Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Bethan Jenkins.

Diolch. Mae fy nghwestiwn cyntaf yn ymwneud â Grenfell ac rwyf wedi gofyn llawer o gwestiynau ynglŷn â hynny yma yn y Siambr, ac a bod yn deg, rydych wedi anfon y wybodaeth ddiweddaraf atom yn rheolaidd dros yr haf, fel y gofynnwyd ichi wneud, o ran yr hyn yr ydych yn ei wneud mewn perthynas â Grenfell ar lefel Cymru. Ar 25 Awst, daeth yn amlwg fod y cladin ar rai blociau o fflatiau preifat sy’n adeiladau uchel iawn yng Nghaerdydd, megis y rheini yn Prospect Place, wedi methu profion diogelwch. Fe anfonoch y wybodaeth honno atom, ond tybed a allwch roi’r newyddion diweddaraf i ni am y sector preifat yn benodol, gan eich bod wedi dweud wrth Aelodau’r Cynulliad cyn y toriad nad chi’n unig fel Ysgrifennydd y Cabinet oedd yn edrych ar hyn mewn perthynas â fflatiau preifat, ond y byddai Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi yn siarad â gwestai ac ati hefyd. Felly, rwy’n hyderus y gallwn gael syniad o’r sefyllfa mewn perthynas â thai o fewn paramedrau Llywodraeth Cymru, ond rwy’n awyddus i gael sicrwydd mewn perthynas â fflatiau newydd—gan eu bod yn cael eu hadeiladu drwy’r amser—a’r rhai sydd wedi eu nodi fel rhai a allai achosi problemau, ac y gallwch roi’r newyddion diweddaraf inni yma heddiw.

Rwy’n ddiolchgar am gwestiwn yr Aelod. Fel yr awgrymodd yr Aelod, cyhoeddais ddatganiadau drwy gydol yr haf pan fyddem yn cael y wybodaeth ddiweddaraf mewn trafodaethau gyda Llywodraeth y DU. Cefais alwad gynadledda amlasiantaethol gyda’r DU ddoe ynglŷn â’r mater, ar drywydd y camau gweithredu a gymerwyd ar ôl Grenfell. Yng Nghymru—ni allaf ddod o hyd i’r ffigur yn fy mriff, ond byddaf yn ysgrifennu at yr holl Aelodau mewn perthynas â nodi adeiladau preifat dros saith llawr gyda chynhyrchion o ddeunydd cyfansawdd alwminiwm. Credaf mai saith yw’r nifer gywir, ond fe wiriaf hynny ar gyfer yr Aelod. Mae pob awdurdod lleol wedi bod yn gweithio’n dda iawn gyda’u hasiantaethau lleol, sef landlordiaid preifat, gwestai ac ati, i weld lle y gall deunydd cyfansawdd alwminiwm fod yn bresennol. Mae’r un egwyddor yn berthnasol. Rydym yn gweithio gyda’r sector preifat i sicrhau bod trigolion yn cael yr holl wybodaeth, bod y trigolion yn teimlo mor ddiogel â phosibl, a bod y gwasanaeth tân yn rhoi cymorth gyda’r trefniadau hynny hefyd. Felly, mae hwn yn gyfnod anodd, ond credwn, fel y DU gyfan—cydweithwyr o’r Alban y bûm yn siarad â hwy ddoe hefyd. Mae gennym bwynt gweithredu tebyg, o ran bwrw ymlaen â hyn.

Ac ar yr un thema, mewn ymateb i ddadl fer gan Dawn Bowden ym mis Mai mewn perthynas â diogelwch trydanol—yn amlwg, mae hyn yn berthnasol yma gan fod peiriant golchi yn rhan o’r sefyllfa gyda’r tân yn Grenfell—fe ddywedoch y byddech yn comisiynu gwaith ymchwil yng Nghymru ar danau a achosir gan drydan. Hoffwn wybod beth sy’n digwydd gyda’r gwaith ymchwil hwnnw a phwy y byddwch yn cysylltu â hwy yn ei gylch. Pa bryd y bydd Aelodau’r Cynulliad yn cael y wybodaeth ddiweddaraf am hynny? Oherwydd rwy’n gwybod, o lythyr a welais gennych at Electrical Safety First ar 27 Gorffennaf, eich bod wedi dweud y byddwch, a dyfynnaf, ‘yn cysylltu os bydd angen eu cyngor.’ Byddwn wedi meddwl y byddai’n hollbwysig, oni fyddai, i chi gael cyngor gan sefydliad o’r fath sy’n arbenigo mewn diogelwch trydanol. Rwy’n eich annog yn awr, yma heddiw, Ysgrifennydd y Cabinet, i gyfarfod â hwy i glywed eu pryderon, gan eu bod yn rhagweithiol iawn yn y maes hwn, ac i sicrhau’r gwaith ymchwil y mae Dawn Bowden ac eraill wedi galw amdano.

Dylwn rybuddio’r Aelod, yn gyntaf oll, ar ei—. Mae’n gywir wrth ddweud bod dyfais drydanol yn y fflat yn Grenfell, ond mae ymchwiliad llawn yn mynd rhagddo yno ac mae’n rhaid i ni sicrhau ein bod yn cael yr holl fanylion ynglŷn â hynny. Credaf fod yr adeilad wedi’i beryglu mewn ffyrdd eraill hefyd, ond fe ddaw hynny’n glir drwy’r ymchwiliad. O ran y llythyr a nododd yr Aelod, rwy’n cael llythyrau gan arbenigwyr mewn meysydd o bob math bob dydd. Yr hyn sy’n wirioneddol bwysig yw bod gennym ddull cydgysylltiedig o weithredu, a dyna pam, wrth weithio gyda’r DU, yr Alban a Chymru ar yr union faterion hyn, ein bod yn cael adborth ar ba mor ddigonol yw’r cyfleusterau sydd gennym ar gyfer cynnal profion trydanol i ateb y gofynion rydym eu hangen fel tystiolaeth i ddangos a yw hynny’n wir. Yr hyn a wnaf, fel y dywedais wrthych yn gynharach, yw parhau i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau, yn enwedig mewn perthynas â diogelwch trydanol, a byddaf yn anfon y llythyr at yr holl Aelodau yn y dyfodol agos.

Diolch. Wel, buaswn yn gobeithio, os ydych yn derbyn llythyrau gan arbenigwyr, eich bod yn defnyddio eu harbenigedd. Credaf mai’r hyn rwy’n ceisio ei ddweud yw bod yr arbenigedd hwnnw ganddynt i’w gynnig, yn amlwg, ac mae eu drws yn agored i chi siarad â hwy.

Roeddwn yn awyddus i symud ymlaen at dai. Rwyf wedi bod yn siarad cryn dipyn yn ddiweddar am dai cymdeithasol. Roeddwn am ofyn cwestiwn ynglŷn â moderneiddio cartrefi sydd mewn dwylo preifat ar hyn o bryd, ond sydd mewn cyflwr gwael. Mae’n rhywbeth y gallem wneud llawer mwy ohono er mwyn cynyddu ein stoc dai ar lefel leol. Gwn fod gennych y cynllun Troi Tai’n Gartrefi, benthyciadau i bobl foderneiddio eu heiddo, a gwn fod gan gynghorau lleol orchmynion rheoli anheddau gwag mewn perthynas â meddiannu eiddo o’r fath mewn modd cydlynus. Tybed a allwch roi’r wybodaeth ddiweddaraf inni am y cynlluniau hynny’n benodol, a dweud wrthym faint o gartrefi preifat, felly, sydd wedi cael eu meddiannu yn y modd hwn, neu wedi cael eu moderneiddio drwy’r strwythurau benthyg, fel y gallwn ychwanegu at y stoc sydd ei hangen yma yng Nghymru i adeiladu’r cartrefi hynny, a cheisio gwella rhai o’r adeiladau sy’n anharddu ein strydoedd, sy’n fwrn ar fywydau pob dydd pobl gan eu bod yn eu gweld mewn cyflwr gwael bob dydd ac mae taer angen troi’r tai hynny’n gartrefi priodol, fel y gall pobl yn ein cymunedau eu defnyddio yn y ffordd orau.

Wrth gwrs, mae’r Aelod yn gywir i nodi’r mater hwn. Rydym wedi cael cryn lwyddiant gyda’r cynllun Troi Tai’n Gartrefi, lle mae’r arian yn ailgylchdroi yn ôl i mewn i’r system ac yn prynu mwy o gartrefi. Buaswn yn annog awdurdodau lleol i ddefnyddio’r gorchmynion rheoli pan fo eiddo’n wag ac yn dod yn fwrn ar eu cymuned, er mwyn gorfodi hynny. Cyflwynasom gynllun treth gyngor ar gyfer ail gartrefi hefyd, lle y gellir defnyddio hynny hefyd fel ardoll ychwanegol er mwyn codi arian, i ysgogi pobl i feddwl beth y maent am ei wneud â’r eiddo hwnnw. Byddaf yn rhoi’r rhifau diweddaraf i’r Aelodau—nid ydynt gennyf wrth law, ond byddaf yn sicrhau bod yr Aelod yn cael gwybod amdanynt—a’n sefyllfa ar hyn o bryd.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.

Diolch, Llywydd. Clywsom yng nghyfarfod cyffredinol blynyddol Cyngor ar Bopeth Sir y Fflint dros yr haf fod Llywodraeth Cymru yn ystyried comisiynu gwasanaethau cynghori. Tybed a allwch ddweud ychydig mwy ynglŷn â hynny, a chadarnhau sut y byddwch yn sicrhau bod sefydliadau sy’n gweithredu yng Nghymru ac sy’n darparu gwaith hanfodol—nid yn unig y rhai mwy o faint, ond y rhai llai hefyd—o ran ymyrryd a darparu cefnogaeth mewn argyfwng, yn cael eu diogelu yn erbyn y sefydliadau mwy o faint sy’n gweithredu yn Lloegr ac mewn mannau eraill yn y DU, ac sydd, ar sail cost yn unig, yn debygol o godi prisiau is na sefydliadau yng Nghymru.

Rwy’n ymwybodol iawn o’r anawsterau sy’n wynebu rhai o’r sefydliadau llai o faint o ran comisiynu, ond byddwn yn edrych yn benodol iawn ar y meini prawf a ddisgwylir mewn perthynas â hynny, o ran cael cysylltiadau lleol, a sicrhau y gallant ddarparu gwasanaethau da o ansawdd uchel.

Hoffwn roi sicrwydd i’r Aelod, ac eraill, ynglŷn â’r mecanwaith ariannu sydd ar waith. Ond wrth gwrs, mae cyllidebau’n eithriadol o dynn ar hyn o bryd, ac mae proses y gyllideb ar y ffordd, wrth gwrs. Pan fo gwasanaethau’n fforddiadwy, byddwn yn eu darparu, a gobeithiaf y gallwn roi sicrwydd i rai o’r sefydliadau llai o faint na fydd y meini prawf ar gyfer hynny yn peri anfantais iddynt.

Diolch. Wel, yng nghyd-destun proses y gyllideb a briff ‘cyflwr Cymru’ diweddaraf Sefydliad Bevan, a gyhoeddwyd ddiwedd mis Gorffennaf, ac a ddywedai mai Cymru sydd â’r gyfradd uchaf o dlodi ond dwy yn y DU, ar ôl Llundain a gorllewin canolbarth Lloegr, gydag ‘ychydig iawn o newid yn y brif gyfradd’, sut rydych yn ymateb i’r adroddiad a gyhoeddwyd ym mis Awst gan y Sefydliad Polisi Cyhoeddus i Gymru, ‘Participatory Budgeting: An Evidence Review’? Roeddent yn dweud mai Porto Alegre ym Mrasil oedd man geni cyllidebu cyfranogol, gan ddweud bod y broses yno wedi newid y berthynas sylfaenol rhwng y dinesydd a’r wladwriaeth, wedi gwella gweithrediad y llywodraeth ac wedi arwain at wasanaethau cyhoeddus a seilwaith gwell.

Ond yng Nghymru hyd yn hyn, mae’r defnydd o gyllidebu cyfranogol wedi bod yn fwy cymedrol, ac mae’r effaith, o ganlyniad i hynny, wedi bod yn llai.

Ac maent yn argymell, yng Nghymru, y gallai fod yn ddefnyddiol canolbwyntio yn y tymor byr ar osod sylfeini cyllidebu cyfranogol mewn cyllidebau yn y dyfodol, ochr yn ochr â’r defnydd o fathau eraill o ymgysylltu neu ymgynghori sy’n dangos bwriad i hybu mwy o ymwybyddiaeth ymhlith y cyhoedd o benderfyniadau gwariant Llywodraeth Cymru ac ymwneud y cyhoedd yn y penderfyniadau hynny. Pa ystyriaeth a rowch i’w canfyddiadau?

Wel, credaf fod eu sylwadau, yn ôl yr arfer, yn ddiddorol iawn. Buaswn yn awgrymu bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn rhagweithiol iawn yn y maes hwn. Drwy roi Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 ar waith, rydym wedi gosod dyletswydd ar gyrff cyhoeddus i ymgysylltu â chymunedau a phawb sydd â diddordeb. Felly, buaswn yn anghytuno â’r ffaith fod Cymru ar ei hôl hi yn hyn o beth; mewn gwirionedd, rydym wedi deddfu cyn i unrhyw wlad arall wneud hynny.

Credaf fod y mater yn ymwneud mwy â’r ffaith fod Porto Alegre, sydd wedi arwain y gwaith hwn, yn amlwg ar y blaen yn hyn o beth, ac mae ganddynt ganlyniadau mesuradwy y gellir edrych arnynt. A rhan o agenda ehangach yw hyn, agenda y gobeithiaf y gallwch ei hystyried a’i chroesawu.

Mae fy nghwestiwn olaf yn ymwneud â thai yng nghyd-destun cymunedau. Fel y gwyddoch, arwyddodd Cartrefi Cymunedol Cymru gompact gyda Llywodraeth Cymru a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru fis Rhagfyr diwethaf, compact a oedd yn seiliedig ar ymrwymiad i gymdeithasau tai weithio mewn partneriaeth i sicrhau’r ddarpariaeth orau o dai ar gyfer yr ardal leol. Pa gyfrifoldeb cyfatebol sydd gan yr awdurdodau lleol i weithio gyda chymdeithasau tai i sicrhau bod eu hadnoddau hwythau’n sicrhau’r ddarpariaeth orau o ran tai cymdeithasol ar gyfer yr ardal leol?

Wel, newidiodd y compact y llynedd, felly mae bellach yn cynnwys Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Felly, mae awdurdodau lleol yn awyddus iawn i sicrhau eu bod yn gweithio gyda chymdeithasau tai, hyd yn oed lle mae cyfraddau cadw stoc wedi aros yr un peth mewn rhai awdurdodau lleol, megis lle mae’r Aelod yn byw. Felly, mae gwaith yn mynd rhagddo rhwng yr awdurdod, landlordiaid cymdeithasol cofrestredig sy’n gweithio yn y maes, a’r Llywodraeth. Dyna oedd diben y compact, ac mae bellach yn gytundeb tridarn.

Llefarydd UKIP, Gareth Bennett.

Diolch, Llywydd. Prynhawn da, Gweinidog, a chroeso’n ôl i’r Siambr. Ddoe, soniodd un o Aelodau eich meinciau cefn, Hefin David, ynglŷn ag adfer safleoedd tir llwyd. Nawr, rwy’n sylweddoli y gall fod yn anodd datblygu safleoedd tir llwyd, ond mae rhai safleoedd tir llwyd y gellir eu paratoi ar gyfer codi tai am bris cymharol rad. Felly, tybed beth mae eich adran yn ei wneud ar hyn o bryd mewn perthynas â datblygu safleoedd tir llwyd ar gyfer codi tai.

Rwy’n gweithio’n agos iawn gyda fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet, yn enwedig Ken Skates a Lesley Griffiths, ar gyflwyno cyfleoedd tai. Mae safleoedd tir llwyd yn un o’r meysydd a drafodir gennym, fel pob cyfle tir arall y gall fy nghyd-Aelodau o gwmpas bwrdd y Cabinet eu cyflwyno, gan gynnwys y sector iechyd.

Rydych wedi crybwyll hyn o’r blaen. Pan oeddwn yn gwneud cwestiynau i’r Gweinidog gyda chi am y tro cyntaf ym mis Ebrill, fe sonioch am eich trafodaethau parhaus gydag adran Ken Skates a’r defnydd posibl o dir Llywodraeth Cymru ar gyfer datblygu tai ar dir llwyd, ac fe awgrymoch ar y pryd—cymerais mai dyna oedd yr awgrym o leiaf—fod yna lawer o adeiladau GIG gwag y gellid eu defnyddio at y diben hwnnw. Felly, a oes gennych ragor o fanylion ynglŷn â sut y mae’r broses hon yn mynd rhagddi, a pha mor agos ydych chi at ddatblygu unrhyw un o’r safleoedd posibl hyn?

Rwyf wedi cael cynnig sawl darn o dir gan Ken Skates, y Gweinidog seilwaith, ac rydym bellach yn gweithio drwy’r rheini mewn perthynas â fforddiadwyedd y ddarpariaeth, ac edrych ar bartneriaid eraill. Byddaf yn cyhoeddi penderfyniad cyn bo hir ar y cynlluniau tai arloesol, a fydd yn cynnwys cyfleoedd newydd ar gyfer datblygiadau ledled Cymru, a chredaf eu bod yn eithaf cyffrous, ac mae’r sector yn edrych ymlaen at hynny.

Diolch. Yn rhyfedd, mae fy nghwestiwn nesaf yn ymwneud â’ch cynllun arloesi £20 miliwn, y cyfeirioch ato eich hun yn awr. Yn amlwg, fe ddaw eich cyhoeddiad cyn bo hir. A oes unrhyw beth y gallwch ei ddweud wrthym heddiw ynglŷn â’r cynllun hwnnw?

Wel, credaf fod cyfle enfawr yn hyn o beth. Gwelais rai o’r cynigion a gyflwynwyd; y dyddiad cau oedd dydd Gwener yr wythnos diwethaf. Mae rhai yn arloesol iawn, ar gyfer cartrefi sy’n cynhyrchu ynni—adeiladu cartref sy’n cynhyrchu trydan, fel nad oes biliau ynni i’r defnyddiwr, ond yn hytrach, gwerth ychwanegol i’r grid. Mae peth ohono’n ymwneud ag unedau modiwlar ar gyfer pobl o dan 35 oed. Felly, mae llu o gyfleoedd yno, ond byddaf yn gwneud datganiad i’r Siambr wedi i mi benderfynu ar y dyraniad.