Yr eitem nesaf yw datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n addas i'r dyfodol'. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet i siarad ar y datganiad. Vaughan Gething.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwy'n falch o wneud y datganiad heddiw a chyhoeddi canlyniad yr ymgynghoriad ar y Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol' a gyhoeddwyd yn gynharach heddiw. Mae hwn yn ddarn pwysig o waith, sy'n llunio rhan o'r darlun ar gyfer dyfodol gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yma yng Nghymru.

Mae'r Llywodraeth yn parhau i fod yn ymrwymedig i gefnogi camau ymarferol i fagu cysylltiadau agosach rhwng iechyd a gwasanaethau cymdeithasol er mwyn diwallu anghenion y dyfodol. Rydym yn ailddatgan ein hymrwymiad i'r uchelgais hwnnw yn y strategaeth genedlaethol 'Ffyniant i bawb'.

Yn rhan o'n huchelgais i ddatblygu, gwella ac integreiddio gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol, lansiais y Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol' ar gyfer ymgynghoriad ar 28 Mehefin y llynedd. Gofynnais am sylwadau ar amrywiaeth o gynigion rhyng-gysylltiedig ar gyfer deddfwriaeth bosibl.

Roedd y cynigion a gafwyd yn y Papur Gwyn yn edrych ar sut y gallem ddiogelu agweddau ar y system iechyd a gofal cymdeithasol, gan ganolbwyntio ar ofal yr unigolyn a mwy o integreiddio ledled y system iechyd a gofal cymdeithasol. Ceir cytundeb eang fod angen i'r systemau iechyd a gofal yma yng Nghymru weithio mewn ffordd wahanol i ddarparu'r gwasanaethau a'r canlyniadau hynny y bydd pobl ledled Cymru yn dymuno eu gweld. Dyna pam yr edrychodd y Papur Gwyn ar ddull system gyfan ac yr archwiliodd nifer o feysydd lle gallai deddfwriaeth y dyfodol helpu i gyflawni hyn drwy ffordd newydd o weithio.

Roedd y cynigion yn y Papur Gwyn yn cwmpasu llywodraethu ac arweinyddiaeth gryfach ar lefel y bwrdd, dyletswyddau newydd o ran ansawdd a didwylledd, a meysydd megis ymdrin â safonau a chwynion lle gallai prosesau cyffredin gefnogi dull mwy integredig. Cafwyd cynigion hefyd yn ymwneud â llais y dinesydd, cyflymder newid y gwasanaeth, rheoleiddio ac arolygu.

Yn ystod yr ymgynghoriad, cynhaliwyd nifer o gyfarfodydd rhanddeiliaid a grwpiau ffocws ledled Cymru. Roedd y rhain yn cynnwys dulliau o gyrraedd pobl nad ydyn nhw yn arfer yn ymateb i, nac yn cymryd rhan, mewn ymgynghoriadau. Roedd yr ymgynghoriad yn para hyd at 29 Medi y llynedd. Cafwyd 336 o gyflwyniadau gan unigolion a sefydliadau, yn ogystal â 1,328 o ymatebion ar ffurflenni yn ymwneud â chynigion ar gyfer clywed llais y dinesydd a chynrychiolaeth.

Mae'n amlwg o'r ymatebion ac o adroddiad yr arolwg seneddol fod angen inni weithredu'n awr i warchod ein gwasanaethau iechyd a gofal i'r cenedlaethau sydd i ddod. Roedd ymatebion i'r ymgynghoriad yn adlewyrchu'r farn bod cydweithio rhwng sefydliadau yn hanfodol i hyrwyddo lles, nodi anghenion pobl a chynllunio a darparu gwasanaethau o ansawdd gadarn a chyson. Roedd llawer o'r ymatebwyr yn cytuno mewn egwyddor â'r hyn a oedd yn cael ei gynnig yn y Papur Gwyn. Er hynny, gofynnodd rhai ymatebwyr am fwy o wybodaeth a manylion am sut y gallai rhai o'r cynigion weithio a'u rhoi ar waith yn ymarferol.

Roedd cefnogaeth i arweinyddiaeth fwy effeithiol, y sgiliau a'r profiad cymwys ar lefel bwrdd ac ar gyfer cymryd camau cadarn cymryd os ystyrid fod sefydliadau yn ddiffygiol. O ran penderfyniadau ynglŷn â newid y gwasanaeth, roedd ymatebwyr yn awyddus i sicrhau bod tystiolaeth glinigol yn cael ei hystyried a bod barn dinasyddion o bwys gwirioneddol, ynghyd ag arbenigwyr.

Fel yn yr ymgynghoriad Papur Gwyrdd blaenorol, roedd rhai ymatebwyr yn dal i fod heb eu darbwyllo ynghylch y defnydd o ddeddfwriaeth i hyrwyddo newid ymddygiad fel gweithio ar y cyd. Roedd rhai yn awyddus i weld defnydd mwy effeithiol o ddarpariaethau yn cael ei nodi yn neddfwriaeth bresennol y Cynulliad. Eto i gyd, roedd llawer o ymatebwyr yn gweld gwerth yn y dyletswyddau arfaethedig newydd o ran didwylledd ac ansawdd ac yn teimlo y gallai'r rhain roi ysgogiad pellach i weithio integredig a gwell canlyniadau i bobl Cymru.

Roedd cefnogaeth sylweddol i lais annibynnol ar gyfer y cyhoedd ledled y system iechyd a gofal cymdeithasol. Mae hynny yn cyd-fynd â chanfyddiadau'r adolygiad seneddol fod yn rhaid i Gymru fod yn genedl sy'n gwrando, er mwyn cyflymu'r newid a gwella ansawdd, nid yn unig wrth dalu sylw llawn i brofiadau dinasyddion o iechyd a gofal, ond gan fynd ati i geisio safbwyntiau a phrofiadau amrywiol.

Mae'r cynnig i ddisodli cynghorau iechyd cymunedol gan gorff cenedlaethol newydd i gynrychioli dinasyddion, wrth gwrs, wedi ennyn llawer o drafodaeth a sylwadau. Cafwyd consensws eang fod diwygio yn y maes hwn yn angenrheidiol os ydym am gryfhau llais y dinesydd ym maes iechyd a gofal cymdeithasol. Serch hynny, mae'n rhaid inni fod yn ofalus i beidio â cholli pethau sy'n gweithio'n dda, gan gynnwys cynrychiolaeth ar lefel leol.

Yn gysylltiedig â hyn, roedd cefnogaeth hefyd i'r syniad o ragor o safonau cyffredin ledled iechyd, gofal cymdeithasol, y sector annibynnol a'r trydydd sector. Byddwn felly yn ystyried sut i ddatblygu a bwrw ymlaen â chynigion ar: arweinyddiaeth y byrddau, craffu ac aelodaeth; proses hyddysg ar gyfer newid y gwasanaeth; dyletswyddau o ran didwylledd ac ansawdd; corff newydd ar gyfer llais y dinesydd ledled iechyd a gofal cymdeithasol; a safonau cyffredin.

Cafwyd barn gymysg o ran uniad posibl yr arolygiaethau iechyd a gofal cymdeithasol a sicrhau eu bod yn annibynnol ar Lywodraeth Cymru. Nid ydym yn golygu gwneud y newidiadau hyn ar hyn o bryd, ond yn hytrach byddwn yn archwilio i ddull gweithredu sy'n mynd i'r afael â rheoleiddio'r bylchau sy'n bodoli, a diogelu i'r dyfodol y ddeddfwriaeth sylfaenol ar gyfer Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru. Bydd hyn yn caniatáu mwy o gydweithio ag Arolygiaeth Gofal Cymru. Mae hyn yn cyd-fynd yn fawr â'r argymhellion yn yr adolygiad seneddol o ran cydgysylltu arolygiadau.

Wrth gwrs, mae canlyniad yr ymgynghoriad o ddiddordeb mawr yng nghyd-destun adroddiad terfynol yr adolygiad seneddol a gyhoeddwyd yn ddiweddar, lle'r oedd alinio camau gweithredu er mwyn gwella'r ansawdd yn barhaus yn thema allweddol. Byddaf wrth gwrs yn ystyried sut y byddwn yn cysylltu'r ymgynghoriad Papur Gwyn ag argymhellion yr adolygiad.

Yng ngoleuni'r ymatebion i'r ymgynghoriad hwn, bydd Llywodraeth Cymru yn awr yn cynnal datblygiadau polisi pellach. Rydym ar hyn o bryd yn ystyried ai atebion deddfwriaethol yw'r modd mwyaf priodol o ateb yr heriau a gafodd eu nodi ac y rhoddwyd sylwadau arnynt yn yr ymgynghoriad. Byddaf yn hapus wrth gwrs i barhau i ddiweddaru'r Aelodau yn y misoedd i ddod.

Prynhawn da, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae un neu ddau o gwestiynau wedi dod i'r meddwl o ddarllen eich datganiad ac, yn wir, y Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol'. Hoffwn yn gyntaf ac yn bennaf fynd i'r afael â phenodi aelodau i'r bwrdd o ran tanberfformio. Mae'r ymgynghoriad yn dweud bod cefnogaeth sylweddol i'r egwyddor o gyflwyno cyfyngiad amser i benodiadau gweinidogol lle mae byrddau iechyd neu ymddiriedolaethau GIG yn tangyflawni.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae pedwar o'r saith bwrdd iechyd yng Nghymru yn tanberfformio hyd at y pwynt o fod naill ai mewn mesurau arbennig neu gydag ymyriadau wedi eu targedu. Yn fwyaf diweddar, er enghraifft, rydym wedi clywed am yr heriau ariannol dybryd a wynebir gan Hywel Dda, sydd wedi cronni gorwariant o £149 miliwn dros gyfnod o dair blynedd—y mwyaf o blith yr holl fyrddau iechyd. Pan ofynnwyd yn ddiweddar, mewn cwestiwn ysgrifenedig, faint o wybodaeth oedd gan Lywodraeth Cymru am hyn, dywedodd Llywodraeth Cymru na chawsant wybod am y dirywiad hwn tan fis Rhagfyr. At hynny, o ran sefydlogi sefyllfa ariannol y bwrdd iechyd, dim ond arweiniad cyffredinol a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru.

I ddychwelyd at yr ymgynghoriad hwn, ac at benodi aelodau i'r bwrdd o ran tanberfformio, a allech egluro beth yw swydd a swyddogaeth y lefelau hyn o ymyrraeth gan Lywodraeth Cymru? Ymddengys yn gwbl aneglur pa ran sydd gan Lywodraeth Cymru mewn gwirionedd wrth ddeall yr hyn sy'n digwydd mewn bwrdd iechyd pan mae'n rhaid ichi roi pobl yno ar gyfer ymyriadau wedi eu targedu neu fesurau arbennig.

Codais y mater hwn ym mis Tachwedd 2017 mewn dadl eang ei chwmpas ar y pwnc hwn, oherwydd credaf ei bod yn iawn ac yn briodol i Lywodraeth Cymru benodi pobl ychwanegol ar y bwrdd i sicrhau bod byrddau iechyd yn cael eu dwyn yn ôl i'r gorlan, gan gyrraedd y targedau cyflenwi gwasanaethau a rheoli ariannol a wnaethoch chi eu gosod iddynt. Ni allaf ddeall o gwbl beth rydym wedi bod yn ei wneud hyd yma o ran rhoi rhai o'r targedu ymyrryd hynny ar waith a rhoi'r bobl hyn yno, ac yna maen nhw'n gallu dweud, 'Jiw, doedden ni ddim yn gwybod bod dyled o £176 miliwn, er enghraifft, wedi'i phentyrru.' A cheir enghreifftiau yn Betsi Cadwaladr yr wyf wedi eu codi gyda chi yn y gorffennol.

Yr ail destun pryder sydd gennyf yn codi o'r Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol' yw presenoldeb y cyhoedd ar y bwrdd. Eto, roedd yr ymgynghoriad yn sôn am y ffaith bod consensws cyffredinol yn bodoli y dylai'r cyhoedd a'u cynrychiolwyr allu cyfrannu'n ystyrlon i gyfarfodydd y bwrdd a bod aelodau'r bwrdd yn deall anghenion pobl leol a materion lleol. Rwy'n synnu'n fawr iawn at hynny mewn ffordd, y gallai fod unrhyw amheuaeth am hynny, oherwydd os nad yw'r bwrdd yn cynrychioli anghenion y bobl leol, yn sicr nid yw'r bwrdd yn addas i'r diben. Eu swyddogaeth nhw yw sicrhau bod pobl leol yn cael y gofal iechyd y mae ei angen arnyn nhw. Gan hynny, os gwelwch yn dda, a allech chi ymhelaethu ychydig bach mwy ar hynny, am yr hyn yr ydych yn bwriadu ei wneud am hynny ac a ydych yn credu ai peidio y cafwyd darpariaeth ddigonol neu ddiffyg weddol sylweddol o bresenoldeb cyhoeddus?

Hoffwn i gysylltu hynny â'r cynnig i gael gwared ar gynghorau cymuned. Eto, rwy'n nodi'r sylw yn eich datganiad am gynghorau cymuned, ond bu llawer o feirniadaeth ar y diffyg manylion yn y cynigion. Ar y naill law, rydym yn sôn am yr angen i'r cyhoedd gael llais cryf ac ystyriol sy'n hyglyw i bawb. Siaradodd yr arolwg seneddol yn faith iawn am sut mae angen i'r cyhoedd gymryd cyfrifoldeb a bod yn rhan o'r newid sylfaenol y mae angen inni ei weld yn y GIG. Mae'r Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol' yn sôn am yr un peth, ond mae'r polisi sy'n cael ei gyflwyno yn sôn am wanhau, lleihau a'i gwneud yn fwy anodd i lais y cyhoedd gael ei glywed ar y byrddau. A wnewch chi ein sicrhau ni am fwriad Llywodraeth Cymru yn y maes hwn?

Y maes olaf yr hoffwn i sôn amdano yw'r ddyletswydd o ran didwylledd. Mae'n gysyniad diddorol iawn, cyflwyno dyletswydd o ran didwylledd. Cafwyd cryn dipyn o gefnogaeth i hynny yn y Papur Gwyn, neu yn yr ymgynghoriadau a ddaeth i mewn. Yr hyn nad wyf i'n ei ddeall yn iawn yw sut y credwch y gallwn ysgogi bod yn eirwir ac agored. Beth yw'r ffordd orau i annog bod yn eirwir a gonest? Rydym ni'n teimlo'n gryf y dylai ein GIG, heb unrhyw arlliw o amheuaeth, fod â diwylliant cynhenid o ran rhannu cyfrifoldeb, bod yn agored a dysgu, ond nid wyf i'n credu y gellir cyflawni hyn drwy ddeddfu yn unig. Felly, beth yw'r mesurau y gallwch chi edrych arnyn nhw, neu eu dwyn ymlaen, i sicrhau y gall y ddyletswydd hon o ddidwylledd, yr wyf i, fel y dywedais yn gynharach, yn credu ei fod yn gysyniad diddorol iawn mewn gwirionedd, gael ei throsi yn beth gwir ymarferol? Mae deddfu ar gyfer gonestrwydd yn anodd iawn. Y cwbl sydd raid inni ei wneud yw argraffu hynny ar feddwl pob unigolyn sy'n gweithio yn y GIG ac i'r GIG, ac yn wir ar ein meddyliau ninnau, yn aelodau o'r cyhoedd, pan rydym yn ymdrin â'r GIG, fod yna ddiffuantrwydd a thryloywder yr ydym i gyd yn dyheu amdanyn nhw ac yn disgwyl eu gweld yn y GIG yn y dyfodol.

Diolch i chi am y cwestiynau hynny—byddaf yn eu hateb yn eu tro. Ar eich pwynt ynghylch amser cyfyngedig i benodiadau gweinidogol, rydym bob amser yn ceisio adolygu nid yn unig ein gallu i gael fframwaith tryloyw ar gyfer ymyrraeth ac uwchgyfeirio, ond yr offerynnau sydd gennym i ymyrryd a chefnogi'r byrddau hynny nad ydyn nhw'n perfformio cystal ag y dymunent neu gystal ag y byddem ni'n dymuno iddyn nhw wneud hefyd.

Ar eich pwynt am y sefydliadau hynny mewn cyfnodau dwysach o uwchgyfeirio, o'r tri sefydliad sydd ag ymyrraeth wedi ei dargedu, mae dau ohonynt wedi gwella eu rheolaeth ariannol yn wirioneddol dros y flwyddyn hon. Dywedais yn gynharach yn y pwyllgorau nad wyf i'n disgwyl iddyn nhw fantoli'r gyllideb eleni, ond credaf eu bod wedi gwneud gwelliannau gwirioneddol ers dechrau'r flwyddyn hon dros gyfnod blwyddyn.

Nawr, o ran Hywel Dda, mae'r dirywiad y soniwyd amdano yn y Cynulliad yn broblem yn amlwg. I fod yn deg ag arweinyddiaeth y bwrdd, maen nhw wedi dangos digon o ddirnadaeth a mewnwelediad i ddweud mai dyna'r her y mae angen iddyn nhw eu hunain wneud rhywbeth yn ei chylch. Cawsant gefnogaeth y Llywodraeth gyda'r arolygon a gynhaliwyd o'u rheolaeth ariannol, a'r arolygiad o gyllidebu ar sail sero hefyd. Bydd yr adroddiad cyntaf yn mynd trwy'r bwrdd cyhoeddus, rwy'n credu, os nad y mis hwn yna'r mis nesaf. Felly, eto, bydd yna sgyrsiau â byrddau cyhoeddus—[Torri ar draws.]—rwy'n ymdrin â'ch cwestiwn chi—am sut y byddan nhw'n ymdrin â'r heriau ariannol.

Rhan o'r her i ni yw y gallai penodiadau gweinidogol ychwanegol â chyfyngiadau o ran amser ein helpu ni wrth fynd i'r afael â rhai o'r heriau penodol sydd yn bodoli mewn gwahanol sefydliadau. Er enghraifft, os oes gennych her ym maes rheolaeth ariannol, yr her yw penodi rhywun i ymdrin â'r agwedd benodol honno, i eistedd ar y bwrdd neu fod yn rhan o'r tîm gweithredol a allai ei helpu i oresgyn y mater penodol hwnnw pe bai rhannau eraill o'r sefydliad hwnnw yn gweithio'n dda? Fel y gwyddoch chi, yn y Gogledd mae'r sefydliad dan fesurau arbennig. Ond mae llawer o'r gofal iechyd a geir yn y Gogledd yn parhau i gael ei gyflawni a'i ddarparu hyd safon uchel ar draws y gwahanol gymunedau. Mae'n fater o fod â digon o offerynnau i allu cefnogi sefydliadau sydd angen eu diwygio. 

Y pwynt o ran y fframwaith uwchgyfeirio yw ei fod yn ymwneud ag ymyrryd a chraffu fel ei gilydd, felly mae'n ymwneud â'r hyn y mae angen inni ei wneud er mwyn ymyrryd a chynorthwyo sefydliadau a chael lefel uwch o graffu wrth iddyn nhw fynd o gwmpas eu pethau. Felly, cynnig yw hwn ynglŷn â photensial penodiadau amser cyfyngedig i helpu i ddatrys rhai o'r bylchau sgiliau unigol hynny a all fod mewn sefydliad, yn ogystal â'r hyn sydd gennym eisoes.

Ac ar y pwynt ynghylch llais y cyhoedd a'r ffordd y gall y cyhoedd wneud cyfraniadau ystyrlon i gyfarfodydd bwrdd, mae her yma o ran y gwahanol swyddogaethau yr ydym yn disgwyl i'r bwrdd eu cyflenwi. Felly, rydym yn dymuno cael bwrdd sydd â'r sgiliau a'r oruchwyliaeth ganddo i fod yn rhan o'r her a bod yn gymorth y mae ar y tîm gweithredol ei angen ac yr ydym ninnau'n ei ddisgwyl. Felly yn y fan honno y mae gennym ni'r penodiadau annibynnol i gyd sy'n digwydd ar y byrddau hynny. Mae'r rhain yn sefydliadau sydd fel arfer â chyllideb o tua £1 biliwn, ac fe wyddoch chi fel minnau fod y GIG yn sefydliad rhagorol a chymhleth, ac yn amlweddog. Felly, mewn gwirionedd, mae hynny'n dipyn o her, ac rydym yn gosod safonau uchel ar gyfer aelodau'r bwrdd yr ydym yn awyddus i'w gweld yn dod i mewn. Mae hynny'n golygu, serch hynny, nad yw'r byrddau hynny yn aml yn adlewyrchu natur y boblogaeth leol.

Mae rhywfaint o hynny'n ddealladwy. Os oes gennych chi nifer bychan o aelodau annibynnol, heb i chi ehangu hynny'n aruthrol, yna ym mha faes bwrdd bynnag y byddwch yn ei ddewis, byddwch yn canfod nad yw'r aelodau annibynnol hynny o reidrwydd yn cynrychioli pob un o bobl y gymuned honno lle mae llais y dinesydd hwnnw yn cyfrif. Dyna pam mae'r cynigion yr ydym wedi bod yn edrych arnyn nhw, os ydych chi'n mynd i gael rhywbeth arall o ran hynny, a fyddai hynny'n golygu cael aelodau cysylltiol i gael mwy o lais sydd yn gynrychioliadol o amgylch bwrdd yr awdurdod pan fydd y trafodaethau hynny yn digwydd, ac nid yn unig yn ymwneud, os hoffech chi, â chael y cyfarfodydd bwrdd hyn yn digwydd yn gyhoeddus?

Oherwydd os edrychwch chi ar fyrddau ledled Cymru, mewn gwirionedd, ar lefel arweinyddiaeth ledled y prif weithredwyr a'r cadeiryddion, mae cynrychiolaeth dda o fenywod, ond nid ym mhobman ymysg yr holl aelodau annibynnol neu'r holl swyddi arweinyddiaeth gweithredol, ac, mewn gwirionedd, nid yw'r sefyllfa o ran cymunedau pobl ddu ac Asiaidd yn sicr yn un sy'n adlewyrchu ein cenedl. Felly, mae yna heriau o ran ein hamrywiaeth a hefyd, a dweud y gwir, y bobl sydd yn gyfranogwyr mwyaf a defnyddwyr mynychaf ein gwasanaethau gofal iechyd. Felly, mae gennym ni heriau economaidd-gymdeithasol o ran diffyg amrywiaeth yn aelodaeth byrddau hefyd. Mae angen inni feddwl am sut i reoli hynny'n briodol, a hefyd mae angen i'r byrddau eu hunain fynd allan a bod yn rhagweithiol wrth siarad â chymunedau a bod yn awyddus i wrando arnyn nhw. Rwy'n credu bod rhywbeth gwahanol yn y fan honno am swyddogaeth corff llais y dinesydd. Felly, beth rydym yn disgwyl i fyrddau ei wneud heb ystyried corff llais y dinesydd, ac yna sut ydym yn disgwyl iddyn nhw weithio ochr yn ochr â'r rheini, ac yn amlwg mae ganddyn nhw eu swyddogaeth craffu hefyd?

A dywedaf eto: wyddoch chi, rwy'n cydnabod y pwyntiau a wnaethoch am yr arolwg seneddol. Yn ddealladwy ddigon ni ddywedodd yr adolygiad fod yn rhaid i'r cynghorau iechyd cymuned aros ac ni ddywedodd fod yn rhaid iddyn nhw fynd. Nid oedd hynny'n rhywbeth y gwnaethom ni ofyn iddyn nhw ei wneud, ond roedden nhw yn cydnabod yr angen i ymgysylltu â dinasyddion. Rwyf wedi dweud yn rheolaidd yn y lle hwn a'r tu allan iddo, os ydym yn dymuno cael corff cryfach ar gyfer llais y dinesydd gyda chenhadaeth a diben eglur ledled iechyd a gofal cymdeithasol, mae angen newid y sylfaen ddeddfwriaethol y mae cynghorau iechyd cymuned yn gweithredu arni. A dylai'r enw newid hefyd, oherwydd mae'n ymwneud ag edrych ar sut mae'n mynd ar draws iechyd a gofal chymdeithasol. Yr her yw fod cynghorau iechyd cymuned wedi eu pennu mewn gwirionedd gan ddeddfwriaeth sylfaenol, a bydd yn rhaid inni fod â'r gallu i newid hynny. Nid diddymu rhywbeth na'i ddisodli mo hyn; ond yr hyn a ddaw i ystyried llais y dinesydd ledled iechyd a gofal cymdeithasol, a sut y gwnawn ni ymgysylltu'n iawn â'r sgwrs adeiladol a gawsom gyda bwrdd cenedlaethol y cynghorau iechyd cymuned ynghylch newid eu swyddogaeth a'u cylch gwaith i sicrhau trefniadaeth lwyddiannus ledled y sector iechyd a gofal. A dyna ein nod o hyd yn y Llywodraeth, yn hytrach na cheisio diystyru neu osgoi gwrando ar lais y dinesydd.

O ran y ddyletswydd didwylledd, unwaith eto, mae hyn yn mynd yn ôl at y pwynt a wnes yn y datganiad. Ceir safbwyntiau gwahanol ynghylch pa mor bell y gall deddfwriaeth newid diwylliant sefydliad, er ein bod i gyd yn cydnabod y gall deddfwriaeth fod â rhan i'w chwarae yn hynny. Mae gan rannau eraill o'r DU ddyletswydd didwylledd, a rhan o'r hyn oedd yn ddiddorol yn yr ymateb i'r Papur Gwyn oedd a ddylai fod yn ddyletswydd ar unigolion. Wrth gwrs, mae gan lawer o weithwyr gofal iechyd proffesiynol unigol eisoes ddyletswyddau yn y maes hwn, ond yn benodol mae'n ddyletswydd didwylledd y sefydliad ynghylch y penderfyniadau a'r dewisiadau a wna. Felly, rwy'n awyddus, fel y dywedais, inni weithredu'r polisi hwnnw. Rhaid inni feddwl a allai, ac a ddylai, deddfwriaeth fod yn rhan o'r ateb hwnnw. Ond mae hynny'n ymwneud â hyrwyddo diwylliant sefydliad, yn hytrach na bod yr unig beth y gallem ni ac y dylem ni ei ddisgwyl.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am y datganiad yma heddiw. Rwy'n trio asesu faint o gydnabyddiaeth sydd yna mewn difrif o'r consyrn sydd wedi cael ei godi yn sgil cyhoeddi'r Papur Gwyn yma. Mae yna ddisgrifiad gennych chi fel Ysgrifennydd Cabinet o ba mor eang fu'r ymatebion, ac mae'n rhaid atgoffa ein hunain cyfnod mor fyr oedd yna i gynnal yr ymgynghoriad yma, dros fisoedd yr haf diwethaf, ac mai camau munud olaf iawn oedd y cyfarfodydd cyhoeddus a'r fforymau casglu barn a gafodd eu cynnal ar draws Cymru. Mae'n bwysig cofio hynny. Ond er bod yna, fel rydych chi'n ei ddweud, dipyn o ymateb wedi dod i mewn, digon arwynebol, efallai, ydy'r hyn yr ydym ni wedi'i glywed gennych chi heddiw ynglŷn â beth yn union ddaeth allan. Mae'n bosib bod hynny'n anochel mewn datganiad cymharol fyr, ond mae llawer o'r rhai wnaeth ymateb, meddech chi, yn cytuno mewn egwyddor efo'r hyn a oedd yn cael ei gynnig yn y Papur Gwyn ond bod rhai a wnaeth ymateb wedi gofyn am ragor o wybodaeth a manylion. Rydw i'n gwerthfawrogi'r sbin gadarnhaol rydych chi'n ei rhoi ar hynny, ond mae'n rhaid i ni atgoffa ein hunain bod yna gonsyrn dyfn iawn wedi cael ei leisio ynglŷn ag ambell elfen o'r hyn oedd yn y Papur Gwyn.

Mi wnaf i ddechrau efo'r pryder ynglŷn â'r bwriad i gael gwared ar y cynghorau iechyd cymuned. Mi wnaf i wneud y pwynt eto, fel rydw i wedi'i wneud o o'r blaen, nad gofyn am gael cadw y cynghorau iechyd cymuned eu hunain am byth y mae pobl ond gofyn am gadw y function os liciwch chi, cadw'r diben oedd yn cael ei gyflawni ac sy'n cael ei gyflawni, fel llais y bobl.

Rydw i'n gobeithio ei bod hi wedi dod yn glir iawn i chi fel rhan o'r ymgynghoriad yma fod yna deimlad na all yr arolygiaeth iechyd a'r cynghorau iechyd cymuned neu ryw gorff newydd fod yn gwneud yr un gwaith oherwydd diben y corff sy'n cynrychioli y claf ydy mesur ac asesu a gwerthuso y profiad y mae'r claf yn ei gael o fewn y gwasanaeth iechyd ac nid oedd yr hyn yr oedd yn cael ei argymell yn y Papur Gwyn yn mynd i fod yn cyflawni hynny ar ran cleifion yng Nghymru. Felly, mi hoffwn i gadarnhad gennych chi, tra'ch bod chi'n dweud eich bod chi'n mynd i ddatblygu a chymryd cynigion newydd ymlaen ynglŷn â chorff i roi llais i'r cleifion, bod cael gwared ar CHCs neu rywbeth tebyg iddo fo bellach oddi ar y bwrdd, achos mae'r claf yng Nghymru yn haeddu llawer gwell na hynny.

Dau gwestiwn arall. Mae'r datganiad yn dweud bod cefnogaeth wedi cael ei ddatgan y dylai camau cadarn iawn gael eu cymryd yn erbyn y cyrff iechyd sydd yn methu. Beth mae hynny'n ei olygu pan ydym ni'n sôn am sefydliadau sydd eisoes mewn mesurau arbennig? A ydych chi'n sôn am gyflwyno mesurau arbennig iawn neu fesurau arbennig o ryfeddol o arbennig? Rhowch eglurhad i mi ynglŷn â hynny.

Ac, yn olaf, ynglŷn â'r gynrychiolaeth sydd yna ar fyrddau iechyd, a ydych chi fel Ysgrifennydd Cabinet yn cytuno bod mwy o falans o ddynion a merched ar draws byrddau yn gwbl angenrheidiol a bod yna enghraifft gennym ni bod angen y cydbwysedd yna er mwyn atal penderfyniadau fel cael gwared ar wasanaethau perinatal yn ôl yn 2013 yn digwydd? Rydw i'n meddwl y gallai penderfyniadau fod wedi bod yn wahanol pe bai yna ragor o ferched ar fyrddau ar y pryd. O bosib, gallwn i grybwyll penderfyniadau ynglŷn â gender identity a gwasanaethau felly hefyd, ond mi fyddwn i'n gwerthfawrogi eich sylwadau pellach chi ynglŷn â'r cydbwysedd pwysig yna sydd ar ein byrddau iechyd. 

Nid wyf yn derbyn llawer o'r hyn a ddywedodd Rhun ap Iorwerth yn ei gyfraniad ef, a bod yn onest. O ran yr ymgynghoriad, credaf ei fod yn ymgynghoriad cyhoeddus llawn dros gyfnod rhesymol o amser. Fe wnaethom ni ddewis yn fwriadol gynnal digwyddiadau ychwanegol i'r bobl hynny nad ydyn nhw'n cymryd rhan mewn ymgynghoriadau yn rheolaidd. Defnyddiwyd Clymu Cymunedau i wneud hynny. Rwy'n sylweddoli bod y Sefydliad Ymgynghori yn awyddus i gynnal eu digwyddiad eu hunain. Dywedason ni na fyddem yn ymwneud â hynny gan nad wyf yn credu y dylai Llywodraeth Cymru anfon Gweinidogion neu swyddogion i ddigwyddiadau lle mae ein rhanddeiliaid yn talu am y mynediad hwnnw. Nid wyf yn credu y dylem helpu'r Sefydliad Ymgynghori i redeg eu busnes. Mae hyn yn ymwneud â sut mae'r cyhoedd yn ymgysylltu a sut rydym ni wedi mynd ati mewn modd rhagweithiol i sicrhau bod y cyhoedd yn cymryd rhan yn y digwyddiadau hynny'n fwy cyffredinol ac wedyn yn benodol y bobl hynny nad ydyn nhw'n cymryd rhan reolaidd mewn ymgynghoriadau.

Ar y pwynt ynglŷn â dyfodol cynghorau iechyd cymuned, eto rydym wedi trafod hyn sawl gwaith o'r blaen a pharhau i ddweud yr wyf i fy mod yn awyddus i gael corff ar gyfer llais y dinesydd ledled iechyd a gofal a swyddogaeth gryfach yn cynrychioli'r dinesydd ledled iechyd a sector gofal. Mae hyn yn golygu diwygio'r cynghorau iechyd cymuned. Mae'n golygu bod yn rhaid ichi ddileu'r cynghorau iechyd cymuned fel y maen nhw ar hyn o bryd, o ystyried eu bod mewn deddfwriaeth sylfaenol, a'u disodli nhw. Nid yw hyn yn golygu cyfnod o amser lle nad oes corff ar gyfer llais y dinesydd yn bodoli dros gyfnod o fisoedd neu flynyddoedd, cyn bod angen gwirioneddol i mi wedyn ei ddisodli â rhywbeth gwahanol. Pe byddem yn symud ymlaen gyda deddfwriaeth, mae'n golygu y byddai'n rhaid inni wedyn nodi sut beth fyddai'r corff newydd, ac ar yr un pryd byddai'r cynghorau iechyd cymuned yn cael eu disodli gan y corff newydd hwnnw.

Mae hyn yn mynd yn ôl at beidio ag ystyried, boed hynny mewn diniweidrwydd neu beidio, yr hyn a ddywedwyd ar sawl achlysur yn y lle hwn a'r tu allan iddo. Deallaf y pryderon a gaiff eu codi, ond mae Bwrdd Cenedlaethol y Cynghorau Iechyd Cymuned ei hun yn cydnabod ei fod yn dymuno gweld cynnydd yn ei swyddogaeth ledled iechyd a gofal cymdeithasol. Wrth inni gael gofal sy'n fwyfwy integredig, mae o reidrwydd yn synhwyrol nad yw corff ar gyfer llais y dinesydd yn dod i stop ar linell artiffisial rhwng iechyd a gofal cymdeithasol. Mae hefyd yn cydnabod ei fod yn dymuno gweld diwygio'i safle o fewn y sgwrs am ddiwygio'r gwasanaeth. Mae hefyd yn dymuno gweld diwygio ei swyddogaeth arolygu. Pan gafodd y cynghorau iechyd cymuned eu creu, wrth gwrs, nid oedd gennym Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru. Bellach mae gennym arolygiaeth broffesiynol sy'n ymgymryd ag un rhan o'r arolygiad, ond mae'r cynghorau iechyd cymuned eu hunain yn glir iawn eu bod yn awyddus i gael corff olynol a fyddai'n dal i fod â'r hawl i wneud ymweliadau dirybudd i feysydd lle mae gofal yn cael ei weinyddu. A dyna rywbeth yr ydym yn sôn yn adeiladol amdano, am yr hyn a allai ddigwydd yn y dyfodol. Felly, nid mater yw hyn o ddiddymu a gwneud i ffwrdd â'r cynghorau iechyd cymuned heb gael dim yn eu lle. Nid dyna safbwynt y Llywodraeth o gwbl. Nid dyna'r cynnig yr ydym wedi ei roi gerbron. Nid dyna'r hyn yr wyf wedi ei ddweud dro ar ôl tro yn y lle hwn nac mewn mannau eraill hefyd.

Ac, ar y pwyntiau am ymyrryd, roeddwn o'r farn mai braidd yn wamal oedd eich sylwadau chi ynghylch ein safle ni ac o ran ymyrryd mewn sefydliadau sydd mewn trafferth gyda rhai agweddau ar eu perfformiad. Mae hyn, fel y dywedais wrth Angela Burns, yn ymwneud â sut yr ydym am gael yr offerynnau ychwanegol i ymyrryd a chefnogi cyrff nad ydynt yn cyflawni pob un o'u dyletswyddau. Weithiau, ceir her gorfforaethol, ac nid mewn un ardal gwasanaeth unigol neu her swyddogaethol. Ond weithiau bydd angen cymorth ar y maes gwasanaeth hwnnw neu'r her swyddogaethol honno mewn ffordd gyfyngedig o ran amser, y gallai Gweinidogion weithredu yn brydlon oddi mewn iddi drwy benodi rhywun i weithio ochr yn ochr â'r bwrdd neu'r tîm gweithredol. Derbyniwyd y cynnig hwnnw yn frwd yn yr ymgynghoriad, ac ni chredaf fod hynny'n arbennig o anodd ei ddeall.

Ar eich pwynt ynghylch cynrychiolaeth ar fyrddau a rhywedd a rhaniad rhwng y rhywiau, mewn gwirionedd, fel y dywedais yn gynharach, rydym ni, ar lefel arweinyddiaeth Cadeiryddion a phrif weithredwyr, yn gweud yn lled dda ym maes iechyd. Esiampl dda iawn yw penodiad diweddar Alex Howells yn Brif Weithredwr newydd y corff newydd, Addysg a Gwella Iechyd Cymru, a hefyd, Tracy Myhill yn symud i fod yn Brif Weithredwr Abertawe Bro Morgannwg. Ni wnaeth hynny fel rhywun o fewn ein system ni yma yng Nghymru ond mewn gwirionedd fel rhywun y cytunodd yr asesydd allanol arni hefyd—ac ymgeisydd allanol o ansawdd uchel hefyd—Tracy Myhill oedd yr ymgeisydd gorau, nid yn unig yr ymgeisydd Cymreig gorau ond yr ymgeisydd gorau. Mae hi wedi gwneud gwaith arwyddocaol o ran trawsnewid y gwasanaeth ambiwlans hefyd, ac mae hynny'n gam cadarnhaol gwirioneddol. Caiff hyn ei wneud ar sail teilyngdod a chaiff ei wneud oherwydd dangoswyd cryn ddyfalbarhad o ran sut yr ydym yn datblygu ac yn hybu pob. Ond rydym yn cydnabod, mewn haenau eraill o fewn ein gwasanaeth ar lefel arweinyddiaeth weithredol, fod gennym her wirioneddol yn yr haen nesaf i lawr, yr haen ganol, a phwy fydd yn dod nesaf. Mae hynny'n rhywbeth y bydd gennyf fwy i'w ddweud amdano, ond mae hyn yn rhannol am—. Mae hefyd, wrth gwrs, yn ymwneud â'n proses o wneud penodiadau cyhoeddus, ac ymdriniais â'r sylwadau hynny wrth ymateb i Angela Burns.

Ond nid wyf yn credu bod y penderfyniad a wnaed am yr uned mam a'i phlentyn fewnol flaenorol wedi cael ei ysgogi gan gynrychiolaeth o fenywod ar fyrddau. Mewn gwirionedd, daeth pryderon gan staff yn yr uned ar y pryd nad oeddent yn gallu darparu'r gofal priodol. Roedd y staff yn fenywod eu hunain a oedd yn dweud, 'Nid ydym yn credu ein bod yn gallu gwneud y gwaith fel y dylem ei wneud.' Rydym wedi edrych eto ar y sefyllfa. Dywedais ar y cychwyn yn deg yn yr ymchwiliad penodol hwn—ac wrth feddwl am y ddadl oedd gennym yn y lle hwn bythefnos yn ôl, a ddaeth ag ymchwiliad y pwyllgor i ben, ond yn sicr nid yw gwaith y Llywodraeth na'r gwasanaeth iechyd yn dod i ben ar y pwynt hwnnw. Rydym wedi ymrwymo i gael gofal cleifion mewnol yng Nghymru, nid oherwydd nifer y menywod ar fyrddau ledled Cymru ond oherwydd ein bod yn credu mai dyna'r peth iawn i'w wneud ac mae gennym ffordd o ddarparu'r gofal hwnnw sy'n diwallu anghenion dinasyddion ledled Cymru, ac mae'r Papur Gwyn hwn yn ymwneud â hynny. Sut y gallwn ddiwallu anghenion dinasyddion ledled Cymru? A allwn ddatrys rhai o'r heriau sy'n ein hwynebu gan gyflwyno cynigion ar gyfer deddfwriaeth yn y Papur Gwyn? A dyna'r hyn yr wyf yn ymrwymo i'w wneud, fel yr amlinellais yn fy natganiad.

A gaf i ddiolch ichi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad? Roedd yr ymgynghoriad ar wasanaethau sy'n addas i'r dyfodol yn eang iawn ei rychwant, ac roedd yn cynnwys meysydd sylweddol o lywodraethu ac, fel y dywedwch, mae'n cydsefyll a'r adolygiad seneddol i edrych ar sut y gallwn sicrhau bod gwasanaethau yn cael eu rhoi yn y mannau iawn gan y timau iawn o bobl. O'r ymatebion a ddaeth i law, mae'n amlwg fod cefnogaeth i arweinyddiaeth fwy effeithiol a meddiant ar sgiliau a phrofiad ar lefel bwrdd ac ar lefel gorfforaethol. Ac i'r perwyl hwnnw, roeddwn i yn benodol am godi gyda chi gyfraniad amhrisiadwy therapyddion i GIG Cymru, grŵp o weithwyr proffesiynol y credaf weithiau eu bod yn cael eu hanwybyddu pan rydym yn cael y drafodaeth am recriwtio meddygon a nyrsys, hyfforddi a darpariaeth gwasanaethau. Gofynnaf ichi a fyddech chi'n cydnabod y manteision y maen nhw'n eu rhoi drwy gynnwys swydd Cyfarwyddwr Therapïau a Gwyddorau Iechyd o fewn arweinyddiaeth gweithredol y byrddau iechyd lleol, ac a yw'n wir fod cydnabyddiaeth o arweinyddiaeth strategol corfforaethol o'r fath—arweinyddiaeth sydd, wrth gwrs, yn gallu mynd ar draws iechyd a gofal cymdeithasol—yn gyfraniad amhrisiadwy i sicrhau gwasanaethau addas ar gyfer yr heriau sydd o'n blaenau. Ac, yn olaf, a ydych chi'n cytuno felly, yn y meysydd hanfodol fel adsefydlu, atal, ymyrraeth gynnar ac yna sicrhau arweiniad corfforaethol grymus ar y materion hyn, y byddai hynny yn sicr yn helpu i ddarparu'r math o drawsnewid y gwyddom sydd ei angen yn ein gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol.

Diolch ichi am y cwestiwn sy'n canolbwyntio ar ein cydweithwyr sy'n therapyddion ym maes iechyd a gofal cymdeithasol. Gall llawer o'r swyddi hyn gael eu cyflogi naill ai o fewn bwrdd iechyd neu o fewn Llywodraeth Leol, ac mae hynny'n rhan o'u gwerth. Rwy'n credu bod therapyddion yn ymarferwyr gwirioneddol adeiladol hefyd; maen nhw'n aml yn ganolog wrth gadw pethau i fynd waeth beth fyddo'r rwystrau sefydliadol—ychydig am y pwynt hwnnw o ran diwylliant a'r ffordd y mae pobl yn gweithio ynddi. A chafwyd llawer o sylwadau am swyddogaethau penodol ac a ddylid parhau â'r aelodau gweithredol craidd hynny yr ydym yn eu rhagnodi, yn fras, fel y gwnawn ni nawr, neu a ydym yn dymuno gweld nifer llai o swyddi craidd a chaniatáu mwy o hyblygrwydd i fyrddau gael arweinwyr ar lefel weithredol. Dyna rywfaint o'r gwaith yr ydym yn mynd i barhau i'w ystyried a gwn fod y therapyddion eu hunain yn arbennig o awyddus i weld swydd ar lefel weithredol sydd ar hyn o bryd yn cyfuno therapi a gwyddorau iechyd. Felly, mae hynny'n rhywbeth yr wyf yn ei ystyried ar hyn o bryd. Ond yn sicr nid wyf i byth am golli golwg ar y ffaith fod ein therapyddion yn rhan bwysig iawn o weithrediad y gwasanaethau gofal iechyd, oherwydd i'r bobl hynny sydd angen eu symud drwy wahanol rannau ein system—bydd therapydd yn aml rhan bwysig o wneud hynny mewn gwirionedd. Roeddech chi'n sôn am adsefydlu—a'r hyn sy'n digwydd cyn adsefydlu hefyd, paratoi pobl ar gyfer ymyriadau gofal iechyd, yn ogystal â'r swyddogaethau sydd gan therapyddion galwedigaethol o fewn y gwasanaeth iechyd, ond o fewn Llywodraeth Leol hefyd. 

Hoffwn achub ar y cyfle hwn i groesawu Ruth Crowder i'r Siambr, gynt o goleg y therapyddion galwedigaethol yng Nghymru, sydd bellach yn brif ymgynghorydd therapïau i Lywodraeth Cymru. Felly, rhoddir gwerth gwirioneddol ar hynny o fewn y Llywodraeth a byddwn yn parhau i drafod i wneud yn siŵr bod hynny'n parhau i fod yn wir yn y ffordd yr ydym yn trefnu a darparu gwasanaethau iechyd a gofal ledled Cymru.

Diolch ichi am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Fel llawer o'r ymatebwyr i'r papur ymgynghori, rwy'n cefnogi'r bwriad y tu cefn i'ch Papur Gwyn yn gyffredinol. Cefnogaf yn llwyr y bwriad i gyflwyno dyletswydd didwylledd cyfreithiol a fydd yn ymestyn hyd rannau eraill o'r system iechyd a gofal cymdeithasol, yr un codau ymddygiad sy'n berthnasol i feddygon a nyrsys. Bydd hyn hefyd yn sicrhau bod Cymru yn gymharol â rhannau eraill o'r DU. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych yn rhagweld y bydd y ddyletswydd didwylledd yn gymwys i bob un sy'n gweithio mewn iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru? Caiff meddygon, nyrsys a bydwragedd eu hyfforddi i gadw at ganllawiau arfer meddygol da y GMC. Pa arweiniad a hyfforddiant a roddir i reolwyr y GIG a rheolwyr gofal cymdeithasol i sicrhau eu bod yn cadw at yr egwyddorion o fod yn agored a gonest gyda chleifion? A wnewch chi ymhelaethu ymhellach ar y cosbau y gellid eu cael am unrhyw achos o fethiant o ran y ddyletswydd newydd? Byddwn hefyd yn ddiolchgar pe gallech amlinellu amserlen ar gyfer cyflwyniad y ddeddfwriaeth newydd. O ran disodli'r cynghorau iechyd cymuned, er fy mod yn cefnogi hyn mewn egwyddor, dylai unrhyw drefniant newydd gryfhau llais y claf ac nid ei wanhau. Rwy'n derbyn nad oedd pob cyngor iechyd cymuned yn effeithiol, ond roedd rhai enghreifftiau da iawn a wnaeth ymladd dros leisiau a hawliau'r cleifion. Pa ffurf bynnag fydd ar y trefniant cenedlaethol newydd, mae'n bwysig nad ydym yn colli'r hyrwyddwyr hyn dros y cleifion. Felly, a wnewch chi ein sicrhau ni, Ysgrifennydd y Cabinet, y bydd y trefniant cenedlaethol newydd hwn i gynrychioli llais y dinesydd nid yn unig yn cynnwys dinasyddion yn bennaf ond ei fod hefyd yn wirioneddol annibynnol o Lywodraeth Cymru?

Yn olaf, Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n croesawu'r penderfyniad i beidio ag uno AGIC â'r AGC. Mae'n rhaid inni ddatblygu dull cyson o arolygu i ddechrau a sicrhau bod y newidiadau a gyflwynwyd gan Ddeddf RISC yn cael amser i ymsefydlu cyn inni fynd ar ôl newid sefydliadol. Mae'n rhaid inni sicrhau bod y ddau sefydliad yn gweithio'n agos gyda'i gilydd yn y dyfodol, a rhaid inni sicrhau nad oes unrhyw fylchau o ran rheoleiddio. Pryd y gallwn ddisgwyl gweld deddfwriaeth i fynd i'r afael â'r bylchau hyn, Ysgrifennydd y Cabinet?

Diolch ichi unwaith eto am eich datganiad. Edrychaf ymlaen at eich deddfwriaeth arfaethedig ac at weithio gyda chi i sicrhau bod ein systemau iechyd a gofal cymdeithasol yn rhoi anghenion y claf yn gyntaf. Diolch yn fawr. Thank you.

Diolch. Cymeraf y tri phwynt bras hynny o'r tu ôl ymlaen. O ran arolygiaethau, fel yr amlinellais yn fy natganiad, ni fyddwn yn cyflwyno cynigion i uno'r sefydliadau. Daw'r her, unwaith eto, yn sgil unrhyw sail deddfwriaethol, fel y dynodais. Deuai cyfle gwirioneddol i ddatrys rhai o'r heriau sydd gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru o ran ei sail ddeddfwriaethol i'w galluogi i wneud gwaith mwy effeithiol. Ond mae hyn yn arwain at eich pwynt ynghylch y ddyletswydd diffuantrwydd ac amserlen ar gyfer deddfwriaeth. Ni allaf roi amserlen ichi ar gyfer deddfwriaeth oherwydd gwaith y Prif Weinidog yw sefyll yn y lle hwn a mynegi'r rhaglen ddeddfwriaethol newydd a'r amserlen ar gyfer cyflwyno Biliau newydd. Ond mae pawb yn gwybod, hyd yn oed gyda'r Biliau y gallasem fod yn awyddus i'w cyflwyno, y gwirionedd yw fod y drafodaeth ar Brexit a gawsom cyn y datganiad hwn—wel, gallai hynny gymryd mwy o amser na'r hyn sydd gan y lle hwn ar gyfer ymgymryd â phob darn arall o ddeddfwriaeth y gallem ei ddeisyfu neu weld gwerth iddo. Felly, mae cyfyngiadau gwirioneddol i'n gallu ni fel deddfwrfa i fynd trwy bob un o'r darnau o ddeddfwriaeth yr ydym yn ei ddymuno, ac nid wyf i mewn sefyllfa i roi unrhyw fath o ymrwymiad ichi ar amserlen gan nad fy lle i yw gwneud hynny.

Unwaith eto, ar gynghorau iechyd cymuned, rwy'n gwneud y pwynt mai corff newydd yr ydym yn ceisio ei greu yw hwn ac mae'n cwmpasu iechyd a gofal cymdeithasol. Rwy'n cydnabod ei phwyntiau ynglŷn ag annibyniaeth. Fodd bynnag, y Llywodraeth sy'n ariannu'r cynghorau iechyd cymuned, ac rydym felly’n darparu cyllideb ar eu cyfer. Cyllideb sylweddol yw hon; ymhell dros £3 miliwn i ymgymryd â'u gwaith. Penodiad gweinidogol yw Cadeirydd y Bwrdd Cenedlaethol. Fe'i gwneir drwy broses penodiadau cyhoeddus dryloyw, felly mae angen inni feddwl am yr hyn mae pobl yn ei olygu gan 'annibynnol o'r Llywodraeth'. Er hynny, nid wyf i'n ymyrryd, ac nid oes gennyf ddiddordeb i ymyrryd yn y ffordd y mae Bwrdd Cenedlaethol y cynghorau iechyd cymuned yn gweithredu ynddi, nac, yn wir, yn y ffordd y mae'r swyddogaethau hynny yn cael eu cyflawni i gefnogi pobl ar lawr gwlad yn eu rôl eiriolaeth bwysig iawn.

O ran y ddyletswydd didwylledd, mae gan gweithwyr proffesiynol gofal iechyd eu dyletswyddau eu hunain eisoes; nid y GMC sydd yn eu goruchwylio i gyd. Gan hynny, y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth, Cyngor y Proffesiynau Iechyd a Gofal hefyd—gan gynnwys, wrth gwrs, gwestiwn Dawn Bowden am therapyddion—mae ganddyn nhw gyrff proffesiynol a rheoleiddio amrywiol, ond mae ganddyn nhw i gyd, yn y bôn, yr un ddyletswydd yn fras â'r gweithwyr gofal iechyd proffesiynol sydd yn debyg i'r ddyletswydd didwylledd. Nid oes gennym ni un sy'n cwmpasu'r holl staff, oherwydd nid yw'r holl staff yn y grwpiau hynny, ac nid oes gennym ddyletswydd sefydliadol chwaith. Mae hwnnw hefyd yn rhywfaint o'r gwaith yr wyf yn ymrwymo i fwrw ymlaen ag ef, ac, yn amlwg, byddwn yn adrodd yn ôl ar unrhyw gasgliadau y byddwn yn dod iddynt, a gwnawn ddatganiad i'r lle hwn. Ac os oes deddfwriaeth i fod, bydd yn rhaid i mi sefyll gerbron pwyllgor ar gyfnod 1, 2, 3 a 4 ar gyfer gwneud hynny.

Diolch yn fawr iawn am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae gennyf i dri chwestiwn yn unig yma, rwy'n credu. Rwyf wedi bod yn edrych ar ymatebion y rhai sydd wedi cyfrannu at yr ymgynghoriad o fewn fy rhanbarth i fy hun, felly daw hyn o'r cyfeiriad hwnnw. A gaf i ddechrau gyda safonau cyffredin i gyflawni gofal sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn? Fel y gwyddoch, nodweddir y GIG ar hyn o bryd gan safonau sy'n adlewyrchu'r patrwm meddygol; mewn gofal cymdeithasol, mae'r aliniad gyda'r patrwm cymdeithasol i raddau helaeth iawn, ac rwy'n nodi bod Rhun wedi sôn yn gynharach am ganolbwyntio ar brofiad a'r hyn y gallasai profiad ei olygu i ni.

Nawr, yn bersonol, mae gennyf rywfaint o bryder sylfaenol y gallasai blaenoriaethau gofal cymdeithasol ei chael hi'n anodd cystadlu, os mai dyna'r gair cywir, â rhai blaenoriaethau meddygol mewn uniad cynyddol. Tybed a allech chi egluro ai pryder fel hwn sydd wrth wraidd rhwystro'r ddwy gyfundrefn arolygu rhag dod at ei gilydd ar hyn o bryd? Rwy'n nodi'r arafu, ond credaf y byddai'n dra defnyddiol inni gael esboniad ychydig yn llawnach o hynny. A thu hwnt i hynny, pa gamau diogelu yr ydych yn eu hystyried bellach i sicrhau bod llais cleifion—sut bynnag y caiff hynny ei ddiffinio, a byddaf yn dod at hynny yn y man—a barn gweithwyr gofal cymdeithasol proffesiynol yn cael eu mantoli yn briodol gyferbyn â'r clinigwyr hynny a ystyrir yn ôl traddodiad yn arbenigwyr pan ddeuwn at sgyrsiau o'r fath? Rwy'n awyddus i wneud yn siŵr bod cydraddoldeb gwirioneddol rhwng y lleisiau hyn, yn hytrach na bod llais y GIG o'r pwys a'r ymffrost mwyaf.

Dim ond yn fyr ar gynghorau iechyd cymuned—nid wyf am fynd dros yr hyn y mae pawb arall wedi ei ddweud—rwy'n derbyn eich gair nad eich bwriad yw gadael bwlch ar unrhyw adeg yn yr eiriolaeth, ond rydych wedi ailadrodd yr ymadrodd 'corff cenedlaethol' sawl tro erbyn hyn, a chredaf mai'r hyn sy'n peri pryder i mi yn hyn o beth yw ei fod yn swnio'n debyg iawn i'r datganiad a glywsom o'r blaen yn gynharach heddiw ar y gymhariaeth rhwng Llywodraeth y DU yn ceisio cymryd y cyfrifoldeb am osod fframwaith a'r cyrff datganoledig yn gorfod dygymod â hynny. Onid ydych chi'n credu y gellid dadlau, os edrychwch ar strwythur cenedlaethol yn y fan hon, mewn gwirionedd, mai'r lleisiau a ddylai fod yn fwyaf blaenllaw wrth ddylunio hynny yw lleisiau'r cynghorau iechyd cymuned fel y'u haddasir i gynnwys gofal cymdeithasol, ac nid model o'r top i'r gwaelod? Rwy'n sylweddoli y byddwch yn dymuno cael un llais i gyfathrebu â'r Llywodraeth, ond ni ddylai hynny fod yn rhywbeth y byddwch yn ei ddylunio, a bod y cynghorau iechyd cymuned yn isradd i hynny. I'r gwrthwyneb y dylai fod, yn sicr.

Ac yna, yn olaf, dim ond dethol rhai dyfyniadau yr wyf i o'r ymatebion yr edrychais arnyn nhw, lle mae pobl—ac unigolion yw'r rhain, nawr, yn hytrach na chyrff mawr—yn dweud bod "Ymddiriedolaeth" yn gamenw, a'u bod yn disgwyl gweld 'cosbau gwirioneddol' yn cael eu rhoi ar fyrddau, nid pobl yn 'cael pensiwn mawr wrth adael', ac nad yw'r darpariaethau sy'n bodoli ar hyn o bryd ar gyfer y rhai sy'n chwythu chwiban yn effeithiol iawn. Rwy'n cymryd y bydd y ddyletswydd didwylledd yn mynd i'r afael â hynny. Ond clywais yr hyn a ddywedasoch wrth Angela Burns am Lywodraeth a'r cyfnodau y bydd yn ymwybodol o broblemau. Bydd yr ymatebion hyn yn ymdrin yn fwy â'r hyn y mae Llywodraeth yn ei wneud pan fo cydweithio yn methu ac, mewn gwirionedd, mae problem yn aros o hyd. Ceir ymdeimlad gwirioneddol, yn yr ymatebion hyn, nad oes neb yn cymryd cyfrifoldeb pan geir problem na ellir ei datrys. Os ydych yn gobeithio y bydd hyn yn creu mwy o ymddiriedaeth yn ein system lywodraethu, rwy'n siŵr y byddem i gyd yn cytuno mai da o beth fyddai hynny. Credaf fod angen ichi ystyried mewn gwirionedd—a dywedaf hynny gyda chalon drom—yr elfen gosbol ar ryw bwynt, ac nid wyf yn cael ymdeimlad o hynny yn y datganiad hyd yn hyn, beth bynnag. Diolch yn fawr iawn.

Diolch ichi am y cwestiynau hynny. Byddaf yn ceisio mynd trwyddyn nhw cyn gynted ag y gallaf i, ond mor uniongyrchol â phosibl.

Ar y safonau cyffredin, rwy'n cydnabod yr hyn a gafodd ei ddweud. Ceir yr argraff yn hanes y gwasanaeth iechyd fod dull meddygol mwy nawddoglyd, yn hytrach na'r model cymdeithasol mwy ymgysylltiol o fewn gofal cymdeithasol, ac yn wir mae'n rhan o'r symudiad o fewn gofal iechyd, beth bynnag, i gael model mwy cymdeithasol i ddeall yr hyn y mae hynny'n ei olygu mewn gwirionedd—gweld yr unigolyn hwnnw yn ei gyd-destun a chanddo lais gwirioneddol. Rwy'n cydnabod, yn y maes gofal cymdeithasol, fod mwy o gynnydd wedi ei wneud o ran rhoi mwy o lais i'r dinesydd a mwy o reolaeth yn y dewisiadau hynny. Dyna pam mewn gwirionedd mae cyd-gynhyrchu mor bwysig o fewn y system gofal iechyd. Mewn gwirionedd, mae'n wirioneddol bwysig i bobl gael barn ddeallus, er mwyn iddyn nhw wneud eu dewisiadau a mynegi'r hyn sy'n bwysig iddyn nhw. Dyna'r hyn yr ydym yn ceisio ei wireddu wrth ddylunio ein system, yn ogystal â'r ffordd y mae rhyngweithio unigol yn cael ei gynnal.

Gobeithio y bydd hynny hefyd o gymorth yn nhermau'r pwynt am iechyd yn cael ei weld a'i glywed drwy gyfrwng lleisiau eraill, yn enwedig gofal cymdeithasol. Felly, os ydym yn mynd i gael, mewn amrywiaeth eang o bethau, yr arolwg seneddol ac eraill, bydd yn rhaid cael mwy o bartneriaethau dilys, a rhywbeth sydd yn ddibynadwy yn y ffordd y mae iechyd yn ymdrin ag eraill. Os na wnawn ni hynny, yna rydym yn cydnabod y byddwn yn gweld mwy o bwysau yn dod i wasgu ar y system iechyd beth bynnag. Felly, nid dewisiadau cyllideb yn unig yw hyn, ond dyma'r ffordd yr ydym yn trefnu ac yn rhedeg ein system ehangach, a bydd mwy i sôn amdano wrth inni fwrw ymlaen â'r arolwg Seneddol a'r cynllun hirdymor ar gyfer iechyd a gofal yng Nghymru.

Rwy'n mynd i roi sylw i'ch pwynt am gyrff cenedlaethol. Y corff cenedlaethol ar gyfer llais y dinesydd—mae'n ymwneud â chael corff cenedlaethol cyson, ond un sydd a chanddo ddylanwad ac ymgysylltiad lleol. Nid yw hyn yn golygu gwneud i ffwrdd â'r holl bethau sy'n gweithio mewn cynghorau iechyd cymuned. Rwyf wedi fy rhyfeddu gyda llaw, o'r cychwyn cyntaf, drwy'r ymgynghoriad, gan y ffordd yr ymgysylltodd y cynghorau iechyd cymuned i ddechrau yn hyn o beth a dweud wrthym eu bod yn anfodlon iawn â'r bwrdd cenedlaethol. Cynhaliwyd nifer o gyfarfodydd gyda swyddogion, ac yna, yr ymateb terfynol oedd pan wnaethant gydnabod bod rhai pethau y gellid ac y dylid eu newid. Ond maen nhw am gael sicrwydd y bydd gan lais newydd i ddinasyddion ar draws iechyd a gofal cymdeithasol yr hawl i drefnu ei fusnes o hyd, a rhaid iddo gynnwys—. Wyddoch chi, byddai unrhyw gorff cenedlaethol synhwyrol yn awyddus i gael ffordd o gyfathrebu ac ymgysylltu â'i ddinasyddion yn lleol. Dyna'r hyn y byddem yn ei ddisgwyl. Nawr, ceir rhywbeth am yr hyn a nodwyd ar wyneb y ddeddfwriaeth, pe byddem yn dod â hynny ymlaen, yr hyn ddylai fod yn yr is-ddeddfwriaeth, yr hyn ddylai fod mewn canllawiau ynghylch sut y dylai'r corff ei drefnu ei hun, lle gallwch fod yn llawer mwy disgrifiadol, a dweud y gwir, nag a ganiateir gan ddeddfwriaeth weithiau. Ond rwy'n cydnabod yr her sydd gan Aelodau ar bob ochr ynghylch gwneud yn siŵr na ddylid colli golwg ar gael presenoldeb lleol i gorff cenedlaethol ar gyfer llais y dinesydd, yn hytrach nag, os mynnwch chi, sefydliad sy'n rheoli o'r brig i lawr, wedi ei leoli ym Mangor, Caerdydd neu Aberystwyth, ac a allai fod yn bell o'r cymunedau lleol.

Ar eich pwynt am uno'r arolygiaethau, roedd y farn yn wirioneddol ranedig. Credai rhai pobl y dylai'r arolygiaethau uno a hynny cyn gynted â phosibl, roedd eraill yn teimlo mai syniad gwael ofnadwy oedd uno oherwydd amrywiaeth o wahanol resymau. Mae rhai yn ystyried ei fod yn ymwneud â natur wasgarog a pha mor eang yw iechyd a gofal cymdeithasol beth bynnag. Mae'r arolygydd safonau gofal, wrth gwrs, yn cyffwrdd â'r blynyddoedd cynnar ac Estyn. Felly, mewn gwirionedd, ceir cysylltiadau rhwng y tair arolygiaeth sydd o bwys hefyd, ac mae cael uwch-arolygydd newydd yn rhywbeth nad yw pawb yn ei ystyried yn beth iawn i'w wneud. Felly, byddwn yn datblygu sut mae cael cydweithio pellach rhwng yr arolygiaethau hynny, ac yn ymdrin â'r sylfaen ddeddfwriaethol ar gyfer Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru. Ond mae'n bosibl, wrth gwrs, y gallai Llywodraeth yn y dyfodol adrodd yn ôl, mewn gwirionedd, ei bod nawr yn amser cymwys i feddwl am gael Arolygiaeth gyfun, nid arolygiaeth sy'n gweithio ar sail fwy ategol.

Ac yn olaf, eich sylw am dderbyn cyfrifoldeb. Rwyf i o'r farn mai'r peth hawsaf yw gofyn i rywun fynd, ac fel Gweinidog mae'n llawer haws cael gwared ar rywun—er bod hynny'n anodd weithiau—na chael rhywun yn ei le wedyn a fyddai'n gwella'r sefyllfa yr ydych yn eich cael eich hunan ynddi. A chredaf fod yna her wirioneddol o ran y diwylliant sydd gennym o fewn iechyd a gofal cymdeithasol ac yn ehangach ledled y gwasanaethau cyhoeddus. Felly, nid ydym yn goddef methiant a dyna ni. Mae atebolrwydd i'w gael, ond yn yr un modd, nid ydym yn symud i'r pegwn eithafol lle mae pobl yn cydnabod mai cyfyng yw eu hamser ac y gallant ddisgwyl i rywun roi llaw ar eu hysgwydd neu ddangos y drws iddyn nhw o fewn cyfnod byr o amser. Clywais Bruce Keogh yn rhoi ei araith wrth ymadael, ac roeddwn yn credu ei bod yn ddiddorol. Hon oedd ei araith ymadael i gynhadledd Cydffederasiwn y GIG yn Lerpwl yr haf diwethaf. Dywedodd 'Mae'n rhaid inni gydnabod bod rhywbeth o'i le yn ein system os yw disgwyliad oes Prif Weithredwr GIG yn ein system—Lloegr—yn llai na dwyflwydd a hanner'. Nid yw dwyflwydd a hanner yn gyfnod maith i Brif Weithredwr mewn sefydliad mawr a chymhleth i ddod i'w ddeall, a chael trefn ar yr heriau, a gallu gwneud y newidiadau gwirioneddol a pharhaol. Nawr, dyna un pen i'n sbectrwm. Mae angen inni feddwl am yr hyn sy'n briodol yma, faint o oddefgarwch sydd gennym, ein gallu i gael pobl gwahanol a gwell os gwnawn gydnabod y broblem sy'n bodoli, a hefyd sut rydym yn gweithio i gefnogi sefydliadau sy'n mynd trwy anawsterau. Felly, rwy'n dymuno gweld dull gweithredu cyflawn—un sydd â dylanwad ac atebolrwydd gwirioneddol oddi mewn iddo.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.