Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Jane Hutt, a gwelliannau 2, 3 a 4 yn enw Rhun ap Iorwerth. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliant 2 yn cael ei ddad-ddethol.

Felly, symudwn ymlaen at eitem 8, sef dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar economi Cymru. Galwaf ar Russell George i gynnig y cynnig.

Cynnig NDM6316 Paul Davies

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn croesawu ymrwymiad Prif Weinidog y DU i ddileu tollau ar Bontydd Hafren, a fydd yn sicrhau hwb o £100 miliwn i economi Cymru.

2. Yn cydnabod yr angen am fargen dwf i ogledd Cymru a phwysigrwydd hyn ar gyfer ffyniant yn y rhanbarth yn y dyfodol.

3. Yn nodi pwysigrwydd datblygu bargeinion rhanbarthol tebyg ar gyfer cymunedau gwledig yng nghanolbarth Cymru er mwyn sicrhau bod ein gwlad yn gweithio i bawb.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn gynnig y cynnig yn enw Paul Davies. Nod ein cynnig yw croesawu’r hwb economaidd i economi Cymru a gyflawnir gan ymrwymiad y Prif Weinidog i gael gwared ar y tollau ar groesfan Hafren a galw ar Lywodraeth Cymru i gydnabod yr angen i fynd i’r afael â’r gwahaniaeth rhanbarthol mewn ffyniant economaidd, sy’n dal i fodoli yng Nghymru, drwy fargen dwf ar gyfer gogledd Cymru a chanolbarth Cymru.

Yn gyntaf, Dirprwy Lywydd, ceir consensws ar draws y Siambr i gefnogi dileu’r tollau ar bont Hafren. Credaf fod y tollau ar y ddwy bont Hafren yn rhwystr economaidd a symbolaidd i Gymru, a dyna pam rwyf wrth fy modd, wrth gwrs, fod y Prif Weinidog wedi gwneud yr ymrwymiad hwn, cam yr amcangyfrifir y bydd yn sicrhau hwb o tua £100 miliwn y flwyddyn i economi de Cymru. Mae’r penderfyniad hwn yn dangos i weddill y byd, wrth gwrs, fod Cymru ar agor ar gyfer busnes.

Mae’r cynnig yn galw hefyd am gydnabod yr angen am fargen dwf ar gyfer gogledd Cymru a bargen dwf ar gyfer canolbarth Cymru er mwyn sicrhau ffyniant y ddau ranbarth yn y dyfodol. Hoffwn ganolbwyntio fy sylwadau ar hyn. Rwy’n ymwybodol fod Aelodau eraill yn gobeithio cael eu galw i ganolbwyntio ar rannau eraill o’n cynnig.

Mae gan ogledd Cymru gyfuniad o asedau i fod yn rhanbarth ffyniannus yn ein cenedl. Mae ei leoliad daearyddol nid yn unig yn ei wneud yn arbennig o hardd i dwristiaeth Cymru—yn ail yn unig, wrth gwrs, i fy etholaeth yn Sir Drefaldwyn—ond mae yn y sefyllfa orau i ddatblygu cysylltiadau economaidd ag Iwerddon a dinasoedd fel Birmingham, Lerpwl a Manceinion. Ac mae Manceinion, wrth gwrs, fel y gŵyr pawb ohonom, yn ddinas a chymuned sydd wedi dangos cryfder hynod yn ystod y dyddiau diwethaf ac mae’n glod gwirioneddol, rwy’n meddwl, i weddill y Deyrnas Unedig, drwy ei hysbryd a’i phenderfyniad yn wyneb ymosodiad terfysgol erchyll. Ac wrth gwrs, mae ein meddyliau gyda’r dioddefwyr a’r teuluoedd a gafodd eu dal yn y digwyddiadau brawychus hynny.

Dirprwy Lywydd, y ffaith amdani, rwy’n meddwl, yw bod 1 filiwn o bobl o oedran gweithio yn byw ar y naill ochr i’r ffin, ac yn hytrach nag edrych tua’r de i Gaerdydd, mae pobl a busnesau gogledd a chanolbarth Cymru yn tueddu i edrych tua’r dwyrain tuag at Fanceinion, Lerpwl a chanolbarth Lloegr, o ganlyniad i symudiadau trawsffiniol. Mae’n ffaith bywyd o ddydd i ddydd, ac ni chredaf y dylai’r ffin fod yn rhwystr economaidd. I’r gwrthwyneb, bydd economi gogledd Cymru yn ddi-os yn elwa’n fawr o ffyniant a thwf yng ngogledd Lloegr, gan gynnig cyfleoedd gwaith a busnes i bobl yn rhanbarth gogledd Cymru. Ac mae’r cysylltiad economaidd agos hwn, rwy’n meddwl, yn ei gwneud yn hynod o bwysig sicrhau bod cydweithredu trawsffiniol yn digwydd ar gyflawni prosiectau seilwaith trafnidiaeth, a byddai awdurdodau trafnidiaeth rhanbarthol yn mynd gryn dipyn o’r ffordd, rwy’n meddwl, tuag at sicrhau bod blaenoriaethau seilwaith yn cael eu pennu ar lefel ranbarthol. Felly, rwy’n meddwl ei bod yn hanfodol fod Llywodraeth Cymru, nid yn unig yn cryfhau’r seilwaith trafnidiaeth o amgylch coridor yr A55, ond ei bod yn mynd ymhellach i adeiladu perthynas waith gryfach, gydag Adran Drafnidiaeth Llywodraeth y DU a Transport for the North, er mwyn sicrhau bod gogledd Cymru yn rhan annatod o’r rhanbarth economaidd newydd cyffrous hwn.

Yn olaf, Dirprwy Lywydd, hoffwn gyfeirio hefyd at bwysigrwydd datblygu cytundeb rhanbarthol tebyg ar gyfer canolbarth Cymru. Rwy’n credu y byddai bargen dwf ar gyfer canolbarth Cymru yn mynd gryn dipyn o’r ffordd tuag at ysgogi a chynyddu cynhyrchiant a symudedd cymdeithasol yng nghanolbarth Cymru. Pan ymwelais yn ddiweddar â gwesty Llyn Efyrnwy yn fy etholaeth yn Sir Drefaldwyn i drafod eu cynlluniau ar gyfer y dyfodol, roedd yn amlwg fod angen dybryd am fwy o fuddsoddi mewn marchnata canolbarth Cymru fel cyrchfan benodol ar gyfer twristiaid a buddsoddi mewn rhwydweithiau trafnidiaeth a chreu seilwaith telathrebu o’r safon orau fel rhan o fargen dwf canolbarth Cymru i greu economi ffyniannus yng nghanolbarth Cymru. Canolbarth Cymru, sy’n lle hyfyw i wneud busnes, gan sicrhau bod sectorau allweddol megis twristiaeth ac amaethyddiaeth wedi’u cysylltu â pheiriant canolbarth Lloegr.

Felly, er mwyn i’r rhanbarth gyrraedd ei botensial, rhaid i Lywodraeth Cymru ddatganoli ysgogiadau economaidd hefyd, rwy’n meddwl, i ganolbarth Cymru, yn ogystal ag i ogledd Cymru. Rwy’n gweld bargen dwf ar gyfer canolbarth Cymru fel y ffordd orau ymlaen i roi mwy o bwerau i ganolbarth Cymru—cam hanfodol ac angenrheidiol er mwyn adfywio economi canolbarth Cymru, i ddarparu ateb penodol ar gyfer yr ardal gyda’r nod o ysbrydoli twf economaidd dan arweiniad lleol. Felly, cymeradwyaf ein cynnig y prynhawn yma i’r Cynulliad ac edrychaf ymlaen at gyfraniadau’r Aelodau eraill dros yr awr nesaf.

Diolch. Rwyf wedi dewis y pedwar gwelliant i’r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliant 2 yn cael ei ddad-ddethol. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi, Seilwaith a Sgiliau i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt, yn ffurfiol.

Gwelliant 1—Jane Hutt

Dileu popeth a rhoi yn ei le:

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn croesawu rôl arwain Llywodraeth Cymru wrth iddi gydweithio â phartïon eraill i ddileu tollau ar Bontydd Hafren, a fydd yn sicrhau hwb o £100 miliwn i economi Cymru.

2. Yn nodi’r ffaith bod y Prif Weinidog wedi newid ei meddwl o safbwynt cefnogi’r cynnig i ddileu tollau Pontydd Hafren.

3. Yn cydnabod ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gydweithio â Llywodraeth y DU a phartneriaid ar bob ochr i gyflawni bargen dwf i ogledd Cymru a sicrhau cysylltiadau trafnidiaeth cynaliadwy i mewn i bob rhan o Gymru.

4. Yn nodi’r ffaith mai un rhan yn unig o gynllun Llywodraeth Cymru i gynyddu twf economaidd a gwella’r system drafnidiaeth yng Nghymru yw dileu’r tollau. Mae’r cynllun hwn yn cynnwys gwaith sydd eisoes ar droed i ddatgarboneiddio’r rhwydwaith trafnidiaeth, a hynny’n unol â rhwymedigaethau Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Yn ffurfiol.

Yn ffurfiol. Diolch. Galwaf ar Dai Lloyd i gynnig gwelliannau 2, 3 a 4, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Dai.

Gwelliant 2—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt 3 newydd ac ailrifo yn unol â hynny:

Yn cydnabod blaenoriaeth frys trydaneiddio Llinell Reilffordd Arfordir y Gogledd, Prif Linell Reilffordd De Cymru a Llinellau Rheilffordd y Cymoedd a’u pwysigrwydd o ran ffyniant eu rhanbarthau perthnasol yn y dyfodol.

Gwelliant 3—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth y DU i wneud penderfyniad cadarnhaol o ran ariannu Morlyn Llanw Bae Abertawe er mwyn sicrhau twf economaidd yn yr ardal honno.

Gwelliant 4—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ymgynghori â Chyngor Sir Penfro i ddileu tollau ar Bont Cleddau yn Sir Benfro fel hwb economaidd i’r ardal.

Cynigiwyd gwelliannau 2, 3 a 4.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Fel rydych chi wedi cyfeirio eisoes, rwy’n falch o sefyll yma ac yn symud y gwelliannau yn enw Rhun ap Iorwerth.

Mae Plaid Cymru yn credu y dylid dileu’r tollau ar bontydd Hafren, ac rydym wedi bod yn dweud hynny ers blynyddoedd maith, a sicrhau datganoli’r pwerau i alluogi’r pontydd hyn i gael eu rheoli gan y Cynulliad yma. Wedi’r cwbl, dyma sbardun o £100 miliwn i economi Cymru, ac rydym ni eisiau rheolaeth dros y mater hefyd. Mae tollau ar bontydd eraill eisoes wedi’u dileu. Rydym ni’n gwybod am bont dros yr afon Humber yn Lloegr, ac roedd yna gryn gost ynghylch hynny. Mae’r tollau ar bont Ynys Skye yn yr Alban hefyd wedi eu dileu, ac mae pontydd mwy diweddar sydd yn sefyll yn uchel dros yr afon, megis pont Llansawel—Briton Ferry—yn fy rhanbarth i, nid oes yna ddim tollau ar y bont yna. Nid fy mod i’n awgrymu bod angen tollau ar y bont yna chwaith, ond y ffaith ydy bod yna rai pontydd efo M4 yn mynd drostyn nhw sydd efo tollau, a rhai pontydd eraill sydd heb dollau arnyn nhw. Dros y blynyddoedd, yn ôl at bontydd Hafren, rydym ni wedi talu drosodd a throsodd fel trethdalwyr a defnyddwyr y pontydd yma o dan hen gytundeb PFI pontydd Hafren. Dyna anghyfiawnder sydd yn dal i frifo nifer o bobl.

Tra ein bod ni’n sôn am hyn, mae un o’m gwelliannau ni hefyd yn galw ar Lywodraeth Cymru i ymgyrchu ac i ymgynghori efo cyngor sir Benfro i ddileu’r tollau ar bont Cleddau yn ogystal. Rŷm ni’n cael gwared ar un lot o dollau, man y man i ni fynd ar rôl a dileu y tollau ar bont Cleddau hefyd. Mae’r un dadleuon yn bodoli dros sbarduno a rhoi hwb economaidd i’r ardal yna hefyd sy’n deillio o ddileu tollau. Mae hynny i gyd yn wir am lannau’r Cleddau hefyd, yn ogystal â de Cymru o ddileu y tollau o bontydd Hafren.

Ond, wrth gwrs, yn ogystal â dileu tollau, mae angen buddsoddi mewn isadeiledd i roi hwb sylweddol i’n heconomi a chreu swyddi i’n pobl ifanc. Dyna sail ein gwelliannau sy’n galw am drydaneiddio prif linell rheilffordd de Cymru o Lundain i Abertawe ar fyrder. Rydw i wedi bod yn sefyll yn fan hyn yn sôn am hyn ers dros 10 mlynedd bellach. Yn ogystal, mae angen trydaneiddio rheilffyrdd Cymoedd y de a rheilffordd arfordir y gogledd. Rydym ni’n dal i aros, a dyna sail un arall o’n gwelliannau ni. Buaswn i’n falch petai pobl yn cefnogi’r rheini hefyd.

Yn olaf, dal i aros ydym ni hefyd i Lywodraeth y Deyrnas Unedig i wneud penderfyniad cadarnhaol o blaid ariannu morlyn llanw bae Abertawe. Mae’r dadleuon wedi eu hennill, mae pob plaid yn fan hyn yn cefnogi y syniad arloesol yma, beth am benderfyniad cadarnhaol i hybu economi Cymru? Diolch yn fawr.

Rwy’n falch o gefnogi’r cynnig hwn, ac yn fy nghyfraniad, hoffwn ganolbwyntio ar ran gyntaf cynnig y Ceidwadwyr Cymreig sy’n ymwneud â phontydd Hafren. Mae’n bosibl y bydd ymrwymiad y Prif Weinidog i ddileu tollau ar bontydd Hafren yn newid pellgyrhaeddol i economi Cymru, gan ddarparu, fel y dywedodd Dai Lloyd, hwb o £100 miliwn, o bosibl. Mae hefyd yn gyffrous iawn i fy etholwyr yn sir Fynwy, sydd â chysylltiadau trawsffiniol agos â de-orllewin Lloegr, a Bryste yn enwedig—cysylltiadau sydd wedi’u rhwystro a’u llyffetheirio gan y tollau ers yn llawer rhy hir.

Wrth gwrs, fel y gŵyr pawb ohonom, mae’r tollau’n rhan o’r cytundeb gwreiddiol gyda’r cwmni a adeiladodd yr ail bont, a agorodd yn 1996—21 mlynedd yn ôl, bellach—sef Severn River Crossings PLC, ac fe’u cynlluniwyd yn wreiddiol i dalu am y gost o adeiladu a chynnal a chadw’r bont newydd a’r bont Hafren a fodolai’n barod. Ond mae diwedd y cytundeb hwnnw sydd ar fin digwydd bellach yn caniatáu i’r pontydd ddod i berchnogaeth gyhoeddus, neu i’r bont newydd ddod i berchnogaeth gyhoeddus ac i’r bont wreiddiol ddychwelyd i berchnogaeth gyhoeddus. Wrth gwrs, un o’r cwestiynau amlwg a leisiwyd oedd, ‘Pwy fydd yn cyllido’r gwaith o gynnal a chadw’r pontydd yn awr?’, felly rydym yn croesawu’r cadarnhad y bydd cyllid yn cael ei amsugno’n rhan o’r costau cynnal a chadw cyffredinol ar gyfer traffordd yr M4.

Amcangyfrifodd adroddiad yn 2012 y byddai cael gwared ar y tollau’n hybu cynhyrchiant 0.48 y cant, a chynnydd o tua £107 miliwn yng ngwerth ychwanegol gros de Cymru. Rydym yn gwybod am y problemau y mae Cymru wedi’u cael gyda gwerth ychwanegol gros; rydym wedi’i grybwyll lawer gwaith yn y Siambr hon—nid yw Llywodraeth Cymru’n hoffi ein clywed yn sôn am y ffigurau gwerth ychwanegol gros, yn enwedig yn ne Cymru a’r Cymoedd. Gwyddom gymaint o broblemau a fu gyda gwerth ychwanegol gros, felly mae’n rhaid i’r penderfyniad hwn, neu’r penderfyniad arfaethedig, gan Lywodraeth y DU gael ei groesawu gan bob plaid yn y Siambr hon.

Yn ôl yn fy etholaeth, yn fy rhan i o Gymru yn Sir Fynwy, mae Cyngor Sir Fynwy hefyd wedi nodi’r cynnydd posibl mewn twristiaeth y gallai dileu’r tollau ei hwyluso. Mae’r Cynghorydd Bob Greenland, yr aelod cabinet dros arloesi, menter a hamdden, wedi nodi tystiolaeth arolwg sy’n awgrymu bod 22 y cant o drigolion yn dweud y byddent yn disgwyl teithio i Gymru yn ystod y 12 mis nesaf pe bai’r tollau’n cael eu dileu. Pan ystyriwch fod twristiaeth yn werth £187 miliwn neu oddeutu hynny i economi Sir Fynwy yn 2015, fe sylweddolwch beth yn union y gallai cynnydd o’r fath ei olygu i’r bobl sy’n byw yn fy nghwr i o Gymru ac i economi de Cymru yn ehangach.

Wrth gwrs, mae dileu’r tollau wedi cael cefnogaeth drawsbleidiol enfawr. Mewn pleidlais symbolaidd yn y Cynulliad hwn yn ôl ym mis Tachwedd 2016, cefnogwyd dileu’r tollau yn unfrydol. Felly, rydym angen i Lywodraeth Cymru weithio’n agos gyda Llywodraeth y DU yn awr i sicrhau manteision llawn y polisi hwn. Rydym yn aml yn siarad am yr angen i Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru weithio’n agos gyda’i gilydd, ac mae hon yn sefyllfa lle y gall perthynas waith agos o’r fath sicrhau manteision go iawn i dde Cymru ac economi Cymru yn gyffredinol.

Bydd aelodau eraill o fy ngrŵp ac Aelodau eraill y Cynulliad yn wir yn siarad, rwy’n siŵr, am fanteision bargen dwf gogledd Cymru a rhannau eraill o Gymru, ond hoffwn nodi, fel y soniodd Dai Lloyd, fod yna bontydd eraill yng Nghymru—credaf eich bod wedi sôn am bont Cleddau—sy’n cael eu gweithredu er mwyn gwneud elw ar hyn o bryd. Felly, credwn y dylai Llywodraeth Cymru edrych ar ffyrdd o leihau’r baich hwn i’r economi yn y dyfodol, fel y gall pob rhan o Gymru, nid de-ddwyrain Cymru yn unig, elwa o deithio di-doll. Mae’n iawn i Lywodraeth Cymru, a phleidiau eraill yn wir, i siarad am yr angen i leihau elw mewn perthynas â phontydd Hafren, ond beth am y pontydd eraill? Pan edrychwn draw ar Aberdaugleddau a draw ar rannau eraill o Gymru, beth am ledaenu manteision y tegwch o ddileu tollau i rannau eraill o Gymru? Gallaf weld Ysgrifennydd y Cabinet yn gwenu yn y fan acw, ond rwy’n credu bod hyn yn galw am fwy na gwên, mae’n galw am weithredu ar ran Llywodraeth Cymru i—[Torri ar draws.] Mae gennych wên neis iawn, Alun, ond, yn anffodus, nid yw’n ddigon i sicrhau adfywiad economaidd llawn ar draws Cymru, ni waeth sawl gwaith y credwch weithiau ei fod.

Am y tro, gadewch i ni groesawu ymrwymiad Llywodraeth y DU i ddileu’r tollau ar bontydd Hafren ac edrych ar ffyrdd y gall Alun Davies, y Gweinidog a Gweinidogion eraill weithio gyda Llywodraeth y DU i gefnogi cyflawniad y polisi hwn a gweithio i wneud y gorau o’r manteision economaidd llawn i Gymru yn awr ac yn y dyfodol.

Diolch am y cyfle i siarad yn y ddadl hon. Fel rhywun sy’n byw yng Nghasnewydd, rwy’n gwybod o lygad y ffynnon pa mor bwysig yw’r mater hwn wedi bod dros lawer iawn o flynyddoedd. Mae tollau gormodol Hafren wedi cael eu codi ar bobl sy’n gwneud teithiau hanfodol, ac maent yn dreth ar fusnesau a chymudwyr Cymru. Ers blynyddoedd, mae’r Torïaid wedi anwybyddu erfyniadau busnesau a chymudwyr ar y ddwy ochr i’r pontydd i gael gwared ar y dreth hon yng Nghymru. Mae gennyf enghreifftiau o etholwyr y bu’n rhaid iddynt wrthod cynigion swyddi oherwydd cost y tollau, sy’n cyfateb i bron awr o waith ar yr isafswm cyflog.

Mae pontydd Hafren yn rhan hanfodol o goridor yr M4 o ran seilwaith trafnidiaeth a’r economi. Ar gyfer de Cymru, dyma’r porth i mewn i Gymru. Mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi bod yn glir ynglŷn â phwysigrwydd dileu’r tollau i economi Cymru. Cyn belled yn ôl â 2012, canfu adroddiad gan Lywodraeth Cymru y byddai’n hwb o dros £100 miliwn y flwyddyn i gynhyrchiant. Disgynnodd hynny ar glustiau byddar yn Llywodraeth y DU. Er fy mod yn croesawu’n fawr fod y Torïaid wedi cytuno â pholisi Llafur i gael gwared ar y tollau, mae’n hanfodol ein bod yn edrych yn strategol ar y goblygiadau.

Russell George a gododd—

Y cyntaf yw’r effaith ganlyniadol ar reoli traffig yn yr ardal leol.

A ydych yn derbyn ymyriad?

Canfu adroddiad gan Lywodraeth Cymru pe bai’r tollau’n cael eu dileu, y byddai cynnydd amcangyfrifedig o 12 y cant mewn traffig, sy’n cyfateb i tua 11,000 o gerbydau y dydd. Byddai hyn yn effeithio’n fawr ar dagfeydd yng Nghasnewydd, yn enwedig yn nhwnelau Bryn-glas. Eisoes, amcangyfrifir bod 80,000 o gerbydau’n defnyddio’r bont bob dydd, a bydd unrhyw gynnydd yn gwneud ateb i’r tagfeydd yn nhwnelau Bryn-glas hyd yn oed yn fwy allweddol. Gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet yn cydnabod pwysigrwydd hyn.

Yr ail bwynt yw’r effaith y bydd hyn yn ei chael ar brisiau tai yng Nghasnewydd a’r cyffiniau. Mae’r farchnad dai yn ffynnu ym Mryste, gyda phris tŷ cyfartalog oddeutu £290,000. Yng Nghasnewydd, pris tŷ cyfartalog yw £170,000. Mae Casnewydd yn lle gwych i fyw ynddo ac i ymweld ag ef. Mae gan y ddinas lawer o barciau hyfryd, mannau gwyrdd, amrywiaeth o safleoedd hanesyddol, ac mae wedi cael hwb yn sgil ailddatblygu canol y ddinas yn Friars Walk. Mae ganddi gysylltiadau trafnidiaeth ardderchog ac ysbryd cymunedol cryf.

Mae’r cyfuniad o brisiau tai rhatach, dileu’r tollau, ac atyniad Casnewydd fel lle i fyw—gallem weld cynnydd yn nifer y bobl sy’n symud o Fryste i Gasnewydd. Bydd hyn yn effeithio’n ddramatig ar brisiau tai lleol. Yn wir, ceir tystiolaeth eisoes fod rhannau o Sir Fynwy sy’n agos at y pontydd wedi gweld cynnydd sydyn yn y prisiau. Mae hyn, wrth gwrs, yn newyddion gwych i berchnogion tai lleol, ond rhaid inni gofio a gofalu nad yw pobl leol, yn enwedig pobl ifanc, yn cael eu prisio allan o brynu tŷ yn yr ardal y cawsant eu magu ynddi. Er bod Cyngor Dinas Casnewydd a Llywodraeth Cymru yn gwneud eu gorau, nid oes digon o dai fforddiadwy yng Nghasnewydd o hyd. Gallai prisiau tai’n codi dros gyfnod cymharol fyr o amser waethygu’r sefyllfa hon.

Ac yn olaf, er fy mod yn croesawu newid meddwl y Torïaid ar hyn yn fawr iawn, gallai rhai ddweud mai gêm etholiadol sinigaidd ydyw, gyda thro pedol arall. Mae Llywodraeth Dorïaidd y DU wedi bod yn llusgo’u traed ers llawer gormod o amser. Mae rhai Aelodau yma yn newydd iawn i’r mater, a hoffwn dalu teyrnged i’r Aelodau Llafur yn arbennig, dros nifer o flynyddoedd, sydd wedi ymgyrchu ar y mater hwn—

Russell George a gododd—

[Yn parhau.]—yn enwedig John Griffiths, Paul Flynn, Jessica Morden a Rosemary Butler. Ewch ymlaen. Fe gymeraf ymyriad; mae gennyf amser.

Ym maniffesto’r Ceidwadwyr—maniffesto Theresa May—a fyddech yn derbyn ei bod wedi gwneud ymrwymiad llwyr a phendant mewn perthynas â phontydd Hafren, ond bod Llafur—. Ym maniffesto Jeremy Corbyn, y cyfan a ddywedwyd yno oedd—roedd yno led ymrwymiad, ‘Byddwn yn ceisio gweithio gyda Llywodraeth Cymru’. Onid ydych yn derbyn bod ymrwymiad pendant llawer cadarnach ym maniffesto Theresa May?

Nid wyf yn credu bod hynny’n rhywbeth roeddech yn ei ddweud ychydig fisoedd yn ôl. Yn wir, darllenais ddyfyniad gennych ychydig fisoedd yn ôl hyd yn oed lle roeddech wedi gostwng y prisiau’n eithaf—. Cafwyd ffigur mympwyol, rwy’n meddwl, yn seiliedig ar ddim byd pendant. Tro pedol arall; nid wyf yn hollol siŵr y bydd y cyhoedd yn ei gredu. Beth bynnag, er—[Torri ar draws.] Nid ydynt ar eu pen eu hunain. Rwy’n credu ei bod ond yn deg ac yn iawn inni gydnabod record hirsefydlog Aelodau fel John Griffiths, Rosemary Butler, Paul Flynn a Jessica Morden, fel y dywedais, sydd wedi gweithio’n galed ers blynyddoedd lawer ar eu hymrwymiad hirsefydlog a diysgog i ddileu’r tollau. 

Wrth gwrs, rwy’n ddigon hen i gofio’r dyddiau cyn y bont, pan fyddem yn gyrru ar draws mewn cwrwgl, neu felly yr ymddengys wrth edrych yn ôl yn awr, ac rwy’n cofio’n dda—[Torri ar draws.] Rwy’n cofio seremoni agoriadol swyddogol y bont ei hun yn dda. Gallaf groesawu newid meddwl fy ffrindiau Ceidwadol ar y mater hwn. Ychydig fisoedd sydd, wrth gwrs, er pan oeddent yn mynegi pob math o wrthwynebiadau gorfanwl i’r polisi y maent bellach yn ei arddel. Fel y mae’r Gweinidog dysgu gydol oes, o’i eistedd, wedi’i ddweud yn graff ac yn ddireidus, mae’r blaid Geidwadol wedi cael troëdigaeth at wladoli fel egwyddor. Nid wyf lawn mor siŵr fod hynny’n rhywbeth y byddwn yn ei groesawu, ond serch hynny mae’n dangos pa mor hylif yw gwleidyddiaeth heddiw.

Dim ond y tro pedol diweddaraf yw hwn dan law Theresa May, wrth gwrs, sy’n ‘Theresa May’ un diwrnod, ac efallai’n ‘Theresa May Not’ y nesaf, yn achos y newidiadau gofal cymdeithasol a gyhoeddwyd yn ddiweddar. Yn wir, mae’r etholiad cyffredinol a gawn yn awr yn dro pedol ynddo’i hun, am ei bod, heb fod mor bell yn ôl â hynny, yn dweud, ‘Yn bendant, ni allwn gael un nes 2020—cwbl ddiangen.’ Ond erbyn hyn mae’n angenrheidiol. Serch hynny, rydym yn croesawu’r pechadur sy’n edifarhau, ac wrth gwrs, mae dileu’r tollau a’r oedi sy’n gysylltiedig â’u talu yn mynd i fod yn beth da iawn i dde Cymru.

Fel y gwyddom, de Cymru, ac yn enwedig de-orllewin Cymru yn fy rhanbarth, sef Canolbarth a Gorllewin Cymru, sydd â rhai o rannau tlotaf gorllewin Ewrop. A chyda gwerth ychwanegol gros yng Nghymru yn ddim ond 75 y cant o’r cyfartaledd cenedlaethol—cyfartaledd y DU—yn amlwg, mae’n rhaid gwneud rhywbeth. Pwerau cyfyngedig yn unig sydd gan Lywodraeth Cymru—pwerau economaidd—i wella cyflwr yr economi yng Nghymru. Mae bod heb bŵer i amrywio treth gorfforaeth yn gyfyngiad sylweddol, yn amlwg, ar ei phŵer i wneud lles, ac mae cael gwared ar yr ataliadau seilwaith hyn ar wneud busnes ffyniannus yng Nghymru yn hanfodol bwysig er mwyn newid y cefndir economaidd rydym wedi byw gydag ef ar hyd ein bywydau a natur ddigalon yr economi yn rhai o rannau mwy dirwasgedig y wlad. Felly, dyma lygedyn llachar o olau yn y tywyllwch, ac rwy’n siŵr y caiff groeso ar bob ochr. Nid wyf yn gwybod lle mae’n gadael Russell George, a ddatblygodd yr achos dros hyn mor effeithiol yn ei araith, er ei fod yn annog gofal ychydig fisoedd yn ôl ynglŷn â sut oedd talu am y cyfan a beth am faint y traffig a’r effaith, fel y soniodd Jayne Bryant mor huawdl funud yn ôl. Mae hynny i gyd wedi diflannu yn awr yn heulwen y gwanwyn. Fe ildiaf.

Efallai y cofiwch fod pleidlais wedi’i chynnal ar hyn, a bod y grŵp hwn yma wedi cefnogi’r cynnig a gyflwynwyd gennych ar hyn.

Wel, mae gennyf y Cofnod yn fy llaw, a’r rheol gyffredinol yw—

Darllenwch ef, felly.

[Yn parhau.]—y dylai eich pleidlais ddilyn eich llais. Ac yn y ddadl honno, rwy’n meddwl bod rhywfaint o amrywio rhwng y ddau. Mae’n ddigon posibl fod y grŵp Ceidwadol wedi cael ei heintio gan bobl yn newid eu plaid yn ystod yr wythnosau diwethaf. Os felly, mae hynny i’w groesawu, oherwydd gallai fod newidiadau eraill i ddod yn y man heb unrhyw amheuaeth. Ond mae’n hanfodol bwysig i economi gyfan de Cymru, ac mae’r cysylltiadau a gafodd eu crybwyll yn araith Nick Ramsay rhwng Bryste a Sir Fynwy yn bwysig iawn. Mae’n bwysig iawn ar gyfer y dyfodol ein bod yn datblygu hynny ac nad ydym yn ynysu ein hunain draw ar yr ochr hon i bont Hafren, sef un o’r rhesymau pam y credaf y byddai annibyniaeth wleidyddol i Gymru yn gymaint o drychineb. Pe bai gennym ffin galed yr holl ffordd i lawr Clawdd Offa byddai hynny, wrth gwrs, yn negyddu llawer iawn o’r manteision a ddaw o gael gwared ar y tollau. Rydym yn clywed llawer gan Blaid Cymru am y gofid a’r gwae sy’n debygol o godi o Brexit caled, ond byddai telerau caled wrth adael y DU yn llawer iawn gwaeth o gofio bod economi Cymru’n dibynnu llawer mwy ar economi’r Deyrnas Unedig nag y mae ar yr Undeb Ewropeaidd.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Felly, rwy’n cefnogi’r cynnig hwn gan y Ceidwadwyr Cymreig yn gynnes y prynhawn yma. Mae’n debyg fod hynny’n talu nôl am eu cefnogaeth i gynnig UKIP yn y termau hyn y cyfeiriodd Russell George ato eiliad yn ôl, a gawsom mewn dadl yn y Siambr hon ychydig fisoedd yn ôl.

Nid yn unig y cefnogodd y grŵp Ceidwadol fy nghynnig ym mis Tachwedd 2016 i gael gwared ar y tollau ar ôl iddynt ddychwelyd i’r sector cyhoeddus, ond deddfodd Llywodraeth Geidwadol yn 1992, y credaf efallai fod yr Aelod blaenorol wedi bod yn Weinidog ynddi, i ddileu’r tollau ar ôl i’r pontydd gael eu dychwelyd i’r sector cyhoeddus. Rwy’n credu mai un peth rwy’n ei groesawu’n fawr dros ben am y penderfyniad hwn, y mae’r Prif Weinidog, yr Ysgrifennydd Gwladol, ac a dweud y gwir, y grŵp hwn yn ogystal—yn ogystal ag eraill yn y Cynulliad—yn haeddu llawer o glod amdano, mewn gwirionedd, yw bod gwleidyddion yn gwneud yr hyn y maent wedi’i addo. Wedi dweud hynny, o dan Ddeddf Pontydd Hafren, ‘Caiff y bont ei hadeiladu gan y sector preifat. Byddwch yn gallu codi tollau arni hyd nes y bydd swm penodol yn cael ei godi. Mae’n dychwelyd i’r sector cyhoeddus, ac yna byddwn yn gweld y tollau’n cael eu dileu’, rydym yn gwneud hynny, a chredaf fod hynny’n dda iawn i hygrededd gwleidyddion, yn enwedig pan fyddant yn ceisio ariannu a datblygu seilwaith. Yn sicr, mae’r syniad a awgrymwyd gan Alun Davies, o’i eistedd rwy’n meddwl, fod hyn yn wladoli yn un hurt. Y gwrthwyneb sy’n wir. Mae’r sector preifat wedi adeiladu’r bont hon—y bont ddeheuol—dan ddarpariaethau’r sector cyhoeddus a Deddf Pontydd Hafren, yn amodol ar ei rhoi i’r sector cyhoeddus pan fo swm penodol wedi’i godi. Mae hynny’n digwydd, ac mae Llywodraeth y DU, mae’n bleser gennyf ddweud, yn ysgwyddo ymrwymiad llawn i gynnal a chadw’r pontydd hynny o gyllideb Highways England. Rwy’n credu ei fod yn newyddion gwirioneddol wych. Rwyf hefyd yn credu y gall y budd i economi Cymru fod hyd yn oed yn fwy na’r hwb o £107 miliwn a awgrymwyd mewn adroddiad a luniwyd rai blynyddoedd yn ôl bellach, rwy’n credu, gan fod pethau wedi symud ymlaen ers hynny. Mae’r economi’n gryfach, yn enwedig ar hyd coridor yr M4. Mae’r hyn a welsom ar ffurf ffyniant a chreu swyddi ym Mryste wedi bod yn gryf iawn yn ystod y blynyddoedd diwethaf.

Rwy’n meddwl hefyd fod hyder wedi dychwelyd i Gymru a rhanbarth de-ddwyrain Cymru rwy’n ei gynrychioli, ac rwy’n credu bod cael gwared ar y tollau hyn, ynghyd â thrydaneiddio a gwella’r rheilffordd—15 neu 20 munud yn gyflymach i gyrraedd Llundain ar ôl cwblhau’r trydaneiddio, a ffordd liniaru’r M4 gobeithio—. Ac mae’n bwynt pwysig y bydd mwy o dagfeydd yn nhwnelau Bryn-glas ar ôl dileu’r tollau, ac mae’n bwysicach byth ein bod yn bwrw ymlaen â’r gwaith o adeiladu’r ffordd liniaru. Ond yn gyfunol, rwy’n credu, a hefyd gyda metro de Cymru, bydd y rhain oll gyda’i gilydd yn newid yr hyn sydd wedi bod ers amser hir yn ganfyddiad annheg, rwy’n meddwl, i’r graddau y gallai eraill mewn mannau eraill ei arddel, fod yna bellter heb sôn am unrhyw bellenigrwydd yn perthyn i dde Cymru. Ond pan fyddwch yn lleihau’r amseroedd teithio, rwy’n meddwl y byddwch yn cysylltu economi de Cymru yn llawer agosach â choridor yr M4, gyda Bryste, a chyda Llundain, gyda’r gwerth ychwanegol gros llawer uwch a welwn yn yr ardaloedd hynny, ac rwy’n credu y bydd hwb enfawr i economi de Cymru. Rwy’n credu ei bod yn wych fod y Siambr hon wedi pleidleisio’n unfrydol i gael gwared ar y tollau a bod Llywodraeth Geidwadol y DU yn awr yn cyflawni hynny.

Hoffwn siarad yn fyr hefyd am ran arall y cynnig, am fargen dwf gogledd Cymru. Rwy’n credu ei bod yn galonogol iawn fod Llywodraeth y DU yn datblygu dull mwy hyblyg byth o drefnu’r bargeinion twf hyn. Mae gwahaniaeth wedi bod yn yr hyn sydd wedi’i ddatganoli rhwng gwahanol ranbarthau a hefyd faint o arian a gyfranwyd gan y Llywodraeth ganolog. Am gyfnod, rwy’n credu, roedd gofyniad fod yn rhaid i ardaloedd gael maer etholedig ar gyfer y rhanbarth metro os oeddent yn dilyn y llwybr hwnnw. Mae hynny bellach wedi’i ddileu, ar gyfer ardaloedd gwledig o leiaf neu ardaloedd trefol a gwledig yn gymysg, rwy’n credu, a gobeithio y bydd i ba raddau y mae hynny’n ddewis neu’n rhywbeth sy’n iawn i ogledd Cymru yn cael ei yrru gan ogledd Cymru a’r hyn y mae pobl yno yn ei feddwl o’r cynnig.

Ond rwy’n credu bod yr hyblygrwydd yn arbennig o bwysig i ogledd Cymru gan nad oes unman yn fwy na Glannau Dyfrdwy, hyd yn oed gyda’r cysylltiadau rhwng Casnewydd a Bryste—. Rwy’n credu bod crynhoad o weithgaredd economaidd ar draws y ffin rhwng Cymru a Lloegr o amgylch Glannau Dyfrdwy yn hynod o bwysig ar gyfer creu ffyniant y rhanbarth yn y dyfodol, ond hefyd rwy’n credu ei fod yn ei gwneud hi’n anodd iawn cael ffin genedlaethol, mewn rhai ffyrdd, yn rhedeg drwy’r grynodref honno. Hyd yn oed os na allwn gael bargen dwf sy’n croesi ffin, rwy’n gobeithio y bydd bargen dwf gogledd Cymru yn arbennig o sensitif i’r anghenion penodol, o ystyried pa mor agos y mae’r economi yn y rhannau hynny wedi’i hintegreiddio. Er bod hyblygrwydd mawr, rwy’n credu, ar ran Llywodraeth y DU, rwy’n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yr un mor hyblyg ac y bydd derbyniad go iawn na ddylai datganoli ddod i ben ym Mae Caerdydd. Ar gyfer gogledd Cymru yn arbennig, yn ogystal â’r cyfeiriadau at ganolbarth a gorllewin Cymru, mae angen sensitifrwydd ac mae angen atebion penodol sy’n mynd i fod yn iawn ar eu cyfer hwy, yn union fel y bydd dileu’r tollau ar bontydd Hafren yn iawn i dde Cymru.

Yn yr un modd ag y mae cronfa datblygu rhanbarthol Ewrop yn cymryd casgliad penodol o feini prawf i rannu Cymru’n ddwy ran, felly hefyd y mae model y fargen ddinesig, er ei holl fanteision, mewn perygl o wneud yr un peth. Mae’n anodd dychmygu, a dweud y gwir, sut y bydd y rhan fwyaf o Bowys yn teimlo effeithiau y buddsoddiad trefol mawr yng Nghymru ei hun. Mae Russell George yn llygad ei le yn sôn am yr hyblygrwydd a’r gallu i ddechrau edrych tua’r dwyrain. Nid yng ngogledd Cymru yn unig, Mark Reckless, y mae angen yr elfen honno o hyblygrwydd.

Rai blynyddoedd yn nes ymlaen, ar ôl Brexit, mae’n bosibl y bydd polisi rhanbarthol wrth gwrs yn edrych yn wahanol iawn wrth inni ddod o hyd i ysgogiadau strategol a chynllunio mewn mannau annisgwyl. Efallai y bydd yr union gysyniad o gymorth rhanbarthol wedi’i lunio gan ystyriaethau nad ydym o bosibl wedi dechrau eu harchwilio eto hyd yn oed. Ni chawn fwy o gydbwysedd yn yr economi yng Nghymru, nac yn y DU, os ydym ond yn efelychu’r hyn a wnawn o dan strwythurau’r UE. Ond yn y tymor byr i ganolig, mae Cymru’n gywir i fanteisio ar bolisi rhanbarthol y DU i wneud y gorau o botensial y ddwy fargen ddinesig a bargen dwf gogledd Cymru.

Mae’n gyfle bendigedig i ddangos sut y gall Llywodraethau ac awdurdodau lleol o wahanol liwiau gwleidyddol weithio gyda phwrpas cyffredin. Os yw ffraeo lleol neu uchelgais ddi-fflach, neu hyd yn oed ddiffyg hyder yn golygu bod y cyfleoedd euraidd hyn yn cael eu gwastraffu, yna mae’n gwneud datganoli ac unrhyw honiad a wnawn ein bod yn feddylwyr mawr mewn gwlad fach yn destun sbort.

Ac yn y tymor byr i ganolig, mae angen i ni gadw ein llygaid ar annhegwch yng Nghymru a chofio, er yr holl ffocws sydd i’w groesawu ar y fargen ddinesig yn fy rhanbarth, nid yw’n fantais i fy etholwyr os yw eu cymdogion gwledig i’r gogledd yn dod i’r casgliad na allant fyw ar olygfeydd ac anelu tua’r de yn llu i swyddi, ysgolion, a thai y bydd y fargen ddinesig yn eu hybu, ond nad ydynt yno eto.

Felly, rwy’n talu teyrnged i Russell George, a ddechreuodd archwilio nôl yn y Cynulliad diwethaf sut beth fydd bargen wledig yng Nghymru. Rwy’n falch fod y syniad yn codi stêm, fel yn wir y mae ymgyrch hirsefydlog Paul Davies ar y tollau ar bont Cleddau yn codi stêm. Yn yr ysbryd hwnnw o bwrpas cyffredin y dywedaf pa mor siomedig ydwyf wrth weld gwelliannau’r Llywodraeth mewn perthynas â thollau pontydd Hafren. Er fy mod yn falch iawn o ddweud fod Jayne Bryant wedi dweud ei bod yn croesawu ymrwymiad y Prif Weinidog ar hyn, gan nad yw ein cynnig yn honni mai eiddo deallusol y Prif Weinidog yn unig yw’r syniad o bont Hafren ddi-doll. Yn syml iawn, mae’n gwahodd yr Aelodau i groesawu ei hymrwymiad i wneud hyn, ymrwymiad sy’n dod gan rywun a fydd mewn sefyllfa i gael gwared ar y tollau hynny mewn gwirionedd. Trwy ddileu’r pwynt hwnnw, nid yw Llywodraeth Cymru yn croesawu ymrwymiad y gellir ei gyflawni gan Lywodraeth y DU er lles Cymru mewn gwirionedd, a’i bod yn well ganddynt bwdu am na chawsant gyfle i weiddi. Fe golloch y cyfle hyd yn oed i sôn am farn Jeremy Corbyn ar y tollau, felly rwy’n tybio naill ai nad ydych yn rhagweld y bydd mewn sefyllfa i gyflawni hynny, neu nad ydych yn gallu dioddef y syniad mai ef sy’n ceisio bod mewn sefyllfa i gyflawni hynny.

Ac felly dof at welliant 3, y byddwn yn ei gefnogi. Gobeithio nad oes angen i mi ailadrodd bod y Ceidwadwyr Cymreig wedi ymrwymo’n llwyr i forlyn llanw Abertawe, yma ac yn y Senedd, ac mae’r Prif Weinidog wedi bod yn ddigon cwrtais i gydnabod hynny yn y Siambr hon yn ddiweddar iawn. Mae dadleuon ar draws yr ystod o’i effaith fel catalydd ar gyfer cynhyrchu ynni glân dibynadwy, i’w effeithiau fel catalydd ar gyfer adfywio economaidd yn y wlad hon, i’w effaith fel catalydd ar ein henw da yn y llygaid y byd—mae’n gwbl amlwg. Ond er hynny, ni allwn fynd ati’n gyfleus i gael gwared ar yr oriau o ddadleuon a wnaed gan bob plaid a’r ddwy Lywodraeth sydd wedi ymrwymo i fynd i’r afael â thlodi tanwydd, gostwng costau ynni ar gyfer diwydiant a chapio prisiau ynni, a gydbwyswyd â dadleuon eraill sy’n dangos diddordeb cynyddol mewn cyflenwad ynni diogel ac aer glân. Mae’r cydbwysedd hwnnw’n anodd ei reoli, mae’n anodd dod o hyd iddo ac mae’n galw am ei drin yn ofalus gan Lywodraeth gyfrifol. Y peth olaf sydd ei angen ar y morlyn llawn yn awr yw Corbynomeg. Mae plymio i mewn ar y pwynt hwn a dweud ‘Rhowch y morlyn llawn i ni ar unrhyw gost’ yn gyfystyr ag ildio. Mae’n gyfystyr â dweud nad oes gan y cwmni na Llywodraeth y DU—na Llywodraeth y DU—ragor i’w gynnig ar hyn i’n cael yn nes at y cydbwysedd bregus hwnnw a bod cydbwysedd yn golygu penderfyniad cadarnhaol ar gyllido.

Nawr, efallai y gallai Llywodraeth Cymru fod wedi helpu gydag ychydig mwy na hynny yn ôl pob tebyg—nid wyf yn gwybod, rhywbeth fel cyllid rhatach drwy ffrydiau Llywodraeth Cymru efallai yn hytrach na buddsoddiad preifat 100 y cant. O ddifrif, nid wyf yn gwybod—mae hi ychydig yn hwyr bellach, beth bynnag—ond lle y gall Llywodraeth Cymru weithredu yw drwy sicrhau bod yr amserlen ar gyfer rhoi trwyddedau morol yn cyd-fynd â’r amserlen ar gyfer y prosiectau mawr y mae angen y trwyddedau hynny ar eu cyfer. A’r tro hwn—

David Rees a gododd—

Nid oes gennyf ond 20 eiliad, mae’n ddrwg gennyf, David. Y tro hwn, mae’r cynnydd araf yn Llundain wedi cuddio oedi difrifol yma, ac nid wyf yn credu y byddai unrhyw un ohonom yn falch os mai cyfrifoldebau datganoledig fyddai’r unig reswm dros oedi ar y morlyn llanw. A chydag Wylfa B o’n blaenau, nid wyf yn credu mai am drwyddedau morol y dylai pawb ohonom fod yn siarad yn nes ymlaen.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith, Ken Skates.

Diolch, Llywydd. A gaf fi ddechrau drwy ddiolch i’r Aelodau ar draws y Siambr am eu cyfraniadau heddiw ac am roi cyfle i mi ymateb i’r ddadl hon? Fel Llywodraeth, rydym yn gwbl benderfynol o ledaenu ffyniant, twf a chyfle ledled Cymru i greu ffyniant i bawb, a dyna yw’r sylfaen ar gyfer y gwaith o adnewyddu ein strategaeth economaidd a datblygu economi pob rhanbarth. Mae tollau pontydd Hafren, o ystyried eu pwysigrwydd strategol i Gymru, yn rhan hanfodol o’r meddwl hwn. Rydym wedi bod yn trafod yn rheolaidd â Llywodraeth y DU ynglŷn â’r tollau i sicrhau mai’r trefniadau yn y dyfodol fydd y fargen orau i Gymru ac rydym wedi gwneud yn glir ar sawl achlysur fod y tollau ar y bont yn dreth annheg ar ein pobl ac ar ein busnesau. Mae’n rhwystr i weithgarwch busnes ar draws y bont, gan lesteirio twf yng Nghymru a gweithredu fel rhwystr i fewnfuddsoddi, fel y mae’r Aelodau wedi nodi. Yn benodol, mae’r tollau yn effeithio’n andwyol ar fusnesau bach sy’n awyddus i weithredu yn ne-orllewin Lloegr, yn ogystal â’r rhai sy’n cymryd rhan yn y sector twristiaeth, y sector logisteg a’r sector trafnidiaeth, sy’n dibynnu’n helaeth ar gysylltiadau croesfannau’r Hafren yn eu busnesau.

Mae nifer o’r Aelodau wedi nodi ein hastudiaeth yn 2012—yr un a gomisiynwyd gennym—a ddaeth i’r casgliad y byddai dileu’r tollau’n arwain at gynnydd o £107 miliwn yng ngwerth ychwanegol gros de Cymru. Er bod gwerth ychwanegol gros wedi tyfu’n gyflymach yng Nghymru nag ar draws y DU fel cyfartaledd yn y cyfnod diweddar, credwn y byddai’r cynnydd yn y gwerth ychwanegol gros yn sgil dileu’r tollau’n rhoi hwb enfawr i’r economi ranbarthol. Byddwn yn cytuno gyda Mark Reckless hefyd y gallai’r swm fod yn fwy na £107 miliwn, ac rwyf hefyd yn croesawu ei honiad fod yr economi heddiw bellach yn gryfach ar hyd yr M4, a bod yna hyder yn dychwelyd i dde Cymru—ac mae’r diolch am hynny, wrth gwrs, i’r Llywodraeth Lafur yma yng Nghymru.

Er gwaethaf cefnogaeth y Ceidwadwyr yn San Steffan bellach i ddileu’r tollau, y tro diwethaf i ni drafod pontydd Hafren yma yn y Siambr, roedd gwrthwynebiad Llywodraeth y DU i ddileu’r tollau yn glir iawn. Ond rwy’n falch o weld bod y safbwynt gwan a sigledig a fabwysiadwyd gan y Prif Weinidog o’r diwedd, er yn anfoddog, wedi newid yn safbwynt gwell—un a gefnogwyd gan Lywodraeth Lafur Cymru ers llawer iawn o flynyddoedd.

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet dderbyn ymyriad?

Wrth gwrs, gwnaf.

Roeddech yn dweud bod hyn wedi cael ei gefnogi ers llawer iawn o flynyddoedd. Pan ofynnais i Brif Weinidog Cymru, dywedodd ei fod wedi cael ei gefnogi ers maniffesto Llafur yn 2016. Rwy’n credu cyn hynny, ei fod wedi awgrymu cadw’r tollau i dalu am y ffordd liniaru.

Llawer iawn o fisoedd.

Llawer iawn o fisoedd—a dwy flynedd, yn wir. Hoffwn ddiolch i Mark Reckless am arddel safbwynt cyson iawn ar y mater hwn ei hun? Nid yw wedi arddel safbwynt mor gyson ynglŷn â pha blaid wleidyddol y dylai fod yn aelod ohoni, ond ar y mater hwn, mae wedi parhau’n gyson iawn yn wir. 

Gan droi at ein blaenoriaethau ar gyfer gogledd Cymru, dylwn ddweud fy mod yn falch iawn o allu bod yn bresennol yn gynharach heddiw yng nghyfarfod cyntaf grŵp gogledd Cymru ar faterion trawsffiniol, dan gadeiryddiaeth fy nghyd-Aelod Hannah Blythyn, lle buom yn trafod nifer o faterion pwysig a wynebir gan y rhanbarth ac sy’n rhaid i ni eu hwynebu yma yn y Cynulliad yn y blynyddoedd i ddod. Fy marn i—ac rwy’n rhannu safbwynt Russell George yn ei honiad ynglŷn â photensial yr economi drawsffiniol—yw bod yn rhaid i gais bargen dwf gogledd Cymru gydblethu â’r fargen dwf sy’n dod i’r amlwg ar ochr Lloegr i’r ffin drwy Bartneriaeth Menter Leol Swydd Gaer a Warrington. Rhaid iddynt ategu ei gilydd a rhaid iddynt hefyd geisio adeiladu ar alluoedd presennol ardal drawsffiniol rhanbarth Mersi a’r Ddyfrdwy a gogledd Cymru.

Rwy’n credu ei bod yn gwbl hanfodol i’r achos dros fargen dwf gogledd Cymru gael ei gynnal—un sy’n adlewyrchu natur drawsffiniol yr economi. O ran trafnidiaeth yn unig—ac mae trafnidiaeth yn elfen hollbwysig o’r fargen dwf, nid oes gennyf unrhyw amheuaeth—mae’r Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru eisoes wedi ymrwymo i wario dros £200 miliwn ar ddatrys coridor Glannau Dyfrdwy, sydd, wrth gwrs, yn hanfodol. Nododd Mark Reckless ardal Glannau Dyfrdwy fel peiriant pwysig ar gyfer economi Cymru. Wel, mae’r un llwybr hwnnw—yr A494—yn hollbwysig ac angen ei uwchraddio, ac rwy’n falch iawn o fod yn ymgynghori â’r cyhoedd ar y ddau argymhelliad a ddatblygwyd gennym ar gyfer yr A494 a’r A55. Ond rydym hefyd yn ystyried buddsoddi degau o filiynau o bunnoedd mewn seilwaith rheilffyrdd, er nad ydym yn gyfrifol amdano—Llywodraeth y DU sy’n gyfrifol am hynny—er mwyn gwella capasiti yng ngogledd-ddwyrain Cymru, datblygu’r cysyniad metro, ond gan edrych hefyd ar fuddsoddi symiau sylweddol i ddatrys mannau cyfyng yn y rhwydwaith cefnffyrdd ac wrth gwrs, bwrw ymlaen â thrydedd groesfan bwysig ar gyfer y Fenai. Wrth gwrs, yr hwb unigol mwyaf y gellid ei roi i economi gogledd Cymru fyddai trydaneiddio prif reilffordd y gogledd, ond rwy’n ofni na wnaed addewid ar hynny eto gan Lywodraeth y DU, yn sicr nid yn y dyfodol agos.

Gan ddychwelyd at gyfraniad Russell George, roeddwn yn meddwl bod ei gyfraniad ar ganolbarth Cymru yn benodol yn gwbl allweddol. Mae cysylltiadau gogledd-de yn hanfodol i’r economi ac mae canolbarth Cymru yn gwneud cyfraniad hollbwysig i ddiwylliant ac economi Cymru. Rwyf hefyd yn credu, er bod y cysylltiadau rhwng y gogledd a’r de yn arwyddocaol yn wir, mae hynny’n wir am gysylltiadau dwyrain-gorllewin hefyd. Rwy’n gweld tri bwa sylfaenol o ffyniant yn dod i’r amlwg ar gyfer Cymru: un sy’n croesi gogledd Cymru, un sy’n croesi canolbarth a gorllewin Cymru a thrydydd bwa sy’n rhychwantu de Cymru—a gallai pob un o’r tri elwa o gydweithredu a chysylltiadau trawsffiniol. Rwy’n awyddus iawn—

Andrew R.T. Davies a gododd—

Mewn munud. Rwy’n awyddus iawn, o ran cefnogi canolbarth Cymru, i edrych ar sut y gallwn hybu gweithgareddau Tyfu Canolbarth Cymru, sy’n bartneriaeth bwysig. Yn sicr, mewn perthynas â bargen dwf ar gyfer canolbarth Cymru, byddwn yn awyddus iawn, fodd bynnag, i weld beth y mae Llywodraeth y DU, beth bynnag fydd yn digwydd ar ôl 8 Mehefin, yn bwriadu ei gyflwyno mewn gwirionedd yn rhan o gynnig ehangach o fargeinion twf, o bosibl, ar gyfer y DU. Fe gymeraf ymyriad gan arweinydd y Ceidwadwyr. 

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am dderbyn yr ymyriad ac yn arbennig, ei bwyslais ar Gymru gyfan—canolbarth a gogledd Cymru yn ogystal. Os caf dynnu ei sylw’n ôl at dde-ddwyrain Cymru, mae’n newyddion gwych fod y Ceidwadwyr—ac yn wir, rwy’n meddwl bod consensws bellach, yn wleidyddol, ar draws y pleidiau fod angen dileu tollau ar bont Hafren. Ond mae yna broblem go iawn, fel y clywsom gan yr Aelod dros Orllewin Casnewydd, gyda phrisiau tai cymaint yn is ar yr ochr hon i bont Hafren, a’r gweithgaredd economaidd enfawr sy’n digwydd yn ardal Bryste ac yn wir, yn ardal y de-orllewin yn ehangach mewn gwirionedd, bydd cyfoeth yn eich bwa o ffyniant yn teithio allan o Gymru a ninnau’n dod yn ardal gymudo yn y pen draw. Hoffwn ddeall sut y mae’r adran yn mynd i weithio gydag awdurdodau lleol, a busnesau’n arbennig, er mwyn sicrhau bod busnesau’n ymsefydlu yma i wthio cyflogau i fyny, ac nad ydym yn ddim mwy nag ardal noswylio.

Dyma’n rhannol yr oeddwn yn mynd i ddod ato yn fy mhwynt olaf: elfen strwythurol bwysig economi Cymru sy’n rhaid ei datrys yn rhan o strategaeth economaidd newydd. Mae angen i ni sicrhau bod cynhyrchiant yn cynyddu. Mae angen i ni sicrhau bod ein sylfaen weithgynhyrchu, yn arbennig, yn cael ei diogelu at y dyfodol yn erbyn awtomeiddio. Ac yn hanfodol, o ran osgoi cymunedau noswylio, ein bod yn codi lefelau sgiliau pobl Cymru er mwyn gallu sicrhau mwy o waith, mwy o fanteision economaidd buddsoddiadau seilwaith, nid yn unig fel tiriogaeth noswylio sy’n gwasanaethu’r de-orllewin, ond ar gyfer de-ddwyrain Cymru ac yn wir, y cyfan o dde Cymru. Ein bwriad tanbaid yw sicrhau, drwy ddull newydd o ddatblygu economaidd sy’n seiliedig ar leoedd, gan weithio gydag arweinwyr y bargeinion dinesig yn y de a’r fargen dwf yn y gogledd ac o bosibl, bargen dwf yn y canolbarth, ein bod yn symud tuag at greu cyfleoedd i dyfu cyfoeth ar draws Cymru, a sicrhau ffyniant i bawb.

Galwaf ar Mark Isherwood i ymateb i’r ddadl.

Diolch. Diolch i bawb sydd wedi siarad yn y ddadl hon. Diolch i Russell George am agor hyn drwy groesawu’r hwb economaidd i economi Cymru sy’n cael ei gyflawni drwy fod Llywodraeth y DU yn dileu’r tollau ar bontydd Hafren, gan ddangos bod Cymru ar agor ar gyfer busnes. A hefyd am bwysleisio’r angen am fargeinion twf gogledd a chanolbarth Cymru, lle mae pobl a busnesau yng ngogledd a chanolbarth Cymru, nid yn unig yn edrych i’r de tuag at y Llywodraeth, ond o ran eu bywyd economaidd a chymdeithasol, eu bod yn edrych tua’r dwyrain o ran eu symudiadau trawsffiniol, a hefyd i’r gorllewin i Iwerddon. Fel y dywedodd, mae angen inni gadarnhau gogledd Cymru fel rhan gynhenid o ranbarth economaidd trawsffiniol cyffrous sydd wedi’i gysylltu â Phwerdy Gogledd Lloegr. Dywedodd fod yn rhaid i Lywodraeth Cymru ddatganoli ysgogiadau economaidd i ganolbarth Cymru hefyd.

Roedd Dai Lloyd yn cefnogi dileu tollau pontydd Hafren a datganoli pwerau i’r rhanbarthau Cymreig—mae’n galonogol iawn clywed hynny—a rhannodd ei wybodaeth drylwyr am dollau pontydd ar draws Prydain. Rwy’n awgrymu ei fod yn ysgrifennu mwy am hynny; byddai gennyf ddiddordeb mawr mewn darllen am hynny. Wrth gwrs, nid oes unrhyw dollau ar bont Menai, ond mae angen trydedd groesfan ar draws y Fenai, rhywbeth y cyfeiriodd Ken Skates ato, wrth gwrs. Mae bron i ddegawd ers i Lywodraeth Cymru gomisiynu’r adroddiad annibynnol diwethaf a wnaeth argymhellion ar yr opsiynau ar gyfer hynny. Mae’n drueni ein bod wedi gorfod aros cyhyd i weld y diwrnod ailadroddus hwn yn cyrraedd eto fyth, ond rwy’n gobeithio y caiff dyhead y Gweinidog i gael penderfyniad ar gyfer symud ymlaen erbyn 2021 ei wireddu i bawb. 

Clodforodd Dai Lloyd rinweddau morlyn llanw bae Abertawe, fel y gwnaeth sawl un arall, a phwysleisiodd yr angen i drydaneiddio rheilffyrdd y Cymoedd a rheilffordd arfordir gogledd Cymru, rhywbeth y mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn sicr yn ei gefnogi’n gryf.

Cyfeiriodd Nick Ramsay unwaith eto at benderfyniad y Prif Weinidog i ddileu tollau ar bont Hafren fel rhywbeth a fydd yn newid pellgyrhaeddol, gyda rhagolygon cyffrous i bobl ac economi Sir Fynwy. Cyfeiriodd at ffigurau gwerth ychwanegol gros yng Nghymoedd de Cymru, wrth gwrs, yn rhan o is-ranbarth gorllewin Cymru a’r Cymoedd, sydd wedi bod â’r gwerth isaf y pen o’r boblogaeth o ran nwyddau a gwasanaethau a gynhyrchir, neu’r gwerth ychwanegol gros, ar draws 12 gwlad a rhanbarth y DU ers bron i 20 mlynedd bellach—ers 19 mlynedd; holl gyfnod datganoli. Yn anffodus, mae’r bwlch cymharol wedi lledu, ac mae hyd yn oed y gornel fwyaf llewyrchus o ogledd Cymru a’r gogledd-ddwyrain wedi gweld y ffigur cymharol yn erbyn lefel y DU yn gostwng o bron i 100 y cant o werth ychwanegol gros y DU i 84 y cant yn unig. Pwysleisiodd yr angen i Lywodraeth Cymru weithio’n agos gyda Llywodraeth y DU. Mae’n hanfodol fod Llywodraeth nesaf y DU yn cael ei gweld, beth bynnag fo’i lliw, fel partner cadarnhaol gyda Llywodraeth Cymru a chan Lywodraeth Cymru. 

Pwysleisiodd Jayne Bryant eto bwysigrwydd pont Hafren, yn yr achos hwn i Gasnewydd, lle hyfryd arall heb fod mor bell o’r fan hon. Rwy’n gresynu at y sylwadau pleidiol a ddilynodd—nid wyf am ymateb i’r rheini ar wahân i gydnabod ein bod yn wynebu etholiad cyffredinol. Llywodraeth y DU a gyhoeddodd y tollau yn 1962 mewn gwirionedd. Y Llywodraeth hon yn y DU sydd wedi cyhoeddi ei bod yn mynd i gael gwared arnynt. Fel y dywedodd, mae perygl—neu gostau a buddion o bosibl—o ddenu pobl o Fryste, a allai effeithio ar brisiau tai, ac mae angen cynorthwyo pobl ifanc lleol i fynd ar yr ysgol dai yma ac ym mhob man arall, yn enwedig o ystyried mai Cymru sydd wedi cael y toriadau mwyaf i gyllidebau tai fforddiadwy ar ôl datganoli o blith unrhyw un o wledydd y DU. Mae’n bwysig eich bod wedi cyfeirio at dro pedol, ond yn fy marn i, arweinwyr cryf sy’n gwrando ac yn penderfynu; arweinwyr gwan sy’n anwybyddu’r ffeithiau a saethu’r negesydd, rhywbeth a glywn yn rhy aml, yn anffodus, mewn rhai mannau eraill.

Croesawodd Neil Hamilton gyhoeddiad Theresa May eto, gydag ychydig o sylwadau hael wedi’u hychwanegu am fy mhlaid a’i gyn-blaid. Fel y dywedodd, byddai annibyniaeth wleidyddol i Gymru yn drychineb—fel y byddai, os caf ychwanegu, i weddill y DU.

Nododd Mark Reckless mai’r Llywodraeth Geidwadol yn 1992 a ddeddfodd i ddileu’r tollau ar ôl i’r pontydd ddychwelyd i’r sector cyhoeddus, a bod y Llywodraeth Geidwadol bellach yn cyflawni hynny. Dywedodd y bydd hyn yn ychwanegu at adfer hyder ar hyd coridor yr M4, cryfhau cysylltiadau rhwng de Cymru, Bryste a Llundain. Dywedodd fod agwedd sensitif a hyblyg Llywodraeth y DU tuag at ddatblygu rhanbarthol yng Nghymru yn galonogol, ond bod angen i Lywodraeth Cymru feithrin agwedd debyg.

Dywedodd Suzy Davies y gallai’r polisi rhanbarthol ar ôl Brexit edrych yn wahanol iawn yn y dyfodol, ond ei bod yn iawn i Gymru fanteisio ar bolisi rhanbarthol y DU yn awr. Fel y dywedodd—yr ymadrodd hyfryd—meddylwyr mawr mewn gwlad fach. Dylem groesawu’r ymrwymiad gan y Prif Weinidog yn hytrach na phwdu, fel y dywedodd. Mae’r Ceidwadwyr Cymreig wedi ymrwymo i forlyn llanw bae Abertawe, fel y cydnabu’r Prif Weinidog wrthym, fel y pwysleisiodd Suzy. Y peth olaf sydd ei angen ar y morlyn llanw yn awr, meddai, yw Corbynomeg. 

Yna ymatebodd Ysgrifennydd y Cabinet drwy ddweud bod Llywodraeth Cymru yn benderfynol o ledaenu ffyniant ledled Cymru—mae’n drueni mai ni, ers 1998, yw’r rhan o’r DU sydd wedi parhau i fod â’r gwerth ychwanegol gros isaf. Dywedodd fod tollau pontydd Hafren yn rhwystr, a dyna pam y cyhoeddodd Theresa May ei bod yn eu dileu. Yna gwnaeth osodiad gwan a sigledig fod hyder yn dychwelyd i dde Cymru, diolch i Lywodraeth Cymru. Mewn gwirionedd, mae’r rhan fwyaf o bethau wedi bod yn mynd tuag at yn ôl ers datganoli—nid oherwydd datganoli ond oherwydd y llywodraeth—ond mae’n ddiddorol fod y gwelliant mewn swyddi a chyflogaeth a mewnfuddsoddi wedi digwydd ers i’r Prif Weinidog Ceidwadol a Llywodraeth dan arweiniad y Ceidwadwyr ddod i rym yn 2010. Nid oedd yn digwydd cyn hynny yn sicr. Rwy’n gresynu at y ffaith ei fod wedi ymostwng i ymosodiad personol pitw yn erbyn cyd-Aelod. Ni ddywedaf fwy am hynny.

Cyfeiriodd at gyfarfod grŵp trawsbleidiol gogledd Cymru a Mersi a’r Ddyfrdwy heddiw. Roeddwn innau’n bresennol hefyd. Rwy’n croesawu’r ffaith ei fod yn bresennol. Rwy’n credu fy mod wedi fy ethol yn ddirprwy gyd-gadeirydd o’r grŵp hwnnw. Mae yna waith hanfodol i’w wneud. Rhaid i’r bargeinion twf ar bob ochr i’r ffin ategu ei gilydd, meddai Ysgrifennydd y Cabinet. Na, Ysgrifennydd y Cabinet—un bargen dwf ar gyfer y ddwy ochr i’r ffin honno yw hon. Dyna pam y mae gennym Gynghrair Mersi a’r Ddyfrdwy, dyna pam y cynrychiolwyd Warrington yno heddiw ond dyna pam y cafodd Gwynedd ei chynrychioli yno heddiw hefyd. Tybed a allem ymgysylltu ag Iwerddon yn ogystal yn y dyfodol.

Cyfeiriodd at yr ymgynghoriad ar goridor Glannau Dyfrdwy. Yn wir, mae naw mlynedd, rwy’n credu, ers y bu’n rhaid dileu’r cynllun diwethaf gan Lywodraeth Cymru ar ôl i’w argymhellion gael eu—[Torri ar draws.] A hoffech sefyll?

Onid yw’n wir eich bod wedi ymgyrchu yn erbyn y cynllun hwnnw?

Do, ymgyrchais yn erbyn yr erchylltra 13 lôn hwnnw mewn cefnogaeth i bobl leol, a dyna a wnaeth eich cyd-Aelodau mewn gwirionedd ar ôl iddynt sylweddoli bod etholiad fis neu ddau i ffwrdd. Rhoddais dystiolaeth i’r ymgynghoriad hwnnw. Rwy’n gobeithio y bydd yr hyn a ddaw allan y tro hwn yn fwy cydnaws ag anghenion cynaliadwyedd y gymuned leol.

Fe sonioch am gapasiti rheilffordd gwell yng ngogledd-ddwyrain Cymru. Byddai’n wych pe gallai Llywodraeth Cymru ddal i fyny gydag ardal Mersi, ardaloedd Lerpwl, a chyhoeddi mewn gwirionedd ei bod yn mynd i gefnogi a buddsoddi yn yr ochr hon i’r ffin, fel nad yw’r cynigion ar gyfer troad Halton yn dod i ben ar y ffin. Yn yr un modd, byddai’n braf pe gallai Llywodraeth Cymru gyhoeddi ei bod yn mynd i adfer y ddwy filltir a dynnodd oddi ar reilffordd Wrecsam-Caer.

Cyfeiriodd at drydedd groesfan y Fenai. Unwaith eto, cawsom ymgynghoriad—credaf fod wyth neu naw mlynedd ers hynny—a wnaeth gyfres o argymhellion. Mae’n ymddangos ei fod yn ddiwrnod ailadroddus ar hynny hefyd gan ein bod yn cael ymgynghoriad arall ar opsiynau ar gyfer croesfan y Fenai—cyfeiriais at hynny’n gynharach. Ond fel y dywedodd, mae angen inni sicrhau bod cynhyrchiant yn cynyddu a diogelu ar gyfer y dyfodol yn erbyn awtomeiddio drwy ddull newydd yn seiliedig ar leoedd, gan weithio gyda’r fargen dwf a gefnogir gan Lywodraeth y DU yng ngogledd Cymru, drwy’r bargeinion dinesig yn ne Cymru, a gobeithio drwy fargen dwf ar gyfer canolbarth Cymru hefyd. Ond bydd hynny’n ei gwneud yn ofynnol i Lywodraeth Cymru gydnabod bod argymhellion ar gyfer gweledigaeth dwf gogledd Cymru ac yn y cais sy’n cael ei gyflwyno yn galw arni i ildio rhywfaint o bŵer i’r rhanbarth hefyd. Diolch yn fawr iawn yn wir.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais, felly, tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.