Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.

Diolch, Llywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae gan Lywodraeth Cymru, ynghyd â'i gweinyddiaethau blaenorol, hanes o danariannu ysgolion yng Nghymru. Gwyddom fod gwahaniaethau enfawr rhwng cyllidebau ysgolion y wlad hon a Lloegr, ac mae hynny'n creu anfantais ddifrifol i ddisgyblion yma yng Nghymru. Yn ôl Cymdeithas Genedlaethol yr Ysgolfeistri ac Undeb yr Athrawesau Cymru, mae'r bwlch ariannu fesul disgybl, o gymharu ag ysgolion yn Lloegr, bellach yn £678 y disgybl. Dyna £678 yn llai i ddisgyblion Cymru nag i ddysgwyr yn Lloegr. Rydym yn hanner gwaelod y tablau cynghrair rhyngwladol. Mae Cymru ar waelod tablau cynghrair y DU o ran ei system addysg, a phan oeddech yn rhan o'r wrthblaid, Ysgrifennydd y Cabinet, fe ymrwymoch chi i gau'r bwlch hwn. A chithau bellach yn y Llywodraeth, beth a wnewch i ddatrys y broblem hon?

Diolch yn fawr, Darren. Yr hyn rwy'n ei wneud yn y Llywodraeth yw ymdopi â'r cyfyngiadau ariannol hynod o anodd rydym yn eu hwynebu, yn anad dim, o ganlyniad i agenda cyni eich cydweithwyr yn Llundain. Os ydym yn awyddus i wneud rhywbeth ynglŷn â chyllido addysg yn gyffredinol, buaswn yn annog y Canghellor, yn ei gyllideb yr wythnos nesaf, i ddilyn cyngor undeb Cymdeithas Genedlaethol y Prifathrawon a darparu adnoddau ychwanegol newydd i'r gyllideb addysg, a fuasai'n rhoi cyfle i ni wedyn, drwy gyllid canlyniadol Barnett, i adolygu ein cyllid addysg.

Bydd llawer o bobl, Ysgrifennydd y Cabinet, yn synnu at eich tröedigaeth i fod yn ddiffynnydd ar ran methiannau blaenorol Llywodraeth Cymru. Rydych yn beio Llywodraeth y DU am bwysau ar wariant, ond fe wyddoch yn iawn mai'r sefyllfa yw bod Cymru, am bob £1 sy'n cael ei gwario ar y system addysg yn Lloegr, yn cael £1.20. Ni ellir esgusodi'r ffaith fod disgyblion Cymru dan anfantais oherwydd y setliad ariannu y mae eich Llywodraeth—y Llywodraeth glymblaid yma yma yng Nghymru—yn ei roi ar waith. Felly, o ystyried nad ydych yn ymrwymo i gau'r bwlch hwn, sut ar wyneb daear ydych chi'n disgwyl i ysgolion ledled Cymru gyflawni mewn perthynas â'ch cenhadaeth genedlaethol ar gyfer addysg, os na fyddwch yn eu hariannu'n iawn?

Credwch fi, Darren, wrth bennu'r gyllideb, rwyf wedi cynnal archwiliad llinell-wrth-linell o'r adnoddau sydd ar gael i mi ac wedi sicrhau eu bod yn cyd-fynd â'r genhadaeth genedlaethol. Bydd yr Aelod hefyd yn ymwybodol o ymrwymiad y Llywodraeth hon, ar draws y Llywodraeth, i ddarparu adnoddau i'r rheng flaen, drwy'r grant cynnal refeniw i awdurdodau lleol. Rwy'n cael sgyrsiau grymus iawn gyda chynghorau ledled Cymru, a byddant yn parhau ddydd Iau a dydd Gwener yr wythnos hon, er mwyn sicrhau, ar ôl rhoi'r adnoddau hynny yn y grant cynnal refeniw, fod yr arian hwnnw bellach yn cyrraedd ystafelloedd dosbarth ein hysgolion yng Nghymru.

Dywedaf eto, Ysgrifennydd y Cabinet: am bob £1 sy'n cael ei gwario ar y system addysg yn Lloegr, mae Cymru'n cael £1.20. Nid oes esgus dros ariannu ysgolion drwy roi llai o gyllid iddynt fesul disgybl, fesul y pen, nag sy'n digwydd ar hyn o bryd. Mae'n warthus.

Un ffordd y gallech geisio dechrau mynd i'r afael â'r mater penodol hwn yw targedu adnoddau ar grwpiau difreintiedig, ac mae hyn yn un peth, wrth gwrs, y ceisiodd Llywodraeth glymblaid y DU, pan oedd eich plaid mewn grym yno, ei wneud gyda'r grant amddifadedd disgyblion, ac wrth gwrs rydym wedi croesawu'r ffaith bod Llywodraeth Lafur flaenorol Cymru wedi gwneud yr un peth.

Un o'r grwpiau difreintiedig sydd gennym yng Nghymru yw plant i rieni sy'n gwasanaethu yn y lluoedd arfog. Yn aml, amherir ar addysg plant y lluoedd arfog am fod gwaith eu rhieni yn golygu bod yn rhaid iddynt newid ysgol ac yn aml mae angen cymorth bugeiliol ychwanegol arnynt os yw eu rhieni ar wasanaeth. Gwyddom fod y dystiolaeth yn awgrymu y gall y ffactorau hyn effeithio ar gyrhaeddiad a chanlyniadau addysgol disgyblion y lluoedd arfog os na cheir cefnogaeth ychwanegol.

Yn Lloegr, maent wedi cydnabod yr anfantais, ac mae Adran Addysg y DU, nid y Weinyddiaeth Amddiffyn, yn darparu premiwm disgyblion y lluoedd arfog i ysgolion sy'n cynnwys plant y lluoedd arfog. Mae'n Wythnos y Cofio, Ysgrifennydd y Cabinet; a wnewch chi fanteisio ar y cyfle, yn ystod yr wythnos bwysig hon, i ymrwymo i gyflwyno premiwm disgyblion y lluoedd arfog yma yng Nghymru?

Rwy'n falch iawn, Llywydd, fod Darren Millar yn cefnogi polisi grant datblygu disgyblion Llywodraeth Cymru, a fydd, eleni, yn werth oddeutu £91 miliwn i addysg ein disgyblion mwyaf difreintiedig. Er y pwysau difrifol sy'n wynebu'r Llywodraeth hon o ran cyllidebau, rydym wedi gallu cynnal ein hymrwymiad i'r plant sy'n cael prydau ysgol am ddim neu sy'n derbyn gofal. Mewn gwirionedd, er y cyfyngiadau, rydym yn ehangu nifer y plant sy'n gymwys ar gyfer y grant datblygu disgyblion.

Mae Darren yn gwneud pwynt da iawn o ran gofal bugeiliol i blant teuluoedd yn y lluoedd arfog, a dyna pam rwyf mor siomedig fod y Weinyddiaeth Amddiffyn wedi penderfynu diddymu'r cyllid ar gyfer cefnogi addysg y plant hynny. Rwyf wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Amddiffyn i ofyn iddo ailystyried. Ond mae'n rhaid i mi ddweud, Darren, fod hwn yn batrwm rydym yn ei weld yn amlach gan Lywodraeth San Steffan, lle maent yn ceisio dadlwytho'r costau a ddylai fod yn gyfrifoldebau iddynt hwy ar y Llywodraeth ddatganoledig hon.

Os oes tystiolaeth i awgrymu bod lefelau cyrhaeddiad plant ysgol yn cael eu heffeithio gan ystod eang o faterion a all fod yn effeithio arnynt, byddaf yn parhau i adolygu hynny wrth i mi geisio datblygu a chryfhau'r grant datblygu disgyblion. Ond rwy'n gobeithio y bydd y Weinyddiaeth Amddiffyn yn newid ei meddwl.

Llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian

Mae'r cwestiynau i Eluned Morgan. Yn gyntaf, rwy'n croesawu eich ymrwymiad llwyr chi ddoe yn ystod y ddadl ar adroddiad blynyddol Comisiynydd y Gymraeg i barhau efo'r nod o gyrraedd targed y Llywodraeth o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Wrth gwrs, mae Plaid Cymru yn llwyr gefnogol o'r targed yna. Mae'r strategaeth 'Cymraeg 2050' yn rhoi addysg yn hollol ganolog yn eich gweledigaeth chi er mwyn cyrraedd y miliwn, ac fe wnaethoch chi sôn am hyn ddoe hefyd.

Ond, o edrych ar y strategaeth addysg cyfrwng Cymraeg a gyhoeddwyd yn 2010, roedd targed bryd hynny o sicrhau fod 30 y cant o blant saith mlwydd oed yn derbyn eu haddysg drwy gyfrwng y Gymraeg erbyn 2020. Yn y strategaeth 'Cymraeg 2050', mae'r targed wedi gostwng i 24 y cant erbyn 2021 ac nid oes dim bwriad o gyrraedd yr hen darged o 30 y cant tan 2031.

Drwy addysg y bydd y rhan fwyaf o'r siaradwyr newydd yn cael eu creu, ond dim ond cynnydd o 110,000 yn nifer y siaradwyr Cymraeg y bydd strategaeth y Llywodraeth yn ei gyflawni dros y 33 mlynedd nesaf, o'i gymharu â'r 400,000 a mwy o siaradwyr ychwanegol sydd eu hangen er mwyn cyrraedd miliwn erbyn canol y ganrif. 

O ble, felly, mae'r 290,000 o siaradwyr Cymraeg eraill yn mynd i ddod?

A gaf i ddiolch yn fawr i Siân Gwenllian? Mae'n eithaf iawn fy mod i wedi ymrwymo i gadw at y targed yna o gyrraedd miliwn o siaradwyr Cymraeg. Mae addysg yn hollbwysig. Dyna'r sylfaen a'r unig ffordd rydym ni'n mynd i gyrraedd hynny. Rwyf ar hyn o bryd yn edrych ar strategaeth newydd ar gyfer addysg drwy gyfrwng y Gymraeg i'n hysgolion. Wrth gwrs, fe fyddwch chi'n ymwybodol bod Aled ar hyn o bryd yn mynd ati i edrych ar y syniadau ddaeth o lywodraeth leol. Mae e wedi edrych ar y strategaethau sydd wedi dod, ac mae e wedi ffeindio, mewn ambell i enghraifft o ran llywodraeth leol, nad ydyn nhw wedi mynd yn ddigon pell. Felly, rŷm ni'n edrych ar y ffordd rŷm ni'n mynd i fynd ati i gyrraedd y targed yna, a bydd hynny'n dod i mewn i'r strategaeth addysg Gymraeg newydd yma. Byddwn ni'n edrych ar beth yw'r targedau yna ac yn sicrhau ein bod ni'n cyrraedd y cerrig milltir yna sy'n bwysig. P'un ai ydym ni'n eu cyrraedd nhw'n gyflym neu'n araf, i mi y peth pwysicaf yw ein bod ni'n gosod y sylfeini yn y lle cywir ar y dechrau—dyna sy'n hollbwysig.

Felly, efallai y bydd yn rhaid ichi adolygu'r targedau sydd yn y strategaeth 'Cymraeg 2050'.

Yn y ddogfen 'Addysg yng Nghymru: Cenhadaeth ein Cenedl 2017-21', mae yna awgrym na fydd disgyblion yn sefyll y cymhwyster Cymraeg cyfun newydd, a fydd yn disodli Cymraeg ail iaith, tan 2026 ar y cynharaf. Mae hynny'n fater o bryder mawr, oherwydd mae'n gwrthddweud yr hyn a ddywedwyd yn y Siambr yma. Ar 28 Medi 2016, gofynnais i Weinidog y Gymraeg ar y pryd, Alun Davies:

'A allech chi gadarnhau...y byddwch chi yn disodli’r cymhwyster Cymraeg ail iaith gydag un cymhwyster Cymraeg ac mai hwnnw fydd pob disgybl yn ei ddefnyddio erbyn 2021?'

Fe atebodd y Gweinidog:

'Mi fydd y cymhwyster Cymraeg ail iaith yn cael ei ddisodli yn y ffordd yr ydych chi wedi’i awgrymu yn 2021.'

Ar dudalen 20 y ddogfen 'Cenhadaeth ein Cenedl', mae'n dweud y bydd addysgu'r cymwysterau TGAU newydd am y tro cyntaf yn dechrau yn 2024-25, sy'n awgrymu y bydd yn rhaid aros tan 2026-27 nes bod un cymhwyster Cymraeg yn cael ei sefyll gan bob disgybl. Mae hyn yn gwbl groes i'r hyn ddywedodd y Gweinidog wrthyf fis Medi 2016, sef y byddai un cymhwyster Cymraeg newydd yn disodli Cymraeg ail iaith erbyn 2021.

A ydych chi'n cytuno ei bod hi'n hollol annerbyniol fod cenhedlaeth arall o blant yn cael ei hamddifadu o'r gallu i siarad Cymraeg yn rhugl oherwydd arafwch y Llywodraeth yma?

Rydw i yn meddwl bod yna lot fawr allwn ni ei wneud i wella'r ffordd rydym ni'n dysgu Cymraeg fel ail iaith i blant yng Nghymru. Beth y buaswn i'n awyddus i'w wneud nawr yw cymryd ychydig o amser i edrych ar y dystiolaeth o beth sy'n gweithio. Rwy'n Weinidog newydd ac mae hawl gen i i edrych ar sut mae'r strategaeth newydd yn mynd i edrych. Nid wyf yn mynd i ymrwymo i rywbeth sy'n mynd i'm cadw i at gynllun sydd yn mynd tuag at 2021 tan fy mod i wedi edrych arno. Nid yw hynny'n golygu nad ydym ni'n mynd i wneud hynny cyn bo hir, ond nid wyf yn mynd i'w wneud yr wythnos yma, fel oedd yn y cynllun gwreiddiol.

Yn yr achos yma, wrth gwrs, efo'r cymhwyster newydd, mae yna dystiolaeth lu yn cefnogi'r angen i wneud hynny, ac mae yna benderfyniad wedi'i wneud i'w dderbyn. Mater o symud ymlaen yw hi, a'r arafwch yma sydd yn fy mhryderu i.

Mae'r cyfnod ymgynghori ar Bapur Gwyn Bil y Gymraeg wedi gorffen erbyn hyn, ac eto rwy'n croesawu'ch ymrwymiad chi ddoe i gadw meddwl agored ynglŷn â'r newidiadau posib i'r Bil yma, yn cynnwys bwriad y Llywodraeth i ddiddymu rôl Comisiynydd y Gymraeg.

Pwrpas unrhyw Ddeddf newydd y Gymraeg ddylai fod i symleiddio'r broses safonau, ond hefyd i ehangu hawliau sylfaenol siaradwyr Cymraeg, sy'n golygu ymestyn y safonau i sectorau eraill. Mae yna sawl esiampl pam fod angen ymestyn y safonau i'r sector preifat, ac mae'r rheini wedi cael eu hamlygu dros y misoedd diwethaf: Santander a chwmni Banc Lloyds yn gwrthod derbyn papurau yn yr iaith Gymraeg, a chwmni trên Great Western Railway yn gwrthod yn glir â defnyddio arwyddion a gwneud cyhoeddiadau dwyieithog. Mae aelodau eich Llywodraeth chi wedi beirniadu'r diffyg parch yma at y Gymraeg, gan gynnwys y Prif Weinidog ddoe.

Mi wnaethoch chi sôn ddoe am yr angen i gymryd yr agwedd carrot and stick, ond mae agwedd cwmnïau fel Great Western Railway yn dangos yn glir pam nad ydy'r dull yna yn gweithio. Mae o wedi methu â sicrhau hawliau siaradwyr Cymraeg i dderbyn gwasanaethau yn eu hiaith eu hunain. Mae enghreifftiau Great Western ac eraill—

Mae eisiau i chi ddod at gwestiwn. 

Mae o'n dangos diffyg parch at y Gymraeg. A ydych chi'n cytuno bod hanes a phrofiadau diweddar yn dangos nad yw perswadio ar ben ei hun ddim yn arf effeithiol wrth sicrhau hawliau siaradwyr Cymraeg? 

Yn sicr, ambell waith mae eisiau ychydig o stick yn ogystal â'r carrot; rwy'n llwyr gytuno. Yn y cyfamser, tra ein bod ni'n aros am y safonau newydd, er enghraifft, ar iechyd—ac mae'n bwysig; bydda i'n edrych ar rheini yn yr wythnosau nesaf yma—beth sy'n bwysig rwy'n meddwl yw ein bod ni'n cadw'r pwysau ar y cwmnïau preifat yma. Rwyf eisoes wedi gofyn i'r bobl sy'n gweithio yn yr adran i sicrhau fy mod i yn cael gwybod am unrhyw achos lle maen nhw'n credu nad yw cwmnïau efallai wedi mynd mor bell ag y dylen nhw fod yn mynd, fel fy mod i yn gallu ysgrifennu yn uniongyrchol. Rwyf wedi gofyn os gallaf i ysgrifennu at Great Western Railway, er enghraifft, i sicrhau ein bod ni'n cadw'r pwysau arnyn nhw. Nid oes rheswm yn y byd pam na allan nhw ddangos ychydig mwy o gydnabyddiaeth o'r Gymraeg a defnydd o'r Gymraeg. Dylen nhw dalu mwy o barch at ein gwlad ni, a byddwn ni yn cadw'r pwysau yna ar y cwmnïau yma. 

Llefarydd UKIP, Caroline Jones. 

Diolch, Llywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, ym mis Mawrth eleni, fe gawsoch sylw gan y wasg am siarad am gydraddoldeb a bwlio mewn ysgolion. Roedd y cyhoeddiadau'n canolbwyntio'n bennaf ar fwlio homoffobig, biffobig a thrawsffobig yn yr ysgolion. A all y Gweinidog gadarnhau nad yw unrhyw fath o fwlio yn dderbyniol, ac er bod yr erthygl yn iawn i ganolbwyntio ar fynd i'r afael â bwlio o'r math hwn, a all gadarnhau yr ymdrinnir â bwlio nad yw wedi'i ysgogi gan faterion o'r fath heb unrhyw oddefgarwch hefyd a'r un mor gadarn?

Buaswn yn fwy na pharod i roi sicrwydd llwyr i'r Aelod. Mae gennyf ymagwedd dim goddefgarwch tuag at bob math o fwlio ym maes addysg yng Nghymru.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn y sylw a gawsoch yn y cyfryngau ar yr adeg honno, roeddech yn iawn i siarad am y niwed y gall bwlio ei wneud i ddysgu a chynnydd plant yn yr ysgol. A fuasech yn cytuno â mi y gallai bwlio ymhlith athrawon, ar wahân i'r gofid y byddai'n ei achosi i fywyd personol a phroffesiynol yr athro, effeithio'n negyddol hefyd ar ein plant ysgol, gan y byddai hynny yn anochel, bron, yn arwain at athrawon anhapus a'u perfformiad yn yr ystafell ddosbarth yn debygol o gael ei effeithio'n negyddol yn sgil hynny, ac y byddai'r morâl yn yr ystafell ddosbarth yn isel, gan greu sefyllfa lle nad oes unrhyw un yn elwa?

Diolch yn fawr i'r Aelod. Yn ein cenhadaeth genedlaethol, rydym yn sefydlu blaenoriaeth newydd, sef mater llesiant, gan gydnabod na all plant wneud y gorau o'u cyfleoedd addysgol os nad eir i'r afael â materion yn ymwneud â'u llesiant. Rwyf hefyd yn awyddus i Gymru fod yn lle da i fod yn addysgwyr proffesiynol. Mae materion sy'n ymwneud â chydbwysedd rhwng bywyd a gwaith, gweithleoedd parchus a llwyth gwaith yn bwysig iawn i'n proffesiwn addysgu, a buaswn yn disgwyl bod ein holl athrawon yn teimlo eu bod yn cael eu cefnogi wrth weithio mewn sefydliadau addysgol yng Nghymru.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Felly, a wnewch chi ymgymryd â'r gwaith o archwilio pa mor gyffredin yw bwlio ymhlith staff ysgolion er mwyn sicrhau bod ysgolion yn barthau di-fwlio nid yn unig o ran y plant, ond o ran pob math o staff sy'n ymwneud â gwaith yr ysgol, ac ystyried llwybr disgyblu penodol ar gyfer ymchwilio i honiadau o fwlio, gan roi'r statws arbennig a roddwyd i hynny, yn hollol gywir, pan fo'n digwydd rhwng plant ysgol? Ac a wnaiff hi ofyn i ysgolion roi gwybod iddi, er mwyn iddi allu rhoi gwybod inni, ynglŷn ag unrhyw ffigur sy'n ymwneud â honiadau a digwyddiadau o fwlio ymysg pob math o staff yn ein hysgolion? Diolch.

Credaf ei bod yn bwysig cofio nad ydym, fel Llywodraeth Cymru, yn cyflogi athrawon yn uniongyrchol; mater i ysgolion a chyrff llywodraethu unigol yw hynny. Buaswn yn disgwyl i unrhyw athro â phryderon ynglŷn â sut y maent yn cael eu trin yn eu gweithle allu dwyn hynny i sylw'r pennaeth, ond os nad yw hynny'n briodol, ei ddwyn i sylw eu corff llywodraethu ac yn eu hundeb, gan fod y rhan fwyaf o'r proffesiwn yn aelodau o'r undeb. Fel y dywedais, rwy'n awyddus i Gymru fod yn lle da i fod yn athro. Mae llesiant athrawon yn bwysig i mi. Dyna pam rydym wedi sefydlu arolwg y gweithlu, fel y gallaf glywed yn uniongyrchol gan athrawon ynglŷn â'r materion sy'n effeithio arnynt. Ond os oes gan yr Aelod dystiolaeth o fwlio mewn ysgolion nad yw'n cael ei gymryd o ddifrif, buaswn yn gofyn i'r Aelod ysgrifennu ataf a gallaf roi sicrwydd iddi y bydd fy swyddogion yn cyflawni'r ymchwiliadau angenrheidiol.

Tynnwyd cwestiwn 3 [OAQ51263], 4 [OAQ51259] a 5 [OAQ51285] yn ôl. Cwestiwn 6, felly—Neil McEvoy.