Dadl ar adroddiad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg: 'Bagloriaeth y Dyfodol: Statws cymhwyster Bagloriaeth Cymru' yw eitem 7 y prynhawn yma. Galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor, Lynne Neagle, i wneud y cynnig.

NDM7112 Lynne Neagle (Torfaen)

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi Adroddiad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg—'Bagloriaeth y Dyfodol: Statws cymhwyster Bagloriaeth Cymru', a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 3 Ebrill 2019.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch iawn o agor y ddadl hon heddiw ar adroddiad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ar statws cymhwyster bagloriaeth Cymru.

Dros nifer o flynyddoedd ac yn rhy aml, mae pryderon ynglŷn â bagloriaeth Cymru wedi bod yn codi yn y newyddion ac ym mewnflychau ein hetholaethau a'n pwyllgorau fel ei gilydd—pryderon ynglŷn â phrifysgolion yn dewis peidio â derbyn y cymhwyster, ynglŷn â'i effaith ar ddewis dysgwyr a'u llwyddiant mewn meysydd pwnc eraill, pryderon nad yw athrawon yn teimlo'n barod i gyflwyno'r cymhwyster. Fel rhiant i unigolyn ifanc sy'n mynd drwy fagloriaeth Cymru, dywedir wrthyf yn uniongyrchol ac yn rheolaidd iawn am rai o'r anawsterau sy'n wynebu ein pobl ifanc. Roedd nifer y pryderon a gâi eu codi yn peri pryder i ni fel pwyllgor. Felly, roeddem am gynnal yr ymchwiliad hwn a chlywed yn uniongyrchol gan y rheini ar y rheng flaen—disgyblion, rhieni, athrawon, cyflogwyr a phrifysgolion—am eu profiadau o fagloriaeth Cymru i ganfod pa mor gyffredin yw'r heriau sy'n cael eu dwyn i'n sylw.

Mae adroddiad y pwyllgor yn gwneud 10 argymhelliad. Nid wyf yn bwriadu mynd drwy bob un o'r argymhellion hynny heddiw. Yn lle hynny, rwyf am amlinellu rhai o'r prif bryderon a godwyd drwy gydol yr ymchwiliad. Mae'r pwyllgor yn croesawu'r ymateb gan y Gweinidog, sy'n derbyn pob un ond un o'r argymhellion a wnaethom i'r Llywodraeth, gydag un argymhelliad wedi'i dderbyn mewn egwyddor. Rydym hefyd yn croesawu'r ymateb gan Cymwysterau Cymru, a oedd yn gadarnhaol iawn am y gwaith y mae'r pwyllgor wedi'i wneud ac sy'n darparu ymrwymiad clir i ddatblygu bagloriaeth Cymru fel ei fod yn darparu'r budd gorau posibl i'n pobl ifanc. Dangosodd ein hymchwiliad fod yna bryderon clir ynglŷn â bagloriaeth Cymru. Fodd bynnag, mae'n werth nodi, er gwaethaf amheuon cychwynnol y pwyllgor, fod y dystiolaeth a gasglwyd gennym yn dangos y budd amlwg a geir o astudio bagloriaeth Cymru.

Roedd hyn yn arbennig o wir o ran ehangder y sgiliau a ddatblygwyd ar gyfer dysgu, cyflogaeth a bywyd yn y dyfodol. Fodd bynnag, mae'r ffordd y mae'r cymhwyster yn cael ei gyflwyno a'i hysbysebu ar hyn o bryd yn cael effaith niweidiol ar ei werth gwirioneddol a chanfyddedig. Roedd llawer o'r safbwyntiau negyddol a glywsom hefyd yn ymwneud â diffyg dealltwriaeth o ddiben a chynnwys y cymhwyster, a'r anghysondeb yn y modd y caiff ei ddarparu ledled Cymru.

Er i ni ganfod bod dealltwriaeth o fagloriaeth Cymru ar gynnydd mewn rhai ardaloedd, mae cyflogwyr a phrifysgolion yn parhau i fod heb wybod digon am y cymhwyster. Ceir anghysondeb sy'n peri pryder rhwng canolfannau dysgu o hyd o ran eu hymagwedd at addysgu'r cymhwyster. Mae dyblygu ymdrech a gofynion asesu na ellir eu rheoli hefyd yn golygu bod athrawon a dysgwyr wedi ymlâdd, a hynny'n ddealladwy. Er mwyn i botensial bagloriaeth Cymru gael ei wireddu'n llawn, mae angen mynd i'r afael â'r materion hyn fel mater o flaenoriaeth. Mae'n hanfodol fod Llywodraeth Cymru yn gwneud datganiad cliriach am ei gweledigaeth ar gyfer bagloriaeth Cymru yn seiliedig ar ganllawiau sy'n rhoi manylion am ei disgwyliadau mewn perthynas â chyflwyno'r cymhwyster. Felly rwy'n croesawu cadarnhad y Gweinidog fod Llywodraeth Cymru yn adolygu'r canllawiau sydd ar gael ar fagloriaeth Cymru a'r ffordd y caiff ei darparu, ac y bydd yn cyhoeddi canllawiau cliriach maes o law.

Rydym hefyd yn credu y dylai Llywodraeth Cymru a Cymwysterau Cymru weithio gyda'i gilydd i gyflwyno ymgyrch sy'n canolbwyntio ar godi ymwybyddiaeth wedi'i hanelu'n benodol at fusnesau a sefydliadau addysg uwch. Os caiff y sgiliau a ddatblygir o dan fagloriaeth Cymru eu deall yn well gan y sectorau hynny, bydd yn helpu i sicrhau eu hymgysylltiad a'u cefnogaeth. Rydym yn cydnabod y gwaith y mae Cymwysterau Cymru eisoes wedi'i wneud yn hyn o beth ac rydym yn falch fod ymateb y Gweinidog wedi dangos bod Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos yn awr gyda Cymwysterau Cymru a CBAC ar ddatblygu cynllun cyfathrebu ar y cyd i helpu i sicrhau bod prifysgolion a chyflogwyr yn deall y sgiliau y mae dysgwyr yn eu datblygu wrth ymgymryd â'r cymhwyster hwn.  

Canfu'r pwyllgor fod yna ddiffyg eglurder ynghylch ystyr a gweithrediad polisi Llywodraeth Cymru o fabwysiadu bagloriaeth Cymru yn gyffredinol. Er bod rhai canolfannau dysgu yn mabwysiadu ymagwedd orfodol tuag at eu meysydd astudio, nid yw eraill yn gwneud hynny. Mewn llawer o achosion, mae'r amrywioldeb hwn wedi arwain at ymdeimlad o annhegwch ac at sefyllfa lle mae rhai dysgwyr yn symud o un sefydliad i'r llall yn syml er mwyn osgoi bagloriaeth Cymru. Mae hefyd wedi arwain at ganfyddiad y gallai'r gofyniad i wneud bagloriaeth Cymru gyfyngu ar ddewisiadau pobl ifanc yn y dyfodol ac o ganlyniad, y gallai effeithio ar eu hawliau. Roedd ein hargymhelliad yn galw ar Lywodraeth Cymru, fel mater o flaenoriaeth, i gyhoeddi canllawiau cryfach a mwy manwl ar ei pholisi ar gyfer mabwysiadu'r cymhwyster yn gyffredinol. Credwn y dylai'r canllawiau nodi'n glir yr amgylchiadau lle gall dysgwyr gael eu heithrio rhag astudio'r dystysgrif her sgiliau.

Roeddem yn falch o weld bod Llywodraeth Cymru yn datblygu canllawiau wedi'u diweddaru ar fagloriaeth Cymru ac y bydd y polisi ar gyfer mabwysiadu bagloriaeth Cymru yn gyffredinol yn cael ei gynnwys yn y canllawiau hynny. Fodd bynnag, mae'r pwyllgor yn gobeithio ac yn disgwyl y bydd y canllawiau hynny'n cynnwys y manylion y galwasom amdanynt, a byddwn yn monitro datblygiad y canllawiau'n fanwl iawn. Mae'n hanfodol hefyd fod asesiad trylwyr a chynhwysfawr o'r effaith ar hawliau plant yn cael ei gynnal wrth ddatblygu'r canllawiau hynny.

Rydym wedi clywed bod cyflwyno bagloriaeth Cymru, ynghyd â diwygiadau addysg ehangach dros y blynyddoedd diwethaf, wedi arwain at roi pwysau ar amserlenni. O ganlyniad, ceir canfyddiad fod yr opsiynau a'r dewisiadau i ddysgwyr wedi lleihau. Er na ellir gwadu bod cyflwyno'r dystysgrif her sgiliau a'r diwygiadau addysg ehangach yn gadael llai o le yn yr amserlen ar gyfer agweddau eraill ar ddysgu, os cânt eu cynllunio a'u gweithredu'n effeithiol, credwn fod gan fagloriaeth Cymru botensial i ehangu sgiliau a phrofiadau dysgwyr.

Roedd lefelau priodol o hyfforddiant, datblygiad ac adnoddau ar gyfer y rhai sy'n gyfrifol am gyflwyno bagloriaeth Cymru hefyd yn bryder amlwg i lawer o'r rhai a roddodd dystiolaeth. Nid yw pryderon o'r fath wedi'u cyfyngu i'r cymhwyster penodol hwn a chlywodd y pwyllgor safbwyntiau tebyg mewn perthynas â diwygiadau addysg eraill. Credwn y gall Llywodraeth Cymru helpu i wella'r ffordd y caiff bagloriaeth Cymru ei chyflwyno drwy sicrhau bod addysg gychwynnol athrawon a datblygiad proffesiynol parhaus yn addas i'r diben o'i chyflwyno. Unwaith eto, rydym yn croesawu'r ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi derbyn ein hargymhellion yn hyn o beth.

Mae'r sector addysg yn wynebu cyfnod o ddiwygio ar raddfa nas gwelwyd o'r blaen. Gyda chymaint o newid ar y gorwel, mae'n hanfodol ein bod i gyd yn gweithio gyda'n gilydd i helpu i sicrhau bod ein dysgwyr yn cael yr addysg o safon y maent yn ei haeddu. Fel pwyllgor, byddwn yn monitro'r agenda ddiwygio honno'n fanwl, a bydd addysgu bagloriaeth Cymru yn chwarae rhan fawr yn hynny yn y dyfodol.

Mae'r pwyllgor yn gadarnhaol ynglŷn â chymhwyster bagloriaeth Cymru, ac os caiff y newidiadau a amlinellir yn ein hadroddiad eu cyflawni, credwn fod dyfodol disglair i fagloriaeth Cymru, a'i dysgwyr. Diolch yn fawr.  

Diolch ichi, Lynne, am gadeirio'r hyn a oedd, yn fy marn i, yn un o'r ymchwiliadau mwyaf pleserus a gawsom gyda'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg—yn y cyfnod y bûm i yno, beth bynnag—yn bennaf am ei fod wedi rhoi cyfle inni gasglu tystiolaeth yn uniongyrchol gan bobl ifanc gyda phrofiad, yn y gorffennol a'r presennol, ac wrth gwrs mae gwahanol fersiynau o'r fagloriaeth wedi bod ar waith ers amser, a'i chydrannau hefyd.  

Bydd yr Aelodau'n gwybod, wrth gwrs, ar sail y dystiolaeth a gyflwynwyd i'r pwyllgor, fod y Ceidwadwyr Cymreig wedi cyhoeddi eu polisi o gael gwared ar y fagloriaeth, ond nid yw'r adroddiad ei hun yn argymell hynny wrth gwrs. Ar y sail y bydd y Llywodraeth mewn grym am flwyddyn neu ddwy eto, rwy'n dal i ddisgwyl iddynt weithredu—a gweithredu ar frys mewn rhai achosion—yn sgil argymhellion byw'r pwyllgor.

Yn sicr, dylai pob elfen arall o'r cymhwyster fod wedi'u prif-ffrydio yn y cwricwlwm a'r cymwysterau presennol erbyn hyn ond roedd gennyf obeithion mawr, mewn gwirionedd, gyda'r dystysgrif her sgiliau ar ei ffurf ddiweddaraf, yn enwedig yr elfen her gymunedol ohoni. Nod yr her sgiliau yw datblygu sgiliau llythrennedd, rhifedd a digidol, yn ogystal â meddwl yn feirniadol, datrys problemau, sgiliau cynllunio a threfnu, creadigrwydd ac arloesedd, ac effeithiolrwydd personol. Ac mewn gwirionedd, pwy nad yw'n dymuno hynny i'n pobl ifanc? Buaswn yn dweud bod y sgiliau hyn yn hanfodol ar gyfer grymuso personol, cymunedau cydnerth, arweinyddiaeth effeithiol mewn gwaith a bywyd cyhoeddus, ac unrhyw obaith i economi Cymru hefyd, os caf ychwanegu hynny. Ond maent hefyd fwy neu lai yr un nodau ag ar gyfer y cwricwlwm newydd a dyna pam nad ydym ni fel Ceidwadwyr Cymreig yn credu bod angen y ddau arnom. Tynnaf sylw'r Aelodau yn benodol at argymhelliad 10, sy'n dweud, yn ei hanfod, dysgwch o gamgymeriadau'r fagloriaeth a sicrhewch eich bod yn cael y cwricwlwm newydd yn iawn.  

Mae cipolwg sydyn ar yr argymhellion yn rhoi blas o'r problemau parhaus—clywsom am rai gan Lynne eisoes: yr angen am ddatganiad o weledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer y fagloriaeth; arweiniad ynghylch disgwyliadau o ran darparu adnoddau—rwy'n falch o weld symud ar hynny; ymgyrch codi ymwybyddiaeth i gynyddu dealltwriaeth; eglurder ynglŷn ag a yw'n orfodol ai peidio; eglurder ynglŷn ag a yw myfyrwyr ôl-16 yn dewis astudio lle nad yw'r fagloriaeth yn orfodol; gwell dealltwriaeth o effaith y llwyth gwaith ar iechyd meddwl a lles dysgwyr; a gwell dealltwriaeth o effaith y fagloriaeth ar opsiynau eraill yn y cwricwlwm. Mae hwn yn gymhwyster sydd wedi bod gyda ni ers tro erbyn hyn, felly mae hynny'n llawer o bryderon i fod yn dal i godi yn ei gylch.  

Yr wythnos diwethaf, cyfarfûm â myfyrwyr yn Ysgol Gyfun Gymraeg Llangynwyd a oedd yn gweld gwerth gwirioneddol i'r her sgiliau. Dyma ysgol sy'n gwbl ymrwymedig i'r fagloriaeth ac mae ethos y cwricwlwm newydd, mewn gwirionedd, eisoes yn cael ei deimlo a'i weithredu drwy'r ysgol honno. Ond nid oedd yn brofiad cyson ar draws Cymru. Cawsom dystiolaeth gymhellol gan ddysgwyr ledled Cymru—nawr, rydym yn derbyn ei bod yn anochel y bydd agweddau rhieni yn lliwio barn eu plant—ond profwyd y rhain ar wahân mewn gwaith a wnaethom hefyd. Pan arolygwyd pobl ifanc, roedd dros hanner y rheini a oedd yn astudio her sgiliau'r lefel sylfaen yn meddwl ei fod yn llai defnyddiol na chymwysterau eraill i'w paratoi ar gyfer gwaith a bywyd. Dyma yw pwrpas yr her sgiliau. Roedd dwy ran o dair ohonynt yn credu ei fod yn cymryd mwy o amser, er bod y rhan fwyaf o'r farn nad oedd yn fwy na'n llai anodd nag astudiaethau traddodiadol.  

Mae'r un peth yn wir am dystysgrif her sgiliau'r lefel genedlaethol, er  bod 70 y cant o'r myfyrwyr yn yr achos hwn yn credu ei bod yn cymryd gormod o amser. Roedd y ffaith bod myfyrwyr ôl-16 yn teimlo yr un peth yn ddigon i fy argyhoeddi i, yn enwedig gan fod traean ohonynt yn dweud eu bod yn meddwl ei fod yn llai anodd na safon uwch, er ei fod yn cymryd mwy o amser—roedd dwy ran o dair ohonynt yn credu hynny. A dylai hynny beri pryder inni, rwy'n credu, oherwydd gwerthir y fagloriaeth i brifysgolion fel cymhwyster sy'n gyfwerth â safon uwch, ond os yw'n cael ei ddefnyddio gan rai prifysgolion fel rheswm dros ostwng graddau mynediad eraill, a bod cynlluniau eraill yn cynnig graddau is i ymgeiswyr os ydynt yn rhoi blaenoriaeth i'r brifysgol benodol honno yn eu ceisiadau UCAS, mae angen inni feddwl am hynny, gan fod gostwng gofynion mynediad yn arwydd gwael i'r sector addysg uwch yn fwy cyffredinol. Ac mae cyfeirio at y fagloriaeth fel ffactor sy'n ysgogi hynny yn fy mhoeni mewn gwirionedd, yn hytrach na rhoi hyder i mi yn ei gadernid—  

A wnewch chi ildio?

O'r gorau—os byddwch yn hael.

Fe fyddaf.

Diolch yn fawr iawn. Fe fyddaf yn gyflym iawn. O'r ymweliad ag Ysgol Gyfun Gymraeg Llangynwyd—ac rwy'n ymweld â'r ysgol yn fuan am fy mod yn gwybod eu bod yn gryf iawn y tu ôl i fagloriaeth Cymru—roeddwn yn meddwl tybed beth a ddysgoch y gallwn i ei ddysgu pan af yno am yr hyn y maent yn ei wneud yn dda iawn y gallwn ei drosglwyddo i ysgolion eraill?

Gallai hyn gymryd amser. Mae gennych athrawon yno sy'n gefnogol iawn i'r egwyddor. Maent wedi gwneud eu datblygiad proffesiynol parhaus er mwyn gwneud yn siŵr eu bod mewn sefyllfa i ddatblygu a chyflwyno bagloriaeth mewn ffordd sy'n berthnasol i'r disgyblion hefyd, ac maent wedi edrych ar y gymuned lle maent yn gweithio i weld sut y gallant ddefnyddio'r rhyddid i gymhwyso'r fagloriaeth er mwyn cael hyn yn iawn. Dyma'n union sut y gallai'r cwricwlwm newydd fod, ond fel y clywsom, cawsom dystiolaeth gan fyfyrwyr mewn ysgolion eraill, a oedd yn cael gwybod beth i'w astudio yn y bôn: 'Gwnewch ychydig bach yn ychwanegol i'r hyn a wnaethoch ar y lefel ôl-16 dyna i gyd, ychwanegwch ddarnau o waith rydych eisoes wedi'i wneud.' Nid dyna sut y dylai'r fagloriaeth weithio.

Felly, os byddwch yn amyneddgar â mi, Ddirprwy Lywydd, rydym wedi clywed rhywfaint o hyn: dim digon o amser, dyblygu gwaith a wnaed mewn blynyddoedd cynharach, lleihau amser ar gyfer astudiaethau eraill, ymddengys nad yw marcio'n gymesur â'r ymdrech sydd ei hangen—dyma lais disgyblion a myfyrwyr. Ac nid yw'n fater o fethu gwerthfawrogi'r sgiliau, ond yn hytrach, mae'r broses o'u cyflawni'n gallu bod yn aneffeithlon, yn anghymesur, yn anghyson a heb ei gwerthfawrogi gan gyflogwyr ac mewn rhai achosion, gan addysg bellach ac addysg uwch.

Hoffwn orffen, os caf, Ddirprwy Lywydd, gydag ansicrwydd y Llywodraeth ynglŷn ag a ddylai'r fagloriaeth fod yn orfodol. Chwiliai'r pwyllgor am eglurder, ond efallai y gallwch gadarnhau, Weinidog, eich bod yn cytuno na allwch ei wneud yn orfodol ar lefel ôl-16. Gwelaf yn awr fod colegau'n cael mwy o arian i'w darparu—mae athrawon yn dweud wrthyf ei bod yn ddrutach i'w darparu na safon uwch—felly mae hynny'n beth da. Ond mae hynny'n rhoi'r colegau nad yw eu myfyrwyr am wneud hyn dan rywfaint o anfantais ariannol erbyn hyn, onid yw? O leiaf ar gyfer y ddwy flynedd lle mae'r myfyrwyr newydd gychwyn ar raglen lle nad ydynt wedi dewis y fagloriaeth.

Rwyf am wneud y pwynt olaf hwn. Os yw arian yn cael ei ddefnyddio fel cymhelliad i fyfyrwyr wneud y cymhwyster hwn fel cymhwyster ychwanegol, yn hytrach na chymhwyster amgen, gall hyn greu amheuaeth ynglŷn â'r ffordd y caiff lles meddyliol myfyrwyr ei flaenoriaethu, ac fel y gwyddoch, Weinidog, mae ein pwyllgor wedi bod â digon i'w ddweud am hynny.

Credaf fod Cadeirydd y pwyllgor, Lynne Neagle, wedi crynhoi barn y pwyllgor yn berffaith ar rai o'r materion allweddol a godwyd gennym, ac roedd cryn fanylder ynghylch y materion y teimlem eu bod yn berthnasol i hyn. Felly, nid af yn ôl dros y pethau hynny, ond yn hytrach, rwyf am grybwyll rhai argymhellion. Ond fel plentyn yr 1980au, buaswn yn dweud bod yn rhaid bod 'Bacc to the Future' yn un o'r adroddiadau pwyllgor gorau a gawsom erioed. [Chwerthin.]

Mae'r Gweinidog yn nodi yn ei chyflwyniad i'w hymateb i'r adroddiad fod cynnwys y fanyleb yn cynnig dewis o fodelau cyflwyno i ysgolion, felly gellir mynd ati i ymdrin â gofynion y cwricwlwm mewn ffordd greadigol. Dyna mae hi'n ei ddweud, ac rwy'n credu bod hynny'n gweddu'n fawr i ddull y cwricwlwm newydd o weithredu a datblygiad y cwricwlwm newydd a'r modd y caiff hwnnw ei weithredu hefyd, felly mae yna elfen gyfatebol yn hynny o beth. Ac rwy'n credu bod Suzy Davies wedi crybwyll hynny yn rhai o'r pethau a ddywedodd am y ffordd y mae'n datblygu.

Ond mae hynny hefyd yn codi'r cwestiwn—. Nid wyf am adleisio gormod o'r hyn a ddywedodd Suzy, ond i ba raddau yr ydym yn cydbwyso annibyniaeth ysgolion, colegau a darlithwyr unigol yn erbyn yr angen am gysondeb yn y cymhwyster drwyddo draw? Mae honno'n her amlwg y gall y gwahanol ddulliau gweithredu hefyd arwain at ddiffyg cysondeb yn y dulliau o gyflwyno bagloriaeth Cymru, ac felly gall arwain at danseilio'r ddarpariaeth. Mae argymhellion 8 a 10 yn cyffwrdd â hynny, yn yr ystyr eu bod yn galw am—ac mae'r Llywodraeth wedi derbyn hyn—gwerthuso parhaus a dysgu am effaith bagloriaeth Cymru ar ddiwygiadau addysg eraill a'r newid ehangach sy'n digwydd i'r cwricwlwm ar hyn o bryd. Bydd y Gweinidog yn gwybod fy mod wedi trafod y profiadau y mae ysgolion wedi'u cael gyda'r materion ehangach hynny gyda hi. Mae'n galonogol fod y Gweinidog wedi derbyn y ddau argymhelliad hwnnw, sef argymhellion 8 a 10.

Cefais gyfarfod gyda ColegauCymru yn ystod yr ymchwiliad ac ar ôl hynny i drafod rhai o'r pryderon a allai fod ganddynt a fyddai'n cael eu codi yn yr adroddiad ond hefyd yn fwy cyffredinol. Nodwyd argymhelliad 7 ganddynt ynglŷn â'r pryderon ynghylch iechyd meddwl a lles dysgwyr. Dywedodd ColegauCymru hefyd eu bod yn ymwybodol o ddysgwyr sydd o bosibl yn cael trafferth ymdopi â gofynion bagloriaeth Cymru, eu prif gymwysterau dewisol, yn ogystal ag ailsefyll Saesneg, Cymraeg neu fathemateg TGAU yn arbennig. Ac mae'n llawer i'w wneud a gallai gael effaith niweidiol ar les y dysgwyr yn ogystal â'u gallu i gyflawni'r fagloriaeth Gymreig uwch yn hytrach na'r dystysgrif her sgiliau, ac mae'r Gweinidog wedi derbyn yr argymhelliad hwnnw ac yn cyfeirio at y cyd-grŵp gorchwyl a gorffen Gweinidogol, a chredaf mai hwn yw'r un y mae Cadeirydd y pwyllgor yn aelod ohono. Credaf y byddai'n ddefnyddiol cael ychydig mwy o fanylion ynglŷn â beth yn union sy'n cael ei wneud mewn perthynas â bagloriaeth Cymru drwy'r pwyllgor hwnnw.

Ac yn olaf, soniodd ColegauCymru hefyd am y newidiadau i'r ffordd y caiff bagloriaeth Cymru ei hariannu yn y flwyddyn academaidd nesaf. Os nad yw colegau addysg bellach yn cofrestru dysgwyr ar gyfer y cymhwyster, dywedasant y byddant yn colli cannoedd o bunnoedd y dysgwr, er nad yw'r sefyllfa hon yn berthnasol i ysgolion. Dyma a ddywedasant wrthyf. Ac yn y pen draw, mae cyllid yn ysgogi ymddygiad mewn perthynas â dewisiadau, felly gallech weld gwahaniaeth rhwng ymagwedd addysg bellach ac ysgolion tuag at fagloriaeth Cymru. Nid oedd yr adroddiad yn ymdrin â'r mater yn uniongyrchol, ond credaf y byddai'n ddefnyddiol cael ymateb gan y Gweinidog ar hynny hefyd.

Roeddwn ar y pwyllgor ar y dechrau pan benderfynwyd gwneud yr adroddiad hwn ac ystyriwyd rhywfaint o'r gwaith cwmpasu cychwynnol a nodwyd yr hyn a ddisgrifiodd y Cadeirydd fel rhai o'r pryderon a oedd yn cymell y pwyllgor i wneud hyn, ond nid wyf wedi cael y fantais o eistedd drwy'r dystiolaeth, sydd, i rai o aelodau'r pwyllgor o leiaf, fel pe bai wedi lliniaru o leiaf rai o'r pryderon a fynegwyd. Fodd bynnag, ar yr un pryd, mae'r Ceidwadwyr wedi newid eu polisi yn amlwg i gael gwared ar fagloriaeth Cymru. Ac rwyf wedi darllen yr adroddiad hwn yn ofalus ar ran ein grŵp, ond rydym yn dal i ystyried beth ydym am i'n polisi fod ar hyn wrth symud ymlaen.

Rwy'n meddwl tybed ai un o'r heriau allweddol ynghylch hyn yw egluro beth yw bagloriaeth Cymru, a chyfeiriodd Hefin at ddechrau'r teitl Saesneg, 'Bacc to the Future', ac roeddwn yn mynd i ganmol y pwyllgor ar hynny, ond wedyn cawn, 'Statws cymhwyster Bagloriaeth Cymru' ar ei ôl, a chredaf fod hynny'n awgrymu rhywfaint o ansicrwydd o leiaf ynglŷn â beth ydyw, ac nid wyf yn siŵr i ba raddau y mae'r adroddiad yn ateb hynny, er fy mod yn credu ein bod wedi cael un neu ddau ddatganiad defnyddiol yn ymateb y Gweinidog.

Roeddwn i'n meddwl ei fod yn adroddiad da yn gyffredinol, ond roedd un man a oedd yn ddiffygiol, o'r hyn a ddarllenais i o leiaf—roeddwn i'n meddwl mai dim ond disgrifio cyd-destun bagloriaeth Cymru a wnâi mewn un man, nid wyf yn credu ei fod yn nodi'n glir y gwahaniaeth rhwng y lefel sylfaen a'r lefel genedlaethol. Mae'n cyfeirio at y gwahaniaeth wrth raddio'r dystysgrif her sgiliau, ond nid yr angen i gael y pum TGAU ar y meini prawf priodol ar lefel C neu uwch ar gyfer y lefel genedlaethol. Ond wedyn ar gyfer y lefel sylfaen, dim ond cael y TGAU, felly G—[Anghlywadwy.] Ond os edrychwch ar yr hyn a elwir wedyn yn fagloriaeth Lloegr, credaf fod honno'n rhoi her bellach eto inni egluro bagloriaeth Cymru, a'r ffaith eu bod wedi gosod honno ar bum TGAU lefel C neu uwch neu bump neu uwch yn Lloegr yn awr, ac mae'n rhaid i hynny gynnwys Saesneg a mathemateg ac mae ychydig yn fwy penodol o ran y tri arall, o leiaf—rwy'n poeni bod hynny'n rhoi'r argraff i rai, efallai, nad ydynt yn edrych arno mor fanwl ag y gallwn ei drafod heddiw, efallai nad yw bagloriaeth Cymru mor uchel ei safon â'r fagloriaeth Seisnig am fod gennym y lefel sylfaen is hon nad yw ond yn gofyn am lefel G yn hytrach nag C neu radd gyfatebol.

Credaf hefyd nad ydym yn llwyddo i egluro neu farchnata elfen y dystysgrif her sgiliau, ac mewn egwyddor o leiaf, mae'n fy nharo fel syniad da. Pan fydd pobl yn edrych ar fagloriaeth Cymru, a hyd yn oed yn rhai o'n sgyrsiau heddiw, pan ddywedwn 'y fagloriaeth' neu 'fagloriaeth Cymru', rwy'n credu bod hynny'n nifer fawr o bethau mewn gwirionedd, ac mae rhan ohono'n ymbarél sy'n disgrifio lefel fach iawn o gymwysterau eraill, ac yna mae gennych y dystysgrif her sgiliau sy'n unigryw i fagloriaeth Cymru, ac rwy'n credu bod y prosiect estynedig 50 y cant a'r hyn y mae'n ceisio ei wneud i ganiatáu mwy o opsiynau i'r myfyriwr o ran yr hyn y maent yn ei wneud yn hynny, a rhywbeth sy'n wirioneddol sylweddol a phrosiect estynedig i ddatblygu eu sgiliau, mae hynny mewn egwyddor yn fy nharo i fel rhywbeth a allai weithio'n dda. Ac rwy'n credu hefyd ei fod yn rhywbeth y gall dysgwyr siarad amdano mewn cyfweliadau â phrifysgolion a'i ddefnyddio er eu budd yn y datganiad personol hwnnw. Ond nid wyf yn meddwl ei fod yn cael ei ddeall yn ddigon da gan brifysgolion a chyflogwyr ac i raddau, gan rieni, fod y dystysgrif her sgiliau'n rhywbeth ychwanegol yr ydym yn ei wneud yng Nghymru sydd o bosibl yn beth go iawn y gallant ei werthu, ac nid yw'n glir sut y mae'n berthnasol i'r ymbarél sydd wedyn yn rhoi'r fagloriaeth Cymreig sy'n ei gynnwys, yn enwedig pan fydd gan bobl ganfyddiad, i raddau o leiaf, o'r hyn yw'r fagloriaeth Seisnig a'r hyn nad ydyw hefyd. Ac rwy'n meddwl bod honno'n her go iawn i ni werthu ac egluro hynny. Ac mae rhai o'r pethau y tynnodd Suzy sylw atynt o ran yr hyn mae dysgwyr yn ei ddweud am y cymhwyster yn ychwanegu at yr anhawster hwnnw. Nid wyf yn gwbl barod i ddweud, 'Nid yw'n iawn', ond mae gennyf bryderon yn ei gylch.

Ar un maes, credaf fod ymateb y Gweinidog yn ddefnyddiol iawn pan ddywed

'Nid yw Bagloriaeth Cymru yn bwnc statudol yn y cwricwlwm cenedlaethol, ac felly nid yw'n orfodol i bob disgybl', ni waeth pa arweiniad y gallai fod yn ei adolygu neu'n ei gyflwyno. Mae hynny wedi'i gofnodi—datganiad clir iawn.

Bydd y Gweinidog yn cofio un achos arbennig a gefais yn fy etholaeth lle roedd hi a'i huwch dîm o gymorth mawr, sef achos dysgwr a oedd yn gwneud safon uwch, yn gwneud cais i Gaergrawnt, dysgwr a oedd eisoes yn gwneud pedwar pwnc safon uwch, yn ceisio gwneud lefelau papur arholiad chweched tymor i Gaergrawnt hefyd, ac roedd yn ei chael hi'n anodd iawn cynnwys bagloriaeth Cymru—hynny yw, elfen y dystysgrif her sgiliau uwch—ac roedd ei ysgol yn dweud wrtho, 'Wel, mae'n orfodol, neu o leiaf mae'n ofynnol, a hynny oherwydd yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddweud.' Ac nid oedd yn hawdd iddo gytuno i hynny ar lefel ysgol, a diolch i ymyrraeth y Gweinidog, cawsom ganlyniad llwyddiannus i'r unigolyn hwnnw sydd bellach yng Nghaergrawnt, a llongyfarchiadau iddo.

Ond rwy'n meddwl bod gennym ddatganiad mwy defnyddiol yma, ond trueni na allwn wneud yn well am werthu'r dystysgrif sgiliau a'r elfen honno. Ac rwy'n gofidio bod y posibilrwydd o gael bagloriaeth Cymru A i G, ond nid yn y fagloriaeth Seisnig, yn rhoi'r argraff i rai pobl fod pobl sy'n cael y lefel genedlaethol neu uwch yn dioddef yn annheg, mewn cymhariaeth, os yw pobl dan yr argraff y gallai bagloriaeth Cymru fod yn haws na'r un Seisnig o ran ansawdd y cymhwyster, a bod y fagloriaeth Seisnig ei hun yn debyg iawn i'r dangosydd perfformiad y mae'r Gweinidog newydd benderfynu nad yw'n mynd i ddwyn ysgolion i gyfrif amdano mwyach.

O ddarllen yr adroddiad ac ymatebion y Llywodraeth, gellid maddau i chi am feddwl mai'r broblem y mae'r Llywodraeth yn ei hwynebu gyda bagloriaeth Cymru yw nad yw colegau'n deall yn iawn beth ydyw. Fodd bynnag, o edrych ar rywfaint o'r wybodaeth yn yr adroddiad llawn, mae'n glir mai'r broblem go iawn y mae Llywodraeth Cymru yn ei hwynebu yw bod prifysgolion a gweithwyr proffesiynol ym maes addysg yn deall bagloriaeth Cymru ond nad ydynt yn ei hoffi'n fawr iawn.

Archwiliodd Prifysgol Durham fagloriaeth Cymru yn fanwl yn 2016 ar ôl iddi gael ei newid flwyddyn ynghynt, a daeth i'r casgliad nad oedd yn cyfateb i safon uwch ac na fyddent yn ei hystyried yn rhan o gais darpar fyfyriwr. Lle mae colegau'n barod i'w derbyn, maent yn aml yn atodi at hynny na fyddent yn ei derbyn fel cymhwyster i gael mynediad i'r cyrsiau pen uchaf fel meddygaeth.

Mae hyd yn oed prif weithredwr Cymwysterau Cymru, Philip Blaker, yn dweud mai tair safon uwch ynghyd ag elfen tystysgrif her sgiliau bagloriaeth Cymru yw'r ateb gorau i ddysgwyr, ond mae hynny'n golygu bod llawer o'r fagloriaeth yn ddibwynt i bob pwrpas. Mae'r rhan fwyaf o brifysgolion—[Torri ar draws.] Na. Nid oes gennyf lawer o amser, Hefin.

Mae'r rhan fwyaf o brifysgolion yn gwneud cynigion ar sail tair safon uwch, ac mae'n debygol fod y cyrsiau sy'n gofyn am fwy yn gyrsiau yn y pen uchaf y mae colegau wedi dweud na fyddant yn derbyn bagloriaeth Cymru ar eu cyfer. Felly, gall cefnogwyr bagloriaeth Cymru ddweud tan ddydd Sul y Pys fod y cymhwyster yn gyfwerth â safon uwch, ond y ffaith amdani yw bod y rhan fwyaf o brifysgolion i'w gweld yn anghytuno. Ac maent yn anghytuno, nid oherwydd diffyg dealltwriaeth o'r cymhwyster, ond oherwydd eu bod yn ei ddeall.

Mae'n destun gofid fod ymchwil gan Brifysgol Caerdydd yn dangos bod myfyrwyr sydd â bagloriaeth Cymru yn aml yn perfformio'n waeth yn y brifysgol na myfyrwyr eraill, ac mae hynny'n gwneud i mi feddwl tybed a yw'r cymhwyster—[Torri ar draws.] Os ydych yn amau hynny, gofynnwch i Brifysgol Caerdydd. Mae'n gwneud i mi feddwl a yw'r cymhwyster yn rhoi taith haws i fyfyrwyr na safon uwch ac yn eu gadael heb baratoi digon ar gyfer pa mor anodd yw cyrsiau israddedig. [Torri ar draws.] Yn sicr, byddai'n un esboniad pam fod swyddogion derbyniadau mewn prifysgolion—[Torri ar draws.]—yn gyndyn o'i drin fel cymhwyster safon uwch llawn. Nid wyf yn ildio, mae'n ddrwg gennyf. Felly, nid yw'n syndod ein bod yn ei chael hi'n anodd gwerthu bagloriaeth Cymru i fyfyrwyr pan fo'r holl dystiolaeth yn awgrymu ei bod yn wrthgynhyrchiol. Er mwyn gallu agor holl ddrysau dysgwyr o Loegr, byddai'n rhaid i ddisgybl o Gymru astudio ar gyfer tair safon uwch a bagloriaeth Cymru. [Torri ar draws.] A oes rhaid i mi godi fy llais?

A hoffech dderbyn ymyriad i'ch arbed rhag codi eich llais?

Ac nid ydynt yn cael lle ar y cyrsiau gorau. Mae'n amlwg, ar hyn o bryd, y bydd hi bob amser yn well i ddysgwr wneud safon uwch yn lle bagloriaeth Cymru. [Torri ar draws.] Caewch eich ceg, Huw.

Na, na. Mae'n ddrwg gennyf. Rhaid ichi dynnu hynny'n ôl. Dadl yw hon. [Torri ar draws.] Na, mae'n ddrwg gennyf, naill ai eich bod yn tynnu hynny'n ôl neu'n ystyried—

[Anghlywadwy.]—gweiddi a heclo arnaf ers y foment yr agorais fy ngheg.

Ie, ac mae hynny'n rhan o ddadl. Rwy'n synnu na fyddech wedi—[Torri ar draws.] Nid wyf yn mynd i—

Ni allwn glywed fy hun yn meddwl hyd yn oed.

Mae'n ddrwg gennyf, nid wyf am eich cael yn gweiddi'r hyn rydych newydd ei weiddi ar draws y Siambr. Ystyriwch hynny a pharhewch.

Wel, mae'n ddrwg gennyf fod yn rhaid i mi ddweud wrth Huw am gau ei geg.

Nid wyf am gael hynny, mae'n ddrwg gennyf. Naill ai parhewch â gweddill eich araith ac anwybyddu'r synau o'r ochr, neu gallwch eistedd ac fe symudwn ymlaen.

Iawn, fe wnaf. Fe wnaf eu hanwybyddu.

Mae'r adroddiad ei hun yn gwneud rhai argymhellion dilys mewn perthynas â gwerthu bagloriaeth Cymru, ond mae'n ymddangos ei fod yn ceisio gwerthu cynnyrch nad oes galw amdano. Gofynnwyd i Gydffederasiwn Diwydiant Prydain a'r Ffederasiwn Busnesau Bach am fewnbwn ond fe wnaethant wrthod gwneud hynny, fel y gwnaeth Prifysgolion Cymru. Mae gan bob un o'r sefydliadau hyn ddiddordeb mawr yng nghymwysterau pobl ifanc, ac mae'r datgysylltiad bwriadol o'r drafodaeth yn siarad cyfrolau am eu barn hwy ar fagloriaeth Cymru.

Buaswn yn bryderus iawn felly pe bawn yn meddwl bod camau wedi cael eu cymryd i wneud bagloriaeth Cymru'n rhan orfodol o addysg ein pobl ifanc. Mae'r holl dystiolaeth sydd ar gael yn dangos bod problemau difrifol gyda'r cymhwyster nad oes ganddynt ddim oll i'w wneud â diffyg ymwybyddiaeth ohono, ond i'r gwrthwyneb mewn gwirionedd. Nid yw hynny'n golygu na allai fod yn gymhwyster defnyddiol yn y dyfodol, yn enwedig pe bai'r Llywodraeth yn gofyn i brifysgolion Grŵp Russell am eu cymorth i'w lunio, ond nid yw wedi cyrraedd yno eto, ac fel y cyfryw ni ddylid ei werthu i ddisgyblion fel rhywbeth sy'n cyfateb i safon uwch ac yn sicr ni ddylid ei orfodi arnynt. Dylem weithio i gyflawni'r gorau i'n dysgwyr fel bod cymaint o ddrysau ar agor iddynt ag sy'n bosib. Mae gwthio bagloriaeth Cymru arnynt neu orliwio ei rhinweddau er mwyn cynyddu'r nifer sy'n ei hastudio i'w weld fel pe bai'n ceisio dilyn agenda wahanol i'r un sy'n rhoi'r dyfodol gorau posibl i'n dysgwyr. Mae'n werthu cath mewn cwd iddynt i bob pwrpas. Wedi dweud hynny, rwy'n credu y dylid rhoi clod i'r Gweinidog am dderbyn a gweithredu argymhellion y pwyllgor. Diolch.

Da iawn, Michelle, am barhau.

Diolch.

Mae cymryd rhan yn yr ymchwiliad hwn i gymhwyster diwygiedig bagloriaeth Cymru yn sicr wedi bod yn agoriad llygad i mi, ac roedd rhai o ganfyddiadau'r adroddiad yn bwysig iawn. Amlygwyd nifer o enghreifftiau o ganfyddiadau gwael o fagloriaeth Cymru, er enghraifft, y ffaith bod 66 y cant yn credu nad yw bagloriaeth Cymru yn werthfawr i yrfaoedd yn y dyfodol; dealltwriaeth o'r cymhwyster gan brifysgolion yn gostwng y tu hwnt i ffiniau Cymru; ac mae amrywiaeth fawr yn y modd y caiff y cymhwyster ei gyflwyno mewn ysgolion a cholegau, gyda rhai yn ei drin fel pwnc llenwi, a diffyg cysondeb llwyr o ran amserlennu ledled Cymru.

Ni fydd yn syndod, felly, ein bod ni fel pwyllgor wedi nodi mai un mater allweddol yw diffyg dealltwriaeth o'r cymhwyster ymhlith rhieni, cyflogwyr a gweithwyr proffesiynol ym maes addysg. Bedair blynedd yn ddiweddarach, mae'n dal i fod angen i Lywodraeth Cymru esbonio mewn modd symlach beth yn union yw'r cymhwyster.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Na, mae'n ddrwg gennyf, Hefin. O, o'r gorau, fe dderbyniaf ymyriad—ewch ymlaen. [Chwerthin.]

Nid wyf yn bwriadu ymosod ar neb o gwbl. Rwy'n teimlo bod cywair y ddadl yn troi'n gwbl negyddol am fagloriaeth Cymru, er bod y dystiolaeth a gawsom yn fwy cynnil na hynny mewn gwirionedd. Rwy'n credu bod yr hyn a ddywedodd Michelle yn gyfan gwbl ar yr ochr negyddol, ond mewn gwirionedd fe welsom safbwyntiau llawer mwy cadarnhaol hefyd.

O'r gorau. Wel, gyda phob dyledus barch, fe wnes i dderbyn yr ymyriad ac felly nid yw'n ymwneud â'r hyn a ddywedodd Michelle, ond â'r hyn rwyf fi'n ei ddweud. A chyda phob dyledus barch, dyma a welais i wrth wrando ar y dystiolaeth. Cyfarfuom â disgyblion, cyfarfuom ag athrawon, cyfarfuom â phenaethiaid, cyfarfuom â rhieni—cyfarfuom â phawb, ac a dweud y gwir, roedd yr adborth yn fy synnu'n fawr, oherwydd roeddwn yn meddwl y byddai'n llawer mwy cadarnhaol na'r hyn ydoedd mewn gwirionedd.

Felly, bedair blynedd yn nes ymlaen, mae angen i Lywodraeth Cymru esbonio mewn termau symlach yr hyn y mae'r—rwyf wedi dweud hynny i gyd [Chwerthin.]. Fodd bynnag, mor bell â hyn i mewn, rhaid gofyn a yw'n rhesymol taflu mwy o arian at gymhwyster—a rhaid ei ddweud, i fod yn deg—y mae llawer yn eu gasáu. Yn wir, er gwaethaf yr ymgyrch, rwy'n amau a fydd byth ddigon o ddealltwriaeth a chysondeb i wneud bagloriaeth Cymru yn llwyddiant. Mae llawer o waith i'w wneud yma os yw'n mynd i barhau. Er enghraifft, rydych wedi derbyn argymhelliad 1 a'r angen am ddatganiad cliriach i'w ategu gan ganllawiau sy'n manylu ar ddisgwyliadau mewn perthynas â chysondeb o ran y dull o gyflwyno'r cymhwyster, ac rydych wedi derbyn argymhelliad 5, ond eto rydych yn dal i ddisgwyl i benaethiaid ddefnyddio eu barn broffesiynol i benderfynu ar y rhaglen ddysgu gywir ar gyfer eu dysgwyr.

Yn amlwg, gallai'r diffyg cysondeb ac eglurder barhau, yn enwedig mewn perthynas â mabwysiadu'r cymhwyster yn gyffredinol.

A wnaiff yr Aelod ildio?

O, o'r gorau 'te.

A gaf fi egluro, pan mae hi'n dod i gasgliadau negyddol yn gyffredinol ynghylch bagloriaeth Cymru, a yw'n cyfeirio'n benodol at y dystysgrif her sgiliau, neu a yw'n cyfeirio at yr ymbarél, oherwydd mae'r holl gymwysterau eraill hyn ar gyfer yr ymbarél yn cael eu hastudio beth bynnag, felly ym mha synnwyr y byddech am gael gwared arnynt?

Pan wnaethom gyfweld â'r disgyblion eu hunain, nid oedd rhai wedi'i gymryd am eu bod wedi cael eu hannog i beidio gan eu ffrindiau a ddywedodd mai'r dystysgrif her sgiliau oedd un o'r prif ystyriaethau naill ai pam nad oeddent am wneud y fagloriaeth neu'n ei chael yn heriol ac yn anodd pan fyddent yn ei gwneud. Dyna'r union bwynt a wnaethant, ond mae nifer o resymau eraill gyda bagloriaeth Cymru: y ffordd y caiff ei gweld, athrawon heb gael eu hyfforddi i gyflwyno bagloriaeth Cymru—a dywedodd athrawon wrthym mewn gweithdai yr hoffent ei gweld yn dod i ben. Felly, daeth tystiolaeth go gryf o hynny. Felly, mae'n llu o resymau—nid dim ond un.

Nid oes rheswm pam na ellir cyflawni hyn drwy ddefnyddio arolygon, felly tybed a yw'r petruso ar ran Llywodraeth Cymru yn arwydd o beth nerfusrwydd ynglŷn â'r hyn y bydd y canlyniadau'n debyg o ddangos.

Yn ogystal â thystiolaeth o atgasedd disgyblion at y cymhwyster, mae ein gwaith wedi gweld ei fod yn cael effaith ar athrawon. Mae'n ymddangos bod yr hyfforddiant yn annigonol; nid oes digon o hyder gan rai athrawon i'w gyflwyno. Er eich bod wedi derbyn argymhelliad 9, mae'n ddiddorol nodi eich sylw fod y sgiliau a'r addysgeg wrth addysgu'r cwricwlwm newydd yn cyd-fynd yn agos ac y gellir eu trosglwyddo i addysgu cymhwyster bagloriaeth Cymru. Mae'n golygu bod gennym athrawon mewn ysgolion uwchradd ledled Cymru sydd bellach yn poeni am gyflwyno bagloriaeth Cymru a'r cwricwlwm newydd. Mae hyn bellach yn cael ei weld fel pwysau arall eto ar ein hathrawon.

Credaf o ddifrif ei bod yn bryd ystyried lleihau'r pwysau, ac i Lywodraeth Cymru ystyried o ddifrif y galwadau a wnaed yn flaenorol gan fy nghyd-Aelod Suzy Davies AC i ailedrych ar fagloriaeth Cymru i weld a yw'n addas mewn gwirionedd i'n myfyrwyr yng Nghymru ar gyfer y dyfodol. Diolch.    

A gaf fi alw yn awr ar y Gweinidog Addysg, Kirsty Williams?

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd, a diolch ichi am y cyfle i drafod adroddiad y pwyllgor ar statws bagloriaeth Cymru. Roeddwn yn falch fod y dystiolaeth a gasglwyd gan y pwyllgor yn dangos y rhinwedd amlwg o gael pobl ifanc yn astudio bagloriaeth Cymru. Roeddwn yn falch fel Gweinidog Addysg Cymru, ac fel Lynne, rwy'n falch fel rhiant sydd â dau o blant ar hyn o bryd yn astudio dwy lefel wahanol o'r fagloriaeth wrth i ni siarad.

Mae'n gymhwyster fframwaith eang ei gwmpas sy'n rhoi ffocws ar addysgu sgiliau sylfaenol, ac mae'n galluogi disgyblion i fod yn fwy annibynnol, i feddwl yn fwy beirniadol ac i fod yn fwy hyblyg yn y ffordd y maent yn gweithio. Mae hefyd yn rhoi cyfle i ddysgwyr ddatblygu eu gwybodaeth a'u dealltwriaeth o gymdeithas, y gymuned y maent yn byw ynddi ac ymwybyddiaeth o faterion, digwyddiadau a safbwyntiau byd-eang, gan eu helpu i ddod yn ddinasyddion moesegol a gwybodus yng Nghymru a'r byd. Yn wir, mae bagloriaeth Cymru yn darparu'r sylfaen i'n dysgwyr ddatblygu'r sgiliau a'r wybodaeth ehangach sy'n cyd-fynd yn berffaith â phedwar diben y cwricwlwm newydd ac yn rhoi iddynt dystysgrif ac achrediad ar gyfer y sgiliau hynny.

Gadewch i mi fod yn glir: fy nod yw sicrhau bod pob dysgwr yn gallu elwa o fagloriaeth Cymru ac ennill y dystysgrif her sgiliau. Wrth gwrs, rwy'n ymwybodol o'r gwahanol safbwyntiau yma yn y Siambr ynglŷn â gwerthoedd a manteision bagloriaeth Cymru, ac yn ystod ei hoes gymharol fyr, bu'n destun adolygiadau a newidiadau niferus. Gadewch i ni fod yn glir: mae bagloriaeth Cymru a'r dystysgrif her sgiliau ar eu ffurf bresennol yn dal yn ifanc a bydd yn parhau i ddatblygu dros amser. Ar hyn o bryd, dim ond dwy set o ganlyniadau a gafwyd ers ei gweithredu ym mis Medi 2015, er bod yn rhaid imi ddweud bod y ddwy set o ganlyniadau wedi bod yn galonogol iawn.

Ond rwy'n sylweddoli bod rhai agweddau ar gyflawniad y gellir eu gwneud yn well. Gellir gwneud y ffordd yr ydym yn cyfleu'r gwerth a'r manteision yn gliriach, gellir gwella dealltwriaeth prifysgolion o'r cymhwyster, a rhaid inni ddysgu gwersi o weithredu bagloriaeth Cymru wrth inni symud ymlaen i gyflwyno'r cwricwlwm i Gymru 2022.

Roedd adroddiad y pwyllgor yn ategu fy marn ar yr heriau hyn. Felly, roeddwn yn hapus iawn i dderbyn yr argymhellion naill ai'n llawn neu mewn egwyddor. Mae gwaith yn mynd rhagddo eisoes ar wella'r canllawiau sydd ar gael, a fydd yn amlinellu fy ngweledigaeth ar gyfer dyfodol bagloriaeth Cymru yn ogystal â pholisi'r Llywodraeth ar fabwysiadu'r cymhwyster yn gyffredinol, a byddant yn barod yn yr hydref. Mae Cymwysterau Cymru, CBAC a ninnau fel Llywodraeth yn gweithio gyda'n gilydd i wella ymwybyddiaeth o fagloriaeth Cymru drwy gynllun cyfathrebu ar y cyd, gan sicrhau bod negeseuon clir yn cael eu cyfleu ar ddiben a manteision gwneud y fagloriaeth i ddysgwyr.

Nawr, un o'r cwestiynau y gofynnir i mi yn aml yw a fydd prifysgolion yn derbyn y dystysgrif her sgiliau. Y gwir amdani yw bod y dystysgrif her sgiliau'n cario'r un pwyntiau tariff UCAS ac yn gyfwerth ag unrhyw safon uwch arall. Mae mwy a mwy o brifysgolion ar draws y Deyrnas Unedig yn cydnabod y dystysgrif her sgiliau yn eu cynigion, gan gynnwys 15 o brifysgolion Grŵp Russell. Ac yn fwy na hynny, dywed prifysgolion wrthyf fi a'n saith cydlynydd rhwydwaith fod y fagloriaeth uwch yn rhoi mantais gystadleuol i fyfyrwyr o Gymru o ran eu gallu i ddangos sgiliau academaidd ac ymchwil clir ac annibynnol, sy'n eu harwain i fod yn israddedigion rhagorol.

Rwyf eisoes wedi dweud yn glir yn y ddadl hon nad wyf yn rhannu'r farn gwbl negyddol a fynegwyd gan rai yn y Siambr, ond serch hynny, roedd yn wir fod prifysgolion yn ymddangos yn amharod i roi tystiolaeth i'r pwyllgor a mynegi'r farn honno. Pam felly? Os yw'r darlun mor dda, pam eu bod wedi bod mor amharod i siarad â ni?

Fel rwy'n dweud yn aml yn y Siambr hon, mae prifysgolion yn sefydliadau annibynnol, a mater iddynt hwy yw hynny, nid i mi. Ond fel y dywedais, mae bagloriaeth Cymru yn rhoi mantais gystadleuol i fyfyrwyr o ran gallu dangos y sgiliau hyn yn glir, a gwn y bydd y pwynt hwn yn cael ei atgyfnerthu yn y digwyddiad Seren-Rhydychen ar y cyd a gynhelir yn yr Eglwys Norwyaidd heno.

Nawr, heddiw ddiwethaf, Ddirprwy Lywydd, cefais restr o gynigion dethol gan brifysgolion y mae CBAC wedi'u cael sy'n cynnwys y dystysgrif her sgiliau. Mae dros 650 o gyrsiau yma, boed yn feddygaeth yng Nghaerdydd, ffiseg yng Nghaerwysg, cyfrifiadureg yng Nghaeredin, y gyfraith yn Birmingham, ac i wrthbrofi'r pwyntiau a wnaeth Michelle Brown, a ddywedodd nad yw'n cael ei dderbyn mewn cynigion ar gyfer meddygaeth, o fewn y rhestr honno ceir myfyrwyr sydd wedi cael cynigion sy'n cynnwys eu tystysgrif her sgiliau i astudio meddygaeth yng Nghaerwysg, yng Nghaerdydd, yng Nghaerlŷr, ym Manceinion, yn Nottingham ac yn Plymouth. Nawr, rwy'n fwy na bodlon i fy swyddogion friffio Michelle Brown, ac efallai, pan fydd yn ystyried y ffordd y siaradodd â'n cyd-Aelod Huw Irranca-Davies, y gallai ystyried ei sylwadau am natur y cymwysterau a'r ymdrechion ar ran athrawon a myfyrwyr i'w cyflawni.

Nawr, gan symud ymlaen, bydd Llywodraeth Cymru, Cymwysterau Cymru a CBAC yn parhau i weithio gydag UCAS a rhanddeiliaid eraill i sicrhau bod gwybodaeth ynglŷn â sut y mae prifysgolion yn trin y fagloriaeth yn eu cynigion yn cael ei choladu a'i diweddaru'n systematig, a'i bod ar gael, yn hollbwysig, i ddysgwyr, eu rhieni, eu gwarcheidwaid, ac i ysgolion a cholegau. Mae'n bwysig nodi mai dim ond ychydig fisoedd wedi i Cymwysterau Cymru gyhoeddi ei adolygiad ei hun o'r dystysgrif her sgiliau ym mis Ebrill 2018 y dechreuodd adolygiad y pwyllgor o fagloriaeth Cymru. Nawr, un o brif ganfyddiadau'r adolygiad annibynnol oedd bod cynllun y dystysgrif yn fwy cymhleth nag sydd angen iddo fod. O ganlyniad, mae Cymwysterau Cymru wedi sefydlu grŵp cynllunio a grŵp addysgwyr i ddatblygu argymhellion yr adolygiad, gan gynnwys gallu i reoli'r cymhwyster a'r effaith bosibl ar iechyd meddwl a lles dysgwyr.

Byddwn hefyd yn parhau i weithio gyda Cymwysterau Cymru, CBAC, consortia rhanbarthol ar gyfer ysgolion a'n colegau addysg bellach tra bydd y gwaith o adolygu'r dystysgrif yn symud ymlaen, gan sicrhau ein bod yn darparu'r cymorth ar gyfer unrhyw adnoddau, hyfforddiant neu oblygiadau a allai godi o unrhyw newidiadau pellach.

A fyddech yn derbyn—? Diolch yn fawr iawn am hynny. Rwy'n meddwl tybed a allwch ddweud wrthyf a yw gwaith y grŵp hwnnw—ac roedd yn dda clywed ei fod yn edrych ar symleiddio hyn mewn rhyw fodd—yn ystyried y cwricwlwm newydd a'r cymwysterau ar gyfer hynny maes o law, a beth yn ychwanegol y bydd y dystysgrif her sgiliau'n ei roi i fyfyrwyr, 10 mlynedd o nawr, dyweder?

Yr hyn sy'n wirioneddol bwysig, Ddirprwy Lywydd, yw cydnabod bod y grŵp yn grŵp o sefydliad annibynnol Cymwysterau Cymru, a bydd yr Aelod yn ymwybodol iawn y bydd Cymwysterau Cymru yn dechrau ei sgwrs genedlaethol ar effaith y cwricwlwm newydd ar gymwysterau ym mis Medi.

A gaf fi fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch i Aelodau'r pwyllgor am yr adroddiad? Rhaid inni ganiatáu amser yn awr ar gyfer gweithredu'r argymhellion, a symud ymlaen yn hyderus fod y fagloriaeth yn gweithio i ddysgwyr, yn gweithio i gyflogwyr, colegau a phrifysgolion, ac nid yma yng Nghymru'n unig ond ar draws y DU ac yn rhyngwladol.

Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Lynne Neagle i ymateb i'r ddadl?

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Os caf ddechrau drwy ddweud fy mod wedi gwneud jôc neu sylw ysgafn yn fy araith gyntaf am y loes rwy'n ei chael gartref gan fy mab ar fagloriaeth Cymru, sydd—nid wyf yn siŵr fod y jôc wedi gweithio'n dda iawn yn y Siambr. [Chwerthin.] Ond dyna'n union sut y bu i mi ymdrin â'r ymchwiliad, o'r safbwynt fy mod yn bryderus iawn am fagloriaeth Cymru ac yn teimlo'n eithaf negyddol amdani fel rhiant. Ond mae'n rhaid i mi ddweud nad oedd y dystiolaeth a gawsom yn cadarnhau hynny, mewn gwirionedd.

Un o'r pethau mwyaf pwerus i mi oedd pan aethom allan i'r ysgolion a siarad â'r bobl ifanc yn uniongyrchol. Euthum i Ysgol Uwchradd Crucywel—aeth Aelodau eraill i leoedd eraill—a'r hyn a wnaeth argraff fawr arnaf yn Ysgol Uwchradd Crucywel oedd nad oedd yr un o'r bobl ifanc yn dweud eu bod am i'r fagloriaeth ddod i ben, roedd gan bob un ohonynt bethau defnyddiol ac ystyrlon i'w dweud—ac rwy'n cydnabod bod gwahanol safbwyntiau mewn mannau eraill wrth gwrs, ond credaf mai'r hyn oedd yn amlwg yn Ysgol Uwchradd Crucywel oedd bod yr arweiniad ar fagloriaeth Cymru'n rhagorol yno. Mae ganddynt aelod penodol o staff sy'n amlwg yn frwdfrydig iawn am y cymhwyster a gallech weld y manteision a ddaeth yn sgil hynny i'r disgyblion. Ond y broblem yw nad oes gennym hynny ym mhobman. Ac ymwneud â hynny y mae'r adroddiad—ceisio sicrhau rhywfaint o gysondeb. Felly, credaf fod honno'n neges allweddol bwysig yn yr adroddiad. Rydym yn derbyn bod budd i'r cymhwyster hwn ond mae angen gwneud mwy o waith ar y ffordd y caiff ei gyflawni'n effeithiol ar draws Cymru ac rwy'n falch fod y Llywodraeth wedi derbyn yr argymhellion yn y ffordd y mae'r Gweinidog wedi gwneud.  

Os caf gyfeirio'n benodol at rai cyfraniadau unigol, siaradodd Suzy Davies am glywed yn uniongyrchol gan y bobl ifanc ac yn wir, fel y dywedodd, roedd yna safbwyntiau amrywiol, ac yn yr adroddiad a luniwyd gennym rwy'n gobeithio ein bod wedi ceisio ymateb i argymhellion sy'n mynd i'r afael â'r pryderon amrywiol a godwyd gan bobl ifanc ynghylch cysondeb, ynghylch pethau fel natur orfodol bagloriaeth Cymru. Hefin David, pan siaradoch chi, fe sonioch chi am y tensiwn sy'n bodoli rhwng rhoi rhyddid i addysgwyr proffesiynol a sicrhau cysondeb y ddarpariaeth. Yn ddiau, mae honno'n her ar draws y cwricwlwm cyfan yn y dyfodol, ond rwy'n gobeithio y bydd yr argymhellion a wnaethom ynghylch gwella addysg gychwynnol athrawon, datblygiad proffesiynol parhaus mewn perthynas â bagloriaeth Cymru, a'r canllawiau'n gyffredinol i nodi'n gliriach yr hyn a ddisgwylir, yn helpu i gyflawni hynny.  

A gaf fi ddiolch i Mark Reckless am ei gyfraniad meddylgar iawn i'r ddadl hon? Fel y dywedwch, fe ddechreuoch chi gyda'r pwyllgor pan lansiwyd yr ymchwiliad hwn gennym. Ni wnaethom gymryd tystiolaeth yn benodol ar y gymhariaeth uniongyrchol â Lloegr, felly ni wnaf sylwadau penodol ar hynny, ond hoffwn ddiolch i chi am gydnabod y dystysgrif her sgiliau, oherwydd roedd honno'n thema a ddaeth yn amlwg yn nhystiolaeth y bobl ifanc y siaradais â hwy, eu bod yn teimlo ei fod yn beth defnyddiol i'w wneud a'u bod hefyd yn teimlo bod y modd hwnnw o astudio'n apelio at brifysgolion, a dweud y gwir, fel ffordd fwy annibynnol o ddysgu.

Rwy'n derbyn, wrth gwrs, fod angen rhagor o esboniad ynglŷn â'r cymhwyster. Nid ein rôl ni fel pwyllgor mewn gwirionedd oedd ceisio nodi hynny'n fanwl yn yr adroddiad; roeddem yn canolbwyntio ar geisio gwneud argymhellion i wella'r modd o weithredu, ac fel y gwyddoch, gwnaethom argymhellion allweddol ynglŷn â gwella dealltwriaeth pawb, mewn gwirionedd—rhieni, disgyblion ac addysgwyr proffesiynol sy'n cyflwyno'r cymhwyster, ond prifysgolion a busnesau hefyd, yn bwysig iawn. A diolch ichi hefyd am dynnu sylw at y ffaith bod y Gweinidog wedi egluro, unwaith eto, nad yw bagloriaeth Cymru yn orfodol i rai ôl-16. Mae hynny'n ddefnyddiol iawn, oherwydd fel pwyllgor, roeddem yn teimlo'n glir iawn y dylai budd gorau'r unigolyn ifanc fod yn brif ystyriaeth.  

Os caf droi yn awr at gyfraniad Michelle Brown—[Torri ar draws.] Wel, ie. Roedd yn eithaf negyddol a dweud y gwir, ac mae'n rhaid imi ddweud—a dywedaf eto—fy mod wedi cychwyn yr ymchwiliad yn teimlo'n eithaf amheus—. Byddai'n braf pe baech yn gwrando ar yr ymateb, Michelle, ar ôl siarad yn y ddadl. Ar ôl cychwyn yr ymchwiliad yn teimlo'n negyddol iawn am fagloriaeth Cymru, nid oedd y dystiolaeth a gawsom yn ategu hynny, ac mae'r gwaith hwn yn mynd rhagddo. Nid oeddwn yn cydnabod chwaith yr hyn a ddywedodd Michelle Brown nad oes galw am y cymhwyster, gan fod hynny'n amlwg o siarad â phobl ifanc, a dywedodd rhai ohonynt wrthym na fyddent wedi llwyddo i gael eu derbyn i brifysgolion heblaw am fagloriaeth Cymru, am nad oedd gwneud tair safon uwch yn gweddu cystal iddynt, felly roeddent yn gwneud dwy safon uwch a bagloriaeth Cymru. Felly, credaf fod angen inni adeiladu ar y pethau cadarnhaol yn yr ymchwiliad.

Janet, unwaith eto, roeddech yn pryderu'n fawr am fagloriaeth Cymru ac wrth gwrs, cefnogodd y ddau Aelod o'r Ceidwadwyr Cymreig yr adroddiad hwn pan gyhoeddwyd yr adroddiad gennym, ac roedd yn adroddiad yn seiliedig ar dystiolaeth, felly o ran hynny, rwyf ychydig yn siomedig mewn gwirionedd eich bod wedi dod i'r casgliad a wnaethoch, ar ôl cefnogi.  

A fyddech yn derbyn ateb i hynny?

Ar bob cyfrif.

Rwy'n gobeithio fy mod wedi egluro hynny yn fy sylwadau agoriadol, sef y bydd y Llywodraeth yn ei lle am oddeutu dwy flynedd arall, ac wrth gwrs, rydym yn disgwyl gweld y Llywodraeth yn gweithredu ar yr argymhellion hynny, ond nid yw'n golygu eu bod yn mynd i lwyddo.

Wrth gwrs, a bydd yn rhaid inni fonitro'n agos y modd y caiff yr argymhellion eu gweithredu, ond barn glir y pwyllgor oedd bod gwerth yn y cymhwyster hwn, ond ein bod am ei weld yn cael ei wella.  

Roeddwn am grybwyll un pwynt penodol a wnaeth Janet Finch-Saunders am leddfu'r pwysau ar athrawon. Heb os, mae llwyth gwaith yn bryder parhaus i athrawon ond unwaith eto, rwy'n credu bod y pwysau ar athrawon yn deillio o'r ffordd y caiff y fagloriaeth ei rhoi ar waith mewn ysgol. Mewn ysgol lle mae gennych arweinyddiaeth dda ar fagloriaeth Cymru, lle mae'r staff yn cael yr amser priodol i'w chyflwyno—. Daw'r pwysau pan nad yw ysgolion yn ei weithredu'n iawn, pan fydd yn rhywbeth ychwanegol, rhywbeth sydd wedi cael ei daflu i mewn rhwng pethau. Felly, unwaith eto, rwy'n gobeithio y bydd ein hargymhellion ynglŷn â sicrhau cysondeb y ddarpariaeth yn ddefnyddiol.  

A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am ei hymateb pellach heddiw? Roedd yn ddefnyddiol cael y wybodaeth am y prifysgolion wedi'i nodi yn y Siambr. Fel y pwysleisiwyd eisoes, er gwaethaf ein hymdrechion gorau, fe'i cawsom yn anodd cael tystiolaeth lafar ffurfiol gan y prifysgolion am nad oeddent yn awyddus i ddod i mewn a rhoi'r dystiolaeth lafar ffurfiol honno, a fyddai wedi bod yn ddefnyddiol iawn. Ac mae'n wych gweld bod pethau'n symud i'r cyfeiriad iawn. Wrth gwrs, mae'r gwaith hwn yn mynd rhagddo, mewn gwirionedd, a dyna'r hyn a argymhellodd yr adroddiad hefyd: fod angen inni wneud mwy i sicrhau bod gan bob un o'n prifysgolion ddealltwriaeth wirioneddol dda o fagloriaeth Cymru a'u bod yn ei chydnabod yn llawn.  

Hoffwn gloi drwy ddiolch i weddill y pwyllgor a dweud y byddwn, fel gyda'n holl ymchwiliadau, yn gwneud ein gorau i wneud gwaith dilynol ar ein hargymhellion a sicrhau eu bod yn cael eu cyflawni'n gyflym. Diolch yn fawr.  

Diolch. Y cynnig yw nodi adroddiad y pwyllgor. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, yn unol â Rheol Sefydlog 12.36, derbyniwyd y cynnig.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Symudwn ymlaen yn awr at ddadl y Ceidwadwyr Cymreig ar golli golwg—

A gaf fi godi pwynt o drefn?

Pwynt o drefn o dan ba Reol Sefydlog?

Rheol Sefydlog 13.10.

O'r gorau.

O dan Reol Sefydlog 13.10,

'Rhaid i Aelod gydymffurfio ag unrhyw gyfarwyddiadau a roddir gan y Llywydd', ac fe ofynnoch chi i Michelle Brown dynnu datganiad a wnaeth yn ôl, ac ni wnaeth hynny.

Wel, fe wnaeth.

Ond ar fater ehangach, roedd y pryderon ar yr ochr hon i'r Siambr yn ymwneud â'r ffaith nad oedd y pethau roedd hi'n eu dweud yn adlewyrchu'r hyn a oedd yn yr adroddiad, a phan oedd Lynne Neagle, fel Cadeirydd y pwyllgor, yn gwneud y datganiad, nid oedd Michelle Brown yn gwrando ar yr hyn yr oedd Lynne Neagle yn ei ddweud. Felly, gyda'r parch mwyaf, nid oes unrhyw syndod fod datganiadau gwallus yn mynd i gael eu gwneud yn y Siambr.

Rwy'n derbyn y pwynt o drefn. Rydych wedi'i godi, mae wedi'i gofnodi. A gaf fi ddweud bod gan Aelodau hawl mewn dadl i ddefnyddio'r amser a ddyrannwyd iddynt i helpu i hyrwyddo'r ddadl honno? Mater iddynt hwy yn llwyr yw sut y maent yn ei wneud. Fe ofynnais am ymddiheuriad. Cafwyd yr ymddiheuriad hwnnw. Efallai nad oedd mor glir yn y ffordd—ond roedd yno. Ac yn sicr, mae llawer o bobl yn gwneud llawer o bethau eraill yn y Siambr ar wahân i gymryd sylw'n llawn. Felly, rwy'n credu pe bawn i'n dechrau dweud y dylai pobl fod yn gwrando'n astud, rwy'n meddwl y byddai cryn dipyn ohonoch chi'n torri rhai o'r Rheolau Sefydlog. Mae'r pwyntiau a wnaethoch wedi'u cofnodi.