6. Datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Y Wybodaeth Ddiweddaraf am yr Ymgyrch 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.'

– Senedd Cymru am 4:20 pm ar 2 Ebrill 2019.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Ann Jones Ann Jones Labour 4:20, 2 Ebrill 2019

(Cyfieithwyd)

Eitem 6 ar yr agenda y prynhawn yma yw datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, diweddariad ynghylch yr ymgyrch 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' Galwaf ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Vaughan Gething.

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour

(Cyfieithwyd)

Diolch, Dirprwy Lywydd.

Cafodd ymrwymiad Llywodraeth Cymru i weithlu ein GIG ei nodi'n glir yn ein rhaglen lywodraethu, lle gwnaethom ni addo recriwtio a hyfforddi mwy o feddygon, nyrsys a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill. Yr haf diwethaf, cyhoeddais ein cynllun hirdymor ar gyfer iechyd a gofal, 'Cymru Iachach'. Mae'n pwysleisio pa mor sylfaenol yw ein gweithlu ar gyfer darparu gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol llwyddiannus yng Nghymru. Nid yw cynllunio ar gyfer gweithlu medrus a chynaliadwy erioed wedi bod yn bwysicach nag ydyw yn ddiweddar.

Mae’r ystadegau swyddogol diweddaraf am y gweithlu, a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, yn dangos bod mwy o staff nawr yn gweithio yn y GIG yng Nghymru nag erioed o'r blaen. Mae hynny'n adlewyrchu ein hymrwymiad a’n buddsoddiad parhaus yng ngweithlu'r GIG, hyd yn oed yn erbyn cefndir o gyni parhaus, sydd bellach yn ei ddegfed flwyddyn. Ond nid yw llwyddiant bob amser yn golygu ychwanegu mwy. Yn unol ag egwyddorion gofal iechyd darbodus, mae'n hanfodol bod GIG Cymru yn defnyddio sgiliau pob proffesiwn yn effeithiol yn y swyddogaeth y maen nhw'n gymwys i’w chyflawni, gan gefnogi staff i weithio ar frig eu set sgiliau, a gweithio fel rhan o dimau amlddisgyblaethol cynaliadwy.

Am y bumed flwyddyn yn olynol, mae cyllid i gefnogi addysg a hyfforddiant gweithwyr iechyd proffesiynol yng Nghymru wedi cynyddu. Yn y flwyddyn ariannol hon, byddwn yn buddsoddi £114 miliwn, cynnydd o £7 miliwn ar gael o 2018-19. Bydd hynny’n cefnogi amrywiaeth o raglenni addysg a hyfforddiant ar gyfer gweithwyr gofal iechyd proffesiynol yng Nghymru. Dyma’r lefel uchaf erioed o gyllid, a bydd yn cefnogi’r nifer uchaf erioed o gyfleoedd hyfforddi yma yng Nghymru.

Ar ôl cyhoeddi 'Cymru Iachach', mae Addysg a Gwella Iechyd Cymru yn datblygu un o'r camau gweithredu allweddol, sef strategaeth weithlu genedlaethol ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol, i gael ei chwblhau’n ddiweddarach eleni. Bydd hon yn darparu fframwaith mwy strategol ar gyfer cynllunio a datblygu'r gweithlu, gan gynnwys, wrth gwrs, recriwtio a chadw staff.

Ochr yn ochr â’n buddsoddiad parhaus a'n blaenoriaethau mwy hirdymor drwy strategaeth y gweithlu, mae ein hymgyrch farchnata flaenllaw genedlaethol a rhyngwladol, 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' wedi cefnogi byrddau ac ymddiriedolaethau iechyd ac Addysg a Gwella Iechyd Cymru â’u gweithgareddau i ddenu staff ychwanegol i hyfforddi, gweithio a byw yma yng Nghymru. Cefnogir yr ymgyrch gan amrywiaeth o randdeiliaid. Mae wedi rhoi Cymru ar y map recriwtio rhyngwladol ar gyfer gweithwyr gofal iechyd proffesiynol, gan arddangos manteision hyfforddi, gweithio a byw yng Nghymru. Mae'r ymgyrch wedi targedu nifer o wledydd drwy farchnata digidol, gan gynnwys delweddau a straeon personol proffesiynau gofal iechyd sy'n gweithio o fewn ein GIG, a llawer ohonynt wedi symud i Gymru ac wedi bwrw gwreiddiau yma.

Fel rhan o'n camau i gefnogi practis cyffredinol a gofal sylfaenol, rydym ni wedi cymell hyfforddiant meddygon teulu drwy gyfrwng dau gynllun, sydd eisoes wedi llwyddo i ddenu meddygon i ardaloedd o Gymru lle bu swyddi gwag am nifer o flynyddoedd cyn hynny. Ers lansio cam meddygol 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' mae nifer y meddygon sy’n dewis Cymru i ymgymryd â hyfforddiant arbenigol meddyg teulu wedi cynyddu'n sylweddol. Yn 2017, roedd ein dyraniad yn orlawn gyda’r 144 o leoedd wedi’u llenwi. Y llynedd, roedd 134 o 136 o leoedd wedi'u llenwi. Mae Addysg a Gwella Iechyd Cymru eisoes wedi dechrau cyflwyno mesurau i alluogi cynnydd yn nifer y lleoliadau hyfforddi meddygon teulu sy’n cael eu hysbysebu yn 2019, a'r cynnydd mwyaf yn nifer y lleoedd sy’n cael eu hysbysebu mewn ardaloedd yng Nghymru a oedd, tan yn ddiweddar, yn wynebu’r problemau mwyaf difrifol o ran capasiti hyfforddi meddygon teulu.

O ganlyniad i gyfuno'r camau gweithredu hyn, rwy’n falch o allu cadarnhau i'r Siambr heddiw ein bod ni, ar ôl dim ond y cyntaf o'r tair rownd recriwtio ar gyfer hyfforddiant arbenigol i feddygon teulu yn 2019, wedi llenwi 131 o leoedd—28 yn fwy o feddygon nag ar yr un adeg y llynedd. Rwyf hefyd yn falch o gadarnhau diddordeb mwy cadarnhaol gan feddygon sy'n ymgeisio drwy ffenestr recriwtio ail-hysbysebu rownd 1 yn 2019; cafwyd dros 50 y cant yn fwy o geisiadau nag ar yr adeg hon yn 2018.

Rwyf wedi cytuno ar gyllid pellach ar gyfer Addysg a Gwella Iechyd Cymru i’w galluogi i gynnig lleoedd ychwanegol y tu hwnt i’r dyraniadau lle rydym ni’n gallu manteisio ar y lefel uwch hon o ddiddordeb a sicrhau rhagor o feddygon teulu dan hyfforddiant yn 2019. Mae hyn yn unol â'm hymrwymiad hirdymor i sicrhau y gallem ni wneud lle i hyfforddeion ychwanegol pe bai’n bosibl eu recriwtio heb fod targedau penodol yn cyfyngu arnom ni. Yn yr hydref, cyn gynted ag y bydd rowndiau recriwtio hyfforddiant arbenigol eleni i gyd wedi’u cwblhau, rwy’n edrych ymlaen at roi newyddion cadarnhaol pellach ynghylch cyfanswm nifer y meddygon a benodwyd i hyfforddiant arbenigol meddygon teulu.

Rwyf hefyd wedi gofyn i Addysg a Gwella Iechyd Cymru gynnal adolygiad o gynlluniau hyfforddi meddygon teulu i ganfod a yw’r trefniadau presennol yn addas i'r diben o ran eu maint, eu lleoliad a’u hansawdd i sicrhau cynnydd yn nifer y meddygon teulu dan hyfforddiant yng Nghymru a diwallu anghenion ein model ar gyfer gofal sylfaenol yn y dyfodol. Bydd eu cyngor yn llywio fy mhenderfyniadau yn y dyfodol, gan gynnwys cynlluniau buddsoddi hirdymor yn y maes hwn.

Rwy’n falch o ddweud ein bod ni'n gweld gwell cyfraddau llenwi mewn arbenigeddau meddygol eraill hefyd, sydd wedi bod yn rhan o'r ymgyrch 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.', gan gynnwys hyfforddiant meddygol craidd a seiciatreg graidd. Mae paratoadau terfynol ar y gweill i lansio cam fferylliaeth 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' i sicrhau bod Cymru yn parhau'n gystadleuol yn erbyn cefndir o gynyddu cystadleuaeth ymhlith sefydliadau yn y DU sy’n recriwtio fferyllwyr cyn cofrestru. Bydd y cam gweithredu hwn yn sicrhau ein hymrwymiad parhaus i gefnogi tîm amlddisgyblaethol yn gweithio mewn practis cyffredinol a gofal sylfaenol yn ehangach. Bydd y gweithgarwch marchnata ar gyfer y cyfnod fferylliaeth, gan gefnogi Addysg a Gwella Iechyd Cymru a byrddau iechyd, yn cael ei lansio yng Nghymdeithas Myfyrwyr Fferyllol Prydain yn ddiweddarach y mis hwn.

Ym mis Mai, bydd trydedd flwyddyn yr ymgyrch nyrsio yn lansio yng nghyngres y Coleg Nyrsio Brenhinol yn Lerpwl. Mae’r ymgyrch yn cael effaith wirioneddol drwy godi ymwybyddiaeth o'r cyfleoedd gyrfa a'r ffordd o fyw sydd ar gael yma yng Nghymru. Mae cynlluniau ar droed hefyd i ymestyn yr ymgyrch ymhellach i gynnwys gweithwyr gofal iechyd proffesiynol perthynol. Bydd yr ymgyrch yn hyrwyddo swyddogaeth y proffesiynau perthynol i iechyd, yn arbennig fel rhan o dimau amlddisgyblaethol mewn gofal sylfaenol a chymunedol. Ac rwy'n edrych ymlaen at barhau i roi'r newyddion diweddaraf i'r Aelodau.

Photo of Ann Jones Ann Jones Labour 4:27, 2 Ebrill 2019

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr iawn, Darren Millar.

Photo of Darren Millar Darren Millar Conservative

(Cyfieithwyd)

Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad. Rwy’n falch iawn o weld bod rhywfaint o gynnydd wedi digwydd o ran recriwtio meddygon teulu dros y 18 mis diwethaf, ond rhaid imi ddweud ei fod yn rhy ychydig yn rhy hwyr. Rydym wedi gwybod ers amser hir iawn bod prinder sylweddol o unigolion yn dod i mewn i'r gweithlu meddygon teulu ac, yn wir, roedd yr undebau a Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol yn rhybuddio gymaint â degawd yn ôl nad oeddem ni’n hyfforddi niferoedd digonol o bobl i gymryd lle’r rhai a oedd yn gadael y proffesiwn oherwydd ymddeoliad. Er fy mod i’n canmol yr ymdrechion y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud o’r diwedd a fy mod i’n falch o weld rhywfaint o gynnydd, dydw i ddim yn credu y bydd yn ddigon i allu llenwi'r bwlch sydd wedi’i achosi gan bobl sy'n gadael y proffesiwn ar hyn o bryd.

Wrth gwrs, yr ymgyrch 'Hyfforddi. Byw. Gweithio.', sy’n ymgyrch glodwiw, sy’n gyfrifol am sicrhau rhywfaint o’r cynnydd hwn yn y diddordeb mewn dod i fyw a gweithio fel meddyg teulu yma yng Nghymru, ond eto rydych chi’n methu â chydnabod y difrod sylweddol sydd wedi'i wneud i'r ymgyrch honno gan eich cyhoeddiad ddoe, ar ddydd ffŵl Ebrill, o bob dydd, ynglŷn â’r pecyn indemniad meddyg teulu, yr ydych wedi penderfynu ei lansio’n unochrog heb gytundeb y gweithlu meddygon teulu. Oherwydd ein bod yn gwybod bod y gweithlu meddygon teulu’n anfodlon iawn, iawn wir â’r hyn yr ydych chi’n ei gynnig. Rydych chi’n cynnig, wrth gwrs, brigdorri o’r contract gwasanaethau meddygol cyffredinol, yr £11 miliwn fwy neu lai sydd ei angen arnoch chi i allu ariannu'r cynllun indemniad hwn, ar adeg pan fo meddygon teulu dros y ffin yn Lloegr yn cael cynnydd yn y cyllid sydd ar gael iddyn nhw yn eu meddygfeydd.

Nawr, nid fi sy'n dweud y pethau hyn. Mae hyn i’w gael i bawb ar y cyfryngau cymdeithasol, yn gynnwys Dr Dylan Parry, un o'm hetholwyr, meddyg teulu yn Hen Golwyn, a fu’n arwain yr ymgyrch ‘Hyfforddi. Gweithio. Byw.’, sydd erbyn hyn yn dweud ei fod yn teimlo ei fod yn gwerthu rhyw fath o stori ffug am y gobaith a’r daioni a all ddod o adleoli i Gymru. A dydw i ddim eisiau iddo fod yn y sefyllfa honno. Hoffwn i iddo allu gwerthu Cymru fel lle i ddod i fyw a gweithio, gyda'ch teulu, a bod yn feddyg teulu a chael gyrfa lwyddiannus yn y GIG. Ond mae’r cynllun yswiriant indemniad hwn, a gyhoeddwyd gennych chi ddoe, heb gefnogaeth y mwyafrif o feddygon teulu na’u cyrff cynrychioliadol yng Nghymru, rwy’n credu, yn warthus iawn, iawn wir. Rydych chi’n lleihau swm y cyllid sydd ar gael i feddygfeydd teulu yma yng Nghymru. Bydd yn cael effaith sylweddol, yn enwedig ar y meddygfeydd hynny sydd prin yn ymdopi ar hyn o bryd, a byddwn i'n eich annog fel Llywodraeth Cymru i ailystyried eich safbwynt ar hyn, i fynd yn ôl at drafodaethau gyda Chymdeithas Feddygol Prydain a Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol ac eraill, fel y gallwn ni ddatrys hyn mewn ffordd foddhaol, sy'n deg i feddygfeydd teulu ledled Cymru heb eu cosbi nhw am y ffaith eu bod nhw wedi ceisio gweithio gyda chi er mwyn sicrhau'r canlyniadau cywir.

A hoffwn eich atgoffa chi o’r sefyllfa bresennol o ran meddygfeydd teulu. Rhwng mis Hydref 2015 a mis Ionawr 2019, gwelsom 24 o feddygfeydd teulu’n cau ledled Cymru. Fe welsom 29 yn mynd i ddwylo eu byrddau iechyd lleol oherwydd bod meddygon teulu wedi rhoi allweddi eu meddygfeydd yn ôl, i bob diben. Yn ôl y BMA, mae eu map gwres yn dweud bod 85 o feddygfeydd mewn perygl o gau. Nawr, mae eich cyhoeddiadau am yswiriant indemniad ddoe’n mynd i roi mwy fyth ohonyn nhw yn y sefyllfaoedd hynny, ac o ganlyniad bydd hyn yn effeithio ar wasanaethau meddyg teulu mwy a mwy o gleifion.

Nawr, fe wnaethoch chi gyfeirio at y cynnydd, Gweinidog, yn nifer y lleoedd hyfforddi meddygon teulu. A wnewch chi egluro i'r Cynulliad Cenedlaethol ac i'r pwyllgorau meddygol ledled Cymru pam mae unigolion cymwys sydd am ddod i fyw a gweithio a chael eu hyfforddi yng Nghymru, sef dyheadau eich ymgyrch, yn cael eu troi ymaith pan wnânt geisiadau? Pam mae 50 y cant o ymgeiswyr cymwys yn y Gogledd, er enghraifft, yn y ddwy flynedd diwethaf wedi eu gwrthod ar adeg pan fo meddygfeydd teulu’n cau drysau am nad ydyn nhw’n gallu recriwtio? Pam nad ydych chi wedi dod o hyd i ddigon o gapasiti yn y system i helpu hyfforddi niferoedd digonol ar gyfer anghenion ein gwasanaeth iechyd gwladol? A phryd y gallwn ni ddisgwyl ichi gynyddu'r lleoedd hyfforddiant hynny fel y gall hi fod yn fwy deniadol i ddod i hyfforddi, byw a gweithio yma yng Nghymru?

Fe allwn i fynd ymlaen â mwy a mwy o ystadegau, ond ni wnaf i hynny. Yr hyn a wnaf i yn syml yw hyn, Gweinidog, a dyma fy mhle olaf: gwrandwch ar lais meddygon teulu. Maen nhw'n anhapus iawn ar hyn o bryd. Maen nhw’n rhybuddio am ymadawiad â Chymru i rannau eraill o’r DU, yn enwedig i Loegr o ardaloedd ar ororau ein gwlad, oherwydd y cynllun indemniad hwn a gyhoeddwyd gennych ddoe. Meddyliwch am y peth. Rydych chi'n gwneud y peth anghywir, ac mae angen ichi gamu'n ôl nawr.

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 4:33, 2 Ebrill 2019

(Cyfieithwyd)

Diolch i'r Aelod am ei gyfres o gwestiynau a sylwadau, ac rwy’n gobeithio, gan gymryd bod gan Darren Millar wir ddiddordeb yn y sefyllfa yr ydym ynddi a lle y gallem fod, y bydd ganddo ddiddordeb mewn cywiriad a fydd yn ddefnyddiol, gobeithio, i rai o'r pwyntiau y mae wedi’u gwneud.

Fe ddechreuaf drwy ddweud—wyddoch chi, mae'n braf eich gweld chi’n cydnabod tair blynedd o gynnydd gwirioneddol o ran recriwtio meddygon teulu a hyfforddi meddygon teulu. Mae’r dewisiadau yr ydym ni wedi'u gwneud—ac mae hyn yn anhawster ledled y DU ac, a dweud y gwir, o gymharu â gwledydd eraill y DU, rydym ni’n gwneud yn well o ran cyfraddau llenwi ein meddygon teulu dros y tair blynedd diwethaf, ac mae hynny'n achos i ddathlu go iawn. Mae'r Llywodraeth, y gwasanaeth iechyd, a meddygon eu hunain yn gweithio gyda'i gilydd i ddenu pobl i mewn i'r wlad, ac mae honno’n stori o lwyddiant go iawn y dylem ni fod yn falch ohoni. Ac mae hynny'n cynnwys llenwi a gorlenwi lle bo hynny'n bosibl. Mae eich pwynt am y gogledd—y gwir yw fy mod i wedi gwneud yn siŵr, pan yr oedd pobl eisiau mynd i'r gogledd i wneud eu hyfforddiant yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, bod lleoedd ar gael iddyn nhw yn hytrach na thargedau syml ar waith ar gyfer pob un o’r cynlluniau hyfforddi hynny, ac roeddem ni’n gallu eu gorlenwi nhw pan oedd y capasiti hwnnw’n bosibl. Dyna’r pwynt ynghylch yr adolygiad, y gwnes i gyfeirio ato yn fy natganiad, y mae Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yn ei gynnal, oherwydd eu bod nhw'n mynd i edrych ar ein sefyllfa ni o ran lleoedd hyfforddi a’r capasiti ar draws y system gyfan. Ni allwch chi wneud penderfyniad syml i or-ymestyn y system os nad oes gan y practis hyfforddi sy'n bodoli y capasiti i hyfforddi pobl yma yng Nghymru mewn gwirionedd. Felly, mae’n ymwneud â’n system gyfan, a ffordd sy'n synhwyrol ac a reolir, yn hytrach na dim ond cael ein harwain gan beth bynnag mae sylwebydd dig ac anwybodus yn ei fynnu.

Nawr, bydd gennym ni fwy o leoedd eleni hefyd, Dirprwy Lywydd, oherwydd dewis a wnes i, yr wyf wedi cyfeirio ato yn fy natganiad, ac rwy’n optimistaidd ynglŷn â'n gallu i lenwi’r lleoedd hynny. Mae'r rhan fwyaf o'r cwestiynau a’r sylwadau, wrth gwrs, yn cyfeirio at y negodiadau parhaus ynghylch y contract gyda Phwyllgor Ymarfer Meddygol Cymdeithas Feddygol Prydain Cymru, a dylwn i nodi eich bod chi wedi cyfeirio at negodi gyda Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol. Dydyn ni ddim yn negodi’r contract gyda'r coleg brenhinol oherwydd mater i’r undeb llafur yw hynny, a dyna pam yr ydym ni'n negodi gyda Phwyllgor Ymarfer Meddygol Cymdeithas Feddygol Prydain yma yng Nghymru.

Mae'r cynllun indemniad yn gam cadarnhaol ymlaen, ac mae'n gam cadarnhaol ymlaen ym mhob rhan o'r Deyrnas Unedig, gan gynnwys yma yng Nghymru, lle rydym ni wedi cyflwyno cynllun newydd a gefnogir gan y wladwriaeth oherwydd un o'r materion mawr a oedd yn bygwth dyfodol meddygfeydd teulu oedd y cynnydd mewn yswiriant indemniad, ac yn yr ychydig flynyddoedd diwethaf, cododd y premiymau hynny’n sylweddol. Felly, yr hyn a wnaethom ni drwy gyflwyno’r cynllun o 1 Ebrill—mae'n golygu na fydd y premiymau hynny’n codi flwyddyn ar ôl blwyddyn ac yn bygwth meddygfeydd teulu yma yng Nghymru. Felly, a dweud y gwir, cytunir yn gyffredinol mai dyna oedd y peth cywir i'w wneud, ac mae'n darparu cynllun a ariennir mewn modd y mae cronfa risg Cymru’n cydnabod hefyd, sy’n rhoi meddygon teulu ar yr un lefel â'u cydweithwyr ym maes gofal eilaidd, ac mae hynny'n cael ei gydnabod yn gyffredinol.

Rydym ni’n dal i negodi gyda'r BMA am bob agwedd ar y contract, ond dylwn i nodi cwpl o ffeithiau am ein sefyllfa: (a) nid yw'r negodiadau wedi’u cwblhau, (b) mae’r cynigion yn dilyn yr un egwyddorion â'r rhai y cytunwyd arnynt yn Lloegr—mae’r syniad bod dull gweithredu hollol wahanol yn Lloegr yn gwbl anghywir, ac, yn wir, fel rydym ni’n ei wybod, rydym wedi gwneud cynnig mwy hael yma yng Nghymru o gymharu â Lloegr. Nawr, dyna ein sefyllfa, ond mae'n gwbl briodol i ochr yr undebau llafur ddweud yn ystod y negodiadau nad ydyn nhw wedi cytuno â’r cynnig presennol sydd ar y bwrdd. Dyna’r holl bwynt: mae'n broses negodi. Ond byddwn i’n dweud nad dim ond y ffaith ein bod ni yn y blynyddoedd diwethaf wedi cyflwyno cynnig sy’n gyson yn fwy hael yng nghontract meddygon teulu yng Nghymru—a ddylai roi hyder i Aelodau yma o bob plaid, yn ogystal â meddygon teulu—ond y ffaith y byddwn ni’n eistedd eto gyda Chymdeithas Feddygol Prydain yr wythnos nesaf i fynd drwy’r negodi hwn, a'r unig reswm pam nad ydym ni'n eistedd yr wythnos hon yw’r diffyg lle yn nyddiaduron pobl ar y pwyllgor negodi. Nawr, mater i Gymdeithas Feddygol Prydain yw hwnnw. Rwy’n fodlon y byddwn ni’n eistedd eto, ac rwy’n ffyddiog y byddwn ni’n taro bargen y bydd meddygon teulu, wrth edrych arni a’i chymharu â'u cydweithwyr dros y ffin, yn sylweddoli bod gwell bargen ar gael yma yng Nghymru. Mae hon yn foment i bwyllo, cael ymddiriedaeth ac ewyllys da rhwng partneriaid i ganfod y ffordd ymlaen, ac rwy’n edrych ymlaen at adrodd yn ôl am y trafodaethau hynny i'r Siambr maes o law.

Ond rwy’n sicr yn disgwyl y gallwn barhau i wneud cynnydd i ddadrisgio dyfodol meddygfeydd teulu, i leihau costau yswiriant gyda’r cynnig indemniad yr ydym wedi ei wneud a’i roi ar waith, i wneud cynnydd o ran yr heriau sefydlog olaf i feddygon teulu, i wella mynediad, sy'n fater allweddol i’r cyhoedd, ac i barhau i fuddsoddi mewn meddygfeydd teulu. Ac rwy’n credu y bydd y cyhoedd yn croesawu’r neges honno, ac yn gobeithio ar ddiwedd y negodiadau hyn y gallwn ni i gyd fyfyrio ynghylch lle yr ydym ni wedi cyrraedd a chydnabod bod gan feddygfeydd teulu Lywodraeth sy’n bendant ar eu hochr nhw yma yng Nghymru.

Photo of Helen Mary Jones Helen Mary Jones Plaid Cymru 4:38, 2 Ebrill 2019

(Cyfieithwyd)

Diolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad. Mae'n dda clywed rhywfaint o gynnydd cadarnhaol—rwyf bob amser yn barod i gydnabod hynny—ond mae rhai materion penodol yr hoffwn eu codi gydag ef a hoffwn hefyd fynd ar drywydd rhai o'r pwyntiau y mae Darren Millar wedi eu codi.

Os caf fi ddechrau drwy edrych ar fater gweithio i asiantaethau. Nawr, rydym ni’n gwybod bod heriau gwirioneddol ac rwy’n sicr—nid yw'r ystadegau gennyf, ond mae'n sicr yn amlwg o'm gohebiaeth bod rhai gweithwyr meddygol proffesiynol a gweithwyr nyrsio proffesiynol yn dewis symud i ffwrdd o swyddi cyflogedig llawn-amser yn y GIG i waith asiantaeth. Nawr, mae rhai o'r rhesymau sy’n cael eu rhoi imi dros hynny’n faterion y gellid bod wedi eu setlo’n ddigon syml, er enghraifft yn enwedig gweithwyr nyrsio proffesiynol yn gofyn am drefniadau gweithio hyblyg yn eu swyddi parhaus, y trefniadau gweithio hyblyg hynny’n cael eu gwrthod, mynd at asiantaeth, ac ar nifer o achlysuron dychwelyd i'r union swydd honno ar sail asiantaeth, a hynny’n amlwg am gostau llawer uwch i'r gwasanaeth a risgiau posibl yn enwedig i ansefydlogrwydd y gwasanaeth i gleifion. Pa gamau mae’r Gweinidog yn eu cymryd gyda chydweithwyr ar draws y GIG yng Nghymru i ymdrin â rhywfaint o’r anhyblygrwydd hwn sy'n gorfodi gweithwyr nyrsio proffesiynol yn enwedig, ond gweithwyr proffesiynol eraill hefyd, allan o’n gwasanaeth cyflogedig llawn-amser ac i mewn i waith asiantaeth? Rwyf wedi clywed, mewn rhai rhannau o'r GIG, bod syniad eithaf hen ffasiwn ynghylch beth yw ymroddiad, ac oni bai eich bod chi’n barod i fod yn llawn-amser, nad ydych chi'n ddigon ymroddedig. Rwy’n siŵr y byddai'r Gweinidog yn cytuno â mi nad yw hyn yn gywir o gwbl, felly hoffwn glywed ganddo ynglŷn a pha gamau sy'n cael eu cymryd i unioni hyn, gan ei bod hi, rwy’n credu, yn broblem gynyddol.

Photo of Helen Mary Jones Helen Mary Jones Plaid Cymru 4:40, 2 Ebrill 2019

(Cyfieithwyd)

Os caf fi ddychwelyd at gwpl o faterion, felly, sy'n ymwneud â meddygfeydd teulu, a’r mater cyntaf yr hoffwn ei godi gydag ef yw cywirdeb data. Nawr, wrth gwrs bydd y Gweinidog yn ymwybodol nad yw StatsCymru wedi darparu niferoedd cyfwerth ag amser llawn o feddygon teulu. Fe allant ddweud wrthym faint o feddygon teulu sydd i'w cael, ond ni allant ddweud wrthym faint o feddygon teulu cyfwerth ag amser llawn sydd i'w cael. Dydyn nhw ddim wedi gallu gwneud hyn ers tua phum mlynedd oherwydd eu bod nhw’n ymchwilio i ansawdd y data. Nawr, yn amlwg, Dirprwy Lywydd, ni all y Gweinidog wneud asesiadau cywir ynghylch beth sydd angen ei wneud os nad yw’r data cywir ar gael iddo. Felly, rwy’n gofyn i'r Gweinidog y prynhawn yma pam y mae'r ymchwiliad hwn yn cymryd dros bum mlynedd? Ac yn sicr, os nad ydym ni’n gwybod y nifer cyfwerth ag amser llawn, nid ydym ni'n gwybod nifer y swyddi y gallai fod angen inni eu llenwi. Mae'n sicr yn wir fod mwy a mwy o bobl sydd eisiau gweithio, yn enwedig menywod, a hoffai weithio'n rhan-amser ym maes practis cyffredinol, ac mae hynny'n galonogol iawn, ond mae'n arferol mewn gweithle i gyfrifo nifer eich swyddi cyfwerth ag amser llawn ac yna ddadansoddi’r rheini i adlewyrchu’r gweithio hyblyg y gallwch chi ei gynnig. Felly, hoffwn glywed ychydig mwy gan y Gweinidog ynghylch pa mor ffyddiog yw ynghylch cywirdeb yr ystadegau y mae wedi'u cyflwyno ger ein bron y prynhawn yma, a yw'n cydnabod bod problem o ran cywirdeb yr ystadegau hynny a sut y gellid unioni hynny.

Nawr, mae datganiad y Gweinidog yn nodi ein bod ni wedi gorlenwi nifer o leoedd hyfforddi meddygon teulu o dan rai amgylchiadau, ac mae hynny'n amlwg yn gadarnhaol, ac mae'n profi bod galw i bobl i ymgymryd â’r swydd, i astudio ar gyfer y swydd. Ond byddwch yn gwybod, er enghraifft, o amgylch adeg yr etholiad yn 2016, bod y BMA wedi dweud bod arnom angen tua 200 o leoedd hyfforddi meddygon teulu bob blwyddyn. Rwy’n ei chael yn anodd, ac rwy’n gobeithio, Dirprwy Lywydd, y gwnaiff y Gweinidog faddau imi am hyn, ond rwy’n ei chael yn anodd bod yn gyffrous ynghylch llenwi 136, pan fo angen 200 mewn gwirionedd—er, wrth gwrs, mae gennym ni'r mater o gywirdeb y data. A yw'r Gweinidog yn cydnabod bod bwlch yna? Rwy’n croesawu'r hyn a ddywedodd nad yw’r 136 yn nifer pendant ac efallai y bydd cyfleoedd i ehangu, ac mae hynny'n gadarnhaol iawn, ond a yw'r Gweinidog yn cydnabod bod y bwlch hwnnw yno, a pha gynlluniau sydd ganddo i’w lenwi? Mae'n teimlo i mi braidd fel pe bai’n gofyn imi fod yn llawn cyffro ynghylch llenwi bws mini pan fo angen bws maint llawn ar y daith mewn gwirionedd.

Nesaf, hoffwn droi at y materion y mae Darren Millar eisoes wedi’u codi o ran y swm byd-eang. Rwy’n credu bod Darren Millar yn iawn pan ddywedodd efallai y dylem ni wrando ar leisiau meddygon teulu, a gydag amynedd y Dirprwy Lywydd, hoffwn ddyfynnu rhywfaint o ohebiaeth a gefais am y mater hwn yn fyr iawn. Ac mae hyn yn adlewyrchu nifer y negeseuon e-bost a gefais i'r penwythnos yma—rwy’n siŵr nad fi yw’r unig un. Mae’r uwch feddyg teulu hwn yn dweud wrthyf: 'Mae’r cynllun indemniad a gefnogir gan y wladwriaeth wedi dod i rym, sy'n gam cadarnhaol.' Mae hynny'n ategu safbwynt y Gweinidog. Mae’n mynd ymlaen i ddweud: 'Fodd bynnag, y cynnig ar hyn o bryd yw dilyn hyn â gostyngiad o 3.2 yn ein cyllid swm byd-eang. Fel y mae hi, mae hyn yn golygu mai’r unig grŵp a fydd yn elwa ar yr indemniad a gefnogir gan y wladwriaeth ac a fydd yn cyfrannu at y gost yw partneriaid meddygon teulu.' Mae’n mynd ymlaen i ddweud nad yw hyn yn digwydd mewn gwledydd eraill, ac mae’n mynd ymlaen i ddweud—ac rwy’n crynhoi oherwydd gallaf weld y Dirprwy Lywydd yn gwgu arnaf, sydd bob amser yn brofiad brawychus—mae’n mynd ymlaen i ddweud bod ansicrwydd ynghylch y contract, nid dim ond y cynllun indemniad: 'Mae’r ansicrwydd hwn yn eithriadol o niweidiol i wasanaethau gofal sylfaenol Cymru ar adeg pan fo llawer o feddygfeydd a meddygon teulu’n cael trafferth i gynnal y gwasanaeth. Mae llawer, gan gynnwys fy meddygfa i, yn gorfod ystyried cynlluniau i recriwtio staff ychwanegol.' Mae’n mynd ymlaen i ddisgrifio sut y mae hynny’n effeithio arno ef fel unigolyn.

Nawr, rwyf wedi clywed, yn glir, yr hyn a ddywedodd y Gweinidog ac, yn wir, yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog yn gynharach wrth Paul Davies. Rwy’n deall, gydag unrhyw negodi undeb llafur, nad yw amseriad hynny bob amser yn nwylo'r cyflogwr, ond tybed a wnaiff y Gweinidog ddweud wrthym y prynhawn yma, i roi amserlen ddangosol inni, ynglŷn â pha mor fuan y caiff y materion ynghylch y contract eu datrys, a pha un a yw’n bwriadu cynnal y sefyllfa neu beidio pan fo arian ar gyfer yr indemniad yn dod allan o arian a fyddai fel arall yno i ddarparu gwasanaethau. Os oes angen iddo wneud hynny, Dirprwy Lywydd, mae hynny’n ddealladwy ar adeg o gyni, ond gadewch inni gael ychydig o onestrwydd ac eglurder ynghylch hyn. A wnaiff dawelu meddwl y meddyg teulu hwnnw, ac eraill sydd wedi ysgrifennu ataf, ac eraill yn y Siambr hon, drwy gadarnhau nad yw’r ansicrwydd hwn o ran y contract yn mynd i barhau’n rhy hir?

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 4:45, 2 Ebrill 2019

(Cyfieithwyd)

Rwy’n mynd i roi sylw i’r pwyntiau ynghylch y contract ar y diwedd. O ran eich pwyntiau ymarferol ynghylch gweithio hyblyg ac ymagwedd sydd efallai’n anhyblyg, byddai o gymorth cael rhai enghreifftiau penodol, oherwydd, a dweud y gwir, dylid ymdrin â hynny nid yn unig drwy'r broses cysylltiadau cyflogaeth unigol, ond, mewn gwirionedd, ar lefel strategol yn y fforwm partneriaeth, lle mae’r Llywodraeth, cyflogwyr y GIG a'r undebau llafur ar draws pob sector yn eistedd gyda’i gilydd. Dyna’n union y math o beth y dylent ei drafod. Os oes mater unigol, mae hynny i’r cyflogwr unigol a’i weithle i'w drafod, ond, mewn gwirionedd, os awgrymir bod yr her yn fwy strategol, dyna le y dylid rhoi sylw iddi. Ac rwy’n disgwyl y bydd yn cael sylw, gan nad dim ond menywod sy'n dewis gyrfaoedd rhan-amser, a dweud y gwir, mae mwy a mwy o ddynion yn gwneud hynny hefyd. Pe na bawn i yn y swydd hon, mae'n gwbl bosibl y byddwn i’n gweithio’n rhan-amser ac y byddai fy ngwraig yn parhau i weithio’n llawn-amser, a byddwn i’n hapus i wneud hynny, ac mae llawer iawn mwy o ddynion yn y sefyllfa honno drwy gydol eu gyrfaoedd, am amrywiaeth o resymau. Felly, mae'r mater yn ymwneud â’r gweithlu ac mae’n rhan o'r hyn a ddylai wneud gyrfa yn y gwasanaeth iechyd yn ddeniadol.

Wrth gwrs, o ran y costau, rydym ni wedi adrodd yn y Siambr hon ac yn y pwyllgor cyn hyn am yr effaith gadarnhaol ar y GIG mewn gwirionedd, o gyflwyno cap ar asiantaethau o ran cyfraddau ar y pryd, a hefyd y gwaith yr ydym ni'n ceisio ei wneud o ran locwm. Ac, a dweud y gwir, mae'r gofrestr meddygon locwm yn rhan o hynny. Rydym eisiau gwneud yn siŵr bod cymryd swydd barhaol wir yn ddeniadol, ac mae hynny’n rhan o'r gwaith yr ydym ni’n ei wneud ochr yn ochr â gwahanol weithwyr proffesiynol.

O ran cywirdeb data, rwy’n gobeithio y gwnaiff hynny helpu i lywio adolygiad AGIC, oherwydd fy mod yn ffyddiog ynghylch y ffigurau yr wyf wedi’u rhoi, oherwydd ein bod ni'n cymharu tebyg at ei debyg dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, ond fe hoffwn i fod yn siŵr bod y data’n ddigon cywir ac yn ystyried amrywiadau mewn patrymau gwaith. O ran adolygiad AGIC, nid wyf yn mynnu glynu wrth y ffigur o 136 am byth; dyna pam y ceir adolygiad. Rwy’n cydnabod y potensial i orlenwi o’n lleoedd hyfforddi. Dyna pam, fel yr wyf fi wedi’i nodi yn fy natganiad—mewn ymateb i Darren Millar hefyd—fy mod wedi penderfynu cynyddu nifer y lleoedd hyfforddi sydd ar gael, oherwydd mae’r capasiti yn y system i wneud hynny. Mae ffigur o 200 wedi cael ei gynnig, ond dydw i ddim yn credu bod llawer o dystiolaeth i ddweud mai dyna’r ffigur priodol. Derbynnir yn gyffredinol, serch hynny, bod gennym rywfaint o allu i hyfforddi mwy, sy’n egluro fy mhenderfyniad i allu gwneud hynny, ond yn bwysicach, i gael gwell dealltwriaeth o ble y gallem ac y dylem ni fod, a fydd yn bendant yn cael ei ystyried yn adolygiad AGIC, fel y dywedais—niferoedd, lleoliad ac ansawdd y profiad hyfforddiant hwnnw. Ac, wrth gwrs, byddaf yn parhau i hysbysu'r Aelodau am y cyngor a gaf ac unrhyw benderfyniadau a wnaf, neu y bydd AGIC yn eu gwneud, ynghylch capasiti a natur hyfforddi yn y dyfodol.

Nawr, ynghylch eich pwynt am y negodiadau ynghylch y contract, wrth gwrs, rwyf wedi bod yn ymwybodol iawn o lais ymarferwyr cyffredinol dros y penwythnos, yn mynegi eu barn am ein sefyllfa yn y trafodaethau. Rwy’n mynd i siarad yn ofalus, oherwydd dydw i ddim eisiau gwneud y trafodaethau hynny’n gyhoeddus, oherwydd dydw i ddim yn credu bod hynny’n briodol. Ac, fel y dywedais ar ddiwedd y gyfres o gwestiynau gan Darren Millar, mae’n amser am bwyll ac ymddiriedaeth ac ewyllys da ar bob ochr, ac mae hynny'n golygu bod rhaid i mi dderbyn rhywfaint o’r feirniadaeth sy’n hedfan o amgylch y lle, gan fod angen amser a lle ar y negodwyr i eistedd i lawr a dod i gytundeb. Mae’r llythyr diweddaru y mae meddygon teulu wedi’i gael yn rhoi ochr yr undebau llafur a’u safbwynt nhw am y negodiadau ynghylch ein sefyllfa, ac rwyf wedi bod yn negodwr i undebau llafur i roi negeseuon i bobl rwy’n eu cynrychioli, ac nid yw’r cyflogwyr bob amser wedi cytuno â’r farn, ond rydych chi’n cyrraedd diwedd trafodaeth i geisio canfod sefyllfa lle mae pawb yn credu bod cytundeb da ar eu cyfer, ac, yn hollbwysig, yn y lle hwn, cytundeb da ar gyfer y cyhoedd. Felly, ceir amrywiaeth o wahanol faterion o fewn y negodi.

Hoffwn fod yn glir, fodd bynnag, ynghylch y cynigion indemniad. Mae’r addasiad untro i ddatblygu'r cynllun indemniad a gefnogir gan y wladwriaeth yn union yr un cyfrwng ag a ddefnyddir yn Lloegr hefyd—yn union yr un cyfrwng. Ac, yn wir, yn yr addasiad sydd wedi’i gynnig, mae’n fwy na chymesur yn fy marn i; mae'n gynnig gwell na'r hyn sydd ar y bwrdd ac y cytunwyd arno yn Lloegr. Ceir rhywbeth yma ynghylch ychydig o onestrwydd yn ein sgyrsiau am hyn, ond nid yw’r sgwrs yn gyflawn. Felly, yn sicr nid wyf yn chwilio am faes newydd i anghytuno arno â’r BMA; rwy’n chwilio am bwynt lle gallwn i gyd gytuno ar gytundeb da ar gyfer ymarfer cyffredinol a mwy o fuddsoddiad mewn ymarfer cyffredinol. A dyna’r neges yr wyf yn gobeithio y gall meddygon teulu ei chlywed yn glir ac yn groyw gennyf fi, ac, yr wythnos nesaf, bydd negodwyr yn eistedd eto. Ac yn y diwedd pan fydd gennym ni gytundeb, byddaf yn fwy na pharod i roi'r newyddion diweddaraf i'r Aelodau am y cytundeb yr wyf yn obeithiol y byddwn yn ei gyrraedd yn y pen draw.

Photo of Jenny Rathbone Jenny Rathbone Labour 4:50, 2 Ebrill 2019

(Cyfieithwyd)

Yn wahanol i safbwynt gwydr hanner gwag Darren Millar, rwy’n croesawu datganiad y Gweinidog yn fawr iawn, gan fy mod yn credu ei fod yn rhoi cyfeiriad clir i’r cynllun gweithlu sy’n sail i 'Cymru Iachach', ac rwy’n credu bod hynny'n wirioneddol bwysig. Felly, diolch yn fawr iawn am eich datganiad. Rwy’n credu bod rhaid eich llongyfarch am ein bod ni wedi llwyddo i ddenu mwy a mwy o feddygon, flwyddyn ar ôl blwyddyn, i ddod i hyfforddi a byw yng Nghymru, ac yn sicr mae angen i hynny ddigwydd. Mae'n cymryd ychydig o amser i lenwi'r lleoedd, ac, os nad ydym wedi cymryd mwy o bobl, mae hynny oherwydd bod rhaid inni sicrhau bod yr ymgeiswyr y byddwn ni’n buddsoddi mewn hyfforddiant gyda nhw uwchben y llinell o ran cymwyseddau, neu byddem ni’n gwastraffu’r buddsoddiad.

Roeddwn i am ofyn ichi am y materion penodol a godwyd gan yr orymdaith endometriosis yr es i arni ddydd Sadwrn, oherwydd mae endometriosis yn effeithio ar un o bob 10 o fenywod—nid yw’n glefyd prin, yn anffodus—ac ychydig o bobl sy’n gwybod amdano, y tu hwnt i deuluoedd agos y rheini sy'n dioddef ohono. Ar ôl i'r clefyd eich taro, o tua 12 oed, yn anffodus mae'n gyflwr cronig, gydol oes. Gan nad yw pobl yn gyffredinol yn gwybod amdano, rwy’n teimlo nad yw’n cael adnoddau priodol, mewn gofal sylfaenol nac mewn gofal eilaidd, oherwydd y bu gormod o bobl ar yr orymdaith yn sôn am sut yr oedd wedi cymryd blynyddoedd iddyn nhw gael y diagnosis priodol, yn syml gan nad oedd eu meddyg teulu wedi ystyried endometriosis pan aethon nhw at y meddyg â phoen pelfis neu broblemau cysylltiedig eraill. Felly, mae'n ymddangos i mi, yn yr hyfforddiant hwn, bod angen inni sicrhau bod pobl yn gwybod am endometriosis ac, ym maes gofal eilaidd, bod angen o leiaf un aelod o'r tîm gynaecolegol sy'n arbenigo mewn endometriosis.

Ac, o ran y staff nyrsio sydd ei angen, mae gennym dîm arbenigol ardderchog wedi’i leoli yng Nghaerdydd a'r Fro sy'n darparu gwasanaeth rhagorol, ar lefel eilaidd a thrydyddol, i bobl ag endometriosis: tîm o dri neu bedwar o lawfeddygon a meddygon ymgynghorol a dim ond un nyrs endometriosis, sydd ar fin ymddeol. Felly, mae angen inni sicrhau bod y bobl hynny sydd â’r sgiliau ardderchog hyn yn gallu hyfforddi'r bobl briodol i barhau â’r gwaith rhagorol. Ac yn amlwg mae arnom angen mwy nag un nyrs endometriosis ar gyfer Cymru gyfan, os ydym ni'n sôn am un o bob 10 o fenywod. Felly, tybed a wnewch chi ddweud wrthyf fi sut mae'r cynllun gwaith hwn yn mynd i sicrhau bod gennym ni bobl sydd wedi cael eu hyfforddi'n briodol i ymdrin â mathau o glefydau fel y clefyd hwn nad ydyn nhw'r rhai y mae pawb yn sôn amdanyn nhw, fel canser.

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 4:53, 2 Ebrill 2019

(Cyfieithwyd)

Diolch am y sylwadau a'r cwestiynau. Fe wnes i gydnabod beth amser yn ôl bod endometriosis yn gyflwr cyffredin sydd ddim yn cael llawer o sylw na chydnabyddiaeth. Fel y dywedwch, rydym yn ddeall y bydd yn effeithio ar tua un o bob 10 o fenywod yn ystod eu hoes. Felly, nid yw'n gyflwr anghyffredin, ac mae her ynghylch lle mae angen arbenigedd arnom a lle mae rhan i'w chwarae gan y gwasanaeth cyffredinol o ran cyflwr sydd mor gyffredin â hwn. Dyna oedd un o'r rhesymau pam y penderfynais i greu’r grŵp iechyd menywod i edrych ar gwpl o faterion penodol sy’n effeithio’n bennaf ar fenywod. Felly, y ddau fater cyntaf y mae’r grŵp hwnnw wedi bod yn eu hystyried yw rhwyll a thâp ar gyfer prolaps y wain ac endometriosis—y rheini oedd y ddau fater cyntaf. Nawr, rwyf fi o'r farn, pe bai cyflyrau mor gyffredin â hynny wedi effeithio ar ddynion, na fydden nhw yn ôl pob tebyg wedi aros cyhyd i gael sylw a chynllun gweithredu. Felly, rwyf wedi creu’r grŵp i ddwyn ynghyd arbenigedd priodol ac i ganolbwyntio ar y materion hynny, ac rwyf newydd gyfarwyddo’r grŵp hwnnw hefyd i ystyried yr adroddiad gan y grŵp anymataliaeth ysgarthol—mae adroddiad Julie Cornish wedi cael ei dderbyn, ac rwyf wedi cyfarwyddo’r grŵp iechyd menywod i edrych ar hynny hefyd.

Mae’n fater o wneud yn siŵr bod yr hyn yr ydym ni’n ei ddysgu o bob un o'r meysydd hynny, gan gynnwys endometriosis, yn wir yn arwain at welliant ar draws y gwasanaeth, oherwydd nid yw'r rhain yn gyflyrau anghyffredin, felly rwy’n disgwyl i'r gwasanaeth ymdrin â nhw—felly, nifer cyfyngedig o gyflyrau, i weld gwelliant. Ond rwy'n disgwyl y bydd mwy o feysydd gweithgarwch wrth inni symud ymlaen, a gobeithio y gallwn benderfynu ar gynllun gwella sy’n ymddangos yn briodol ym mhob un o'r tri maes y mae’r grŵp yn eu hystyried ar hyn o bryd.

Photo of Vikki Howells Vikki Howells Labour 4:55, 2 Ebrill 2019

(Cyfieithwyd)

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad heddiw. Mae gennyf bedwar cwestiwn penodol ichi. Yn gyntaf, byddwn i’n croesawu eich sylwadau ynghylch recriwtio i'r amrywiaeth o broffesiynau sydd eu hangen arnom o fewn GIG Cymru. Yn ddiweddar ymwelais â Phractis Meddygol St John's yn Aberdâr i weld eu rhaglen ward rithwir sydd wedi ennill gwobrau; mae’n galluogi amrywiaeth o weithwyr proffesiynol amlddisgyblaeth i weithio gyda'i gilydd i ddarparu gwell canlyniadau i gleifion. Sut gellir defnyddio mentrau fel y fenter hon i hyrwyddo Cymru fel lle i weithwyr proffesiynol y GIG weithio ynddo?

Hefyd, rwy’n nodi eich sylwadau ynghylch cyfnod fferyllfa 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' Rwy’n gwybod bod hyn yn cyd-fynd â'ch ymrwymiadau blaenorol i sicrhau y gall gweithwyr proffesiynol y GIG yng Nghymru ddefnyddio eu set sgiliau’n llawn. A allwch chi roi unrhyw wybodaeth bellach am y rhan hon o'r broses o gyflwyno 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.'? Yn gysylltiedig â hyn, rwyf hefyd wedi fy mhlesio'n fawr gyda chefnogaeth Cwm Taf i ddatblygu gyrfaoedd o fewn ei weithlu, felly byddwn yn croesawu eich barn am y ffordd orau o flaenoriaethu hyn ac, yn benodol, a ydych yn cytuno â mi ei bod yn bwysig annog gweithwyr proffesiynol i ddod i mewn i ardaloedd fel fy ardal i yn y Cymoedd.

Yn olaf, rwy’n gwybod bod heriau penodol yn gysylltiedig â gwasanaethau meddyg teulu y tu allan i oriau, a gyda llwyddiant 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.'—ac, yn wir, rwy’n nodi eich sylwadau blaenorol am y rhaglen yn rhagori ar ei thargedau—a fyddai unrhyw gapasiti ar gyfer gorlenwi’r swyddi y tu allan i oriau hyn?

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 4:56, 2 Ebrill 2019

(Cyfieithwyd)

Ynglŷn â gwasanaethau y tu allan i oriau, mae gennym ni raglen ddiwygio gwasanaeth y tu allan i oriau. Mae wedi cyd-daro â chyflwyno 111 hefyd. Fel rydym ni wedi’i ddysgu wrth gyflwyno 111, rydym ni wedi dysgu mwy am sut i gefnogi’r gwasanaeth oriau arferol yn ogystal â’r gwasanaeth y tu allan i oriau, ac felly rwy’n credu, yn y mannau lle y gwelwch chi staffio 111, bod gwasanaeth y tu allan i oriau mwy cadarn, ac mae’n arwain yn ôl at eich pwynt cyntaf am yr amrywiaeth o weithwyr proffesiynol. Roedd pobl yn arfer cyfeirio at wasanaethau y tu allan i oriau fel 'meddyg teulu y tu allan i oriau'. Nawr, mae meddygon teulu’n rhan bwysig o'r tîm hwnnw, ond, mewn gwirionedd, mae cynnwys amrywiaeth o weithwyr proffesiynol eraill, gan gynnwys gweithiwr nyrsio proffesiynol, gan gynnwys fferyllydd, ac yn aml, rwy’n credu, mae’n ddigon posibl y byddwn ni’n gweld ymarferydd iechyd meddwl yn cael ei ychwanegu at hynny hefyd—felly, byddwch chi’n gweld hyn, ynghyd â gweithiwr cyffredinol fel parafeddyg, yn rhan o dîm o wahanol weithwyr proffesiynol a fydd yn rhan o'r gwasanaeth y tu allan i oriau hwnnw, ac felly rwy’n disgwyl i’r her a welwn yng Nghymru gael ei hadlewyrchu ar draws gweddill y DU o ran gwasanaethau y tu allan i oriau, ac mae hynny'n mynd yn ôl at ddiwygiad blaenorol y contract meddygon teulu.

Dydw i ddim yn credu y bydd hi’n bosibl, nac yn wir yn ddefnyddiol, ceisio dweud y dylech chi orfodi pob meddyg teulu yn ôl i wneud gwaith y tu allan i oriau fel y byddai hen gontract yn gofyn iddo ei wneud. Felly, a dweud y gwir rwy’n credu ein bod ni’n adeiladu gwell gwasanaeth gyda chymysgedd gwahanol o weithwyr proffesiynol, ac mae St John's yn enghraifft dda o ward rithwir—y gwaith a ddechreuodd yn ne Powys, ward rithwir ddrwgenwog Aberhonddu—ac mae'n beth da gweld hynny'n cael ei gyflwyno, oherwydd ei fod yn fater o werthfawrogi cyfraniad y gwahanol weithwyr gofal iechyd proffesiynol a’r ffaith ei bod hi’n gwneud gwaith y gweithwyr gofal iechyd proffesiynol hynny’n fwy pleserus, am eu bod yn sylweddoli eu bod yn darparu gofal gwell ac yn defnyddio eu hadnoddau’n well. Ac, yn hollbwysig, mae wedi gwella gwaith tîm yn fawr hefyd, rhwng meddygon teulu yn ogystal â rhwng y meddyg teulu ac aelodau eraill o'r tîm gofal iechyd. Ceir mwy o werthfawrogi'r hyn y gall pobl eraill ei wneud, ac mae hynny’n agwedd gadarnhaol ar ddod i weithio yma yng Nghymru, oherwydd rwy’n disgwyl y byddwn yn raddol yn gweld mwy a mwy o bobl yn disgrifio sut y maen nhw'n gweithio yn yr un modd, ac mae'n sicr wedi effeithio ar sut y caiff pobl eu hyfforddi, hefyd, sy’n gam cadarnhaol go iawn hefyd.

Ac, ynglŷn â’ch pwynt am fferyllwyr, fel y nodais, bydd yr ymgyrch yn cychwyn yn fuan ar gyfer maes fferyllwyr. Cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig yn gynharach yr wythnos hon ynghylch buddsoddi mwy mewn fferylliaeth ac edrych ymlaen at drafodaethau pellach gyda nhw am eu contract, ac am y rhan y gallant ei chwarae a sut y gallai, ac y dylai fferylliaeth chwarae mwy o ran wrth ddarparu gofal iechyd lleol. Bydd hynny ynddo'i hun, rwy’n credu, yn helpu gyda’r cyfleoedd daearyddol sy'n bodoli. Mae nifer o feddygon wedi mynd allan ac wedi siarad yn gadarnhaol am eu rhan nhw o Gymru a'r cyfle mewn meddygaeth yno, ond hefyd am y cyfleoedd hamdden eraill sy'n bodoli mewn rhannau helaeth o'r wlad, ac mae hynny'n cynnwys y Cymoedd, lawn cymaint â’r gogledd a’r gorllewin hefyd.

Photo of Ann Jones Ann Jones Labour

(Cyfieithwyd)

Yn olaf, Caroline Jones.

Photo of Caroline Jones Caroline Jones UKIP 4:59, 2 Ebrill 2019

(Cyfieithwyd)

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Rydym dair blynedd i mewn i’r ymgyrch recriwtio, ac, er fy mod i’n cydnabod ac yn croesawu’r cynnydd rydym ni’n ei wneud, mae gennym brinder meddygon a nyrsys o hyd. Rwy’n cydnabod nad yw'r broblem yn unigryw i Gymru. Yr wythnos diwethaf, lansiodd y King's Fund, Ymddiriedolaeth Nuffield a’r Sefydliad Iechyd adroddiad ar y cyd yn rhybuddio bod y GIG yn Lloegr yn methu â hyfforddi digon o feddygon teulu a nyrsys i fodloni'r galw ac mae'r sefyllfa’n argyfyngus. Roeddent yn rhybuddio y byddai’r GIG yn Lloegr yn brin o 70,000 o nyrsys a 7,000 o feddygon teulu yn y pum mlynedd nesaf. Felly, Gweinidog, a gaf fi ofyn pa asesiad rydych chi wedi’i wneud o sut y bydd hyn yn effeithio ar allu Cymru i recriwtio digon o feddygon teulu a nyrsys dros y pum mlynedd nesaf?

Hyd yn oed os ydych chi’n bodloni eich targedau recriwtio, mae llawer o'r colegau brenhinol a’r cyrff sy'n cynrychioli meddygon a nyrsys yn rhybuddio y bydd hynny’n annigonol. Felly, pa drafodaethau rydych chi wedi’u cael gyda Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol, y Coleg Nyrsio Brenhinol a Chymdeithas Feddygol Prydain ynghylch sicrhau lefelau staffio diogel yn y GIG yng Nghymru dros y degawd nesaf? Cofiwch fod llawer o nyrsys yn gweld gwaith asiantaeth yn hynod o broffidiol, a dywedodd un wrthyf fi ei bod hi’n gallu ennill wythnos o gyflog mewn 2.5 diwrnod. Mae llawer o feddygon teulu’n troi at waith rhan-amser, rhai oherwydd straen gweithio'n llawn-amser fel meddyg teulu ac eraill oherwydd ymrwymiadau teuluol.

Gweinidog, yn ôl ceisiadau rhyddid gwybodaeth gan bwyllgor meddygol lleol y gogledd, roedd hanner yr holl ymgeiswyr cymwys yn cael eu troi ymaith. A allwch chi gadarnhau bod hyn yn wir, ac os yw, sut y gellir cyfiawnhau hyn o ystyried y prinderau aruthrol rydym ni’n eu hwynebu nid yn unig yn y gogledd, ond ledled y genedl?

Mae’r cynnydd yn nifer y meddygfeydd teulu sydd wedi cau yn ystod y blynyddoedd diwethaf yn destun pryder. Y llynedd roedd rhaid i bron i 50,000 o gleifion ddod o hyd i feddygon teulu newydd ar ôl i’w meddygfa gau. Rhybuddiodd cadeirydd pwyllgor ymarferwyr cyffredinol Cymru fod meddygfeydd teulu yng Nghymru wir ar y dibyn, a meddygfeydd sy'n gwasanaethu tuag un o bob 10 o bobl yn y wlad mewn perygl o gau. Gweinidog, pa asesiad rydych chi wedi’i wneud ar y risg o gau meddygfeydd yn ystod y 12 mis nesaf a beth ydych chi’n ei wneud i liniaru'r risgiau hynny?

Yn olaf, Gweinidog, a allwch chi amlinellu’r camau ychwanegol rydych chi’n eu cymryd i recriwtio digon o feddygon a nyrsys sy'n siarad Cymraeg i sicrhau, ym mha bynnag ran o Gymru rydych chi’n byw, y gallwch chi gael gwasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg? Nid dim ond mater o ddewis yw darparu gwasanaethau yn y Gymraeg, mae'n hanfodol i rai pobl, yn enwedig rhai sy'n dioddef o ddementia. Diolch yn fawr.

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 5:02, 2 Ebrill 2019

(Cyfieithwyd)

Rwy’n credu, ar y pwynt olaf hwnnw, y byddwch chi wedi clywed y Prif Weinidog yn sôn yn gynharach am ein disgwyliadau y byddwn ni'n gallu gwasanaethu anghenion gofal iechyd pobl a gwella gallu'r tîm gofal sylfaenol i wneud hynny. Mae hynny’n golygu bod angen inni fynd â meddygon teulu gyda ni a’u helpu nhw i gaffael sgiliau iaith a gwerthfawrogi’r sgiliau hynny. Dyna hefyd pam yr ydym ni wedi dangos diddordeb mewn buddsoddi mewn cyfleoedd penodol i recriwtio a hyfforddi.

Felly, rwy’n credu fy mod i wedi sôn yma o’r blaen am rai o'r rhaglenni sydd gennym ar recriwtio ac ymgysylltu â phobl o'r cymunedau hynny nad ydyn nhw fel arfer yn mynd i ysgol feddygol, ac mae’r cyfleoedd yn cael eu darparu, ac mae llawer o hynny wedi bod yn ddarpariaeth wedi ei thargedu at siaradwyr Cymraeg, er enghraifft. Fe wnes i gyfarfod â grŵp o bobl o Flaenau Gwent, siaradwyr Cymraeg o Flaenau Gwent, a oedd yn mynd i ddiwrnod o ymgysylltu i edrych ar y posibilrwydd o yrfaoedd mewn addysg feddygol ar ddiwrnod a oedd yn cael ei gynnal gan Brifysgol Caerdydd. Felly mae ymgysylltu gwirioneddol, bwriadol yn digwydd i edrych ar weithlu’r dyfodol yn ogystal â'r gweithlu sydd gennym heddiw. Ac wrth inni edrych ar y cynllun gweithlu y gwnaethoch chi sôn amdano’n gynharach, a dweud y gwir dyna’n rhannol yr hyn y mae AGIC yn edrych arno. Maen nhw'n edrych ar y cynllun gweithlu ar gyfer y dyfodol i helpu i ddiwygio’r hyn y mae ein byrddau iechyd yn ei wneud a’r cyfleoedd i feddwl am yr hyn y bydd addysg feddygol ac addysg anfeddygol yn ei ddarparu, a'r gallu i gynllunio hynny gydag ein sector addysg uwch, ynghyd â’r hyfforddiant y byddan nhw’n ei gael mewn lleoliad proffesiynol.

O ran eich pwynt ehangach ynghylch cynaliadwyedd practisau, rwyf wedi dweud yn rheolaidd y bydd gennym ni nifer gwahanol o bractisau cyffredinol yn y dyfodol, ac os ewch chi i feddygfa ag un unigolyn, un partner sy'n feddyg yno, dyna feddygfa sy’n annhebygol o fodoli yn y dyfodol os yw’n aros fel y mae hi. Mae dyddiau un meddyg teulu ar ei liwt ei hun yn annhebygol o ddod yn ôl, ac a dweud y gwir, i fynd yn ôl at y sylwadau a wnaeth Vikki Howells a'r pwyntiau a wnaethoch chi hefyd, mae pobl yn disgwyl gweld gwahanol weithwyr gofal iechyd proffesiynol yn yr un lleoliad. Felly, dydw i ddim yn credu bod meddygfa ag un meddyg yn debygol o fod yn gadarn ac yn gynaliadwy ar gyfer y dyfodol, a bydd angen i rywfaint o'r newid hwnnw gael ei reoli a'i gynllunio’n briodol. Ceir her o ran pobl yn ymgysylltu â'u bwrdd iechyd lleol i gael y sgwrs honno, ac yn hollbwysig yn ymgysylltu â'u cymheiriaid mewn clystyrau lle maen nhw'n trafod y materion hyn. A dweud y gwir, mae clystyrau wedi hybu llawer gwell cydweithio rhwng gwahanol bractisau cyffredinol, ac nid dyna’r teimlad a oedd gan bobl ar ddechrau'r clystyrau. Roedd pobl yn eu gweld nhw fel ymarferiad biwrocrataidd i gael arian, ac roedd rhai pobl yn ddig, ac eto erbyn hyn mae pobl yn sôn am y cyfleoedd y maen nhw’n eu darparu oherwydd eu bod nhw wedi arfer gweithio gyda gwahanol bractisau yn yr un ardal leol, sy'n gwasanaethu’r un gymuned yn gyffredinol. Mae hynny'n gam cadarnhaol ymlaen.

O ran eich pwynt am ddeall y niferoedd cywir o staff, wel, wrth gwrs, mae gennym ni ddarn o ddeddfwriaeth ar nyrsio yn arbennig a gafodd ei dreialu drwy’r Cynulliad gan yr aelod o'r meinciau cefn dros Frycheiniog a Sir Faesyfed ar y pryd gyda chefnogaeth drawsbleidiol, ac felly byddwn ni’n edrych ar gyflwyno’r darn hwnnw o ddeddfwriaeth. Ond mae hynny'n dibynnu ar farn broffesiynol ac yn dibynnu ar sail dystiolaeth ar gyfer y gwahaniaeth y byddai niferoedd staff nyrsio yn ei wneud, ac mae hefyd yn dibynnu, wrth gwrs, ar ein gallu ni i gyflawni swyddogaeth y ddeddfwriaeth honno drwy recriwtio a hyfforddi mwy o nyrsys mewn gwirionedd. Ac o gymharu â dim ond ychydig flynyddoedd yn ôl, rydym ni’n hyfforddi bron i ddwy ran o dair yn fwy o nyrsys yma yng Nghymru nawr sy’n mynd drwy ein system addysg. Felly rydym ni’n cymryd camau ymlaen yn wirioneddol.

Bydd fy mhwynt olaf yn ymateb, os hoffech chi, i’ch sylw agoriadol am y ffaith nad oes digon o feddygon a nyrsys. Wel, rydym ni’n recriwtio mwy ac rydym ni’n hyfforddi mwy, ond ar ben hynny, dylem ni gofio mai dyma'r unig faes gwasanaeth cyhoeddus lle mae awydd cyhoeddus pendant am fwy o staff a disgwyliad y cyflenwir y staff hynny, ac mae goblygiadau go iawn i hynny. Rydym ni wedi cael bron i 10 mlynedd o gyni. Rydych chi ar fin clywed datganiad gan y Gweinidog Addysg, ac am ein bod ni’n blaenoriaethu'r gwasanaeth iechyd gwladol a mwy o staff yn y gwasanaeth iechyd gwladol, mae hynny'n golygu bod dewisiadau anoddach fyth i’w gwneud ym mhob rhan arall o'n cyllideb ac mae'n golygu bod llai o staff ar gael mewn gwasanaethau cyhoeddus eraill. Ac nid wyf erioed wedi anghofio hynny yn y dewisiadau o ran cyllideb yr wyf fi wedyn yn gorfod eu gwneud.

Felly, mae cyni, wrth gwrs, yn fater mawr iawn, ond mae Brexit, hefyd. Os edrychwch chi ar nifer y bobl sydd wedi gadael y gofrestr nyrsio a bydwreigiaeth ledled y Deyrnas Unedig, mae’r gostyngiad mwyaf wedi bod ymhlith dinasyddion yr UE sydd wedi gadael y gofrestr a dychwelyd i dir mawr Ewrop. Felly, a dweud y gwir, mae’r dewisiadau rydym ni’n eu gwneud, y ffordd yr ydym ni’n sôn am Brexit, y ffordd yr ydym ni’n sôn am ddinasyddion yr Undeb Ewropeaidd yn wirioneddol bwysig, ac mae’n effeithio ar y byd go iawn ym mhob rhan o'r Deyrnas Unedig. Felly, mae ein gallu i recriwtio’n dibynnu ar ein statws yn y byd a’n parodrwydd i recriwtio pobl a’u croesawu nhw i’n gwlad, nid yn unig yn weithwyr iechyd a gofal proffesiynol, ond hefyd yn ddinasyddion y wlad hon. A hoffwn i ailadrodd, o safbwynt Llywodraeth Cymru, bod croeso i ddinasyddion yr Undeb Ewropeaidd, nid yn unig yn ein gwasanaeth iechyd, ond mae croeso iddyn nhw fel dinasyddion ein gwlad.

Photo of Ann Jones Ann Jones Labour 5:07, 2 Ebrill 2019

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr iawn, Gweinidog.