Symudwn ymlaen at yr eitem nesaf ar ein hagenda, sef datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Lles a Chwaraeon. Dyma’r wybodaeth ddiweddaraf am gynlluniau i recriwtio a hyfforddi meddygon teulu a gweithwyr gofal sylfaenol proffesiynol eraill ychwanegol. Vaughan Gething.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Roedd ein maniffesto Llafur Cymru yn gwneud ymrwymiad i gymryd camau i ddenu rhagor o feddygon teulu i Gymru ac i annog rhagor o feddygon i hyfforddi yma. Gwnaethom ni hefyd gytuno â Phlaid Cymru, yn rhan o'r compact i symud Cymru ymlaen, i roi cynlluniau ar waith i hyfforddi meddygon teulu a gweithwyr gofal sylfaenol proffesiynol eraill ychwanegol. Ein gweledigaeth ar gyfer y GIG yng Nghymru yw gwasanaeth iechyd integredig â gofal sylfaenol cryfach a mwy modern yn ganolog iddo. Bydd angen darparu mwy o ofal iechyd cyffredinol mewn cymunedau lleol, yn nes at gartrefi pobl, gan atal yr angen am deithiau neu dderbyniadau i'r ysbyty.

Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ein cynllun gofal sylfaenol yn 2014. Mae hwn yn nodi dull clir i sefydlogi a sicrhau gwasanaethau gofal sylfaenol y dyfodol, yn seiliedig ar egwyddorion gofal iechyd doeth a gweithlu wedi'i ailfodelu a’i amrywiaethu. Cyhoeddwyd cynllun gweithlu gofal sylfaenol ym mis Tachwedd 2015, ac mae'n cynnwys camau gweithredu i ddatblygu, amrywiaethu a buddsoddi yn y gweithlu gofal sylfaenol, gan gynnwys, wrth gwrs, meddygon teulu.

Rydym yn gwybod bod modelau traddodiadol meddygfeydd teulu dan bwysau gan fod llai o feddygon ledled y DU yn dewis gyrfa yn feddyg teulu, a bod llawer o'r rhai sy’n dewis gwneud hynny’n dewis gweithio fel meddyg teulu cyflogedig neu locwm. Mae yna, wrth gwrs, heriau eraill hefyd: cadw meddygon teulu hŷn a mwy profiadol fel rhan o duedd tuag at ymddeol yn gynnar, cynnydd mewn gwaith sesiynol a rhagor o feddygon teulu’n dewis gweithio'n rhan-amser, ac yn aml, ceir canfyddiad gwael o fod yn feddyg teulu fel dewis gyrfa. Dim ond rhai o'r heriau gyrfa yw’r rhain, ac maent i gyd wedi’u gosod mewn cyd-destun marchnad recriwtio anodd ledled y DU ac yn rhyngwladol.

Ers datganiad y Prif Weinidog ym mis Mai, rydym wedi datblygu cynlluniau ar gyfer ymgyrch recriwtio fawr genedlaethol a rhyngwladol i farchnata Cymru a GIG Cymru fel lle deniadol i feddygon, gan gynnwys meddygon teulu, a'u teuluoedd, i hyfforddi, gweithio a byw. Bydd sefydliadau ledled Cymru, gan gynnwys byrddau ac ymddiriedolaethau iechyd, yn dod at ei gilydd o dan faner GIG Cymru i fanteisio ar y defnydd gorau o weithgarwch lleol, megis gwefan ragorol Rhondda Docs—a byddaf yn dweud, os nad ydych chi wedi cael golwg arni, mae'n werth gweld yr hyn y mae meddygon yn ei wneud eu hunain i farchnata’r ardal y maent yn byw ac yn gweithio ynddi ac yn falch iawn o wneud hynny. Bydd hyn oll yn digwydd gan ddefnyddio brand Cymru. Bydd pedair agwedd ar yr ymgyrch. Bydd yn targedu myfyrwyr meddygol nad ydynt eto wedi dewis arbenigedd i wella cyfraddau llenwi lleoedd hyfforddi meddygon teulu, hyfforddeion sy’n dod at ddiwedd eu hyfforddiant i'w hannog i fyw a gweithio yng Nghymru, meddygon teulu sydd wedi cymhwyso’n ddiweddar neu sydd yng nghyfnodau cynnar eu gyrfa, a meddygon teulu sy’n agosáu at ymddeol neu sydd wedi ymddeol yn ddiweddar iawn i hyrwyddo dewisiadau eraill sydd ar gael er mwyn eu hannog i barhau i weithio neu ddychwelyd i weithio.

Gallaf gadarnhau i'r Siambr heddiw y byddwn yn lansio’r ymgyrch ar 20 Hydref, gan arwain yn syth at ffair gyrfaoedd y British Medical Journal yn Llundain ar 21 a 22 Hydref. Dyma ran gyntaf ymgyrch fwy hirdymor a pharhaus i ddenu rhagor o feddygon i Gymru.

Yn ogystal â'r elfennau marchnata ar yr ymgyrch, rydym wedi bod yn gweithio gyda'n partneriaid, gan gynnwys y Cyngor Fferyllol Cyffredinol a Choleg Brenhinol y Meddygon Teulu yng Nghymru, i sefydlu bargen fwy eglur i feddygon teulu ar ffurf 'cynnig Cymru'. Bydd hyn yn cyfleu manteision presennol bod yn feddyg teulu yng Nghymru a'r camau sy'n cael eu cymryd i ymdrin â phryderon y rhai sy'n darparu gwasanaethau bob dydd fel bod Cymru’n dod yn ddewis gwlad pobl.

I gefnogi meddygon teulu, a'u teuluoedd, sy’n dymuno gweithio yng Nghymru, rydym yn datblygu un pwynt cyswllt yn rhan o gylch gwaith unwaith dros Gymru partneriaeth gwasanaethau a rennir GIG Cymru. Bydd hyn yn adeiladu ar y swyddogaeth cyflogi meddygon teulu unigol a ddarperir ar hyn o bryd gan wasanaethau a rennir a bydd yn cynnig ffynhonnell wybodaeth hawdd ei defnyddio ar gyfer gyrfaoedd meddygol a meddygon teulu. Bydd yn annog ac yn cefnogi pobl sy'n ymateb i'r ymgyrch neu syn mynegi diddordeb mewn dychwelyd i weithio yn y proffesiwn iechyd. Bydd hefyd yn hyrwyddo rhwydwaith o hyrwyddwyr recriwtio. Bydd yr hyrwyddwyr yn gweithredu fel cyswllt ar gyfer meddygon o'r tu allan i Gymru sy'n ystyried adleoli i Gymru i drafod sut beth yw gweithio yng Nghymru mewn gwirionedd.

Rydym ni hefyd yn gweithio gyda Deoniaeth Cymru i ddatblygu cynllun cymhelliant posibl ar gyfer nifer cyfyngedig o swyddi meddyg teulu yn rhan o becyn ehangach i gefnogi ardaloedd Cymru sy’n wynebu heriau penodol i lenwi swyddi meddygon teulu dan hyfforddiant presennol.

Ochr yn ochr â'r ymgyrch, byddwn, wrth gwrs, yn parhau i fuddsoddi mewn gofal sylfaenol: mae £42.6 miliwn wedi’i ddarparu i fyrddau iechyd ar gyfer 2016-17 i’w cynorthwyo i roi eu cynlluniau ar waith, ac mae £10 miliwn o hyn wedi’i ddyrannu i’r 64 clwstwr gofal sylfaenol i fuddsoddi yn eu blaenoriaethau lleol ac i alluogi arloesi ar lefel leol.

Byddwn ni’n parhau i weithio gyda'n partneriaid i ymdrin â llwyth gwaith—mae 40 y cant o'r pwyntiau a oedd yn gysylltiedig â gofynion fframwaith canlyniadau ac ansawdd contract meddygon teulu wedi eu dileu ers 2015-16—ac i ddatblygu atebion i faterion megis indemniad proffesiynol.

Yr hyn yr wyf wedi’i ddisgrifio hyd yn hyn yw cam cyntaf yr ymgyrch, sy’n canolbwyntio ar feddygon. Nod y cam nesaf fydd ymdrin â'r heriau sy’n wynebu proffesiynau gofal sylfaenol eraill, megis nyrsys, therapyddion, fferyllwyr, deintyddion, optometryddion a pharafeddygon, wrth i'r angen barhau am fwy o amrywiaeth yn y gweithlu gofal sylfaenol. Rydym ni’n gweithio gyda'n partneriaid a’n clystyrau gofal sylfaenol i ddeall yr amrywiaeth o sgiliau sydd eu hangen mewn gofal sylfaenol i ateb y galw presennol a'r galw a ragwelir yn y dyfodol. Bydd y dadansoddiad hwn o anghenion y gweithlu yn ein galluogi i ddarparu ymgyrchoedd marchnata wedi'u targedu ac i ddatblygu rhaglenni cynhwysfawr i hyfforddi a datblygu’r gweithlu ar lefel byrddau iechyd ac ar lefel genedlaethol.

I oruchwylio'r gwaith o ddatblygu, gweithredu a chyflwyno'r gweithgarwch yr wyf wedi'i amlinellu, mae tasglu gweinidogol wedi’i sefydlu. Mae hyn yn dod â sefydliadau proffesiynol, cyflogwyr a’r Llywodraeth at ei gilydd i ddwyn pawb sy'n gyfrifol am y ddarpariaeth i gyfrif. Fi oedd cadeirydd cyfarfod cyntaf y tasglu ym mis Awst, a byddwn yn cyfarfod eto yn gynnar y mis nesaf.

Mae ein cynlluniau ar gyfer gofal sylfaenol yn glir. Mae cyflenwi’n dibynnu ar gael y gorau o bawb sy’n rhan o’r gweithlu gofal sylfaenol, a byddwn yn parhau i fuddsoddi'n sylweddol yn hyn dros dymor y Cynulliad hwn.

Diolch yn fawr iawn. Rhun ap Iorwerth.

Diolch, Ddirprwy Lywydd, a diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet am y datganiad. Mae hwn yn faes sy’n sicr yn flaenoriaeth i ni ym Mhlaid Cymru, a dyna pam, wrth gwrs, yr oeddem ni’n benderfynol o gael ymrwymiad yn y maes yma yn rhan o’r cytundeb ôl-etholiadol. Mi ydym ni’n wynebu argyfwng ac, yn wyneb argyfwng o’r math yma, mae angen gweithredu brys. Mae yna lai o feddygon teulu y pen yng Nghymru nag yng ngwledydd eraill y Deyrnas Unedig. Ac, yn ail, mae’r galw arnyn nhw yn cynyddu. Felly, mae hi’n eithaf clir nad ydy’r sefyllfa sydd gennym ni ar hyn o bryd yn gynaliadwy. Rwy’n croesawu sawl elfen o’r datganiad ond, mae yna sawl peth, rydw i’n meddwl, yn annigonol, yn aneglur, neu ar goll o’r datganiad. Felly, mi ofynnaf bedwar o gwestiynau.

Mae’r Ysgrifennydd Cabinet wedi sôn am system gymell i rai swyddi. Rydw i’n cymryd mai mewn ardaloedd lle mae recriwtio yn anodd y byddai hynny. A wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet gadarnhau y byddai hynny’n cynnwys cymhellion i wasanaethu dros amser yn hytrach na dim ond cymhellion byr dymor i lenwi swyddi byr dymor? Mae’n bwysig iawn ein bod ni’n edrych yn hirdymor, wrth gwrs. Mae yna ambell i elfen hirdymor, o bosibl, sydd ddim yma. Nid oes sôn am recriwtio myfyrwyr o Gymru i astudio meddygaeth yn y lle cyntaf. Nid oes yna chwaith sôn am recriwtio myfyrwyr ysgol i fod eisiau dilyn gyrfa fel meddyg teulu—rhywbeth y mae gennyf ddiddordeb ynddo—ac i fynd i astudio meddygaeth efo’r golwg o’r cychwyn, os liciwch chi, i fynd i mewn i ofal sylfaenol. Tybed a ydy’r Ysgrifennydd Cabinet yn fodlon ymchwilio i waith a allai gael ei wneud yn y maes yna.

Y trydydd cwestiwn gennyf i: mi ddywedodd y Prif Weinidog mewn cyfweliad ar y radio y bore yma, wrth gyfeirio at niferoedd y meddygfeydd teulu sydd wedi cael eu rhoi yn ôl yn nwylo’r byrddau iechyd, nad oedd hynny, yn angenrheidiol, yn ddrwg o beth. A ydy hynny’n golygu bod anelu at gael rhagor o feddygfeydd wedi’u rheoli’n uniongyrchol gan fyrddau iechyd yn rhywbeth y byddech chi’n dymuno mynd ar ei ôl, a hyd yn oed yn dod yn rhywbeth y byddech chi fel Llywodraeth yn ei ffafrio o hyn ymlaen?

Ac yn olaf—mae hyn yn gwbl hanfodol—a gaf i ofyn pa darged y mae’r Ysgrifennydd Cabinet yn fodlon ei osod ar gyfer nifer y meddygon teulu ychwanegol y mae o eisiau eu cael, neu niferoedd y meddygon teulu y bydd gennym yng Nghymru erbyn 2021? Os ystyriwch chi: yn dechnegol, byddai cael un meddyg teulu rhan-amser newydd yn golygu ehangu’r ddarpariaeth o feddygon teulu. Ond, beth yw’r targed sydd gan yr Ysgrifennydd Cabinet yn ei feddwl o? Mae Coleg Brenhinol y Meddygon Teulu, er enghraifft, wedi dweud ein bod ni angen 400 o feddygon teulu ychwanegol yng Nghymru. A oes unrhyw reswm ym meddwl yr Ysgrifennydd Cabinet pam na fyddai’r ffigur hwnnw’n darged priodol?

Diolch i'r Aelod am y gyfres o gwestiynau ac am ymdrin â'r datganiad mewn modd lled adeiladol. Trof yn gyntaf at eich pwynt olaf, ynglŷn â gosod targed ar gyfer nifer y meddygon teulu. Nid ydym wedi gosod targed ar gyfer nifer y meddygon teulu ychwanegol, am y rheswm syml mai’r hyn yr ydym yn ceisio ei wneud yw hyfforddi’r nifer mwyaf posibl o feddygon teulu i fodloni cyfraddau llenwi. Nid ydym yn bodloni ein holl gyfraddau llenwi ar hyn o bryd, fel sy'n wir, yn anffodus, am bob rhan o'r DU. Mae hyn yn atgyfnerthu'r ffaith bod hon yn her i’r DU ac yn her ryngwladol. Mae gen i ddiddordeb mewn cael rhagor o feddygon teulu lle nad oes gennym ddigon ar hyn o bryd. Os ydym yn mynd i ailfodelu gofal sylfaenol fel bod gennym weithlu gwirioneddol integredig sy’n cynnwys meddygon teulu a gweithwyr gofal sylfaenol proffesiynol eraill, nid wyf yn credu ei bod yn ddefnyddiol wedyn i osod targed ar gyfer un rhan o'r gweithlu gofal sylfaenol. Rydym ni’n wirioneddol glir y bydd angen rhagor o feddygon teulu arnom, ond bydd angen i’n meddygon teulu weithio'n wahanol hefyd, a byddaf i’n dychwelyd i’r pwynt hwnnw.

Eich pwynt am gymhellion: rydym ni wedi bod yn gweithio gyda Deoniaeth Cymru. Hefyd, rhan o'r pwynt am y tasglu yw cael trafodaethau gyda phartneriaid ynghylch sut y gallai a sut y dylai cymhellion edrych. Felly, rydym yn edrych yn benodol ar gynlluniau bondio—rydym yn gwybod bod hyn yn rhywbeth sydd wedi bod o ddiddordeb i’ch plaid chi hefyd—ynglŷn â’r posibilrwydd o edrych ar gynlluniau bondio i ddod â phobl i ardaloedd lle ceir heriau ac, yn yr un modd, i edrych ar y potensial am feddygon teulu newydd a sut y gallwch chi helpu pobl â rhai o gostau eu hyfforddiant, o bosibl, os yw pobl yn cytuno i ymgymryd â chyfnod gwasanaeth penodol yma yn GIG Cymru. Felly, mae yna rywbeth am gael rhywbeth am rywbeth, ac mae hynny'n rhywbeth yr ydym wrthi’n ei archwilio gyda phartneriaid. Byddaf i, wrth gwrs, yn parhau i roi diweddariadau iddo ef, a hefyd i weddill y Siambr, wrth i ni ystyried hynny’n briodol ac yn weithredol, a dod i gasgliad am hynny.

Ni wnes i sôn amdano yn fy natganiad, ond rwyf wedi sôn amdano o'r blaen yn y Siambr hon, y pwynt am fyfyrwyr sy'n hanu o Gymru. Cyfarfûm â deoniaid ysgolion meddygol Caerdydd ac Abertawe, a chyfarfûm â nhw gyda’i gilydd, yn hytrach na chael sgyrsiau ar wahân lle y gallent ddweud wrthyf beth nad oedd y lleill yn ei wneud. Cefais sgwrs ar y cyd ac roedd yn adeiladol iawn yn wir. Unwaith eto, mae hynny’n rhywbeth sydd wedi fy nharo’n fawr ac sy’n rhoi rhywfaint o reswm i mi fod yn optimistaidd: nid ydynt wedi bod yn ceisio sgorio pwyntiau. Maent wedi derbyn y ffaith bod angen i ni wneud yn well. Roedd rhan o'r sgwrs honno’n ymwneud â sut yr ydym yn annog rhagor o fyfyrwyr sy'n hanu o Gymru i ymgymryd â gyrfaoedd mewn meddygaeth, a sut y gallwn ddarparu hynny i ystod ehangach o bobl hefyd. Felly, mae'n fater o ehangu mynediad, yn ogystal â chynyddu niferoedd. Mae hynny'n bendant iawn yn rhan o'r sgwrs yr ydym yn ei chael, oherwydd hoffem weld rhagor o fyfyrwyr o Gymru yn dewis ymgymryd â'u hyfforddiant meddyg teulu yma. Mae ystod o fyfyrwyr o Gymru yn barod i fynd i rannau eraill o'r DU a thramor i ymgymryd â'u hyfforddiant meddygol. Mae amrywiaeth o resymau pam y mae pobl yn gwneud hynny. Os edrychwch ar israddedigion newydd sy’n mynd i mewn i yrfa mewn meddygaeth, efallai y byddant yn awyddus i gael profiad gwahanol, oddi cartref. Nid oes rheswm pam na ddylai fod cyfleoedd ardderchog iddynt yma yng Nghymru. Ond, er enghraifft, un gymhariaeth uniongyrchol yw’r gweithlu hyfforddi nyrsys. Oedran cyfartalog nyrs dan hyfforddiant sy’n dechrau yw 29. Maent mewn sefyllfa wahanol iawn, os mynnwch chi, i’ch israddedigion nodweddiadol, o ran eu gwreiddiau mewn ardal benodol a’u cyfrifoldebau. Felly, mae angen i ni gydnabod y gwahanol grwpiau o bobl yr ydym yn ymdrin â nhw, a sut yr ydym yn gwneud hynny’n ddeniadol ac yn dileu rhwystrau i sicrhau bod rhagor o fyfyrwyr o Gymru yn astudio meddygaeth yma yng Nghymru.

Mae hyn hefyd yn ymwneud â’r pwynt am brofiad gwaith. Mae hynny'n rhywbeth yr ydym wrthi'n ei ystyried, nid yn unig o fewn y rhan meddygon teulu a meddygon o'r gweithlu yma, ond yr ystod eang o yrfaoedd sy'n bodoli o fewn y GIG, a gwneud yn siŵr bod y GIG yn fwy rhagweithiol o ran ymgysylltu â’r boblogaeth leol y mae'n ei gwasanaethu, yn gweithio gyda hi ac ar ei chyfer, gan dynnu sylw at yr holl ystod o yrfaoedd sydd ar gael yn y gwasanaeth iechyd gwladol i bobl iau hefyd. Rwy'n disgwyl y byddaf yn gallu dweud mwy wrthych am yr hyn y mae'r GIG yn ei wneud, ond mae disgwyliad clir iawn gan y Llywodraeth i'r GIG y ceir cynnig profiad gwaith llawer ehangach, sy’n ymwneud â sicrhau bod pobl yn cael y cyfle i ddod i mewn yn iau, yn ogystal ag i bobl sy’n mynd yn hŷn ac yn meddwl am ddewisiadau gwahanol yn ddiweddarach yn eu bywyd academaidd hefyd. Mewn gwirionedd, o ran profiad a gwneud cyfleoedd mewn meddygaeth, nid wyf wedi ei gwylio eto, ond mae cyfres newydd ddechrau ar S4C, sy’n edrych ar hyfforddiant meddyg. A dweud y gwir, roedd Prifysgol Caerdydd a'r ysgol feddygol yn wirioneddol gadarnhaol am y ffordd yr oedd honno’n mynd i gyflwyno'r cyfle i fod yn feddyg, yr hyn y mae'n ei olygu mewn gwirionedd a’r hyn y gall ei roi i rywun—nid dim ond o ran yr enillion ariannol, ond gyrfa wirioneddol werth chweil o fewn pob rhan o feddygaeth, gan gynnwys gofal sylfaenol hefyd.

Nawr, os caf ddod yn ôl at eich pwynt olaf yn y fan yna am ble’r ydych yn dechrau ac am siâp gofal sylfaenol, wel, roeddech chi’n dweud nad ydym mewn sefyllfa gynaliadwy. Nid yw'r ffordd bresennol o weithio yn gynaliadwy, ac felly, bydd angen i rannau helaeth o ofal iechyd edrych yn wahanol ymhen pum mlynedd—dylem fod eisiau i hyn ddigwydd. Y pwynt yw y dylem gynllunio iddynt edrych yn wahanol mewn ffordd sy'n gwasanaethu anghenion ein poblogaeth orau. Yr her yma yw sut yr ydym yn sicrhau nad yw newid yn rhywbeth sy’n anochel yn digwydd inni—ein bod yn ei reoli ac yn cymryd perchnogaeth ohono. A dyna beth rwy'n ceisio ei wneud gyda'n partneriaid. Mae'n rhaid imi ddweud, hyd yn hyn, wrth ymgysylltu yn y tymor hwn, y bu agwedd gadarnhaol â phleidiau eraill yn y Siambr hon, ac rydym i gyd yn edrych i’r un cyfeiriad ar hyn o bryd. Nawr, bydd hynny'n golygu, mewn gofal sylfaenol, fodd bynnag, ein bod yn disgwyl y bydd nifer llai o feddygfeydd. Mae’n debygol y bydd gennym lai ohonynt. Rydym yn debygol o weld mwy o uno. Rydym yn debygol o weld mwy o ffederasiynau hefyd. Mae ffederasiwn yn dechrau ym Mhen-y-bont, a chredaf fod hwnnw’n enghraifft gadarnhaol. Gallai olygu, dros ardal ehangach, y byddwch yn darparu gwahanol wasanaethau i’r boblogaeth, a hefyd y bydd gennych wasanaethau mwy cadarn. Felly, nid oes gennyf gynllun penodol i gyflwyno nifer penodol o bractisau i reolaeth bwrdd iechyd lleol; ein nod yw sicrhau bod gennym weithlu gofal sylfaenol gwirioneddol gynaliadwy ar ôl troed sy'n gwneud synnwyr ac sy’n gyffredinol gynaliadwy, a bydd hynny'n golygu newid. Ac o gofio nifer y meddygfeydd un person a dau berson sydd gennym yng Nghymru, mae’n ddealladwy y bydd rhywfaint o newid, ac mae hynny'n creu ansicrwydd i unigolion sy'n gweithio i’r meddygfeydd hynny ac i'r boblogaeth leol. Ein her yw sut yr ydym yn ymdrin â hynny mewn ffordd wirioneddol aeddfed ac adeiladol heb geisio manteisio ar ofn a chyfleoedd i sgorio pwyntiau ar unwaith, ond dweud mewn gwirionedd, 'Sut yr ydym am wneud yn siŵr, mewn pum mlynedd, y bydd gofal sylfaenol mewn gwell sefyllfa, yn fwy cynaliadwy, ac y bydd gan bobl ffydd wirioneddol yn ansawdd y gwasanaethau y maent yn eu cael ac yn cymryd rhan ynddynt'.

Wel, Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n falch bod dadl y Ceidwadwyr Cymreig yr wythnos diwethaf wedi cael effaith mor ysgogol arnoch, oherwydd mae'r datganiad hwn mewn gwirionedd yn sôn am y rhan fwyaf o'r gofynion a gyflwynwyd gennym, neu awgrymiadau, ar gyfer yr hyn y gallem ei wneud i wella recriwtio meddygon teulu yng Nghymru. Mae gennyf, fodd bynnag, un neu ddau o gwestiynau i'w gofyn ichi.

Gadewch imi ei gwneud yn glir fy mod wir yn croesawu hyn, ond hoffwn ofyn: a wnaethoch chi gynnal ymarfer gwersi a ddysgwyd o'r rhaglen recriwtio meddygon teulu flaenorol? Rwy'n meddwl mai 2012 neu 2014 ydoedd; ni allaf gofio, a bod yn onest, pa un o'r ddwy flynedd hynny oedd hi, ond rwy’n gwybod nad oedd y niferoedd yn dda iawn, oherwydd rwy’n meddwl y byddai hynny'n ddefnyddiol iawn i wneud yn siŵr ein bod wedi rhoi sylw i bopeth. Ac eto, fel y dywedwch, rydych yn mynd i dargedu myfyrwyr meddygol nad ydynt wedi dewis arbenigedd eto. A fydd hyn hefyd yn golygu y byddwch chi’n gweithio gyda'r ddeoniaeth i geisio sicrhau bod meddygfeydd teulu yn rhan o gylchdro meddyg iau? Oherwydd rwyf yn meddwl bod hyn yn gwbl hanfodol o ran ennyn diddordeb meddygon ifanc yng nghymhlethdodau meddygfeydd teulu, a rhoi cyfle iddynt gymryd rhan yn hynny, a sylweddoli y gall hynny fod yn ffordd werth chweil ymlaen.

Rwy'n falch iawn o weld, wyddoch chi, eich bod wedi derbyn y ffaith bod yn rhaid inni ddenu’r meddygon a'u teuluoedd, ond beth fyddai hynny’n ei olygu mewn termau real? Beth ydych chi'n feddwl y gallem ni ei wneud, neu y gallai eich Llywodraeth chi ei wneud, i sicrhau y byddai partner meddyg hefyd yn gallu dod o hyd i waith yn y math o broffesiynau yr hoffai weithio ynddynt yma yng Nghymru, yn enwedig wrth inni symud ymhellach i ffwrdd oddi wrth brif ddinasoedd, wyddoch chi, Abertawe, Caerdydd ac, yn wir, y gogledd ac i mewn i'r ardaloedd mwy gwledig? Mae'n anoddach cael swyddi yn gyffredinol, heb sôn am y math o swyddi y gallai partner fod yn dymuno mynd amdanynt.

A ydych chi wedi sôn, yn hyn, yn eich rhaglen recriwtio, am y pryderon ynghylch prynu i mewn i feddygfeydd anodd neu rai sy’n cael anawsterau? Rwyf wir wedi derbyn eich pwynt am yr indemniad proffesiynol, ac rydych chi’n sôn am ymdrin â phryderon pobl sy'n darparu gwasanaethau bob dydd, fel bod Cymru yn dod yn wlad o ddewis. Wel, wrth gwrs, mae angen inni hefyd edrych ar gostau prynu i mewn i feddygfa a safon y seilwaith y gallai pobl fod yn prynu i mewn iddo. Felly, a fyddwch chi’n edrych ar hynny?

A fyddwch chi’n rhoi sylw i’r gwahaniaeth rhwng cyflog ar ôl treth meddygon yng Nghymru a meddygon yn Lloegr? Hynny yw, yn nodweddiadol yn Lloegr—. Mae eu cyflog ar ôl treth tua 10 y cant yn uwch, ac rwy’n meddwl tybed a yw hynny'n ffactor, a tybed a ydych chi’n mynd i gael golwg ar hynny.

Tybed pwy fydd yn talu am y rhaglen recriwtio hon. A allech chi roi rhyw syniad inni? A ydych chi wedi rhoi arian o'r neilltu ar ei chyfer, oherwydd, o ystyried bod diffyg cyfunol presennol yr holl fyrddau iechyd lleol tua £78 miliwn, rwy’n meddwl tybed a ydynt yn ariannu'r rhaglen recriwtio yn eu hardaloedd, ynteu a yw hyn yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru’n bwriadu ei ariannu, ynteu a fyddwch yna’n ad-dalu’r costau yn ôl allan eto?

Roedd gennyf ddiddordeb mawr mewn gweld eich sylwadau am eich gwaith gyda Deoniaeth Cymru i ddatblygu cynllun cymhelliant potensial yn rhan o becyn ehangach i gefnogi ardaloedd o Gymru sy'n wynebu heriau penodol i ddarparu meddygon teulu. Nawr, mae’n rhaid mai ardaloedd gwledig yw llawer o hynny, ac roeddwn i’n meddwl tybed a allech chi ymhelaethu ychydig mwy ar hynny oherwydd, fel y gwyddoch, yn enwedig yn y gorllewin, rydym yn dioddef prinder difrifol o feddygon teulu, a byddai gennyf ddiddordeb mewn deall hynny.

Yna, yn olaf, roeddwn yn falch iawn o weld eich bod wedi sôn am y ffaith y bydd y cam nesaf yn ymdrin â'r heriau sy’n wynebu proffesiynau gofal sylfaenol eraill. Rwy’n meddwl fy mod wedi dweud hyn nawr tua tair gwaith, ac rwy’n mynd i’w ddweud am y bedwaredd tro: mae 30 y cant o’r nyrsys mewn ymarfer cyffredinol dim ond yn Hywel Dda yn bwriadu gadael o fewn y pum mlynedd nesaf, felly rwy’n meddwl bod gennym broblem tra sylweddol ar y ffordd, a tybed a allwch chi roi rhyw syniad inni pryd y gallai’r cam nesaf hwnnw ddechrau, oherwydd mae angen inni geisio rhoi, yn amlwg, pobl ar waith neu mewn hyfforddiant cyn inni gyrraedd y pwynt lle’r ydym mewn trafferth wirioneddol.

Mae'n ddrwg gen i, Lywydd—mae un cwestiwn arall a dweud y gwir, sef: a ydych chi’n rhagweld codi neu gynyddu o fewn cyfnod byr, a cheisio codi, nifer y lleoedd hyfforddi sydd ar gael yng Nghymru? Rwy'n meddwl eich bod wedi cyfeirio at hynny wrth ateb Rhun, ond byddai gennyf ddiddordeb mawr mewn gwybod a yw hynny’n un o'ch uchelgeisiau, ac os ydyw, pa mor hir y gallai gymryd i gyflawni hynny?

Diolch unwaith eto am y gyfres o gwestiynau, ac unwaith eto am yr ymgysylltiad adeiladol, cyn heddiw ac yn ystod y dydd hefyd. Rwy'n hapus i ddweud bod y meysydd yr ydym yn bwriadu ymdrin â nhw heddiw ar ein meddyliau cyn i’r Ceidwadwyr Cymreig osod eu cynllun dadl. Mae'n gyd-ddigwyddiad doniol, onid yw? Ond dyna ni.

O ran y pwyntiau a wnewch am yr ymgyrch flaenorol, gadewch inni ddechrau gyda hynny. Mae gwersi wedi eu dysgu am yr amser a gymerodd a hefyd am y negeseuon a pha mor gadarn oedd y rheini hefyd. Felly, yn sicr mae angen dysgu’r cysondeb hwnnw. Mae yna hefyd rywbeth am—ac mae'n bwynt yr ydych wedi’i wneud yr ydym wedi mynd ati i’w ystyried, ac mae wedi ei atgyfnerthu gan bartneriaid hefyd—edrych ar y person cyfan a'r wlad gyfan. Felly, rydych yn edrych ar y person cyfan fel meddyg teulu; beth arall yr hoffai ei wneud? Mae rhai rhannau o Gymru wedi bod yn dda iawn am wneud hyn, ac i fod yn deg, yn y gogledd-orllewin a’r de-orllewin maent wedi bod yn llawer gwell am hysbysebu popeth y gall rhywun ei gael o fyw a gweithio yn y rhan honno o'r byd. Felly, byddai rhai pobl wir yn hoffi’r ffordd o fyw sydd ar gynnig yno. Ac i bobl eraill, nid yw'n union yr un fath, ond rydym yn cael grŵp penodol o bobl sydd wir yn awyddus i fyw yn rhywle hefyd, ac mae hynny'n werthfawr iawn.

Mae’r unigolyn hwnnw, wrth gwrs—weithiau mae’n dod â dibynyddion, ac ar adegau eraill nid yw’n gwneud hynny. Mae hynny’n rhan o'r pwynt unigoledig ynglŷn â nid dim ond cynnig Cymru, ond yr hyrwyddwyr recriwtio: deall sut mae hyn yn edrych os ydych yn dymuno adleoli i Gymru, a beth sy'n bwysig i chi? Nid dim ond mater o’r lleoliad unigol ydyw, ond wrth gwrs, o fewn ardal ehangach teithio i'r gwaith. Rydym yn gwybod bod llawer o bobl yn teithio cryn bellter i mewn i’r gwaith bob dydd, ac nid yw gweithwyr iechyd proffesiynol yn ddim gwahanol yn hynny o beth. Felly, mae'n fater o ddeall yr hyn a fydd yn gwneud gwahaniaeth i’r unigolyn hwnnw, i’r cyd-destun teuluol yr hoffai weithio ynddo, a beth sy'n bwysig iddyn nhw hefyd. Wrth gwrs, rydym yn ariannu’r ymgyrch genedlaethol ar recriwtio, ac rwy'n edrych ymlaen at gymryd rhan yn hynny ar wahanol adegau, ond yn arbennig at weld beth yw’r ymateb gan ein partneriaid a'r cyswllt a fydd ganddynt gyda'u haelodau, ac yna yn y pen draw at weld sut mae hynny’n edrych o ran canlyniadau i bobl sydd yn dymuno adleoli a byw a gweithio yma yng Nghymru.

Felly, nid ydym wedi cael mewnbwn penodol bod cyflog ar ôl treth yn broblem. Mae rhywbeth yn y fan yna am sut i ddefnyddio cymhellion yn glyfar, er hynny. Dyna pam mae bondio’n broblem, ac yn yr ardaloedd hynny lle ceir sylfaen dystiolaeth gwirioneddol, bydd yn gwneud gwahaniaeth. Rhannau gwledig o'r wlad fyddai rhai o'r ardaloedd hynny, rwy’n dychmygu, ond mae rhannau eraill o Gymru nad ydynt yn wledig sy’n dal i wynebu heriau penodol. Felly mae angen inni feddwl pa mor glyfar yr ydym efallai wrth ddefnyddio’r cymhellion hynny.

Nawr, ynglŷn â niferoedd hyfforddi, pwynt a wnaethoch, hoffwn fod yn glir nad wyf yn mynd i osod targed uwch ar gyfer niferoedd hyfforddi. Mae angen inni lenwi'r lleoedd presennol sydd gennym. A dweud y gwir, mae gennym gyfradd llenwi ychydig yn well na rhannau eraill o'r DU—rydym ychydig dros dri chwarter—ond yr her yw nad ydym yn llenwi ein rhifau o hyd. Pan fyddwn yn llawer nes at hynny, rwy’n hapus i edrych eto ar yr hyn sydd ei angen arnom o fewn ein gweithlu, y lleoliad rhanbarthol y mae’n rhaid inni weithio oddi mewn iddo, a gweld a yw wedyn yn ddoeth edrych ar ehangu hynny. Ond gadewch inni wneud yr hyn yr ydym eisiau ei wneud nawr yn iawn: hynny yw, llenwi'r lleoedd sydd gennym a gwneud yn siŵr bod gennym brofiad o safon uchel hefyd, oherwydd mae’r arolwg diweddar ar brofiad hyfforddiant, unwaith eto, yn dangos bod meddygon eu hunain, sy’n cael hyfforddiant, yn dweud mai Cymru yw’r rhan orau o'r DU i gael y profiad hyfforddi gorau un. Mae hynny'n bwysig iawn hefyd, felly mae llawer o bethau inni eu gwerthu mewn modd cadarnhaol.

Un o'r heriau yr ydym yn eu cydnabod yw’r ystâd gofal sylfaenol—nid dim ond y syniad, os mai chi yw’r dyn neu’r fenyw olaf sy’n sefyll mewn meddygfa, a bod gennych yr holl rwymedigaethau, a hen adeilad nad yw bellach yn addas i’w ddiben, y gall hynny fod yn faich gwirioneddol—sy’n gallu bod yn anghymhelliad i bobl brynu i mewn i feddygfa. Mae hynny'n rhywbeth am y model hefyd. Mae hefyd yn rhywbeth am—ac mae hyn yn her sy’n ymwneud â sut yr ydym yn defnyddio adnoddau cyhoeddus o ran ailfodelu ac ail-lunio gofal sylfaenol, ac os edrychwch ar bron bob enghraifft o adeiladau gofal sylfaenol newydd y mae Llywodraeth Cymru a byrddau iechyd wedi buddsoddi ynddynt, mae'n fodel gwahanol yr ydym yn buddsoddi ynddo, ac mae'n darparu nid yn unig y gwahanol fath o ansawdd a phrofiad i'r claf ac i'r staff sy'n gweithio yno, ond mae bron bob amser yn rhoi profiad newydd, ac nid dim ond profiad newydd ond gwasanaethau newydd. Ac mae hynny'n bwysig iawn, hefyd, felly rydym yn ceisio gwneud yn siŵr mai’r cynllun yr hoffem ei gael ar gyfer gofal sylfaenol, mewn ffordd fwy cydgysylltiedig, integredig, yw’r hyn yr ydym mewn gwirionedd wedyn yn buddsoddi ynddo—rydym yn buddsoddi mewn rhan o'r ystâd gofal sylfaenol newydd. Felly, unwaith eto, mae hynny'n rhan o fod yn glyfar ar gyfer y dyfodol, gan wneud yn siŵr bod y ddau beth yn gydgysylltiedig.

O ran y pwynt am ddod i gysylltiad â gofal sylfaenol, mae partneriaid yn sôn yn rheolaidd wrthym am hyn. Mae gwaith diddorol yn cael ei gynnal yng Nghaerdydd gyda'r rhaglen C21, sy’n gwneud yn siŵr bod dod i gysylltiad â gofal sylfaenol yn bendant yn rhan o hynny—ei fod yn fwriadol yn hytrach nag yn ddamweiniol—ac mae hynny hefyd yn mynd i mewn i'n gwaith gyda phroffesiynau eraill yn ogystal. Felly, rydym yn edrych ar fframweithiau gyrfa, a bydd gennyf fwy i'w ddweud am weithwyr gofal iechyd proffesiynol perthynol yn ystod yr hydref hwn hefyd. Rydym yn edrych ar ehangu niferoedd hyfforddi ar gyfer ystod o wahanol broffesiynau hefyd—penderfyniad a wnaethpwyd gan y Gweinidog blaenorol—ac felly rydym yn wirioneddol o ddifrif am dyfu’r gweithlu mewn ardaloedd lle mae angen inni wneud hynny. Rydym yn cydnabod bod hynny'n rhan bwysig o'r hyn yr ydym yn ei wneud, ac mae hefyd yn fater o newid y model—felly nid dim ond y rhifau, ond sut y mae pobl yn gweithio gyda'i gilydd, felly nid dim ond fferylliaeth gymunedol, ond yr holl rannau gwahanol, y therapyddion a'r gwyddonwyr hefyd a'r hyn y gallant ei wneud, gan weithio ochr yn ochr â meddygon teulu. Mae agweddau yn newid ac mae’r gymuned meddygon teulu yn fodlon ymgysylltu â’r holl bobl hynny i fynd ati mewn gwirionedd i ail-lunio gofal sylfaenol, ac rwy’n meddwl y bydd clystyrau’n rhan bwysig o hynny, hefyd.

Diolch am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy’n falch bod Llywodraeth Cymru yn derbyn bod argyfwng ym maes gofal sylfaenol. Dymunwn bob llwyddiant ichi â’r ymgyrch hon, oherwydd mae angen dybryd ar Gymru am fwy o feddygon teulu, neu bydd gennym broblem enfawr. Yn anffodus, nid yw eich cynigion yn gwneud llawer i’n helpu ni yn y sefyllfa sydd ohoni. Wrth i’r GIG baratoi am bwysau blynyddol y gaeaf, rydym eisoes yn gweld mwy o faich ar ofal sylfaenol. Mae Coleg Brenhinol y Meddygon Teulu’n dweud wrthym bod rhai o gynlluniau pwysau gaeaf byrddau iechyd yn galw am fwy o waith ar hyd a lled—bod gwasanaethau gofal sylfaenol mewn rhai ardaloedd eisoes wedi cyrraedd eithaf eu gallu, neu wedi mynd y tu draw i hynny. Felly nid yw'r cynlluniau hyn yn ddichonadwy ar hyn o bryd.

Beth mae Llywodraeth Cymru’n ei wneud i sicrhau nad yw cynllunio gaeaf yn rhoi beichiau ychwanegol ar ofal sylfaenol? Hyd nes y bydd gennym ddigon o feddygon teulu i leihau'r baich gwaith ar ein staff gofal sylfaenol presennol, mae'n rhaid inni wneud mwy i leihau'r baich ar ymarfer cyffredinol. Ysgrifennydd y Cabinet, pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i rhoi i ddarparu cyllid ychwanegol i feddygfeydd teulu i gyflogi staff clinigol er mwyn lleihau'r baich gwaith ar feddygon teulu? Rydym yn croesawu'r newyddion y bydd cam nesaf yr ymgyrch yn edrych ar yr heriau sy’n wynebu proffesiynau gofal sylfaenol eraill.

Fodd bynnag, Ysgrifennydd y Cabinet, mae angen gwneud llawer mwy i annog a hyfforddi staff, fel parafeddygon, ffisiotherapyddion a nyrsys iechyd galwedigaethol, i weithio ym maes gofal sylfaenol yn hytrach na’u swyddogaeth draddodiadol mewn gofal eilaidd. A wnaiff Llywodraeth Cymru wneud y gwaith i sicrhau bod gofal sylfaenol yn cael ei weld fel dewis gyrfa ddichonol i'r rhai sy'n ystyried gyrfa mewn gofal eilaidd? Mae Coleg Brenhinol y Meddygon Teulu yn dweud wrthym bod y rhan fwyaf o feddygon teulu a'u staff wedi’u gorymestyn ar hyn o bryd. Beth mae Llywodraeth Cymru’n ei wneud i sicrhau bod meddygon teulu a'u staff, sy'n dioddef straen oherwydd llwythi gwaith gormodol, yn cael eu cefnogi'n llawn a bod gwasanaethau iechyd galwedigaethol ar gael iddynt hwy eu hunain?

Ac, yn olaf, Ysgrifennydd y Cabinet, cydnabyddir yn eang bod gofal sylfaenol wedi’i danariannu’n enbyd, ac er ein bod yn croesawu'r arian yr ydych wedi'i gyhoeddi heddiw, mae Coleg Brenhinol y Meddygon Teulu yn dweud wrthym nad yw’r clystyrau’n gweithio mewn rhai ardaloedd, a bod yr arian yn araf i hidlo drwodd. Beth mae Llywodraeth Cymru’n ei wneud i sicrhau bod y cyllid a gyhoeddwyd heddiw yn cyrraedd y rheng flaen mewn gwirionedd? Diolch yn fawr.

Diolch i lefarydd UKIP am ei chyfres o sylwadau a chwestiynau. Dechreuaf yn y dechrau gyda'r anffodus ond yr angenrheidiol.

Pan fyddwch yn dweud bod—. Nid yw'r Llywodraeth yn derbyn bod yna argyfwng, ac rwy’n meddwl bod yr iaith yn wirioneddol bwysig. Rydym yn derbyn bod yna her wirioneddol iawn, ac mae'n her arbennig mewn gwahanol rannau o Gymru, ac mae yna her ledled y DU ac yn rhyngwladol, ond nid yw'n rhywbeth sydd ar fin cwympo o fewn y diwrnod nesaf. Felly, rwyf wir yn glir ynghylch yr iaith. Nid yw hynny'n golygu nad yw staff dan bwysau; nid yw'n golygu nad oes gwasanaethau dan bwysau; nid yw'n golygu y gallwn osgoi newid nac y bydd newid yn hawdd. Ond pan fyddwn yn edrych ar hyn—a byddaf yn ymdrin â'r pwynt a wnaethoch yn gynharach ynglŷn â sut yr ydym yn cefnogi staff—y gwir yw ein bod wedi gweithio gyda gofal sylfaenol i wneud yn siŵr bod gwell cymorth iechyd galwedigaethol ar gael i staff o fewn y lleoliadau hynny. Felly, mae'n gam cadarnhaol ymlaen yr ydym eisoes wedi’i gymryd. Mae hynny'n rhan o'r hyn yr ydym yn ceisio ei wneud, gan weithio ochr yn ochr â'r proffesiwn gofal sylfaenol ehangach.

Rhof sylw i’ch sylwadau a’ch cwestiynau am bwysau’r gaeaf hefyd. Rhan o'r her bob gaeaf yw ein bod yn gwybod y byddwn yn wynebu, yn anochel, mwy o bobl yn dod i'r ysbyty sydd yn gyffredinol yn mynd i fod yn hŷn ac yn salach; wrth i’n poblogaeth heneiddio, dyna’r proffil a fydd gennym. Yn ddiddorol, mae'r niferoedd yn llai yn y gaeaf, ond mae'r angen yn fwy. Felly, dyna pam mae gennym ein heriau gwahanol. Rwyf yn clywed yn rheolaidd gan rai pobl nad oes y fath beth â phwysau gaeaf mwyach, mae'r pwysau drwy gydol y flwyddyn, ond rydym yn gwybod yn iawn bod proffil y bobl ag angen cymorth gofal iechyd yn newid, ac mae'n fwy acíwt yn y gaeaf. Nid yw dim ond ceisio cynyddu capasiti o fewn gofal eilaidd yn rhan o'r ateb; mae'n fater o sut yr ydym yn gweithio i osgoi pobl yn cael eu derbyn i’r ysbyty yn y lle cyntaf, i osgoi’r sefyllfa lle maent yn mynd i mewn i ysbyty. Os mai eich profiad yw eich bod yn mynd i mewn i adran damweiniau ac achosion brys ac nad ydych yn cael eich derbyn, pe gallech fod wedi cael gofal yn eich cartref eich hun ac y gallech fod wedi osgoi’r profiad hwnnw, mae hynny’n amlwg yn well.

Felly, mae hefyd yn fater o’r ffordd yr ydym yn gweithio gyda gwahanol bartneriaid, nid dim ond i gadw pobl yn eu cartrefi eu hunain, ond hefyd i gael pobl yn ôl i'w cartrefi eu hunain cyn gynted â phosibl. Felly, mae'n fater o osgoi derbyniadau, a hefyd lleihau oedi wrth drosglwyddo gofal. A dylai fod rheswm dros rywfaint o obaith, oherwydd mae gennym amrywiaeth o wahanol enghreifftiau ledled Cymru lle mae osgoi derbyniadau yn y modd hwnnw yn gweithio ac yn gweithio'n dda, ac mae bron bob amser oherwydd bod meddygon teulu a'r gweithlu gofal sylfaenol ehangach yn ymgysylltu â phartneriaid gofal cymdeithasol a thai i ddeall pwy sydd yn y perygl mwyaf o orfod mynd i'r ysbyty o bosibl, ac yna beth yr ydych yn ei wneud i sicrhau bod yr unigolyn yn cael ei gefnogi’n briodol i wneud yn siŵr naill ai nad oes angen iddo fynd i mewn neu y gellir ei ddychwelyd i’w gartref ei hun, gyda chymorth priodol, os oes angen ei dderbyn i gael gofal yn yr ysbyty.

Ein her, fel erioed, yw dysgu ar draws y system gyfan, gwneud hynny’n fwy cyson ac yn gyflym ar draws y system. Felly, nid wyf yn mynd i esgus y bydd y gaeaf yn hawdd. Gweinidog ffôl mewn unrhyw Lywodraeth o unrhyw liw gwleidyddol a fyddai’n dweud nad aiff unrhyw beth o'i le yn y gaeaf. Yn anochel, bydd pwysau a heriau, ac nid fi fydd yn wynebu’r her fwyaf, ond y staff o fewn y gwasanaeth a fydd yn ceisio darparu gofal o safon uchel wrth i’r galw godi. Ond, fel y dywedais, rwy’n meddwl mai’r ymagwedd sydd gennym yma, y dylem fod yn wirioneddol falch ohoni, yw'r uchelgais i gael mwy o ofal yn nes i'r cartref ac, yn wir, cydnabod yn briodol yr ymagwedd system gyfan, gofal iechyd yn ei gyfanrwydd, gyda gofal cymdeithasol a gyda phartneriaid ym maes tai yn arbennig.

Yn olaf, rhof sylw i’ch pwynt am glystyrau gofal sylfaenol ac am arian sy’n mynd i ofal sylfaenol i helpu i gefnogi rhai o'n huchelgeisiau am yr arian y gall pobl ei wario eu hunain. Nodais yn y datganiad, ac rwyf wedi dweud o'r blaen yn y Siambr hon, fod y £10 miliwn ar gyfer clystyrau wedi'i ddyrannu iddynt hwy ei wario. Mae'n rhaid iddynt weithio ochr yn ochr â'u byrddau iechyd lleol, ond yn y bôn, mae'r arian hwn o fewn eu rheolaeth eu hunain. Felly, mae hwnnw'n arian newydd sy'n cyrraedd y rheng flaen, ac yn yr un modd mae'n cael ei wario ar ddarparu mwy o staff rheng flaen. Mae llawer o glystyrau wedi penderfynu cyflogi fferyllwyr clinigol. Mae meddygon teulu yn cydnabod bod budd gwirioneddol i hynny. Felly, mae mwy o staff yn cael eu cyflwyno, ond bydd pob clwstwr yn dewis cyflogi mewn amrywiaeth o wahanol broffesiynau, a hwy fydd yn dewis sut i ddefnyddio eu harian gyda'u partneriaid. Y rheswm pam maent yn bodoli yw i wneud yn siŵr y gall pobl reoli a deall eu poblogaethau gofal iechyd lleol, i reoli'r gofal iechyd hwnnw ac i ddarparu'r gorau un i’r boblogaeth.

Felly, ni fyddwn yn disgwyl gweld yr arian yn cael ei wario yn union yr un ffordd ym mhob un clwstwr, ond mae’n rhaid i bob un o'r clystyrau gofal sylfaenol hynny fod â’r gallu i benderfynu beth i'w wneud, i benderfynu beth fydd y budd iechyd, ac yn wir i allu bwrw ymlaen a gwario eu harian. Dyna'r pwynt a wneuthum wrth gyfarfod ag is-gadeiryddion y GIG yr wythnos hon: mae angen inni weld yr arian yn cyrraedd y rheng flaen, ac ni hoffwn fod mewn sefyllfa lle mae clystyrau’n cwyno wrthyf am y cynlluniau sylweddol a oedd ganddynt i wneud gwahaniaethau go iawn ond nad oeddent wedi gallu cael yr arian drwy fyrddau iechyd lleol. Ar ôl y flwyddyn gyntaf, roedd cwynion, rwy’n meddwl, ond nid wyf yn disgwyl gweld y problemau hynny’n codi o fewn y flwyddyn hon o gwbl.

Rwy’n croesawu'r pwyntiau a wnaeth Ysgrifennydd y Cabinet yn y datganiad, ac rwy’n meddwl y byddant yn sicr yn helpu'r sefyllfa. Yn ystod y toriad, ymwelais â Chanolfan Feddygol Gogledd Caerdydd, ac roeddent yn gwneud ymdrechion da iawn yno i geisio trin y claf cyfan i geisio osgoi triniaeth feddygol ddiangen a cheisio osgoi gorfod mynd i'r ysbyty. Gwnaed argraff dda iawn arnaf hefyd o weld eu hymdrechion i weithio'n agos iawn gyda gweithwyr meddygol proffesiynol eraill ac i weithio mewn ffordd sy'n ymestyn allan i'r gymuned. Rwy'n siŵr y byddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod yr holl bethau hyn yn hanfodol mewn meddygfa deulu lwyddiannus. Un o'r pwyntiau y gwnaethant eu codi gyda mi, ac a godais innau yr wythnos diwethaf, oedd eu pryder am y twf poblogaeth aruthrol sy'n debygol yng Nghaerdydd. Rwy'n gwybod bod anawsterau o ran darparu meddygon teulu mewn ardaloedd gwledig, er enghraifft, ac o bosibl, efallai, yng Nghaerdydd erbyn hyn, ond maent yn bryderus iawn am yr hyn a fydd yn digwydd yn y dyfodol. Felly, tybed a oes gan Ysgrifennydd y Cabinet unrhyw sylwadau am hynny?

Yr ail bwynt—bu cryn dipyn o drafodaeth am hyfforddiant a hyfforddiant meddygol yma heddiw. A fyddai'n cytuno ei bod yn hanfodol bod y cwricwlwm meddygol yn cynnwys hyfforddiant ymarferol ac yn gwneud y myfyrwyr yn ymwybodol o'r swyddi gwirioneddol y byddant yn eu gwneud pan fyddant yn mynd i mewn i gyflogaeth yn y pen draw? Rwy’n gwybod bod y cwricwlwm newydd yn ysgol feddygol Caerdydd bellach yn cynnig profiad llawer mwy ymarferol i'r myfyrwyr ac maent yn credu bod ehangder y profiad sy'n cael ei gynnig iddynt yn yr hyfforddiant hwnnw wedi arwain, eleni, at 55 y cant yn dewis aros yng Nghymru i wneud eu swydd sylfaen gyntaf; maent yn gweld hynny fel llwyddiant. Yn sicr, bydd rhai o'r bobl hynny’n feddygon teulu yn y pen draw. Felly, rwy'n siŵr y byddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod y cynnwys yn hollbwysig o ran sicrhau bod y myfyrwyr yn ymwybodol o'r hyn y gallant ei gyflawni drwy fod yn feddyg teulu. Rwy'n credu bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi dweud yn ei ddatganiad, neu wrth ateb cwestiynau, nad yw’r swydd efallai’n cael ei gweld fel bod yn swydd ddeniadol ac rwy’n meddwl ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gwneud cymaint â phosibl i ddangos y cyfleoedd a all fod yno i feddyg teulu.

Dywedodd Canolfan Feddygol Gogledd Caerdydd rywbeth diddorol iawn wrthyf am ymweliad yr oeddent wedi’i wneud, ynghyd â swyddogion eraill—rwy’n meddwl efallai fod swyddogion Llywodraeth Cymru wedi mynd hefyd—i Ganolfan Bromley by Bow yn nwyrain Llundain, sy’n ganolfan eithaf enwog, lle mae'r feddygfa deulu wedi ei lleoli mewn canolfan gymunedol lle ceir caffi cymunedol, a lle ceir llawer o faterion iechyd a lles. Mae yno i ddiwallu anghenion y gymuned gyfan ac rwy'n meddwl mai dyna'r pwynt y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi bod yn ei wneud yn ei atebion heddiw. Felly, a fyddai'n cytuno y byddai’r math hwnnw o ddatblygiad yn helpu i wneud i ddarpar feddygon teulu weld gwerth bod yn feddyg teulu a gallu gweithio yn y ffordd gyfannol y mae rhai meddygfeydd yn ceisio ei wneud?

Diolch i Julie Morgan am y gyfres o gwestiynau a’r enghreifftiau y mae hi'n eu rhoi o'i hetholaeth hi, sef Gogledd Caerdydd. Dechreuaf gyda'r pwynt a wnewch am y sefyllfa y mae Caerdydd ynddi, sy'n wahanol i lawer o rannau eraill o Gymru. Mae'n ddinas sy'n ehangu: mae hynny'n rhywbeth cadarnhaol ond mae hefyd yn cyflwyno gwahanol heriau. Dyna pam yr wyf yn ofalus, pan fo Aelodau eraill yn fy annog i dderbyn mai’r her fwyaf bob amser yw darparu gofal iechyd gwledig, ein bod yn dweud bod yn rhaid inni dderbyn bod y cyd-destun y darperir gofal iechyd ynddo yn amrywio a bod yna amgylchiadau penodol—rwyf bob amser yn clywed gwahanol fersiynau o 'triniwch fi’n deg', boed nhw’n gynrychiolwyr gwledig yn sôn am wahanol heriau mewn rhannau gwledig o Gymru, neu ddinas Caerdydd yn wynebu heriau penodol, neu gymunedau yn y Cymoedd sy’n wynebu heriau penodol hefyd. Mae'n fater o sut yr ydym yn ymdrin â’r rheini’n addas ac yn briodol, ac mae gennym ffordd deg sydd mewn gwirionedd yn tanddatgan sut caiff cyllid ychwanegol ei ddyrannu, ond sydd hefyd mewn gwirionedd yn ymwneud â sut yr ydym yn denu pobl i mewn i wahanol rannau o'n gwlad i weithio, oherwydd mae rhai rhannau o Gaerdydd yn fwy deniadol i weithio ynddynt nag eraill hefyd. Felly, mae heriau gwahanol o fewn y ddinas yn ogystal â'r heriau hynny tu allan. Ond mae'n bwynt da bod angen inni ystyried y rheini yn ein presgripsiynau a’n hymatebion polisi penodol.

Rwy'n hynod o falch o’i chlywed yn cyfeirio at Ogledd Caerdydd yn gweld, os mynnwch chi, y claf cyfan o ran ei sefyllfa gymdeithasol a'i leoliad teuluol a deall beth sy'n bwysig iddo, oherwydd efallai y bydd pobl â chyflyrau tebyg eisiau ymatebion gwahanol. Mae gwahanol lefelau o risg y mae pobl yn barod i’w cymryd o ran yr hyn y maent yn fodlon ac yn anfodlon ei wneud a sut y maent mewn gwirionedd yn gallu ymdopi a dod i ben. Felly, mae'n galonogol iawn clywed y sgwrs honno’n digwydd. Mae angen inni weld mwy o hynny ac mewn gwirionedd gweld y claf yn cymryd rhan briodol mewn sgwrs gyda'r gweithiwr meddygol proffesiynol am yr hyn sy'n bwysig iddo, yr hyn y mae mewn gwirionedd yn dymuno ei gyflawni a sut y mae yna’n gwneud dewisiadau gofal iechyd ar gyfer triniaeth, yn ogystal ag atal.

O ran y materion eraill hynny a all gael effaith ar iechyd rhywun, rydym yn gwybod bod amryw o feddygon teulu yn bod yn fwy rhagweithiol o ran deall ble a sut i gyfeirio pobl at ffynonellau eraill o gymorth a chyngor. Efallai y bydd meysydd eraill o'u bywydau yn effeithio arnynt a’u bod mewn gwirionedd yn mynd i feddygfa deulu gydag angen gofal iechyd pan mai math gwahanol o fater y mae angen ymdrin ag ef a’i ddatrys mewn gwirionedd—mae materion yn ymwneud â budd-daliadau, er enghraifft, yn rhai yr ydym yn gwybod bod llu o feddygfeydd teulu yn ymwneud â nhw. Cyfarfûm ag un nid nepell i ffwrdd sydd â threfniant rhagweithiol iawn gyda Chyngor ar Bopeth, er enghraifft. Mae’r broses atgyfeirio briodol honno wedi bod yn hynod ddefnyddiol iddynt o ran gwybod i ble i anfon pobl a sut i wneud hynny.

Mae hynny hefyd yn arwain i mewn i'ch pwynt am yr ystâd gofal sylfaenol a sut yr ydym yn ei hadeiladu. Nid dim ond Canolfan Bromley by Bow sy’n bodoli; mae ystod o enghreifftiau eraill o sut mae’r ffordd yr ydych yn cynllunio ac yn darparu meddygfa deulu yn gallu helpu i osod y cyd-destun ar gyfer darparu’r gofal iechyd hwnnw, a sut yr ydych yn cysylltu’n briodol â rhannau eraill o nid yn unig bywyd y claf, ond hefyd y feddygfa a sut y mae'n gweld ei chenhadaeth wirioneddol o ddarparu gofal iechyd i'w chymuned.

Mae hynny eto’n mynd yn ôl at eich pwynt olaf am y profiad o fewn hyfforddiant a beth sy'n digwydd pan fo pobl yn astudio meddygaeth. Er enghraifft, mae cwrs Caerdydd yn wahanol—mae ar gyfer myfyrwyr israddedig—i’r un i raddedigion yn Abertawe, ond mae’r adborth cynnar o Gaerdydd ac Abertawe ynglŷn â nifer y bobl sy'n hyfforddi yno, ac sy'n dewis gwneud eu gyrfa yng Nghymru wedyn hefyd, yn fy nghalonogi. Mae gan y ddau hanes da nid yn unig o ddod â phobl i astudio meddygaeth yma yng Nghymru, ond o’u cadw yma hefyd. Yr hyn yr hoffem geisio ei ddysgu a’i ddeall, wrth edrych ar addysg a hyfforddiant meddygol yn y dyfodol, yw sut y gallwn wneud mwy i sicrhau bod y profiad yn un gwerth chweil, ein bod yn cyflwyno gofal sylfaenol fel gyrfa sy’n wirioneddol werth chweil a bod y profiad yn eich helpu i fod yn weithiwr proffesiynol cyflawn, nid dim ond i ddeall, os mynnwch, yr agweddau technegol ar feddygaeth, ond y pwynt hwnnw am weld y claf cyfan a deall sut yr ydych yn ei helpu i wneud dewisiadau drosto ei hun i gael profiad gwirioneddol werth chweil.

Byddaf mor gyflym ag y gallaf ar hyn. Rydym yn clywed, er yn anecdotaidd, mai un o'r rhwystrau i recriwtio a hyfforddiant yng Nghymru yw’r camargraff braidd yn anffodus hwn bod yn rhaid ichi allu siarad Cymraeg i weithio yn y GIG yng Nghymru. Ond un o flaenoriaethau’r Llywodraeth—ac un yr wyf yn cytuno â hi—yw bod angen i unigolion allweddol o fewn gofal sylfaenol proffesiynol allu siarad Cymraeg er mwyn cynnig gwasanaeth i'r bobl hynny y maent yn eu gwasanaethu. A allwch chi ddweud wrthyf sut y bydd recriwtio a hyfforddi’r rhain, ni waeth o ble yn y byd y maent yn dod, yn sicrhau digon o sgiliau siarad Cymraeg ymhlith unigolion allweddol fel y gallant o leiaf gyfathrebu â phlant ifanc, unigolion ag anawsterau dysgu a phobl â dementia? Rwy’n sylweddoli y gallai fod gennych uchelgeisiau ehangach ar gyfer y sylfaen sgiliau yn ei chyfanrwydd, ond ar gyfer y tri grŵp unigol hynny o bobl, pa bwyslais ydych chi’n ei roi ar y rheini o fewn eich hyfforddiant?

Mae'n bwynt teg am y modd yr ydym yn ymdrin â'r Gymraeg yn rhan o bwysigrwydd cyfathrebu i ddarparu iechyd a gofal effeithiol. Rydym yn gwybod bod llawer o bobl sydd â dementia yn aml yn troi’n ddiofyn at eu mamiaith ac felly mae'n dod yn anoddach deall ieithoedd eraill y gallant fod wedi'u dysgu yn ystod eu bywydau a’u defnyddio i gyfathrebu. Felly, mae rheidrwydd gwirioneddol o ran ansawdd gofal iechyd—ynglŷn â sut yr ydym yn sicrhau bod y tîm gofal iechyd yn gallu cyflawni hynny. Bydd rhywfaint o hynny'n ymwneud â sut yr ydym yn helpu pobl i roi cyfleoedd iddynt i ddysgu Cymraeg ar ôl iddynt ddod yma, ond bydd hefyd yn ymwneud â'r tîm ehangach yn ogystal, oherwydd nid y meddygon teulu eu hunain o reidrwydd sy'n gorfod meddu ar y sgiliau iaith a’r gallu yn y Gymraeg. Mae'n rhaid i hyn ymwneud â’r ffordd y mae’r tîm cyfan yn gweithio gyda'i gilydd pan ei fod yn angen gwirioneddol, a’i weld yn y cyd-destun hwnnw. Mae hynny wedyn yn ymwneud â sut yr ydym yn recriwtio ein holl weithwyr proffesiynol yma yng Nghymru a beth mae hynny'n ei olygu yn y gwahanol swyddogaethau hynny o fewn y tîm gofal sylfaenol, nid dim ond mewn nyrsio ond yr holl therapyddion hefyd, oherwydd weithiau pan ydych yn deall yr hyn sydd ei eisiau ar bobl mae mewn cyd-destun ychydig yn wahanol i pan fydd angen y cymorth, y gefnogaeth a’r cyngor mewn gwirionedd, yn y pen draw, hefyd. Felly, mae'n ddull gwirioneddol gydgysylltiedig; mae'n cydnabod bod yr iaith yn fater o bwys, ond ar yr un pryd mae'n rhaid ei weld o fewn y cyd-destun tîm ehangach hwnnw lle’r hoffem ddarparu rhagoriaeth mewn gofal. Ein blaenoriaeth gyntaf yw deall yr hyn y gallwn ei wneud i ddenu mwy o bobl i aros yng Nghymru ac i ddod i Gymru i hyfforddi, i weithio ac i fyw. Mae hyn yn ymwneud â sut yr ydym yn galluogi pobl i wneud hynny, yn hytrach na chreu rhwystr nad oes angen iddo fod yno.

Wrth gwrs, mae’r gweithwyr gofal sylfaenol proffesiynol eraill sydd wedi'u cynnwys yn eich datganiad yn cynnwys nyrsys arbenigol sy'n gweithio yn y gymuned a'r cartref. Ym mis Tachwedd 2011, cynhaliais ddigwyddiad yn y Cynulliad ar nyrsys arbenigol. Ar y pryd, er enghraifft, dim ond un nyrs arbenigol sglerosis ymledol oedd yng Nghymru. Nodais na allem fforddio ymateb yn ddifeddwl a gwneud toriadau difeddwl gan fod nyrsys arbenigol yn y pen draw yn arbed arian ac yn darparu gwasanaeth pwysig. Siaradais am faint o arian oedd yn cael ei arbed ledled Cymru gan nyrsys epilepsi, clefyd Parkinson, MS a nyrsys arbenigol eraill, a sut y maent yn lleihau derbyniadau i'r ysbyty.

Mae Coleg Brenhinol y Ffisigwyr a Chymdeithas Niwrolegwyr Prydain yn argymell tri arbenigwr nyrsio clinigol i bob 0.5 miliwn o'r boblogaeth ar gyfer MS, er enghraifft. Roedd adroddiad Steers yn argymell un i bob 300 o gleifion, ond dim ond, er enghraifft, un nyrs MS sydd gennym yn y gogledd i boblogaeth o 1,100 o gleifion. Mae aelodau timau amlddisgyblaeth eraill wedi eu recriwtio, ond mae byrddau iechyd eraill sy'n darparu gwell cymarebau nyrsys clinigol arbenigol i gleifion hefyd yn cyflogi staff yn y swyddi hyn. Sut, felly, y byddwch chi’n ymdrin â’r sefyllfa lle, er enghraifft, mae’r lefel a argymhellir gan Steers yng Nghaerdydd a'r Fro yn 2.3, a gan Goleg Brenhinol y Ffisigwyr a Chymdeithas Niwrolegwyr Prydain mae'n 2.9, ond maent mewn gwirionedd yn cyflawni 3.5, tra bod y lefelau a argymhellir yn y gogledd yn 3.7 neu 4.2, ond dim ond un sydd yno? Felly, sut y gallwch ymdrin â hyn ar sail Cymru gyfan i lenwi’r bylchau hynny, gan gydnabod—ac rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno—nad oes rhaid iddo bob amser fod yn nyrs arbenigol sy'n berthnasol i gyflwr unigol; y gall fod yn nyrsys niwrolegol cyffredinol, ond sut i lenwi’r bylchau sy'n parhau?

Wel, mae'n atgyfnerthu'r daclus y ffaith ein bod yn wynebu heriau gweithlu mewn amrywiaeth o wahanol feysydd o fewn proffesiynau gofal iechyd. Ac ni fu unrhyw ymgais i guddio oddi wrth hynny. Yn wir, hoffem fod yn rhagweithiol a chadarnhaol a mynd allan a dweud, 'Pwy ydym ni eu hangen o fewn y tîm gofal sylfaenol?' Dyna pam yr wyf yn sôn am weithwyr proffesiynol eraill. Dyna pam yr wyf yn falch iawn o glywed nad ydym ddim ond yn cael y sgwrs hon lle mai meddygon yw'r unig rai sy'n bwysig o fewn y gwasanaeth iechyd. Ac, yn y ffordd yr ydym yna’n cynllunio ein gweithlu a'r hyn sydd ei angen arnom o fewn y gweithlu, mae angen inni ystyried yr ystod lawn honno o weithwyr proffesiynol.

Rwy’n disgwyl, fodd bynnag, y gwelwch, mewn rhai o'r rhain, nad yw’r heriau sy'n ein hwynebu yn rhai lleol; maent yn rhan o ddarlun cenedlaethol. A dyma hefyd pam mae’n bwysig iawn bod clystyrau gofal sylfaenol yn gallu deall mewn gwirionedd sut y maent yn rheoli anghenion gofal iechyd eu poblogaeth leol. Mae’r arian y maent wedi’i gael i'w wario yn ôl eu dewis, a dweud y gwir, yn fater o ddeall sut y byddant, gyda'u gwybodaeth benodol am y bobl y maent yn eu gwasanaethu, mewn gwirionedd yn ymdrin â rhai o'r gwahanol heriau a bylchau sy’n eu hwynebu.

Ond, ym mhob un maes o gynllunio'r gweithlu, ar lefel bwrdd iechyd ac ar lefel genedlaethol, bydd rhai heriau’n anoddach nag eraill, a byddwn yn fwy na bodlon cael sgwrs fanylach ag ef am ble yr ydym o ran y maes penodol hwn, sef nyrsys arbenigol, oherwydd rwyf yn cydnabod bod ganddo ddiddordeb penodol.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.