae ei Lywodraeth ef yn parhau i'w dilyn.

Roeddwn i'n meddwl tybed a gawn ni ddadl neu ddatganiad sy'n rhoi diweddariad inni ar dasglu'r Cymoedd a'i drafodaethau. Rwy'n ymwybodol eu bod wedi ymgysylltu â Chyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot yr wythnos diwethaf, a byddai'n ddefnyddiol i ni fel Aelodau Cynulliad ddeall beth oedd y trafodaethau hynny. Rwy'n dweud hyn yng nghyd-destun y ffaith fy mod i wedi bod mewn cyfarfod cyhoeddus neithiwr, yn trafod y cynnig o gau ysgol Cymer Afan yng Nghwm Afan. Rydym ni'n gwerthfawrogi nad yw'r tasglu yn ymwneud ag addysg yn unig, ond os ydych chi'n cau'r ysgol, byddwch yn tynnu'r galon allan o'r gymuned, ac felly gallai hyn arwain at y tasglu yn peidio â bod mor berthnasol ag yr hoffai Llywodraeth Cymru iddo fod. Felly, tybed a gawn ni'r wybodaeth ddiweddaraf am y trafodaethau hynny, oherwydd ein bod ni eisiau i'r gymuned gymryd rhan yn y tasglu hwnnw. Ond os ydyn nhw'n mynd i gael eu drysu gan agenda Llywodraeth Cymru o ran y cyngor lleol, yna mae angen inni gael eglurder ar hynny.

Ie, bydd y Gweinidog gwasanaethau cyhoeddus, sy'n cadeirio tasglu'r Cymoedd, yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd ar ôl y cylch presennol o gyfarfodydd, ac mae un arall ddydd Llun, er enghraifft. Mae nifer ohonom ni'n aelodau o dasglu'r Cymoedd, a bwriad pendant tasglu'r Cymoedd yw adrodd yn ôl yn rheolaidd i'r Senedd, gan roi'r wybodaeth ddiweddaraf, fel y dywed yr Aelod.

Roeddwn i mewn gwirionedd yn mynd i ofyn yr un cwestiwn y mae Bethan Jenkins newydd ei ofyn. Aeth y ddau ohonom ni i gyfarfod llawn pobl ac emosiynol iawn neithiwr o gymunedau sy'n frwdfrydig dros eu cymuned, sydd wedi gweld gwasanaethau yn diflannu yn eu cymuned, ac o ran tasglu'r Cymoedd—nid yw yn un o'r hybiau, ond mae ar ymylon dau hyb, a dydyn nhw ddim yn deall pa un a allant mewn gwirionedd fanteisio ar y naill na'r llall o'r ddau hyb hynny. Ond yr hyn sy'n bwysig yw deall beth y mae'r cydnerthedd yn y cymunedau cydnerth hynny yn ei olygu. Oherwydd os yw cydnerthedd yn golygu cynnwys darpariaeth addysg yn y gymuned, i sicrhau y gall y gymuned ddatblygu ynddi ei hun, yna mae'n bwysig. Nawr, rwy'n deall nad yw Ysgrifenyddion y Cabinet yn gallu rhoi sylwadau ar gynigion i gau ysgolion unigol, ond mae swyddogaeth polisi Llywodraeth Cymru yn y cynnig hwn yn mynd i fod yn bwysig. Ac felly, mae cael datganiad ar yr hyn y maen nhw'n ei olygu yn union wrth ddweud cymunedau cydnerth, a sut y mae addysg yn chwarae rhan yn y diffiniad hwnnw, yn bwysig.

Mae'r Aelod yn gwneud pwynt da iawn. Yn amlwg, nid ydym ni'n gallu gwneud sylwadau ar raglenni cau ysgolion unigol gan awdurdodau lleol unigol—mater iddyn nhw yw hynny. Nid yw tasglu'r Cymoedd yn rhywbeth ynddo'i hun— ffordd o gydlynu camau gweithredu'r Llywodraeth ar draws ardaloedd y Cymoedd ydyw. Felly, mae'r Aelod y hollol iawn i dynnu sylw at y ffaith bod angen inni allu nodi beth yr ydym ni'n ei wneud ar draws pob un o'r ardaloedd hynny, nid yn unig yn yr hybiau, ac rwy'n gwybod y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros wasanaethau cyhoeddus yn rhoi ystyriaeth i hynny wrth wneud ei ddiweddariad.

Hoffwn i alw am ddau ddatganiad yn fyr iawn. Mae'r cyntaf gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth ar fynediad i gerbydau argyfwng i safle gwersylla Shell Island drwy faes awyr Llanbedr. Mae cerbydau argyfwng wedi cael mynediad llanw uchel drwy'r maes awyr sy'n eiddo i'r Llywodraeth am dros 50 mlynedd, ond nid yw'r tenant, Snowdonia Aerospace LLP, wedi gwarantu mynediad parhaus hirdymor, gan beryglu dyfodol y busnes hwnnw. Felly, rwy'n teimlo bod angen, pan ein bod ni'n berchen ar dir a phan ein bod ni'n ei isosod, inni fod mewn gwirionedd yn ymwybodol bod y ddau fusnes, yn yr achos hwn, sy'n gweithredu ar y naill ochr i hynny yn gallu cyfathrebu a rhedeg er budd y cymunedau hynny.

A'r datganiad arall yr hoffwn ei weld yw un gan y Gweinidog trafnidiaeth ar gwymp cwmni bysiau Express Motors. Rwy'n deall bod Cyngor Gwynedd wedi dod o hyd i weithredwyr eraill i ddarparu gwasanaethau bysiau â chymhorthdal, ond ni chafwyd gwasanaethau yn lle y rhan fwyaf o'r gwasanaethau Express Motors blaenorol a oedd yn fasnachol. Er enghraifft, hyd y gwn i, mae'r gwasanaeth bob awr o Abermaw i Borthmadog eisoes wedi diflannu. A dyma'r trydydd gweithredwr masnachol i fynd allan o fusnes yn y maes hwn yn y pum mlynedd diwethaf. Bob tro y mae hyn yn digwydd, mae hyn yn effeithio'n wael ar wasanaethau a swyddi pobl leol, gan adael pobl wedi eu hynysu a heb waith. Ac rwy'n credu mewn gwirionedd bod hyn yn galw am weledigaeth tymor hwy ar sut yr ydym ni'n darparu gwasanaethau bysiau a pha un a oes angen inni edrych ar reoleiddio os ydym ni'n mynd i gael y pwerau yn ôl yma i atal y gwasanaeth bws ysbeidiol hwn y mae pobl yn gwbl ddibynnol arno yn yr ardaloedd hynny.

Mae'r Aelod yn codi dau fater pwysig iawn. O ran y cyntaf, rydym ni'n ymwybodol o faterion mynediad ar gyfer y gwasanaethau brys mewn cysylltiad â Shell Island yn ystod cyfnodau o lanw uchel yn arbennig. Mae'n fater i gyfarwyddwyr Shell Island gynnal trafodaethau â Snowdonia Aerospace yn uniongyrchol i gyrraedd trefniadau cyfeillgar, ac rydym ni'n annog y ddau barti i archwilio'r holl ddewisiadau sydd ar gael i chwilio am atebion sy'n gweithio i bawb dan sylw. Rwy'n siŵr bod yr Aelod wedi gwneud ei phryderon yn glir iawn hefyd.

O ran y materion difrifol yn ymwneud â bysiau, mae'r Aelod yn eu codi, rwy'n gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet yn edrych, ar hyn o bryd, ar reoleiddio gwasanaethau bysiau a manteision ac anfanteision hynny, a beth y gallwn ni ei ddwyn ymlaen pan fydd y pwerau yn cyrraedd yma yng Nghymru. Rwy'n gwybod ei fod yn bwriadu diweddaru'r Senedd ar gam cynnar ynglŷn â rhai o'r cynlluniau y gallwn ni eu dwyn ymlaen o ran rheoleiddio gwasanaethau bysiau a sicrhau'r system teithio cydgysylltiedig, y gwn yr hoffai hi ei weld ar gyfer Canolbarth a Gorllewin Cymru.

Arweinydd y Siambr, codais helynt y Cwrdiaid yn Afrin, Syria yn ddiweddar, y mae gwladwriaeth ymosodol Twrci yn ymosod arnyn nhw. Gofynnais ichi a fyddech chi'n ysgrifennu at Lywodraeth y DU i bwyso arnyn nhw i ddefnyddio eu sianeli diplomyddol i stopio beth mae Twrci yn ei wneud. Mae Cwrdiaid y tu allan i'n Senedd ar hyn o bryd sy'n dod o Afrin ac maen nhw'n poeni yn ofnadwy am eu teuluoedd ac nid ydynt yn gallu credu pa mor amharod yw'r Llywodraeth hon i wneud unrhyw beth. Maen nhw'n dweud wrthyf nad yw'r rhan fwyaf o Aelodau'r Cynulliad wedi mynd i siarad â nhw—a dydy hynny ddim yn iawn; Mae eu hanwyliaid yn marw ac maen nhw'n haeddu gwrandawiad. Nid ydych chi wedi dweud dim am Yemen ychwaith, o ble y daeth rhan o'm teulu i. Rhoddais enghraifft, gynsail, y tro diwethaf, pan siaradodd y Prif Weinidog i gydymdeimlo â Gwlad Belg ar ôl ymosodiad yno. Felly, pam mae gan y Blaid Lafur gydymdeimlad dewisol o'r fath tuag at ddioddefwyr trais? Ai dim ond gwledydd Ewropeaidd, gwynnach, sy'n haeddu cydymdeimlad? [Torri ar draws.] Gyda pharch at bawb yma, mae'r Llywodraeth hon wedi gwneud datganiad am Wlad Belg, ac rydych chi'n gwrthod dweud dim am y Cwrdiaid ac Yemen. A wnewch chi wneud datganiad?

Mae'r Aelod yn—. Ni allaf wneud sylw ar yr iaith y mae'n ei defnyddio. Mae'n amlwg nad yw'n rhywbeth derbyniol i'w ddweud ac nid yw'n wir ychwaith. Fe wnaethom fynegi datganiad o gydymdeimlad i gyd-wlad Ewropeaidd ar ôl ymosodiad terfysgol. Yn anffodus mae'r gwledydd yr ydych chi'n sôn amdanynt mewn sefyllfaoedd rhyfel.

Terfysgaeth wladwriaethol yw hyn. Mae dinasyddion yn cael eu bomio. [Anghlywadwy.]

Neil McEvoy, 'dyw gweiddi ddim yn gwneud eich pwynt gwleidyddol i chi, ac nid yw ceisio gwahaniaethu wrth ymosod ar grŵp ethnig penodol yn eich helpu i wneud eich pwynt, ychwaith. Felly, rwy'n gofyn ichi wneud y pwynt gwleidyddol yr hoffech chi ei wneud, ond gwnewch hynny mewn iaith sy'n briodol i'r Siambr hon. 'Dyw gweiddi yn sicr ddim yn briodol.

Diolch, Llywydd. Y cyfan yr oeddwn i'n ei ddweud oedd bod pawb yn y Siambr hon yn mynegi eu cydymdeimlad â phob cymuned sydd wedi eu dal mewn rhyfel—wrth gwrs eu bod nhw. Mae hynny'n hollol wahanol i fynegi cydymdeimlad penodol ag unrhyw wlad mewn achosion penodol o ymosodiad terfysgol mewn unrhyw ran o'r byd sy'n dioddef ymosodiadau o'r fath.

Diolch, Gweinidog.