Eitem 10 yw'r eitem nesaf, a'r eitem yma yw'r ddadl ar gyllideb derfynol 2022-23. Dwi'n galw nawr ar y Gweinidog cyllid, unwaith eto, i wneud y cynnig. Rebecca Evans.

Cynnig NDM7940 Lesley Griffiths

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 20.25, yn cymeradwyo'r Gyllideb Flynyddol ar gyfer y flwyddyn ariannol 2022-23 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno gan y Prif Weinidog ar 1 Mawrth 2022.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Llywydd. Rwy'n falch o agor y ddadl ar ein cyllideb derfynol ar gyfer 2022-23—cyllideb dair blynedd sydd wedi defnyddio pob cyfrwng i gryfhau gwasanaethau cyhoeddus, i fynd i'r afael â'r argyfyngau hinsawdd a natur, i wella cyfleoedd addysgol, ac i ymateb i'r argyfwng costau byw parhaus.

Unwaith eto, rydym wedi teimlo cyfres o amgylchiadau hynod o wahanol ac rwyf eisiau dechrau drwy ddiolch i bawb sydd wedi cyfrannu at y gyllideb, gan gynnwys cydweithwyr ar fy meinciau fy hun a meinciau eraill am eu cyfranogiad a'u cydweithrediad. Hoffwn hefyd gofnodi fy niolch i'n partneriaid ehangach, sydd hefyd wedi helpu i lunio'r gyllideb flaengar hon.

Mae hon yn gyllideb sy'n darparu bron i £2 biliwn o fuddsoddiad gwyrdd wedi'i dargedu i gryfhau ymateb Cymru i'r argyfyngau hinsawdd a natur; cyllideb sy'n sicrhau y bydd GIG Cymru yn cael £1.3 biliwn o gyllid uniongyrchol, gan ei helpu i wella o'r pandemig a'i alluogi i ddarparu gwasanaethau effeithiol yn y tymor hir; cyllideb sy'n darparu £0.75 biliwn yn ychwanegol i awdurdodau lleol i gefnogi gofal cymdeithasol, ysgolion a'r gwasanaethau hanfodol eraill a ddarperir mewn cymunedau lleol gan gynghorau lleol; cyllideb sy'n buddsoddi yn ansawdd adeiladau ysgolion drwy £900 miliwn o gyllid cyfalaf, gyda £320 miliwn ychwanegol i barhau â'r rhaglen hirdymor o ddysgu a diwygio addysg; a chyllideb sy'n ymateb i effaith economaidd chwyddiant cynyddol, gan gynnwys £7 miliwn i barhau i gefnogi pobl a theuluoedd sy'n agored i niwed ledled Cymru drwy'r gronfa cymorth dewisol.

Mae cymaint eisoes wedi newid ers i ni gyhoeddi ein cynlluniau ym mis Rhagfyr. Pan gyhoeddwyd y gyllideb ddrafft, yr oeddem ni'n dechrau gweld effeithiau'r argyfwng costau byw. Ers hynny, rydym wedi gweld y rhagolygon yn gwaethygu, gyda'r ymosodiad direswm ar Wcráin a'r argyfwng dyngarol enbyd sy'n esblygu'n gyflym yn cyfrannu ato. Cyn yr ymosodiad ar Wcráin, awgrymodd amcangyfrif Banc Lloegr y gallai chwyddiant gyrraedd uchafbwynt o tua 7 y cant yn y gwanwyn cyn dechrau gostwng, gan gynyddu'r effeithiau negyddol ar aelwydydd, busnesau a gwasanaethau cyhoeddus ledled Cymru. Ac roedd yn amlwg bod yn rhaid i ni weithredu. Gan adeiladu ar y camau gweithredu o fewn ein cyllideb ddrafft, roeddwn yn falch o gyhoeddi £162.4 miliwn ychwanegol yn 2022-23 o fewn y gyllideb derfynol hon fel rhan o becyn ychwanegol, gwerth mwy na £330 miliwn, i ymateb i'r argyfwng costau byw.

Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i'r Gadair.

Er na chawsom unrhyw arian ychwanegol gan Lywodraeth y DU, drwy reoli'r gyllideb yn gyfrifol, rydym wedi gallu mynd y tu hwnt i'r disgwyl gan ddyblu'r cymorth cyfatebol sydd ar gael yn Lloegr. Ac mae hyn yn cynnwys £90 miliwn i ymestyn y ddarpariaeth bresennol o'r cynllun cymorth tanwydd gaeaf am flwyddyn arall ac i'w ddarparu y gaeaf nesaf, ac mae hyn yn golygu y bydd mwy o bobl yn cael y taliad o £200 sy'n darparu cymorth hanfodol.

Byddwn yn parhau i gefnogi'r rhai sydd â'r angen mwyaf i dalu am gostau hanfodol, drwy £15 miliwn ychwanegol i ymestyn y gronfa cymorth dewisol hyd at 31 Mawrth 2023. Buddsoddwyd deng miliwn o bunnau mewn amrywiaeth o fesurau cyfiawnder cymdeithasol i gefnogi'r aelwydydd mwyaf agored i niwed i helpu i gynyddu eu hincwm i'r eithaf er mwyn helpu i dalu costau cynyddol aelwydydd. Ac mae £28.4 miliwn yn cael ei ddarparu i ymdrin â llwgu yn ystod y gwyliau, sy'n cynnwys £21.4 miliwn i ymestyn y ddarpariaeth prydau ysgol am ddim dros y Pasg, y Sulgwyn a gwyliau'r haf, a £7 miliwn arall ar gyfer y rhaglen Haf o Hwyl, sy'n rhoi mynediad i weithgareddau am ddim i blant a phobl ifanc yn ystod gwyliau'r ysgol.

Rydym yn darparu £13.1 miliwn ar gyfer y grant datblygu disgyblion, gan ddarparu swm ychwanegol o £100 i bob blwyddyn ysgol i fynd i'r afael â chostau'r diwrnod ysgol, gan gynnwys pecyn addysg gorfforol a chostau gwisg ysgol ychwanegol, ac rydym yn darparu pecyn cymorth gwerth £2 filiwn i deuluoedd sy'n agored i niwed, sy'n cynnwys buddsoddiad o £1 filiwn ar gyfer taliadau atal i deuluoedd ag anghenion gofal a chymorth, ac £1 miliwn i gefnogi teuluoedd sy'n gofalu am blant sy'n derbyn gofal.

Rydym hefyd yn cydnabod bod hwn yn ddarlun sy'n esblygu, gyda chynnydd mewn biliau cartrefi a chyfraniadau yswiriant gwladol yn dechrau effeithio o fis Ebrill, yn ogystal â chynnydd yng nghost nwyddau ac effeithiau yn y cadwyni cyflenwi cysylltiedig, a'r effeithiau y gwyddom yn awr y byddant yn cael eu teimlo o ganlyniad i'r ymosodiad ar Wcráin.

Eisoes, rydym yn sefyll mewn undod diamwys â phobl Wcráin yn wyneb ymosodiad Putin. Yr wythnos diwethaf, darparwyd £4 miliwn gennym mewn cymorth dyngarol, yn 2021-22, a roddwyd i'r Pwyllgor Argyfyngau i sicrhau ei fod yn cyrraedd y rhai sydd ei angen mor gyflym ac mor effeithlon â phosibl. A'r wythnos diwethaf, ochr yn ochr â'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, cyfarfûm ag arweinydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, arweinwyr awdurdodau lleol o bob rhan o Gymru, yr heddlu a'r trydydd sector i gadarnhau ein penderfyniad unfrydol i gynnig pob cymorth posibl i dderbyn pobl sy'n dianc rhag y trais yn Wcráin.

Gan droi'n ôl at ein cyllideb derfynol, hoffwn ddiolch i bwyllgorau'r Senedd am graffu ar ein cyllideb ddrafft. Mae hyn yn rhan annatod o'n proses, ac mae'n dderbyniol iawn, i warantu ein bod yn cyflawni'r gorau ar gyfer Cymru.

Mae'r gyllideb derfynol hon hefyd yn cynnwys £184 miliwn ychwanegol o gyfalaf trafodiadau ariannol, dyraniadau i gefnogi ymhellach y gwaith o gyflawni ein blaenoriaethau yn y strategaeth buddsoddi mewn seilwaith 10 mlynedd newydd i Gymru, ac mae llawer o'r eitemau hyn yn ymateb i bwyntiau a godwyd yn ystod y broses graffu. Gan adeiladu ar ein portffolio presennol o fuddsoddiadau gwerth £1.7 biliwn, mae'r buddsoddiadau newydd hyn yn cynnwys £37 miliwn i wella'r seilwaith gwefru, er mwyn helpu i hwyluso'r newid i gerbydau carbon isel ac allyriadau isel; £10 miliwn ar gyfer Tai Ffres i gefnogi llwybr tai amgen y cynllun ar gyfer y rhai rhwng 16 a 25 oed nad ydynt yn bodloni'r trothwy ar gyfer gwasanaethau digartrefedd; £35 miliwn i gyflymu'r broses o ddatgarboneiddio cartrefi Cymru; £25 miliwn arall ar gyfer y cynllun benthyca Trawsnewid Trefi, i sicrhau bod adeiladau gwag yn cael eu defnyddio unwaith eto; a £40 miliwn arall i gefnogi busnesau yng Nghymru drwy ein cronfa dyfodol yr economi bresennol.

Gan edrych ymlaen at ddatganiad gwanwyn Llywodraeth y DU ar 23 Mawrth, rydym yn cydnabod mai'r prif ddulliau o drechu tlodi, fel pwerau dros y systemau trethu a lles, yw pwerau a gadwyd yn ôl, a Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am eu defnyddio. Galwaf ar Lywodraeth y DU i wneud mwy i ymateb i'r argyfwng a wynebwn, ochr yn ochr â pharhau i annog Llywodraeth y DU i roi arian i ni i gymryd lle arian yr UE, sydd wedi arwain at fwlch cronnol o £1 biliwn yn ein cyllidebau.

Felly, i gloi, Dirprwy Lywydd, rwy'n falch ein bod wedi nodi cyllideb sy'n cyflawni ein gwerthoedd ac yn darparu sylfaen ar gyfer Cymru gryfach, decach a gwyrddach, ac edrychaf ymlaen at y ddadl.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Peredur Owen Griffiths.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n falch o allu cyfrannu yn y ddadl yma ar gyllideb derfynol Llywodraeth Cymru yn rhinwedd fy rôl fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid. 

Roedd adroddiad y pwyllgor ar graffu ar gyllideb ddrafft 2022-23 Llywodraeth Cymru yn cynnwys 41 o argymhellion. Rwy'n falch bod y Gweinidog wedi derbyn, neu wedi derbyn mewn egwyddor, ein holl argymhellion ac eithrio un. Er bod hwn yn ddechrau cadarnhaol i waith y pwyllgor yn y Senedd hon, ac yn rhywbeth, gobeithio, y gallwn ni adeiladu arno yn y dyfodol, mae meysydd yn y gyllideb derfynol nad ydynt yn cyrraedd ein disgwyliadau.

Mae'r pwyllgor yn croesawu'r £162.4 miliwn a ddyrannwyd yn y gyllideb derfynol i helpu'r rheini y mae'r argyfwng costau byw yn effeithio arnyn nhw, gyda £1.6 miliwn o hwnnw wedi'i ddyrannu ar gyfer y gronfa gynghori sengl i gynnig cyngor a chymorth ar gynyddu incwm i'r eithaf. Gwnaethom argymell bod Llywodraeth Cymru yn cymryd camau i godi proffiliau grantiau a chynlluniau a gynlluniwyd i fynd i'r afael â'r argyfwng costau byw, fel bod pobl yn ymwybodol o'r ystod o gymorth ariannol sydd ar gael a sut i gael gafael arno. Rydym yn falch o glywed bod Llywodraeth Cymru yn bwriadu cynnal ymgyrch ac yn datblygu cyfres o ddeunyddiau a fydd yn cael eu darparu ar sawl platfform i sicrhau bod y cyhoedd yng Nghymru yn ymwybodol o'u hawliau. Fodd bynnag, mae'n rhaid i'r ymgyrchoedd hyn dargedu'r bobl fwyaf agored i niwed i sicrhau nad ydyn nhw ar eu colled. Rydym wedi argymell o'r blaen y dylid cael dull 'dim drws anghywir' o gael mynediad at wasanaethau, ac rydym yn parhau i alw am un pwynt mynediad yn hytrach na nifer o geisiadau am gymorth. Dim ond os yw'n cyrraedd y bobl iawn y gall cymorth fod yn effeithiol.

Nid yw'r gyllideb derfynol yn cynyddu'r cymorth i ryddhad ardrethi busnes, rhywbeth y gofynnodd y pwyllgor i'r Gweinidog ei ystyried yn ei adroddiad. Gofynnwyd hefyd i'r Gweinidog flaenoriaethu buddsoddi mewn seilwaith digidol, a rhoi pwyslais penodol ar gefnogi buddsoddiad mewn seilwaith digidol a helpu manwerthwyr bach a busnesau eraill i ddatblygu sgiliau digidol a phresenoldeb ar-lein. Yn ymateb y Gweinidog i'r argymhelliad hwn, mae'n nodi bod Busnes Cymru yn rhoi un pwynt cyswllt i fusnesau ac entrepreneuriaid ar gyfer gwybodaeth a chyngor, a bod Banc Datblygu Cymru yn helpu busnesau Cymru i gael y cyllid sydd ei angen arnyn nhw i ddechrau. Fodd bynnag, nid yw'n ymddangos bod unrhyw gamau penodol wedi'u cymryd yn y maes hwn.

Nid oedd dyraniadau ar gyfer cyfalaf trafodiadau ariannol wedi'u cynnwys yn y gyllideb ddrafft, gyda'r Gweinidog yn dweud wrthym y bydden nhw'n cael eu gwneud fel rhan o'r paratoadau ar gyfer y gyllideb derfynol. Gwnaethom argymell y dylid rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y dyraniadau i'r pwyllgor cyn i'r gyllideb derfynol gael ei gosod. Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ddarparu'r wybodaeth hon. Nododd y Gweinidog y cyfyngiadau a'r cymhlethdodau o ran sut y gellir defnyddio trafodiadau ariannol wedi'u neilltuo, a'r amserlenni y bu'n rhaid i Lywodraeth Cymru eu dilyn i ddatblygu cynigion yn dilyn cyhoeddiad hwyr yr adolygiad o wariant y DU. Fodd bynnag, rydym yn falch o glywed na fydd hyn yn gosod cynsail, gyda'r bwriad y bydd dyraniadau cyfalaf trafodiadau ariannol yn y dyfodol yn cael eu hystyried fel rhan o broses y gyllideb ddrafft.

O ystyried pwyslais y Gweinidog ar adeiladu Cymru wyrddach drwy'r gyllideb hon, mae'n siomedig nad yw Llywodraeth Cymru wedi egluro pa ymrwymiadau penodol i Gymru Sero Net sydd wedi'u hariannu yn y gyllideb derfynol. Fel pwyllgor, gofynnom hefyd i'r Gweinidog gyflwyno gwybodaeth gyllidebol fel ei bod yn gysylltiedig ag allbynnau ac effeithiau, yn ogystal â rhoi eglurder ynghylch sut yr adlewyrchir ariannu ymrwymiadau polisi sy'n ymwneud â'r cytundeb cydweithredu yn nyraniadau'r gyllideb yn y dyfodol, ond nid yw'n ymddangos bod y rhain wedi cael sylw ychwaith. At hynny, nid yw'n glir pa effaith y bydd chwyddiant yn ei chael ar gostau Llywodraeth Cymru, a hoffem i'r Gweinidog gadarnhau a fydd hyn yn newid y canlyniadau a ddisgwylir o gyllideb y flwyddyn nesaf, gan dybio na dderbynnir unrhyw arian ychwanegol gan Lywodraeth y DU. Byddwn yn gofyn i'r Gweinidog ymateb i bob un o'r pwyntiau hyn yn eu tro.

Yn olaf, o ystyried difrifoldeb datblygiadau yn Wcráin a'r argyfwng dyngarol sy'n datblygu, hoffwn ofyn i'r Gweinidog pa gyfle sydd i roi mwy o gymorth a chyllid ychwanegol i ffoaduriaid. Mae'r Prif Weinidog wedi dweud mai nod Cymru yw bod yn genedl noddfa, ac mae wedi galw ar Lywodraeth y Deyrnas Unedig i wneud mwy i helpu ffoaduriaid o Wcráin. Yn amlwg, mae terfyn ar yr hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud yn ymarferol, o ystyried nad yw trefniadau fisa yn fater sydd wedi'i ddatganoli, ond a allai'r Gweinidog gadarnhau a fydd cyllid ar gael i gefnogi'r rhai sy'n dianc rhag y gwrthdaro i'w galluogi i ddod yma i Gymru?

Mae llawer i'w gymeradwyo yn y gyllideb hon. Mae'n gyfnod anodd ac mae'r cynnydd mewn gwariant a ddarperir yn y gyllideb hon i helpu'r bobl fwyaf bregus i'w groesawu. Fodd bynnag, mae'n amlwg bod meysydd i weithio arnynt os ydym ni fel Senedd am sicrhau bod cyllideb Llywodraeth Cymru yn gweithio i bobl Cymru. Fel y Pwyllgor Cyllid, byddwn yn manteisio ar bob cyfle yn ystod y Senedd hon i sicrhau bod hynny yn digwydd. Diolch yn fawr.

Yn gyntaf oll, hoffwn ddiolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad, a diolch hefyd i chi a'ch swyddogion am eu hymgysylltiad â mi yn ystod proses y gyllideb—mae hynny'n cael ei werthfawrogi'n fawr. A gaf i ddiolch hefyd i Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid am ei adroddiad heddiw, sy'n crynhoi'n dda iawn y pwyntiau a godwyd yn y pwyllgor hwnnw?

Dirprwy Lywydd, nid wyf yn credu y bydd yn gymaint o syndod i'r Gweinidog y bydd grŵp Ceidwadwyr Cymru yn pleidleisio yn erbyn cynnig y gyllideb heddiw. Drwy gydol y broses, rydym ni ar y meinciau hyn wedi bod yn gwthio Llywodraeth Cymru i fynd ymhellach yn ei chynlluniau cyllideb i fynd i'r afael â rhai o'r problemau hirsefydlog yng Nghymru sydd wedi gwaethygu dros y blynyddoedd diwethaf. Dirprwy Lywydd, er mwyn bod yn gryno, ni fyddaf yn ailadrodd ein galwadau polisi—

Peter, a wnewch chi dderbyn ymyriad?

O mae'n ddrwg gennyf i. Mae'n ddrwg gennyf, Mike. Os gwelwch yn dda, gwnaf

A wnewch chi lunio cyllideb Geidwadol?

Wel, ceisiais wneud—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf i. Ceisiais eleni amlinellu rhywfaint o ddyfnder i'r hyn yr oeddem ni fel plaid yn barod i'w gyflwyno, ac rwyf wedi gwneud y pwyntiau hynny'n glir yn y Siambr hon ddwy neu dair gwaith. Ac yn y dyfodol, rwy'n bwriadu cyflwyno cyllideb amgen lawn, gan fy mod yn credu mai cyfrifoldeb gwrthblaid yw gwneud hynny. Yn anffodus, nid ydym yn gweld hynny'n rhy aml. Ond rydym, gyda'r adnoddau sydd gennym, yn cyflwyno pwyntiau ac achosion mor gryf ag y gallwn, fel y gwnaethom eu rhannu yn ein maniffesto.

Drwy gydol y broses hon, roeddem ni ar y meinciau hyn, fel yr wyf wedi'i rannu gyda chi, yn gwthio Llywodraeth Cymru i fynd ymhellach o ran ei chynlluniau cyllideb i fynd i'r afael â rhai o'r problemau hirsefydlog hynny yng Nghymru. Llywydd, er mwyn bod yn gryno, fel y dywedais yn gynharach, ni wnaf ailadroddaf y galwadau polisi, ond mae'n dal i fod yn wir bod nifer o faterion strwythurol a fydd yn parhau i rwystro ein hadferiad o'r pandemig ac yn cyfyngu ar allu'r Llywodraeth i gyflawni ei dyheadau.

Nid ydym yn gwrthwynebu'r gyllideb er mwyn gwrthwynebu'n unig, ac nid ydym ni, yn ôl pob sôn, yn bychanu Cymru, fel y mae rhai ar rai o'r meinciau eraill yn hoffi awgrymu. Yn hytrach, rydym wedi pwyso am y lefel o weithredu ac uchelgais sydd ei hangen i roi Cymru'n ôl ar y trywydd iawn. Nid dyna'r hyn y mae arnom ni ei eisiau, ond yr hyn y mae ar Gymru ei angen, oherwydd rydym i gyd yn ymdrechu i gael yr un peth: fel y dywedodd Llywodraeth Cymru, i adeiladu Cymru gryfach, wyrddach a thecach.

Fodd bynnag, er gwaethaf yr ymgysylltu y cyfeiriais ato'n gynharach, rwy'n siomedig nad yw Gweinidogion wedi gwrando ar y galwadau o'r ochr hon i'r Siambr. Fel yr wyf wedi dweud o'r blaen, mae Gweinidogion Cymru'n hoffi dadlau nad y nhw yw'r unig ffatri syniadau yn y lle hwn, ac, yn ôl ym mis Gorffennaf y llynedd, cynhaliodd y Gweinidog cyllid ddadl ar flaenoriaethau'r gyllideb i roi cyfle i Aelodau lunio'r paratoadau hynny, ond ni allaf gael gwared ar y teimlad bod Llywodraeth Cymru, fel arfer, wedi mynd am y dewis hawdd o fod â bargen gyda Phlaid Cymru. Ac oes, mae rhai rhannau o'r fargen—eich bargen—y gallwn ni eu croesawu'n gyffredinol, ond mae nifer o elfennau ohoni hefyd sydd, i bob golwg, yn cymryd arian o'r pethau y mae ar ein cymunedau eu heisiau a'u hangen.

Dirprwy Lywydd, gadewch i ni fod yn onest, er gwaethaf yr hyn yr ydym wedi'i glywed dro ar ôl tro gan Lywodraeth Cymru drwy gydol y broses hon, yr oedd y gyllideb yn fargen wedi'i chadarnhau cyn i'r inc ar y cytundeb cydweithredu hyd yn oed sychu. Ymunais â'r lle hwn bron i 12 mis yn ôl, gydag ymdeimlad o bwrpas a gobaith, ond yr oeddwn yn naïf wrth gredu y byddai ein cyfraniadau yn cael eu hystyried ac y gallwn i wneud gwahaniaeth gwirioneddol i gyfeiriad y Llywodraeth hon. Felly, rwy'n credu y gallai ac y dylai'r gyllideb fod wedi mynd ymhellach, gan gydnabod yr adnoddau sylweddol sydd ar gael i Lywodraeth Cymru gan Lywodraeth y DU, yn ogystal â'r setliad aml-flwyddyn y gofynnwyd amdano'n flaenorol gan Weinidogion yma ym Mae Caerdydd. Mewn gwirionedd, bydd angen i'r gyllideb fynd ymhellach, gan gydnabod y—. O mae'n ddrwg gennyf i. Dwi braidd yn fyddar. Dydw i ddim bob amser yn clywed pryd y bydd yr ymyriad—.

Mae'n iawn. Wnes i ddim siarad mewn gwirionedd. Ond roeddwn i'n meddwl tybed, rydych chi'n dweud 'cydnabod yr ychwanegiad yr ydym ni wedi ei gael gan Lywodraeth y DU', ond rydym ni newydd glywed yn y datganiad am £1 biliwn yn llai oherwydd yr arian nad yw'n dod o'r hyn a gawsom fel arfer drwy'r gyllideb Ewropeaidd. Felly, rwy'n credu ein bod yn llawer gwaeth ein byd, nid yn well ein byd.

Rwy'n credu, yn anffodus, fod llawer o gamarwain ynghylch hawliadau cyllid yn y lle hwn, ac mae—[Torri ar draws.] Mae gwrthddweud cyson o ran safbwyntiau gan Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru. Y ffeithiau yw y cafwyd £2.5 biliwn yn ychwanegol eleni, neu fwy, sydd wedi ei roi i Lywodraeth Cymru, i alluogi Llywodraeth Cymru i wneud y pethau y mae wedi gobeithio eu gwneud.

Fel y rhannais yn gynharach, ac fel y soniwyd eisoes, bydd angen canolbwyntio ymhellach oherwydd yr effaith economaidd sylweddol y bydd yr ymosodiad erchyll hwn gan Rwsia ar Wcráin yn ei chael ar bobl Cymru, gan waethygu'r pwysau costau byw presennol, ac rwy'n croesawu'r hyn y mae'r Gweinidog eisoes wedi ei ddweud yn ei hymrwymiad hyd yn hyn.

Fodd bynnag, i orffen ar nodyn ychydig yn fwy cadarnhaol, rwyf i yn croesawu'r newidiadau a wnaed yn y gyllideb derfynol, sy'n cydnabod yr angen i gymryd camau i leddfu'r pwysau costau byw presennol, ac rydym ni ar yr ochr hon wedi galw am lawer ohonyn nhw. Rwyf i yn gobeithio y gallwn ni gydweithio ar draws y Siambr yn gyffredinol i fynd i'r afael â'r materion yn uniongyrchol.

I gloi, Dirprwy Lywydd, rydym yn sefyll ar adeg na welwyd ei thebyg o'r blaen yn ein hanes. Mae pandemig hir a dinistriol, ac yna rhyfel creulon a hollol ddiangen, wedi gadael pobl ledled Cymru yn pendroni beth fydd nesaf. Mae cyllidebau yn fwy na rhifau ar daenlen neu dermau ariannol cymhleth neu rifau anferthol sy'n dwyn sylw; maen nhw'n ymwneud â pha newid gwirioneddol, diriaethol y maen nhw'n ei gyflawni i bobl. Rydym ni yn yr wrthblaid—

Rwyf i wedi rhoi amser ychwanegol, ond mae angen i chi orffen yn awr, Peter, os gwelwch yn dda.

Mae'n ddrwg gen i. Ydw, mi ydw i. Ydw.

A byddwn ni yn yr wrthblaid yn parhau i bwyso ar Lywodraeth Cymru i wneud i bob punt o fuddsoddiad gyfrif, nid yn unig i gefnogi'r adferiad ond i gyflenwi gobaith a dyhead ledled y wlad, oherwydd bod angen ar ein cymunedau i'r gyllideb hon gyflawni. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Dim ond ychydig o sylwadau byr am y broses efallai i ddechrau. Rwy'n credu ein bod ni i gyd yn edrych ymlaen at weld y gyllideb yn dychwelyd i'w hamserlen arferol o wyth wythnos eistedd o graffu. Nid ydym wedi cael hynny ers amser maith, ac rwy'n credu nad yw'r cyfnodau craffu byrrach hyn yn helpu mewn gwirionedd. A gwnaf i'r pwynt eto: mae ymatebion gweinidogol i adroddiadau pwyllgorau ar y cyllidebau yn cyrraedd yn hwyr yn y dydd. Rwy'n credu y cafodd pwyllgor yr amgylchedd ein hymateb ni 24 awr yn ôl. Mae'n welliant ar y llynedd, pan ddaeth rhai o'r ymatebion hynny ar ôl y bleidlais derfynol ar y gyllideb, ond mae angen gwirioneddol i ni ddychwelyd at lefel fwy gwastad ar hyn, rwy'n meddwl, oherwydd nid dyna'r ffordd y dylai pethau fod yn digwydd mewn gwirionedd. Ac rwy'n gwybod bod rhywfaint ohono'n cael ei lywio gan amserlenni Llywodraeth y DU, ac mae'n dda y gallwn gael setliad aml-flwyddyn am y tro cyntaf ers amser maith eleni, a gadewch i ni obeithio na fyddwn yn symud yn ôl o'r sefyllfa honno yn y dyfodol.

Rwy'n croesawu'r ffaith bod Llywodraeth Cymru yn pwyso ar Lywodraeth y DU am fwy o hyblygrwydd, er enghraifft, ynghylch cario arian drosodd o un flwyddyn ariannol i'r llall, mwy o bwerau yn ogystal â benthyca. Mae'n rhaid croesawu unrhyw beth y gallwn ei wneud sy'n rhoi mwy o hyblygrwydd i Gymru i ymateb i'r heriau yr ydym yn eu hwynebu, ac rwy'n gobeithio y bydd ein cyd-Aelodau ar feinciau'r Ceidwadwyr yn mynd â'r neges honno yn ôl i Lywodraeth y DU hefyd.

Rwy'n croesawu'r defnydd a gynigir yn y gyllideb hon o bwerau benthyca Llywodraeth Cymru. Rwyf hefyd yn croesawu mwy o ddefnydd o gronfeydd wrth gefn yn y flwyddyn i ddod a gor-raglennu cynlluniau cyfalaf. Mae'n hen bryd i ni wneud i arian Cymru weithio mor galed â phosibl yn wyneb yr heriau sydd gennym o'n blaenau. Ond, gyda hynny, wrth gwrs, byddem yn disgwyl diweddariadau mwy rheolaidd felly gan y Llywodraeth a mwy o graffu hefyd gan y Pwyllgor Cyllid i sicrhau ein bod yn cadw llygad ar y cyllid sydd yng nghronfa wrth gefn Cymru, o gofio y bydd y wasgfa'n fwy ar y cyllid hwnnw.

Mae'n peri rhwystredigaeth bod yr arian a ddylai fod yn dod i Gymru yn cael ei wrthod i ni gan Lywodraeth y DU, mae arnaf ofn. Rydym wedi clywed droeon, pe bai cyllid i Gymru wedi cynyddu ar yr un raddfa â chwyddiant, y byddem yn sôn am o leiaf £3 biliwn yn fwy heddiw yn y gyllideb hon. Cyllid HS2, dylai miliynau lawer yn fwy fod ar gael i ni, yn ogystal â'r hyn yr ydym eisoes wedi ei glywed mewn cysylltiad â chael llai na'r hyn a gawsom o gyllid yr UE. Nid ydym yn cyhuddo'r Torïaid o fychanu Cymru; rydym mewn gwirionedd yn cyhuddo'r Torïaid o ddal Cymru i lawr drwy wrthod arian i ni sydd, a dweud y gwir, yn cael ei roi i weinyddiaethau datganoledig eraill yn y DU, a'r cyfan yr ydym ni'n ei ddymuno yw cydraddoldeb yn hynny o beth. Ond rydym yn y sefyllfa yr ydym ni.

Nawr, amlinellodd Plaid Cymru ein cynigion ar gyfer ein rhaglen lywodraethu yn ein maniffesto y llynedd, â chostau llawn wedi eu cyfrifo, ac wedi eu dilysu'n annibynnol, felly nid dyma'r gyllideb y byddem ni wedi ei chyflwyno yma heddiw o reidrwydd, ond gallwn ni, fel plaid, fod yn hynod falch bod llawer o'n polisïau—rhai, mewn gwirionedd, a wrthodwyd gan y Llywodraeth yn y gorffennol—wrth wraidd y gyllideb hon bellach.

Mae'r gyllideb yma yn cyflawni ar nifer o brif addewidion Plaid Cymru o'n maniffesto diweddar ni. Dau gan miliwn o bunnau yn y gyllideb i sicrhau bod prydau ysgol am ddim i bob plentyn ysgol gynradd ac mae hynny'n cynnwys dros £20 miliwn yn ychwanegol i estyn prydau ysgol am ddim dros wyliau'r haf eleni. Chwedeg miliwn o bunnau i ddechrau estyn gofal plant i blant dwy flwydd oed. Dros £100 miliwn o fuddsoddiad cyfalaf mewn gwytnwch cenedlaethol a llifogydd, gyda £24 miliwn ychwanegol mewn arian refeniw. Chwedeg miliwn o bunnau mewn arian cyfalaf a £27 miliwn mewn arian refeniw i ddarlledu, y cyfryngau a diwylliant. Miliynau lawer i hyrwyddo ynni adnewyddadwy a chreu Ynni Cymru. Miliynau hefyd i sefydlu Unnos, cwmni adeiladu cenedlaethol i fynd i'r afael â phroblemau tai. Miliynau ar gyfer Arfor, ar gyfer y Coleg Cymraeg Cenedlaethol a'r Ganolfan Dysgu Cymraeg Cenedlaethol. Miliynau hefyd i iechyd meddwl, yn refeniw ac yn gyfalaf.

Mae yna gyfres o fuddsoddiadau yn y gyllideb yma sy'n unioni nifer o anghyfiawnderau cymdeithasol, sy'n mynd i'r afael â newid hinsawdd, yn adeiladu nôl o'r pandemig wrth inni wynebu'r heriau mawr rŷn ni wedi clywed amdanyn nhw yn ein trafodaethau ni yn y Senedd yma dros y misoedd diwethaf. Er ein bod ni'n wrthblaid, er bod Plaid Cymru yn wrthblaid, rŷn ni yn cyflawni ac rŷn ni yn gweithredu dros Gymru gyfan, sy'n dangos ein bod ni fel plaid yn blaid sy'n gwneud gwahaniaeth yn y lle yma, sydd yn fwy na gallwn ni ei ddweud am rai eraill.

Byddai'r ddadl hon yn well o lawer mewn gwirionedd pe bai gennym gynigion amgen, hyd yn oed os mai dim ond ar lefel cyllidebau gweinidogol, gan y Ceidwadwyr a Phlaid Cymru. Rwy'n croesawu'r hyn a ddywedodd Peter Fox am lunio un y flwyddyn nesaf. Gair o gyngor: mae'n rhaid iddi fantoli, ni allwch barhau i ychwanegu arian yn y golofn wariant, gan dynnu arian oddi ar y golofn incwm a galw honno yn gyllideb. Felly, rwy'n siŵr na fydd Peter yn gwneud hynny, ac rwy'n gobeithio y bydd yn codi'r mater gyda'i gyd-Aelodau i egluro iddyn nhw na allwch chi wneud hynny.

Mae dewisiadau amgen i gyllideb Cymru o ran blaenoriaethau. Byddwn i, er enghraifft, yn cynyddu'r gefnogaeth i addysg, hyfforddiant ac arloesi mewn prifysgolion, ac yn lleihau'r gwariant ar ddenu mewnfuddsoddiad. Os gwnewch chi ddarparu'r capasiti ymchwil yn y prifysgolion a darparu gweithlu hynod fedrus, fe ddaw'r buddsoddwyr.

Hefyd, mae buddsoddi mewn addysg blynyddoedd cynnar yn parhau i fod yn un o'r dulliau mwyaf pwerus o fynd i'r afael ag anghydraddoldeb a buddsoddi yng nghenedlaethau ein dyfodol, felly nid oes neb yn cael ei adael ar ôl. Mae llawer gormod o blant yn dechrau'r ysgol feithrin yn dair oed flwyddyn y tu ôl i'r cyfartaledd o ran datblygiad, a dwy flynedd y tu ôl i'r rhai mwyaf datblygedig. Mae honno'n broblem ddifrifol. Sut y byddan nhw'n dal i fyny yn ystod eu hamser mewn addysg gynradd? Rydych chi'n gofyn, mewn rhai achosion, dros saith mlynedd, i wneud iawn am ddwy flynedd. Mae'n hynod bwysig ein bod yn sicrhau nad yw plant yn dechrau ar ei hôl hi.

Os oes rhaid i chi lwgrwobrwyo cwmni i ddod â ffatri gangen yma, nid yw'n dymuno dod. Gallwn i dreulio gweddill fy nghyfraniad yn rhestru cwmnïau a ddaeth, heb ddarparu'r swyddi yn eu prosbectws ac yna gadael. Fe wnaf i grybwyll yr enghraifft fwyaf adnabyddus: LG.

Byddaf yn cefnogi'r gyllideb, ond y cwestiwn allweddol yw: beth fydd yn cael ei gyflawni gan yr incwm a'r gwariant ychwanegol? Rwy'n croesawu'r cyhoeddiad gan Lywodraeth y DU am setliad cyllideb aml-flwyddyn, ac rwy'n falch o weld bod Llywodraeth Cymru wedi manteisio ar y cyfle i gynnal adolygiad o wariant tair blynedd i roi sicrwydd ariannol i sefydliadau, gan ddarparu dyraniadau dros dro ar gyfer 2023-24 a 2024-25. Mae hyn yn rhywbeth yr wyf i, a llawer o rai eraill yn y Siambr hon, wedi bod yn galw amdano ers amser maith. Bob blwyddyn, mae llawer o weithwyr y trydydd sector yn cael hysbysiad diswyddo ar ddiwedd mis Rhagfyr oherwydd ansicrwydd ynghylch cyllid ar ôl 31 Mawrth. Rwy'n gobeithio y bydd y cyllid tair blynedd hwn yn cywiro hynny.

Rwy'n croesawu gor-ymrwymiad gwariant cyfalaf, a ddylai osgoi tanwariant cyfalaf wrth i gynlluniau lithro yn ystod y flwyddyn, ac os nad ydyn nhw, gellir defnyddio'r capasiti benthyca. Rwy'n siŵr y bydd pobl ar draws y Siambr sydd â phrofiad o lywodraeth leol uwch wedi sylwi ar gyn lleied o gymorth y mae derbyniadau cyfalaf yn ei roi i'r gwariant cyfalaf. Mae'n hawdd gwario arian; her y Llywodraeth, ar bob lefel, yw ei wario'n fuddiol ac yn ddoeth.

Rwyf wedi fy siomi nad yw Llywodraeth Cymru wedi defnyddio'r pum E yn Saesneg. Effeithiolrwydd: a oedd y gwariant yn effeithiol yn y flwyddyn flaenorol, ac a wnaeth gyflawni'r hyn oedd ei angen? Effeithlonrwydd: a ddefnyddiwyd adnoddau'n effeithlon y llynedd, ac os na, beth fydd yn cael ei wneud i sicrhau defnydd effeithlon o adnoddau eleni? Cydraddoldeb: a yw gwariant y gyllideb yn deg i bob grŵp? Tegwch: a yw'r gyllideb yn deg i Gymru gyfan, nid mewn blwyddyn yn unig, ond dros nifer o flynyddoedd? Ac, yr amgylchedd: beth yw effaith ddisgwyliedig y gyllideb ar garbon a bioamrywiaeth? Er bod Deddf Cenedlaethau'r Dyfodol yn ymdrin â'r un olaf, mae angen mynd i'r afael â'r pedwar cyntaf.

Gyda'r ddarpariaeth gyffredinol o brydau ysgol am ddim mewn ysgolion cynradd gwladol—rwy'n pwysleisio ysgolion cynradd 'gwladol'—bydd y defnydd o brydau ysgol am ddim fel dangosydd cyllid addysgol ychwanegol yn diflannu. Beth fydd yn cael ei ddefnyddio yn lle hynny?

Gan droi at effeithlonrwydd, mae angen i'r gwasanaeth iechyd ddod i mewn i'r unfed ganrif ar hugain. Caiff presgripsiynau eu hargraffu, eu llofnodi a'u danfon â llaw. Pam nad oes gennym ni system e-bresgripsiwn? Pam na ellir eu llenwi ar ffurflen ar-lein gyda llofnod ar-lein ac yna eu hanfon at y fferyllwyr perthnasol? Mae peiriannau ffacs yn dal i gael eu defnyddio yn y gwasanaeth iechyd, gan gynnwys mewn practis meddyg teulu y cysylltais ag ef heddiw, a ffoniais y rhif anghywir oherwydd bod y rhif arno yn rhif y peiriant ffacs. Nid wyf i wedi arfer â gweld peiriannau ffacs ar rifau ffôn mwyach. Mae'n rhaid iddyn nhw ddod i'r unfed ganrif ar hugain. Nid wyf i'n credu fy mod i wedi gweld peiriant ffacs yn yr 20 mlynedd diwethaf ac yn sicr ddim ers i mi fod yma. Mewn 11 mlynedd nid wyf i wedi gweld peiriant ffacs yn unman, ond mae'n ymddangos bod y byrddau iechyd yn parhau i'w defnyddio.

Beth mae byrddau iechyd yn ei gynnig fydd yn cynyddu effeithlonrwydd ynni? Wrth i'r byrddau iechyd gael arian ychwanegol, sut y byddan nhw'n gwella cynhyrchiant mewn ysbytai? Sut y bydd yr ysbyty gartref yn cael ei ddatblygu—rhywbeth yr wyf i wedi siarad o'i blaid o'r blaen? Rhagfynegiad yr wyf i'n gobeithio ei fod yn anghywir: bydd y byrddau iechyd yn cael y cynnydd, a bydd y gyfran a roddir i iechyd sylfaenol yn gostwng eto. Mae Llywodraeth Cymru wedi creu sefydliadau mawr, fel Cyfoeth Naturiol Cymru, Betsi Cadwaladr a gwasanaeth ambiwlans Cymru. Pryd y penderfynir nad ydyn nhw'n gweithio a bod angen iddyn nhw rannu yn unedau llai?

Yn olaf, mae angen i ni ddatrys y broblem rheoli gweithredol yn y sector cyhoeddus er mwyn gwella effeithlonrwydd ac effeithiolrwydd. Mae angen i ni ganolbwyntio ar ganlyniadau. Mae'r arian yr ydym yn ei wario yn arian cyhoeddus sydd wedi ei dalu mewn trethi ar wahanol lefelau gan bobl. Mae gennym ni ddyletswydd iddyn nhw i'w wario'n ddoeth ac yn deg, ac mae gennym ni ddyletswydd iddyn nhw i osgoi bod yn wastraffus mewn unrhyw beth a wnawn. Felly, byddaf yn cefnogi'r gyllideb hon, a gobeithio y caiff ei phasio.

Prynhawn da, Gweinidog, ac a gaf i ddiolch i chi ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod am eich arweiniad, o ran datblygu'r gyllideb hon, a hefyd eich tîm am y dull adeiladol yr ydych wedi ei ddefnyddio wrth ymgysylltu â mi ynghylch blaenoriaethau Democratiaid Rhyddfrydol Cymru? Hoffwn i glodfori Cymru. Nid wyf i erioed wedi clywed Cymru'n cael ei bychanu yn y Siambr hon. Rwy'n credu ei bod yn eithaf cywilyddus, mewn gwirionedd, fod hynny erioed wedi ei awgrymu.

Hoffwn i groesawu'r buddsoddiad ychwanegol yn y grant datblygu disgyblion, sy'n chwarae rhan hanfodol yn y gwaith o gefnogi disgyblion sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim. Rwy'n falch o weld prydau ysgol am ddim yn cael eu datblygu yn y gyllideb hon. Mae wedi bod yn flwyddyn anodd iawn—efallai ddwy flynedd hyd yn oed—i blant a phobl ifanc, ac felly mae'r Grant Amddifadedd Disgyblion, sydd bellach yn ei degfed flwyddyn, yn bwysig iawn o ran torri'r cysylltiad rhwng amddifadedd a chyrhaeddiad ac ymgysylltiad addysgol. Rwy'n falch o weld yr £20 miliwn ar gyfer y rhai sy'n gadael gofal, y costau ychwanegol i fynd i'r afael â'r argyfwng costau byw, a'r cynllun treialu incwm sylfaenol cyffredinol sy'n cael ei ariannu o'r diwedd.

Ond rydym yn ystyried y gyllideb hon yn erbyn cefndir o fethiant y Llywodraeth Geidwadol yn Llundain i gyd-fynd â'i haddewidion, ei haddewidion i roi cyllid teg a chyfartal i Gymru: colled o £1 biliwn erbyn 2024 oherwydd eu methiant i gyfateb i ymrwymiadau cyllid yr UE; diffyg ariannol o £100 miliwn i ffermwyr; colled o £5 biliwn o bunnoedd—ac amcangyfrif ar y pen isel yw hwnnw—o fuddsoddiad mewn seilwaith rheilffyrdd oherwydd nad ydym wedi cael symiau canlyniadol HS2; ac, yn gywilyddus, y golled o £20 yr wythnos mewn credyd cynhwysol i'n teuluoedd. Mae hynny'n gywilyddus, ydy wir, ac mae hyn yn wirioneddol yn gwneud y gwaith o ailadeiladu ar ôl y pandemig a chreu Cymru decach, wyrddach a chryfach yn llawer anoddach nag y mae angen iddo fod.

I gloi, wrth gwrs, rwy'n teimlo bod cyfleoedd yn cael eu colli o ran cymorth i fusnesau bach, i iechyd meddwl ac i gynhyrchu ynni cymunedol, ond rwyf i yn croesawu'r gyllideb hon, Gweinidog, ac yn edrych ymlaen at barhau i weithio gyda chi a'ch tîm i gyflawni ein blaenoriaethau cyffredin ar gyfer Cymru. Diolch yn fawr iawn.

Rwy'n siŵr y byddai pob Aelod wrth ei fodd yn ymuno â mi i groesawu cyhoeddiad cyllideb 2021 Llywodraeth Geidwadol y DU am £2.5 biliwn ychwanegol y flwyddyn, ar gyfartaledd, i Lywodraeth Cymru drwy fformiwla Barnett dros gyfnod yr adolygiad o wariant. A gadewch i ni beidio ag anghofio bod hyn ar ben ei chyllid sylfaenol blynyddol o £15.9 biliwn. Mae'r Ceidwadwyr yn rhoi'r setliad cyllid blynyddol mwyaf i Gymru ers datganoli, ac rydych chi'n dal i fod yn cwyno.

Ond ydych chi'n bwriadu ei ddefnyddio'n ddoeth? Nac ydych. Rydych chi'n talu am brydau ysgol i rai plant â rhieni ar incwm uchel iawn, gan roi pwysau diangen ar y pwrs cyhoeddus—ac rydym yn sôn am £90 miliwn. Rydych chi'n dangos eich gwir liwiau sosialaidd drwy wastraffu £20 miliwn ar gynllun treialu incwm sylfaenol cyffredinol, ac rydych chi'n lleihau'r gyllideb gyfalaf ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol, sy'n golygu diffyg buddsoddiad yn ystad ac offer y GIG, er gwaethaf y ffaith bod Cydffederasiwn GIG Cymru yn dweud bod staff yn fwy cynhyrchiol pan fydd ganddyn nhw'r offer cywir, cyfoes i drin cleifion yn effeithlon. Nid yw hynny'n beth da.

Fe wnaeth COP26 uno'r byd i gydnabod yr angen i 'gadw 1.5 yn fyw' a chyflawni sero-net. Lansiodd y Llywodraeth Cymru hon gyllideb garbon Cymru Sero Net 2021-25, ond mae'n amlwg o'r gyllideb nad oes digon yn cael ei wneud mewn gwirionedd i ddiogelu ein hamgylchedd. Mae £37 miliwn wedi ei ddyrannu i symud ymlaen â'r newid i gerbydau allyriadau isel; fodd bynnag, yn anffodus, mae Cymru ar ei hôl hi o'i chymharu â llawer o'r Deyrnas Unedig o ran gosod pwyntiau gwefru cyflym. Yn wir, dim ond pedwar yn fwy o bwyntiau gwefru cyflym sydd gan Gymru yn y wlad gyfan na Milton Keynes, sydd â phoblogaeth o 265,000. Methiant llwyr.

O'r £1.8 biliwn o gyllid cyfalaf, caiff £1.6 biliwn ei wario ar ddatgarboneiddio tai. Felly, mae'n rhesymol cwestiynu sut y gellir defnyddio £200 miliwn yn effeithiol i fynd i'r afael â'n hargyfwng hinsawdd. Mae'r prif gorff i helpu i wella diogelwch yr amgylchedd a monitro achosion o lygredd, Cyfoeth Naturiol Cymru, yn cael toriad mewn termau real yn ei gyllid mewn gwirionedd, sy'n aros yr un fath ar £69.7 miliwn ar gyfer 2022-23.

Er gwaethaf datgan argyfwng natur, mae'r gyllideb hon mewn gwirionedd yn ei gwneud yn anodd deall yr union wariant mewn cysylltiad â budd uniongyrchol i natur. Mae'n wirioneddol hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn llunio dadansoddiad manwl ar draws llinellau'r gyllideb o ran sut y mae'r gyllideb hon yn mynd i'r afael â'r argyfwng natur mewn gwirionedd. Yn wir, mae'r amwysedd hwn yn dystiolaeth bellach bod Cyswllt Amgylchedd Cymru yn gywir nad yw graddfa a chyflymder y camau y mae eu hangen i fynd i'r afael â'r argyfwng natur ar waith.

Nid yw'r gyllideb yn gwneud dim i ymestyn y rhyddhad ardrethi ar gyfer gweithfeydd hydro ar raddfa fach, er mwyn annog buddsoddiad mewn prosiectau o'r fath. Yn hytrach, mae Llywodraeth Cymru wedi tynnu ein sylw drwy weithio tuag at ehangu'r wladwriaeth a chreu Ynni Cymru, cwmni ynni sy'n eiddo cyhoeddus i Gymru. Onid ydych chi wedi dysgu'r wers, Gweinidog, gan Gyngor Dinas Bryste, a fuddsoddodd £36 miliwn i ariannu cwmni ynni, ac yna'i werthu am £14 miliwn? Ond mae hynny braidd yn debyg i'r Llywodraeth hon yn gwario £52 miliwn ar faes awyr, ynghyd â £100 miliwn ychwanegol, dim ond iddo gael ei brisio i fod yn werth £15 miliwn. Dyna'r hyn yr ydym yn ymdrin ag ef yma. Rwy'n credu y dylech chi adael y mathau hynny o fentrau i'r sector preifat, lle mae arbenigedd o'r fath yn ffynnu, ac mae ganddyn nhw uchelgais a dyhead.

Mae'r un peth yn wir am y dyraniad refeniw o £1 miliwn i ddatblygu Unnos yn 2022-23. A dweud y gwir, pam na wnewch chi adael ein gwaith adeiladu tai i'r datblygwyr sydd am fwrw ati i adeiladu'r cartrefi hynny yr ydych chi wedi methu â chaniatáu iddyn nhw gael eu hadeiladu dros y blynyddoedd?

Er gwaethaf y ffaith bod Cymru Sero Net yn nodi disgwyliad Llywodraeth Cymru y bydd tua 148,000 ledled Cymru, erbyn 2025, yn cael mesurau ôl-ffitio i leihau colli gwres, ac y bydd dyraniad cyfalaf o £72 miliwn yn 2022-23 ar gyfer datgarboneiddio preswyl, ynghyd â chyfanswm dyraniad refeniw—

Mae angen i'r Aelod ddod i ben yn awr, os gwelwch yn dda.

—o ychydig yn llai nag £1 miliwn, mae'r Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai wedi rhybuddio y gallai fod yn rhaid i denantiaid ysgwyddo cyfran sylweddol o'r gost.

Nid wyf i'n credu bod y gyllideb hon yn mynd yn agos o gwbl at ymdrin â'n materion amgylcheddol a'n hargyfwng hinsawdd. Rwy'n gwybod y bu lleisiau draw yn y fan honno yn sôn am i ni gyflwyno cyllideb. Credwch chi fi, pe baem ni mewn Llywodraeth, fe fyddem ni a byddai'n golygu mwy mewn gwirionedd. Byddai'n golygu mwy i bobl Cymru.

Mae angen i chi orffen nawr, os gwelwch yn dda. 

Diolch yn fawr.

Yn ôl at realiti, hoffwn i yn fawr iawn ganmol y Gweinidog cyllid am reoli'r gyllideb, oherwydd prin y gallai hyn fod yn gyfres anoddach o amgylchiadau y mae pobl Cymru yn eu hwynebu. Mae eich gallu i nodi £162 miliwn yn ychwanegol ar gyfer yr argyfwng costau byw yn cael ei werthfawrogi'n fawr, ac yn arwydd o'ch rheolaeth ragorol o arian y Llywodraeth.

Y bore yma, es i i fy manc bwyd lleol a siaradais â llawer o'r bobl a oedd yn aros i gael eu gwasanaethu, ac mae'n anhygoel, yn wir, faint o bobl sy'n dioddef a'r gwahaniaeth sydd rhwng y cyfoethog a'r tlawd yn ein cymdeithas. Diolch i Sefydliad Bevan am eu ffigurau 'State of Wales' sy'n dangos bod teuluoedd incwm isel yn gwario £35 yr wythnos ar fwyd; mae teuluoedd incwm uchel yn gwario £99 yr wythnos ar fwyd. Mae teuluoedd incwm isel yn gwario £60 yr wythnos ar dai; mae teuluoedd incwm uchel yn gwario £120 yr wythnos ar dai. Ac mae'n eironig, onid yw, fod y banc bwyd hwn sydd yn un o rannau tlotaf fy etholaeth i yn cael ei wasanaethu gan bobl sydd eu hunain ar incwm cymedrol iawn, ac mae'n nodweddiadol mai'r tlawd sy'n fwy hael na'r bobl sydd â mwy o arian? Ac mae sut yr ydym yn newid hynny yn gwestiwn pwysig iawn mewn cysylltiad â'r hyn yr oedd Llyr yn ei ddweud: sut mae gwneud yr arian sydd gan Gymru fynd ymhellach? Felly, rwy'n credu bod hynny'n fater pwysig iawn i bob un ohonom.

Yn benodol, rwy'n credu, yng nghyd-destun yr hyn y dylem ni allu ei weld o'n blaenau, fod pethau fel y cynnydd yn y grant datblygu disgyblion, y taliadau bwyd yn ystod y gwyliau, y gronfa cymorth dewisol a chymorth tanwydd y gaeaf yn eithriadol o bwysig. O ran y taliad cymorth tanwydd y gaeaf, hoffwn ganmol Cyngor Caerdydd am fynd yn rhagweithiol at eu holl denantiaid y mae ganddo fanylion cyswllt ar eu cyfer i sicrhau eu bod yn hawlio'r hyn yr oedd ganddyn nhw hawl iddo. Mae'n llawer iawn anoddach sicrhau bod tenantiaid y sector preifat yn cael yr arian hwnnw oherwydd ei bod yn llawer anoddach nodi pwy sy'n gymwys. Ac rwy'n credu mai un o'r problemau yw ei fod yn swnio fel yr un sy'n dod fel ad-daliad gan Lywodraeth y DU ar gyfer pobl hŷn. Mae cryn dipyn o bobl hŷn yn drysu—yn ôl yr hyn maen nhw'n ei ddweud, 'O, ond rwyf wedi ei gael yn barod', pan nad ydyn nhw, mewn gwirionedd, wedi hawlio'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei gynnig. Mae hynny'n rhywbeth yr hoffwn i ni feddwl amdano ynglŷn â sut yr ydym am ei ddisgrifio ychydig yn wahanol, fel bod pobl yn gliriach ynglŷn â hynny. A byddai'n ddefnyddiol gwybod pryd y gallech chi ddweud wrthym faint o bobl a wnaeth fanteisio ar daliad tanwydd y gaeaf y llynedd ac a yw'n bosibl ei ddadansoddi yn ôl ardal ddaearyddol/awdurdod lleol, fel y gallwn ni weld ble nad yw pobl yn hawlio'r hyn y mae ganddyn nhw hawl iddo, gan fy mod i'n credu bod hwn yn fater gwirioneddol bwysig iawn.

Rwy'n falch iawn bod cyllideb y comisiynydd plant wedi cael ei chynyddu gan fy mod i'n credu, fel y mae pobl eraill wedi ei ddweud, fod plant wedi cael dwy flynedd eithriadol o anodd, felly mae gan y comisiynydd plant lwyth gwaith ychwanegol ac mae'n bwysig iawn bod hynny'n cael ei ariannu'n briodol. Mae'n aneglur o hyd ar ba sail y caiff y comisiynwyr eraill eu hariannu. Rwy'n gwybod bod trafodaethau'n parhau gyda chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, ond pa gyllideb ydych chi'n mynd i'w hysbeilio er mwyn rhoi unrhyw gynnydd os profir bod ganddi achos da?

Roeddwn i eisiau archwilio'r dyraniad cyfalaf trafodiadau ariannol. Felly, o'r £83 miliwn ar gyfer y flwyddyn nesaf, mae angen ad-dalu £31 miliwn. Newyddion gwych, mewn gwirionedd, oherwydd ei bod yn ffordd ddefnyddiol iawn o sicrhau bod pobl yn cael gwneud y pethau y mae angen iddyn nhw eu gwneud os ydym yn cynnig benthyciad iddyn nhw ac yna'u bod yn ei ad-dalu. Tybed a allwch chi ddweud ychydig mwy am hynny? A yw hon yn gronfa arian y gellid ei defnyddio i helpu landlordiaid i gael benthyciadau i ddatgarboneiddio eu heiddo, oherwydd bod rhai o'r cartrefi oeraf yn y sector rhentu preifat? A ellid ei ddefnyddio i alluogi ysgolion, ysbytai ac adeiladau cyhoeddus eraill i gael eu hailadeiladu neu eu hôl-ffitio i ddatgarboneiddio eu hadeiladau presennol?

Mae angen i'r Aelod ddod i ben yn awr.

Neu a yw hon yn gronfa arall o arian y gallech ei nodi yn y dyfodol? Gan nad oes unrhyw amheuaeth nad yw datgarboneiddio ein cartrefi yng nghyd-destun y costau ynni, olew a nwy sy'n cynyddu ar raddfa eithriadol yn rhywbeth y gallwn ni aros amdano. Mae'n rhaid i ni wneud hynny cyn gynted ag y gallwn.

Galwaf ar y Gweinidog i ymateb i'r ddadl.

Diolch yn fawr. Fel erioed, rwyf i yn croesawu'r ddadl yr ydym wedi ei chael heddiw a'r sylwadau gan bob Aelod, o bob plaid, gan ei bod bob amser yn egluro pethau os dim byd arall.

Er gwaethaf yr amgylchiadau heriol yr ydym yn parhau i'w hwynebu, rydym wedi manteisio i'r eithaf ar y cyllid sydd ar gael i ni i ymateb i'r heriau tymor byr a thymor hwy yr ydym yn eu hwynebu. Rwy'n credu, fel y mae pawb wedi cydnabod y prynhawn yma, fod llawer o heriau'n parhau, gan gynnwys yr argyfwng costau byw cynyddol, ynghyd â chanlyniadau ofnadwy yr ymosodiad yn Wcráin. Y rheswm pam yr ydym wedi gallu darparu pecyn mwy o gymorth yma yng Nghymru yw oherwydd ein bod wedi rheoli ein harian yn well. Fel yr oedd Jenny Rathbone yn ei ddweud, yng Nghymru, nid ydych wedi gweld y sgandalau llwyr hynny mewn cysylltiad â chyfarpar diogelu personol, nid ydych wedi ein gweld yn rhoi contractau TTP i'n ffrindiau—naddo yn wir. Fe wnaethom ddarparu'r gwasanaeth drwy wasanaethau cyhoeddus, lle'r oedd yn perthyn yn y lle cyntaf. Cafodd pobl well gwasanaeth ac, o ganlyniad, roeddem yn gallu adleoli cyllid i gefnogi pobl a chymunedau. Mike.

Byddwn i'n dweud, hefyd, pan oedd Rhodri Morgan yn Brif Weinidog, na wnaethom ymgysylltu â'r fenter cyllid preifat.

Yn hollol gywir, ac enghraifft arall drwy gydol y pandemig yw'r ffaith ein bod ni wedi defnyddio llawer iawn o ofal a diwydrwydd yn y cymorth yr oeddem yn ei ddarparu i fusnesau ac, o ganlyniad, unwaith eto, nid ydych yn gweld y dileu twyll mawr hyn yr ydych yn ei weld dros y ffin. Felly, rydym yn gofalu am arian pobl, ac rwy'n credu y gallwch chi weld hynny yn y gyllideb yr ydym wedi ei chyhoeddi heddiw.

Fe wnaf i ddweud bod rhai cyfeiriadau wedi eu gwneud at y cyllid sydd ar gael i Lywodraeth Cymru. Mae'n gyfran Barnett os ydym yn lwcus. Rhan o'r broblem yw nad ydym yn cael ein cyfran lawn gan Lywodraeth y DU. Cyfeiriwyd at y prosiect HS2. Mae hyd yn oed dadansoddiad Llywodraeth y DU ei hun yn awgrymu y bydd y prosiect hwnnw'n niweidio Cymru, ac eto mae'n ei ystyried yn brosiect i Gymru a Lloegr ac nid ydym yn cael yr un geiniog o ganlyniad iddo.

Bu ceisiadau am ragor o arian i'w roi i'r GIG ar gyfer gwariant cyfalaf. Wel, mae'n ffaith, dros dair blynedd cyfnod y gyllideb yr ydym yn edrych tuag ato, ym mhob un flwyddyn, fod ein cyllid cyfalaf yn gostwng. Bydd yn llai bob blwyddyn nag ydyw eleni, felly mae'n amhosibl i ni ddarparu cyllid ychwanegol pan fydd gennym lai. Bydd ein cyllideb yn 2024-25 bron i £3 biliwn yn is na phe bai wedi cynyddu yn unol â'r economi ers 2010-11. Dychmygwch y gyllideb y byddem yn ei thrafod pe byddai'r arian ychwanegol hwnnw wedi bod ar gael i ni. Felly, wyddoch chi, rydym yn dal i weithredu mewn cyfnod cymhleth a heriol iawn.

Cyfeiriwyd at gyllid Ewropeaidd y prynhawn yma, ac, unwaith eto, mae hwn yn faes lle'r ydym ar ein gwaethaf yn llwyr. O dan gronfa adnewyddu cymunedol Llywodraeth y DU, dim ond £46 miliwn a gawn eleni, o'i gymharu â £375 miliwn o leiaf y byddem wedi ei gael o gronfeydd strwythurol yr UE o fis Ionawr 2021. Ni all neb fod yn iawn gyda hynny, nid hyd yn oed ar feinciau'r Ceidwadwyr. Mae hyn yn rhwygo Cymru yn wirioneddol, ac ni ddylai fod yn rhywbeth y gall unrhyw un ohonom fod yn gyfforddus nac yn fodlon ag ef.

Roeddwn i'n falch iawn o weld Mike Hedges yn gwneud ei alwad flynyddol am gyllideb amgen gan y Ceidwadwyr. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weld hynny y flwyddyn nesaf a chraffu arni. Ond byddaf i yn dweud fy mod i'n cofio amser, efallai mai 2014 oedd hi, pan osododd y Ceidwadwyr eu cyllideb amgen ddiwethaf a chafodd eu bysedd eu llosgi felly nid ydyn nhw wedi gwneud ers hynny, a hynny oherwydd eu bod nhw wedi dangos eu bod am wneud toriadau enfawr i addysg. Rwy'n credu mai 2014 oedd hi pan wnaeth y Ceidwadwyr ddarparu cyllideb amgen. [Torri ar draws.] 2010 oedd hi—iawn, rwyf i wedi fy nghywiro. Felly, mae'n amser hir ers i'r wrthblaid Geidwadol roi ei chynlluniau ar y bwrdd i bobl edrych arnyn nhw.

Ond hyd yn oed os na fyddwch yn gwneud hynny, o leiaf gwnewch rai awgrymiadau rhwng y gyllideb ddrafft a'r gyllideb derfynol ynghylch ble y byddwch yn ariannu eich galwadau am fuddsoddiad ychwanegol. Felly, rydym ni wedi clywed llawer o alwadau am fuddsoddiad ychwanegol ar draws y gyllideb y prynhawn yma gan y Ceidwadwyr ond dim un syniad rhwng cyhoeddi'r cyllidebau drafft a therfynol o ran y newidiadau y bydden nhw'n eu gwneud. Felly, efallai y gallwn ni weld rhywfaint o hynny y flwyddyn nesaf, ac rwy'n awyddus iawn i ymgysylltu â'r math hwnnw o syniadau oherwydd fy mod i'n credu bod y math hwnnw o her yn ddefnyddiol, ond mae angen cynlluniau priodol arnoch i graffu arnyn nhw. Ac o ran yr her i ni fynd ymhellach, wrth gwrs rydym ni eisiau mynd ymhellach, ond, wrth gwrs, mae hynny yn dibynnu ar gyllid gan Lywodraeth y DU i'n helpu i wneud hynny.

Nid wyf i eisiau bod yn rhy negyddol, oherwydd mae cymaint yn y gyllideb hon i'w ddathlu, yn enwedig, yn fy marn i, ein cefnogaeth i blant a phobl ifanc, oherwydd ein bod ni wedi bod yn awyddus iawn i sicrhau ein bod yn buddsoddi yn nyfodol y bobl ifanc hynny sydd wedi eu taro galetaf gan y pandemig. Ac fe welwch chi, yn destun cyffro arbennig, yn fy marn i, fuddsoddiad parhaus yn ein rhaglen brentisiaethau, a buddsoddiad parhaus mewn cyflawni ein gwarant i bobl ifanc. Bydd y ddau beth hynny'n gwbl hanfodol os ydym am sicrhau nad oes unrhyw berson ifanc yn cael ei adael ar ôl o ganlyniad i'r pandemig. Ac, wrth gwrs, mae'r gwaith ar y cyd yr ydym yn ei wneud gyda Phlaid Cymru yn bwysig iawn o ran prydau ysgol am ddim, a bydd y trafodaethau a gawsom gyda Jane Dodds ynglŷn â chefnogi'r rhai hynny sy'n gadael gofal ac sydd mewn gofal, wrth gwrs, yn gwneud gwahaniaeth enfawr i'r bobl ifanc hynny. Rwy'n credu mai dim ond da all ddod o'r trafodaethau blaengar hyn yr ydym ni'n eu cael.

Byddaf yn symud ymlaen yn awr, mae'n debyg, i ddechrau cloi drwy ddiolch i bawb a nododd sylwadau, a'r rhai sydd wedi cymryd rhan ac wedi cydweithredu drwy'r broses o bennu'r gyllideb. Unwaith eto, rydym wedi darparu cyllideb o dan amgylchiadau anodd iawn, gan dynnu sylw at y bartneriaeth waith gref sydd gennym yn y Senedd ac, wrth gwrs, ar draws cymdeithas ehangach Cymru. Ac ni fyddwn yn dymuno gorffen fy nghyfraniad heddiw heb gofnodi fy niolch diffuant i holl swyddogion Llywodraeth Cymru y mae eu sgiliau, eu gofal a'u proffesiynoldeb, a'u sylw i fanylion, yn amlwg iawn yn y gyllideb derfynol hon. Ac, mae'n rhaid i mi ddweud, eu bod nhw wedi mynd y filltir ychwanegol i gynhyrchu gwaith o'r ansawdd uchaf, datrys problemau cymhleth a meddwl yn greadigol, ac rwy'n ddiolchgar iawn iddyn nhw am hynny.

Felly, i gloi, mae'r gyllideb hon yn adlewyrchu'r hyn y gallwn ni ei gyflawni yng Nghymru drwy gydweithio i ddefnyddio pob ysgogiad sydd ar gael i ni. Rydym yn ymateb i'r pandemig a'r argyfwng costau byw sy'n dod i'r amlwg, gan gymryd y camau hanfodol sydd eu hangen i fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd a natur, ac rydym yn cymryd camau i sicrhau ein bod nid yn unig yn cefnogi Cymru heddiw, ond yn llunio'n sylfaenol y Gymru yr ydym yn ei throsglwyddo i genedlaethau'r dyfodol. 

Diolch, Gweinidog. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, gohiriaf y bleidlais ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio. 

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.