6. Beth yw blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer cefnogi aelodau o gymuned y lluoedd arfog a'u teuluoedd yng Nghymru? OAQ51358

7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer y lluoedd arfog a chyn-filwyr yng Nghymru? OAQ51351

Lywydd, deallaf eich bod wedi caniatáu i gwestiynau 6 a 7 gael eu grwpio. Ein blaenoriaeth yw sicrhau ein bod yn darparu gwasanaethau effeithiol sy'n diwallu anghenion teuluoedd aelodau o'r lluoedd arfog mewn meysydd megis iechyd, tai a chyflogaeth. Enghreifftiau o'r rhain yw'r llwybr tai, GIG Cymru i Gyn-filwyr a datblygiad llwybr cyflogaeth ar gyfer personél sy'n gadael y lluoedd arfog, yn ogystal â chyn-filwyr.

Hoffwn ddiolch i chi am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet, ac ymuno ag eraill i'ch llongyfarch ar eich rôl newydd. Yn ddiweddar, cafodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf wobr aur gan y Weinyddiaeth Amddiffyn am ei ymrwymiad i gymuned y lluoedd arfog. Dyna'r cyngor cyntaf a'r unig gyngor yng Nghymru i wneud hynny hyd yma. A wnewch chi longyfarch Rhondda Cynon Taf, a sut y byddwch yn hyrwyddo'r arfer gorau hwn ledled Cymru?

Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod am ei sylwadau caredig, ac rwy'n siŵr y bydd pob un ohonom yn ymuno â chi i longyfarch Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf ar eu gwobr. Gwn ei bod yn wobr uchel ei bri, sy'n cydnabod y cymorth rhagorol y mae'r cyngor wedi'i roi i gymuned ein lluoedd arfog. Rwy'n siŵr fod pawb yn falch iawn o'r gwaith y mae Rhondda Cynon Taf yn ei wneud, ac rwy'n siŵr y buasem yn dymuno eu llongyfarch.

O ran hyrwyddo arferion gorau, rwy'n gobeithio y buasai'r sgwrs a gawsom yn ystod y ddadl ar ein lluoedd arfog yr wythnos diwethaf yn ffordd o sicrhau'r math hwnnw o arfer gorau ar hyd a lled Cymru gyfan. Mae gennym strategaeth a rhaglen ar gyfer gwneud hyn, a byddaf yn siarad â fy swyddogion i sicrhau bod yr arferion gorau rydym wedi'u gweld yn Rhondda Cynon Taf yn cael eu cynnwys yn hynny, a bod ardaloedd eraill ar draws y wlad yn cael cyfle i rannu'r arferion gorau hyn.

Ysgrifennydd y Cabinet, un o'r argymhellion yn yr adroddiad a drafodasom yr wythnos diwethaf oedd yr awgrym y dylai Cymru gael comisiynydd y lluoedd arfog er mwyn nodi'r math o arferion gorau y mae Vikki Howells newydd gyfeirio atynt, ac i sicrhau eu bod yn cael eu rhannu'n eang ledled y wlad, a bod pobl yn cael eu dwyn i gyfrif am eu cyflawni yn erbyn cyfamod y lluoedd arfog. Hoffwn gael gwybod a yw hyn yn rhywbeth y byddwch chi, fel y Gweinidog sy'n gyfrifol am y lluoedd arfog, yn ystyried ei roi ar waith yma yng Nghymru. Rwy'n credu y buasai'n rhoi rhywfaint o hyder i gymuned y cyn-filwyr a theulu ein lluoedd arfog yma yng Nghymru ynghylch ymrwymiad parhaus eich Llywodraeth i'r lluoedd arfog.

Lywydd, mewn ymateb i'r ddadl yr wythnos ddiwethaf, rhoddais addewid y buaswn yn ystyried pob un o argymhellion y grŵp trawsbleidiol gyda meddwl agored. Rwy'n ailadrodd yr ymrwymiad hwnnw y prynhawn yma. Rwyf wedi cytuno hefyd i fynychu cyfarfod y grŵp trawsbleidiol ar y lluoedd arfog, ac rwy'n ailadrodd fy ymrwymiad i wneud hynny, ac i barhau â'r sgwrs a ddechreuasom yr wythnos diwethaf ar sut y gallwn barhau i gefnogi cymuned y lluoedd arfog a chyn-filwyr yn y wlad hon.

Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf fi hefyd eich croesawu i'ch rôl? Mawr yw ein diolch i'r lluoedd arfog. Y ffordd orau o ad-dalu'r ddyled yw sicrhau ein bod yn edrych ar eu hôl hwy a'u teuluoedd. Efallai y bydd aelodau o'r lluoedd arfog angen help ychwanegol gyda chynhyrchion ariannol oherwydd eu bod yn gorfod adleoli'n aml. Mae'n bosibl y bydd teuluoedd y personél hyn angen gofal a chymorth iechyd meddwl ychwanegol. Mae'n bosibl y bydd plant aelodau o'r lluoedd arfog angen cymorth ychwanegol oherwydd diffyg parhad o ganlyniad i newid ysgol. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, sut rydych yn bwriadu atgyfnerthu cyfamod y lluoedd arfog yng Nghymru, i sicrhau ein bod yn cefnogi ein lluoedd arfog ym mhob ffordd bosibl, a bod ganddynt hwy a'u teuluoedd fynediad blaenoriaethol at wasanaethau cyhoeddus?

Mae cyflawni'r cyfamod yn rhywbeth rwyf wedi'i drafod yr wythnos diwethaf, ac rwy'n hapus i ailadrodd y pwyntiau a wneuthum yr wythnos diwethaf. Nid yw'r cyfamod yn cael ei gyflawni'n syml drwy araith neu ddangos ewyllys da neu drwy ddadl. Caiff ei gyflawni gan weithwyr gwasanaethau cyhoeddus a'r gymuned gyfan ddydd ar ôl dydd. Rydym yn sicrhau ein bod yn monitro cyflawniad ein hymrwymiadau i gyd—yr ymrwymiadau rydym wedi'u gwneud yn y maes hwn—a byddwn yn parhau i'w monitro a sicrhau bod pobl yn gallu defnyddio'r union wasanaethau a amlinellwyd gan yr Aelod ddydd ar ôl dydd.

Rwy'n ddiolchgar i'r holl Aelodau a gymerodd ran yn y ddadl yr wythnos ddiwethaf. Rwyf hefyd yn ddiolchgar am waith y grŵp trawsbleidiol, sy'n craffu ar waith y Llywodraeth mewn ffordd anffurfiol ar y mater hwn ond sydd hefyd yn ceisio nodi pob maes lle y ceir cred neu farn fod angen i'r Llywodraeth wella'r modd y mae'n darparu gwasanaeth a bod ganddi fwy o waith i'w wneud. Yr wythnos diwethaf, derbyniais y buaswn yn edrych ar bob un o argymhellion adroddiad y grŵp trawsbleidiol gyda meddwl agored. Rwyf eisoes wedi ailadrodd yr ymrwymiad hwnnw y prynhawn yma, a byddaf yn mynychu cyfarfod arall o'r grŵp hwnnw er mwyn parhau â'r sgwrs hon.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae un o'r pethau sy'n peri pryder i mi ynglŷn â'r cymorth rydym yn ei roi yn ymwneud â gofal preswyl. Mae gennyf gyn-aelod o'r lluoedd arfog yn fy etholaeth sydd wedi gwasanaethu droeon yng Ngogledd Iwerddon a rhannau amrywiol o'r byd ac mae'n dioddef gryn dipyn o straen wedi trawma, ond nid yw wedi llwyddo i ddod o hyd i'r lle gofal preswyl y mae ei angen yn lleol, ac nid yw ond wedi cael cynnig lleoedd yn swydd Amwythig a'r Alban, ac unwaith eto, nid yw'r rheini wedi eu hariannu mewn gwirionedd. Felly, roeddwn yn meddwl tybed a yw'n bosibl adolygu'r ddarpariaeth er mwyn sicrhau bod pob cyn-aelod o'r lluoedd arfog sydd angen cymorth preswyl yn gallu ei gael, mewn gwirionedd, a'i gael pan fyddant ei angen yn lleol, neu fod yna ryw fath o fecanwaith cyllido i'w gefnogi yn rhywle arall os nad yw ar gael yn lleol.

Mae'r Aelod yn gwneud pwynt da a phwysig iawn. Mae'n bwynt a wnaed hefyd gan yr Aelod dros Gwm Cynon. Rwy'n derbyn y pwynt y mae'n ei wneud. Mae ymchwil cyfredol yn cyfeirio at driniaeth yn y gymuned, yn agos at gartref a chymuned yr unigolyn, fel y driniaeth fwyaf effeithiol. Bydd yr Aelod yn ymwybodol fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn gynharach y mis hwn wedi cyhoeddi £100,000 ychwanegol o gyllid rheolaidd ar ben y swm o bron i £600,000 y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu bob blwyddyn i ariannu GIG Cymru i Gyn-filwyr. Mae hwn yn darparu cymorth a gofal ychwanegol i gyn-filwyr, gyda therapyddion penodedig ar gyfer cyn-filwyr wedi'u lleoli ym mhob ardal bwrdd iechyd. Maent yn cynnig amrywiaeth o therapïau seicolegol sy'n seiliedig ar dystiolaeth ar gyfer amrywiaeth o broblemau iechyd meddwl cyffredin i wella iechyd meddwl a llesiant cyn-filwyr yng Nghymru. Os yw'r Aelod yn pryderu nad yw'r gwasanaeth yn cyflawni ar gyfer yr etholwr y mae'n cyfeirio ato ar hyn o bryd, yna buaswn yn ddiolchgar pe bai'n gallu ysgrifennu ataf a buaswn yn hapus i fwrw ymlaen â'r mater hwnnw.

Rwyf finnau hefyd yn llongyfarch Ysgrifennydd y Cabinet ar ei swydd newydd. Y peth yw, yn y ddadl yr wythnos diwethaf buom yn sôn am anhwylder straen wedi trawma ymysg cyn-filwyr, a hefyd rydych newydd grybwyll fod problemau iechyd meddwl yn eithaf cyffredin ymysg cyn-filwyr y lluoedd arfog. Mae'n rhaid i ni edrych ar eu hôl. Gwn nad ydych wedi cau'r drws ar y syniad o greu comisiynydd y lluoedd arfog yng Nghymru i gydlynu a darparu'r cymorth y maent ei angen gan sefydliadau yn y sector cyhoeddus. Felly, a gaf fi ofyn i chi ymrwymo i wneud datganiad ar y mater hwn yn gynnar yn y flwyddyn newydd, os gwelwch yn dda?

Lywydd, rwyf wedi addo y byddaf yn trafod y mater hwn gyda'r grŵp trawsbleidiol, a byddaf yn sicr yn gwneud datganiad i'r Cynulliad Cenedlaethol ar ôl i mi gael cyfle i gael y trafodaethau hynny gyda'r grŵp.

Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi gytuno â mi nad oedd hyrwyddwr gwell ar ran ein lluoedd arfog yn y Senedd hon na Carl Sargeant? Yn y Siambr hon y llynedd, fel Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, amlinellodd Carl gamau gweithredu Llywodraeth Cymru i gefnogi ein lluoedd arfog a'n cyn-filwyr, megis y llwybr atgyfeirio tai arloesol i sicrhau bod cyn-aelodau o'r lluoedd arfog yn cael cymorth i ddod o hyd i lety addas ac osgoi digartrefedd—canlyniad trychinebus i fod yn aelod o'r lluoedd arfog. Mae Cadw'n Ddiogel Cymru ar gyfer cyn-filwyr yn fenter greadigol hynod o werthfawr sy'n caniatáu i gyn-filwyr sydd ag anghenion iechyd penodol gael cymorth ychwanegol gan y gwasanaethau brys ar adegau o argyfwng. Ysgrifennydd y Cabinet, pa gamau gweithredu, felly, y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i adeiladu ar waith angerddol Carl yn y maes hwn, er mwyn sicrhau ein bod yn parhau i roi gwerth ar ein dyletswydd barhaus o ofal i'r rheini sydd wedi rhoi popeth—ein cyn-filwyr a'u teuluoedd—a pharhau i chwarae ein rhan yn ad-dalu ein dyled iddynt a'n dyletswydd tuag atynt?

Lywydd, rwy'n credu bod Aelodau ar draws y Siambr gyfan wedi talu teyrnged i waith Carl Sergeant yn ystod ein dadl yr wythnos ddiwethaf, ac roeddwn yn sicr yn falch iawn o ychwanegu fy llais at y teyrngedau hynny. Carl, mewn llawer o ffyrdd, a arweiniodd waith y Llywodraeth gyfan yn y maes hwn, ac mae'r ffaith bod Cymru'n cael ei chydnabod fel y wlad sydd ar y blaen yn y Deyrnas Unedig mewn perthynas â darparu cymorth i gyn-filwyr a theuluoedd a chymuned y lluoedd arfog yn tystio i'r gwaith a wnaed o dan arweiniad Carl.

Rwyf am ddweud wrth yr Aelod y byddwn yn parhau i weithio gyda'r grŵp arbenigol a sefydlwyd i sicrhau ein bod yn gallu ymateb i'r holl faterion sy'n cael eu codi gan gymuned y lluoedd arfog yn y wlad hon, boed yn faterion iechyd a godwyd y prynhawn yma neu faterion tai neu faterion cyflogaeth a godwyd ar adegau eraill. Byddwn yn gweithio gyda'n partneriaid allweddol ar draws y gymuned ac ar draws y gwasanaethau cyhoeddus gyda swyddogion cyswllt y lluoedd arfog sydd newydd eu penodi. Byddwn yn sicrhau ein bod yn cyflawni cyfamod y lluoedd arfog yn gyson, ar draws y wlad, drwy gydol y flwyddyn.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.