Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.

Diolch, Lywydd. A all y Gweinidog ddweud wrthyf pryd y gall Cymru ddisgwyl gwasanaeth rheilffyrdd dibynadwy?

Mae gan Gymru wasanaeth—[Torri ar draws.] Mae gan Gymru wasanaeth rheilffyrdd dibynadwy. Fodd bynnag, nid yw'r gwasanaeth hwnnw heb ei feiau, ac mae hynny'n rhywbeth y mae Trafnidiaeth Cymru wedi’i gyfaddef. Os edrychwn, yn hanesyddol, ar y problemau sy'n gysylltiedig â thanfuddsoddi gan Lywodraeth y DU, credaf y byddwn yn deall bod y diffyg signalau addas a'r diffyg gwelliannau seilwaith mawr wedi cyfrannu at ddiffyg dibynadwyedd, nid yn unig heddiw ond ers blynyddoedd lawer.

Weinidog, bydd llawer o bobl ledled Cymru yn anghytuno â chi fod gennym wasanaeth rheilffyrdd dibynadwy. Mae gennych ddyheadau gwych y buaswn yn eu croesawu ac yn cytuno â hwy, ond mae teithwyr am wybod pryd y gallant ddisgwyl gwasanaeth rheilffyrdd sy'n ddibynadwy yn awr. Mae teithwyr am weld gwelliannau yn awr, nid yn y dyfodol yn unig. Ond dyma a ddywedoch wrth bobl Cymru y llynedd, ac rwy'n eich dyfynnu chi:

Gadewch i mi fod yn gwbl glir: dros y misoedd a'r blynyddoedd nesaf, byddwn yn cyflawni trawsnewid arloesol ym maes trafnidiaeth ledled y wlad.

Rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno nad ydym yn gweld y trawsnewid hwnnw ac nad ydym yn gweld lefel dderbyniol o wasanaeth. Yr haf hwn, cawsom lefel annerbyniol o oedi, canslo, trenau rhy fach. Ar reilffordd y Cambrian, sy'n gwasanaethu fy etholaeth i, 61 y cant o drenau yn unig a gyrhaeddodd ar amser rhwng mis Mehefin a mis Gorffennaf, gyda llawer o rai eraill wedi cael eu canslo. Mae prinder gyrwyr yn arwain at ganslo rhagor o drenau, ac yn ôl gwefan Trafnidiaeth Cymru ei hun, roedd capasiti rheilffyrdd y Cymoedd i fod i gynyddu yn 2019. Fodd bynnag, yn ôl eu hystadegau eu hunain, 81 y cant o drenau yn unig a gyrhaeddodd ar amser rhwng mis Mehefin a mis Gorffennaf. Ai hwn yw'r trawsnewid arloesol a oedd gennych mewn golwg?

Wel, gadewch i mi ailadrodd rhai o'r mesurau arloesol rydym eisoes wedi'u rhoi ar waith o ganlyniad i osod cytundeb y fasnachfraint hon. Rydym wedi archebu gwerth £800 miliwn o drenau newydd—mwy na 130 o drenau ac unedau tram ysgafn. Yr wythnos diwethaf, neu'r wythnos cyn hynny, cyhoeddais werth £194 miliwn o welliannau i orsafoedd. Cymharwch hynny â'r £600,000 a wariwyd dros y 15 mlynedd flaenorol. Mae gwasanaethau troad Halton wedi cychwyn yn y gogledd, ac rwy'n falch iawn o allu dweud wrth yr Aelodau heddiw y byddaf, yr wythnos nesaf, yn manylu ar sut y byddwn yn sicrhau cynnydd o 10 y cant yn y capasiti erbyn diwedd eleni ar rwydwaith y fasnachfraint rheilffyrdd. Bydd yr Aelodau hefyd yn awyddus i glywed mwy am y trenau pedwar cerbyd a fydd yn cael eu cyflwyno ar wasanaethau brig rheilffyrdd y Cymoedd, ac a fydd yn darparu mwy o le i gymudwyr bob wythnos. Byddwn yn cyflwyno—ac unwaith eto, byddaf yn manylu ar hyn yr wythnos nesaf—trenau mwy modern gyda mwy o le a chanddynt systemau gwybodaeth i deithwyr, toiledau hwylus a Wi-Fi am ddim, a byddaf yn manylu ar wasanaethau pellter hir gwell rhwng gogledd Cymru a Manceinion, yn ogystal ag amser teithio llawer gwell rhwng de Cymru a gogledd Cymru.

Ond hoffwn ychwanegu nad yw hon wedi bod yn siwrnai heb ei heriau, ond mae llawer o'r her yn ymwneud â'r seilwaith sydd wedi dyddio neu nad yw'n addas i'r diben, ac nid yw hynny'n gyfrifoldeb i Trafnidiaeth Cymru na Llywodraeth Cymru; mae hynny'n parhau i fod yn gyfrifoldeb i Lywodraeth y DU. Os ydym am fynd i'r afael â'r broblem honno, mae arnom angen i'r cyfrifoldeb am seilwaith a chyllid gael ei ddatganoli i Lywodraeth Cymru.

Ac mae'r Aelod yn nodi'r pwynt pwysig ynghylch dibynadwyedd ar reilffordd y Cambrian dros yr haf. Wel, wrth gwrs, mae llawer o'r broblem gyda rheilffordd y Cambrian dros yr haf yn ymwneud â'r offer signalau a ddefnyddir ar reilffordd y Cambrian. Nid cyfrifoldeb Trafnidiaeth Cymru yw hynny, ond Network Rail—h.y. Llywodraeth y DU. Rydym yn gobeithio y bydd y broblem hon yn cael ei datrys, ond wrth gwrs, nid ni sydd ar fai am yr her honno.

Wel, diolch, Weinidog. Rydych wedi cyfeirio at reilffordd y Cambrian. Wel, mae trenau'n cael eu tynnu oddi ar reilffordd y Cambrian i'w defnyddio mewn rhannau eraill o Gymru. Nid cyfrifoldeb Network Rail yw hynny; eich cyfrifoldeb chi a Trafnidiaeth Cymru ydyw.

Nawr, yn yr hydref y llynedd, gwelsom gryn dipyn o darfu ar rwydwaith y rheilffyrdd, ac ar un adeg, gwelsom y fflyd yn lleihau o 127 o drenau i 86 trên yn unig. Nawr, gwyddom ein bod yn disgwyl tywydd hydrefol bob blwyddyn yn y ffordd y daw, ond buaswn wedi disgwyl i'n gwasanaethau rheilffyrdd fod yn ddigon dibynadwy yn ystod cyfnod cynnes a sych yr haf eleni, ac ni ddigwyddodd hynny. Felly, mae hynny, wrth gwrs, yn peri pryder ynghylch sefyllfa'r teithwyr yr hydref hwn. Felly, o ystyried yr achosion gwarthus o oedi a chanslo dros yr haf, a allwch roi sicrwydd i bobl Cymru, a chymudwyr, na fydd lefel y tarfu yr hydref hwn yn agos i'r hyn a welsant y llynedd?

A gaf fi ddiolch i Russell George am roi cyfle imi sôn am y mater difrifol iawn hwn? Os meddyliwn am hydref y llynedd, bydd pob un ohonom yn cofio'r broblem ddifrifol iawn gyda'r hyn a elwir yn 'fannau fflat ar olwynion' a achoswyd gan ddiffyg amddiffyniadau ar drenau i atal olwynion rhag llithro. Roedd yn broblem unigryw i'r fflyd o gerbydau a etifeddwyd gennym gan Arriva Trains Wales. Nawr, mae'r Aelod yn llygad ei le wrth nodi bod trenau wedi'u tynnu oddi ar reilffordd y Cambrian a llawer o reilffyrdd eraill dros gyfnod gwyliau'r haf, er mwyn gosod citiau amddiffyniadau i atal olwynion rhag llithro. Gosodwyd citiau amddiffyniadau i atal olwynion rhag llithro ar lu o drenau dros yr haf fel rhan o'n hymdrech gwerth £40 miliwn i uwchraddio'r fflyd bresennol, a fydd yn weithredol wrth i ni aros am y trenau newydd, a fydd yn cael eu cyflenwi o 2022 ymlaen. Felly, rwy'n falch o allu dweud wrth yr Aelodau heddiw fod y trenau hynny nad oedd ganddynt amddiffyniadau i atal olwynion rhag llithro y llynedd, ac nad oeddent yn weithredol o ganlyniad i hynny, neu drenau â mannau fflat ar eu holwynion, bellach wedi cael y cit hanfodol hwnnw wedi'i osod.

Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. A wnaiff y Gweinidog amlinellu paratoadau Llywodraeth Cymru ar gyfer diwydiant 4.0?

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Fe fydd yn ymwybodol o'r adroddiad a gyflawnodd yr Athro Brown ar hyn ar ein cyfer, ac rydym bellach wedi'i gyhoeddi a byddwn yn ymateb iddo yn unol â hynny. Ond ochr yn ochr â'r gwaith hwn, mae'r broses o roi'r cynllun gweithredu ar yr economi ar waith yn parhau, gyda'r contract economaidd yn hybu twf cynhwysol, teg a newid ymddygiad mewn lleoliadau busnes, a'r galwadau i weithredu a gynlluniwyd i sicrhau bod busnesau'n cael eu diogelu at y dyfodol. Ac fel rhan o'r galwadau i weithredu, rydym yn buddsoddi'n helaeth yn niwydiannau'r dyfodol ac yng nghydrannau'r diwydiannau hynny, fel awtomatiaeth a deallusrwydd artiffisial, a fydd yn hybu cynhyrchiant a thwf swyddi.

Edrychaf ymlaen at yr ymateb llawn i adroddiad yr Athro Brown. Yr hyn a welodd ef oedd fod gormod o gwmnïau yn Nghymru wedi'u cloi i mewn i rannau isel eu gwerth o gadwyni byd-eang, ac mewn gwirionedd, nad oes llawer o le i rolau uwch eu gwerth mewn meysydd fel ymchwil a datblygu a chaffael rhyngwladol.

Nawr, mae'r Athro Brown yn dadlau ymhellach y bydd gweithlu Cymru, o ganlyniad, yn agored i gystadleuaeth cost ac ansawdd wrth i gwmnïau geisio awtomeiddio rhannau llai gwerthfawr o'u cadwyni. Gwyddom fod awtomatiaeth yn digwydd ac y bydd yn cyflymu, felly mae'r amser i weithredu er mwyn paratoi ar gyfer hynny'n lleihau. Felly, pa baratoadau y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud i ddarparu cyfleoedd ailhyfforddi, er enghraifft, i'r rheini yr effeithir arnynt yn awr ac yn gynyddol yn y dyfodol gan awtomatiaeth?

Rwy'n falch o allu dweud wrth yr Aelodau heddiw fod y broses o roi ein cynlluniau ar gyfer cyfrifon dysgu unigol ar waith wedi cychwyn ac mae'r rhaglen hon bellach yn cael ei chyflwyno. Yr hyn y mae'n galluogi unigolion mewn gwaith i'w wneud yw cael cymorth ariannol er mwyn cael hyfforddiant ac ailhyfforddi yn benodol er mwyn mynd i'r afael â'r heriau y bydd diwydiant 4.0 yn eu cyflwyno, a'r angen i sicrhau eu bod yn barod i fanteisio i'r eithaf ar y swyddi newydd a gaiff eu creu wrth drawsnewid i gymdeithas awtomataidd.

Un peth y mae'r Athro Brown yn ei nodi yw bod mesurau gwerth ychwanegol gros yn arwydd da iawn o ba mor barod yw economi ar gyfer awtomatiaeth. Ac mae'r adroddiad yn tynnu sylw at faint yr her i Gymru, yn enwedig o ran paratoi'r gweithlu ar gyfer datblygiadau mewn awtomatiaeth yn sgil methiant i gynyddu ein gwerth ychwanegol gros. Ac os edrychwn ar ffigurau gwerth ychwanegol gros yn ôl rhanbarth, maent yn eich gwneud yn anghyfforddus tu hwnt fel Llywodraeth Cymru, rwy'n siŵr.

Mae Llundain yn cynhyrchu 33 y cant yn fwy na chyfartaledd y DU. Rydych wedi bod yn eich swydd ers 2016. Ar ôl cymaint o amser, mae'n deg iawn asesu bellach pa mor llwyddiannus y bu'r camau a gymerwyd gennych o ran cynyddu gwerth ychwanegol gros. Nid yw'n edrych yn dda. Felly, pa mor barod y gallwn fod ar gyfer awtomatiaeth pan fydd ein gwerth ychwanegol gros o dan eich arweinyddiaeth fel Gweinidog yr economi mor bell ar ei hôl hi o hyd?

Wel, gadewch i ni edrych ar y ffeithiau, y ffigurau. Ers 2004, twf cynhyrchiant Cymru oedd y pedwerydd uchaf o holl ranbarthau a gwledydd y DU. Y pedwerydd uchaf. Rydym yn dod o sylfaen anhygoel o isel, rwy'n cyfaddef hynny, ond ers datganoli, rydym wedi perfformio'n anhygoel o dda, yn enwedig yn ddiweddar. Os edrychwch ar rai o'r mesuriadau eraill a ddarparwyd i'r economi, fel cynnyrch domestig gros, a ddangosodd yn ddiweddar fod Cymru'n gwneud yn well na chyfartaledd y DU, rydym yn perfformio'n dda iawn yn wir. Ond wrth gwrs, mae Brexit ar y gorwel a gallai hynny arwain at grebachu'r economi.

Yn erbyn y cefndir hwn o ansicrwydd, rydym yn buddsoddi mewn cyfleusterau sydd wedi'u cynllunio i hybu cynhyrchiant, fel y ganolfan ymchwil gweithgynhyrchu uwch, a fydd yn agor ym mis Tachwedd yng Nglannau Dyfrdwy. Bydd gan y cyfleuster hwnnw yn unig gyfraniad gwerth ychwanegol gros o oddeutu £3 biliwn a bydd yn sbarduno arloesedd ac yn lledaenu arloesedd ar draws y sectorau awyrofod a modurol yn enwedig. Ond rydym hefyd yn buddsoddi'n helaeth mewn mannau eraill, er enghraifft yn y Ganolfan Ecsbloetio Ddigidol Genedlaethol, sydd unwaith eto wedi'i chynllunio i hybu arloesedd a datblygu sgiliau ar draws economi Cymru. Rydym wedi gallu ariannu llu o ganolfannau menter a chyfleusterau tebyg i ganolfannau menter ledled Cymru a gynlluniwyd i annog a chefnogi entrepreneuriaid i dyfu eu busnesau eu hunain ac i rannu eu profiadau ag entrepreneuriaid eraill.

Gyda'r nifer uchaf erioed o fusnesau'n bodoli, gyda diweithdra bron â bod ar y lefel isaf erioed, gyda chyflogaeth ar lefel uwch nag erioed, ac anweithgarwch ar y lefel isaf erioed, rwy'n hyderus fod economi Cymru a gweithlu Cymru mewn sefyllfa dda i wynebu heriau'r dyfodol. Ond nid yw hynny'n golygu y bydd Brexit yn gymorth. Os rhywbeth, bydd Brexit yn her fawr anodd ei goresgyn, oni bai ein bod yn cael cefnogaeth ariannol drwy gronfa Kingfisher ac adnoddau cyllido eraill gan Lywodraeth y DU.

Llefarydd Plaid Brexit, David Rowlands. 

Diolch, Lywydd. Weinidog, y tu allan i'r DU, mae'n swyddogol bellach fod yr Undeb Ewropeaidd yn rhanbarth economaidd twf isel. Mae hyd yn oed economi'r Almaen, a fu unwaith mor gryf, bellach yn aros yn ei hunfan oherwydd, yn wahanol i'r DU, lle mae canran fawr o'n sylfaen fusnes yn fentrau bach a chanolig, mae economi'r Almaen wedi'i ddominyddu gan gorfforaethau rhyngwladol mawr ac mae'n ddibynnol iawn ar ei marchnadoedd allforio. Onid yw'r Gweinidog yn cytuno â mi, pe ceid rhyfel tariff gwarthus ar ôl Brexit heb gytundeb, y byddai economi'r Almaen yn waeth ei byd o lawer nag economi'r DU?

Rwy'n fwy pryderus ynghylch economi'r DU nag economi'r Almaen. Cyfeiriwyd at economi’r Almaen fel economi twf isel. Rwyf bob amser yn ei chael hi'n anodd deall y syniad fod economi twf isel yn economi sy'n perfformio'n wael os yw'r twf isel hwnnw'n gynaliadwy. Credaf yn gryf na ddylem fod yn dyheu, fel y nododd Greta Thunberg yn ddiweddar, am y chwedl hon o dwf uchel tragwyddol. Mae'n rhaid i dwf fod yn gynaliadwy. Ac os edrychwch ar farchnad yr UE, mae'n dal i fod yn farchnad rydym yn anfon mwyafrif ein hallforion iddi; mae'n farchnad gynaliadwy i'r DU fod yn rhan ohoni. Felly, er y gallwn fod yn obsesiynol ynghylch economïau eraill ledled y byd, gadewch inni edrych ar ein heconomi ein hunain a chanolbwyntio ar yr hyn y gallwn ei wneud i wella economi'r DU ac economi Cymru. Mae gennym ysgogiadau penodol yma yng Nghymru i wella economi Cymru, ond yn y pen draw, mae'n rhaid i Lywodraeth y DU benderfynu ar lwybr gweithredu a fydd o fudd i economi Cymru a'r DU, ac ni fydd y llwybr gweithredu hwnnw'n arwain at unrhyw fuddion net os bydd Llywodraeth y DU yn penderfynu ein gyrru oddi ar glogwyn ddiwedd mis Hydref.

Diolch i'r Gweinidog am ei ateb er na fuaswn, wrth gwrs, yn cytuno â'i gasgliadau fel y cyfryw. Neithiwr, Weinidog, cefais sgwrs ddiddorol iawn gyda barman o’r Eidal. [Torri ar draws.] Dylwn ddweud fy mod yn eithaf sobr pan gefais y sgwrs hon—wel, nid oeddwn wedi meddwi, o leiaf. Ond a minnau wedi bod ar wyliau yno sawl gwaith a'n hoff o ffordd o fyw yr Eidal, mynegais syndod at y ffaith, am wlad sydd i'w gweld bob amser mewn helynt economaidd, yn enwedig ar hyn o bryd, fod eu ffordd o fyw'n edrych yn llawer gwell na'r hyn sydd gennym yn y DU.

Cefais fy synnu’n fawr gan ei ateb, Weinidog. Dywedodd wrthyf, ymhell o fod yn boblogaeth hapus a bodlon, fod yno gryn dipyn o anfodlonrwydd, yn bennaf oherwydd diffyg swyddi â chyflog da a chyfleoedd masnachol. Roedd hyn yn cyferbynnu â'r DU lle y dywedodd na allai gredu, pan gyrhaeddodd yma tua phum mlynedd yn ôl, y cyfleoedd gwaith a'r lefelau cyflog roedd mwyafrif y boblogaeth yn eu mwynhau. Roedd yn siarad yma am Gymru, mewn gwirionedd, Weinidog. Gyda llaw, ar ôl edrych ar y rheoliadau preswylio parhaus, nid oedd ganddo unrhyw ofnau ynghylch allgludo. Aeth yn ei flaen i ddweud bod nifer cynyddol o Eidalwyr yn siomedig iawn gyda’r UE, ac yn cymeradwyo pleidlais Brexit y DU. Maent bellach yn ystyried yr UE yn ddylanwad cyfyngol ar economi’r Eidal ac yn casáu ymyriadau gwleidyddol yr UE ym materion y wlad.

Er fy mod yn cydnabod mai barn a phrofiad un unigolyn yn unig yw hyn, onid yw'r Gweinidog yn credu ei bod yn bryd inni dorri'n rhydd o hualau uchelgeisiau gwleidyddol Brwsel ac edrych allan tuag at fyd o dwf economaidd uchel, lle mae lefelau twf rhai gwledydd bum gwaith yn uwch na'r UE, a lle rydym eisoes yn mwynhau gwerth £300 biliwn o allforion?

Rwy'n falch iawn eich bod wedi bod yn ymgysylltu ag Eidalwyr Bae Caerdydd. O gofio eich bod yn aelod o Blaid Brexit, rwy'n cymryd na ddiolchodd i chi pan adawoch chi ei far oni bai eich bod wedi rhoi tip mawr iawn iddo. Os edrychwn ar economi’r Eidal, gwelwn dueddiadau tebyg yno ag yn y DU. Mae gennych rai rhanbarthau sy'n perfformio'n dda yn yr Eidal, yn y gogledd yn bennaf, ac yna mae gennych rannau o'r Eidal sy'n ei chael hi'n anodd iawn, lle mae pobl ifanc, dalentog yn teimlo nad oes dewis ganddynt ond gadael, yn y de yn bennaf. Nid wyf yn gwybod o ba ran o'r Eidal y daw eich barman Eidalaidd, ond wrth gwrs, dewisodd Gymru ac mae'n hapus yma, ac rwy'n falch ei fod yma, a boed iddo aros yma am amser maith gan ei fod yn swnio—yn seiliedig ar y profiad a gawsoch—fel aelod da iawn o'r gymuned ac unigolyn gweithgar, ac nid felly y mae Plaid Brexit yn portreadu gwladolion tramor fel arfer.

Credaf mai'r hyn sy'n bwysig yw ein bod yn cydnabod y dylai Cymru fod, a'i bod bob amser wedi bod, yn lle croesawgar iawn i wladolion tramor. Er ein bod yn mwynhau cwmni Eidalwyr a llawer o ddinasyddion Ewropeaidd eraill yma yng Nghymru, mae llawer o wledydd Ewropeaidd yn mwynhau presenoldeb pobl Prydain, ac rwy'n bryderus iawn fod y rhethreg a glywn yn awr ledled y DU, ond yn bennaf gan elfennau asgell dde o'r cyfryngau, yn rhoi'r argraff i'r byd y tu allan ein bod yn fewnblyg, nad ydym yn groesawgar mwyach a'n bod yn gresynu at bresenoldeb gwladolion tramor yn y DU. Mae honno'n sefyllfa beryglus iawn i fod ynddi. Ac mae arnaf ofn na allwn ni fel Llywodraeth Cymru frwydro yn erbyn y canfyddiad sy'n datblygu ledled y byd mai Lloegr fechan yw'r Deyrnas Unedig. Mae angen i Lywodraeth y DU ymddwyn yn llawer mwy cyfrifol o ran y negeseuon y mae'n eu cyfleu ynghylch pa fath o wlad y dymunwn fod yn yr unfed ganrif ar hugain, ac rwyf am inni fod yn wlad ryngwladolaidd.