Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Dirprwy Weinidog Tai a Llywodraeth Leol ar gefnogi canol ein trefi. Galwaf ar y Dirprwy Weinidog i wneud ei datganiad—Hannah Blythyn. 

Diolch, Llywydd. Dwi'n hapus iawn i siarad efo chi heddiw am drefi Cymru, a dwi'n hapus iawn i siarad am fwy o gefnogaeth i'n trefi ni. Dwi eisiau trawsnewid trefi Cymru. 

Llywydd, rwy'n hapus i gyhoeddi pecyn arall o gymorth ar gyfer canol trefi gwerth bron i £90 miliwn yn rhan o'n hagenda trawsnewid trefi. Mae hyn yn adeiladu ar y buddsoddiad £800 miliwn rhagamcanol yn ein trefi o ganlyniad i'n rhaglenni adfywio ers 2014. Mae'r pecyn trawsnewid trefi yn cynnwys cymorth i orfodi'r gyfraith mewn cysylltiad ag eiddo gwag a dadfeiliedig yng nghanol ein trefi, cronfa seilwaith gwyrdd newydd a dull o ymdrin â datblygiadau newydd sy'n rhoi'r ystyriaeth gyntaf i ganol y dref.

Bydd y mesurau hyn yn cyfrannu'n sylweddol at iechyd canol ein trefi. Rydym ni i gyd yn cytuno bod trefi'n eithriadol o bwysig i Gymru, a bydd gan y mwyafrif helaeth ohonom ni gysylltiad naturiol ag o leiaf un dref—lleoedd sydd wedi ein llunio, lleoedd sydd â chyswllt creiddiol â chyfeillion a theulu, lleoedd sydd gymaint yn fwy na dim ond casgliad o adeiladau. Mae gan drefi ar draws y wlad asedau unigryw, treftadaeth falch a hanes sy'n ysbrydoli.

Ond rwyf eisiau i'n trefi gael dyfodol gwych yn ogystal â gorffennol gwych, ac mae rhai yn wynebu heriau. Mae'r sector manwerthu wedi newid wrth i'r ffordd yr ydym yn siopa, yn gweithio ac yn byw newid. Mae swyddogaeth trefi yn newid ac mae angen i drefi ail-greu eu hunain i addasu. Dyna pam y buom ni'n buddsoddi i ddod â bywyd i ganol trefi drwy gyfrwng tai, swyddfeydd a lleoedd i sefydlu busnesau newydd, a gwasanaethau hamdden a chyhoeddus. Mae gennym ni nifer o gronfeydd adfywio sy'n canolbwyntio ar ganol trefi ond nad ydynt wedi'u hyrwyddo'n benodol felly. O hyn ymlaen, bydd ein buddsoddiadau yn rhan annatod o'n hagenda trawsnewid trefi a hoffwn egluro a symleiddio'r prosesau sy'n ymwneud â chronfeydd.

Mae'r pecyn trawsnewid trefi yn cynnwys ymestyn ein rhaglen ariannu grant cyfalaf am flwyddyn arall i fis Mawrth 2022. Bydd buddsoddiad Llywodraeth Cymru o £36 miliwn yn galluogi ychwanegol gwerth bron £58 miliwn i gael eu cyflawni. Rwyf hefyd yn rhoi £10 miliwn o arian benthyca ychwanegol i sicrhau bod adeiladau gwag a dadfeiliedig yng nghanol trefi yn cael eu defnyddio unwaith eto. Ac rwyf wedi sefydlu cronfa seilwaith gwyrdd a bioamrywiaeth £5 miliwn ar gyfer prosiectau gwyrdd, a fydd yn dod â manteision amgylcheddol yn ogystal â helpu i wneud canol trefi yn lleoedd mwy deniadol i ymweld â nhw.

Mae trefi arfordirol fel y Rhyl, Bae Colwyn, Aberteifi a'r Barri eisoes yn elwa ar ein rhaglenni presennol, a byddant yn parhau i wneud hynny. Er hynny, rwyf wedi clustnodi cyllid yn benodol i gefnogi prosiectau yn ardaloedd y trefi arfordirol. Bydd y £2 miliwn hwn o arian yn cyflawni prosiectau gwerth tua £3 miliwn ac yn cynnwys elfen o refeniw yn ogystal â chyllid cyfalaf.

Yn fwy cyffredinol, rwyf hefyd yn darparu £0.5 miliwn o arian refeniw i alluogi awdurdodau lleol i ddatblygu prif gynlluniau, prosiectau a darpariaethau ar gyfer canol trefi, gan gynnwys datblygu digidol a gwella ymgysylltiad cymunedau a rhanddeiliaid. Mae ymgysylltu â'r gymuned a rhanddeiliaid yn allweddol i fywiogrwydd tref. Rwyf eisiau cefnogi cymunedau a rhanddeiliaid i berchnogi eu trefi a llunio'u dyfodol. A bwriadaf heddiw ymweld â threfi ar draws y wlad i glywed beth sydd gan bobl i'w ddweud a sut y maen nhw eisiau llunio, trawsnewid, eu trefi eu hunain a'r mannau lle maen nhw'n byw ac yn gweithio. Rydym ni hefyd wedi rhoi £539,000 i gefnogi datblygiad 22 o ardaloedd gwella busnes.

Fel rhan o roi'r offer i gymunedau a busnesau wneud y gwaith, gydag Ymddiriedolaeth Carnegie, fe wnaethom ni ariannu'r gwaith o greu'r offeryn data deall lleoedd Cymru. Rydym ni bellach yn ariannu'r gwaith o ddatblygu'r adnodd ymhellach, sy'n helpu defnyddwyr i ddeall yn well y mannau lle maen nhw'n byw ac yn gweithio, er mwyn gwneud newidiadau cadarnhaol.

Er fy mod yn awyddus i rymuso a herio cymunedau i gymryd perchenogaeth ac ysgogi newid o lawr gwlad i fyny, rwy'n cydnabod bod gan y Llywodraeth ran strategol, allweddol yn hyn. Rwyf eisiau defnyddio pob grym sydd ar gael inni i wneud gwahaniaeth gwirioneddol a pharhaol i ganol ein trefi. Dyna pam mae'r Llywodraeth hon, ynghyd â'n partneriaid yng Nghymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, wedi mabwysiadu egwyddor o roi canol trefi yn gyntaf. Bydd hyn yn golygu mai lleoliadau canol tref fydd yr ystyriaeth gyntaf ar gyfer unrhyw ddatblygiadau newydd yr ydym yn rhan ohonynt. Bydd yr egwyddor yn greiddiol i'n strategaeth ystadau ar gyfer y dyfodol a byddwn yn cefnogi ac yn annog ein partneriaid yn gryf i wneud yr un peth.

P'un a yw hi'n dref wledig fach neu'n un drefol fawr, boed yn fy swyddfa etholaeth yng nghanol tref y Fflint, neu ym mhencadlys Trafnidiaeth Cymru ym Mhontypridd, gall penderfyniadau o ran lleoliad roi hwb i dref. Ymwelais yn ddiweddar â phencadlys newydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy ym Mae Colwyn a gwelais drosof fy hun yr effaith gadarnhaol ar ganol y dref—mwy o bobl yn y dref, llai o swyddi gwag a gwelliant amlwg ym mherfformiad a hyder busnesau. Mae lleoliadau canol tref hefyd yn dod â manteision amgylcheddol mawr, fel lleihau teithiau car untro, cadw safleoedd meysydd glas, cyfleoedd i gyflwyno seilwaith gwyrdd, a mwy o gydleoli asiantaethau cyhoeddus.

Un o'r heriau allweddol wrth drawsnewid ein trefi yw mynd i'r afael ag eiddo neu dir gwag neu ddiffaith—yr eiddo sydd wedi difetha gormod o'n strydoedd mawr yn rhy hir. Mae'n bryd rhoi terfyn ar hyn. Rwy'n galluogi awdurdodau lleol i fanteisio ar arbenigedd a chronfa ddatrys £13.6 miliwn i'w galluogi nhw i fod yn dân cyson ar groen y perchenogion hynny nad ydynt yn gwneud eu rhan neu sydd dim ond yn gwneud y lleiaf posibl. Gyda'n partneriaid awdurdod lleol, rydym ni wedi rhoi blaenoriaeth i 66 eiddo ledled Cymru i weithredu yn eu cylch. Felly, fy neges i berchnogion eiddo gwag yng nghanol trefi yw: gweithiwch gyda ni a byddwn yn eich helpu chi er mwyn i'ch eiddo gwag gael ei ddefnyddio unwaith eto. Ond, os byddwch yn gwrthod cydweithredu, ni fyddwn yn ofni gweithredu'n gadarn a therfynol.

Mae Llywodraeth Cymru o ddifrif ynglŷn â rhoi bywyd a phwyslais o'r newydd o ran sut yr ydym ni'n rhoi sylw â chefnogaeth i ganol trefi, a bydd y mesurau hyn yn gwneud cyfraniad sylweddol. Hefyd, mae fy swyddogion yn ymchwilio i ddichonoldeb cronfa sydd â'r nod o ryddhau safleoedd segur strategol yng Nghymru lle mae modd codi nifer sylweddol o dai. Mae hyn yn cysylltu ag argymhellion yn yr adolygiad tai fforddiadwy ac wrth adlewyrchu ein pwyslais ar ganol trefi, bydd yn blaenoriaethu safleoedd a fyddai o fudd uniongyrchol i ganol trefi.

Llywydd, dim ond dechrau trawsnewid trefi yw'r pecyn hwn ac yn bendant nid y diwedd. Gyda'n gilydd, gallwn wneud yn siŵr bod trefi ar draws y wlad nid yn unig yn goroesi ond yn ffynnu. Diolch yn fawr.  

Rydych chi'n dechrau eich datganiad gyda'r cyhoeddiad, y cawsom ni, wrth gwrs, ein hysbysu'n gyhoeddus amdano ymlaen llaw drwy'r cyfryngau, am becyn pellach o gefnogaeth i ganol trefi gwerth bron i £90 miliwn yn rhan o'ch agenda trawsnewid trefi. Beth yw'r amserlen y mae'r £90 miliwn hwnnw yn berthnasol iddi? Ai blwyddyn yw hi, neu ai'r bwriad yw parhau â hi yn y tymor Senedd nesaf? Ar ôl arwain dadl dair wythnos yn ôl yma, yn galw ar Lywodraeth Cymru i sefydlu cronfa trefi glan môr a threfi marchnad i gefnogi adfywio mewn cymunedau ledled Cymru, a chyhoeddi mai dyna'n union y byddai'r Ceidwadwyr Cymreig yn ei wneud, gallwn ddweud mai dynwared yw'r math mwyaf diffuant o edmygedd, er nid wyf yn amau na fyddwch wrth gwrs yn gwadu'n llwyr fod gan hyn unrhyw beth i'w wneud ag ef. Fodd bynnag, roedd ein cynigion yn cynnwys y datganiad y bydd hyn yn galluogi cymunedau i benderfynu sut y caiff y gronfa ei buddsoddi yn eu hardal leol—mewn geiriau eraill, nid dim ond cyrff cyhoeddus a busnesau. Fel y mae Sefydliad Bevan wedi dweud, os yw pobl yn teimlo bod polisïau'n cael eu gorfodi arnynt, nid yw'r polisïau'n gweithio, ac mae angen inni felly gynhyrchu rhaglenni gyda'r cymunedau eu hunain.

Y bore yma, fe wnaethoch chi gyhoeddi eich egwyddor o roi canol trefi Cymru'n gyntaf, a daeth hyn i ben gyda'r datganiad y dylai penderfyniadau cymesur a gwerth gorau gynnwys ystyried pwysigrwydd cefnogi canol trefi yn unol â gofynion Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Ac, wrth gwrs, mae'r pum ffordd o weithio ar gyfer cyrff cyhoeddus o fewn y Ddeddf honno yn cynnwys cydweithio, gweithio gydag eraill, gan gynnwys cyrff trydydd sector a chymunedau, i helpu i gyflawni nodau sydd wedi'u penderfynu ar y cyd, a chynnwys mor gynnar â phosibl y bobl y bydd gwasanaethau neu weithgareddau o fudd iddynt neu'n effeithio arnynt. Sut fydd eich cynigion, felly, yn mynd i'r afael â hynny, oherwydd nid yw'r datganiadau a welais hyd yma wedi cyfeirio'n benodol at hyn, a ddylai fod yn amlwg yn greiddiol, nid yn unig oherwydd deddfwriaeth, ond hefyd oherwydd, os ydych yn mynd i fuddsoddi arian, dyma'r ffordd orau i gael y canlyniadau y mae bob un ohonom ni eisiau eu gweld?

Rydych chi'n cyfeirio at 22 o ardaloedd gwella busnes ac yn dweud:

Mae ymgysylltu â'r gymuned a rhanddeiliaid yn allweddol i fywiogrwydd tref.

Pan es i chwilio am wybodaeth am ardaloedd gwella busnes, dywed gwefan Llywodraeth Cymru ar hyn o bryd mai dim ond 24 o'r rhain sy'n bodoli neu sy'n cael eu datblygu, y daw'r cymorth hwnnw i ben ym mis Mawrth eleni ac mai dim ond hyd at £30,000 o gyllid sydd ar gael ar gyfer pob ardal. Felly, tybed a wnewch chi ymhelaethu—a yw hynny'n dal i fod yn wir neu a fydd yr ardaloedd gwella busnes yr ydych chi'n cyfeirio atyn nhw yn y fan yma yn parhau y tu hwnt i fis Mawrth ac a allai alluogi ardaloedd gwella busnes i fynd y tu hwnt i'r £30,000 y cyfeirir ato.

Rydych chi'n cyfeirio at Ymddiriedolaeth Carnegie yn gweithio gyda chi i greu offeryn data deall lleoedd Cymru, ac, wrth gwrs, fel y mae Ymddiriedolaeth Carnegie eu hunain yn datgan, mae cael data cadarn yn ofyniad sylfaenol ar gyfer cefnogi adfywio, ac felly, wrth gwrs, rydym yn croesawu hyn. Ond pa ystyriaeth ydych chi hefyd wedi ei rhoi i'r gwaith helaeth a wnaed gan Ymddiriedolaeth Carnegie ar weddnewid trefi ac ar y wladwriaeth alluogol? Maen nhw'n dweud yn eu hadroddiadau niferus, gan gynnwys 'Turnaround Towns' bod:

dyfodol ein trefi'n ymwneud â mwy na'r stryd fawr yn unig, mae hefyd yn ymwneud â sut all trigolion newid pethau a'u gallu i ddylanwadu ar benderfyniadau lleol.

Ac maent yn dweud bod dull y wladwriaeth alluogol yn ymwneud â:

ein symud ni o sefyllfa lle mae'r wladwriaeth yn ddarparwr lles tuag at ddull mwy galluogol o lywodraethu. Yng nghyd-destun newid yn y berthynas rhwng dinasyddion, y gymuned a'r wladwriaeth yn awgrymu:

dylai'r Llywodraeth, ynghyd â hybu perfformiad gwasanaethau cyhoeddus, alluogi cymunedau i wneud yr hyn a wnânt orau lle mae cymunedau:

yn y sefyllfa orau i ddod â chyfoeth o wybodaeth leol ac egni ar y cyd i'r penderfyniadau sy'n effeithio arnynt.

Dau gwestiwn arall. Byddwch yn ymwybodol bod Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi £3.6 biliwn ar gyfer ei chronfa drefi i gefnogi trefi ledled Lloegr i adeiladu dyfodol llewyrchus, rhoi mwy o lais i gymunedau yn eu dyfodol ar ôl Brexit, wedi'i dargedu at leoedd nad ydynt wedi rhannu yn y manteision twf yn yr un ffordd â rhannau mwy llewyrchus o'r wlad. Felly, faint, os o gwbl—ac nid wyf yn gwybod a yw hyn yn arian a gaiff ei ddyrannu o dan fformiwla Barnett—o'r £3.6 biliwn a fydd yn canfod ei ffordd neu sydd wedi canfod ei ffordd i Gymru? Os yw'n dod i Gymru nawr neu yn y dyfodol—ac rwy'n sylweddoli bod hyn yn mynd y tu hwnt i 2021—a fydd Llywodraeth Cymru'n dyrannu hynny'n llawn i weddnewid trefi yng Nghymru ai peidio?

Ac, yn olaf, mewn ymateb i'ch sylw i drawsnewid trefi yn y cyfryngau, dywedodd Ffederasiwn Busnesau Bach Cymru, sy'n cefnogi busnesau, ei bod hi'n bryd dechrau ailfeddwl ynghylch sut olwg fydd ar y stryd fawr. Felly, sut ydych chi'n ymateb i'w hymchwil sy'n adnabod y tueddiadau sylweddol allweddol sy'n effeithio ar drefi yng Nghymru a'r awgrymiadau a wnaethant, gan gynnwys cyhoeddi strategaethau tref ym mhob tref, gan sicrhau perchenogaeth leol a bod busnesau a'r sectorau gwirfoddol a chyhoeddus yn cael eu cynnwys; ystyried sefydlu cofrestr eiddo lle mae ymyriadau yn aml yn methu gyda landlordiaid absennol neu rai na ellir eu hadnabod, meithrin sail ar gyfer ymgysylltu; ac ailystyried swyddogaeth ardrethi busnes mewn trefi, gan efelychu'r gostyngiad a gyhoeddwyd yn ddiweddar yn Lloegr i fusnesau'r stryd fawr, a fydd, yn eu barn nhw, yn ddechrau da, ond, yn y tymor hwy, bydd angen rhoi gwell ystyriaeth i effaith trethi yn ein trefi? Diolch.

Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.

Os cymeraf y cwestiwn am y pecyn arian £90 miliwn ac amserlenni hwn yn gyntaf, wel, mae'n rhaid ei ddadelfennu, gan fod y £90 miliwn yn cwmpasu sawl elfen wahanol, a'r rhan fwyaf ohonynt yw'r gronfa buddsoddi adfywio wedi'i thargedu, estyniad tan 2022 o £57.6 miliwn, a fydd ar gael i awdurdodau lleol ganfod prosiectau mewn trefi blaenoriaeth. Mae hefyd yn cynnwys y gronfa seilwaith gwyrdd £5 miliwn, a £10 miliwn ychwanegol ar gyfer y benthyciadau ar gyfer canol trefi. Ond efallai y byddai'n well i mi ddarparu'r dadansoddiad hwnnw i Aelodau yn ysgrifenedig, er mwyn iddynt allu dadansoddi hynny ymhellach ac esbonio'r amserlenni ar gyfer hynny er mwyn i chi eu lledaenu yn eich etholaethau a'ch cymunedau hefyd.FootnoteLink

Byddai'r Aelod yn disgwyl imi ddweud hyn, ac mae'n gas gennyf eich siomi, ond fe wnaethoch chi ddweud mai dynwared yw'r math mwyaf diffuant o edmygedd. Gallaf eich sicrhau ei bod hi'n debygol bod y cyhoeddiad hwn gennym eisoes ar y gweill pan gawsom y ddadl honno ychydig wythnosau'n ôl. Ond rwy'n falch iawn pryd gallwch ddod o hyd i feysydd lle ceir consensws, oherwydd ein bod ni i gyd yn cytuno bod ein trefi mor bwysig i ni, ac mae'n bwysig eu cefnogi nhw hefyd. Nid wyf yn anghytuno mewn unrhyw ffordd—ac fe ddywedais yn fy natganiad—ei bod hi'n eithriadol o bwysig, wrth inni fwrw iddi gyda'r gwaith adfywio hwn, ac yn enwedig y pwyslais ar ganol trefi, fod cymunedau'n ymwneud â hynny. Oherwydd gallwch fuddsoddi arian mewn tref, ond er mwyn sicrhau ei bod yn gweithio yn y tymor hir, rhaid i hynny gael cefnogaeth rhanddeiliaid, pa un a ydynt yn fusnesau, pa un a ydynt yn aelodau o grwpiau cymunedol. Felly, rwy'n awyddus i edrych ar ffyrdd eraill y gallwn ni eu defnyddio i hwyluso hynny, yn y dyfodol, ac os oes gan unrhyw Aelodau yn y Siambr hon unrhyw awgrymiadau, byddwn yn fwy na pharod i wrando arnynt.

Un o'r pethau yr ydym yn ei wneud yn rhan o'r pecyn hwn yw ystyried sut y gallwn ni gyfathrebu mwy gyda chymunedau, i weithio gyda nhw, i siarad mewn gwirionedd am y gefnogaeth yr ydym yn sôn amdani a chael eu barn, a sefydlu trefn i bobl allu tynnu sylw at broblemau a chyflwyno awgrymiadau. Ac rwy'n awyddus i edrych ar sut y gallwn ni gynnwys cynghorau tref a chymuned yn fwy o lawer yn hynny hefyd, oherwydd, o'm profiad i, nhw yn aml yw'r bobl sydd ar flaen y gad yn y gymuned, yn gweld beth yw'r heriau ac yn chwilio am yr atebion hynny.

O ran cyhoeddiad Llywodraeth y DU ynghylch y £3.6 biliwn, nid oes dim o'r arian ychwanegol yr wyf wedi'i gyhoeddi'r wythnos hon yn deillio o symiau canlyniadol Fformiwla Barnett o gronfa trefi Llywodraeth y DU. Nid ydym ni wedi cael gwybod am unrhyw gyllid canlyniadol yn sgil hynny, ac efallai y gallwn annog yr Aelod efallai i holi ei gyd-Aelodau yn San Steffan ac efallai lobïo ar ran Cymru i sicrhau, os bydd unrhyw swm canlyniadol, yna y dylem ei gael.

Gwybodaeth ychwanegol at y Cyfarfod Llawn

Diolch i'r Dirprwy Weinidog am ei datganiad. Mae llawer i'w groesawu ynddo. Mae pobl yn sylweddoli fwyfwy bod trefi wedi cael eu hesgeuluso oherwydd diffyg gweithredu gan Lywodraethau yn y fan yma ac yn San Steffan, ac mae yna sylweddoliad hefyd, rwy'n credu, fod angen newid hynny oherwydd bod canol trefi mor bwysig i fusnesau, i iechyd yr economi leol, ac wrth gwrs—yn bwysicaf oll, efallai—i'r bobl sy'n byw ynddynt.

Byddwn i gyd yn gyfarwydd â'r profiad o ymweld â chanolfannau trefi hanesyddol a strategol bwysig yng Nghymru a chael ein siomi o weld adfeilion a siopau â gorchuddion haearn dros eu mynedfeydd. Ond, Dirprwy Weinidog, mae yna hadau gobaith yng Nghymru hefyd, ac rwy'n credu y byddem i gyd yn hoffi manteisio ar y cyfle hwn i longyfarch Treorci am ennill gwobr y stryd fawr orau yn y DU. Felly, beth mae Treorci yn ei wneud yn iawn? Mae tua 100 o siopau ar y stryd fawr, a'r mwyafrif helaeth ohonyn nhw yn cael eu rhedeg yn annibynnol, ac mae'r raddfa feddiannaeth yn syfrdanol ar 96 y cant, sy'n rhyfeddol. Dyma'r hyn y dylem ni fod yn anelu ato ym mhob cwr o Gymru. Felly, byddwn yn croesawu clywed beth fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ddysgu o'u profiadau yn y fan yna—yn enwedig y ffaith bod 60 y cant o'r siopau annibynnol, yn ôl y BBC, yn cael eu rhedeg gan fenywod, sy'n dangos sut y gall economi leol ddod â manteision pendant mewn cydraddoldeb economaidd.

Nawr, llwyddiant arall sy'n raddol amlygu ei hun yw Llanelli, lle mae'r awdurdod lleol wedi gwneud defnydd rhagorol o ffrydiau ariannu, gan gynnwys y cynllun benthyca ar gyfer canol trefi. Felly, a allai'r Dirprwy Weinidog gadarnhau y bydd y cyllid hwn yn parhau i fod ar gael i awdurdodau lleol sy'n awyddus i ddefnyddio'r holl ddulliau sydd ar gael iddynt i weddnewid canol eu trefi? Nawr, byddwn yn cytuno bod y gronfa £10 miliwn ar gyfer adfer eiddo adfeiliedig ar gyfer eu defnyddio unwaith eto yn briodol fel cam cyntaf tuag at fynd i'r afael â'r broblem honno. Ond y gŵyn a glywn gan fusnesau dro ar ôl tro yw na allant gael deupen llinyn ynghyd oherwydd baich andwyol ardrethi busnes, sy'n uchel yng Nghymru i fusnesau bach a chanolig, fel y gwyddoch chi. Felly, er fy mod yn croesawu'r geiriau di-lol yr ydych chi wedi'u dweud, pan ddywedwch y byddwch yn grymuso awdurdodau lleol i weithredu'n gadarn a therfynol yn erbyn perchenogion eiddo gwag sy'n gwrthod cydweithredu, mae angen inni weithredu hefyd i atal yr eiddo hyn rhag dadfeilio a chael eu gadael yn wag yn y lle cyntaf. Felly, rwy'n eich annog i berswadio Gweinidog yr economi i edrych ar sut y gellir codi baich ardrethi busnes fel blaenoriaeth, fel y gellir ategu eich geiriau cadarn gyda gweithredu cadarn yn hynny o beth hefyd.

Yn wir, mae llawer o'r problemau y mae canol trefi'n eu hwynebu yn tarddu—gan fod y pethau hyn oll yn gysylltiedig, byddant yn deillio o bortffolios yr economi a thrafnidiaeth: diffyg gwasanaethau bws fforddiadwy o fewn a rhwng trefi sy'n ei gwneud hi'n anodd i'r cyhoedd defnyddio trafnidiaeth i deithio o gwmpas, a chostau parcio afresymol, sy'n golygu nad yw teithio mewn car yn ddymunol i gynifer o bobl.

Synnais braidd o weld cyfeiriad at wasanaethau lleol, megis canolfannau hamdden, yn datgan eu bod yn hanfodol i ganol trefi. Wrth gwrs fy mod yn cytuno â'r egwyddor honno, ond bu'n rhaid i ymgyrchwyr yn fy rhanbarth i frwydro nerth eu deng ewin i atal cau adnodd lleol gwerthfawr, sef Canolfan Hamdden Pontllanfraith. Unwaith eto, nid wyf yn amau didwylledd y bwriad yma, ond teimlaf y byddai mwy o weithio rhwng adrannau o fudd i'r Llywodraeth yma hefyd, oherwydd mae toriadau i lywodraeth leol yn anochel yn golygu toriadau i wasanaethau lleol, a byddai mynd ati fel un llywodraeth yn rhywbeth y byddai croeso brwd iawn iddo yn hynny o beth.

Ac yn olaf, hoffwn ddiolch i'r Dirprwy Weinidog am y nodyn a ddosbarthwyd ganddi cyn y datganiad am yr egwyddor o ystyried canol trefi yn gyntaf. Mae hyn yn rhywbeth y mae Plaid Cymru yn ei gefnogi'n llwyr fel ffordd o gynyddu nifer yr ymwelwyr yng nghanol ein trefi, ac unwaith eto, gobeithiaf y caiff yr uchelgais ei wireddu gyda gweithredu. Soniwyd yn y nodyn na fydd pob gwasanaeth cyhoeddus a chyfleusterau yn addas ar gyfer canol y dref, felly, a fyddech cystal â nodi pa wasanaethau a chyfleusterau nad ydych yn rhagweld y byddant yn addas ar gyfer canol trefi? Ond eto, mae llawer i'w groesawu yn y fan yma ac rwy'n edrych ymlaen at graffu gyda diddordeb ar y modd y cyflawnir y cynlluniau.

Diolch. Diolch i'r Aelod am ei chyfraniad. Yn gyntaf oll ac yn bennaf, rwy'n ategu eich llongyfarchiadau i Dreorci ar ei buddugoliaeth wych a'r gydnabyddiaeth y mae'n ei haeddu. Nid oeddwn yn ymwybodol o'r sylw hwnnw a wnaethoch chi fod tua 60 y cant o'r siopau annibynnol yn cael eu rhedeg gan fenywod, sy'n wych. Mewn gwirionedd, pan fyddaf yn meddwl am y trefi yn fy nghymuned fy hun, mae hynny'n wir wrth inni symud ymlaen nawr. Yn amlwg, mae gennym ni lawer i'w ddysgu. Rydym yn siarad am yr heriau, ond rwy'n credu weithiau bod yn rhaid i ni feddwl yn nhermau'r gwydr hanner llawn a gweld yr hyn y gallwn ni ei ddysgu oddi wrth y trefi hynny sy'n gwneud yn dda ac sydd efallai'n mynd yn groes i'r duedd.

Felly, rwy'n credu bod yn rhaid inni ddysgu mwy am yr hyn sydd wedi digwydd yn Nhreorci a sut maen nhw wedi cyflawni hynny, ac efallai sut y gallan nhw rannu'r arferion gorau hynny gyda threfi eraill o faint a natur debyg hefyd. Ond cydnabod bod hynny yn ymwneud â dod o hyd i'r pwynt gwerthu unigryw hwnnw ar gyfer tref a sut yr ydych chi'n croesawu hynny a'i ddefnyddio, yn hytrach na cheisio bod fel rhywle arall neu geisio cystadlu â thref gyfagos, ac efallai ategu hynny.

Fe wnaethoch chi sôn am Lanelli, rwy'n credu ei bod hi beth amser yn ôl, y llynedd, pan lwyddais i ymweld a gweld rhywfaint o'r gwaith sydd wedi'i wneud yno i geisio ail-greu canol y dref ac efallai ei ailstrwythuro a'i ddwyn ynghyd a'i gyfnerthu. Yn sicr, gwelais yr hadau o welliannau'n cael eu hau yno.

Disgwylir i'r benthyciadau i ganol trefi barhau ac mae gwerth £10 miliwn ychwanegol o gyllid ar gyfer hynny, oherwydd gwn ei fod wedi gwneud gwahaniaeth gydag awdurdodau lleol yn gallu hwyluso'r benthyciadau hynny a chyflwyno buddsoddiad preifat. Felly, mae hynny'n wirioneddol lesol i rai o'n cymunedau.

Mae'r gronfa orfodi ar gyfer eiddo adfeiliedig mewn gwirionedd yn £13.6 miliwn. Rydym ni eisoes wedi gweithio gydag awdurdodau lleol ar hyn i weld sut y gallan nhw nodi—. Maen nhw eisoes wedi nodi tri adeilad. Rydym ni i gyd yn gwybod am y rhai y mae pawb yn sôn amdanynt ac mae pawb yn cwyno amdanynt. Mae a wnelo hyn yn awr â sicrhau eu bod wedi nodi'r adeiladau cywir—y rhai sy'n gallu cyfleu y neges honno. Gallwch ymdrin ag un neu ddau a defnyddio hynny fel erfyn yn y dyfodol.

O ran swyddogaeth ac ardrethi busnes y Gweinidog Cyllid, mae hon yn drafodaeth yr ydym ni'n ei chael yn rheolaidd, ac rwy'n falch iawn bod y cynllun rhyddhad ardrethi ar gyfer y stryd fawr wedi cael ei ymestyn yn ddiweddar. Rydw i wedi clywed drosof fy hun fod hynny wedi gwneud gwahaniaeth i bobl. Yn amlwg, yn y dyfodol, mae gwaith yn mynd rhagddo o ran trethiant lleol yn ei gyfanrwydd a sut rydym ni'n credu—. Rydych chi'n iawn: mae yna ffordd gynhwysfawr o wneud i hyn weithio, ac mae trafnidiaeth yn allweddol. Oherwydd does dim diben i ni ailddatblygu canol ein trefi os na allwn ni eu defnyddio. Felly, rwy'n credu, yn y dyfodol, bod yn rhaid i'r Bil trafnidiaeth gyhoeddus ac elfennau o hynny gydweithio. Gallaf eich sicrhau bod gan hyn ymrwymiad a chefnogaeth draws-lywodraethol i wneud i hyn weithio yn y dyfodol. 

Fel eraill y prynhawn yma, Dirprwy Weinidog, fe hoffwn innau hefyd groesawu'r datganiad yr ydych chi wedi'i wneud. Rwy'n credu, ym mhob rhan o'r Siambr, er gwaethaf llawer o wahaniaethau, y byddem i gyd yn croesawu'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn meddwl yn strwythuredig nawr ynglŷn â dyfodol canol ein trefi. Mae hyn yn rhywbeth sy'n effeithio nid yn unig ar economi lleoedd unigol, ond mae hefyd yn effeithio'n fawr ar ganfyddiadau pobl ohonynt eu hunain. Mae'n fater sydd wrth wraidd pwy ydym ni fel cymunedau a phwy rydym ni eisiau bod yn y lleoedd yr ydym yn byw ynddynt. Rwy'n croesawu'n fawr y ffordd gynhwysfawr hon sy'n cael ei mabwysiadu.

Ond os caf i, hoffwn eich annog i fynd ychydig ymhellach, Dirprwy Weinidog, i fod ychydig yn fwy cynhwysfawr hefyd. Os ystyriaf y cymunedau yr wyf i yn eu cynrychioli: dyna ichi Lynebwy, er enghraifft. Pan fyddaf yn siarad â phobl sy'n fanwerthwyr ac yn berchnogion siopau yno, byddant yn dweud wrthyf mai un o'r heriau mwyaf y maen nhw'n eu hwynebu yw diffyg gwasanaethau bws priodol i ganol y dref, a dywedir yr un peth mewn rhannau eraill o'm hetholaeth. Nawr, rydych chi'n rhoi £90 miliwn, sy'n amlwg yn dderbyniol iawn, ond mae adran arall yn cwtogi'r grant gwasanaethau bysiau. Rwy'n credu bod angen i ni weld ffordd fwy cysylltiedig o weithio rhwng gwahanol adrannau'r Llywodraeth, fel bod y gwaith yr ydych yn ei wneud yn eich adran chi yn cael ei gefnogi gan y gwaith sy'n cael ei wneud gan eich cydweithwyr mewn adrannau eraill ac nad yw'n cael ei danseilio—er fy mod yn derbyn ei fod yn anfwriadol. Ar yr un pryd, mae angen inni sicrhau ein bod yn cynllunio mewn modd a fydd yn galluogi canol trefi i ffynnu ac nid bod yn ddim mwy na getos, fel sydd wedi digwydd mewn llawer o leoedd.

Wedi dweud hynny, rwyf yn croesawu'n fawr iawn mewn gwirionedd y pwyslais newydd, fel yr wyf fi'n ei weld, ar y seilwaith gwyrdd. Rwy'n credu mai dyna un o'r materion mwyaf allweddol. Pan edrychwch chi yn fanwl ar leoedd lle rydych chi'n hoffi bod—canol trefi a chanolfannau cymunedol sy'n ddeniadol, sy'n teimlo'n gyfforddus, lle mae pobl eisiau treulio amser ynddynt—maen nhw hefyd yn ardaloedd sy'n ddeniadol i'r llygad. Mae angen inni sicrhau ein bod yn gallu buddsoddi yn yr amgylchedd adeiledig, ond hefyd yn y seilwaith gwyrdd, a fydd, rwy'n credu, yn cael effaith fawr ar ganfyddiadau pobl o ble y maen nhw.

Gofynnaf ichi fynd ychydig ymhellach, Gweinidog, o ran sut y caiff hyn ei gyflawni. Fe wnaethoch chi ddweud, yn eich datganiad a hefyd mewn ateb i gwestiynau cynharach, eich bod eisiau gweithio gyda rhanddeiliaid eraill ac ati. Credaf fod hynny i gyd yn ganmoladwy iawn, a byddai'n fwy o syndod pe na baech yn dweud hynny. Ond mae diffyg adnoddau, rwy'n credu, gan lywodraethau lleol ac mewn meysydd eraill i alluogi'r math hwn o ddatblygiad strwythuredig i ddigwydd. Hoffwn weld Llywodraeth Cymru yn buddsoddi mewn mwy o adnoddau, boed yn rheolwyr canol trefi neu yr hyn sy'n gyfwerth â datblygu dull strwythuredig o sicrhau ein bod yn gweld y meysydd polisi gwahanol hyn yn cael eu dwyn ynghyd er mwyn cyflawni newid mewn cymuned benodol.

Hoffwn ofyn ichi hefyd pa waith yr ydych chi'n ei wneud i sicrhau bod y ddeddfwriaeth a basiwyd yn y fan yma ar ddiwedd y Cynulliad diwethaf—credaf mai Deddf yr amgylchedd adeiledig oedd hi—yn cael ei gweithredu er mwyn sicrhau bod rhywfaint o'r bensaernïaeth yr ydym ni eisiau ei gwarchod mewn gwahanol rannau o'n cymunedau, a hefyd yr amgylchedd adeiledig ei hun, yn cael eu cynnal ac y caiff y gyfraith honno ei defnyddio i'r eithaf. Nid wyf yn argyhoeddedig ar hyn o bryd y caiff ei defnyddio i'r graddau y dylai fod yn cael ei defnyddio er mwyn amddiffyn rhai o'n hamgylcheddau mwyaf gwerthfawr.

Ond rwy'n gobeithio hefyd—ac rwyf am orffen gyda hyn, Dirprwy Lywydd—y bydd Llywodraeth Cymru yn gallu sicrhau nad ydym yn mynd drwy broses arall o fuddsoddi mewn prosiectau unigol, ond ein bod mewn gwirionedd yn buddsoddi mewn lleoedd cyfan.

I ddechrau lle gwnaethoch chi orffen, y ffordd rwy'n ymdrin â hyn a'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn ymdrin â hyn yw: nid yw'n ymwneud â'r prosiectau yn unig, mae'n ymwneud â'r lleoedd a'r bobl sy'n ffurfio'r lleoedd hynny. Fel y dywedwn ni, fe wnaethoch chi sôn am roi hwb i economi'r lle unigol, mae hyn mewn gwirionedd yn ymwneud â'r ymdeimlad o'r lle hefyd, a'r ymdeimlad hwnnw fod pobl yn teimlo bod eu tref enedigol wedi dirywio a'r ymdeimlad hwnnw o falchder dinesig sy'n mynd gyda'r lle. Rwy'n credu mai dyna pam mae angen i ni fynd ati—rydych chi yn llygad eich lle—yn y ffordd gynhwysfawr honno, gan sicrhau bod pethau'n gydgysylltiedig ac nad oes unrhyw effeithiau anfwriadol mewn mannau eraill. Fel y dywedais o'r blaen, mae'n ymwneud â gallu cyrraedd trefi mewn gwirionedd, yn ogystal â chael tref braf a lle braf i fynd iddo a chael y profiad hwnnw yno hefyd.

Yn benodol o ran seilwaith gwyrdd ac edrych ar y manteision a ddaw yn ei sgil. Ydy, mae'r brics a'r morter yn bwysig, ond am gyfnod rhy hir dyna'r cyfan yr ydym ni wedi canolbwyntio arno. Pan fyddwn ni wedi edrych ar beth yw'r amgylchfyd cyhoeddus neu'r gofod cyhoeddus, yn aml mae'n ychydig o goncrit neu rai cerrig palmant neu ychydig o blanhigion pot, yn hytrach dylem feddwl amdano mewn ffordd llawer ehangach a mwy buddiol. Er bod y gronfa seilwaith gwyrdd yn £5 miliwn fel cronfa ar wahân, byddwn yn annog awdurdodau lleol ac eraill, wrth iddynt ystyried prosiectau adfywio eraill, i ddefnyddio'r meini prawf y byddwn yn eu hystyried yn y dyfodol a rhoi sylw i'r rheini mewn gwirionedd yn rhan o hynny hefyd. Rydym ni eisiau i hynny fod yn rhan o'r prosiectau hynny sy'n cael eu cyflwyno gan awdurdodau lleol a rhanddeiliaid eraill.

Rwy'n cydnabod yr hyn sydd wedi cael ei ddweud yn y fan yma o ran gwneud yn siŵr bod cefnogaeth i awdurdodau lleol yn y ffordd gynhwysfawr honno, a chydnabyddiaeth bod cyllidebau'n dynn ar ôl degawd o gyni. Ond rydym ni'n gwneud yr hyn a allwn ni o fewn hyn. Rydym yn bwrw ymlaen â hyn nawr, gyda chymorth o fannau eraill o bob rhan o'r Llywodraeth, ac rwy'n falch iawn ein bod yn gallu cynnig cyllid refeniw i awdurdodau lleol i ddechrau edrych ar yr hyn y bydd ei angen arnynt i fwrw ymlaen â hyn hefyd, boed hynny'n golygu cynllunio manwl neu gymorth digidol neu ymgysylltu â'r gymuned.

Diolch am eich datganiad, Dirprwy Weinidog, ac rwy'n croesawu ymrwymiad newydd Llywodraeth Cymru i ganol ein trefi. Mae siopau gwag yn annog siopwyr posibl i gadw draw a, phan fyddant yn wag, gellir eu fandaleiddio, yn enwedig yn hwyr yn y nos, gan wneud y dref yn ardal lle nad yw'n bosibl cerdded drwyddi. Mae llawer o siopau gwag yng nghanol ein trefi ledled Cymru, ac felly rwy'n croesawu'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn rhoi pwyslais ar ganol trefi.

Fel cyn-adwerthwr, mae gennyf ddiddordeb arbennig yn y gwaith o adfywio canol ein trefi gyda gwasanaethau bws rheolaidd i annog siopwyr, oherwydd mae diffyg gwasanaethau o'r fath a gostyngiad parhaus mewn gwasanaethau o'r fath yn cael effaith negyddol ar y dref. Ac er fy mod yn derbyn na fydd pob eiddo gwag yn cael ei lenwi gan siop, mae'n rhaid i ni geisio annog manwerthwyr annibynnol bach i sefydlu siop, fel petai.

Mae cyfran uwch o lawer o refeniw yn cael ei hailgylchu yn y gymuned leol drwy fusnesau bach na thrwy siopau mwy o faint. Heb siopau bach, annibynnol, mae'r stryd fawr mewn perygl o fod naill ai'n llefydd marw neu'n fersiynau llai o'n parciau manwerthu ar gyrion trefi. Ac os ydym ni eisiau cadw cymeriad ein strydoedd mawr, o Ben-y-bont ar Ogwr i Fangor, o Gei Connah i'r Bont-faen, yna mae'n rhaid i ni weithredu nawr.

Mae un o bob wyth uned fanwerthu yn wag ar hyn o bryd ac mae economi Cymru ar ei hôl hi o'i chymharu â gwledydd eraill y DU, ac nid yw'r rhagolygon ar gyfer y stryd fawr yn edrych yn dda. Mae manwerthwyr y stryd fawr yn cael trafferth gyda rhenti ac ardrethi busnes cynyddol, ar yr un pryd ag wynebu cystadleuaeth gynyddol gan fanwerthwyr ar-lein ac ar gyrion trefi, sydd â chostau is yn aml, yn ogystal â pharcio am ddim. Felly, Dirprwy Weinidog, a allwch chi amlinellu sut yr ydych chi'n gweithio gyda Gweinidog yr Economi a'r Gweinidog Cyllid i fynd i'r afael â'r costau cynyddol sy'n ymwneud â masnachu?

Rydych chi wedi dweud yn eich datganiad y byddwch yn gweithredu'n gadarn a therfynol yn erbyn perchnogion eiddo gwag sy'n gwrthod cydweithredu. Felly, a wnewch chi amlinellu sut beth fydd y gweithredu hwnnw? Gall fod sawl rheswm, fel y gwyddom ni, dros eiddo gwag, Dirprwy Weinidog. Gan fod Llywodraeth Cymru yn llym gyda pherchnogion busnesau preifat, a wnewch chi wneud yn ogystal â dweud a sicrhau y defnyddir unwaith eto yr holl eiddo gwag hynny sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru?

Yn olaf, Dirprwy Weinidog, y fenter hon yw'r mesur diweddaraf gan eich Llywodraeth sydd â'r nod o wella canol ein trefi, felly pa sicrwydd allwch chi ei roi i'm hetholwyr na fydd problemau cynlluniau cynharach yn dod i'w ran, cynlluniau a oedd yn gweithredu ar eu pen eu hunain ac nad oeddent yn destun craffu? Sut gall pobl fy rhanbarth fod yn sicr y bydd trefi fel Castell-nedd, Pontardawe a Phen-y-bont ar Ogwr yn cael cymorth gwirioneddol? Diolch.

Rwy'n credu bod yr Aelod wedi plesio Jack Sargeant pan wnaethoch chi grybwyll Cei Connah yn eich araith gynnau. O ran y sylwadau am yr heriau sy'n wynebu ein strydoedd mawr, mae llawer o heriau tebyg, nid yn unig yng Nghymru, ond ledled y DU. Rydych chi yn llygad eich lle bod angen i ni weithio fel Llywodraeth gyfan gyda'r Gweinidog Cyllid a Gweinidog yr economi, oherwydd nid yw hynny'n digwydd ar wahân, mae angen ei wneud gan gynnwys pawb.

Fe wnaethoch chi sôn am sicrwydd i breswylwyr a manwerthwyr yn eich etholaeth a'ch rhanbarth. Credaf mai'r hyn sy'n bwysig yw bod gan y cymunedau ran mewn unrhyw ddatblygiadau, a dyna pam, fel yr wyf wedi pwysleisio heddiw, fod angen i'r gymuned gefnogi hynny ac i'r syniadau fod yn rhai a gaiff eu sbarduno ar lawr gwlad, yn hytrach na rhywbeth sy'n digwydd i bobl a lleoedd. Felly, dyna sut y gallwn ni helpu awdurdodau lleol a chynghorau tref a chymuned i wneud hynny.

Mae'n ymwneud mewn gwirionedd â nodi prosiectau i'w cyflwyno; mae'n fater i awdurdodau lleol i geisio nodi prosiectau, ond byddwn eisiau cynnwys cynifer o randdeiliaid â phosibl a sicrhau bod gennym ni fodd i'r gymuned fynegi barn ynghylch hynny. Fel y dywedais, gallwch roi adnoddau neu grantiau neu gyllid ar gyfer benthyciadau, ond er mwyn cynnal llwyddiant cymuned neu ganol tref mae angen nid yn unig i fanwerthwyr gymryd rhan yn hynny a'i gofleidio, ond i'r trigolion, cynghorwyr tref, a phawb cysylltiedig wneud hynny fel ei fod yn llwyddiannus ymhell i'r dyfodol.

Diolch.

Mae gennyf nifer o siaradwyr ac rwy'n edrych ar yr amser, felly crynoder nawr. Rydym ni wedi cael y prif siaradwyr o bob un o'r pleidiau, felly a gaf i ofyn am grynoder gan y gyfres nesaf o siaradwyr hefyd. Jack Sargeant.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Dechreuaf drwy ddiolch i Caroline Jones am sôn am Gei Connah. Nid yn aml iawn mae aelodau o'r de yn sôn am drefi yn y gogledd, felly rwy'n croesawu hynny'n fawr iawn. [Chwerthin.]

Gweinidog, mae'r stryd fawr yn newid, ac os yw strydoedd mawr fel Bwcle yn fy etholaeth i yn mynd i ffynnu, yna mae'n rhaid inni sicrhau bod y seilwaith yn caniatáu iddyn nhw wneud hynny. Yn gyntaf, fel y mae llawer o bobl wedi dweud yn y Siambr, mae'n ymwneud â chael ffordd ddibynadwy a fforddiadwy o gyrraedd y fan honno. Felly, gallai metro'r gogledd, i mi, chwarae rhan allweddol wrth ddatrys y mater hwn a chreu canolfan drafnidiaeth. Mewn tref fel Bwcle, byddai'n galluogi preswylwyr i fynd i'r stryd fawr gan adael y car gartref, ond mae hefyd â'r gallu i gysylltu ein cymunedau gwledig â'u strydoedd mawr a chanol eu trefi agosaf.  

Nawr, Gweinidog, rwyf wedi sôn llawer wrthych chi am bwysigrwydd seilwaith bancio hefyd, a'r hyn y gall hynny ei olygu i'r stryd fawr, sy'n dal heb ei wireddu. Rydym yn colli cymaint o fanciau'n gyflym. Mae'r gwahaniaeth o gael banc cymunedol a'r hyn y gallai hynny ei olygu i'r bobl yn y trefi hyn yn enfawr. Mae gallu defnyddio gwasanaethau bancio wyneb yn wyneb a chodi arian parod am ddim yn cadw'r arian yn yr economi leol. Felly, a gaf i ofyn i chi, Gweinidog: pa sgyrsiau ydych chi wedi'u cael gyda Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ynghylch creu canolfannau trafnidiaeth mewn trefi fel Bwcle, ond hefyd creu banciau cymunedol mewn trefi fel Bwcle hefyd?

Yn olaf, os caf i—rwy'n gwybod bod amser yn prysur gario'r dydd, Dirprwy Lywydd—ond hoffwn siarad yn rhinwedd fy swyddogaeth yn gadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar gwrw a thafarndai yng Nghymru. Nawr, mae angen i ni gadw ein mannau cymunedol unigryw mewn trefi. Mewn mannau eraill, mae rheolau cynllunio yn cyfyngu ar droi tafarndai yn fentrau masnachol eraill fel siopau, er enghraifft, heb fod angen caniatâd gan yr awdurdod lleol. Nawr, rwy'n deall bod gan Lywodraeth Cymru gynigion yn yr arfaeth i ddiwygio'r ddeddfwriaeth yng Nghymru, ond a wnewch chi bwysleisio'r angen i fwrw ymlaen â hyn ar fyrder gyda'ch cydweithwyr yn Llywodraeth Cymru? Diolch  

Diolch i Jack Sargeant am ei gyfraniad a'i gwestiynau. Mae Bwcle yn dref rwy'n gyfarwydd â hi, nid oherwydd imi dreulio llawer o'm blynyddoedd iau yn mynd i'r clwb nos Tivoli yno, ond oherwydd ei fod ar ffin fy etholaeth fy hun, ac mae gennyf lawer o ffrindiau a theulu sy'n byw yno hefyd. Fel nifer o drefi ledled Cymru, mae Bwcle wedi newid dros y blynyddoedd, mae'r ffordd yr ydym ni'n siopa wedi newid, mae'r ffordd yr ydym ni'n gweithio a'r ffordd yr ydym ni'n byw wedi newid.

Ond rydych chi'n llygad eich lle ynghylch y rhan y gall Metro'r gogledd-ddwyrain ei chwarae ac, mewn gwirionedd, y cysylltiadau seilwaith hanfodol hynny mewn ystyr arall, fel banciau a fferyllfeydd hefyd. Pan welwn ni rai strydoedd mawr sydd wedi llwyddo i wrthsefyll y duedd ychydig, maen nhw wedi llwyddo i gadw'r pethau hynny sy'n denu ymwelwyr; dewch â phobl i mewn ac yna eu cymell i fynd i fusnesau annibynnol efallai ochr yn ochr â hynny. Felly, ydw, yn sicr rwyf wedi cael sgyrsiau gyda fy nghyd-Weinidog, Gweinidog yr Economi, ynghylch sut y gallwn ni ddefnyddio'r elfennau sydd ar gael inni gyda'n gilydd i sicrhau ein bod yn dod â gwasanaethau i gymunedau fel Bwcle ar hyd a lled y wlad.

O ran y sylw yr ydych chi'n ei wneud yn rhinwedd eich swyddogaeth yn gadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar gwrw a thafarndai, sy'n swyddogaeth eithaf braf os caf i ddweud hynny, roedd yr ymgynghoriad a gawsom ni yn flaenorol yn cydnabod y swyddogaeth sydd gan dafarnau nid yn unig fel canolbwynt i'r gymuned, ond fel canolfan, fel y gwelsom ni mewn nifer o leoedd, efallai mewn trefi mwy gwledig, maen nhw mewn gwirionedd yn cynnal swyddfeydd post nawr, a chyfleustodau a siopau. Rwy'n gwybod fod y Gweinidog wedi ymrwymo i gyflwyno hynny cyn gynted ag sy'n bosibl yn ddeddfwriaethol.

Dwi'n croesawu, wrth gwrs, unrhyw fentrau i sicrhau bod buddsoddiad yn gallu mynd i mewn i ganol ein trefi. Dwi'n edrych ymlaen at weithio efo gwahanol fudiadau a chynghorau tref ac ati yn Ynys Môn i weld sut mae'n bosibl manteisio ar hyn—a gweithio yn Amlwch, er enghraifft, un o'r lleoedd sydd wedi gweld dirywiad canol tref dros y blynyddoedd diwethaf.

Ond jest eisiau sôn am un syniad penodol ydw i yn nhref Caergybi. Mae'n bwysig, wrth gwrs, wrth gynllunio ein canol trefi, ein bod ni'n gweithio ar draws gwahanol adrannau a dod â gwahanol gyrff cyhoeddus at ei gilydd. Mae yna argyfwng mewn gofal sylfaenol iechyd yng Nghaergybi ar hyn o bryd; y bwrdd iechyd wedi cymryd drosodd dwy syrjeri oherwydd diffyg meddygon, ac mae angen adeiladu gwasanaeth iechyd sylfaenol o'r newydd. Mae o wedi cael ei dynnu i fy sylw i bod yr hen siop Woolworths yng nghanol Caergybi—y math o beth a allai fod yn ddelfrydol ar gyfer agor canolfan iechyd aml-ddisgyblaethol newydd—yn berffaith oherwydd y math o adeilad ydy o, yng nghanol y dre ac â pharcio yno. Bydd yn dod â phobl i mewn wedyn, wrth gwrs, fel footfall i ganol Caergybi mewn ffordd a allai greu bwrlwm economaidd. Rŵan, mae yna opsiynau eraill yn cael eu hystyried wrth gwrs, ond dwi wedi cyflwyno'r syniad yna, ar ôl iddo fo gael ei dynnu i'n sylw i, i'r bwrdd iechyd; dwi'n gobeithio y gwnaiff yr awdurdod lleol ei gymryd o o ddifri hefyd. Ond, tra ddim yn gofyn i chi wneud penderfyniad heddiw, na rhoi arian, ydych chi'n cytuno efo fi mewn egwyddor bod y math yna o fenter yn un sydd wirioneddol yn clymu nifer o bethau at ei gilydd yr ydyn ni angen ei wneud a chael impact arnyn nhw, a'i fod o yn haeddu ystyriaeth fanwl?

Diolch am y cwestiwn. 

Ydw, rwy'n credu, i wneud penderfyniad ynglŷn ag ariannu neu—[Anhyglyw.]—os nad wyf yn gwneud penderfyniad sydd efallai yn uwch na fy ngraddfa gyflog i'w wneud beth bynnag. Ond, y sylw yr ydych chi'n ei wneud ynglŷn â sut yr ydym ni'n defnyddio'r safleoedd hynny—. Gan fod natur canol ein trefi wedi newid ac nad yw'r manwerthwyr mawr hynny yno; nid oes ganddyn nhw'r presenoldeb yr oedd ganddyn nhw ar un adeg, mae ynglŷn â sut rydym ni'n defnyddio'r safleoedd hynny a'u defnyddio mewn ffordd wahanol a rhoi diben newydd iddynt. Ac, yn sicr, rwy'n credu y byddai'r sylwadau yr ydych chi'n eu gwneud yn cyd-fynd yn dda iawn â'r dull gweithredu o ystyried canol trefi yn gyntaf.

Diolch, Dirprwy Lywydd.

Gweinidog, un agwedd ar ganol ein trefi y credaf fod llawer o bobl yn ei gweld yn ddeniadol iawn yw'r cynnig unigryw hwnnw nad yw'n ddyblygiad o'r hyn a welwch chi mewn cynifer o ganol trefi eraill ledled y DU. Felly, yn hytrach na'r cwmnïau mawr, mae'r siopau a'r storfeydd a welwch chi ym mhobman a'r busnesau lleol unigryw, rwy'n credu, yn gaffaeliad mawr. Rwy'n gwybod, mewn llawer o ardaloedd, bod cyfoeth, mewn gwirionedd, o bobl leol, unigolion a busnesau bach, sy'n ymwneud â chelf a chrefft, cerddoriaeth a darparu cynnyrch bwyd lleol. Rwy'n credu mai'r hyn a fyddai'n wirioneddol werthfawr fyddai cael ymarferion mapio lle mae'r unigolion a'r busnesau bach hynny yn cael eu nodi, eu dwyn ynghyd, ac weithiau, lle caiff safleoedd eu nodi, oherwydd, er yn unigol, efallai na fyddant yn gallu fforddio rhenti a safle, os dônt at ei gilydd fel cydweithfa, neu fel grŵp, yna daw hynny yn ddichonadwy ac yn bosibl.

Ond mae'n golygu bod yn rhaid i rywun, Gweinidog, gymryd y cam cyntaf i wneud hynny, ac efallai y bydd yn digwydd mewn rhai rhannau o Gymru ond nid mewn rhannau eraill. Felly, o ran bod Llywodraeth Cymru yn dangos arweiniad ac yn mynd ati mewn modd strategol, tybed a oes unrhyw beth yn benodol y gallai Llywodraeth Cymru ei ystyried i sicrhau bod y math hwnnw o weithgarwch wedi'i strwythuro a'i ddatblygu ledled Cymru.

Ac, un peth arall, Gweinidog: rwy'n gwybod, yng Nghil-y-coed, er enghraifft, yn fy ardal i yn Nwyrain Casnewydd, mai un o'r anawsterau wrth fwrw ymlaen â pholisi yng nghanol y dref yw canfod pwy yw perchenogion preifat y siopau, ac yna gweithio gyda'r perchnogion. Yn aml iawn, ceir llawer o anhawster wrth ymwneud â hynny, a tybed unwaith eto, a oes unrhyw beth y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud i ddarparu'r gefnogaeth angenrheidiol a helpu i ymdrin â'r materion hynny.

Diolch i'r Aelod am ei gyfraniad. Gan weithio ar y dybiaeth—ynghylch eich sylw olaf o ran yr anhawster i ganfod perchnogion—eich bod yn cyfeirio efallai at adeiladau neu eiddo a adawyd yn wag efallai, neu nad ydynt wedi cael eu gosod ar rent ers tro, dyma'r hyn yr ydym ni'n gobeithio y bydd y gronfa orfodi hon, ynghyd â'r sawl fydd yn gweithio gyda ni sy'n arbenigwr yn y diwydiant, a fydd yn ymweld ag awdurdodau lleol gyda ni o'r mis nesaf ymlaen, mewn gwirionedd, yn helpu i fynd i'r afael ag ef. Byddwn yn elwa ar arbenigedd y gŵr hwn, yn rhannu hynny, yn hyfforddi ac yn rhoi'r adnoddau priodol i'n cymheiriaid mewn awdurdodau lleol fel bod ganddynt yr hyder, yr adnoddau a'r cyllid i allu ymgymryd â hynny. Ac, ar ôl i un neu ddau gael eu herio, yna, gobeithio, y bydd hynny'n anfon neges drwy gymuned yn dweud, mewn gwirionedd, os na fyddwch chi'n cydweithredu ac os ydych chi'n mynd i fod yn anodd, yna fe weithredir yn eich erbyn. Ac rwy'n fwy na pharod i rannu mwy o fanylion am hynny gyda'r Aelod wrth i'r dull gweithredu hwn ddatblygu.

Rydych chi'n gywir am yr elfen unigryw sydd gan dref neu gymuned i'w chynnig, oherwydd dyna sy'n ei gwneud yr hyn ydyw, ac rwy'n credu, fel y dywedais o'r blaen, nid yw'n ymwneud â cheisio efelychu un peth penodol, ond yr hyn sy'n gweithio ar gyfer lle penodol a chymuned benodol. A'r sylw yr ydych chi'n ei wneud o ran sut y gallwn ni ddefnyddio hyn i greu, efallai, rhywbeth fel canolfan neu gyfrwng i roi'r cyfle hwnnw i bobl, na fyddent, fel y gwnaethoch chi ddweud, yn gallu fforddio'r safle ar eu pen eu hunain, a bod â'r adnoddau i wneud hynny, yn un dilys iawn. Rwy'n gwybod bod rhai awdurdodau lleol—a lle'r oeddwn i ddoe, yn y Rhyl, maen nhw'n ystyried sut y gallan nhw ddefnyddio hen adeilad Marchnad y Frenhines i ddenu cynhyrchwyr annibynnol i gysylltu â'r colegau lleol a rhoi cyfle mewn gwirionedd i fyfyrwyr gael stondinau dros dro, i ddatblygu cynlluniau busnes a chael y profiad hwnnw, a chael y math hwnnw o gyfle i'w galluogi, gobeithio, a'u helpu i lwyddo, yn y dyfodol. Felly efallai bod hynny'n rhywbeth y gallwn ni wneud rhywfaint o waith arno—sut y gallwn ni rannu'r syniadau hyn a rhannu'r arferion gorau hyn, i'w gweld yn cael eu hailadrodd mewn trefi a lleoedd ledled Cymru lle byddent yn briodol ac y byddai'r croeso mwyaf iddynt. 

Diolch, Dirprwy Weinidog, am eich datganiad yma heddiw. Mae gen i dri chwestiwn cyflym i chi. Yn gyntaf, o ran eich sylwadau ar yr egwyddor o roi canol y dref yn gyntaf, yn fy etholaeth i, yng Nghwm Cynon, rwyf wedi gweld rhai enghreifftiau gwirioneddol gadarnhaol, lle mae'r cyngor wedi gwella'r gwasanaethau cyhoeddus sy'n cael eu cynnig yng nghanol ein trefi. Ac rwy'n cytuno â'ch amcangyfrif o fanteision gwneud hyn. Fel y gwnaethoch chi sôn, mae lleoli pencadlys Trafnidiaeth Cymru ym Mhontypridd yn enghraifft wych o'r egwyddor hon ar waith. Yr hyn yr hoffwn i ei wybod yw sut y mae Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â phartneriaid eraill yn y sector cyhoeddus, ac, yn wir, mewn mentrau sector preifat hefyd, i'w hannog i mewn i ganol trefi.

Yn ail, fe wnaethoch chi sôn am y £10 miliwn o arian ychwanegol drwy'r gronfa fenthyciadau i sicrhau bod adeiladau gwag a rhannol segur yng nghanol y dref yn cael eu defnyddio unwaith eto. Rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth sydd wir angen ei grybwyll. Unwaith eto, mae rhai enghreifftiau rhagorol yn Rhondda Cynon Taf o'r awdurdod lleol yn ymyrryd i ddarparu cynlluniau tebyg. Rwy'n meddwl am gynlluniau defnydd cymysg Gwesty Boot yng nghanol tref Aberdâr, er enghraifft. Felly tybed a wnewch chi roi ychydig mwy o wybodaeth i ni, gan fy mod yn gwybod bod hwn yn rhywbeth y byddai fy etholwyr i'n hoffi gweld mwy ohono.

Ac mae fy nhrydydd cwestiwn a'r olaf yn ymwneud â'r ffaith eich bod yn sôn am y gronfa i geisio rhyddhau safleoedd segur strategol y byddai modd eu defnyddio ar gyfer tai. Tybed sut y byddai hynny'n cyd-fynd â'r gronfa safleoedd segur a gyflwynwyd tua dwy flynedd yn ôl, a beth, os o gwbl, yw'r gwahaniaethau arwyddocaol rhwng y ddau.

Diolch Vikki am eich cyfraniadau a'ch cwestiynau. Egwyddor canol y dref yn gyntaf—rydych chi'n gywir, mewn gwirionedd; gallwch chi weld, mewn egwyddor, fod y syniad y tu ôl iddo yn synnwyr cyffredin, mewn gwirionedd. Gallwch chi weld y gwahaniaeth y mae'n ei wneud, gan gynnwys ar y safle ym Mae Colwyn hefyd—y gwahaniaeth y maen nhw wedi'i weld yno. Wrth greu adeiladau'r Cyngor, un o'r penderfyniadau ymwybodol a wnaethon nhw oedd nid yn unig symud i leoliad canol tref, ond i beidio â chael ffreutur. Ac nid oherwydd eu bod yn ddiangen o gas i'r staff ac i'r gweithwyr—mae cyfleuster yno o hyd i wneud eich prydau, a gwneud eich te a'ch coffi a phethau—ond mewn gwirionedd i geisio annog yr ymgysylltiad hwnnw â'r gymuned leol, i fynd allan a chefnogi busnesau lleol hefyd, cyn ac ar ôl gwaith. A hefyd, mewn gwirionedd, sut y mae'r awdurdod lleol nawr yn meddwl am wasanaethau eraill y gallan nhw ddod â hwy i'r gofod hwnnw, i ddenu mwy o bobl i'r adeilad ac i'r dref hefyd.

Ac ar draws y sector cyhoeddus drwyddo draw, mae gan hyn gefnogaeth drawslywodraethol, ac nid yw hynny'n golygu dim ond ein dull gweithredu fel Llywodraeth, o ran ein strategaeth lleoliadau, o hyn ymlaen, ond mewn gwirionedd y gwaith a wnawn ni efallai drwy'r amryw fyrddau iechyd, drwy addysg, drwy awdurdodau lleol, a'r gwaith gyda chymdeithasau tai, a chyrff eraill hefyd. Felly, mae'n rhywbeth y dylid ei ddefnyddio—y cwestiwn, o fynd drwy'r prism o ganol y dref yn gyntaf, o hyn ymlaen.

Ac roeddech chi yn llygaid eich lle, mae RhCT yn enghraifft wirioneddol dda, o ran defnyddio eiddo unwaith eto, ac mae prosiectau sydd wedi cael eu cynnal gan y cyngor hefyd. Gwn i pan roddais i dystiolaeth i'r pwyllgor ynghylch eiddo gwag fod hynny'n cael ei grybwyll fel enghraifft gadarnhaol iawn, yr hoffwn i ei gweld yn cael ei hefelychu mewn mannau eraill. A chredaf i, o ran gwneud hynny, fod yr arian hwnnw y tu ôl iddyn nhw ar hyn o bryd, gyda'r gronfa orfodi a'r arbenigedd, i wneud i hynny ddigwydd yn gyflymach ac ar raddfa fwy, ledled y wlad. Ond hefyd, rwy'n credu yr hyn y byddwn i'n ei ddweud wrth eich etholwyr, o ran yr hyn yr ydym ni eisiau ei weld yn ei le, rwy'n credu ei fod yn mynd yn ôl i'r ffordd yr ydym ni'n gwella ac yn cynnwys cymunedau'n well wrth lunio'r agenda honno hefyd. Felly, fel y dywedais i, rwy'n gwahodd yr Aelod, os oes gennych chi awgrymiadau gan eich etholwyr ynglŷn â'r ffordd orau o wneud hynny yn y dyfodol, yna byddai croeso mawr iddyn nhw.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Weinidog.