Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Darren Millar, a gwelliannau 2 a 3 yn enw Rhun ap Iorwerth. 

Rydym ni'n troi nawr at eitem 7: dadl ar ddiwygio’r gwasanaeth prawf. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, Alun Davies.

Cynnig NDM6831 Julie James

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi cynigion ar gyfer Diwygio Gwasanaethau Prawf yng Nghymru.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd dros dro. A gaf i ddechrau drwy ddweud y bydd y Llywodraeth yn derbyn pob un o'r tri gwelliant i'r cynnig hwn y prynhawn yma?

O ran mynd ati i ddiwygio'r gwasanaeth prawf, ceir rhai gwahaniaethau athronyddol, sylweddol iawn rhyngom ni a Llywodraeth y Deyrnas Unedig ar y mater hwn. I mi, ac i ni, yr egwyddorion craidd yw ein bod ni eisiau gweld y gwasanaeth prawf yn wasanaeth adsefydlu o'r radd flaenaf sy'n buddsoddi mewn pobl ac sy'n buddsoddi mewn cymunedau. Rydym ni eisiau gweld adsefydlu yn cael ei roi wrth wraidd y gwasanaeth prawf.

Mae dogfen ymgynghori ddiweddar gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder, 'Cryfhau'r gwasanaeth prawf, meithrin hyder', wedi'i groesawu gan y Llywodraeth hon, oherwydd ein bod ni'n credu, er gwaethaf rhai gwahaniaethau o ran ein hymagwedd sylfaenol tuag at y gwasanaeth prawf, bod y ddogfen ymgynghori hon yn gosod sail inni symud ymlaen gyda gwasanaeth prawf yng Nghymru. Mae'r ymgynghoriad yn rhoi cyfle gwirioneddol i wneud pethau sy'n seiliedig ar ein profiad ni yng Nghymru ac yn seiliedig ar ein huchelgeisiau ar gyfer Cymru hefyd. Rwy'n credu bod y cynigion yn yr ymgynghoriad yn rhoi cyfle inni ddylunio gwasanaeth prawf gwell sy'n addas i'w ddiben.

Roeddwn i'n falch iawn, a chredaf y bydd holl Aelodau'r Siambr yn croesawu'r gydnabyddiaeth gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder fod Cymru mewn sefyllfa unigryw, na fyddai ceisio gwthio cynigion Seisnig ar Gymru yn gweithio, ac rwy'n credu y byddem ni i gyd yn croesawu'r gydnabyddiaeth nad yw hyn yn bosib erbyn hyn. Credaf mai dyma'r cam cyntaf yn y broses o gyflwyno gwasanaeth prawf i Gymru a fydd yn rhoi cysondeb ac yn darparu gwasanaeth cynhwysfawr i Gymru.

Mae'r cynigion yr ydym ni yn eu trafod yn cynnwys: ymgorffori swyddogaeth rheoli troseddwyr y cwmnïau adsefydlu cymunedol i'r Gwasanaeth Prawf Cenedlaethol, creu system prawf unigol yng Nghymru; cydberthynas well rhwng y strwythurau hyn a mwy o ran i bartneriaid lleol wrth lunio gwasanaethau prawf; cyfleoedd i gomisiynu ar y cyd â Llywodraeth Cymru a chomisiynwyr yr heddlu a throseddu; a'r cyfle i gyflawni mwy o integreiddio yn y gwasanaeth prawf a charchardai. Rydym ni'n cydnabod y bydd elfen o gystadleuaeth gyda'r gwasanaethau ymyrraeth ac ailsefydlu. Wrth gwrs, byddai'n well gan Lywodraeth Cymru i'r agweddau hyn fod o fewn y gwasanaeth cyhoeddus, ond rydym ni'n cydnabod bod hyn yn wahaniaeth rhyngom ni a Llywodraeth y Deyrnas Unedig.

Llywydd dros dro, yn ystod fy nghyfnod yn y swydd hon, rwyf wedi ceisio creu perthynas waith agos rhwng Llywodraeth Cymru, y Weinyddiaeth Gyfiawnder a Gwasanaeth Prawf a Charchardai ei Mawrhydi. Bydd Aelodau'n ymwybodol fod datganoli'r system cyfiawnder troseddol yn un o amcanion y Llywodraeth hon—nid oherwydd athrawiaeth, ond oherwydd ein bod ni eisiau gweld gwasanaethau da yn cael eu darparu i rai o'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymunedau. Ac rydym ni'n credu bod gweithio gyda'n gilydd i ddarparu'r gwasanaethau hyn mewn ffordd sy'n uno pobl a sefydliadau yn ffordd well o gyflawni'r rhain. Yn rhy aml o lawer, rydym ni wedi bod yn y sefyllfa yn y blynyddoedd diwethaf lle nad yw Llywodraeth Cymru na Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi llwyddo i gyflawni eu holl bolisïau yn y gwasanaeth prawf ac mewn mannau eraill yn y system cyfiawnder troseddol. Mae hyn o ganlyniad i setliad diffygiol nad yw'n cyflawni ar gyfer Cymru. Felly, rydym ni wedi ceisio creu perthynas waith agos â Llywodraeth y DU i sicrhau, er gwaethaf y trafferthion o gael setliad, y gallwn ni obeithio creu strwythurau sydd yn darparu'r gwasanaethau y credwn ni sydd eu hangen arnom ni.

Rydym ni'n croesawu'r ffaith bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi cydnabod methiannau'r penderfyniad i breifateiddio'r gwasanaeth prawf, gan wahanu'r gwasanaeth prawf cenedlaethol a'r cwmnïau adsefydlu cymunedol yma yng Nghymru. Gwelsom adroddiad y llynedd gan brif arolygydd Arolygiaeth Gwasanaeth Prawf ei Mawrhydi, y Fonesig Glenys Stacey, a oedd yn wirioneddol bryderus am fethiannau preifateiddio a'r anhrefn a oedd yn bodoli yn y system.

Byddaf yn cyfarfod â'r prif arolygydd bob blwyddyn a bu cryn sôn am y pryderon hyn yn ystod ein cyfarfod diwethaf. Dilynwyd hyn dim ond y mis diwethaf gan adroddiad arall yn mynegi pryderon difrifol ynghylch diogelwch dioddefwyr cam-drin domestig oherwydd methiant y cwmnïau preifat hynny i amddiffyn y dioddefwyr hynny rhag y bobl hynny a fu yn eu cam-drin.

Rwyf wedi ceisio cwrdd â Gweinidogion yn Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn y Weinyddiaeth Gyfiawnder yn rheolaidd i drafod a dadlau sut y gallwn ni ddarparu gwasanaeth mwy cydgysylltiol yng Nghymru. Mae llawer o'r gwasanaethau sydd eu hangen i reoli troseddwyr, cyn-droseddwyr a hyrwyddo adsefydlu eisoes wedi'u datganoli. Mae iechyd a gwasanaethau cymdeithasol, addysg, tai a llety yn hanfodol i ddarparu gwasanaeth prawf cadarn a llwyddiannus. Mae angen inni sicrhau bod pob un o'r gwasanaethau hyn yn gallu gweithio gyda'i gilydd.

Mae'n rhaid i unrhyw wasanaeth prawf ar ei newydd wedd ystyried a chydnabod a gweithio gyda'r ddarpariaeth y mae Llywodraeth Cymru eisoes yn ei hariannu. Dyma'r unig ffordd y gallwn ni sicrhau gofal da ac osgoi dyblygu darpariaeth. Mae'n rhaid cynnwys cydweithwyr polisi yn Llywodraeth Cymru o'r cychwyn cyntaf yn nhrefniadau datblygu, dylunio a llywodraethu yn y dyfodol i sicrhau'r berthynas briodol rhwng ymyraethau er mwyn cyflawni'r canlyniadau a ddymunir. Nid yw hi bellach yn bosib ac nid yw hi bellach yn dderbyniol i Lywodraeth Cymru gael gwybod am ganlyniad y trafodaethau hyn ar ddiwedd y broses hon. Yn y dyfodol, mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru gael ei chynnwys yn llawn ar ddechrau'r broses o gynllunio'r gwasanaethau hyn.

Mae'r ymgynghoriad hwn yn rhoi cyfle i ni ailedrych ar raglen y llwybr cenedlaethol ac o bosib i edrych eto ar y gwasanaeth adsefydlu yn ei gyfanrwydd yng Nghymru i ganiatâu gwahaniaethau mewn gwasanaethau gwirfoddol a statudol. Mae'r cymorth adsefydlu hwn yn hanfodol ac mae angen iddo fod yn wasanaeth sydd wedi ei gydgysylltu'n briodol sy'n ymateb i anghenion unigol troseddwyr sy'n gadael sefydliadau. Caniatewch imi ddweud hyn: Nid wyf yn siŵr a ydym ni bod bob amser yn cyflawni hyn yn briodol ar hyn o bryd. Credaf fod angen inni gydnabod, wrth ddarparu'r gwasanaethau hyn, bod angen inni ein hunain ystyried pa mor gydlynnus yr ydym ni'n darparu'r gwasanaethau hyn i bobl sy'n agored i niwed. Mae'n hanfodol ein bod ni'n gwneud hyn yn y ffordd gywir, yn enwedig o ran rhannu gwybodaeth asesu, a gasglwyd pan oedd y cyfryw bobl dan glo, gyda'r gwahanol asiantaethau dan sylw i sicrhau nad oes unrhyw oedi na dyblygu.

Mae'n rhaid hefyd cael cyfathrebu gwell a mwy cadarn rhwng y gwasanaethau amrywiol er mwyn sicrhau, ni waeth beth yw hyd y ddedfryd, na chaiff neb ei ryddhau heb wybod ble y bydd yn aros ar ei noson gyntaf. Llywydd dros dro, rwyf wedi clywed  gormod o straeon am bobl sydd wedi cael eu rhyddhau heb wybod lle maen nhw i fod i fynd, gyda dim neu fawr ddim cefnogaeth, heb wybod hyd yn oed ble byddan nhw'n treulio eu noson gyntaf allan o'r carchar. Mae'n annerbyniol; ni ddylai'r fath sefyllfa fodoli. Dim ond drwy gydgysylltu, drwy integreiddio ac edrych ar bolisi mewn modd cynhwysfawr y gallwn ni sicrhau bod pobl yn cael y cymorth y mae arnyn nhw ei angen.

Rydym ni hefyd yn gwybod bod menywod yn tueddu i gael dedfrydau byrrach na dynion. Mae angen i gynllun ailsefydlu ar gyfer menywod fod yn weithredol yn gyflym iawn yn dilyn dedfrydu. Mae angen inni achub ar y cyfle a gafwyd o ganlyniad i'r broses ymgynghori hon i sicrhau bod pawb sy'n gadael y carchar yn gwbl barod ar gyfer eu rhyddhau ac yn cael sicrwydd o ran beth fydd y camau nesaf. Mae angen inni sicrhau bod pobl sydd ar fin cael eu rhyddhau yn cael cefnogaeth lawn.

Mae hi hefyd yn hanfodol y dylid annog pob troseddwr yn y carchar i fanteisio ar sgiliau newydd a chynyddu'r diddordebau a'r galluoedd sydd ganddyn nhw er mwyn gweld a ellid defnyddio unrhyw weithgarwch ystyrlon priodol a pherthnasol yn y ddalfa i wella eu posibilrwydd o gael gwaith ar ôl eu rhyddhau. Mae gwaith eisoes wedi dechrau, gyda chyhoeddi fframwaith i gefnogi newid cadarnhaol ar gyfer y rhai sydd mewn perygl o droseddu yng Nghymru, yr ydym ni eisoes wedi ei gyhoeddi yn gynharach eleni.

A wnaiff y Gweinidog dderbyn ymyriad?

Gwnaf, wrth gwrs.

Mae'n ddrwg gennyf—Ysgrifennydd y Cabinet. Ynglŷn â'ch sylw olaf ynghylch annog troseddwyr i fanteisio ar sgiliau a fydd yn eu helpu ar ôl gadael y carchar, bûm mewn digwyddiad yn ddiweddar wedi ei drefnu gan Gyrfa Cymru ar y cyd â charchar Prescoed, sef i gael ffair yrfaoedd mewn gwirionedd yn y carchar ym mis olaf dedfryd y troseddwyr, fel y byddai ganddyn nhw swyddi i fynd iddyn nhw ar ôl cael eu rhyddhau o'r carchar. Nid wyf i'n siŵr a ydych chi'n mynd i sôn am hynny yn eich araith, ond rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y dylid ei amlygu mewn gwirionedd fel enghraifft ardderchog o sut y gellir gwella'r sefyllfa.

Doeddwn i ddim yn mynd i sôn am hynny, ond rwy'n falch eich bod wedi gwneud hynny. Mae'n bwysig ystyried sut yr ydym ni'n gweithio mewn modd creadigol i sicrhau bod gennym ni'r strwythurau ar waith i alluogi pobl, ar ôl cael eu rhyddhau o sefydliad diogel, i chwilio am ac i ddod o hyd i waith.

Mae'r fframweithiau yr ydym ni wedi eu cyhoeddi yn hyrwyddo cydweithredu parhaus i leihau ymhellach nifer y troseddwyr sy'n cyrraedd y system cyfiawnder troseddol, i gefnogi troseddwyr i beidio ag aildroseddu, ac i gadw cymunedau yn ddiogel. Blaenoriaethau'r fframweithiau yw lleihau nifer y menywod yn y system cyfiawnder troseddol; herio pobl sy'n cyflawni cam-drin domestig, gan eu dwyn i gyfrif am eu gweithredoedd; gwella'r ddarpariaeth ar gyfer cyn-aelodau'r lluoedd arfog sydd yn y system cyfiawnder troseddol; rhoi cymorth i oedolion ifanc sy'n gadael gofal; cefnogi teuluoedd troseddwyr yn dilyn dedfrydu; blaenoriaethu anghenion pobl dduon, Asiaid a grwpiau lleiafrifoedd ethnig; a chefnogi'r garfan hynny lle mae'r perygl o aildroseddu yn peri'r risg fwyaf. O ystyried yr amgylchiadau mwy cymhleth ynghylch troseddwyr benywaidd, rwy'n credu bod angen inni ystyried darpariaeth wahanol iawn ar gyfer troseddwyr benywaidd. Llywydd dros dro, rwyf yn gobeithio y byddwn ni'n gallu cyhoeddi glasbrint ar gyfer troseddu ymhlith menywod, sy'n cael ei ddatblygu ar hyn o bryd rhwng Llywodraeth Cymru a Gwasanaeth Prawf a Charchardai ei Mawrhydi, a fydd yn archwilio'r dewisiadau o ran cael y system gyfan i weithio gyda menywod sy'n mynd i mewn i'r system cyfiawnder troseddol.

Yn unol â chanfyddiadau Adolygiad Farmer, 'The Importance of Strengthening Prisoners' Family Ties to Prevent Reoffending and Reduce Intergenerational Crime', dylid rhoi ystyriaeth bellach i'w gwneud hi'n haws i'r rhai sydd dan glo i gynnal cyswllt teuluol lle y bo modd a lle bo'n briodol. Rwyf wedi cwrdd ag Arglwydd Farmer i drafod ei adolygiad a chanfyddiadau ei adolygiad. Bydd yn sail i'n polisïau ein hunain yn y dyfodol. Ymwelais â charchar y Parc i weld pwysigrwydd y cyswllt teuluol drosof fy hun a'r effaith y gall hynny ei gael o ran adsefydlu troseddwyr. Yn dilyn cyhoeddi canfyddiadau cychwynnol Arglwydd Farmer ym mis Awst y llynedd, rwy'n disgwyl canlyniadau ei waith pellach yn y maes hwn, ble mae'n ehangu ei ymchwil i gynnwys carchardai menywod a phrofiad menywod sydd wedi bod yn y carchar. Bydd hyn, yn ei dro, yn dylanwadu ar y glasbrint sy'n cael ei ddatblygu, ac rwy'n gobeithio y caiff ei

Mae'n rhaid inni edrych yn awr ar y ffordd y caiff contractau adsefydlu cymunedol eu terfynu yng Nghymru a sicrhau trosglwyddiad didrafferth i'r ffyrdd newydd o weithio. Mae hi'n hanfodol ein bod ni'n gweithio gyda phartneriaid allweddol ledled Cymru i gael y canlyniadau gorau posibl. Edrychaf ymlaen at wrando ar farn yr Aelodau ynglŷn â phob un o'r materion hyn yn y ddadl y prynhawn yma. Llywydd dros dro, bwriad Llywodraeth Cymru yw parhau i ddatblygu polisïau yn y maes hwn, i barhau i sbarduno newid yn y maes hwn, ac i barhau i sicrhau ein bod yn darparu cymorth ar gyfer y bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymunedau yn y ffordd y mae arnyn nhw ei angen ar yr adeg y maen nhw angen y cymorth hwnnw.

Diolch yn fawr, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae'r Llywydd wedi dethol y tri gwelliant i'r cynnig a galwaf ar Mark Isherwood i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar.

Gwelliant 1—Darren Millar

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn nodi y bydd Gwasanaeth Carchardai a Phrofiannaeth EM yng Nghymru yn adeiladu ar y trefniadau unigryw sydd ganddo eisoes yng Nghymru drwy ei gyfarwyddiaeth carchardai a phrofiannaeth sefydledig, i adlewyrchu cyfrifoldebau datganoledig Llywodraeth Cymru yn well ac adeiladu ar bartneriaethau lleol presennol.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Diolch. Ar Awst 21, bûm yn y digwyddiad ymgysylltu â rhanddeiliaid yn Wrecsam, a gynhaliwyd gan Wasanaeth Prawf a Charchardai ei Mawrhydi i drafod gwasanaethau prawf yng Nghymru yn y dyfodol a'r cynigion a geir yn y papur ymgynghori a gyhoeddwyd yn ddiweddar 'Cryfhau'r gwasanaeth prawf, meithrin hyder'.

Clywsom, yng Nghymru, mai'r cynigion yr ymgynghorwyd arnyn nhw yw, o 2020, y bydd pob gwasanaeth rheoli troseddwyr yn rhan o'r gwasanaeth prawf cenedlaethol—ac y bydd Gwasanaeth Prawf a Charchardai ei Mawrhydi yng Nghymru yn ystyried y dewisiadau ar gyfer comisiynu gwasanaethau adsefydlu, megis ymyraethau ac ad-dalu cymunedol.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Fe wnaethon nhw ddweud wrthym ni y byddan nhw'n adeiladu ar y trefniadau unigryw sydd ganddyn nhw eisoes yng Nghymru drwy'r gyfarwyddiaeth brawf a charchardai sydd eisoes wedi ei sefydlu ganddyn nhw. Fel y gwnaethon nhw ei ddweud, bydd hyn yn adlewyrchu cyfrifoldebau datganoledig Llywodraeth Cymru yn well ac yn adeiladu ar y partneriaethau lleol presennol y mae'r gwasanaethau prawf wedi llwyddo i'w datblygu. Felly rwy'n cynnig gwelliant 1 o'n heiddo i'r perwyl hwn.

Fel y clywsom ni, bydd y cynigion hyn yn caniatáu mwy o integreiddio yn y gwasanaeth prawf a charchardai yng Nghymru gan 'atal dioddefwyr drwy newid bywydau,' fel y gwnaethon nhw ei ddweud, gyda mewnbwn gwirioneddol gan y trydydd sector, gan wneud yn fawr o'r adnoddau sydd ar gael ar ffurf pobl. Yn dilyn hyn, rwyf, er enghraifft, yn mynd â'r Gwasanaeth Prawf Cenedlaethol yng Nghymru i gwrdd â Chwmni Buddiannau Cymunedol Datblygu Ieuenctid Eagle House ym Mangor ddydd Gwener nesaf i drafod gwaith y sefydliad hwn gyda phobl ifanc sy'n troseddu neu mewn perygl o wneud hynny. Mae Eagle House eisoes wedi adeiladu perthynas weithio gref gyda chanolfannau gwaith yn y gogledd.

Fel mae'r Arglwydd Ganghellor yn ei ddweud yn yr ymgynghoriad 'Cryfhau'r gwasanaeth prawf, meithrin hyder',

'rydym yn gwybod bod dedfrydau cymunedol yn aml yn fwy effeithiol na charchar o ran lleihau troseddu', ac mae'n ychwanegu:

'Bu i Drawsffurfio Adsefydlu gynnig cyfle i ystod ehangach o ddarparwyr ddarparu gwasanaethau prawf, a chreodd y strwythur sydd yn bodoli heddiw.'

Dywedodd:

'bod yna gryfder yn yr ymagwedd marchnad gymysg yma, a bod yna gyfle i ystod o ddarparwyr, yn cynnwys yn y sector gwirfoddol, barhau i gynnig syniadau ffres ac arloesol i’r gwasanaethau prawf', gan ychwanegu:

'Eisoes rydym wedi gweld gostyngiad o ddau bwynt canran yng nghyfraddau aildroseddu unigolion gaiff eu goruchwylio gan CRCau, a rhai enghreifftiau cadarnhaol o weithio da ar y cyd rhwng yr NPS, CRCau a’u partneriaid lleol.'

Dywedodd:

'Er y disgwylid anawsterau mewn rhaglen ddiwygio mor arwyddocaol a chymhleth', bod arno eisiau mynd i’r afael â’r materion yma cyn gynted â phosib. Felly, meddai, mae'r ymgynghoriad hwn yn amlinellu sut maen nhw'n bwriadu sefydlogi'r gwasanaethau prawf a gwella sut y caiff troseddwyr eu goruchwylio a gwasanaethau adsefydlu. Mae hefyd yn nodi sut y byddan nhw'n defnyddio'r gwersi y maen nhw wedi eu dysgu hyd yma i sefydlu gwasanaethau mwy cadarn a fframwaith masnachol effeithiol.

Mae'r ymgynghoriad hefyd yn crybwyll

'cyfrifoldebau datganoledig Llywodraeth Cymru a threfniadau partneriaethau presennol yng Nghymru' ac maen nhw'n dweud bod y rhain

'yn golygu bod darparu gwasanaethau prawf yn wahanol i’r hyn a geir yn Lloegr.'

Dywedodd:

'Mae’r fframwaith deddfwriaethol yn rhoi cwmpas i ni allu datblygu trefniadau darparu amgen sydd yn adlewyrchu cyd-destun cyfiawnder troseddol yng Nghymru.'

Byddan nhw felly yn

'ystyried a yw’r hyn a ddysgir o’r trefniadau newydd hynny yn gymwys i’r system yn Lloegr.'

Felly, dydyn nhw ddim yn gwahanu. Maen nhw'n mynd i ddysgu oddi wrth Cymru a gobeithio datblygu hynny mewn mannau eraill. Bu AS Llafur Wrecsam, Ian Lucas, mewn digwyddiad yn Wrecsam hefyd. Fel finnau, mae'n deall y byddai datganoli cyfiawnder troseddol yn niweidiol, yn groes i'r realiti traws-ffiniol. Fe wnaeth hefyd fy atgoffa bod AS Llafur Delyn, David Hanson, yr un mor bryderus ag yntau.

Mae galw am ddatganoli cyfiawnder troseddol i Gymru yn methu â chydnabod nad yw gweithgarwch troseddol yn cydnabod ffiniau cenedlaethol na rhanbarthol, bod dros 1.4 miliwn o bobl yng Nghymru, 48 y cant o'r boblogaeth, yn byw o fewn 25 milltir i'r ffin â Lloegr, a 2.7 miliwn o bobl, 90 y cant o'r boblogaeth, o fewn 50 milltir i'r ffin. Mewn cyferbyniad, dim ond 5 y cant o boblogaeth yr Alban a Lloegr gyda'i gilydd sy'n byw o fewn 50 milltir i'w ffin nhw. Mae'r rhan fwyaf o bobl yng Nghymru yn byw ar hyd coridorau'r M4 a'r A55, wedi'u gwahanu gan ardal wledig helaeth, a gofynion gwahanol o ran cyfiawnder troseddol. Fel yr oedd fy nghysylltiadau gwaith cynnar mewn cyfiawnder troseddol yn y gogledd yn fy atgoffa dro ar ôl tro, mae ganddyn nhw gysylltiad agosach â gogledd-orllewin Lloegr na gweddill Cymru, ac mae gorfodi datganoli, fel roedden nhw'n ei ddweud, i borthi balchder Gwleidyddion penodol, yn rhywbeth y dylid cadw golwg gofalus arno. 

[Torri ar draws.] Ie, ar bob cyfrif. 

Mae gennych chi 15 eiliad.

Diolch i'r Aelod am ildio. A yw e'n credu y byddai'r anrheithio a fu ar y gwasanaeth prawf wedi digwydd pe byddai wedi ei ddatganoli i Gymru?

Rwy'n credu y byddai wedi ei anrheithio, ond y byddai wedi ei anrheithio gan reolaeth fiwrocrataidd yn hytrach nag esblygiad dychmygus gwasanaethau, oherwydd mae'n rhaid inni gyd-gynhyrchu gyda'n gilydd. Nid yw'r wladwriaeth yn dda iawn, ac eithrio o ran y GIG, am redeg gwasanaethau. Ei gwaith yn hynny o beth yw sicrhau eu bod yn cael eu darparu.

Yn lle hynny adlewyrchir realiti gweithredol—

Felly, a ydych chi'n mynd i derfynu nawr, os gwelwch yn dda?

Yn lle hynny adlewyrchir realiti gweithredol felly gan y cydweithredu gweithredol cynyddol gyda heddlu Glannau Mersi a swydd Gaer, y mae Heddlu Gogledd Cymru wedi adrodd yn ei gylch, mewn meysydd megis arfau tanio, deallusrwydd, cadw troseddwyr yn y ddalfa, eiddo a gwaith fforensig.

Byddai datganoli cyfiawnder troseddol fel arall yn ceisio cyflawni amcanion gwleidyddol, yn darnio'r DU, o du rhai pobl yn y fan acw, neu yn ymgais wleidyddol gan grŵp o bobl i gipio grym, a dylai'r modd y maen nhw'n gwleidyddoli gwasanaethau cyhoeddus datganoledig yn raddol, ac yn aml yn fygythiol, fod yn rhybudd i ni i gyd.

Diolch. A gaf i yn awr alw ar Leanne Wood i gynnig gwelliannau 2 a 3 a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth? Leanne.

Gwelliant 2—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn cytuno â Chymdeithas Genedlaethol y Swyddogion Prawf bod preifateiddio gwasanaethau prawf wedi bod yn fethiant.

Gwelliant 3—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw am ddatganoli cyfiawnder troseddol i Gymru er mwyn creu gwasanaeth prawf a gaiff ei gynnal yn gyhoeddus sy'n gwasanaethu buddiannau ein cymunedau.

Cynigiwyd gwelliannau 2 a 3.

Diolch. Hoffwn ddechrau fy nghyfraniad drwy ddweud unwaith eto bod yr hyn sydd wedi digwydd i'r gwasanaeth prawf, gwasanaeth y bûm i'n gweithio ynddo am nifer o flynyddoedd, wedi bod yn dorcalonnus i'w weld. Mae wedi ei rwygo'n ddarnau gan breifateiddio ideolegol y Torïaid ar y gwasanaeth ac mae'n drychineb llwyr. Mae wedi digalonni staff prawf profiadol, gweithgar, gan arwain at lawer yn gadael yn eu heidiau. Mae hefyd wedi lleihau gallu'r gwasanaeth i fonitro troseddwyr, ac felly wedi lleihau diogelwch y cyhoedd.

Bu nifer o achosion lle na fu monitro troseddwyr yn  ddigonol, ac mae hyn wedi arwain at ganlyniadau trychinebus. Rwy'n siŵr nad oes angen imi sôn am achos Conner Marshall yn y fan yma. Mae llawer o rai eraill, hefyd. Mae preifateiddio wedi bod yn achos drud o hapchwarae sydd wedi mynd o chwith, fel y rhybuddiwyd y Torïaid y byddai.

Nawr, cytunaf yn llwyr â NAPO Cymru, sy'n dweud bod ymdrechion i wthio'r gwasanaeth prawf i fodel sy'n seiliedig ar y farchnad yn ddryslyd, wedi methu, ac y bydd yn methu.

Rwy'n cytuno hefyd â Cynghrair Howard er Diwygio Cosbau, sy'n dweud y dylai trefniadau comisiynu fod yn seiliedig ar gydweithredu ac ar gyflawni amcanion ar y cyd yn hytrach na chystadleuaeth.

Mae cyflwyno elfen o elw i reoli risg troseddwyr yn warthus, ac ni ddylai fod wedi'i ystyried erioed yn y lle cyntaf.

Felly, dyna'r gorffennol: beth am y dyfodol? Rwy'n cytuno gyda'r penderfyniad i ailuno rheoli troseddwyr gyda'r sector cyhoeddus yma yng Nghymru. Bydd hyn yn mynd ran o'r ffordd i fynd i'r afael â'r difrod sydd wedi'i wneud. Er na ellir gwrthdroi yn llwyr y newidiadau y mae'r Torïaid wedi eu gwneud, mae modd dychmygu gwasanaeth a fydd yn helpu pobl i ailafael yn eu bywydau a gwneud llai o aildroseddu. Byddwn, fodd bynnag, yn rhoi gair o rybudd ac yn dweud bod angen gofal o ran sut yr ymdrinnir ag ad-drefnu pellach. Mae staff y gwasanaeth prawf wedi eu trin yn hynod o wael yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Mae llawer o bobl yn teimlo eu bod wedi cael eu cymryd yn ganiataol yn y system honno. Dylai unrhyw ad-drefnu pellach, hyd yn oed pan gaiff ei wneud gyda'r bwriadau gorau ar gyfer y canlyniad gorau posibl, ddigwydd drwy ymgynghori'n ystyrlon â staff. Gweithio gyda nhw, nid yn eu herbyn. Ni allwn ni fforddio digalonni rhagor o staff, ac ni allwn ni fforddio colli hyd yn oed mwy o arbenigedd o'r gwasanaeth.

Nawr rwy'n siŵr na fyddaf yn synnu neb yn y fan yma drwy siarad o blaid datganoli'r system cyfiawnder troseddol. Ysgrifennais bapur polisi yn ôl yn 2008 o'r enw 'Gwneud ein Cymunedau'n Fwy Diogel', ac roedd y papur hwnnw'n argymell datganoli'r system cyfiawnder troseddol i Gymru. Pe byddem ni wedi gwneud hynny bryd hynny, mae'n bosib iawn y byddem ni wedi osgoi'r drychineb honno a ddaeth o breifateiddio'r gwasanaeth prawf. Ar yr adeg honno, ystyriwyd y papur hwnnw yn ddogfen radical. Bryd hynny, wrth gwrs, roedd gwrthwynebiad croch i ddatganoli pwerau dros blismona a chyfiawnder troseddol gan lawer ar y meinciau Llafur, felly mae'n gadarnhaol gweld, yn y cyfamser, bod cynifer o bobl bellach wedi newid eu meddwl.

Pan ein bod yn ystyried effeithiau toriadau San Steffan ar blismona, ynghyd â'r drychineb hon a ddaeth gyda phreifateiddio'r gwasanaeth prawf, i mi, mae'r achos yn amlwg. Ddeng mlynedd yn ôl, roeddwn yn dadlau y byddai system cyfiawnder troseddol datganoledig yn galluogi Cymru i wneud pethau mewn ffordd wahanol i'r Weinyddiaeth Gyfiawnder. Byddai'n fodd inni lunio atebion Cymreig i broblemau Cymreig a gwneud ein cymunedau a'r gymdeithas ehangach yn lle tecach a mwy diogel i bob un ohonom ni. Nid yw fy marn wedi newid yn ystod y degawd ac rwy'n falch o weld y bu cefnogaeth gynyddol i hyn, nid dim ond yn y Siambr hon, ond hefyd o bob haen o gymdeithas ddinesig, hefyd.

Mae ffordd y Torïaid o weinyddu cyfiawnder yn cosbi, yn annheg, ac mae'n canolbwyntio ar gynhyrchu elw preifat o droseddu a dioddefaint dynol. Mae eu system yn siomi ein cymunedau. Byddai datganoli'r cyfrifoldeb dros gyfiawnder troseddol yn caniatáu inni gymryd hwn o ddwylo'r Torïaid unwaith ac am byth. Byddai'n caniatáu inni lunio ein llwybr ein hunain yng Nghymru i greu system decach a allai fod yn enghraifft o sicrhau cyfiawnder gwirioneddol a theg i bobl mewn gwledydd eraill hefyd. 

Rwy'n cytuno i raddau helaeth iawn â'r hyn y mae Leanne Wood newydd ei ddweud, Dirprwy Lywydd. Rwy'n credu bod y system cyfiawnder troseddol yn y Deyrnas Unedig yn ddim llai na thrychinebus ac erchyll. Mae'n annynol, mae'n anghynhyrchiol, mae'n creu llawer o niwed i'n cymunedau, ac mae angen iddi newid. Felly, gorau oll y mwyaf o bwerau y gallwn ni eu cael i Gymru i gael system llawer mwy goleuedig ac effeithiol, a gorau po gyntaf y bydd hynny'n digwydd. 

O ran system y gwasanaeth prawf, do, mae preifateiddio wedi bod yn draed moch ac yn niweidiol fel rhan o'r darlun cyffredinol hwnnw yr ydym ni'n ei weld, ac yr ydym ni wedi ei weld yn y cyfnod diweddar. Felly, mae'n dda clywed y bu rhywfaint o gynnydd gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder, fel mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi disgrifio, ac mae bellach mwy o gydnabyddiaeth o'r amgylchiadau penodol yng Nghymru ac o ddatganoli.

Rydym ni'n gwybod bod llawer o bobl yn ein carchardai na ddylent fod yno; mae ganddyn nhw broblemau iechyd meddwl, mae ganddyn nhw broblemau cyffuriau ac alcohol, mae ganddyn nhw gyrhaeddiad addysgol isel iawn a sgiliau isel iawn. Mae angen mynd i'r afael â'r holl broblemau hynny, ac ni ellir ond mynd i'r afael â nhw yng Nghymru os oes cydgysylltu effeithiol â gwasanaethau datganoledig. Unwaith eto, braf oedd clywed Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud ein bod yn awr ar y llwybr hwnnw—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

—yn llawer mwy effeithiol nag y buom ni hyd yn hyn. Gwnaf.

Diolch. Yn ôl yn 2014-15, fe gawsom ni Ddeddf Llywodraeth Cymru newydd, ac fe wnaethom ni golli'r cyfle bryd hynny i ddatganoli'r gwasanaeth prawf. A ydych chi'n gresynu na wnaeth eich Llywodraeth bwyso am hynny bryd hynny?

Wel, wyddoch chi, rwy'n credu y gallwn ni edrych yn ôl a gweld hanes drwy lygaid gwahanol, heb ddeall bob amser y rhwystrau a oedd o bosib ar lwybr penodol a allem ni fod wedi hoffi ei weld. Felly, heb roi esboniad trofaus o ble'r oeddem ni a ble'r ydym ni yn awr—

Ewch ymlaen, John. [Chwerthin.]

Mae'n gymhleth. Ond yr hyn yr ydym ni yn ei wybod yw ein bod yn gweld cynnydd gwirioneddol, unwaith eto, fel yr amlinellodd Ysgrifennydd y Cabinet yn gryno, a'r hyn y mae angen inni ei wneud yw cryfhau hynny, rwy'n credu, a chyflymu ein camre.

Fe hoffwn i ddweud tipyn bach, Dirprwy Lywydd, o ran materion sy'n ymwneud â digartrefedd a gwneud yn siŵr pan gaiff pobl eu rhyddhau o'r ddalfa, eu bod yn gwybod ble byddan nhw'n treulio'r noson. Fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet yn gwbl briodol yn gynharach, nid dyma'r achos bob tro. Mae'n eithaf amlwg, onid yw hi, os nad yw pobl yn cael eu rhyddhau i lety diogel a digonol, fe allan nhw yn gyflym iawn lithro'n ôl i aildroseddu. Rydym ni yma, ac fe ddylem ni fod yma, i atal hynny.

Mae'r pwyllgor yr wyf yn ei gadeirio, y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, wedi cyhoeddi adroddiad o'r enw 'Bywyd ar y stryd: atal a mynd i'r afael â chysgu ar y stryd yng Nghymru,' sy'n gwneud rhai argymhellion perthnasol. Un oedd rhoi blaenoriaeth angen awtomatig i bobl sy'n gadael y carchar, os na fyddwn ni, mewn gwirionedd, yn diddymu blaenoriaeth angen yn gyfan gwbl. Ac roedd y llall ynghylch ailsefydlu'r gweithgor llety ac ailsefydlu carcharorion, a gwneud yn siŵr bod y cynllun cenedlaethol—y mae Ysgrifennydd y Cabinet, unwaith eto, wedi cyfeirio ato—yn gweithio mor dda â phosib. Felly, roedd ymateb y Llywodraeth yn nodi gwaith pellach a oedd ar y gweill ac ymchwil pellach. Nid wyf o reidrwydd yn disgwyl i Ysgrifennydd y Cabinet fod â'r atebion i gyd yma heddiw ynglŷn â ble'r ydym ni arni gyda'r gwaith hwnnw ar hyn o bryd, Dirprwy Lywydd. Ond byddwn yn gwerthfawrogi clywed, mor gyflym â phosib, efallai mewn ymgynghoriad â chydweithwyr, am yr hyn sydd wedi digwydd a pha gam yn y broses yr ydym ni arno ar hyn o bryd, oherwydd rwyf yn credu ei bod hi'n bwysig iawn, iawn fel un rhan o'r darlun cyffredinol fod y rhai sy'n gadael y carchar—rwy'n gwybod yn enwedig bod heriau ar gyfer y rhai sydd â dedfrydau byr—ond bod pawb sy'n gadael carchar yn cael llety diogel, digonol, ac, wrth gwrs, gwasanaethau i ategu hynny, ar gael iddyn nhw cyn gynted ag y maen nhw'n dod allan o'r carchar.

Diolch i'r Gweinidog am gyflwyno dadl heddiw. Roedd y Gweinidog, pan wnaeth ei gyfraniad—roedd yn ddiddorol iawn. Roedd y pwyslais yn bendant iawn ar adsefydlu ac, wrth gwrs, mae system adsefydlu ystyrlon yn angenrheidiol iawn. Wrth gwrs, nid yw'n gweithio i bob troseddwr, ond mae'n rhaid inni sefydlu'r seilwaith fel y gallwn ni roi cyfle i bobl eu hadsefydlu eu hunain mor dda, mor gyflym ac mor effeithlon â phosib, felly y gallan nhw ailymdoddi i'r gymdeithas. Rwy'n credu bod llawer iawn, iawn, o bethau gwahanol yn rhan o'r adsefydlu hwn. Roedd John Griffiths hefyd yn ceisio cysylltu'r gwahanol bethau—materion tai, y soniwyd amdanynt. Wrth gwrs, fe gawsom ni ymchwiliad y Pwyllgor Llywodraeth Leol i ddigartrefedd, ac roedd anhawster yn arbennig gyda dedfrydau byr, oherwydd buom yn siarad â rhywun a oedd yn ddigartref, sydd yn ddiweddar wedi cael ei ryddhau o'r carchar, ac fe roddodd inni gipolwg ar hyn. Mae hi yn ymddangos bod hon yn broblem fawr, oherwydd nid oes gan swyddogion prawf a swyddogion tai yr amser yn aml i sefydlu rhaglen ailsefydlu, pan fo carcharorion yn cael dedfrydau byr. Nid yw'r system yn hynny o beth yn gydgysylltiedig iawn, felly mae'n rhaid inni edrych ar sut y gellir gwella hynny.

Soniodd y Gweinidog hefyd am sgiliau, ac mae hynny hefyd yn rhan bwysig o adsefydlu. Rhoddodd Nick Ramsay ei esiampl o ffair yrfaoedd yn Prescoed, ac rwy'n credu bod hynny'n enghraifft o arfer dda. Wrth gwrs, rwyf wedi bod i ffeiriau gyrfaoedd—nid fel troseddwr, dylwn nodi—ond rwyf wedi bod i ffeiriau gyrfaoedd. Hwyrach na fydd ffeiriau gyrfaoedd eu hunain yn cyflawni llawer; mae'n dibynnu ar yr hyn sy'n deillio o hynny. Ond rwy'n credu bod y syniad o gael ffair yrfaoedd mewn carchar yn swnio fel syniad da. 

Gan droi at y cynnig ei hun —

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf, wrth gwrs. 

Soniais am yr enghraifft honno yn gynharach oherwydd imi fynd yn ôl wedyn a darganfod y bu llwyddiant. Rwy'n credu bod 85 y cant neu 90 y cant o'r cyn-droseddwyr a aeth i'r ffair honno bellach wedi cael lleoliadau gwaith ar ôl dod allan o'r carchar—ac nid dim ond lleoliadau gwaith, ond mae ganddyn nhw leoliadau gwaith sy'n talu'n dda.

Mae hynny'n galonogol iawn, a diolch am ein goleuo. Rwy'n gobeithio y gellir cyflwyno'r system honno ymhellach ar draws y system carchardai yng Nghymru.

Yn UKIP, rydym ni'n cefnogi rhai pethau y mae'r Llywodraeth yn ei ddweud, er enghraifft, nid yw preifateiddio'r gwasanaeth prawf mewn gwirionedd yn egwyddor yr ydym ni o reidrwydd yn cytuno â hi, ac nid ydym ni'n credu, o edrych ar hynny, yr ymddengys y bu hi'n rhyw lwyddiant mawr. Felly, rydym ni'n tueddu i gefnogi'r hyn y mae Plaid Cymru wedi'i ddweud yng ngwelliant 2. Ond, ar y llaw arall, nid ydym ni mewn gwirionedd yn frwdfrydig iawn dros y syniad o gael system cyfiawnder troseddol ar wahân i Gymru. Mae Mark Isherwood, unwaith eto, fel a wnaeth yn y ddadl a gawsom ni yn y fan yma—wn i ddim pa un ai'r wythnos diwethaf neu'r wythnos gynt oedd hynny, ond roedd yn sicr yn ddiweddar—wedi crybwyll materion sy'n sicr yn gwneud hynny yn gynsail dadleuol, ac un o'r materion yw bod llawer o ASau Llafur nad ydynt yn cefnogi hyn. Felly, ymddengys bod hwn yn fater arall lle mae Llafur ym Mae Caerdydd a Llafur yn San Steffan yn ymddangos i fod yn dweud pethau gwahanol, na fydd yn debyg o arwain at ganlyniad rhesymegol iawn, sef yr hyn yr ydych chi'n honni eich bod yn ceisio ei gyflawni heddiw, ond, diolch yn fawr.

Rwy'n falch iawn o siarad yn y ddadl bwysig hon. Hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad, ac rwy'n sicr yn cefnogi'r cyfeiriad y mae yn ei osod. Rwy'n croesawu yn arbennig ei sylwadau am ffordd wahanol o ymdrin â menywod yn y system cyfiawnder troseddol ac edrychaf ymlaen at weld y glasbrint y bydd y Llywodraeth yn ei lunio, oherwydd credaf fod llawer mwy o gydnabyddiaeth yn gyffredinol bellach—y canlyniadau trychinebus o garcharu menywod a bod y nifer y menywod sydd mewn gwirionedd yn mynd i'r carchar, sydd angen cael eu gwahanu oddi wrth y cyhoedd oherwydd unrhyw elfen o berygl, yn eithriadol o fach. Rwyf mor falch felly, o'r diwedd, ei bod hi'n ymddangos bod Llywodraeth y DU yn cydnabod bod hyn yn wrthgynhyrchiol—yr hyn y maen nhw'n ei wneud. Felly, credaf, o'r diwedd, bod Llywodraeth y DU yn dechrau newid eu cân ac rwy'n falch iawn bellach y gallwn ni weithio yn fwy cadarnhaol â nhw yng Nghymru.

Yn fy mywyd gwaith, cyn imi fod yn wleidydd, roeddwn i'n weithiwr cymdeithasol ac yn gweithio'n agos iawn gyda'r gwasanaeth prawf. Mae hi'n dorcalonnus imi weld yr hyn sydd wedi digwydd i'r gwasanaeth prawf, oherwydd roedd yn wasanaeth o'r radd flaenaf. Roedd yn rhagorol—y gwaith yr oedden nhw'n ei wneud gyda throseddwyr, yn gweithio ar atal troseddu ac yn gweithio gyda throseddwyr pan eu bod yn gadael carchar. Rwy'n credu bod yr hyn sydd wedi digwydd yn hollol erchyll. Fel y dywedodd Leanne, rwy'n credu, yn ei chyfraniad, ac fel mae Napo yn ei ddweud, roedd yn peryglu'r cyhoedd, yr hyn a wnaethon nhw, ac mae'n anodd iawn, rwy'n credu, inni ailadeiladu o'r sefyllfa honno, oherwydd rwy'n gwybod pa mor ddigalon yw gweithwyr y gwasanaeth prawf. Pan ddigwyddodd y rhaniad yn y gwasanaeth prawf yng Nghymru, roedd gennych chi swyddogion prawf yn eistedd mewn un swyddfa a oedd yn cael eu cyflogi gan ddwy set gwahanol o bobl gyda dwy system weithredu wahanol. Roedd swyddogion prawf yn dod yma i'r Senedd i esbonio sut yr oedd y system hon yn gweithio ac yn dweud eu bod nhw'n teimlo'n hollol ddigalon, a dyna'r math o sefyllfa y mae angen inni ddringo ohoni.

Pan fo'r ddogfen yn dweud bod angen cryfhau y gwasanaeth prawf, mae angen mewn gwirionedd ei ailadeiladu yn hollol o'r newydd. Ond rwyf yn cydnabod y pwyntiau a wnaeth Leanne ynglŷn â sut maen nhw wedi dioddef cymaint bod gweddnewidiad llwyr mewn gwirionedd yn anodd iawn i'w ystyried ac mae angen gwneud hynny mewn ffordd dringar iawn, iawn. Hoffwn dalu teyrnged i'r swyddogion prawf sydd mewn gwirionedd wedi brwydro'n arwrol i ddarparu gwasanaethau da mewn cyfundrefn amhosibl. Y cwmnïau adsefydlu cymunedol a sefydlwyd ledled y DU—ac, wrth gwrs, yng Nghymru roedd Working Links yn rheoli'r rhan honno o'r gwasanaeth, ac mewn gwirionedd fe ddaethon nhw i gwrdd â ni yma yn y Cynulliad ar y dechrau a cheisio ein hargyhoeddi y bydden nhw'n mynd ati mewn ffordd newydd sbon danlli ac y bydden nhw mor llwyddiannus, ac roedd pob un ohonom ni'n teimlo'n amheus iawn ac fe ddigwyddodd yn union yr hyn yr oeddem ni'n ei ofni. Mae wedi bod yn drychineb.

Rwy'n credu bod yr ymdrechion hyn i wthio'r gwasanaeth prawf i fodel sy'n seiliedig ar y farchnad wedi bod yn gwbl drofaus ac yn gwbl anaddas ar gyfer gwasanaeth cyhoeddus o'r math hwn. Felly, rwyf yn gobeithio y gallwn ni sicrhau y ceir gwasanaeth prawf mwy cydgysylltiol. Byddai'n braf meddwl y gallai pawb ddod yn ôl at ei gilydd yng Nghymru o dan yr un to, gan weithio gyda'r trydydd sector, gyda'r cyrff gwirfoddol, a chyda threfniant partneriaeth cynhyrchiol fel y gallwn ni sicrhau bod rhai o'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas, sef y rhai mewn carchardai, yn cael cymorth a chefnogaeth, yn ogystal â chyflawni eu dedfryd ar gyfer yr hyn y maen nhw wedi'i wneud, gyda'r ffaith eu bod yn cael cymorth fel na fyddan nhw yn troseddu eto.

Rwy'n credu bod y gwasanaeth carchardai a'r hyn sy'n digwydd i droseddwyr yn gwbl hanfodol i bob un ohonom ni, ac mae'n arwydd o ba fath o gymdeithas ydym ni— sut yr ydym ni mewn gwirionedd yn trin ein carcharorion a sut yr ydym ni'n mynd i wneud yn siŵr eu bod yn gallu cyfrannu yn y dyfodol at ein cymdeithas, a gwyddom y gellir gwneud hynny os yw'r mewnbwn hwnnw ar gael ac os yw'r gefnogaeth honno ar gael, fel y gallai'r gwasanaeth prawf ei wneud ar un adeg. Rwy'n gobeithio, o dan gynlluniau'r Gweinidog, y bydd gennym ni wasanaeth prawf sy'n ffynnu yma yng Nghymru unwaith eto.

Hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad. Mae'r gwasanaeth prawf yn rhan hanfodol o'r system cyfiawnder troseddol ac yn debygol o ddod yn bwysicach fyth yn y dyfodol wrth i'n carchardai ddod yn gynyddol fwy gorlawn. Mae carchardai Cymru yn gweithredu ymhell y tu hwnt i'w capasiti, gan arwain at orlenwi difrifol, sy'n andwyol i garcharorion a'r rhai sy'n gofalu amdanyn nhw—y swyddogion carchar. Gall carchar weithio, ond mae'n gweithio dim ond gyda'r adsefydlu priodol, ac mae'r gorlenwi presennol yn rhwystro staff carchardai rhag adsefydlu eu carcharorion yn effeithiol. Yn ogystal ag adeiladu carchardai newydd yn lle ein carchardai hynafol Fictoraidd sy'n prysur ddadfeilio, mae'n rhaid inni hefyd sicrhau bod adsefydlu yn parhau pan fydd troseddwr yn gadael gatiau'r carchar a bod dull addas i ymdrin â throseddwyr risg isel pan nad eu hanfon i'r carchar yw'r ateb. Y gwasanaeth prawf dylai fod y dull hwnnw. Ond, yn anffodus, mae ymdrechion traed moch Chris Grayling i ddiwygio wedi troi'r gwasanaeth prawf yn destun cywilydd cenedlaethol. Hoffwn weld datganoli'r system cyfiawnder troseddol. Mae ein carchardai yn orlawn o bobl na ddylen nhw fod yno: rhai sy'n dioddef o afiechyd meddwl, cyn-filwyr sy'n dioddef o Anhwylder Straen Wedi Trawma y mae'r system wedi cefnu arnyn nhw, a'r rhai hynny sydd wir angen lloches. Mae'r holl bobl hyn wedi eu siomi gan wasanaeth prawf diffygiol. Canfu'r Swyddfa Archwilio Genedlaethol ddiffygion difrifol yn y ffordd yr oedd Llywodraeth y DU wedi agor y gwasanaeth prawf i gwmnïau preifat a'r trydydd sector. Mae adroddiad y Swyddfa Archwilio Genedlaethol ar weddnewid adsefydlu wedi tynnu sylw at fethiannau difrifol mewn monitro cwmnïau ailsefydlu cymunedol, sy'n golygu nad oedd gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder unrhyw ffordd o wybod sut yr oedd y cwmniau adsefydlu cymunedol yn perfformio.

Mae cwmnïau adsefydlu cymunedol yn gyfrifol am 80 y cant o waith y gwasanaeth prawf, ac eto mae llawer yn methu â darparu unrhyw ddata perfformiad, yn dewis a dethol pa droseddwyr y byddant yn eu monitro, ac yn cael eu talu ni waeth pa un a oedden nhw mewn gwirionedd yn lleihau aildroseddu ai peidio. Beirniadwyd diwygiadau Grayling yn hallt iawn hefyd gan Bwyllgor Cyfiawnder Tŷ'r Cyffredin, a ddaeth i'r casgliad ei bod hi'n annhebygol y gallai'r diwygiadau fyth sicrhau gwasanaeth prawf effeithiol. Nid yw hi'n syndod bod yr Ysgrifennydd Gwladol dros Gyfiawnder wedi penderfynu diwygio'r gwasanaeth prawf.

Rwy'n croesawu'r ffaith y caiff diwygiadau eu gwneud yn raddol erbyn 2020. Fel yr amlygodd y Swyddfa Archwilio Genedlaethol, cafodd natur frysiog y diwygiadau cynharach effaith enfawr ar y gwasanaeth, gan roi straen ar staff, gweld darpariaethau technoleg gwybodaeth annigonol, ac esgeulustod. Mae angen rheolaeth briodol ar gwmnïau preifat sydd â rhan mewn monitro ac adsefydlu troseddwyr, ac mae angen iddyn nhw gyflawni canlyniadau, nid gwneud elw yn unig. Mae'n rhaid iddyn nhw gael adnoddau priodol ar gyfer lles a diogelwch pawb. Byddwn hefyd yn hoffi gweld mwy o gyfranogiad gan y sector gwirfoddol.

Mae peth rhinwedd i benderfyniad y Weinyddiaeth Gyfiawnder i gyfuno swyddogaethau'r gwasanaeth prawf cenedlaethol a'r cwmnïau adsefydlu cymunedol mewn sefydliad ar gyfer troseddwyr Cymru, ac rwy'n edrych ymlaen at weld sut y bydd hyn yn gweithio. Un o'r beirniadaethau mawr o'r gwasanaeth prawf cenedlaethol a'r cwmnïau adsefydlu cymunedol oedd iddyn nhw fethu â sicrhau tai i gyn-droseddwyr pan eu bod yn gadael carchar, sy'n aml yn gallu arwain at aildroseddu. Pan yr oeddwn i'n gweithio yn y gwasanaeth carchardai, gwelsom lawer o bobl ifanc yn aildroseddu dim ond i gael to uwch eu pennau a phrydau bwyd rheolaidd, ac mae hyn yn gywilyddus. Os gallwn ni sicrhau bod y gwasanaeth prawf newydd i Gymru wir yn integreiddio gyda'r sector cyhoeddus, ei fod wir yn  cynnwys y sector gwirfoddol, a bod ganddo'r adnoddau priodol mewn gwirionedd, yna mae'r rhagolygon ar gyfer cyfraddau aildroseddu yng Nghymru yn dda. Rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn cydweithio'n agos i sicrhau bod gennym ni wasanaeth prawf sydd wir yn gweithio ar gyfer Cymru.

Diolch. Galwaf yn awr ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus i ymateb i'r ddadl—Alun Davies.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Rwy'n ddiolchgar i Aelodau ar bob ochr i'r Siambr am eu cyfraniadau i'r hyn sydd wedi bod, rwy'n credu, yn ddadl dda a meddylgar iawn y prynhawn yma. O ran y camau nesaf yn hyn o beth, rwyf hefyd yn croesawu'r consensws eang iawn o farn a glywsom ni gan Caroline Jones, ond a glywsom ni'n cael ei fynegi'n rymus gan Aelodau ar wahanol ochra'r Siambr hefyd. Rwy'n credu bod Julie Morgan wedi siarad dros bob un ohonom ni pan ddisgrifiodd fethiant preifateiddio, gan adleisio geiriau John Griffiths a Leanne Wood, a oedd yn siarad o'u profiad eu hunain o system cyfiawnder troseddol sy'n siomi'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas.

Rwy'n credu ei bod hi'n gwbl hanfodol—. Mae'n rhaid i'r pwyntiau a wnaed gan Leanne Wood o ran gweithio gyda staff ac nid yn eu herbyn fod yn rhan o sut yr ydym ni'n gweithredu ar hyn. Rwy'n croesawu sylwadau John Griffiths am y cynnydd yr ydym ni'n ei weld ar y mater hwn. Mae yn llygad ei le i ddadlau bod y cynnydd wedi bod yn gyflymach ac ymhellach nag a ragwelwyd gennym ni, hyd yn oed rai misoedd yn ôl, ac rwy'n credu y byddem ni i gyd yn croesawu hynny. Mae'r pwyntiau a wnaed gan Julie Morgan am y glasbrint ar gyfer troseddwyr benywaidd, rwy'n credu, yn rhai da iawn, a byddaf yn ceisio dod â glasbrintiau ar gyfer troseddwyr benywaidd a throseddau ieuenctid i'r fan yma a'u cyhoeddi cyn y Nadolig. Yn sicr dyna fy mwriad heddiw.

Bu cytundeb a disgrifiadau o fethiannau preifateiddio. Ond, i ni, rydym ni eisiau mynd ymhellach na dim ond disgrifio methiannau'r gorffennol. Rydym ni eisiau cynllunio dyfodol ar gyfer pawb. Ac a gaf i ddweud hyn wrth gloi, Dirprwy Lywydd? Mae Mark Isherwood bron yno. Mae e bron yno. Byddwn yn dweud hyn wrtho: Peidiwch ag is-gontractio eich araith ysgrifenedig i— [Torri ar draws.] Rwy'n mynd i orffen hyn. Peidiwch ag is-gontractio eich areithiau a'ch ffordd o feddwl i brif swyddfa'r Ceidwadwyr: Meddyliwch, edrychwch yn fanwl—edrychwch yn fanwl ar yr hyn a welwch o'ch blaen. Rwy'n gwybod ei fod yn gweithio'n galed i gadw mewn cysylltiad ac i siarad â phobl ar hyd a lled y rhanbarth y mae'n ei gynrychioli, a bydd yn gwybod o'i brofiad ei hun bod consensws eang a sefydlog ledled Cymru heddiw y dylid datganoli plismona i'r fan yma, ac, wrth wneud hynny, y dylid datganoli cyfiawnder troseddol hefyd i'n galluogi ni i greu'r system gyfannol y mae llawer o bobl wedi ei disgrifio.

Ond caniatewch i mi orffen gyda'r pwyntiau a wnaed gan Leanne Wood: nid yw datganoli ar ei ben ei hun, at ei ddiben ei hun, yn ddigon da. Yr hyn y mae'n rhaid inni ei gydnabod yw mai dechrau'r gwaith, nid ei ddiwedd, yw datganoli'r cyfrifoldebau hyn. Rydym ni'n datganoli'r cyfrifoldebau hynny er mwyn creu gwell gwasanaeth a'r cyfleoedd i wasanaethu ein pobl yn well. Nid ydym ni'n gwneud hynny dim ond oherwydd bod dogma anhyblyg yn ein cymell i ddod i'r casgliad hwnnw, felly mae'n rhaid inni wneud y pethau hyn yn gywir. Ac rwy'n cydnabod bod meysydd ar hyn o bryd lle nad ydym ni'n gwneud pethau'n gywir a lle mae angen inni wneud yn well. A dim ond drwy ddatganoli'r cyfrifoldebau hynny i'r fan yma i sicrhau y gall y fan yma graffu ar yr agweddau hynny y gallwn ni wedyn fwrw ymlaen â'r amcanion polisi hynny ac yna bydd hyd yn oed Mark Isherwood yn cytuno y byddwn ni'n gwasanaethu y pobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas yn well nag yr ydym ni'n ei wneud heddiw.

Diolch. Y cynnig yw derbyn gwelliant 1. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Iawn. Felly byddwn yn gohirio'r pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio. Rydym am symud at y cyfnod pleidleisio yn awr, felly oni bai bod tri Aelod yn dymuno i'r gloch gael ei chanu—. Oes tri aelod yn dymuno —? A allaf i weld tri aelod sy'n dymuno hynny? Diolch. Felly, a gawn ni ganu'r gloch, os gwelwch yn dda?

Canwyd y gloch i alw’r Aelodau i’r Siambr.