Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Rebecca Evans, a gwelliannau 2 a 3 yn enw Siân Gwenllian. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol.

Symudwn ymlaen yn awr at eitem 11 ar ein hagenda y prynhawn yma, sef dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar COVID a'r economi, a galwaf ar Paul Davies i gyflwyno eu cynnig. Paul.

Cynnig NDM7339 Darren Millar

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn cydnabod bod y pandemig coronafeirws yn argyfwng iechyd cyhoeddus ac yn argyfwng economaidd.

2. Yn croesawu'r manteision economaidd a ddaw i Gymru yn sgil bod yn rhan o'r Deyrnas Unedig yn ystod y pandemig, gan gynnwys cyllid ar gyfer:

a) y Cynllun Cadw Swyddi drwy gyfnod y Coronafeirws sy'n gwarchod 316,500 o fywoliaethau yng Nghymru; a

b) y Cynllun Cymorth Incwm i’r Hunangyflogedig sy'n helpu 102,000 o bobl yng Nghymru.

3. Yn nodi â phryder adroddiad y 'Centre for Towns', sef 'Covid and our Towns' sy'n awgrymu y bydd economïau trefi'r Cymoedd ac arfordir gogledd Cymru ymhlith y rhai a fydd yn ddioddef waethaf yn sgîl y pandemig.

4. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i sefydlu Cronfa Adfer Cymunedol Covid i ddarparu cymorth economaidd wedi'i dargedu ar gyfer y cymunedau hynny y bydd y pandemig wedi cael yr effaith fwyaf arnynt.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd, ac rwy'n gwneud y cynnig a gyflwynwyd yn enw fy nghyd-Aelod Darren Millar. Mae effaith COVID-19 ar gymunedau a sectorau ledled Cymru wedi bod yn wahanol i unrhyw beth a welsom, ac er bod yn rhaid inni dderbyn bod y pandemig wedi bod yn argyfwng iechyd cyhoeddus, mae hefyd wedi bod yn argyfwng economaidd. Mae holl natur y feirws wedi atal y rhyngweithio arferol rhyngom oll o ddydd i ddydd ac yn ei thro, mae ein heconomi wedi dod i stop i raddau helaeth.

Am y rheswm hwnnw, rydym yn croesawu'r buddion economaidd a gynigiwyd i Gymru, o ganlyniad i fod yn rhan o'r Deyrnas Unedig, yn ystod y pandemig. Er enghraifft, rydym yn gwybod bod y cynllun cadw swyddi trwy gyfnod y coronafeirws wedi helpu i ddiogelu dros 316,000 o swyddi yng Nghymru, ac mae'r cynllun cymorth incwm i'r hunangyflogedig yn parhau i helpu dros 100,000 o bobl yng Nghymru—mae'r ymyriadau hyn i'w croesawu ac yn gwneud cyfraniad pwysig at gefnogi pobl yng Nghymru. Dyna pam y bûm yn awyddus i hybu mwy o gydweithio rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru fel ein bod yn gwneud popeth a allwn i helpu ein pobl drwy gyfnod y pandemig.

Wrth gwrs, mae'n dal i fod yn anodd iawn mesur yr effaith y mae'r feirws wedi ei chael ac yn parhau i'w chael ar ein heconomi. Ym mis Ebrill yn unig, crebachodd economi'r DU 20 y cant. Yn yr un mis, gwelwyd bod diweithdra yng Nghymru bron â bod wedi dyblu. Mae bron i draean o'r boblogaeth o oedran gweithio yng Nghymru wedi bod ar ffyrlo. Yn wir, canfu ymchwil a gynhaliwyd gan y Sefydliad Dysgu a Gwaith ym mis Ebrill fod 250,000 o swyddi yng Nghymru mewn sectorau a gaewyd, ac mae hynny'n cyfateb i bron un o bob pum swydd ar draws y wlad. Yn ôl yr ymchwil, os mai dim ond un o bob pedwar o'r gweithwyr hyn a gollodd eu swyddi, gallai diweithdra fod yn uwch na'r lefelau a welwyd yn y dirwasgiad diwethaf, ac mae hynny'n dal i fod yn ofn sy'n rhaid inni ei wynebu, hyd yn oed wrth i Lywodraeth Cymru ddechrau caniatáu i sectorau manwerthu nwyddau dianghenraid ailagor.

Nawr, roedd datganiad y Prif Weinidog ddydd Gwener diwethaf yn un i'w groesawu. Mae dirfawr angen i Gymru weld gweithgarwch economaidd yn ailddechrau, ac felly mae'n dda gweld bod rhai busnesau bellach yn ailddechrau gweithredu ac yn masnachu unwaith eto. Fodd bynnag, mae'n rhaid inni gofio nad yw hyn yn golygu bod busnesau ar y stryd fawr neu yng nghanol ein trefi yn cael eu hachub yn wyrthiol. Mae nifer yn ysgwyddo dyledion sylweddol o hyd, bydd llawer yn methu cyflogi eu staff blaenorol, a bydd rhai'n ei chael hi'n anodd dal i fynd. Mae agor rhai busnesau yn gam ymlaen, ond erbyn hyn yr her yw cadw'r busnesau hynny'n fyw.

Mae adroddiad Centre For Towns ar COVID-19 a'i effaith ar ein trefi yn tynnu sylw'n briodol at y ffaith bod nifer o heriau'n wynebu busnesau yng Nghymru, yn y tymor byr ac yn y tymor canolig ac yn hirdymor. Gwyddom fod yr argyfwng tymor byr a ddaw yn sgil cau rhannau helaeth o'r economi wedi effeithio'n anghymesur ar drefi arfordirol bach a chanolig eu maint, ond mae problem sylweddol hefyd i fusnesau yn y tymor canolig ac yn hirdymor. Wrth gwrs, mae'r ffaith bod y sector lletygarwch yn parhau wedi cau yn golygu bod miloedd o swyddi ledled Cymru yn dal i fod mewn perygl, ac mae busnesau'n agored i niwed o hyd. Mae trefi fel Abertyleri ac Aberystwyth ymhlith rhai o'r lleoedd yn y DU sydd â'r ganran uchaf o bobl yn cael eu cyflogi mewn tafarndai a bwytai. Heb ymyrraeth ar frys, bydd parhau i gadw'r sector hwn ar gau yn arwain at fwy o ansefydlogrwydd i'r busnesau hynny, colli rhagor o swyddi, a gallai'r dirwedd leol gael ei thrawsnewid yn ddifrifol yn y dyfodol y gellir ei ragweld.

Mae busnesau bach fel llawer o dafarndai a bwytai ledled y wlad wedi bod yn gweithio'n galed i addasu eu modelau busnes. Maent wedi arloesi ac maent wedi cyfrannu'n sylweddol i'w cymunedau lleol. Felly, wrth symud ymlaen, rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol yn gwneud popeth yn eu gallu i gaffael nwyddau a gwasanaethau'n lleol, a lle gallant, yn defnyddio busnesau bach a chanolig i helpu i feithrin cryfder mewn cymunedau lleol. Mae'n bryd canolbwyntio ar ein harferion caffael yng Nghymru yn awr er mwyn cefnogi'r busnesau hynny yn y ffordd orau a helpu i gefnogi eu hadferiad.

Mae adroddiad Centre for Towns hefyd yn tynnu sylw at y ffaith bod effaith COVID-19 ar gymunedau Cymru wedi'i gwaethygu gan yr anghydraddoldebau strwythurol sy'n bodoli'n barod nad yw Llywodraeth Cymru wedi mynd i'r afael â hwy. Dengys yr adroddiad fod cymunedau'r Cymoedd a threfi glan y môr yng Nghymru, megis y Rhyl, Glynebwy a Maesteg, ymysg y rhai mwyaf agored i'r dirywiad economaidd a achoswyd gan COVID-19. Wrth gwrs, mae llawer o'r lleoedd hyn yn dal i fod heb ymadfer o'r newid macroeconomaidd o economi ddiwydiannol i un sydd wedi'i dominyddu gan gyflogaeth sgiliau uchel, coler wen neu fanwerthu. Fel y gwyddom eisoes, roedd angen buddsoddi'n sylweddol mewn rhai o'r trefi cyn-ddiwydiannol ac arfordirol hyn eisoes, cyn argyfwng y feirws, ac mae angen buddsoddiad allweddol yn awr yn fwy nag erioed.

Nawr, roedd datganiad yr wythnos diwethaf hefyd yn cyflwyno argymhellion petrus ar gyfer ailagor rhannau o'r diwydiant twristiaeth, ac roedd y cyhoeddiad yn cadarnhau y gall darparwyr llety hunangynhwysol ddechrau paratoi ar gyfer ailagor yn yr wythnosau nesaf. Fodd bynnag, yr adborth a gefais gan weithredwyr twristiaeth yn Sir Benfro yw y bydd hon yn her fawr mewn gwrionedd. Bydd angen i fusnesau twristiaeth baratoi asesiadau risg, a phe bai gwestai, er enghraifft, yn datblygu symptomau COVID-19 tra byddant ar wyliau, bydd yn rhaid i'r darparwr ganiatáu i'r gwestai aros a hunanynysu. Mae hyn, wrth gwrs, yn arwain at fwy o gwestiynau nag atebion i rai gweithredwyr—er enghraifft, pwy sy'n talu am arhosiad estynedig rhywun yn ynysu mewn fflat neu fwthyn hunanarlwyo? Pwy sy'n digolledu'r gwesteion na fydd yn gallu archebu o ganlyniad i arhosiad estynedig?

Mae'r diwydiant twristiaeth yng Nghymru yn werth £3 biliwn i'n heconomi, ac mae angen datrys y mathau hyn o gwestiynau a llawer mwy cyn y gall gweithredwyr fod yn hyderus y gallant agor eu drysau. Mae'r cwestiynau hyn i ddarparwyr llety hunangynhwysol a'r diffyg cefnogaeth ac eglurder i gynifer o bobl sy'n gweithredu yn y sector twristiaeth yn parhau i beri pryder mawr. Felly, wrth ymateb i'n dadl y prynhawn yma, efallai y gall y Gweinidog ymrwymo i gyhoeddi strategaeth benodol ar gyfer y sector twristiaeth yn y tymor byr, canolig a hir, gyda gwybodaeth glir, dyraniadau cyllid clir a manylion clir ynglŷn â sut y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r busnesau hynny wrth symud ymlaen.

Nawr, rwyf wedi mynychu cyfres o fforymau busnes ar-lein i drafod yr heriau cyffredinol sy'n wynebu busnesau yn fy ardal fy hun, ac rwyf wedi mynychu cyfres o fforymau busnes ar-lein yn arbennig ar gyfer busnesau twristiaeth yn fy etholaeth. Mae canlyniad y trafodaethau hynny'n glir: mae angen mwy o gefnogaeth, mae angen mwy o gyfathrebu a mwy o eglurder. Ac nid busnesau twristiaeth yn unig sy'n ei chael hi'n anodd, ac sy'n teimlo eu bod yn cael eu gadael ar ôl, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n parhau i gael gohebiaeth gan gwmnïau cyfyngedig un cyfarwyddwr sy'n teimlo nad yw Llywodraeth Cymru hyd yn oed yn eu cydnabod, heb sôn am eu cefnogi. Rwyf hefyd wedi derbyn gohebiaeth gan bartneriaethau busnes sydd, unwaith eto, yn dweud wrthyf nad yw Llywodraeth Cymru yn eu cydnabod nac yn gweithio gyda hwy. Swyddi pobl, eu hincymau a'u bywoliaeth yw'r rhain, felly y lleiaf y maent yn ei haeddu yw gwrandawiad go iawn a chael cynnig rhywfaint o gymorth i helpu eu busnesau i oroesi.

Bydd yr Aelodau'n ymwybodol ein bod wedi galw ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno cronfa adfer ar gyfer y meysydd yr effeithir arnynt fwyaf gan COVID-19 yn economaidd, ac rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn ystyried hyn. Mae angen i Lywodraeth Cymru anfon datganiad clir i'r cymunedau hyn eu bod yn cael eu blaenoriaethu a bod y cymorth hwnnw ar y ffordd. Rydym hefyd wedi galw ar y Llywodraeth i greu parthau heb ardrethi busnes yn y cymunedau hyn ac i gael gwared ar ardrethi busnes i bob busnes yn y parthau hynny, ni waeth beth fo'u gwerth, er mwyn hybu cyflogaeth ar ôl y pandemig. Rwy'n annog y Llywodraeth felly i ystyried rhinweddau hyn hefyd. Cryfheir adferiad Cymru ar ôl COVID-19 os gall Llywodraeth Cymru weithio gyda phob plaid, ac nid yw ein cymunedau'n haeddu llai na hynny.

Mae'r pwynt olaf yr hoffwn gyffwrdd arno yn ymwneud â thrafnidiaeth gyhoeddus. Nid oedd cyhoeddiad y Prif Weinidog yr wythnos diwethaf yn dweud unrhyw beth am effaith y newidiadau a gyhoeddwyd ar ddarparwyr trafnidiaeth gyhoeddus, ac felly byddwn yn annog Llywodraeth Cymru i gynnal trafodaethau ar frys gyda darparwyr trafnidiaeth gyhoeddus i ganfod sut y bydd angen i wasanaethau newid yn sgil ailagor rhai busnesau ac ysgolion, o gofio y bydd angen i bobl gyrraedd rhai o'r busnesau hyn, a bydd angen i blant gyrraedd ysgolion. Rwy'n sylweddoli bod rhywfaint o arian wedi'i roi i awdurdodau lleol i gyflwyno mesurau i wella diogelwch ac amodau ar gyfer moddau teithio cynaliadwy a llesol yn eu hardaloedd mewn ymateb i argyfwng COVID-19, ond oherwydd yr angen i gydymffurfio â chanllawiau cadw pellter cymdeithasol a diffyg cymorth pellach i'r diwydiant bysiau, bydd yn anodd iawn i ddarparwyr ddarparu gwasanaethau ychwanegol. Felly, rwy'n gobeithio y ceir ymrwymiad pellach i'r diwydiant bysiau er mwyn i ddarparwyr allu dechrau cynllunio gwasanaethau ar gyfer y dyfodol a sicrhau bod modd cludo defnyddwyr yn effeithiol ac yn effeithlon.

Felly, wrth gloi, Ddirprwy Lywydd, gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn ystyried rhai o'r pryderon sy'n dal i fod gan fusnesau ledled Cymru, ac yn sefydlu dulliau cyfathrebu ac arweiniad cliriach i'r diwydiant busnes fel y gall Cymru ddechrau ailadeiladu ei heconomi unwaith eto. Diolch.

Diolch. Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. A gaf fi ofyn i Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans, yn ffurfiol?

Gwelliant 1—Rebecca Evans

Dileu pwyntiau 3 a 4 a rhoi yn eu lle:

Yn croesawu Cronfa Cadernid Economaidd Llywodraeth Cymru sydd werth £500m. Mae’r Gronfa hon yn rhan o becyn gwerth £1.7 biliwn o gymorth ar gyfer busnesau yng Nghymru mewn ymateb i’r pandemig. Dyma’r pecyn mwyaf hael mewn unrhyw wlad yn y DU.

Yn nodi’r ffaith bod cyllid yr UE wedi helpu Llywodraeth Cymru i ymateb i bandemig COVID-19 a hefyd yn nodi na fydd Llywodraeth Cymru, heb gyllid olynol, yn gallu ymateb i unrhyw argyfwng yn y dyfodol i’r un graddau.

Yn nodi adroddiad y Centre for Towns ‘Covid and our Towns’ ac yn croesawu’r mesurau trawslywodraethol y mae Llywodraeth Cymru yn eu cyflwyno drwy ei Grŵp Gweithredu ynghylch Canol Trefi a’r agenda ‘Trawsnewid Trefi’ ar draws Cymru.

Yn cydnabod swyddogaeth bwysig cynghorau tref ac Ardaloedd Gwella Busnes creadigol a deinamig o safbwynt helpu canol trefi i adfer ar ôl effeithiau economaidd y Coronafeirws.

Yn croesawu’r gwaith arbrofol sy’n cael ei gyflawni drwy Gronfa Her yr Economi Sylfaenol o safbwynt ystyried dulliau newydd o sicrhau bod trefi a chymunedau ar draws Cymru yn fwy cydnerth. Bydd hyn yn cefnogi ein hymateb i bandemig COVID-19.

Yn croesawu galwadau gan sefydliadau sy’n cynnwys Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, FSB Cymru, TUC Cymru, y Sefydliad Astudiaethau Cyllid a Chanolfan Llywodraethiant Cymru i Lywodraeth y DU waredu ar frys y cyfyngiadau cyllid sy’n cyfyngu’n sylweddol ar allu Llywodraeth Cymru i wario er mwyn gallu ymateb yn effeithiol i’r pandemig.

Yn galw eto ar Lywodraeth y DU i ddatblygu pecyn sylweddol ar gyfer sbarduno’r economi, gan gefnogi gwaith Llywodraeth Cymru tuag at adfer trefi a chymunedau ar draws Cymru mewn modd gwyrdd a phriodol yn sgil y pandemig.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Yn ffurfiol.

Diolch. A gaf fi alw ar Helen Mary Jones i gynnig gwelliannau 2 a 3, a gyflwynwyd yn enw Siân Gwenllian? Helen.

Gwelliant 2—Siân Gwenllian

Dileu pwynt 4 a rhoi yn ei le:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i sefydlu Cronfa Adnewyddu Cymru Gyfan i ymdrin ag effeithiau'r pandemig, a fyddai'n trawsnewid y sectorau a nodwyd fel y rhai fyddai'n cael eu taro waethaf gan Covid-19, yn adeiladu Cymru gynaliadwy drwy baratoi'r ffordd i genedl ddi-garbon erbyn 2030 a datblygu ymdeimlad newydd o 'leoliaeth' sy'n gwerthfawrogi gwasanaethau cyhoeddus.

Gwelliant 3—Siân Gwenllian

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn credu mai nawr yw'r amser i Lywodraeth y DU ddatganoli rhagor o bwerau ariannol i Lywodraeth Cymru fel y gall ofalu'n well am bobl Cymru yng ngoleuni'r pandemig Covid-19.  

Cynigiwyd gwelliannau 2 a 3.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n ddiolchgar i'r grŵp Ceidwadol am gyflwyno'r cynnig pwysig hwn heddiw. Wrth gwrs, wrth inni symud allan, efallai, heibio i gam argyfwng iechyd cyntaf yr argyfwng sy'n ein hwynebu ni i gyd, mae Paul Davies yn llygad ei le pan ddywed y bydd mwy o bwyslais ar yr argyfwng economaidd, ac rwy'n siŵr y byddwn yn parhau i drafod hyn ac i graffu ar y Gweinidog wrth i'r ymateb i godi'r cyfyngiadau fynd rhagddo.

Mae yna lawer y gallwn gytuno ag ef fel grŵp yng nghynnig y Ceidwadwyr, a chredaf ei bod yn iawn i fod yn deg â Llywodraeth y DU—mae'r cynllun ffyrlo, y cynllun cadw swyddi, er enghraifft, wedi gwneud gwahaniaeth aruthrol. Nid yw'n berffaith, fel y gwn fod y Gweinidog yn gwybod, a hoffwn annog cyd-Aelodau Ceidwadol i ddefnyddio'r dylanwad sydd ganddynt gyda'r Trysorlys i edrych ar rai o'r bylchau yn y cynllun hwnnw: y dechreuwyr newydd na chawsant gymorth ac y gellid eu helpu yn awr, a rhywfaint o hyblygrwydd yn y cynllun, ac efallai y byddai'n dda ei ymestyn ar gyfer y sectorau na allant fynd yn ôl i'r gwaith ar unwaith. fel roeddem yn ei drafod yn y ddadl gynharach ar y celfyddydau.

Nid yw'r syniad o gronfa adfer COVID yn un y byddem yn ei wrthwynebu, ond fel y nodwyd yn ein dadl bythefnos yn ôl—ac nid wyf yn bwriadu cyflwyno'r dadleuon hynny eto, Ddirprwy Lywydd; cefais gyfle i wneud hynny yn y ddadl honno—teimlwn fod angen inni fynd ymhellach na hynny, gan nad yw hyn yn ymwneud ag adfer, nid yw hyn yn ymwneud â mynd yn ôl i'r fan lle roeddem o'r blaen. Fel y nododd Paul Davies yn briodol yn ei araith, roedd cymaint o'i le ar ein heconomi o'r blaen i gynifer o gymunedau a chynifer o bobl. Nid yw economi sy'n gadael traean o'n plant yn byw mewn tlodi yn un rydym am ei hadfer. I ni, mae hyn yn golygu adnewyddu, trawsnewid, gwneud pethau'n well, symud ymhellach, a dyna'r rheswm dros ein hail welliant, a fyddai'n gosod ein cais am gronfa adnewyddu ar gyfer Cymru gyfan yn lle'r alwad am gynllun adfer COVID—cronfa a fyddai'n debyg o ran bwriad, rwy'n credu, ond yn fwy uchelgeisiol am ei bod yn mynd ymhellach.

Rydym hefyd yn credu bod angen i Lywodraeth Cymru allu cymryd y camau angenrheidiol ei hun, a dyma pam rydym wedi argymell ein trydydd gwelliant, yn gofyn am fwy o ymreolaeth ariannol i Gymru ar yr adeg hon. Byddaf yn cyfeirio mewn munud at welliant y Llywodraeth, ond credaf ein bod yn camgymryd os credwn y gallwn ddibynnu ar Lywodraeth San Steffan i wneud hyn drosom ni. Ac os na wnânt hynny, rhaid iddynt ryddhau dwylo Llywodraeth Cymru i weithredu.

Mewn perthynas â gwelliant y Llywodraeth, byddem yn cytuno, wrth gwrs, â'r pwynt am yr Undeb Ewropeaidd, ac mae pethau eraill yn y fan honno y gallem eu croesawu, ond dychwelaf at y pwynt ynglŷn ag a allwn ddibynnu ar Lywodraeth y DU i'n tynnu allan o'r twll hwn. Nid ydym yn siŵr o gwbl y gallwn. Credwn mai dyma'r amser i gael mwy o bŵer yn ein dwylo ni yma yng Nghymru i'n galluogi i ailadeiladu.

Nawr, Ddirprwy Lywydd, pe bawn i'n dymuno bod yn anfoesgar, gallwn ddweud nad oeddwn yn awyddus iawn i gael gwersi ar yr economi gan y Blaid Lafur na'r Blaid Geidwadol. O ran y Blaid Geidwadol, mae eu degawd o gyni wedi gwanhau ein cymunedau a'n heconomi yn sylfaenol—gallech ddweud eu bod yn cael eu dal o dan wyneb y dŵr—ac mae angen iddynt addef peth cyfrifoldeb am rai o'r problemau y mae Paul Davies wedi'u hamlinellu. Ac o ran y Blaid Lafur, wrth gwrs, wel, gallent fod wedi diwygio fformiwla Barnett ddegawdau'n ôl pan oedd ganddynt bŵer i wneud hynny ac fe wnaethant ddewis peidio, ac maent wedi bod yn rhedeg economi Cymru ar eu pen eu hunain neu gydag eraill ers 20 mlynedd. Ond boed hynny fel y bo, nid dyma'r amser i feirniadu, a chefais lawer i'w gefnogi yng nghyfraniad Paul Davies. Mae hwn yn gyfnod pan fo pawb ohonom eisiau ac angen i Lywodraeth Cymru lwyddo. Credaf ein bod i gyd, ar draws y Siambr hon, yn unedig ar hynny. Y cwestiwn yw sut i wneud hynny yn y ffordd orau. Ni allwn ymateb yn effeithiol i'r argyfwng hwn, a chreu economi sydd nid yn unig yn fwy gwyrdd ac yn fwy teg, ond sydd hefyd yn wyrdd ac yn deg, heb allu benthyca i fuddsoddi a chael y pwerau yn ein dwylo ein hunain i wneud hynny'n bosibl.

Diolch. Janet Finch-Saunders.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Mae COVID-19 yn argyfwng iechyd. Mae hefyd yn argyfwng economaidd. Mae nifer y bobl sy'n hawlio budd-daliadau sy'n gysylltiedig â diweithdra yng Nghymru bron â bod wedi dyblu i 103,869 ym mis Ebrill. Dyna 6.8 y cant o weithlu Cymru, sy'n waeth na chyfartaledd y DU, sef 5.8 y cant. Nid yw Aberconwy wedi osgoi'r argyfwng hwn. Yn wir, cawsom ein taro'n ddifrifol o bob cyfeiriad. Ac fel y gwyddoch, mae twristiaeth yn werth oddeutu £3 biliwn a mwy i economi Cymru, ac mae'r budd economaidd yma yng Nghonwy yn £900 miliwn.

Mae'r sefyllfa anodd sy'n ein hwynebu yn cael ei hategu gan y Gymdeithas Frenhinol er Hybu'r Celfyddydau, Gweithgynhyrchion a Masnach, a ganfu mai Conwy yw'r ardal sydd ar y brig yng Nghymru ac un o'r 20 ardal ar y brig yn y DU lle ceir y ganran uchaf o swyddi mewn perygl. Y gwir amdani yw y gallem golli 13,000 o swyddi a phrin bod hyn yn newyddion. Ysgrifennais at Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru ynglŷn â'r argyfwng ar 1 Mai gan gymryd rhan mewn cyfarfod rhithwir ar ôl hynny. Fodd bynnag, ni welaf unrhyw weithredu ar unrhyw gynigion y dylid llunio strategaeth i helpu Conwy. Mae'r pwerau gennych, mae'r dulliau gennych; dim ond eich ewyllys sydd ei angen arnom.

Nawr, nid wyf ar fy mhen fy hun yn fy niolch enfawr i Lywodraeth Geidwadol y DU am y cymorth ariannol aruthrol y mae wedi'i ddarparu i chi fel Llywodraeth i gefnogi ein busnesau. Mae'r cynllun cadw swyddi drwy gyfnod y coronafeirws yn gwarchod 316,500 o swyddi yng Nghymru, gan gynnwys 7,200 yn Aberconwy. Mae'r cynllun cymorth incwm i'r hunangyflogedig yn darparu cymorth i 102,000 o bobl yng Nghymru ac mae'n werth £273 miliwn i'r rhai sy'n hunangyflogedig, gyda £6.3 miliwn ohono'n dod i Aberconwy.

Er mwyn i ymdrechion Llywodraeth y DU i gynorthwyo Cymru ac Aberconwy gael y canlyniad gorau posibl, mae angen i Lywodraeth Cymru alluogi'r ddraig economaidd i ruo eto. Mewn gwirionedd, mae 77 y cant o ymatebwyr yn cefnogi'r datganiad y dylai Llywodraeth Cymru ddatblygu cynllun adferiad economaidd newydd ar gyfer Cymru sy'n rhoi cefnogi busnesau bach a chanolig a buddsoddiad busnes wrth wraidd eu cynlluniau adfer.  

Fel rwyf eisoes wedi profi, mae yna angen yn Aberconwy ond hefyd yng Nghymru gyfan. Canfu adroddiad Centre for Towns fod 28 y cant o'r gweithwyr mewn trefi arfordirol mewn sectorau sydd wedi cau. Cymru yw'r ardal sy'n perfformio waethaf yn y DU o ran ei lles economaidd, gyda sgôr o -0.77. Ac mae gennym gyfran uwch o weithwyr yn cael eu cyflogi yn y diwydiannau yr effeithir arnynt fwyaf gan y cyfyngiadau symud o gymharu â Lloegr a Gogledd Iwerddon. Felly, er bod Llywodraeth y DU wedi rhoi dros £2.2 biliwn i Lywodraeth Cymru i drechu COVID-19, rwy'n synnu mai dim ond gwerth £1.81 biliwn o symiau canlyniadol y mae'r gyllideb atodol wedi'u dyrannu.

Felly, rwy'n gofyn: ble mae gweddill yr arian hwn? Dylech fod yn gwneud mwy i sefydlu cronfa adfer cymunedol COVID i ddarparu cymorth economaidd wedi'i dargedu. Dylech fod yn diwygio'r gronfa cadernid economaidd er mwyn i fusnesau sy'n parhau i ddisgyn drwy'r rhwyd allu cyflwyno achos ar gyfer cymorth dewisol. Dylech ganiatáu yn ddiymdroi i fusnesau gwely a brecwast sy'n talu'r dreth gyngor gael cymorth grant, a rhaid i chi greu parthau heb ardrethi busnes lle bydd pob busnes yn rhydd rhag talu ardrethi busnes am hyd at dair blynedd. Dylech gael gwared ar ardrethi busnes ar gyfer busnesau o dan £15,000 y tu allan i'r parthau heb ardrethi busnes. Rhaid i chi roi arweiniad clir i'r sector twristiaeth ynglŷn â sut y gall llety ailagor yn ddiogel, ac fe all wneud hynny.  

Dylech ymateb yn gadarnhaol i alwadau gan ein harweinwyr busnes yma yng ngogledd Cymru am gronfa danio gwerth £700,000 i helpu i aildanio economi'r rhanbarth. Mae cynnig y gronfa danio yn ddiddorol iawn gan y gallai arwain at weithwyr llawrydd, busnesau hunangyflogedig a microfusnesau yn cydweithio i ddatblygu a chynnig cynhyrchion a gwasanaethau newydd, yn ogystal â helpu i gyflymu buddsoddiadau cyfalaf mawr newydd yma yng ngogledd Cymru. Yn amlwg, gallwch weithredu i helpu'r economi heb orfod dilyn awgrym Plaid Cymru ynghylch datganoli rhagor o bwerau cyllidol. Rwy'n erfyn arnoch, Weinidog, i ystyried ein cynnig yn ofalus, a'r gronfa danio, a fyddai'n sicrhau bod cymorth yn cyrraedd y cymunedau yr effeithiwyd arnynt fwyaf gan yr argyfwng COVID-19. Diolch yn fawr.  

Diolch. Jenny Rathbone.

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Yn sicr, nid dyma'r amser i ddatod y cysylltiadau â Llywodraeth y DU, oherwydd nid oes unrhyw ffordd y gallai Llywodraeth Cymru fod wedi fforddio'r gronfa cadw swyddi drwy gyfnod y coronafeirws, neu'n wir, y gronfa i'r hunangyflogedig, y cyfeiriodd Janet Finch-Saunders ati. Felly, ni fyddaf yn cefnogi cynigion Plaid Cymru. Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod yn canolbwyntio ar yr hyn y gallwn ei wneud, ac mae angen inni wneud hynny mewn ffordd sy'n cefnogi'r wyddoniaeth, y cyngor gwyddonol diogel ar gyfer datgloi ein heconomi heb weld ail don, a fyddai, ynddo'i hun, yn gwbl drychinebus i'n heconomi.

Felly, o edrych ar adroddiad Centre for Towns, sydd yng nghynnig y Ceidwadwyr, rwy'n cytuno bod angen inni ymgysylltu â chlybiau diwylliannol, hamdden a chwaraeon lleol i ddeall yr hyn y bydd ei angen arnynt i ddechrau gweithredu'n ddiogel eto. Mewn llawer o achosion, rwy'n cytuno mai'r sefydliadau hyn yw conglfaen llawer o'n trefi, a gwyddom fod prosiectau diwylliannol lleol yn ffyrdd effeithiol o ddod â phobl yn ôl i ganol trefi yn hytrach na mynd i siopa y tu allan i'r dref. Dyna'n sicr fu profiad llefydd fel Castell-nedd, gyda'i gwyliau cerddorol dros y tair blynedd diwethaf. Ac yn sicr, fel cynrychiolydd o Gaerdydd, rwy'n gwbl ymwybodol fod digwyddiadau mawr iawn fel Pride Caerdydd, ein digwyddiadau chwaraeon mawr, y cyngherddau gan grwpiau enwog yn y Motorpoint Arena fel arfer yn denu pobl i'n prifddinas o weddill Cymru ac ymhell y tu hwnt i hynny. Ac nid wyf dan unrhyw gamargraff o gwbl mai nawr yw'r amser i ailddechrau'r mathau hynny o weithgareddau hyd nes y bydd gennym frechlyn. Felly, mae'n rhaid i ni wneud pethau'n wahanol.

Mae dinas Caerdydd yn enwog am ei sector cerddoriaeth annibynnol, nid dim ond Clwb Ifor Bach a busnesau eraill o gwmpas Stryd Womanby, ond y Globe, y Gate, y Tramshed, a hyd at 18 mis yn ôl, Gwdihŵ, a gafodd eu troi allan o Gilgant Guildford ar ôl degawd o gerddoriaeth wych er mwyn gwneud lle i ddatblygwyr. Ac rwy'n ofni ei bod yn anochel y bydd y fwlturiaid yn hofran yn awr yn barod i bigo ar fusnesau bregus er mwyn eu hysgubo ymaith a rhoi datblygiadau di-wyneb yn eu lle. Felly, rhaid inni fod yn effro i hynny a diogelu canol y dref.  

Neithiwr, euthum ar y beic i ganol y ddinas i weld y gwaith gwych sy'n mynd rhagddo gan Gyngor Caerdydd o amgylch Castell Caerdydd i'w baratoi fel canolfan ddiwylliannol yr haf hwn ar gyfer cerddoriaeth, bwyta allan, rhannu diod a chael sgwrs â ffrindiau. Ac mae defnyddio castell sy'n agos at ganol y ddinas yn rhywbeth rwy'n meddwl y gallai Caerffili a Chonwy ei ystyried fel model, gan fod gan y ddau le gestyll hardd yng nghanol eu trefi, y gellid eu defnyddio mewn ffordd debyg. Felly, gallwn weld sut y bydd hyn yn gweithio'n dda ar gyfer perfformiadau cerddoriaeth, sy'n gymharol hawdd i'w cynnal yn yr awyr agored, ond ni allwn anghofio'r celfyddydau ehangach.  

Beth am y clybiau comedi a'r theatrau sydd angen mannau awyr agored addas er mwyn perfformio? Llwyddodd y Rhufeiniaid a'r Elisabethiaid i berfformio eu dramâu yn yr awyr agored; a allai ein stadia pêl-droed weithredu fel mannau ar gyfer y celfyddydau perfformio hefyd? A allem ddefnyddio eu meysydd parcio sylweddol fel sinemâu gyrru i mewn? Mae pob un o'n sefydliadau diwylliannol dan fygythiad, ac ofnaf fod yr adroddiad ar ganol y dref braidd yn hunanfodlon wrth ddweud mai'r sefydliadau mwyaf sydd â'r adnoddau gorau i alw am gymorth, ac felly, y dylem ganolbwyntio'n unig ar y clybiau llai a'r cyfleusterau celfyddydol sy'n cael eu gadael ar ôl. Gwyddom fod ein heiconau diwylliannol cenedlaethol, fel Canolfan Mileniwm Cymru, mewn perygl hefyd, oherwydd yn y wlad hon, ledled y DU, dibynnwn ar sefydliadau diwylliannol i gael y rhan fwyaf o'u cyllid drwy werthu tocynnau. Daw 85 y cant o refeniw Canolfan Mileniwm Cymru o werthiant tocynnau, a rhagwelir y bydd yn colli £15 miliwn o werthiannau tocynnau, a £5 miliwn arall o nawdd masnachol a gwerthiannau. Felly, ni allaf ddychmygu sut y cawn y math hwnnw o arian gan Lywodraeth Cymru; rydym yn mynd i fod yn ddibynnol ar sicrhau bod Llywodraeth y DU yn gwybod beth yw gwerth ein diwylliant, ac nid y gost yn unig.

Felly rwy'n gobeithio y gallwn uno i sicrhau bod ein sefydliadau diwylliannol yn cael eu diogelu, ac nad ydym yn gweld ymdrechion i ddefnyddio hyn fel cyfle i sicrhau bod sefydliadau diwylliannol yn cael eu gorfodi i leihau eu maint, fel y gwelsom gyda'r BBC, lle mae toriadau eisoes yn cael eu trafod mewn perthynas â thros 60 o staff BBC Cymru Wales. Mae gwir angen i ganol ein trefi fod yn ganolfannau bywiog ar gyfer diwylliant a dod at ei gilydd, yn ogystal â siopa.

Rwy'n falch o gymryd rhan yn y ddadl hon y prynhawn yma. Lywydd, fe aethom i mewn i'r cyfyngiadau symud fel Teyrnas Unedig ac fel pedair gwlad, ac rwy'n credu ei bod yn niweidiol iawn i economi Cymru, yn anffodus, ein bod ni'n llacio'r cyfyngiadau mewn ffordd ranedig. Ddoe, gwelsom Brif Weinidog y DU yn cyhoeddi ei fod yn llacio canllawiau ar gyfer cadw pellter cymdeithasol ac yn ailagor y sector lletygarwch. Wrth gwrs, ar gyfer Lloegr oedd hynny. A bydd hyn yn caniatáu i rannau o'n heconomi, mewn rhannau o'r Deyrnas Unedig, ailagor mewn ffordd bwyllog a gofalus.

Yn ddiddorol iawn, roedd pob un o brif swyddogion meddygol y DU yn unfryd eu barn y dylid gostwng lefel y rhybudd COVID-19. Nawr, nid wyf am un eiliad yn awgrymu bod rhai o'r penderfyniadau y mae'n rhaid i Lywodraethau eu gwneud yn hawdd—dim o bell ffordd. Ond rwy'n credu'n gryf fod angen adolygiad o'r rheol 2m, ac ymddiried yn ein cymuned fusnes a'r cyhoedd i weithredu'n gyfrifol, gyda synnwyr cyffredin. Felly rwy'n credu mai fy neges yw: gadewch i ni ymddiried yn ein busnesau. Ac mae'r adborth a gaf gan fy etholwyr, mewn etholaeth ar y ffin fel Sir Drefaldwyn, yn dangos bod pobl yn galw'n daer am ddull unedig a chydgysylltiedig o godi cyfyngiadau economaidd ledled y DU.

Un o sectorau allweddol economi canolbarth Cymru, wrth gwrs, yw lletygarwch a'r diwydiant hwnnw. Sylwaf fod adroddiad gan Sefydliad Bevan yn dangos bod cefn gwlad Cymru ymhlith y rhannau o Gymru lle mae nifer uwch o fusnesau wedi'u cau oherwydd COVID-19. Felly, rwy'n meddwl bod angen uchelgais a gobaith ar fusnesau, ac maent yn daer eisiau rhywbeth, ac rwy'n credu bod angen i Lywodraeth Cymru roi arweiniad a gobaith i lawer o'n busnesau llai yn arbennig. Mae llawer o fusnesau lletygarwch a thwristiaeth yn barod i gyflwyno mesurau cadw pellter priodol ac ailagor eu safleoedd, ond rwy'n credu bod yr ansicrwydd a'r dryswch yn gwthio ein diwydiant lletygarwch at ymyl y dibyn, yn anffodus. Un enghraifft yw'r newyddion trist fod Castell Howell, un o'n cwmnïau bwyd mwyaf yng Nghymru, wedi cyhoeddi efallai y bydd yn rhaid iddo ddiswyddo hyd at 700 o bobl os nad yw Llywodraeth Cymru yn darparu eglurder a chynllun clir cyn gynted â phosibl.

Rwy'n credu ei bod hefyd yn bwysig i mi grybwyll y farchnad dai—mater a gafodd ei ddwyn i fy sylw gan werthwyr tai. Unwaith eto, mae llawer o'r gwerthwyr tai sy'n gweithredu yn fy etholaeth yn gweithio ar draws y ffin, yng Nghymru ac yn Lloegr. Ac mae gwerthwyr tai, yn ddealladwy, yn mynnu bod gennym ddull gweithredu ar lefel y DU, gan nad yw pobl yng Nghymru yn gallu mynd i mewn i eiddo oni bai ei fod yn wag. Ac nid wyf yn siŵr pam na allem fod wedi symud i gynnal ymweliadau dangos tai yn y ffordd honno mewn modd unedig. Nid yw perchnogion tai yng Nghymru yn gallu gwerthu, ac mae gan werthwyr yn Lloegr fantais.

Un arall a ddioddefodd yn ystod y pandemig, yn anffodus, yw Laura Ashley yng nghanolbarth Cymru, sydd wedi bod yn rhan eiconig o economi canolbarth Cymru am yn agos at 60 mlynedd. Dechreuodd Laura Ashley a'i gŵr y busnes hwnnw ychydig i fyny'r ffordd o'r fan lle cefais fy magu yng Ngharno, a chyflogai 550 o staff ffyddlon a medrus iawn bellach, neu roedd hynny'n wir ar ddechrau'r flwyddyn.

Rwy'n falch iawn fod y Gweinidog wedi cyflwyno datganiad ar hyn yn gynharach y prynhawn yma, felly efallai fod hynny'n rhoi cyfle i'r Gweinidog roi sylw i'r ffordd y mae'n credu y gall rhai o'r bobl sydd wedi colli eu swyddi yn ystod yr wythnosau diwethaf gael eu cefnogi gan Lywodraeth Cymru. Mae'n rhaid i mi ddweud nad wyf yn credu mai'r pandemig ynddo'i hun sydd i gyfrif am ddiwedd y cwmni hwnnw; rwy'n credu bod problemau eraill yno hefyd, ond rwy'n siŵr fod yr hyder economaidd yng Nghymru, sydd wedi cael ei niweidio gan y pandemig, wedi gosod pwysau sy'n tanseilio gallu prif swyddogion gweithredol Laura Ashley i ddod o hyd i gefnogwr ariannol yn ystod y cyfnod economaidd ansicr hwn. Ac rwy'n credu y bydd sgil-effeithiau COVID-19 i'w teimlo ym mhob rhan o Gymru am beth amser i ddod.

Wrth i mi ddirwyn fy sylwadau i ben, Ddirprwy Lywydd, gwrandewais ar gyfraniad Helen Mary, ac mae'n ddrwg gennyf na all Plaid Cymru gefnogi ein cronfa adfer, ond clywais lawer o'r hyn a ddywedodd Helen Mary—roedd yna lawer y gallwn gytuno arno yn fy marn i. Ni all ein gwlad fforddio syrthio ymhellach ar ôl gweddill y DU, felly hoffwn annog Llywodraeth Cymru yn daer i beidio â microreoli'r economi. Rhaid inni fod yn ddigon dewr i ailagor ein heconomi mewn ffordd bwyllog a gofalus. Ac rwyf am orffen gyda brawddeg a ddywedodd Michael Plaut wrth Meirion Morgan yn eu hadroddiad diweddar ar ran Gorwel:

Nid yw dyfodol Cymru yn eiddo i'r gwangalon, mae'n eiddo i'r dewrion.

Diolch, Ddirprwy Lywydd.

Rydym yn nodi â phryder adroddiad Centre for Towns, 'The effect of the COVID-19 pandemic on our towns and cities', sy'n awgrymu mai economïau'r trefi yn y Cymoedd ac ar arfordir gogledd Cymru fydd y rhai sy'n mynd i ddioddef waethaf yn sgil y pandemig. Fel y crybwyllwyd yn fy anerchiad yn ystod dadl Plaid Brexit, mae'r bygythiad i'n trefi yn y Cymoedd yn sgil y cyfyngiadau yn real iawn. Os na weithredwn ymyriadau ar ôl y coronafeirws, am flynyddoedd i ddod efallai, mae'n bosibl na fydd llawer o'r trefi hyn byth yn ymadfer.

Ceir tystiolaeth fod llawer o fanciau wedi defnyddio'r argyfwng hwn i gyflymu'r defnydd o weithio o bell, sy'n golygu y gallant fod mewn sefyllfa i gau mwy fyth o'u canghennau. Maent wedi dangos nad oes ganddynt gydwybod cymdeithasol mewn perthynas â chau'r canghennau hyn, felly byddant yn seilio eu penderfyniadau ar economeg bur. Gan eu bod yn gatalydd pwysig i ddod ag ymwelwyr i ganol trefi, bydd effaith ganlyniadol y cau parhaus ar ein trefi yn sylweddol. Mae'n amlwg mai dim ond ymyriadau Llywodraeth, yn enwedig ar gyfer yr economi sylfaenol, fydd yn achub y cymunedau bregus hyn. Ond mae'n rhaid inni weithredu yn awr—mae'n rhy hwyr i aros. Yn ei ymateb i'r ddadl hon, a allai'r Gweinidog nodi unrhyw ymyriadau hirdymor a gynllunnir gan ei Lywodraeth?

Yn ystod y misoedd diwethaf hyn, mae'r ymdrechion wedi bod yn canolbwyntio'n briodol ar effeithiau'r pandemig ar iechyd, ond rydym mewn sefyllfa bellach lle mae hefyd yn briodol fod ffocws manwl, arweiniad clir a chymorth cyllidol yn cael eu rhoi i ysgogi economi Cymru. Wrth inni geisio llacio rhai o'r agweddau mwy caeth ar y cyfyngiadau, mae'n hanfodol fod Llywodraeth Cymru nid yn unig yn darparu cymorth effeithiol i danio ein heconomi, ond ei bod hefyd yn adolygu ein cynllun economaidd ac yn ymrwymo i ddiogelu Cymru ar gyfer y dyfodol o safbwynt datblygu'r sector diwydiant. Felly, hoffwn ganolbwyntio yn fy nghyfraniad ar ddau sector sy'n hanfodol i sicrhau ffyniant fy etholaeth a rhannau cyfagos o dde-orllewin Cymru, heddiw ac yn y dyfodol.

Mae Llywodraeth Cymru wedi sôn am bwysigrwydd adeiladu economi werdd newydd, a fydd yn canolbwyntio ar ynni adnewyddadwy, busnesau cynaliadwy, ac adeiladu ar y gostyngiad mewn allyriadau carbon, sydd wedi bod yn un o'r ychydig ganlyniadau sydd i'w croesawu yn sgil y cyfyngiadau. Mae angen mwy na siarad. Mae datblygu economi werdd yn hanfodol i'n planed, yn hanfodol ar gyfer ein ffyniant cyffredin a dylai adeiladu ar ddealltwriaeth a derbyniad ehangach i'r agenda hon gan y rhan fwyaf o bobl. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn dweud hyn ers i mi gael fy ethol gyntaf. Rwy'n cofio Jane Davidson a'i hadroddiad ar swyddi gwyrdd, a ysgrifennwyd gan was sifil unig yn rhywle yn Cathays. Mae angen inni weld ymrwymiad i adeiladu economi werdd ac mae gorllewin Cymru mewn sefyllfa unigryw i fanteisio ar y cyfle hwn.  

Yn ystod yr wythnosau diwethaf, rwyf wedi siarad â nifer o fusnesau sy'n ceisio datblygu technoleg newydd ac sy'n gweithio law yn llaw â rhai o'r busnesau ynni cynaliadwy mwy sefydledig sydd wedi'u lleoli ar hyd Dyfrffordd y Ddau Gleddau. Busnesau fel Seawind, cwmni sy'n datblygu tyrbin gwynt dau lafn unigryw y gellir ei leoli ymhell allan yn y môr, tyrbin gwynt a gaiff ei gynhyrchu a'i gydosod yng Nghymru gobeithio. Byddai Seawind yn ymuno â chwmnïau arloesol eraill, fel Bombora, Tidal Energy Ltd, Marine Power Systems—ac mae llawer o rai eraill—sy'n awyddus i ddatblygu cysyniadau a phrosiectau peilot yn ardal arddangos tonnau de Sir Benfro. Fodd bynnag, Weinidog, mewn maes sy'n cystadlu, gyda'r galw am gymorth busnes ar y lefelau uchaf erioed, rwy'n poeni na fydd y cwmnïau hyn yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt i weithgynhyrchu nac yn cael eu cefnogi gyda'u gwaith ymchwil a datblygu.

Rydych wedi dweud eich bod yn dymuno creu economi fwy gwyrdd, ond os ydych am gadw eich gair, pan ddaw'n fater o greu economi fwy gwyrdd, bydd angen i chi wneud penderfyniadau anodd, mentro'n ofalus wrth gefnogi busnesau sy'n cychwyn, buddsoddi mewn technolegau newydd a darparu'r adnoddau a'r mynediad at y cymorth y bydd y cwmnïau hynny eu hangen. A fyddech yn barod i fynychu digwyddiad bwrdd crwn gyda chwmnïau ynni adnewyddadwy yn fy etholaeth, cwmnïau newydd a rhai sefydledig, i drafod pa gymorth sydd ei angen arnynt i brif ffrydio eu cynnyrch a'i ymgorffori yn economi Cymru?    

Ac os mai gwyrdd yw'r dyfodol, Weinidog, y diwydiannau lletygarwch yw'r presennol, a chyda chefnogaeth, byddant yn cadarnhau enw da Cymru am farchnata cyrchfannau yn y dyfodol. Dyma ddiwydiant a gafodd ergyd arbennig o galed gan y pandemig hwn ac un sydd wedi teimlo effaith uniongyrchol diffyg gweithredu ar ran Llywodraeth Cymru o ran llacio cyfyngiadau symud i ganiatáu i fusnesau ailagor. Gan fod misoedd yr haf yn allweddol i ddiwydiant tymhorol fel twristiaeth, mae perygl y bydd diffyg sicrwydd ynghylch ailagor a chau ffiniau Cymru, i bob pwrpas, i ymwelwyr o wledydd eraill ac ymwelwyr o Gymru yn cael effaith ddinistriol ar dwristiaeth, yn enwedig yn y sector microdwristiaeth llai sy'n ymgorffori profiadau marchnata cyrchfannau llwyddiannus. Gall llawer ohonynt lynu at reolau cadw pellter cymdeithasol a darparu dihangfa fawr ei hangen i ymwelwyr yng Nghymru.

Fodd bynnag, mae'r gwahaniaeth rhwng Cymru a Lloegr o ran cyflymdra agor yn gorfodi cwsmeriaid i droi at fannau eraill. Mae 80 y cant o'r gwesteion blynyddol a ddaw i Gymru wedi bod yma o'r blaen. Bydd agor yn hwyrach na chyrchfannau eraill yn cymell ymwelwyr i gynefinoedd newydd—arferion, nid cynefinoedd, ond mae hefyd yn gynefin, mae'n debyg—yn eu gorfodi i roi cynnig ar gyrchfannau newydd na fyddent fel arall yn eu hystyried. Felly mae colli gwesteion am un tymor yn debygol iawn o droi'n golli gwesteion ffyddlon, a arferai ddod i Gymru, yn barhaol i gyrchfannau eraill, gan effeithio ymhellach ar lwybr tuag at adferiad sydd eisoes yn heriol i'r sector.

Mae gweithredwyr twristiaeth o bob maint wedi bod yn pryderu hefyd am y cyngor roeddent yn ei gael gan Croeso Cymru. Clywais am y ffordd y câi busnesau eu hannog i beidio â hyrwyddo'u hunain ar y cyfryngau cymdeithasol yn ystod y cyfyngiadau, gan y gallai hynny annog ymwelwyr i fod eisiau torri'r rheolau ac ymweld â'r ardal. Weinidog, dyma'r gangen o Lywodraeth Cymru sydd â'r gwaith o hyrwyddo Cymru a chefnogi'r sector twristiaeth a lletygarwch. Mae rhoi cyngor i beidio â pharhau i ymgysylltu a datblygu perthynas ag ymwelwyr yn safiad anhygoel. Dylai Cymru fod wedi bod yn dweud, 'Gohiriwch eich ymweliad', nid 'Peidiwch â dod yma'.

Bydd effaith arafwch Llywodraeth Cymru i weithredu yn effeithio ar fwy na'r diwydiant twristiaeth, bydd hefyd yn effeithio ar hyfywedd y cymunedau lleol a'r busnesau manwerthu cyfagos. Gyda llawer o bobl yn osgoi teithio rhyngwladol eleni, nid ydym erioed wedi cael cyfle gwell i annog pobl i gael gwyliau yn y wlad hon, i hyrwyddo Cymru fel cyrchfan ac i hyrwyddo'r agwedd ecogyfeillgar ar wyliau yng Nghymru.  

Weinidog, rydym am weithio gyda'n gilydd i helpu Cymru i ddod allan o'r argyfwng yn gryfach. Rydym yn cydnabod gwerth twristiaeth cefn gwlad Cymru i economi Cymru ac mae'n rhaid inni sicrhau nad oes neb yn cael ei adael ar ôl. Mae gennym fusnesau gwych yng Nghymru—mae llwyth ohonynt yn fy etholaeth i—ac mae gennym botensial i ddatblygu mwy ar draws pob sector. Rwy'n eich annog i gefnogi ein cynnig heddiw ac i ddangos i bobl Cymru y gallwn ffynnu fel cenedl yn y blynyddoedd i ddod drwy weithio gyda'n gilydd.

Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru, Ken Skates?

Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi ddechrau drwy ddweud bod Llywodraeth Cymru yn croesawu'r ddadl hon gan y Ceidwadwyr Cymreig yn fawr iawn? Ac yn amlwg, er ein bod yn cydnabod bod y pandemig coronafeirws yn argyfwng iechyd cyhoeddus ac yn argyfwng economaidd wrth gwrs, mae iechyd y cyhoedd, yn ddi-os, yn dod gyntaf. Nid yw'r argyfwng iechyd cyhoeddus hwn ar ben eto. Fel y mae'r Prif Weinidog wedi dweud, drwy ymdrechion rhyfeddol y cyhoedd, rydym wedi llwyddo i gael tân y coronafeirws o dan reolaeth. Ond Ddirprwy Lywydd, yn sicr, nid yw'r tân hwnnw wedi'i ddiffodd, a'r peth gwaethaf a allai ddigwydd i economi Cymru a'r DU yw ail don, a dyna pam y mae'n rhaid i unrhyw ddull rhesymegol o weithredu fod yn bwyllog. Ac rydym wedi gweld cynnydd sydyn sy'n peri pryder mawr mewn llefydd fel Florida a'r Almaen yr wythnos hon, ac wrth gwrs, y prynhawn yma, cyhoeddodd Efrog Newydd y bydd yn cyflwyno cwarantin i bobl o rannau o'r Unol Daleithiau lle mae problem sylweddol o hyd gyda coronafeirws.

Felly, fel rwyf wedi dweud droeon, Ddirprwy Lywydd, roeddem yn croesawu'n gryf y cynlluniau cymorth y mae Llywodraeth y DU wedi'u cyflwyno yn ystod yr argyfwng hwn. Mae Cymru'n rhan o'r Deyrnas Unedig, ac mae'n briodol ein bod yn cael cyfran deg o gymorth ar gyfer y mater hwn sydd heb ei ddatganoli. Ac fe wnaethom geisio gweithio'n agos iawn gyda Thrysorlys y DU a chyda'r Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, yn ogystal â chyda'r Alban a Gogledd Iwerddon, drwy gydol yr argyfwng economaidd hwn i elwa ar gryfderau bod yn rhan o'r cyfan cyfunol hwnnw. Ond rhaid i Lywodraeth y DU—rhaid iddi—osgoi ymyl clogwyn wrth ddod â'r cynllun ffyrlo a'r cynllun i'r hunangyflogedig i ben, a chredaf ein bod i gyd yn derbyn na fydd yr effaith lawn i'w gweld tan yr hydref, pan fwriedir dirwyn y rhain i ben.

Nawr, rydym yn gwneud popeth a allwn i liniaru'r effeithiau, ac mae ein pecyn cymorth £1.7 biliwn yn golygu bod busnesau yng Nghymru yn gallu manteisio ar y cymorth mwyaf hael a helaeth i fusnesau yn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig. Yn ogystal â'r sectorau hynny a'r mathau o fusnesau sydd wedi cael cymorth hyd yma, byddwn yn lansio bwrsari dechrau busnes yn fuan. Hyd yma, mae dros 60,000 o grantiau eisoes wedi'u talu i fusnesau yng Nghymru, ac mae cyfleuster benthyca Banc Datblygu Cymru, a grëwyd i helpu i ymdrin ag effaith y feirws, eisoes wedi dyrannu bron £100 miliwn i fwy na 1,200 o fusnesau. Hefyd, Ddirprwy Lywydd, mae ail gam ein cronfa cadernid economaidd ar gyfer Cymru'n unig yn agor i geisiadau ddydd Llun. Dylwn nodi hefyd, yma yng Nghymru, fod busnesau bach sydd â safleoedd â gwerth ardrethol o lai na £12,000 eisoes yn cael rhyddhad ardrethi i fusnesau bach. Maent wedi bod yn achubiaeth hanfodol sydd wedi diogelu miloedd o swyddi.

Ond wedi dweud hynny, mae angen inni ychwanegu at ein pecyn cymorth i fusnesau drwy ddarparu cymorth hanfodol i bobl a allai fod wedi colli eu swyddi neu gyfleoedd hyfforddi oherwydd y pandemig. Mae hyn yn arbennig o berthnasol heddiw, o gofio'r datganiad ysgrifenedig a gyhoeddais ynglŷn â Laura Ashley yng nghanolbarth Cymru, ac wrth gwrs, byddwn yn cynnig pob cymorth sydd ar gael i'r gweithlu yr effeithiwyd arno yno.

Nawr, fel y cyhoeddais yr wythnos diwethaf, rydym wedi cymryd camau i helpu pobl sy'n wynebu colli swyddi drwy gynnig pecyn cynhwysfawr o gymorth a fydd yn caniatáu i bobl uwchsgilio a dod o hyd i waith newydd, fel y gallwn ddiogelu cenhedlaeth, ac yn arbennig y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas, rhag creithiau posibl diweithdra, a byddwn yn defnyddio £40 miliwn o'n cronfa cadernid economaidd i gyflawni hyn. Ond mae angen inni sicrhau hefyd, Ddirprwy Lywydd, fod y pecyn hwn yn cydweddu ag unrhyw fentrau y gallai Llywodraeth y DU eu cyflwyno, ac mae angen i ni osgoi unrhyw ddyblygu, os oes modd.

Felly, mae'n gwbl hanfodol fod Llywodraeth y DU hefyd yn darparu cymorth bellach i bobl sydd ar ffyrlo ar hyn o bryd a'r rhai sydd mewn perygl o golli eu swyddi. A byddwn yn gwylio'n ofalus iawn pan fydd Canghellor y Trysorlys yn cyflwyno ei ddatganiad disgwyliedig cyn i'r Senedd orffen y mis nesaf.

Nawr, mae ein capasiti a'n gallu i gael arian i'r rheng flaen wedi cael ei gyfyngu gan y rheolau ariannol anhyblyg a osodwyd gan Lywodraeth y DU, fel y nododd Helen Mary Jones. Ceir cyfyngiadau llym ar faint o arian y gallwn ei gario ymlaen o un flwyddyn i'r llall, ac mae gennym uchafswm o arian wrth gefn o £350 miliwn yn unig. At hynny, daw tua £700 miliwn i Gymru o'r UE yn awr, ac er bod Llywodraeth y DU wedi rhoi sicrwydd tymor byr ynghylch agweddau arno, mae angen inni warchod ein buddiannau yn y penderfyniadau cyllido tymor hwy, yn enwedig mewn perthynas â chronfa ffyniant gyffredin bosibl a chyllid amaethyddol a datblygu gwledig yn y dyfodol. Yn wir, mae mwy na £0.25 biliwn o'r cronfeydd strwythurol a buddsoddi Ewropeaidd wedi cael ei ailgyfeirio i ariannu ymyriadau argyfwng iechyd yn ystod y pandemig hwn.

Nawr, mae'r risg y bydd y DU yn gadael y cyfnod pontio heb gytundeb ar ein perthynas â'r UE yn y dyfodol yn real iawn. Mae pob tystiolaeth gredadwy yn awgrymu y bydd yna ganlyniadau economaidd andwyol sylweddol yn sgil newid sydyn ac eithafol o'r fath i'n perthynas fasnachu â'r UE. Felly, byddwn yn dal Llywodraeth y DU at addewidion a wnaed na fydd Cymru geiniog yn waeth ei byd o ganlyniad i adael yr UE ac y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i fod yn gyfrifol am drefnu'r cronfeydd hyn yng Nghymru.

Nawr, wrth inni ddal i aros i glywed am y cyllid penodol hwnnw, mae ein hagenda trawsnewid trefi yn symud ymlaen ar gyflymder llawn ac yn gynharach eleni, gwnaethom nodi pecyn pellach o gymorth i ganol trefi a oedd yn werth bron i £90 miliwn. Credaf fod y cymorth hwn yn bwysicach nag erioed o'r blaen. Y mis diwethaf, addawsom gymorth i ardaloedd gwella busnes yng Nghymru hefyd i gynnal eu costau rhedeg yn ystod y pandemig coronafeirws.

Ac yng nghyd-destun ailagor canol trefi ar ôl COVID, mae arian trawsnewid trefi eisoes yn darparu cynlluniau seilwaith gwyrdd. Byddant yn werth tua £9 miliwn i gyd ar draws Cymru pan fyddant wedi'u cwblhau. Mae'r cyllid hefyd yn cefnogi ein cymunedau arfordirol drwy rownd ddiweddaraf y gronfa cymunedau arfordirol, a agorwyd yr wythnos diwethaf. Mae'r gronfa honno'n darparu arbenigedd sy'n arwain y diwydiant a chyllid i awdurdodau lleol fynd i'r afael â phroblem yr eiddo gwag neu eiddo wedi'i esgeuluso sy'n difetha ein strydoedd mawr. Y penwythnos diwethaf, cyhoeddwyd ein bod yn rhoi £15.4 miliwn ychwanegol tuag at deithio diogel rhag COVID, gan ei gwneud yn fwy diogel ac yn haws i bobl symud o amgylch eu trefi lleol.  

Mae trefi ledled Cymru—ym mhob rhan o Gymru—yn elwa o'r amrywiaeth o raglenni trawsnewid trefi, gan gynnwys arfordir gogledd Cymru, rhaid i mi ddweud. Mae Bae Colwyn yn elwa o dros £3 miliwn o fuddsoddiad adfywio, mae'r Rhyl yn gweld buddsoddiad enfawr o tua £20 miliwn ac yng Nghaergybi, mae prosiect gwerth mwy na £4 miliwn wedi trawsnewid y neuadd farchnad hanesyddol. Yn ogystal, yng Nghymoedd de Cymru, mae'r tasglu a gadeirir gan y Dirprwy Weinidog wedi cyfarfod yn rheolaidd ers dechrau argyfwng COVID-19, ac mae'n adolygu blaenoriaethau ar hyn o bryd yng ngoleuni'r pandemig hwn.

Bydd rhaglenni fel y cynllun grant cartrefi gwag a chronfa her yr economi sylfaenol yn chwarae rhan allweddol yn y misoedd a'r blynyddoedd i ddod a byddwn yn dysgu o'r prosiectau hyn i lywio meddylfryd polisi yn y dyfodol a hefyd i fwydo i mewn i flaenoriaethau adfer.  

Nawr, mae effaith coronafeirws yn enfawr ac yn bellgyrhaeddol, ond gallai fod yn foment ar gyfer newid sylfaenol yn ein heconomi fel y gallwn, fel y dywedais ar sawl achlysur, adeiladu nôl yn well er mwyn sicrhau bod ein dyfodol yn fwy teg, yn fwy cynhwysol ac yn fwy cynaliadwy.  

Diolch. Cyn i mi alw ar Mark Isherwood i ymateb i'r ddadl, a oes Aelod sy'n dymuno cael ymyriad byr? Na. Felly, galwaf ar Mark Isherwood i ymateb i'r ddadl. Mark Isherwood.

Agorodd Paul Davies i ni drwy bwysleisio bod y pandemig coronafeirws yn argyfwng iechyd cyhoeddus ac yn argyfwng economaidd, gyda niferoedd uchel o weithwyr ar ffyrlo yng Nghymru, y bygythiad i swyddi a'r angen i ddeall yr heriau sy'n wynebu busnesau, yn enwedig busnesau bach a chanolig. Soniodd am yr anghydraddoldebau strwythurol yng Nghymru nad yw Llywodraeth Cymru wedi mynd i'r afael â hwy dros gyfnod o fwy na dau ddegawd. Soniodd am y diffyg eglurder o ran y gefnogaeth i'r sector twristiaeth a galwodd am gytuno ar gynllun adfer gyda'r sector twristiaeth a chyda darparwyr trafnidiaeth gyhoeddus.

Dywedodd Helen Mary Jones nad yw Plaid Cymru yn gwrthwynebu ein galwad am gronfa adfer cymunedol COVID ac yna dywedodd ei fod yn ymwneud â mwy na mynd yn ôl i ble roeddem o'r blaen, ac rydym yn cytuno, ac felly, gobeithio y gallwch gefnogi ein cynnig. Hefyd, gwaetha'r modd, fe ddangosodd pam na ddylem gymryd unrhyw wersi ar yr economi gan Blaid Cymru.  

Soniodd Janet Finch-Saunders fod y niferoedd sy'n hawlio budd-dal diweithdra wedi dyblu yn ystod yr argyfwng hwn. Conwy sydd â'r ganran uchaf o swyddi mewn perygl yng Nghymru. Roedd yn ddiolchgar i Lywodraeth y DU am y cymorth ariannol y mae'n ei roi i fusnesau Cymru a dywedodd fod angen galluogi draig economaidd Cymru i ruo eto.

Soniodd Jenny Rathbone nad dyma'r amser i fynd i ddatod y cysylltiadau â Llywodraeth y DU, am yr angen i ddod â phobl yn ôl i ganol trefi a diogelu busnesau sy'n agored i niwed a chyfleusterau celfyddydol a diwylliannol. Siaradodd Russell George am y difrod a achoswyd gan ymagwedd ranedig Llywodraeth Cymru tuag at lacio'r cyfyngiadau, o werthwyr tai i Laura Ashley. Dywedodd na all Cymru fforddio syrthio'n bellach ar ôl gweddill y DU, a daeth i'r casgliad bod dyfodol Cymru yn eiddo i'r dewrion. Soniodd David Rowlands am y bygythiad i drefi'r Cymoedd, Angela Burns am yr angen am ffocws ac arweiniad clir wrth inni symud ymlaen, a'r angen am weithredu go iawn gan Lywodraeth Cymru ar adeiladu economi werdd yn lle'r blynyddoedd o rethreg, a dywedodd, os mai gwyrdd yw'r dyfodol, mai busnesau lletygarwch yw'r presennol. Tynnodd Gweinidog yr economi, Ken Skates, sylw at y ffaith nad yw'r argyfwng iechyd cyhoeddus ar ben eto—heb amheuaeth. Croesawodd gynlluniau cymorth Llywodraeth y DU, ond soniodd am yr angen iddynt osgoi dyblygu cynlluniau Llywodraeth Cymru, er mai Llywodraeth Cymru a ddylai osgoi dyblygu cynlluniau'r DU mewn gwirionedd. Yna rhoddodd y rhestr hir arferol i ni o gynlluniau Llywodraeth Cymru yn y gorffennol, y presennol ac o bosibl yn y dyfodol.

Mae'r oedi gan Lywodraeth Cymru cyn ailagor yr economi wedi bod yn niweidiol i economi fregus Cymru. Cymerwch drafnidiaeth teithwyr, lle cyflwynodd y diwydiant gynnig i Lywodraeth Cymru ar 15 Mai a fyddai'n galluogi gweithredwyr i wella gwasanaethau bws, cynnig wedi'i gostio'n llawn, ond maent yn dal i ddisgwyl am ymateb swyddogol ystyriol ac erbyn hyn Cymru yw'r unig wlad yn y DU sydd heb gytuno ar gyllid i weithredwyr trafnidiaeth i ddechrau gwella gwasanaethau er mwyn gallu talu am wasanaethau ychwanegol.

Cymerwch ein sector gwely a brecwast: yn Lloegr a'r Alban, mae grantiau ar gael i weithredwyr gwely a brecwast nad oeddent yn gymwys ar gyfer unrhyw gynlluniau cymorth grantiau COVID-19 eraill. Yng Nghymru, fodd bynnag, nid yw busnesau gwely a brecwast cyfreithlon yn gymwys i gael grantiau cyfatebol. Fel y gofynnodd un busnes yr effeithiwyd arno i mi heddiw: 'Dyma oedd ein prif incwm a'n hunig incwm. A wnewch chi ddweud wrth Ken Skates, Mark Drakeford a Gweinidogion eraill yn Llywodraeth Lafur Cymru ein bod bellach wedi cyrraedd pen ein tennyn, yn gorfforol, yn feddyliol ac yn emosiynol?' Mae hyn yn warthus.

Cymerwch ein marchnad dai hanfodol: mae Llywodraeth Cymru wedi methu agor y farchnad dai yng Nghymru ar y cyd â gweddill y DU, lle mae gweddill y DU yn rhoi rhagofalon synhwyrol ar waith i ddiogelu pawb. Cymerwch ymarferwyr deintyddol: yn Lloegr, maent wedi ailagor gyda rheolau caeth, ond yng Nghymru, maent wedi dweud wrthyf mai'r unig air i ddisgrifio ymateb ysgrifenedig y Gweinidog iechyd i mi yr wythnos diwethaf yw sbin, a bod y rhan fwyaf o ddatganiadau Llywodraeth Cymru yr wythnos diwethaf wedi'u dadwneud yn gyflym dros y penwythnos drwy ddatganiadau pellach yn camu nôl o'r datganiadau gwreiddiol ac yn newid y broses.

Cymerwch fusnesau sy'n gosod tai gwyliau: mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi y gallai busnesau hunanarlwyo ailagor ar 13 Gorffennaf, cyn belled â'u bod yn cadw at ganllawiau'r Llywodraeth. Bydd penderfyniad yn cael ei wneud ynglŷn â hyn ar 9 Gorffennaf, a dywedodd Gweinidog yr economi, Ken Skates, wrth y cyfryngau yng ngogledd Cymru fod canllawiau cynhwysfawr wedi cael eu rhoi ar waith ar gyfer y sector twristiaeth a lletygarwch er mwyn sicrhau bod modd ailagor y sector mewn ffordd ddiogel. Ond mae busnesau hunanarlwyo yn dweud wrthyf, 'Rwyf newydd siarad â'n cyngor ac nid yw'r canllawiau ganddynt,' ac yn gofyn, 'Beth yw'r canllawiau a ble y gallaf ddod o hyd iddynt?'

Ac yn olaf, cymerwch ganol trefi. Canfu'r Centre for Towns mai Cymru yw'r rhan sy'n perfformio waethaf yn y DU o ran ei lles economaidd, ac y bydd cymunedau penodol, yn cynnwys hen drefi diwydiannol mewn rhannau o Gymru, angen mecanwaith cymorth effeithiol ar lefel leol i gynorthwyo busnesau i gynllunio eu strategaethau adfer, gan adleisio gwaith Ymddiriedolaeth Carnegie.

O ystyried hyn i gyd gyda'i gilydd, rwy'n cymeradwyo'r cynnig hwn ac yn annog pawb i'w gefnogi, gan gydnabod bod y pandemig hwn yn argyfwng iechyd cyhoeddus ac yn argyfwng economaidd. Diolch yn fawr.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Y cwestiwn, felly, yw a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad, a byddwn yn gohirio pleidleisio ar hyn tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.