Yr eitem nesaf yw'r ddadl gan Aelodau unigol o dan Reol Sefydlog 11.21, ac rwy'n galw ar Julie Morgan i wneud y cynnig.

Cynnig NDM6528 Julie Morgan, Angela Burns, Dai Lloyd, Joyce Watson, Jenny Rathbone

Cefnogwyd gan Jayne Bryant

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn cydnabod bod anffurfio organau cenhedlu benywod yn cael ei ymarfer yn eang ledled y byd a bod tua 2,000 o fenywod a merched yng Nghymru yn byw gyda chanlyniadau anffurfio organau cenhedlu benywod.

2. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:

a) defnyddio pob cyfle i godi ymwybyddiaeth o'r arfer hwn;

b) annog ysgolion i drafod hyn fel rhan o'r cwricwlwm Addysg Bersonol a Chymdeithasol a hyfforddi staff;

c) codi ymwybyddiaeth o'r arfer hwn ymysg meddygon teulu a phob ymarferydd meddygol; a

d) gwneud popeth yn ei gallu i sicrhau bod y cymunedau yr effeithir arnynt fwyaf yn derbyn cymorth a chefnogaeth i fynd i'r afael â'r broblem.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch. Credaf ei bod yn bwysig iawn inni gychwyn y ddadl hon ar anffurfio organau cenhedlu benywod drwy glywed lleisiau menywod yr effeithiwyd arnynt yn uniongyrchol. Felly, rydym yn mynd i ddechrau drwy chwarae clip byr o'r ffilm o'r enw A Change has Begun, a charwn rybuddio'r Aelodau ei bod yn eithaf pwerus.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Dangoswyd cyflwyniad clyweledol. Mae’r trawsgrifiad mewn llythrennau italig isod yn drawsgrifiad o’r cyfraniadau llafar yn y cyflwyniad. 

Beth yw anffurfio organau cenhedlu benywod?

Cefais fy nhorri pan oeddwn yn saith. 

Roeddwn yn 13 mlwydd oed.

Roeddwn yn 16 pan gefais fy nhorri.

Cafodd ei wneud yn ystod gwyliau'r ysgol.

Roeddwn i'n naw oed.

Roedd 20 ohonom a fi oedd yr hynaf, ac roedd yr ieuengaf yn ddwy, a bu hi farw'n ddiweddarach.

Roedd yn rhan o'n diwylliant; roedd yn rhan o'r hyn ydym ni.

Roeddwn i mor llawn o gyffro, wyddoch chi.

I chi ddod allan fel tywysoges.

Roedd yna lawer o ddawnsio.

Cawsom ddawnsio.

Canu. 

Roedd yn barti mawr iawn.

Am fy mod i mor ifanc, nid oeddwn yn deall beth oedd yn mynd i ddigwydd i mi.

Wedyn daeth yn amser i mi fynd i mewn i'r ystafell nesaf.

Rhoddodd dynes fwgwd am fy llygaid.

Cefais fy nhaflu i'r llawr.

Roeddwn yn ysgwyd.

Agorodd menywod fy nghoesau a fy ngwasgu i lawr gerfydd fy ysgwyddau.

A llenwais bob rhan o fy mrest.

Ni allwn anadlu; ni allwn symud.

Eisteddodd y ddynes arnaf a theimlais doriad siarp iawn rhwng fy nghoesau. Roedd e mor boenus.

Pan ddechreuon nhw dorri, sgrechiais mor uchel nes i'r menywod fy ngagio i fy atal rhag sgrechian.

Nid oes gennyf unrhyw eiriau i esbonio.

Y poen a deimlais y diwrnod hwnnw.

Wrth y pwll o waed, dyna lle y cafodd pob merch ei thorri.

Gallaf ddal i'w deimlo bob tro y byddaf yn meddwl amdano.

Fe ddefnyddion nhw'r un llafn ar bob un ohonom.

Roedd fy modryb yn un a oedd yn torri.

Y menywod—rydych chi'n gweld llawenydd ar eu hwynebau o wybod eich bod yn fenyw bellach.

Hoffwn ddiolch i 'm cyd-Aelodau Jenny Rathbone, Joyce Watson, Jayne Bryant, Dai Lloyd, ac Angela Burns na all fod yma heddiw, am gefnogi'r ddadl hon heddiw. Hoffwn ddiolch hefyd i Jane Hutt am ei chefnogaeth ar y mater hwn.

Mae anffurfio organau cenhedlu benywod—y broses o dorri neu anffurfio merched a menywod ifanc am resymau nad ydynt yn feddygol—yn ffurf eithafol ar wahaniaethu yn eu herbyn. Cyflawnir y weithred o anffurfio organau cenhedlu benywod yn bennaf ar ferched ifanc ar ryw adeg rhwng babandod a 15 oed. Mae'n achosi gwaedu difrifol a phroblemau iechyd, gan gynnwys systiau, heintiau, anffrwythlondeb yn ogystal â chymhlethdodau wrth eni plant a mwy o berygl o farwolaeth mewn babanod newydd-anedig.

Ceir pedwar categori o anffurfio organau cenhedlu benywod, sy'n amrywio o ran difrifoldeb, ac maent yn weithdrefnau niweidiol sy'n cael eu cyflawni at ddibenion nad ydynt yn feddygol. Mae 80 y cant o fenywod wedi dioddef anffurfio organau cenhedlu math 1, sef tynnu'r clitoris naill ai'n rhannol neu yn llwyr, neu fath 2, sy'n cynnwys cael gwared ar y labia hefyd.

Mae'r ystadegau ar anffurfio organau cenhedlu benywod yn gymhleth, ac ni cheir un pwynt data, sef rhywbeth rydym yn chwilio amdano ac y byddaf yn sôn amdano yn nes ymlaen, ond rydym yn gwybod, rhwng mis Hydref 2016 a mis Hydref 2017 ym Mwrdd Iechyd Lleol Caerdydd a'r Fro, fod 203 o fenywod yn byw gydag anffurfio organau cenhedlu benywod ac wedi bod yn gweld ymarferwyr iechyd. Mae data o'r saith bwrdd iechyd yng Nghymru yn dangos bod 123 o ddioddefwyr angen gofal meddygol o ganlyniad i anffurfio organau cenhedlu benywod, yn ogystal â 44 o blant a oedd mewn perygl o orfod dioddef anffurfio organau cenhedlu, ac amcangyfrifir bod 2,000 o fenywod yn byw gydag effeithiau anffurfio organau cenhedlu yng Nghymru. Ond wrth gwrs, mae pawb ohonom yn gwybod mai crafu'r wyneb yn unig yw hyn o ran niferoedd.

Rwy'n siŵr y gŵyr pawb yn y Siambr hon ei fod yn anghyfreithlon, ac mae wedi bod felly ers 32 mlynedd. Atgyfnerthwyd y gyfraith yn 2003 i atal merched rhag teithio dramor i gael eu hanffurfio yn y fath fodd. Ym mis Hydref 2015, cyflwynwyd dyletswydd adrodd orfodol i roi gwybod am unrhyw weithred o anffurfio organau cenehdlu mewn merched dan 18 oed. Ond rydym yn dal i fod yn ymladd i roi diwedd ar yr arfer. Er bod mwy o achosion yn cael eu cofnodi, ni chafwyd euogfarn lwyddiannus mewn mwy na 30 mlynedd.

Ond mae gweithwyr proffesiynol sy'n gweithio gyda dioddefwyr anffurfio organau cenhedlu yn dweud na allwch newid diwylliant ag erlyniadau yn unig. Mae angen addysg; mae angen hyrwyddwyr cymunedol. Rhaid i'r boblogaeth ehangach yma sy'n credu nad yw'n digwydd yn eu milltir sgwâr fod yn ymwybodol o'r arfer o anffurfio organau cenhedlu benywod hefyd. Yn ogystal ag athrawon, meddygon, yr heddlu a gweithwyr cymdeithasol, rhaid inni addysgu cynorthwywyr addysgu, ymwelwyr iechyd, ysgrifenyddion ysgol, derbynyddion meddygfeydd a mwy. Rhaid siarad am anffurfio organau cenhedlu benywod yn eang ac mewn ffordd ddigyffro, yn yr un modd ag y siaradwn am beryglon iechyd ysmygu. Nid yw'n fater y dylem osgoi siarad amdano, ac roedd gweithwyr proffesiynol sy'n gweithio yn y maes hwn am inni gael y ddadl hon heddiw, am inni fod yn agored a siarad am y materion hyn i gyd mewn ffordd agored a digyffro.

Wrth gwrs, gwn fod Llywodraeth Cymru yn ymrwymedig i fynd i'r afael ag anffurfio organau cenhedlu benywod, ac wrth gwrs, rwy'n croesawu Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015 lle y caiff anffurfio organau cenhedlu benywod ei gynnwys fel ffurf ar drais ar sail rhywedd. Ar y pwynt hwn, hoffwn dalu teyrnged bersonol i Carl Sargeant, a fuasai, wrth gwrs, wedi bod yn ateb y ddadl hon, am ei ymrwymiad llwyr a'i waith i ddileu trais yn erbyn menywod, ac am gychwyn y ddeddfwriaeth hon. Gwelai anffurfio organau cenhedlu benywod fel rhan o'r broblem gyfan o drais yn erbyn menywod. Mae'n rhan gwbl annatod, gan ei fod yn ffurf ar drais ar sail rhywedd. Yn y Siambr hon, dywedodd Carl na ddylem ochel rhag mynd i'r afael â materion diwylliannol sensitif, fel anffurfio organau cenhedlu benywod, nad ydynt yn dderbyniol yn ein cymdeithas.

Felly, yn y cynnig hwn, rydym yn galw ar Lywodraeth Cymru i ddefnyddio pob cyfle i godi ymwybyddiaeth o'r arfer hwn mewn ysgolion ac ymysg staff ac athrawon dan hyfforddiant, a chroesawaf y ffaith fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg wedi ysgrifennu at bob pennaeth ym mis Gorffennaf i geisio eu cymorth i helpu i ddileu'r arfer o anffurfio organau cenhedlu benywod. Mae gan athrawon rôl hanfodol i'w chwarae yn dod o hyd i achosion posibl lle y gallai merched fod mewn perygl o ddioddef anffurfio organau cenhedlu, yn enwedig pan fydd gwyliau ysgol ar y ffordd, gan fod merched yn aml yn cael eu hanfon i gael eu torri o dan gochl ymweld ag aelodau o'r teulu mewn gwledydd lle mae anffurfio organau cenhedlu benywod yn arfer cyffredin.

Gwn nad yw'r cwricwlwm newydd wedi ei gyflwyno'n llawn eto, ond hoffwn weld bod mynd i'r afael ag anffurfio organau cenhedlu benywod fel rhan o'r cwricwlwm addysg rhyw a chydberthynas yn orfodol, nid yn ddewisol. Felly, nid wyf yn gwybod a fuasai'n bosibl, yn ymateb y Gweinidog, i Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu a fydd addysgu disgyblion am yr arfer o anffurfio organau cenhedlu benywod yn rhan o faes iechyd a lles y cwricwlwm newydd sy'n cael ei ddatganoli yng Nghymru, oherwydd credaf fod dysgu am yr arfer yn hollbwysig fel rhan o gyfanwaith cyfan, a'i fod yn cael ei integreiddio'n rhan o'r maes iechyd a llesiant yn ei gyfanrwydd.

Hoffwn ofyn hefyd a allai Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthym pa bryd y mae disgwyl i adroddiad y panel arbenigwyr ar gydberthnasau iach gael ei gyhoeddi, ac a all egluro pa bryd y cyflawnir cynlluniau manwl o'r pynciau a gynhwysir yn y rhan hon o'r cwricwlwm. Ac o ran rhaglenni hyfforddi athrawon newydd, a wnewch chi gadarnhau a fydd anffurfio organau cenhedlu benywod yn cael ei addysgu fel pwnc penodol?

Mae'r gwaith o addysgu pobl mewn cymunedau lle mae anffurfio organau cenhedlu benywod yn cael ei arfer yn allweddol, a hoffwn dalu teyrnged i waith BAWSO, sy'n cynorthwyo menywod o leiafrifoedd du ac ethnig yr effeithir arnynt gan anffurfio organau cenhedlu benywod. Credaf fod aelodau o BAWSO wedi dod yma heddiw. Rwyf wedi bod yn ymwneud â BAWSO ers ei sefydlu yn 1995, ac maent yn gwneud llawer iawn o waith yn cynnig cefnogaeth i fenywod sydd wedi dioddef yn sgil yr arfer a chodi ymwybyddiaeth ohono. Ac mae'n gwbl hanfodol bod y gwaith yn cael ei wneud mewn cymunedau i gefnogi pobl ac i geisio cynnig addysg a dealltwriaeth yn y cymunedau lle y caiff hyn ei wneud.

Mae BAWSO wedi helpu i sefydlu fforwm anffurfio organau cenhedlu benywod Cymru, ac wedi codi ymwybyddiaeth mewn mwy nag 20 o gymunedau amrywiol yma yng Nghymru, ac mae dros 2,200 o weithwyr proffesiynol wedi cael hyfforddiant. Yn y saith mlynedd diwethaf, maent wedi ymgysylltu â 4,350 o bobl ac maent wedi cynnig cymorth un i un ac ymgysylltiad cymunedol. Mae BAWSO hefyd yn cynnal llinell gymorth 24 awr bwysig iawn mewn perthynas ag anffurfio organau cenhedlu benywod. Credaf na ddylem ochel rhag mynd i'r afael â'r mater gyda chymunedau. Credaf mai Carl a ddywedodd, pan siaradodd yma yn y Siambr, am y modd y mae'n rhaid i chi wynebu'r materion hyn sy'n sensitif yn ddiwylliannol, oherwydd fe allwch ei wneud a gallwch ei wneud mewn ffordd sy'n condemnio'r arfer heb gondemnio'r cymunedau, mewn ffordd sy'n ymdrechu i ddeall pam y mae pobl yn credu mai dyma'r peth iawn i'w wneud a cheisio newid yr arfer.

Felly, teimlaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn cael y ddadl hon heddiw, oherwydd rydym yn ceisio agor y pwnc hwn i ddadl gyhoeddus yn ei gylch yma yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru i ddangos ein bod yn cydnabod ei bod yn ddyletswydd arnom fel Cynulliad Cenedlaethol a Llywodraeth yma yng Nghymru i gydnabod y niwed y mae'r arfer hwn yn ei wneud ac i wneud popeth yn ein gallu mewn modd mor sensitif â phosibl i sicrhau ei fod yn dod i ben. Felly, edrychaf ymlaen at glywed y siaradwyr eraill ar y mater hwn.

Diolch yn fawr iawn. Jenny Rathbone.

Diolch ichi, Dirprwy Lywydd, a diolch i chi, Julie Morgan, am gynnig y ddadl anodd hon, a hefyd am ddangos y fideo, oherwydd credaf fod y fideo'n dangos yn glir iawn nad yw'r rhan fwyaf o bobl yn gwybod beth yw anffurfio organau cenhedlu benywod. Felly, mae'n bwysig iawn inni gyfleu beth yw'r arfer fel bod y cyhoedd yn gyffredinol yn ymwybodol ohono er mwyn sicrhau cefnogaeth i'w ddileu.

Hoffwn dynnu sylw at arddangosfa a gynhelir ar hyn o bryd yn amgueddfa genedlaethol Cymru ac sy'n cael ei churadu gan bobl sy'n gysylltiedig ag elusen digartrefedd Huggard. Ei henw yw 'Penderfyniad pwy?' ac mae'n holi pam mai curaduron swyddogol a ddylai benderfynu beth yw celf a'r hyn y dylem edrych arno, yn hytrach nag aelodau cyffredin o'r cyhoedd, yn arbennig rhai sydd wedi dioddef yn enbyd yn eu bywydau, sef yr hyn sydd wedi eu harwain at ddigartrefedd.

Gwnaeth cyfres o ysgythriadau yn yr arddangosfa argraff fawr arnaf. Cawsant eu dewis gan rywun o'r enw Helen Griffiths, a ysgrifennodd, 'Gallaf gydymdeimlo â bod angen dianc rhag realiti am ychydig, i ffwrdd o'r pethau ofnadwy sydd wedi digwydd'. Mae'r delweddau graffig iawn yn dangos sut y mae menywod yn dal y ferch i lawr, a menywod sydd fel arfer yn cyflawni'r driniaeth erchyll hon. Ond hefyd mae'r paentiad olaf yn dangos mam yn gafael yn y plentyn yn ei breichiau wedi i'r peth ofnadwy hwn gael ei wneud iddi. Rwy'n meddwl bod honno'n ffordd wirioneddol bwysig o gyfleu wrth gynulleidfa lawer ehangach beth yw'r arfer o anffurfio organau cenhedlu benywod.

Nid ffenomen newydd yw hon. Roedd fy hen fodryb yn ymgyrchu ynglŷn â hyn, ynghyd â ffeministiaid eraill, yn y 1920au ac rydym yn dal i fod yn ei drafod yn hytrach na'i ddileu. Yn amlwg, mae llawer wedi cael ei wneud, ac mae llawer o waith yn cael ei wneud gan rai o'r cymunedau diaspora sy'n awr yn byw yn y DU i newid agweddau tuag at hyn fel rhywbeth sy'n briodol i'w wneud i'ch merched. Ond mae angen inni ei ystyried fel rhywbeth tebyg i bolio neu'r frech wen neu golera. Mae'n rhywbeth mor erchyll. Nid oes unrhyw fantais o gwbl o ran iechyd, ac nid yw ond yn ffordd o fygu rhywioldeb menywod a merched.

Felly, fel y soniodd Julie eisoes, gwyddom fod yna o leiaf 200 o fenywod yn byw yn ardal Caerdydd a'r Fro sydd wedi dioddef yn sgil anffurfio organau cenhedlu benywod, gan fod pob menyw sy'n beichiogi yn amlwg yn dod yn ffocws i gymorth a gofal iechyd y bwrdd iechyd lleol, ac rwy'n falch iawn fod Caerdydd a'r Fro wedi penodi bydwraig arbenigol ym maes anffurfio organau cenhedlu benywod a'i gwaith yw sefydlu clinig arbenigol sydd i agor ddechrau'r flwyddyn nesaf. Rwy'n falch iawn nad yw'r clinig hwn yn mynd i fod yn Ysbyty Athrofaol Cymru; mae'n mynd i fod yn Ysbyty Brenhinol Caerdydd yn Adamsdown, sy'n safle priodol ar ei gyfer gan ei bod yn hawdd i bobl yn y cymunedau dan sylw ddod yno drwy ddefnyddio'r gwasanaethau bws lleol ac mae'n rhan o'r gymuned. Felly, mae hwnnw'n gam da iawn ymlaen ac yn gwbl hanfodol, ond yn amlwg y gwaith y mae gwir angen inni ei wneud yw atal menywod a merched rhag dioddef y ffieidd-dod hwn yn y lle cyntaf.

Diolch. Jane Hutt.

Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch am fy ngalw i siarad. Hoffwn innau hefyd ddiolch i Julie Morgan ac Aelodau eraill am gychwyn y ddadl bwysig hon. Credaf fod hwn yn fater polisi sy'n galw am ddull trawslywodraethol o weithredu, gydag amcanion cydraddoldeb a chyfiawnder cymdeithasol Llywodraeth Cymru yn flaenllaw yn y camau gweithredu sy'n ofynnol. Felly, ochr yn ochr â Julie Morgan, croesewais y camau a gymerwyd ym mis Gorffennaf gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, a ysgrifennodd at bob ysgol yng Nghymru i dynnu sylw at y rôl bwysig y gallant ei chwarae drwy adnabod dioddefwyr posibl a'u diogelu rhag anffurfio organau cenhedlu benywod.

Mae'r NSPCC yn nodi rhai arwyddion rhybudd posibl mewn merch sydd wedi dioddef anffurfio organau cenhedlu, megis methu croesi ei choesau pan fydd yn eistedd ar lawr, bod mewn poen neu afael yn ei chorff, a mynd i'r toiled yn amlach na'r arfer a threulio mwy o amser yno. Ond weithiau, ni cheir arwyddion amlwg gan y gallai merch ifanc gael ei dwyn dramor dros wyliau haf a wynebu anffurfio organau cenhedlu benywod—fel y gwelsom ar y ffilm—er mwyn iddi wella cyn tymor yr Hydref. Gelwir y tymor hwn yn 'dymor torri'.

Mae'r arfer hwn yn cadw'r weithred o anffurfio organau cenhedlu benywod yn gudd ac o dan y radar. Mae'r Ysgrifennydd Addysg wedi gofyn i ysgolion fod yn ymwybodol o hyn. Credaf y byddai'n ddefnyddiol gwybod mwy am waith dilynol a gwaith gan Ysgrifennydd y Cabinet i fonitro ei chamau i gynnwys ysgolion, yn enwedig o ran sicrhau bod staff yn cael yr hyfforddiant a'r adnoddau angenrheidiol i'w helpu i gynorthwyo i fynd i'r afael â'r mater sensitif hwn yn effeithiol ac yn hyderus. Mae ymateb trawslywodraethol i anffurfio organau cenhedlu benywod yn hanfodol, ond os ydym yn mynd i drechu'r gamdriniaeth annerbyniol hon yn erbyn menywod a merched, mae hefyd yn hanfodol ein bod yn cydnabod rôl y trydydd sector, yn enwedig y rheini sydd â thystiolaeth, sgiliau, dealltwriaeth ddiwylliannol a phrofiad i ymateb yn briodol. Mae BAWSO, fel y mae pawb ohonom wedi clywed, yn sefydliad ar gyfer Cymru gyfan sydd wedi bod yn cefnogi teuluoedd duon a lleiafrifoedd ethnig yr effeithiwyd arnynt gan anffurfio organau cenhedlu benywod ers dros 20 mlynedd.

Yn 2010—fel y mae Julie Morgan a Jenny Rathbone eisoes wedi nodi—sefydlwyd y fforwm cymunedol anffurfio organau cenhedlu benywod ar gyfer ardal Bwrdd Iechyd Lleol Caerdydd a'r Fro gydag aelodaeth ehangach, gan gynnwys yr NSPCC a Cymorth i Fenywod Cymru. Mae gwaith y fforwm yn cynnwys cynnal arolygon o ymarferwyr i ganfod lefel eu gwybodaeth am anffurfio organau cenhedlu benywod yn ogystal â'u hyder i gefnogi dioddefwyr a goroeswyr, ac mae'r fforwm hefyd wedi bod yn flaenllaw yn yr ymgyrch hon dros glinig anffurfio organau cenhedlu benywod, fel y dywedodd Jenny Rathbone—cam da ymlaen, ac mae i fod i agor cyn bo hir, yn fuan yn y flwyddyn newydd.

Ond rydym wedi gweithio'n agos â BAWSO ac yn gwybod mai eu nod yw cryfhau cymunedau i gymryd perchnogaeth ar fater anffurfio organau cenhedlu benywod, fel y dywedodd Julie Morgan, drwy ymgyrchoedd ymwybyddiaeth addysg, er mwyn mynd i'r afael â'r math gwarthus hwn o gamdriniaeth a'i ddileu. Mae codi ymwybyddiaeth yn allweddol. Mae'r wal o ddistawrwydd a chyfrinachedd sy'n amgylchynu'r pwnc yn cadw dioddefwyr ynghudd ac yn caniatáu i'r ffurf ddinistriol hon ar gamdriniaeth i ffynnu—a chamdriniaeth yw hi, gyda miliynau o fenywod wedi cael eu heffeithio ar draws 30 o wledydd ledled y byd. Bydd llawer ohonom wedi gweld y rhaglen ar BBC Two yr wythnos diwethaf gyda Kate Humble yn edrych ar dde-orllewin Kenya, lle mae anffurfio organau cenhedlu benywod yn anghyfreithlon ond yn dal i fod wedi ei wreiddio'n ddwfn yn y diwylliant lleol. Gwelsom ymgyrchwyr lleol fel Susan, un sydd wedi goroesi'r arfer o anffurfio organau cenhedlu, a Patrick, dyn ifanc o'r gymuned, sy'n gweithio'n ddiflino yng nghymuned wledig Kuria i godi ymwybyddiaeth ac achub merched a menywod ifanc.

Yn ôl Sefydliad Iechyd y Byd, mae anffurfio organau cenhedlu benywod yn cael ei gydnabod yn rhyngwladol fel rhywbeth sy'n ymyrryd â hawliau dynol merched a menywod. Mae'n adlewyrchu anghydraddoldeb dwfn rhwng y ddau ryw, ac yn ffurf eithafol ar wahaniaethu yn erbyn menywod. Mae'n cael ei gyflawni bron bob amser ar bobl ifanc nad ydynt yn oedolion ac mae'n drosedd yn erbyn hawliau plant.

Er mwyn ei ddatgelu, rhaid i ni siarad amdano, rhaid inni gael ymateb trawslywodraethol a rhaid inni ymgysylltu â'r rhai sy'n gweithio ar y rheng flaen. Am y rheswm hwnnw rwy'n croesawu'r ddadl hon. Rhaid inni gael ein harwain gan y rhai ar y rheng flaen, fel BAWSO, a rhaid inni sicrhau bod yr arfer o anffurfio organau cenhedlu benywod yn cael blaenoriaeth gan Lywodraeth Cymru a'r holl gyrff statudol yma yng Nghymru.

Yn gyntaf oll, hoffwn ddiolch i Julie am gyflwyno'r ddadl hon, oherwydd os na allwn ni siarad am hyn, ni all neb. Os nad ydym yn siarad am y peth, nid oes dim yn cael ei newid ac mae'n aros am byth yng nghilfachau tywyllaf cymdeithas, heb sôn am feddyliau pobl—y rhai sydd wedi mynd drwy hyn ac wedi ei ddioddef. Gwelais raglen ar BBC Two yr wythnos diwethaf, a buaswn yn annog pobl i'w gwylio—Extreme Wives with Kate Humble. Nid yw'n wylio pleserus—mae'n unrhyw beth ond hynny—ond bydd yn caniatáu i bobl gael rhyw lefel o ddealltwriaeth, os nad oes ganddynt, o'r hyn rydym yn ei drafod.

Yn wir, mae'r driniaeth yn greulon. Mae'r un mor greulon ag y mae'n swnio, ac yn fy marn i, a barn eraill rwyf wedi siarad â hwy, mae wedi ei amgylchynu gan y diwylliant gwreig-gasaol a'r cyfiawnhad crefyddol gwyrdroëdig drosto. Nid fy ngeiriau i yw'r rhain—geiriau menywod o Affrica y cyfarfûm â hwy fel cynrychiolydd Seneddwragedd y Gymanwlad ydynt, menywod a oedd yn byw gyda hyn wedi cael ei wneud iddynt.

Mae'n werth crybwyll ambell beth. Ni ellir gorbwysleisio'r goblygiadau hirdymor. Mae menywod sydd wedi dioddef anffurfio organau yn aml iawn yn dioddef o anymataliaeth yn sgil hynny. Canlyniad y ffaith eu bod yn dioddef o anymataliaeth yw eu bod hefyd yn cael eu gadael ar eu pen eu hunain—mae eu gwŷr yn eu gadael am eu bod yn eu hystyried yn fudr. Cânt eu gadael mewn tlodi—tlodi truenus—i fagu eu plant ar eu pen eu hunain. Felly, nid yn unig eu bod yn cael eu hanffurfio, ac anffurfio ydyw, ond maent yn cael eu gadael yn amddifad o ganlyniad i hynny. Y mater arall nad yw wedi cael sylw, wrth gwrs, ac mae'n eithaf amlwg, yw bod hon yn drosedd yn y wlad hon, ac nid oes neb wedi cael ei erlyn. Credaf fod peidio â sôn am y peth yn gwneud anghymwynas â'r mater, felly rwyf am sôn am y pethau hynny.

Mae'n wir, wrth gwrs, fod diwylliant, yn aml iawn, yn dilyn pobl. Mae gennym ddiaspora eithaf mawr yma, a dyna pam mae'n effeithio'n arbennig ar rai cymunedau yn fwy nag eraill. Rydym yn gwybod, yn ôl ymchwil City, Prifysgol Llundain a gomisiynwyd gan y Swyddfa Gartref, fod tua 137,000 o fenywod a merched yng Nghymru a Lloegr bellach yn byw gyda'r canlyniadau, fel y disgrifiais, a chafodd tua 60,000 o ferched o dan 14 oed eu geni i fenywod sydd wedi dioddef anffurfio organau cenhedlu. Mae'r rheini'n ffigurau eithaf ysgytiol, ac mae'n rhaid gofyn y cwestiwn, a dyma lle y daw BAWSO yn rhan o bethau: a yw'r rheini, felly, yn mynd i gael eu hailadrodd, gan mai'r menywod sy'n cyflawni'r weithred o anffurfio organau cenhedlu ar eu merched?

Peth arall sy'n werth ei grybwyll o'r rhaglen honno yw bod y bobl sy'n cyflawni'r torri yn cael eu talu am bob person unigol y maent yn eu torri. Mae'n werth cofio hynny, oherwydd mae'r cymunedau tlawd sy'n credu mai dyma'r peth iawn i'w wneud yn casglu arian i anfon eu merched yn ôl atynt gyda'r anafiadau mwyaf erchyll. Os byddwch yn cyfarfod ag unrhyw un byth—rwyf wedi cyfarfod â nifer o bobl sydd wedi mynd drwy hyn—credaf y byddwch yn cael lefel o ddealltwriaeth am y trawma nad yw byth bythoedd yn gadael unigolyn pan fo'u mam eu hunain wedi eu hanfon i gael eu torri, pan fyddwch yn clywed am y parti roeddent yn ei ddisgwyl a'r arswyd y maent yn ei brofi.

Felly, i ni yma fel Cynulliad, mae'n debyg mai'r hyn y mae gwir raid i ni ei wneud yw sicrhau ein bod yn parhau i gefnogi sefydliadau fel BAWSO, a fydd, yn eu tro, yn cefnogi'r menywod a'r plant. Pan fyddwch yn clywed am blentyn dwy oed yn marw o ganlyniad i hyn, credaf ei fod yn gwneud y peth yn real i'r Siambr hon.

Diolch. A gaf fi alw ar arweinydd y tŷ yn awr, Julie James?

Diolch ichi, Dirprwy Lywydd. Hoffwn ddechrau fy nghyfraniad i'r ddadl heddiw â theyrnged fer iawn i fy nghyd-Aelod a'm cyfaill, y diweddar Carl Sargeant. Rydym i gyd yn gwybod bod Carl mor ymrwymedig i drechu'r arfer o anffurfio organau cenhedlu benywod ag ydoedd i drechu trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yn gyfan. Fel y dywedodd Julie Morgan eisoes, roedd yn ystyried bod anffurfio organau cenhedlu benywod yn enghraifft glir iawn o gam-drin plant yn ogystal â mater yn ymwneud â phŵer a rheolaeth dros fenywod a merched. Roedd yn angerddol ynglŷn â chael pobl i siarad am y mater hwn a'i dynnu o'r cysgodion, yn ogystal â cheisio lleihau nifer yr achosion o'r arfer.

Sefydlodd grwpiau a fforymau ar gyfer trafod a gwneud penderfyniadau yng Nghymru fel roedd angen inni wneud er mwyn rhoi sylw o ddifrif i anffurfio organau cenhedlu benywod a rhoi camau ar waith mewn partneriaeth. Sefydlodd grŵp arweinyddiaeth strategol cenedlaethol ar anffurfio organau cenhedlu benywod ymhell cyn i eraill o gwmpas y DU gael strwythurau o'r fath. Roedd hyn yn caniatáu i brosiectau a mentrau gael eu cyflwyno, fel prosiect NSPCC/BAWSO, Llais nid Tawelwch, gan weithio gyda menywod ifanc i sicrhau bod eu lleisiau'n cael eu clywed ar fater anffurfio organau cenhedlu benywod. Derbyniodd y prosiect wobr bydwreigiaeth genedlaethol ledled y DU ac mae bellach yn cael ei ddefnyddio i hyfforddi gweithwyr proffesiynol ledled Cymru, yn ogystal â chael ei addysgu mewn ysgolion drwy'r Rhaglen Sbectrwm.

Roedd Carl yn awyddus iawn hefyd i sicrhau bod anffurfio organau cenhedlu benywod yn elfen allweddol yn yr hyn a ddaeth yn y pen draw yn Ddeddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015. Roedd yn benderfynol fod yn rhaid i hyn ddigwydd os oedd y ddeddfwriaeth yn mynd i adlewyrchu'r holl gymunedau yng Nghymru, ac fe wnaeth hyn gan wybod yn iawn nad oedd rhai pobl am glywed amdano. Ni wnaeth ochel rhag pynciau anodd ar unrhyw adeg ond aeth benben â hwy yn ei ffordd ddihafal ei hun, gydag addfwynder, cynhesrwydd a hiwmor. Gosododd Carl yr holl sylfeini ar gyfer y gwaith rwyf am ei amlinellu ar anffurfio organau cenhedlu benywod, ac mae'n rhan fawr o'i etifeddiaeth barhaol.

Hoffwn ddiolch hefyd i Julie Morgan a holl Aelodau'r Cynulliad sydd wedi cyflwyno'r ddadl hon, ac rwy'n croesawu'n fawr y cyfle i amlinellu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i roi terfyn ar yr arfer gwarthus o anffurfio organau cenhedlu benywod. Mae'r rhwydwaith Ewropeaidd sy'n galw am roi diwedd ar anffurfio organau cenhedlu benywod yn dweud bod yr arfer yn amddifadu menywod a merched o'r hawl i gyfanrwydd corfforol a meddyliol, i ryddid rhag trais, i'r safon uchaf bosibl o iechyd, i ryddid rhag gwahaniaethu ar sail rhywedd ac i ryddid rhag poenydio, a thriniaeth greulon, annynol a diraddiol. Credaf fod pawb ohonom yn adleisio'r datganiad hwnnw'n gryf.

Cydnabyddir yn rhyngwladol fod anffurfio organau cenhedlu benywod yn ymyrryd â hawliau dynol menywod a merched, ac wedi ei gyfeirio at fenywod a merched yn unig oherwydd eu rhyw. Yn 2011, roedd tua 170,000 o ferched a menywod yn byw gyda chanlyniadau anffurfio organau cenhedlu benywod yn y DU. Amcangyfrifir bod tua 140 o ddioddefwyr yn dioddef yr arfer bob blwyddyn yng Nghymru. Rwy'n gwylio cynnydd achos sydd ar y gweill yn Woolwich, yr ail achos o'i fath yn unig yn y DU o dan Ddeddf Anffurfio Organau Cenhedlu Benywod 2003. Nid yw cyfiawnder troseddol wedi ei ddatganoli, fel y gwyddoch, ond mae Llywodraeth Cymru yn gweithio i greu cymdeithas na fydd yn goddef trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig na thrais rhywiol, ac mae hyn yn cynnwys anffurfio organau cenhedlu benywod. Byddwn yn gwneud hyn drwy addysgu ein plant a'n pobl ifanc ynglŷn â chydberthnasau iach a chydraddoldeb rhwng y rhywiau, yn ogystal â chodi ymwybyddiaeth ar draws y boblogaeth gyfan. Mae hyn yn golygu nid yn unig fod rhaid hyfforddi gweithwyr proffesiynol i adnabod achosion o anffurfio organau cenhedlu benywod a'r rhai sydd mewn perygl, ond hefyd ein bod yn gweithio gyda chymunedau ac mewn cymunedau sy'n cyflawni'r arfer o anffurfio organau cenhedlu benywod er mwyn ei ddileu'n gyfan gwbl.

Mae rhoi cymorth i'r rhai yr effeithir arnynt gan anffurfio organau cenhedlu yn hollbwysig. Mae ein gwefan Byw Heb Ofn yn adnodd cynhwysfawr ar gyfer dioddefwyr a'u teuluoedd. Mae'n rhoi gwybodaeth am wasanaethau sydd ar gael a ble i fynd am help. Mae'r wefan yn cefnogi gwaith y llinell gymorth drwy ddarparu cyngor a chyfeirio. Rydym yn ariannu'r llinell gymorth yn llawn, a chaiff ei rhedeg dan gontract gan Cymorth i Fenywod Cymru. Caiff pobl sy'n ffonio'r llinell gymorth eu cyfeirio at wasanaethau lleol priodol, ac rydym yn parhau i ariannu awdurdodau lleol a sefydliadau'r trydydd sector i ddarparu cyngor a gwasanaethau cymorth i ddioddefwyr a goroeswyr.

Ac wrth gwrs, mae rhan fawr o'n gwaith yn canolbwyntio ar atal. Mae hyn yn digwydd mewn dwy brif ffordd: codi ymwybyddiaeth ymhlith y cyhoedd ac addysgu ein plant a'n pobl ifanc. Fel y mae nifer o'r Aelodau wedi nodi, rhaid gosod dileu'r arfer o anffurfio organau cenhedlu benywod yn gadarn yng nghyd-destun dileu trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Mae ymgyrchoedd cyhoeddusrwydd parhaus yn allweddol i godi ymwybyddiaeth, herio stereoteipiau, a herio a newid agweddau ac ymddygiad annerbyniol.

Er gwaethaf y gwaith sylweddol yng Nghymru gyda Llywodraeth Cymru a'i phartneriaid dros y blynyddoedd diwethaf, gwyddom fod llawer o bobl yn dal i fod mewn perygl o ddioddef, neu yn dioddef trais a cham-drin. Fel rhan o'n dull hirdymor o godi ymwybyddiaeth a newid agweddau, rydym yn datblygu ein fframwaith cyfathrebu cenedlaethol. Nod hwn yw sicrhau negeseuon clir, cydgysylltiedig a chyson ar draws Cymru. Rydym yn parhau i weithio'n agos gydag awdurdodau lleol, byrddau iechyd a phartneriaid eraill, yn ogystal â'r Swyddfa Gartref ac asiantaethau cyfiawnder troseddol yng Nghymru. Drwy gydweithio ar draws meysydd datganoledig a heb eu datganoli, gallwn weithio i gyflawni ein nodau cyffredin.

Fel rhan o helpu i atal trais yn erbyn menywod yn y dyfodol, rhaid inni ganolbwyntio ar ddysgu plant i wneud yn siŵr eu bod yn deall bod anffurfio organau cenhedlu benywod yn drosedd ac yn tramgwyddo yn erbyn hawliau dynol. Fel y mae llawer o'r Aelodau wedi dweud, ym mis Medi eleni, cyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg gynllun gweithredu newydd y Llywodraeth, 'Addysg yng Nghymru: Cenhadaeth ein cenedl'. Mae'r cynllun gweithredu yn nodi sut y bydd y system ysgolion yn symud ymlaen dros y cyfnod 2017-21, gan sicrhau bod y cwricwlwm newydd yn cael ei weithredu gyda ffocws ar arweinyddiaeth, dysgu proffesiynol, rhagoriaeth a thegwch mewn system hunanwella.

Bydd y cwricwlwm newydd drafft ar gael i ysgolion a lleoliadau ym mis Ebrill 2019 ar gyfer adborth a bydd y cwricwlwm newydd terfynol ar gael erbyn mis Ionawr 2020. Bydd y cwricwlwm newydd yn cael ei gyflwyno yn gyntaf i bob ysgol gynradd a blwyddyn 7 mewn ysgolion uwchradd ym mis Medi 2022, a byddwn wedyn yn ei gyflwyno o un flwyddyn i'r llall mewn ysgolion uwchradd o'r pwynt hwn. Rwy'n tynnu sylw at hyn am ein bod yn gwybod bod gwasanaethau addysg ac ysgolion yn arbennig mewn sefyllfa dda i sylwi ar arwyddion o gam-drin, ac mae nifer o'r Aelodau wedi nodi hyn. Maent yn adnabod eu plant yn well na'r holl wasanaethau eraill ac maent mewn sefyllfa dda i adnabod yr arwyddion rhybudd ac i ymyrryd yn gynnar. O ystyried eu rôl ganolog, byddwn yn ysgrifennu at ysgolion bob blwyddyn i'w hatgoffa o'r risg i ferched yn ystod gwyliau'r haf a sicrhau eu bod yn gwybod sut i gael help a chymorth.

Byddwn hefyd yn parhau i ariannu prosiect Sbectrwm Hafan Cymru, sy'n gweithio mewn ysgolion cynradd ac uwchradd ledled Cymru. Mae'r rhaglen yn addysgu plant am gydberthynas iach, cam-drin a'i ganlyniadau a ble i ofyn am gymorth. Rydym hefyd yn ariannu prosiect Plant yn Cyfri Cymorth i Fenywod Cymru i gefnogi elfen atal y Ddeddf trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Mae'r prosiect hwn yn cynorthwyo gwasanaethau lleol ledled Cymru i herio anghydraddoldeb rhwng y rhywiau a brofir gan blant a phobl ifanc ac i wella diogelwch.

Rydym yn glir yn ein nod i wella atal, amddiffyn a chymorth i ddioddefwyr a goroeswyr, fel y nodir yn y Ddeddf ac yn ein strategaeth genedlaethol a gyhoeddwyd y llynedd. Mae'r strategaeth yn mynegi ein hymrwymiad i fynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yng Nghymru. Mae'n nodi'r amcanion a fydd, pan gânt eu cyflawni, yn ein helpu i gyflawni dibenion y Ddeddf.

Wrth ddatblygu'r fframwaith hyfforddi cenedlaethol ar drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, rydym wedi nodi ein gofynion ar gyfer hyfforddiant ar y pynciau hyn ar draws gwasanaethau'r sector cyhoeddus a'r trydydd sector. Mae'r fframwaith hefyd yn cynnwys maes llafur pwnc arbenigol, a fydd yn sicrhau bod unrhyw hyfforddiant a gaiff unrhyw broffesiwn yn lleol yn bodloni'r deilliannau dysgu a bod modd eu hasesu'n briodol a'i fod yn gyson â hyfforddiant arall a ddarperir ledled Cymru.

Mae 'Deall anffurfio organau cenhedlu benywod' yn un o'r cyrsiau hyfforddi yn y maes llafur arbenigol. Mae'r cwrs yn cynnwys cyfraith a pholisi cyfredol sy'n ymwneud ag anffurfio organau cenhedlu benywod yng Nghymru a'r DU, gan gynnwys Deddf Troseddau Difrifol 2015. Ochr yn ochr â hyn, rydym yn datblygu proses 'holi a gweithredu', a fydd yn cael ei chyflwyno ar draws y sector cyhoeddus ac yn helpu gweithwyr proffesiynol i adnabod arwyddion o gam-drin a thrais, ac mae 1,200 o weithwyr bwrdd iechyd Abertawe Bro Morgannwg ac awdurdodau lleol de-ddwyrain Cymru wedi cael eu hyfforddi i 'holi a gweithredu'. Ceir 98 o hyrwyddwyr 'holi a gweithredu' yn ne-ddwyrain Cymru a bydd y cynllun peilot hwn yn darparu model clir ar gyfer 'holi a gweithredu', i'w gyflwyno ymhellach dros weddill 2017.

Ar gyfer gweithwyr iechyd proffesiynol, mae llwybr gofal anffurfio organau cenhedlu benywod Cymru'n hyrwyddo atgyfeirio unrhyw fenyw yr effeithiwyd arni yn sgil anffurfio organau cenhedlu at wasanaethau iechyd meddwl gofal sylfaenol neu ddarpariaeth trydydd sector. Penodwyd arweinwyr diogelu ar gyfer anffurfio organau cenhedlu benywod ym mhob bwrdd iechyd yng Nghymru. Datblygwyd proses gasglu data; mae data a gesglir yn fisol ar fenywod a merched y nodwyd eu bod yn dioddef yn sgil anffurfio organau cenhedlu yn cael ei gasglu gan Iechyd Cyhoeddus Cymru o'r gwasanaethau mamolaeth. Cyfeirir unrhyw fabanod benywaidd a enir i fenywod sydd wedi dioddef anffurfio organau cenhedlu i'r gwasanaethau cymdeithasol fel mater o drefn er mwyn sicrhau ymyrraeth amddiffynnol. Hyd yma, nodwyd bod tua 10 o fenywod bob chwarter wedi dioddef anffurfio organau cenhedlu ac rydym yn ystyried cyhoeddi gwybodaeth ar anffurfio organau cenhedlu benywod fel mater o drefn, gwybodaeth sy'n cael ei chasglu ar hyn o bryd.

Yn ddiweddarach y mis hwn, byddwn yn nodi Diwrnod Rhyngwladol Dileu Trais yn erbyn Menywod. Mae'r diwrnod hwn yn bwysig i'n hatgoffa bod llawer o waith i'w wneud o hyd i roi diwedd ar drais yn erbyn menywod a merched a sicrhau cydraddoldeb rhwng y rhywiau. Rwyf am ddweud y bydd gennyf gryn dipyn o ddiddordeb personol yn y maes hwn a byddaf yn croesawu'n fawr pe bai pawb yn y Cynulliad hwn sydd ag unrhyw syniad bethau eraill y gallwn eu gwneud yn dod i gysylltiad. Yn sicr byddaf yn bwrw ymlaen â'r dull trawslywodraethol a argymhellwyd yn fawr. Fel y nododd Julie Morgan, mae angen inni wneud yn siŵr hefyd nad ydym yn condemnio'r cymunedau y mae hyn wedi'i wreiddio ynddynt, er ein bod yn condemnio'r drosedd, y weithred a'r trais, a'n bod yn gwneud llawer i'w helpu i ddod i delerau â'u sefyllfa ac yn datblygu hefyd.

Rydym yn parhau i fod yn frwd iawn ac yn gwbl ymroddedig i barhau i atal trais a cham-drin ac i amddiffyn a chefnogi'r bobl yr effeithiwyd arnynt gan yr arferion erchyll hyn. Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Dai Lloyd i ymateb i'r ddadl—Dai.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Ie, nid yw 'anffurfio organau cenhedlu' yn eiriau rydym yn sôn amdanynt yn aml yma yn y Siambr hon, ond mae'n hen bryd inni daflu goleuni ar y mater hynod ofidus hwn. Yn gyntaf oll, a gaf fi ddiolch i Julie Morgan, a thalu teyrnged iddi, mewn gwirionedd, am ei gwaith caled dros y blynyddoedd, a hefyd i Carl Sargeant, ond mwy am Carl mewn munud?

Mae Sefydliad Iechyd y Byd yn galw anffurfio organau cenhedlu benywod yn farbaraidd. Geiriau eraill a ddefnyddiwyd yw 'creulon' ac fel y clywsom, mae'n 'anffurfio'. Nid oes unrhyw fudd o gwbl i iechyd merched a menywod, ac eto mae'n dal i gael ei gyflawni mewn sawl rhan o'r byd heddiw. Fel y clywsom mewn cyflwyniadau pwerus iawn y prynhawn yma, gall triniaethau achosi gwaedu difrifol, problemau wrinol rheolaidd gydol oes, heintiau lluosog, cymhlethdodau wrth esgor—dyna ble y gwelais fy achos cyntaf o anffurfio organau cenhedlu benywod flynyddoedd lawer yn ôl pan oeddwn yn gwneud obstetreg—a risg gynyddol o farwolaethau babanod newydd-anedig o ganlyniad. Nid gormodiaith yw dweud bod anffurfio organau cenhedlu benywod yn tramgwyddo'n llwyr yn erbyn hawliau dynol menywod a merched. Mae angen ailddatgan, fel y nodwyd, ei fod yn anghyfreithlon yn y wlad hon mewn gwirionedd ac mae wedi bod yn anghyfreithlon ers 32 mlynedd. Cam-drin ydyw, ac mae'n ffurf eithafol ar wahaniaethu yn erbyn menywod. Mae hyn oll wedi ei ddweud y prynhawn yma ac nid wyf ond yn ei ddweud er mwyn pwysleisio difrifoldeb y sefyllfa fel nad oes neb mewn unrhyw amheuaeth sut y mae'r Siambr hon yn teimlo am y driniaeth erchyll, greulon hon sy'n anffurfio.

Dechreuasom y prynhawn yma gyda Julie Morgan—cyflwyniad grymus iawn, ac yn amlwg roedd y cyflwyniad gweledol yn crynhoi'r holl fater yn llawer gwell, mewn gwirionedd, nag y gall llawer o eiriau. Ond mae arnom angen y geiriau yn ogystal ac mae angen inni godi ymwybyddiaeth yn y modd y gall dadl gan aelodau unigol fel hon ei wneud. Rydym wedi cael dadansoddiad cynhwysfawr o'r holl fater gwarthus hwn. Ac mae'n wir ein bod yn deall pa mor bwysig yw codi ymwybyddiaeth ymhlith y cymunedau dan sylw a phwysigrwydd addysg mewn ysgolion.

Cafodd yr un thema'n union ei pharhau gan Jenny Rathbone a hefyd gan Jane Hutt, a llongyfarchaf y ddwy ohonoch ar eich cyflwyniadau, yn enwedig yr hyn a ddywedodd Jane am ymwybyddiaeth mewn ysgolion a'r arwyddion rhybudd hynny, gan fod achosion o anffurfio organau cenhedlu yn dal i ymddangos yn boenus o ddiweddar mewn ysgolion, er ei fod yn parhau'n guddiedig oherwydd, fel y clywsom, mae merched yn mynd ar wyliau torri estynedig. Mae'n amlygu'r angen am ymateb trawslywodraethol, fel y soniodd Jane a Jenny, a phwysigrwydd cael gwared ar y wal o ddistawrwydd yn y cymunedau dan sylw. Ond rhaid inni gefnogi ac addysgu'r cymunedau lle mae'r driniaeth hon yn dal i fod yn endemig.

Hefyd llongyfarchaf Joyce Watson ar ei chyflwyniad y prynhawn yma ar bwysigrwydd siarad am fynd i'r afael â'r wal hon ddistawrwydd ym mhob man, waeth beth fo'r trallod a achosir, mae'n rhaid imi ddweud, ac fel roedd Joyce yn ei ddweud, rhesymeg wreig-gasaol a gwyrdroëdig parhau i gyflawni'r driniaeth hon. Ac mae Sefydliad Iechyd y Byd yn defnyddio iaith debyg.

Gan droi yn olaf at arweinydd y tŷ, Julie James, a gaf fi hefyd longyfarch Julie ar ei dyrchafiad a hefyd ar ei theyrnged bwerus i Carl Sargeant, sydd wedi gwneud gwaith aruthrol yn y maes hwn mewn perthynas â thrais yn erbyn menywod a sefydlu a helpu i sefydlu llawer o'r prosiectau a amlinellwyd mor gelfydd gan Julie James? Gan mai ymwneud â phŵer a rheolaeth dros ferched a menywod y mae hyn, ac mae hynny'n gwbl annerbyniol. Cefnogwch y cynnig. Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Diolch. Felly, gohiriwn y pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.