Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Sam Rowlands. 

Diolch, Lywydd, a phrynhawn da, Weinidog. Sut y byddech yn disgrifio'r berthynas sydd gan gynghorau â Cyfoeth Naturiol Cymru ar hyn o bryd?

Wel, credaf fod y berthynas sydd gan gynghorau â Cyfoeth Naturiol Cymru ar hyn o bryd yn ddefnyddiol iawn gan fod y ddwy ochr yn rhannu awydd i sicrhau bod ein hamgylchedd a'n hagwedd tuag at y newid hinsawdd yn ganolog i'r ddwy agenda—mae yna agendâu y maent yn eu rhannu. Ond os oes gan fy nghyd-Aelod unrhyw bryderon penodol, rwy'n fwy na pharod i fynd i'r afael â hwy gyda CNC neu Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru fel sy'n briodol.

Diolch yn fawr iawn am eich ymateb, Weinidog. Fel y gwyddoch, ddechrau mis Gorffennaf, galwodd arweinwyr 22 awdurdod lleol Cymru ar Lywodraeth Cymru i adolygu pwerau a chylch gwaith y corff cyhoeddus sy'n gyfrifol am ofalu am yr amgylchedd yma yng Nghymru—Cyfoeth Naturiol Cymru. Ac fel y gwyddoch, cododd fy nghyd-Aelod, Janet Finch-Saunders, y mater hwn gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd ym mis Gorffennaf hefyd, a chroesawodd y Gweinidog yr adborth gan CLlLC gan nodi y byddai'n parhau i drafod gyda CLlLC a Cyfoeth Naturiol Cymru drwoch chi fel y Gweinidog llywodraeth leol. Felly, rwy'n gobeithio bod y trafodaethau hynny'n mynd yn dda. Ond a ydych yn credu bod gallu gan y cynghorau i gyflawni rhai o'r pethau y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gyfrifol amdanynt ar hyn o bryd?

Wel, rydym bob amser wedi dweud y byddwn yn ceisio datganoli pwerau i'r lefel lywodraethu gywir, ac yn sicr, mewn rhai meysydd, gallem geisio datganoli rhagor o bwerau o Lywodraeth Cymru i awdurdodau lleol. Ond eto, os yw hwn yn faes penodol lle daw syniadau gan CLlLC mewn partneriaeth â Cyfoeth Naturiol Cymru, byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed y syniadau a'r pryderon y maent yn eu rhannu.

Diolch am hynny hefyd, Weinidog. Fel y gwyddoch, un o'r materion a godwyd gan y cynghorau yn eu gohebiaeth â Llywodraeth Cymru yw pa mor anodd yw dwyn Cyfoeth Naturiol Cymru i gyfrif ar brydiau. Yn y llythyr gan arweinwyr y 22 cyngor y cyfeiriais ato, llythyr a ysgrifennwyd gan arweinydd CLlLC, Andrew Morgan, maent yn nodi, ac rwy'n dyfynnu,

'wrth ymdrin â digwyddiadau ar lefel leol, gall fod tensiynau o hyd ynghylch penderfyniadau a dewisiadau y mae'n rhaid eu gwneud, sy'n ymwneud â materion llywodraethu ehangach.'

Ac yn ychwanegol at hynny, mewn perthynas â'r llifogydd difrifol a welwyd yn ddiweddar, yn Rhondda yn enwedig, mae aelodau lleol wedi nodi bod posibilrwydd y gellid dwyn achos cyfreithiol yn erbyn Cyfoeth Naturiol Cymru. Felly, ymddengys i mi fod diffyg democratiaeth wrth ddwyn Cyfoeth Naturiol Cymru i gyfrif ar brydiau. Ac oherwydd natur ddemocrataidd cynghorau, pe bai'r cynghorau'n gyfrifol am rai o'r swyddogaethau y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gyfrifol amdanynt ar hyn o bryd, a ydych yn credu y byddai mwy o atebolrwydd a thryloywder?

Rwy'n ymwybodol o'r llythyr y cyfeiriwch ato a'r pryderon ynghylch mater Rhondda yn benodol, a dyna pam rwy'n amharod i fanylu gormod wrth ymateb i'r mater penodol hwnnw y prynhawn yma. Ond rwyf am ymdrechu i gael trafodaethau pellach gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd ar y pwyntiau a godwyd gennych y prynhawn yma a'r pryderon y gwn fod CLlLC wedi'u codi'n uniongyrchol gyda hi.

Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Rŷn ni'n gwybod, wrth gwrs, fod awdurdodau lleol wedi dioddef toriadau cynyddol dros y degawd diwethaf—toriadau o tua 22 y cant mewn termau real ers 2010. Nawr, rŷn ni hefyd yn clywed yn gyson beth yw goblygiadau hynny o safbwynt gwasanaethau, ac yn hynny o beth, wrth gwrs, yn fwyaf diweddar o safbwynt gofal cymdeithasol. Nawr, rwy'n siŵr y byddai pawb ar draws y Siambr yma, a'r sbectrwm gwleidyddol, yn cytuno nad oes yna ddigon o bres yn y system i gwrdd â'r angen, ac i gwrdd â'r angen hwnnw ar lefel ansawdd sy'n angenrheidiol.

Mi welon ni ymateb Llywodraeth San Steffan, wrth gwrs, yr wythnos diwethaf. Eu dewis nhw yw cynyddu yswiriant gwladol, ac mi fydd hynny, wrth gwrs, yn effeithio arnom ni yng Nghymru. Un o'r sgil-effeithiau yn hynny o beth yw y bydd disgwyl i gyflogwyr yng Nghymru dalu siâr ychwanegol o'r yswiriant gwladol hwnnw. Ac mi glywais i mewn cyfarfod amser cinio heddiw gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru mai'r pris ar hynny i awdurdodau lleol yng Nghymru fydd £50 miliwn yn ychwanegol y mae'n nhw'n gorfod ei ffeindio i gwrdd â'r galw yna. Nawr, mewn sefyllfa lle mae'r sector cyhoeddus eisoes yn gwegian yn ariannol, bydden i'n lico gofyn i chi sut ydych chi'n dehongli beth fyddai goblygiadau hynny i awdurdodau lleol, ac, yn fwy penodol, pa gymorth ychwanegol fyddwch chi fel Llywodraeth yn ei ddarparu i awdurdodau lleol er mwyn cwrdd â'r gofyniad ychwanegol hwnnw?

Diolch am godi'r mater pwysig hwn y prynhawn yma. Credaf fod llawer iawn i boeni amdano ynghylch dull Llywodraeth y DU o ariannu iechyd a gofal cymdeithasol yn y dyfodol, yn anad dim gan y bydd y mesurau'n rhoi baich anghymesur ac yn effeithio'n anghymesur ar bobl o oedran gweithio. Ni fydd y rhan fwyaf o bensiynwyr, wrth gwrs, yn talu ceiniog. Ac mae hyn, wrth gwrs, yn groes i egwyddor tegwch rhwng y cenedlaethau, sydd wrth wraidd—neu sy'n sicr yn rhan ganolog—o'r gwaith a wnaed gan Gomisiwn Holtham.

O ran pa gyllid a allai fod ar gael i Lywodraeth Cymru yn y dyfodol, deallwn y gallai'r swm canlyniadol Barnett sy'n deillio o'r cyhoeddiadau diweddar fod oddeutu £600 miliwn y flwyddyn. Ond yr hyn na wyddom yw beth yw'r effaith wirioneddol o ran y darlun ehangach, oherwydd wrth gwrs, mae'r symiau canlyniadol Barnett yn rhoi a hefyd yn cymryd yn ôl. Felly, bydd yn rhaid aros tan 27 Hydref cyn y gallwn weld yr amlen lawn o gyllid i Lywodraeth Cymru am y tair blynedd nesaf. A bryd hynny, bydd modd inni ddeall yr effaith ar ein lefelau cyllid cyffredinol a gwneud y dewisiadau ynglŷn â chymorth i lywodraeth leol. Ond yn ein trafodaethau cynnar ynglŷn â'r gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf, rwyf eisoes wedi dweud y byddwn yn parhau i flaenoriaethu iechyd ac yn parhau i geisio rhoi'r setliad gorau posibl i lywodraeth leol.

Wel, diolch i chi am hynny. Efallai ein bod ni ddim yn gwybod faint sy'n dod i Gymru, ond rydyn ni yn gwybod bod yna gost sylweddol yn mynd i fod i gyflogwyr ac awdurdodau lleol. Un agwedd o'r sector cyhoeddus yw hwnnw, wrth gwrs. Gallwch chi luosi hynny ar draws gweddill y sector cyhoeddus yng Nghymru hefyd. Felly, buaswn i'n eich annog chi i ystyried cefnogaeth ychwanegol yn benodol ar hynny. 

Nawr, fel cymdeithas, wrth gwrs, rydyn ni wedi dirprwyo gofal, onid ydym, i'r rhai ar y lefel isaf o dâl yng Nghymru, a'r rhai, yn aml iawn, sy'n cael y gefnogaeth leiaf hefyd, a gall hynny ddim parhau. Mae tua 64,000 o weithwyr gofal cymdeithasol yng Nghymru. Pob un ohonyn nhw, yn ein barn ni, yn haeddu'r tâl a'r amodau sy'n adlewyrchu pwysigrwydd y rôl maen nhw'n ei chyflawni ar ran cymdeithas. Rydyn ni fel plaid, wrth gwrs, wedi bod yn galw ar i holl ofal cymdeithasol fod yn rhad ac am ddim ar y pwynt ble mae ei angen e; hefyd, i gyflwyno isafswm cyflog o £10 yr awr i weithwyr gofal; a hefyd i sifftio cyllideb iechyd a gofal tuag at fuddsoddiadau ataliol a fyddai, wrth gwrs, yn trawsnewid y gofynion o fewn y system iechyd yn y tymor hirach. Nawr, mae'r gost o weithredu'r polisïau yna yn fforddiadwy, ond, wrth gwrs, mae angen yr ewyllys gwleidyddol i wneud i hynny ddigwydd.

Fe gyhoeddwyd ddoe y bydd grŵp rhyngweinidogol ar dalu am ofal cymdeithasol yn cwrdd eto yng ngoleuni cyhoeddiad Llywodraeth San Steffan. Felly, a gaf i ofyn beth fydd sgôp y grŵp hwnnw? Efallai y gallwch chi ymhelaethu ychydig ar hynny inni. A hefyd, a allwch chi fod yn glir ai dim ond ystyried talu am ofal yn unig y bydd y grŵp yna? Neu, a fydd yna drafodaeth ynglŷn â sut y mae modd defnyddio'r arian yna i wella ansawdd y gofal a lles y gweithlu? Oherwydd neges arall rydyn ni'n ei chlywed o gyfeiriad awdurdodau lleol yw, ydy, mae'r pres yn broblem, ond mae pobl yn broblem hefyd. Ac mae diffyg yn y gweithlu gymaint o risg i'r gwasanaeth ag yw'r diffyg arian. 

Credaf fod dau beth y mae angen inni eu gwneud yma. Y cyntaf yw mynd i’r afael â’r pwysau uniongyrchol a welwn yn y sector gofal cymdeithasol yma yng Nghymru, sy’n eithaf sylweddol bellach, a byddwch wedi clywed fy nghyd-Aelod, y Gweinidog iechyd, yn sôn am yr effaith a gaiff hynny ar bobl sy'n cael eu rhyddhau o'r ysbyty ac ati. Felly, ceir problem uniongyrchol mewn perthynas â'r sector gofal cymdeithasol. Mae rhan o hynny'n ymwneud â chyflogau, mae rhan ohono'n ymwneud â chydnabyddiaeth a bri'r rôl. Er fy mod yn credu bod pawb wedi sylweddoli pa mor werthfawr yw'r rolau hyn dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, mae angen inni sicrhau bod y rhain yn rolau y mae pobl yn awyddus i ymgymryd â hwy, ac yn cael eu gwerthfawrogi yn y ffordd rydym yn bwriadu iddynt gael eu gwerthfawrogi drwy'r cyflog byw gwirioneddol, er enghraifft. A gwyddoch fod y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol wedi cyfarfod â'r fforwm, ac wedi gofyn am safbwyntiau ac argymhellion ar roi'r cyflog byw gwirioneddol ar waith fel nad ydym yn gwneud hynny mewn ffordd sy'n ansefydlogi'r sector bregus hwn ymhellach. Felly, dyna'r her nesaf, mewn gwirionedd, o ran y gweithlu.

Ond yr her honno ar gyfer y tymor hwy yw'r un roeddem yn ceisio mynd i'r afael â hi drwy'r grŵp rhyngweinidogol cyn COVID, a hynny mewn ymateb i'r gwaith a wnaeth yr Athro Holtham yn ei adroddiad, a nodai ffyrdd y gallem godi arian ar gyfer gofal cymdeithasol yn y dyfodol. A chawsom nifer o ddarnau ychwanegol o waith ochr yn ochr â hynny, gwaith a gomisiynwyd ac a gyhoeddwyd gennym drwy gydol y Senedd ddiwethaf, ac a oedd, unwaith eto, yn nodi ffyrdd posibl y gallem fynd i’r afael â dyfodol gofal.

Gallaf roi sicrwydd i chi fod y grŵp wedi edrych y tu hwnt i sut rydym yn talu am ofal a mecanweithiau codi'r cyllid a dosbarthu'r cyllid. Roedd yn sicr yn ymwneud â sut rydym yn achub ar y cyfle hwn i wella gofal, gwella profiad y gweithlu. Oherwydd pan fydd y gweithlu'n teimlo ei fod yn cael ei werthfawrogi, gwyddom ei fod yn aros, a phan fydd pobl yn gweld yr un bobl bob dydd, mae hynny'n gwella'r math o ofal a'r berthynas rhwng pobl a'r canlyniadau i'r unigolion hynny. Felly, hoffwn eich sicrhau bod yr holl bwyntiau a ddisgrifiwyd gennych yn rhan fawr o'r gwaith. Mae'n ymwneud â mwy na chodi'r cyllid yn unig.

Gan obeithio hefyd y bydd yna newid gêr o safbwynt pa mor gyflym mae rhai o'r materion yma yn cael eu datrys, oherwydd, fel rydych yn ei ddweud, mae yna broblemau ac mae yna bwysau immediate sydd angen delio â nhw, yn ogystal â'r cwestiynau strwythurol mwy hirdymor. 

Fe gyfeirioch chi yn gynharach at rai o'r grwpiau a'r sectorau fydd yn cael eu heffeithio'n negyddol gan benderfyniad Llywodraeth San Steffan i gynyddu cyfraniadau yswiriant gwladol, ac efallai leiciwn i glywed rhai o'ch syniadau chi nawr ynglŷn â sut fyddwch chi fel Llywodraeth yn trio unioni'r effeithiau negyddol yna ar y rheini fydd yn cael eu heffeithio yn anghymesur. A hefyd, wrth gwrs, fel sy'n cael ei wneud yn yr Alban, mae'n amser inni yng Nghymru adeiladu'r achos dros ddatganoli pwerau dros yswiriant gwladol i'r Senedd yma, yn hytrach na gadael i San Steffan gyflwyno'r newidiadau mewn ffordd fydd yn niweidiol i nifer o bobl yma yng Nghymru. Nawr, fe gytunodd y Prif Weinidog gydag Adam Price fan hyn yn y Siambr ddoe y byddai datganoli yswiriant gwladol yn cynnig offeryn defnyddiol i Lywodraeth Cymru. Ac os dwi’n cofio’n iawn, mi ddwedodd ei fod e wedi dadlau y byddai hynny wedi bod yn fwy defnyddiol na datganoli treth incwm. Felly, gaf i ofyn beth yw’ch barn chi, fel Gweinidog cyllid, ynglŷn â’r angen nawr i fod yn gryf ar ddatganoli yswiriant gwladol, a hefyd pa achos ŷch chi’n ei wneud i hyrwyddo hynny gyda Llywodraeth San Steffan?

Wel, fe fyddwch yn ymwybodol iawn o'r gwaith a wnaed gan y pwyllgor yn y Senedd ddiwethaf a oedd yn argymell datganoli gwahanol agweddau ar y broses o weinyddu lles a'r system fudd-daliadau yma yng Nghymru. Mae hyn yn sicr yn rhywbeth y gallwn fod yn edrych arno. Credaf fod angen inni ddeall natur y gweithlu yma yng Nghymru yn well er mwyn deall effeithiau unrhyw newidiadau ar gyfraniadau yswiriant gwladol o ran proffil y gweithwyr sydd gennym yma, os mynnwch. Ond yn amlwg, mae'n rhywbeth y gallwn edrych arno ochr yn ochr â'r gwaith rydym eisoes yn ei wneud yn sgil yr ymateb i'r adroddiad hwnnw, a oedd yn argymell ein bod yn archwilio datganoli gwahanol agweddau ar les a budd-daliadau.