Eitem 2 ar yr agenda yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes. A galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, Rebecca Evans.

Nid oes unrhyw newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfodydd sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar wasanaethau iechyd meddwl yn y Gogledd, os gwelwch yn dda? Mae wedi bod dros bedair blynedd a hanner ers i Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr gael ei roi mewn mesurau arbennig, am, ymhlith pethau eraill, heriau sylweddol o ran llywodraethu, a gwasanaethau iechyd meddwl. Dywedir wrthym dro ar ôl tro yn y Siambr hon fod pethau'n gwella, bod cynnydd cyson yn cael ei gyflawni, ac eto, yr wythnos diwethaf, daeth adroddiad i'r amlwg sy'n awgrymu darlun hollol wahanol o wasanaethau yn y Gogledd, yn enwedig o ran therapïau seicolegol. Roedd adroddiad a oedd yn nodi, a dweud y gwir, fethiannau difrifol, gan gynnwys rhestrau aros annerbyniol o hir, diffyg datblygu gweithlu yn strategol ac integredig, gwasanaeth heb ddigon o adnoddau, nad yw'n addas i'r diben, ymdeimlad o ddigalondid ymhlith y staff. Nawr, a dweud y gwir, roeddwn i'n synnu'n fawr fod yr adroddiad hwn, mae'n debyg, wedi'i gyhoeddi'n gynharach y llynedd—tua mis Awst/Medi—ac eto nid yw'n ymddangos bod unrhyw drafodaeth ynghylch yr adroddiad hwn, dim adroddiad i Aelodau'r Cynulliad am yr adroddiad hwn, ac nid yw'n ymddangos bod y bwrdd ei hun wedi'i drafod yn unrhyw un o'i bapurau bwrdd Felly, rwy'n credu, o ystyried y canfyddiadau difrifol yn yr adroddiad hwnnw, fod angen diweddariad brys gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y sefyllfa bresennol.

A gaf i hefyd alw am ddatganiad ar reoleiddio ysgolion annibynnol? Bydd y Gweinidog addysg yn ymwybodol o'r diddordeb sylweddol sydd wedi bod yn gyhoeddus o ganlyniad i'r adroddiadau yn y cyfryngau ar rai materion diogelu yn Ysgol Rhuthun yn fy etholaeth i. Ac rwy'n credu bod angen inni ystyried y rheoliadau ynghylch ysgolion annibynnol er mwyn cryfhau'r trefniadau diogelu, ond, yn fwy na hynny, i ystyried hefyd swyddogaeth Cyngor y Gweithlu Addysg, ac a allai fod yn briodol cael categori cofrestru ar wahân, yn enwedig ar gyfer uwch arweinwyr yn ein hysgolion annibynnol, er mwyn sicrhau eu bod yn briodol? Yn amlwg, mae llawer o ddicter ynglŷn â rhai o'r adroddiadau, sydd wedi'u darllen, o ran yr hyn sydd wedi bod yn digwydd yn yr ysgol honno yn y Gogledd, ac yn sicr yn fy etholaeth i, a chredaf y byddai'n ddefnyddiol bod datganiad ysgrifenedig neu lafar ar hynny cyn gynted â phosibl.

Ac yn olaf, o ran parthau twristiaeth, byddwch chi'n ymwybodol i Lywodraeth y DU gyhoeddi ym mis Mehefin y llynedd y bydd nifer o barthau twristiaeth ledled y wlad, a fydd yn cael eu dynodi—[Torri ar draws.]—a, nage, nid Lloegr yn unig, mewn gwirionedd, mae'n brosiect ledled y DU. Roeddwn i'n siomedig iawn na fu unrhyw ddiweddariadau i'r Siambr hon am unrhyw obaith, o ran Cymru mewn gwirionedd yn cael ei dynodi'n barth, neu hyd yn oed Ogledd Cymru'n cael ei dynodi'n barth. Mae'n eithaf clir gan Lywodraeth y DU fod hyn ar gael  ar gyfer y Deyrnas Unedig gyfan, ac nid Lloegr yn unig, fel y mae'r Gweinidog sy'n gyfrifol am dwristiaeth ar eich meinciau chi wedi'i haeru. Byddwn i'n ddiolchgar felly pe bai modd inni gael datganiad brys ar y mater hwn er mwyn i ni allu manteisio ar y cyfle hwn i gael buddsoddiad i Gymru a'r budd mwyaf i'n diwydiant twristiaeth.

Felly, o ran y mater cyntaf, a oedd yn gais am ddiweddariad ynglŷn â Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, gallaf  gadarnhau y bydd diweddariad o'r fath yn dod i law ar 25 Chwefror. Mae hynny ar y datganiad busnes, sydd wedi'i gyhoeddi heddiw.

O ran yr ail fater, ynghylch ysgol Rhuthun, mae Llywodraeth Cymru yn ymwybodol o'r canfyddiadau difrifol hynny yn adroddiad Arolygiaeth Gofal Cymru, ac mae swyddogion, ynghyd ag arolygwyr Estyn, yn ystyried cynllun gweithredu gan yr ysgol, sydd wedi cael ei gyflwyno yn dilyn cais gan Lywodraeth Cymru ar gyfer y cynllun gweithredu. Ond mae'r Gweinidog wedi dweud y byddai'n hapus i roi diweddariad pellach, a gwn i eich bod hefyd wedi cyflwyno cyfres o gwestiynau ysgrifenedig, a fydd hefyd yn cael ateb.

Ac ar y trydydd mater, mae'r Gweinidog sy'n gyfrifol am dwristiaeth yma i glywed eich cais am ragor o wybodaeth ynghylch hynny. Ac mae'n bwysig, lle mae hynny'n bosibl, fod Llywodraeth Cymru yn manteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd i weithio gyda Llywodraeth y DU. Ond mae'n ddyletswydd ar Lywodraeth y DU i gydnabod bod twristiaeth wedi'i datganoli i Gynulliad Cenedlaethol Cymru ac mae'n ddyletswydd arnyn nhw i gynnal trafodaethau gyda'n Gweinidog i ymchwilio i sut y gallem ni weithio ar y cyd er lles Cymru.

Mae Adref yn elusen sydd wedi bod yn cefnogi pobl sy'n agored i niwed ac yn brwydro yn erbyn digartrefedd yn fy ardal i ers tri degawd. Nawr mae bygythiad i gau'r elusen, gan fod Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf a Chyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful wedi dyfarnu'r contract i ddarparu gwasanaethau hostel lleol i sefydliad arall, sefydliad heb fawr o brofiad, os o gwbl, o'r sefyllfa yn Rhondda Cynon Taf a Merthyr. Bydd hyn yn golygu colli rhai swyddi. Bydd yn golygu colli gwybodaeth leol arbenigol am y sefyllfa o ran digartrefedd yn ein hardal a bydd yn golygu colli byddin fach o wirfoddolwyr. Bydd gwaith cymunedol sylweddol Adref, fel yr apêl hamper Nadolig y mae fy swyddfa i wedi'i chefnogi ers blynyddoedd lawer, yn annhebygol o gael ei ailadrodd, ac ni allwch roi pris ar waith cymunedol fel yna.

Felly, Trefnydd, a gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth am egwyddorion caffael lleol ar gyfer contractau'r trydydd sector? A wnewch chi ymuno â mi i annog Cyngor Rhondda Cynon Taf a chyngor Merthyr i ailystyried y mater hwn ac i gydnabod y gwaith gwych y mae'r elusen hon wedi'i wneud ers iddi gael ei sefydlu gan swyddogion prawf a nododd angen lleol yn ôl yn 1987?

Mae penaethiaid iechyd o Gwm Taf yn argymell tynnu'n ôl y gwasanaethau damweiniau ac achosion brys dan arweiniad meddyg ymgynghorol ar ryw ffurf neu'i gilydd o Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Mae gan hyn oblygiadau difrifol i'r lle yr wyf i'n ei gynrychioli, y Rhondda, ac mae pobl yn grac, a hynny'n haeddiannol, ynghylch y posibilrwydd o orfod teithio ymhellach mewn argyfwng a allai fygwth eu bywyd.

Nid oes neb eto wedi gallu ateb y pryderon ynghylch amseroedd ymateb ambiwlansys, na'r ffaith nad oes gan nifer sylweddol o bobl sy'n byw yn y Rhondda gar. Ac mae hynny, yn fy marn i, yn warthus. Nid oes gan bobl fawr o ffydd y bydd eu pryderon dilys yn cael eu hystyried ar ôl yr ymgynghoriad ffuantus a gafodd ei gynnal yn 2014, lle dywedodd 60,000 o bobl nad oedden nhw eisiau i'r newidiadau fynd rhagddynt, ac anwybyddwyd y lleisiau hynny.

Mewn sawl ffordd, mae'r problemau yr ydym ni'n eu hwynebu ar hyn o bryd yn deillio'n bennaf o ddiffyg cynllunio'r gweithlu gan olyniaeth o Weinidogion Iechyd Llafur. Cyflwynodd Plaid Cymru gynllun chwe blynedd yn ôl i fynd i'r afael â'r gymhareb frawychus o isel o feddygon i bobl sydd gennym ni yn y wlad hon, a chafodd ein cynlluniau eu gwatwar gan yr union bobl a oedd â'r pŵer neu'r cyfrifoldeb i wneud rhywbeth yn ei gylch.

Byddaf yn mesur teimladau pobl y Rhondda mewn cyfarfod agored sydd wedi'i drefnu gan Blaid Cymru ddydd Llun nesaf yng nghlwb rygbi Harlequins Porth. Mae croeso i bawb ddod. Efallai yr hoffai Gweinidogion ddod i glywed cryfder y teimladau gan bobl y Rhondda ar y mater hwn. Byddai croeso ichi fod yn bresennol os hoffech chi dderbyn y cynnig hwnnw.

Ond hoffwn i ofyn: a ydych chi'n gresynu at y diffyg gweithredu i fynd i'r afael â'r prinder meddygon ymgynghorol yng Nghymru gan eich cyd-Aelodau yn y Cabinet? A wnaiff y Llywodraeth ddatganiad ynghylch ei chynlluniau i fynd i'r afael ag achosion o gadw ysbytai cyffredinol dosbarth, a gwasanaethau brys yn benodol, sy'n broblem nid yn unig yn y Rhondda, ond ledled ein gwlad gyfan?

O ran y mater cyntaf, nid wyf i'n credu ei bod yn briodol i Lywodraeth Cymru roi pwysau ar awdurdodau lleol o ran y penderfyniadau y maen nhw'n eu gwneud o ran dyfarnu contractau. Fodd bynnag, byddwn i'n annog yr Aelod i roi gwybod i gynghorau Rhondda Cynon Taf a Merthyr am ei phryderon ynglŷn â'r caffael lleol. Byddaf i'n hapus, wrth gwrs, i roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ddull Llywodraeth Cymru o gefnogi caffael lleol a'r gwaith yr ydym ni'n ei wneud, yn enwedig drwy ddull yr economi sylfaenol, y mae fy nghydweithiwr,  Dirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth yn arwain arno.

O ran yr ail fater, wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru yn ymwybodol bod Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg wedi bod yn adolygu'r broses o weithredu'r elfennau sy'n weddill yn rhaglen de Cymru sy'n cynnwys dyfodol meddygaeth frys, a bydd y dewisiadau arfaethedig yn cael eu trafod yn ei gyfarfod bwrdd cyhoeddus ar 30 Ionawr. Yn amlwg, byddai'n amhriodol ac anaddas i mi wneud sylwadau neu achub y blaen ar y trafodaethau hynny, ond byddem ni'n disgwyl i'r bwrdd fod yn gweithio gyda rhanddeiliaid i ystyried opsiynau ac yna gytuno ar fodel gofal cynaliadwy ar gyfer y dyfodol. Gwn i y bydd yr Aelod yn gwneud ei sylwadau fel rhan o'r broses briodol honno.

Gweinidog, yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe ei fod yn mynd i rewi'r recriwtio i swyddi gwag o ganlyniad i'r sefyllfa ariannol y mae'n ei hwynebu, fel ffordd o leihau'r sefyllfa ariannol a'r diffyg. Bydd hyn yn effeithio ar fy etholwyr, fel y bydd yn effeithio ar eich etholwyr chi, a llawer o rai eraill sy'n cynrychioli etholaethau yn ardaloedd Abertawe a Chastell-nedd Port Talbot.

A gaf i ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn nodi a yw'n credu bod hyn yn ffordd ymlaen o ran lleihau pwysau ariannol ar fyrddau iechyd? Gallai hyn roi gofal cleifion yn y fantol, oherwydd mae pob un o'r swyddi hynny, boed yn aelod o'r tîm gweinyddol, yn dîm clercio, yn aelod o'r ffisiotherapi, radiotherapi, radiograffig—unrhyw aelod o dîm. Ni soniwyd am nyrsys a meddygon, gyda llaw; fe wnaethon nhw ddweud fod y rheini'n ddiogel. Ond mae aelodau eraill yn hanfodol i ofalu am gleifion.

A gawn ni felly ddatganiad gan y Gweinidog ynghylch y sefyllfa honno, ac efallai y ffordd y mae Llywodraeth Cymru eisiau gweithio gyda byrddau iechyd i sicrhau nad ydyn nhw'n cael eu hunain mewn sefyllfa lle maen nhw'n rhewi swyddi, yn atal pobl rhag cael eu recriwtio, ac felly'n cael effaith ar ofal?

Mae'r materion yr ydych chi'n eu disgrifio o ran staffio, yn y lle cyntaf, yn faterion gweithredol i'r bwrdd iechyd, ond maen nhw wedi bod yn glir iawn o ran sicrhau nad yw'r camau hynny'n effeithio ar ofal cleifion nac ar ansawdd y gwasanaeth, a dyna yw diddordeb clir Llywodraeth Cymru yn hyn.

Mae sefydliadau iechyd yng Nghymru, fel y rhai ar draws y DU, yn gorfod gwneud arbedion blynyddol bob blwyddyn i wella effeithlonrwydd a rheoli o fewn yr adnoddau hynny a ddyrannwyd. Maen nhw'n cael eu hadrodd yn fisol fel rhan o'r cyfrifon blynyddol, ac yn wir mae pwyllgorau'r Cynulliad wedi craffu arnyn nhw yn ystod y blynyddoedd diwethaf, gan gynnwys y pwyllgorau hynny sydd wedi beirniadu, mewn gwirionedd, pan fo'r cyllidebau hynny wedi gorwario neu'r arbedion hynny heb eu gwneud.

Mae'n werth cydnabod, wrth gwrs, fod Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi dros £0.5 biliwn yn ychwanegol yn y GIG eleni, ac rydym wedi gweld gostyngiad o 35 y cant yn y diffyg sylfaenol yn y GIG rhwng 2016-17 a 2018-19. Rydym yn disgwyl gweld gwelliannau pellach eleni, gan ddangos gwell rheolaeth ariannol. Ond ni all dim o hynny ddod ar draul gofal cleifion nac ansawdd y gwasanaeth.

Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ar yr oedi parhaus i gwblhau gwaith i ddeuoli ffordd A465 Blaenau'r Cymoedd? Roedd y gwaith hwn yn wreiddiol i fod i orffen erbyn diwedd y llynedd. Clywn nawr fod y dyddiad cwblhau ar gyfer y prosiect hwn yn cael ei adolygu eto. At hynny, mae anghydfod rhwng y contractwr a Llywodraeth Cymru ynghylch costau'r cynllun, sydd eisoes yn £54 miliwn dros y gyllideb.

Gweinidog, a gawn ni ddatganiad ar sut y mae'r sefyllfa hon wedi digwydd, pwy sy'n gyfrifol am yr wybodaeth am ddyluniad y ffordd, beth fydd y gost i'r trethdalwr, a pha bryd y gall defnyddwyr dioddefgar y ffordd hon ddisgwyl iddi gael ei chwblhau? Mewn gwirionedd, mae'n anodd iawn i'r bobl sy'n byw ym Mrynmawr a'r Fenni deithio ar y ffordd honno, oherwydd nid yn unig mae'n cymryd amser, ond mae'n rhwystredig iawn i lawer o ddefnyddwyr brys. Diolch.

Byddwn i'n dweud, gyda phob parch, fod y Prif Weinidog wedi ymateb i'r pryder hwnnw yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog mewn ymateb i gwestiynau arweinydd y Blaid Geidwadol, ond gwn mai bwriad Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth yw rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau'r Cynulliad cyn gynted ag y gall wneud hynny a chyn gynted ag y bydd mwy o newyddion am yr anghydfod hwnnw, a gobeithiwn y caiff ei ddatrys.

Hoffwn i gael datganiad ar lafar gan y Gweinidog iechyd ynglŷn â beth sy'n digwydd nawr gyda'r fframwaith anhwylderau bwyta yn sgil y ffaith fod yr adolygiad hynny wedi digwydd. Gwnaethom ni gael cyfarfod y grŵp trawsbleidiol yr wythnos diwethaf, ac mae yna gonsyrn ynglŷn â faint o arian sydd yn mynd i fynd at y newidiadau, beth mae'r byrddau iechyd penodol yn mynd i allu ei wneud, ac ydyn nhw'n mynd i gael capasiti yn y system i allu rhoi mwy o staffio i mewn i waith anhwylderau bwyta. Dwi'n gwybod fod yna bobl sydd â diddordeb mawr yn y maes yma sydd eisiau gweithio gyda'r byrddau iechyd i wneud i hyn ddigwydd.

Hoffwn i gael rhywbeth ar lafar gan fy mod i wedi gofyn cynifer o weithiau, a dim ond datganiad ar ffurf e-bost dŷn ni wedi'i gael. Dwi'n credu bod y mater yma mor, mor bwysig i gymaint o bobl yng Nghymru y byddem ni'n gwerthfawrogi cael datganiad ar lafar gan y Gweinidog iechyd.

Mae'n debyg bod yr ail fater yr hoffwn i ei godi yn fwy yn rhinwedd fy swydd fel Cadeirydd y pwyllgor diwylliant. Ddoe, efallai eich bod wedi gweld yr Ymddiriedolaeth Lleoliadau Cerddoriaeth wedi dweud y bydd rhyddhad o 50 y cant i ardrethi busnes i fusnesau bach a chanolig eu maint sy'n lleoliadau cerddoriaeth ledled Cymru a Lloegr. Yn eu datganiad, maen nhw wedi dweud y bydd 230 o leoliadau ar lawr gwlad ledled Cymru a Lloegr yn cael y rhyddhad hwnnw. Rwyf i wedi cael gwybod drwy fy nhîm pwyllgor, gyda Llywodraeth Cymru, nad yw hynny o reidrwydd yn mynd i ddod i Gymru. Bydd yn golygu efallai y bydd swm canlyniadol drwy Barnett, ond nid ydym yn siŵr a fydd hynny'n digwydd.

Mae pobl wedi eu drysu, mae pobl eisiau ei groesawu, mae pobl eisiau iddo ddigwydd yma yng Nghymru, maen nhw eisiau gweld y rhyddhad ardrethi busnes hwnnw, ond nid ydym yn gwybod a fydd hynny'n digwydd. Felly, byddwn i'n gofyn am ddatganiad, ar ba ffurf bynnag o ran hyn, i ddod gan Lywodraeth Cymru i weld yr hyn y mae'r Trysorlys yn bwriadu ei wneud. A ydym ni'n mynd i gael y rhyddhad ardrethi busnes hwnnw, a phryd? Ac a allwch chi wneud datganiad i'r cyhoedd, oherwydd mae llawer o ddryswch ynghylch y sefyllfa bresennol?

Felly, ar fater cyntaf y fframwaith anhwylderau bwyta, byddaf i wrth gwrs yn siarad â'r Gweinidog iechyd ac yn ei wneud yn ymwybodol o'ch cais am y datganiad hwnnw, y gwn y bydd yn amlwg yn ei ystyried.FootnoteLink

O ran yr ail fater, gallaf i ddweud nad ydym ni'n gwybod eto, pa symiau canlyniadol Barnett, os o gwbl, a allai ddod i Gymru o ganlyniad i benderfyniad Llywodraeth y DU ynghylch ardrethi busnes. Ond mae gennym ni eisoes yng Nghymru gynllun rhyddhad ardrethi'r stryd fawr, sydd wedi bod ar waith ers 2017, ac mae hynny'n unigryw i Gymru. Mae'n darparu cymorth, sydd ar gael i dafarndai a bwytai, ac yn y blaen, felly mae'n ehangach na'r hyn y gallem ni ei ystyried yn fanwerthwyr y stryd fawr yn benodol eu hunain. Fe wnes i ddatganiad ysgrifenedig yn ddiweddar yn nodi ein bod yn ymestyn y cymorth hwnnw i 2020-21, ond byddwn i'n fwy na pharod i rannu hynny eto gyda'r Aelodau.

Gwybodaeth ychwanegol at y Cyfarfod Llawn

Arweinydd y Tŷ, a gawn ni ddatganiad, os gwelwch yn dda, gan y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol ynglŷn ag adroddiad gan y Llywodraeth a luniwyd gan y rhwydwaith dysgu a gwella tai ynghylch cartrefi gofal a darparu cartrefi gofal? Mae'r adroddiad hwn yn tynnu sylw at y ffaith y bydd erbyn 2035 brinder o bron 30,000 o leoedd ledled Cymru o ddarpariaeth ar gyfer y math hwn o ofal.

Mae llawer o awdurdodau lleol ar hyn o bryd yn ystyried ad-drefnu eu darpariaeth cartrefi gofal; mae Rhondda Cynon Taf, er enghraifft, allan ar hyn o bryd, a bydd y cabinet yn cyfarfod fis nesaf. Rwy'n credu ei bod yn bwysig deall, pan fydd Llywodraeth Cymru yn comisiynu'r math hwn o waith, sut mae hynny'n cael ei gyflwyno i'w sefydliadau partner, llywodraeth leol yn yr achos hwn, a sut mae'r wybodaeth honno'n cael ei rhannu pan fyddan nhw'n meithrin gallu. Mae hwn yn fater eithaf byw, a dweud y lleiaf, yn ardal Rhondda Cynon Taf, gyda llawer o bobl eisiau cadw'r cartrefi gofal presennol yn yr ardal benodol honno. Ond mae'n ymddangos i mi fod yr adroddiad penodol hwn wedi ei lunio ar ran Llywodraeth Cymru, ond heb ei rannu ag asiantaethau partner.

Felly, a gawn ni ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog i ddeall (a) y broses gomisiynu (b) beth yw ei barn ynghylch yr adroddiad ei hun a'i argymhellion ac (c) sut y bydd yn gweithio gyda sefydliadau sy'n cefnogi Llywodraeth Cymru i gyflawni gofal cymdeithasol ledled Cymru i wneud yn siŵr bod yr argymhellion yn cael eu cyflawni ar lawr gwlad?

Byddwn i'n fwy na pharod i fynd ar drywydd eich cais gyda'r Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol. Ar drywydd arall, mae gennym ddiweddariad ar y grŵp rhyng-weinidogol ar dalu am ofal cymdeithasol ar yr agenda ar gyfer yr wythnos nesaf, sydd, rwy'n gwybod, yn rhan o'r broblem ehangach yr ydym yn ei hwynebu o ran sicrhau bod gennym wasanaeth cartrefi gofal cynaliadwy yma yng Nghymru ar gyfer y dyfodol. Ond o ran y mater penodol hwnnw yn yr adroddiad, ceisiaf fynd ar drywydd hynny gyda'r Dirprwy Weinidog ar eich rhan.FootnoteLink

Gwybodaeth ychwanegol at y Cyfarfod Llawn (Saesneg yn unig)

Yn sgîl y prosesau cyllidebol sydd yn mynd ymlaen ar hyn o bryd mewn awdurdodau lleol ledled Cymru a'r bygythiad pellach i gludiant i ddysgwyr ôl-16 yn y cyllidebau hynny, a fedrwn ni gael diweddariad, os gwelwch yn dda, ynghylch yr adolygiad o deithio gan ddysgwyr ôl-16, yr adolygiad a gafodd ei gyhoeddi ar 13 Tachwedd? A fedrwch chi hefyd ofyn i'r Gweinidog neu'r Dirprwy Weinidog sy'n gyfrifol am y maes yma i amlinellu'r rhesymeg dros oedi'r broses o adolygu'r canllawiau ar deithio gan ddysgwyr nes y bydd canfyddiadau'r adolygiad o deithio gan ddysgwyr ôl-16 yn glir? Achos mae'r materion yma angen sylw brys. Er enghraifft, mae materion yn codi o hyn i gyd yn ymwneud â chludiant i addysg cyfrwng Cymraeg, ac mae'r sefyllfa yn creu ansicrwydd a dryswch. Mi fuaswn i'n licio trio deall ychydig bach o resymeg yr oedi a beth ydy'r sefyllfa gyfredol. 

Nid oes gennyf i ddyddiad eto o ran yr wybodaeth ddiweddaraf ynghylch yr adolygiad o'r Bil teithio gan ddysgwyr. Gan mai dim ond ym mis Tachwedd y cyhoeddwyd hynny, tybiaf y gallai fod ychydig amser cyn i'r adolygiad hwnnw ddod i ben. Ond byddwn i'n eich annog i ysgrifennu at Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth gyda'ch cwestiynau penodol ynghylch pam y gohiriwyd y penderfyniad i adolygu'r canllawiau, oherwydd credaf i mai dyna fyddai'r ffordd fwyaf priodol a chyflymaf o gael ateb, yn ôl pob tebyg ar y cwestiwn penodol hwnnw.

Roeddwn i'n mynd i alw am ddatganiad yn diweddaru'r sefyllfa ym mwrdd Betsi Cadwaladr; sylwaf fod Darren Millar, fy nghyd-Aelod, wedi gwneud hynny eisoes. Fe wnaethoch chi ddweud y bydd y Gweinidog iechyd yn gwneud datganiad ar 25 Chwefror. A allaf i ofyn ichi ei wahodd i sicrhau bod hynny'n ymdrin â'r adroddiad y cyfeiriodd Darren Millar ato, ar yr adolygiad o therapïau seicolegol yn y Gogledd gan yr ymgynghoriaeth gydweithredol TogetherBetter, sef adroddiad annibynnol? Oherwydd, yn ogystal â'r canfyddiadau y tynnodd Darren sylw atynt, mae'n sôn am ddiffyg gweledigaeth gyffredin ynglŷn â'r hyn yr ydych chi'n ceisio ei gyflawni, diffyg eglurder a goruchwyliaeth strategol ar lefelau byrddau iechyd ac is-adrannol, a diffyg data enfawr. Ac, yn anffodus, fel y dywedodd Cyngor Iechyd Cymuned Gogledd Cymru, ar ôl bron pum mlynedd mewn mesurau arbennig, roedd llawer ohono'n ymwneud â materion iechyd meddwl, mae'r canfyddiadau hyn yn hynod siomedig. Dylid bod wedi mynd i'r afael â'r argymhellion allweddol yn 2015-16 pan gafodd y Bwrdd Iechyd ei gymryd i fesurau arbennig gyntaf. Mae'n anfoddhaol clywed bod y materion sylfaenol hyn heb eu datrys bron i bum mlynedd ar ôl hynny.

A allech chi hefyd ofyn i'r Gweinidog iechyd gynnwys cyfeiriad penodol at wasanaethau fasgwlaidd yn y Gogledd sy'n ymwneud â chlefydau'r pibellau gwaed, y rhydwelïau a'r gwythiennau a system gylchredol y corff? Mae ein cyngor iechyd yn y Gogledd wedi cynnal pedwar allan o'r 11 digwyddiad lleoliad-diogel ledled y rhanbarth, ac maen nhw'n clywed yn glir bod ymddiriedaeth y cyhoedd yng ngwasanaeth fasgwlaidd y Gogledd wedi cael ei gyfaddawdu'n ddifrifol. Dywedant fod llawer o bobl wedi dweud eu bod wedi ysgrifennu at y bwrdd iechyd yn gofyn am wybodaeth o dan ryddid gwybodaeth, ond heb gael unrhyw beth yn ôl. Y farn yw pe bai'r ffigurau'n gadarnhaol, byddai'r bwrdd iechyd yn awyddus i'w rhyddhau, a bod y cyngor iechyd cymuned eu hunain wedi ysgrifennu yn gofyn am ddata perfformiad a bod y cyngor iechyd cymuned wedi cael ei wrthod hefyd ar sail y ffaith y bydd yn cael ei ddarparu yn y pen draw fel rhan o adolygiad y gwasanaethau fasgwlaidd, sydd, yn eu tyb hwy, yn gwbl groes i'r ddeddfwriaeth a'r rheoliadau sy'n ymwneud â hawliau cynghorau iechyd cymuned i gael gwybodaeth. Mae gweithrediaeth Cyngor Iechyd Cymuned Gogledd Cymru wedi ystyried y mater hwn ac yn argymell yn gryf y dylid cyflwyno rhywfaint o allanoldeb nawr i'r adolygiad fasgwlaidd sy'n adlewyrchu hyn.

Dyma ddau o'r materion allweddol sy'n codi ledled y rhanbarth, ac un ohonyn nhw oedd y trobwynt tyngedfennol o ran mesurau arbennig. Mae'n annerbyniol dros ben y dylem ni, bum mlynedd yn ddiweddarach, fod yn clywed adroddiadau fel hyn, a gobeithio y cytunwch chi felly i ofyn i'ch cyd-Weinidog fynd i'r afael â'r rhain yn benodol ynghyd â'r materion ehangach y gall ef ddewis eu cyflwyno inni ar 25 Chwefror.

Gallaf sicrhau fy nghyd-Aelodau fy mod bob amser yn tynnu sylw'r Gweinidogion at unrhyw gyfraniadau y mae'r Aelodau yn eu gwneud o ran eu portffolios yn ystod y datganiad busnes, a byddaf i'n sicr o wneud hynny ynghylch eich pryderon penodol am wasanaethau afiechyd meddwl a gwasanaethau fasgwlaidd yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr. Ac yn amlwg, bydd y Gweinidog yn gwneud datganiad llafar, felly bydd cyfle i gwestiynu'r materion hynny yn ddyfnach yn ystod y datganiad hwnnw.

Hoffwn i ofyn i'r Trefnydd am ddau ddatganiad heddiw. Yn gyntaf, o ran y materion sydd heb eu datrys ynglŷn â'r cyfrifiad. Gwn fod Llywodraeth Cymru yn rhannu'r pryderon ar y meinciau hyn y dylai dinasyddion Cymru allu nodi eu hunain fel Cymry duon a lleiafrifoedd ethnig heb orfod mynd drwy'r anghyfleustra o orfod ysgrifennu â llaw mewn rhan ar wahân o'r ffurflen.

Hoffwn i ofyn am ddatganiad diweddar gan y Llywodraeth ynghylch ei sefyllfa bresennol o ran hyn ac unrhyw sgyrsiau a gafwyd â'r Swyddfa Ystadegau Gwladol. Roedd cydweithwyr o Gyngor Gwynedd wedi cwrdd â'r ONS ddoe a chawsant ymateb eithaf ffafriol mewn gwirionedd, ac roedd y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn gofyn am dystiolaeth. Rwy'n siŵr y bydd Gweinidogion Cymru yn ymwybodol bod Gwynedd ac awdurdodau eraill y Gogledd wedi canfod yn eu systemau monitro eu hunain ffyrdd y gall dinasyddion du a lleiafrifoedd ethnig gofrestru eu hunain fel Cymry yn y ffordd y byddem ni'n ceisio i'r Cyfrifiad ei wneud. Felly, byddwn i'n ddiolchgar iawn pe gallwn ni gael datganiad pellach gan y Llywodraeth ynghylch—datganiad ysgrifenedig, efallai—y sefyllfa ddiweddaraf yn hyn o beth, oherwydd bod amser yn mynd yn brin a bydd yr ONS yn cynnal rhagor o waith treialu yn fuan gyda'r ffurflenni y maen nhw'n bwriadu eu defnyddio, ac rwy'n ofni, ar ôl i'r ffurflenni hynny gael eu defnyddio yn y cynlluniau peilot, y bydd yn fwy anodd eu newid.

Bydd Gweinidogion Cymru hefyd yn ymwybodol bod Cyngor Sir Caerfyrddin wedi cyrraedd sefyllfa lle bu'n rhaid iddyn nhw dynnu'n ôl eu cais cynllunio am y safle arfaethedig presennol ar gyfer ysgol newydd Dewi Sant. Mae hyn yn destun gofid mawr i mi ac yn bwysicach byth i fy etholwyr ac i'r plant sy'n cael eu haddysgu dan y fath amodau, pe baent yn weithwyr ffatri, y byddai'r ffatri'n cael ei chau am nad yw'n ddiogel. Nawr, yn amlwg, roedd hwn yn benderfyniad a wnaeth yr awdurdod lleol; yn sicr, nid yw hwn yn fater i'r Gweinidog Addysg, a gwn ei bod wedi mynegi parodrwydd yn y dyfodol i ystyried cais pellach am arian os caiff ei gyflwyno. Ond hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog sydd â chyfrifoldeb dros gynllunio, oherwydd y rheswm pam y bu'n rhaid tynnu'n ôl yw bod y sir wedi gwario dros £0.5 miliwn yn ceisio ymateb i ofynion y broses galw i mewn. Maen nhw wedi cyrraedd y pwynt lle maen nhw'n teimlo eu bod yn gorfod symud i ffwrdd o'r safle hwnnw, er, o'r naw safle a ystyriwyd yn yr ymgynghoriad cyhoeddus blaenorol, hwn oedd y safle a ffafriwyd. Felly, hoffwn i ofyn i'r Gweinidog sy'n gyfrifol am gynllunio i adolygu'r broses galw i mewn, yn enwedig o ran adeiladau cyhoeddus, i sicrhau y caiff ei warchod yn well yn y dyfodol rhag ymyrraeth pleidiau gwleidyddol, sydd wedi bod wrth wraidd y mater i ysgol Dewi Sant.

O ran y mater cyntaf, a oedd yn gofyn am ddiweddariad ar y trafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda'r Swyddfa Ystadegau Gwladol ynghylch y cyfrifiad a gallu pobl i uniaethu â bod yn aelod o leiafrif ethnig a hefyd yn Gymry ar yr un pryd, roedd modd imi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'ch cydweithiwr Bethan Sayed yr wythnos diwethaf yn y datganiad busnes. Nid oes gennyf i ddiweddariad pellach y tu hwnt i hynny ar hyn o bryd. Ond cefais i gyfarfod da iawn gyda'r dirprwy brif ystadegydd, ac fel gyda'r cyfarfod yr oeddech chi wedi'i ddisgrifio yng Ngwynedd, roedd yr ONS yn arbennig o agored i gael y trafodaethau hyn, ac yn awyddus, fel ni, i ddod o hyd i ffordd briodol ymlaen. A chyn gynted ag y bydd gennyf i rywbeth pellach byddaf i, yn amlwg, yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'm cyd-Aelodau ynghylch hynny.

O ran eich pryder ynghylch y broses galw i mewn, a gaf i ofyn ichi ysgrifennu at y Gweinidog dros gynllunio, Julie James, yn amlinellu'r astudiaeth achos benodol yr ydych chi wedi'i disgrifio'r prynhawn yma? Ac yna, yn amlwg, bydd cyfle iddi ymateb.

Hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog iechyd am recriwtio meddygon teulu ym mwrdd iechyd Aneurin Bevan. Dywedwyd wrthyf fod y bwrdd iechyd wedi methu â chynllunio ymlaen llaw ar gyfer ymddeoliad meddyg teulu sy'n gwasanaethu Parc Lansbury a meddygfa Penyrheol yn fy rhanbarth i. Mae'r ddau bractis hynny'n hollbwysig yn eu cymunedau lleol, fel y gallwch chi ddychmygu, ac maen nhw'n darparu amrywiaeth o wasanaethau hanfodol i filoedd o gartrefi cyfagos ac yn darparu busnes i fferyllwyr lleol hefyd, ac nid oes gan y naill na'r llall ddewisiadau eraill, gan fod yr holl feddygfeydd eraill yn llawn. Rwy'n pryderu y byddai'r cynllun i logi locwm, yn hytrach na phenodiad hirdymor i gynnwys y ddwy feddygfa, yn peryglu eu cynaliadwyedd hirdymor, ac rwyf hefyd yn pryderu ynghylch y darlun cyffredinol yn y bwrdd iechyd, o gofio bod map gwres Cymdeithas Feddygol Prydain wedi nodi y gallai hyd at 32 o bractisau fod mewn perygl o fewn ardal y bwrdd iechyd.

Trefnydd, hoffwn i ofyn am y datganiad hwn gan y Gweinidog i egluro sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu gwyrdroi'r methiant hwn i gynllunio ymlaen llaw ar gyfer y gweithlu, sut mae'n bwriadu ateb y galw cynyddol, a pha sicrwydd y gall y Gweinidog ei gynnig i gleifion yn fy rhanbarth i y bydd y meddygfeydd y maen nhw'n dibynnu arnyn nhw'n cael eu gosod ar sail gynaliadwy cyn gynted â phosibl.

O ran mater ehangach cynllunio'r gweithlu, unwaith eto byddaf i'n siarad â'm cydweithiwr, y Gweinidog iechyd, i'w wneud yn ymwybodol o'ch cais ar gyfer y datganiad. Ond, o ran eich pryder penodol ynghylch y feddygfa meddyg teulu sy'n gwasanaethu Parc Lansbury a'r cyffiniau, os gallech chi, unwaith eto, roi hynny mewn llythyr at y Gweinidog iechyd, gwn i y bydd yn gallu codi hynny'n uniongyrchol â'r Bwrdd iechyd ar eich rhan.

Hoffwn i gael datganiad gan y Llywodraeth—neu efallai rhywfaint o gyngor, mewn gwirionedd. Rwyf wedi nodi sawl gwaith bod plentyn ag anawsterau dysgu wedi honni iddo gael ei gam-drin mewn gofal—[torri ar draws.] Nid oes syniad gennyf pam mae sŵn sarcastig yn dod o'r dde, gan Aelod Cynulliad Llafur. Dywedaf eto: roedd plentyn ag anawsterau dysgu wedi honni iddo gael ei gam-drin mewn gofal. Mae fy ngwybodaeth fel a ganlyn: ni chafodd ei ddwyn i fan diogel; ni chafodd eiriolwr; ni siaradodd swyddog amddiffyn plant, arbenigwr amddiffyn plant, ag ef; dywedwyd y drefn wrtho. Mae'r cofnod ysgrifenedig a welais yn dweud y dywedwyd y drefn wrtho. Mae'r cofnod ysgrifenedig a welais hefyd yn dweud na wnaeth y plentyn newid ei feddwl am yr hyn a oedd wedi digwydd.

Ddydd Gwener, ysgrifennais at y comisiynydd plant, ysgrifennais at brif gwnstabl Heddlu De Cymru, ysgrifennais at gyngor sir Caerdydd ac ysgrifennais at yr ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus, oherwydd, pan enwais i'r cwmni ar y cyfryngau cymdeithasol, fe wnaeth un sy'n oedolyn bellach, ac a arferai fod yn blentyn yng ngofal yr un cwmni, honiad o ymosodiad arno—dywedodd ef ei fod wedi bod yn dyst i ddau ymosodiad arall, un yr honnir iddo gael ei gyflawni gan y pedoffeil a gafwyd yn euog, Liam Brown. Y pwynt yw, yr oedd y plant hyn oll, yn ôl pob sôn, yng ngofal Priority Child Care Ltd. Rwyf wedi ysgrifennu at Heddlu De Cymru, rwyf wedi ysgrifennu at y comisiynydd plant, rwyf wedi ysgrifennu at y cyngor, rwyf wedi ysgrifennu at yr ombwdsmon, rwyf wedi'i godi yma sawl gwaith i'r pwynt o ebychiad, bron, yn dod i'r dde ohonof, o anghymeradwyaeth.

Felly, rwyf eisiau cael datganiad gan y Llywodraeth oherwydd hoffwn wybod beth ddylwn i ei wneud? Beth mae teulu'r plentyn hwn i fod ei wneud? Pwy sy'n gwrando? Y cyfan yr wyf wedi'i gael gan Heddlu De Cymru—mewn gwirionedd, dim; rwyf wedi ysgrifennu atyn nhw ddwywaith. Y comisiynydd plant, cefais gydnabyddiaeth. Yr ombwdsmon, rwyf newydd gael cydnabyddiaeth sydd fel petai wedi ymddangos ar fy sgrin nawr. Mae hwn yn fater gwirioneddol ddifrifol. Hon yw ein Senedd genedlaethol, yn ôl pob sôn. Rwy'n ei godi yma. Beth ar y ddaear sy'n digwydd?

Wel, mae'r mater y mae Neil McEvoy yn ei ddisgrifio, yn glir, yn un difrifol iawn, a dylai'r unigolyn a ddatgelodd ar y cyfryngau cymdeithasol ei fod wedi dioddef camdriniaeth yn sicr wneud y pryderon hynny'n hysbys i'r heddlu yn y lle cyntaf, a gwelaf i fod Neil McEvoy wedi gwneud y pryderon hynny yn hysbys i'r heddlu, sy'n amlwg yn gam cyntaf priodol.

Cododd Neil McEvoy rai cwestiynau tebyg am ddiogelu plant mewn datganiad busnes diweddar, a dywedais i y byddai'r Gweinidog â chyfrifoldeb dros wasanaethau cymdeithasol yn ysgrifennu, yn nodi'r dull o ddiogelu, a gwnaf i'n siŵr bod eich sylwadau y prynhawn yma yn cael eu hystyried wrth i'r ymateb hwnnw gael ei baratoi.

Ac yn olaf, Rhun ap Iorwerth.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Mi hoffwn i ddatganiad gan y Llywodraeth ynglŷn â pha amodau mae Llywodraeth Cymru yn eu gosod ar gyllid sy’n cael ei ddarparu ganddi ar gyfer busnesau er mwyn gwarchod gweithwyr a chyflogaeth yng Nghymru.

Rwy'n falch bod Llywodraeth Cymru wedi gallu cefnogi Stena Line gyda nifer o fuddsoddiadau yng Nghaergybi, ond rwyf i eisiau apelio ar y Llywodraeth i sicrhau, wrth ddarparu cymorth, ei bod yn gallu dylanwadu ar gyflogwyr lleol pwysig fel Stena hefyd. Er enghraifft, tybed a oedd y Llywodraeth yn ymwybodol o benderfyniad Stena i ail-gofrestru ei fferi newydd sbon o Gaergybi i Ddulyn, Estrid. Mae'n wych gweld buddsoddiad yn y llong newydd hardd honno, ond rwy'n poeni am y ffaith, yn Algeciras, yn ystod dosbarthiad o Tsieina yn ddiweddar, i'w chofrestriad gael ei newid o Gymru i Cyprus. Cafodd Estrid Caerdydd ei hail-gofrestru a'i hail-enwi'n llythrennol yn Estrid Limassol. Nawr, mae awgrym bod hyn yn cael ei yrru gan ddyhead i barhau i fod yn gofrestredig â'r UE.

Nawr, rwyf wedi cwrdd ag aelodau o griw'r llong, nad ydyn nhw bellach, o ganlyniad, yn talu cyfraniadau yswiriant gwladol y DU yn uniongyrchol, ac maen nhw'n poeni am oblygiadau hynny. Ond mae ganddyn nhw hefyd bryderon tymor hwy y gallai ei hail-gofrestru o dan faner gyfleus fod yn llethr llithrig tuag at danseilio hawliau gweithwyr a hyd yn oed danseilio polisi blaenorol, a pholisi cyfredol Stena, sydd, wrth gwrs, yn hanfodol yn fy etholaeth i, o recriwtio criwiau lleol yn hytrach nag yn rhyngwladol.

Felly, yn ogystal â darparu datganiad, gobeithio, a gaf i ofyn i'r Llywodraeth, fel y gwnaf, ysgrifennu at Stena i ofyn am sicrwydd y bydd hawliau a swyddi gweithwyr yn cael eu diogelu, ac wrth wneud hynny, bod Llywodraeth Cymru yn defnyddio ei dylanwad fel rhan o gyllidwr gwahanol brosiectau Stena?

Wel, cefais gyfarfod yn ddiweddar gydag Undeb Cenedlaethol y Gweithwyr Rheilffordd, Morwrol a Thrafnidiaeth i drafod yr union fater hwn, er nad oedd hynny yn arbennig yng nghyd-destun Stena Line; roedd yn fwy yng nghyd-destun yr hyn y gallwn ni ei wneud i gefnogi morwyr Cymru sy'n gweithio mewn pob math o rannau o'r diwydiant morwrol. A'r pryderon a godwyd yno oedd pan fo cwmnïau yn manteisio ar gyfleoedd amrywiol sydd yno iddyn nhw yn gyfreithiol, yna mae'n golygu y gall rhai gweithwyr yng Nghymru fod yn rhy ddrud a gall gweithwyr o fannau eraill yn y byd beidio â chael eu talu cystal ag y dylen nhw a bod ganddyn nhw hawliau cyflogaeth gwael hefyd. Felly, mae rhai o'r pryderon yr ydych wedi'u disgrifio yn fawr iawn, a byddwn yn hapus i ofyn i'r Gweinidog dros drafnidiaeth roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ddull gweithredu Llywodraeth Cymru ar hynny, a rhai sylwadau ar y cyfleoedd a allai fod i newid y gyfraith, er y byddai'n rhaid gwneud hynny ar sail y DU, rwy'n credu.

Diolch yn fawr iawn, Trefnydd.