Diolch. Symudwn ymlaen yn awr at gwestiynau'r llefarwyr a’r cyntaf y prynhawn yma yw llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Weinidog, yn ôl y rhagolwg economaidd diweddaraf ar gyfer y DU gan PricewaterhouseCoopers, ni fydd economi Cymru ond yn tyfu 1 y cant yn unig eleni ac yn cwympo ychydig yn 2020 gyda chyfradd twf bach o 0.8 y cant yn unig. A ydych yn fodlon â dadansoddiad PwC y bydd economi Cymru yn tyfu ar un o'r cyfraddau arafaf mewn unrhyw ran o'r DU y flwyddyn nesaf? Ac mewn ymateb i'r ymchwil, pa gamau penodol y mae eich Llywodraeth yn eu cymryd i fynd i'r afael â chynhyrchiant isel?

Wel, na, nid wyf yn fodlon, ac mae'n gwbl amlwg fod Brexit yn parhau i lesteirio twf, yn enwedig yma yng Nghymru, lle mae 60 y cant o'n hallforion yn ddibynnol ar y 500 miliwn o gwsmeriaid yn yr Undeb Ewropeaidd. Er mwyn cynyddu cynhyrchiant, drwy'r cynllun gweithredu ar yr economi, rydym yn canolbwyntio ein grantiau, ein benthyciadau—ein cymorth i fusnesau ar bob ffurf—ar fusnesau'r dyfodol: busnesau a fydd wedi'u diogelu at y dyfodol o ran deallusrwydd artiffisial a digideiddio.

Cafwyd enghraifft wych o sut rydym yn defnyddio ein hadnoddau'n strategol yn hyn o beth ddydd Iau diwethaf pan agorwyd y Ganolfan Ymchwil i Weithgynhyrchu Uwch gennym yng ngogledd Cymru—canolfan a fydd yn arwain at ddiogelu rhaglen Adain Yfory ac a fydd yn ychwanegu £4 biliwn mewn gwerth ychwanegol gros at yr economi ranbarthol. Dyna enghraifft berffaith o sut y defnyddiwn ein hadnoddau i wella cynhyrchiant.

Mae'n werth dweud, ers datganoli, mai yng Nghymru y bu'r pumed cynnydd uchaf o ran gwerth ychwanegol gros y pen o gymharu â gwledydd y DU a rhanbarthau Lloegr. Ond nid oes unrhyw amheuaeth fod twf yr economi yn cael ei lesteirio gan drychineb Brexit.

Wel, Weinidog, bwriad datganoli oedd gwella perfformiad economaidd Cymru yn sylweddol, ond serch hynny, o ran ailfywiogi economi Cymru, yn lle achub ar y cyfle i roi hwb rhagweithiol i'r economi, buaswn yn awgrymu bod y Llywodraeth wedi methu creu'r amodau cywir i ddenu buddsoddiad o'r tu allan.

Yn eich ymateb, Weinidog, fe sonioch chi am gynnig grantiau i fusnesau amrywiol, ond buaswn yn dweud, yn lle hynny, fod polisi busnes Llywodraeth Cymru wedi canolbwyntio i raddau helaeth ar daflu arian at fusnesau fel Kancoat, Mainport Engineering a Griffin Place Communications—mae pob un wedi cael arian gan y Llywodraeth ac mae pob un ohonynt yn brosiectau sydd wedi methu. Buaswn yn derbyn yn llwyr fod angen i'r Llywodraeth fentro. Rwy'n derbyn hynny. Ond mae'n rhaid i chi hefyd ystyried y cydbwysedd rhwng risg a budd, a chredaf fod y cydbwysedd hwnnw'n anghywir. Ac mae'r archwilydd cyffredinol yn derbyn hyn ei hun, gan ddweud

'Hyd yma, nid yw Llywodraeth Cymru wedi gweithredu dull o gydbwyso'r risgiau a'r manteision posibl'.

Felly, a gaf fi ofyn, Weinidog, gyda'r fath restr o fuddsoddiadau gwael, sut y gall pobl Cymru fod yn hyderus y gall Llywodraeth Cymru wneud penderfyniadau cyfrifol mewn perthynas â busnesau Cymru a rheoli economi Cymru yn effeithiol?

Am bob rhestr o fuddsoddiadau gwael honedig, gallwn gynhyrchu rhestr o fuddsoddiadau llwyddiannus, buddsoddiadau mewn busnesau fel Aston Martin Lagonda, sydd wedi dewis Cymru fel cartref trydaneiddio; busnesau fel INEOS Automotive, a sicrhawyd gennym yn ddiweddar iawn yn wyneb cystadleuaeth frwd o bedwar ban byd; busnesau fel Airbus, yr ydym yn eu cynorthwyo i ddiogelu dyfodol rhaglen Adain Yfory. Credaf ei bod yn bwysig dweud ein bod yn aml yn cael ein cyhuddo o fod yn amharod i fentro yn Llywodraeth Cymru. Rydym yn cael ein cyhuddo yr un mor aml o fentro gormod. Mae'n anodd iawn cael y cydbwysedd yn iawn ym marn pob unigolyn.

Mae llawer o'r buddsoddiadau y mae'r Aelod wedi'u hamlinellu ac y gallai eu hamlinellu yn fuddsoddiadau yn y gorffennol a wnaed cyn y cynllun gweithredu ar yr economi, ac yn benodol y contract economaidd sy'n rhaid i fusnesau sy'n ceisio ein hadnoddau ariannol ei lofnodi. Ac yn y contract economaidd, mae'n rhaid iddynt ddangos yn glir sut y mae ganddynt botensial i dyfu, nid yn unig eu hunain ond hefyd ar gyfer y gadwyn gyflenwi; sut y maent yn hyrwyddo gwaith teg; sut y maent yn arwain tuag at ddatgarboneiddio Cymru a'u hôl troed eu hunain; a hefyd sut y maent yn cyfrannu at welliannau ym maes iechyd ac iechyd meddwl yn y gweithlu. Mae hwn yn ddatblygiad pwysig dros y 18 mis diwethaf gyda'r nod nid yn unig o sbarduno cynhyrchiant, ond o sbarduno twf cynhwysol hefyd, ac mae hynny'n rhywbeth rydym yn hynod falch ohono.

Yn ogystal, mae'r holl dystiolaeth bellach yn dangos bod cefnogaeth i fusnesau gan Busnes Cymru wedi arwain at gyfraddau goroesi uwch nag ymhlith busnesau nad ydynt wedi cael cefnogaeth gan Busnes Cymru, ac o ganlyniad i flynyddoedd o fuddsoddi strategol, mae gennym bellach gyfraddau cyflogaeth sydd bron gyfuwch ag erioed, cyfraddau anweithgarwch is nag erioed, mwy o fusnesau'n bodoli nag erioed o'r blaen yng Nghymru, a chyfradd genedigaethau uwch yma yng Nghymru na chyfartaledd y DU, ac yn hanfodol bwysig, mae gennym gyfleoedd yn dod i'r amlwg ledled Cymru bellach i fusnesau gychwyn drwy'r gefnogaeth honno y mae Busnes Cymru yn ei chynnig.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Rwy'n derbyn ei bod hi'n anodd cael y risg honno'n iawn rhwng mentro a sicrhau'r cydbwysedd iawn rhwng y ddau, ond wrth gwrs, mae'r archwilydd cyffredinol wedi dweud

'Hyd yma, nid yw Llywodraeth Cymru wedi gweithredu dull o gydbwyso'r risgiau a'r manteision posibl'.

Wrth gwrs, un maes y mae angen i ni ganolbwyntio arno yw ein busnesau bach a chanolig gan eu bod yn wynebu cyfnod ansicr iawn ar hyn o bryd gyda chystadleuaeth gan gwmnïau ar-lein, ac rydym hefyd yn cael llai o bobl ar ein strydoedd mawr yng Nghymru yn anffodus, nag a welir mewn rhannau eraill o'r DU. Felly, dros yr wythnos ddiwethaf, bûm yn hyrwyddo—gwn fod Aelodau eraill o amgylch y Siambr hon wedi bod yn hyrwyddo—Dydd Sadwrn y Busnesau Bach, ymgyrch sy'n annog pobl i siopa'n lleol, yn enwedig y penwythnos hwn.

Roeddwn hefyd yn falch o fynychu lansiad adroddiad Cymdeithas y Siopau Cyfleus ddoe, a gynhaliwyd o dan ofal fy nghyd-Aelod Janet Finch-Saunders. Mae rhai o'r materion a godant yn eu hadroddiad wedi'u datganoli'n llwyr i Lywodraeth Cymru, materion fel ardrethi busnes, ymestyn rhyddhad ardrethi'r stryd fawr y tu hwnt i fis Mawrth 2020, cael gwared ag ardrethi busnes yn gyfan gwbl, cynllunio, yn ogystal ag amddiffyn canolfannau manwerthu a sicrhau bod y system gynllunio yn galluogi manwerthwyr i arallgyfeirio'n haws. Mae rhai o'r pethau hyn yn cael eu cyflawni mewn rhannau eraill o'r DU ac nid ydynt yn cael eu cyflawni yng Nghymru.

Felly, Weinidog, gyda Dydd Sadwrn y Busnesau Bach ar y ffordd y penwythnos hwn, a allwch ddweud wrthym beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud yn benodol i gefnogi busnesau Cymru? Ac a allwch ddweud wrthym hefyd pa gamau newydd y bydd eich Llywodraeth yn eu cymryd yn awr i greu'r amodau cywir ar gyfer twf busnesau bach, canolig ac annibynnol yma yng Nghymru?

A gaf fi ddiolch i Russell George am ei gwestiwn ac adleisio'i gefnogaeth i Ddydd Sadwrn y Busnesau Bach? Gobeithio y bydd pob Aelod yn cefnogi'r fenter honno ac yn annog eu hetholwyr i wneud hynny hefyd.

Mae llawer iawn o feysydd cymorth y mae Llywodraeth Cymru yn eu cynnig sy'n cyfrannu at fywiogrwydd canol trefi wrth iddynt wynebu cyfnod anhygoel o heriol, yn anad dim oherwydd ymddygiad defnyddwyr sy'n arwain at fwy o archebu ar-lein a llai ar y stryd fawr. Ond un fenter newydd arbennig y credaf y bydd gan yr Aelod ddiddordeb ynddi yw'r un sy'n cael ei datblygu gan fy nghyd-Aelod Hannah Blythyn, ac sy'n ymwneud â dull 'canol y dref yn gyntaf', nid yn unig o ran manwerthu, ond hefyd o ran ble mae'r sector cyhoeddus yn dewis buddsoddi mewn swyddfeydd a chyfleusterau. Credaf ei bod yn hanfodol bwysig inni edrych ar yr enghraifft ym Mhontypridd a gweld sut y mae Trafnidiaeth Cymru wedi dewis buddsoddi yng nghanol y dref yno, ac mae hynny, yn ei dro, yn arwain at fuddsoddiad pellach gan fusnesau eraill. Dyma'r math o fodel rydym am ei weld yn cael ei gyflwyno ledled Cymru. Ac wrth gwrs, mae'r Gweinidog cyllid yn ymwybodol iawn o'r angen i sicrhau bod y drefn ardrethi busnes o fudd i'r busnesau hynny sy'n wynebu dyfodol ansicr.

Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Rŵan, Weinidog, rydyn ni’n gwybod bod oedi ar drenau a gorlenwi ar drenau yn gallu cael effaith uniongyrchol ar gynhyrchiant o fewn yr economi yng Nghymru. Mae llawer o weithwyr yng Nghymru yn gorfod penderfynu gadael eu cartrefi yn gynharach er mwyn gwneud yn siŵr eu bod yn gallu cael ar drên neu gyrraedd gwaith mewn pryd. Mae pobl eraill yn cyrraedd y gwaith yn hwyr. Ydy’r Llywodraeth wedi gwneud asesiad o faint mae oedi a gorlenwi trenau yn ei gostio i’r economi, yn cynnwys oriau sy’n cael eu colli yn y gweithle?

O bryd i'w gilydd, rydym yn gallu cyfrifo faint o amser sy'n cael ei golli ac yna, gan osod hynny yn erbyn enillion cyfartalog, gallwn asesu'r math o golled i'r economi yn ei chyfanrwydd. Yn amlwg, nid ydym am weld teithwyr yn colli unrhyw amser ac nid ydym am weld yr economi'n colli'r un geiniog, a dyna pam ein bod yn buddsoddi £5 biliwn yn nghyfnod y fasnachfraint hon yng nghytundeb y fasnachfraint newydd, gan gynnwys £800 miliwn ar gyfer cerbydau newydd a bron i £200 miliwn ar gyfer gwella gorsafoedd.

Rydym hefyd yn integreiddio trafnidiaeth gyhoeddus yn well drwy ddeddfwriaeth, gan gynnwys Bil bysiau (Cymru) a diwygiadau pellach i wasanaethau bysiau; cyflwyno gwell seilwaith ar gyfer teithio llesol ac ar gyfer bysiau cyflym, fel y gall pobl ddewis gadael eu car gartref gan wybod yn iawn y byddant yn gallu cyrraedd y gwaith ar drafnidiaeth gyhoeddus mewn cyn lleied o amser ag y byddent yn ei wneud yn eu car eu hunain, os nad mewn llai o amser na hynny.

Mae gorlenwi’n gallu ei gwneud hi’n brofiad amhleserus ar drên hefyd. Roeddwn i’n clywed gan aelod o dîm Plaid Cymru yma yn y Cynulliad, yn digwydd bod, yn gynharach, yn trio teithio ar drên Maesteg i lawr i gêm y Barbariaid dros y penwythnos, a theithwyr yn methu â chael ar drên oherwydd bod trenau’n llawn. Mi oedd fy merch fy hun yn adrodd am siwrnai ar draws llinell y gogledd yn yr wythnosau diwethaf lle'r oedd pobl yn sefyll yn y tŷ bach oherwydd bod y trên yn rhy llawn. Dydy o ddim yn dderbyniol.

Gwyddom fod gennym ddiffyg capasiti ar hyn o bryd, ac wrth gwrs, rydych yn sôn am eich uchelgais i gynyddu capasiti, sy'n beth da, ond mae'n destun pryder fod y capasiti ar gyfer y trenau newydd, y trenau rhyng-ddinesig a rhanbarthol ysgafn cyflym tri-moddol newydd, a fydd yn cael eu cyflwyno yn 2023, a'r capasiti a ddyfynnwyd gan Trafnidiaeth Cymru ar gyfer teithwyr sy'n sefyll ar eu traed yn uwch na'r ffigur a ddyfynnir ar daflen ddata'r gwneuthurwr. Mae ffigurau'r gwneuthurwr yn seiliedig ar ddarparu 0.3 metr sgwâr y pen, tra bo Trafnidiaeth Cymru yn defnyddio 0.25 metr sgwâr. Dyma'r ffigur isaf yn y DU, rwy'n credu, gan fod y mwyafrif o weithredwyr yn defnyddio 0.45 metr sgwâr. Mae hyd yn oed rheilffordd uwchddaearol Llundain wedi newid i ddefnyddio 0.35 ers 2017.

Rydych yn dweud a dweud wrthym am eich cynlluniau i gynyddu capasiti, ond ymddengys i mi mai'r hyn rydych yn bwriadu ei wneud yw eu pentyrru'n uchel, ac ni fydd hynny'n creu profiad da i deithwyr.

Na, ddim o gwbl, nid gyda'r llyfr archebion yn dod i gyfanswm o £800 miliwn a threnau o'r radd flaenaf ar waith o 2023. Mae Trafnidiaeth Cymru yn defnyddio canllawiau'r diwydiant a safonau'r diwydiant wrth gyfrifo capasiti, ac rwy'n falch o ddweud y byddwn yn gweld trenau dosbarth 170 yn cael eu cyflwyno ar reilffordd Maesteg. Byddant ymysg y 12 trên dosbarth 170 a fydd yn cael eu cyflwyno o fis Rhagfyr eleni, a byddant yn sicrhau yn y tymor byr fod problemau capasiti'n cael sylw wrth inni aros am y cerbydau newydd o 2023.

Rydym yn sôn am orlenwi yn awr, a diffyg capasiti yn awr, mewn cyfnod, wrth gwrs, pan ydym am i fwy o bobl ddefnyddio trenau yn y dyfodol. Un peth a wneir i geisio perswadio mwy o bobl hŷn i ddefnyddio trenau yw caniatáu iddynt ddefnyddio tocynnau bws rhatach i gael gostyngiadau amrywiol. Mae rhai rheilffyrdd yn caniatáu teithio am ddim.

Cysylltodd defnyddiwr rheilffyrdd o'r gogledd â mi, serch hynny, ar ôl clywed am yr hyn a oedd ar gael i deithwyr mewn rhannau eraill o Gymru. Gellir cael gostyngiad o draean oddi ar gost tocynnau wrth deithio ar rwydwaith Caerdydd a'r Cymoedd yn ystod adegau tawel—sy'n beth da, wrth gwrs—ond ni cheir gostyngiad cyfatebol i deithwyr yn y gogledd. Nawr, credaf fod hynny'n annerbyniol. Mae angen i ni drin defnyddwyr y rheilffyrdd yn gyfartal, ble bynnag y maent. Rwy'n ddiolchgar am lythyr a gefais gennych yn dweud y byddwch yn cyflwyno gostyngiad o 10 y cant ar draws y gogledd. Pam y gostyngiad o draean mewn un rhan o Gymru a gostyngiad o 10 y cant mewn rhan arall?

Rwyf wedi bod yn sgriblan yma hefyd, ac yn cymharu dwy siwrnai debyg, un ohonynt yn ardal Caerdydd a'r Cymoedd. Mae Treherbert i Gaerdydd yn daith 25 milltir ac mae tocyn trên yn costio £6.10. Mae hynny'n swnio'n iawn i mi. Gyda gostyngiad o draean, mae hynny'n dod i lawr i £4. Mae Caergybi i Fangor yn siwrnai 25 milltir eto—yr un pellter. Mae hynny'n costio dros £10 y siwrnai. Gyda gostyngiad o 10 y cant, daw hynny â'r gost i lawr i £9. Sut y gallwch dalu £4 am siwrnai mewn un rhan o Gymru, a dros £9—mwy na dwywaith hynny—mewn rhan arall o Gymru? Mae'n ymddangos i mi, a bydd yn ymddangos i lawer o bobl, gyda ffigurau fel hynny a diffyg cydraddoldeb i deithwyr, nad yw rheilffordd y blaid Lafur yn rheilffordd sy'n trin teithwyr yn gyfartal ble bynnag y maent yng Nghymru.

Dylwn atgoffa'r Aelodau o'r cychwyn cyntaf fod pris rhai siwrneiau yn brisiau a reoleiddir gan Lywodraeth y DU, a bod eraill o dan ein rheolaeth ni. Lle maent o dan ein rheolaeth, rydym wedi gweld gostyngiad yn y prisiau—fel y cydnabuwyd yn gyhoeddus yn ddiweddar—o 1 y cant ar gyfartaledd. Mewn rhai rhannau o Gymru, bydd gostyngiadau sylweddol iawn yn y prisiau, gan gynnwys yng ngogledd Cymru. Mae Rhun ap Iorwerth yn iawn i dynnu sylw at y gostyngiad o 10 y cant yno. Ar draws y rhwydwaith, cafwyd gostyngiad o 34 y cant ym mhrisiau tocynnau adegau tawel a osodwyd gan Trafnidiaeth Cymru ar gyfer deiliaid tocynnau tymor blynyddol, ar eu cyfer hwy eu hunain a hyd at un unigolyn arall o fewn ffiniau daearyddol diffiniedig. Nawr, mae hynny'n bwysig.

Mae teithio rhatach ar adegau tawel i blant dan 11 oed hefyd yn bwysig. Rydym yn symud tuag at brisiau tocynnau tecach o lawer i bobl ifanc. Rydym yn cynnig teithio rhatach ar adegau tawel i rai dan 16 oed, a bydd y cerdyn rheilffordd i fyfyrwyr yn fwy buddiol hefyd, a cherdyn 'saver'. Lle bynnag y gallwn, rydym yn cyflwyno prisiau tocynnau tecach i deithwyr. Rwy'n falch o hynny, boed yng ngogledd Cymru, lle rydym yn gweld gostyngiad o 10 y cant yn y prisiau, neu ar reilffordd Rhymni—fel y crybwyllwyd yn gynharach—lle bydd prisiau tocynnau diwrnod dwyffordd unrhyw bryd yn gostwng 9.52 y cant, rydym yn cyflwyno cryn dipyn o gyfiawnder cymdeithasol i drefn brisiau tocynnau trafnidiaeth gyhoeddus.

Diolch. Llefarydd Plaid Brexit, David Rowlands.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Yn dilyn y cyhoeddiad ym mis Mehefin eleni fod cwmni modurol TVR wedi dewis cwmni yng ngorllewin Cymru i ddodrefnu eu huned ffatri ar safle technoleg fodurol Glyn Ebwy, a oedd yn gyhoeddiad calonogol iawn ynddo'i hun—eu bod wedi dewis cwmni o Gymru i wneud hynny—a all y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am y cynnydd a wnaed hyd yn hyn ar adnewyddu'r uned honno? Ac a all roi unrhyw syniad i ni pryd y bydd TVR yn dechrau cynhyrchu ceir?

Wrth gwrs. Mae'r trafodaethau yn mynd rhagddynt gyda’r cwmni, ac rydym yn aros am eu cadarnhad eu bod wedi codi’r buddsoddiad angenrheidiol.

Wel, diolch i'r Gweinidog am ei ateb. Mewn gwirionedd, gofynnais fy nghwestiwn mewn gobaith yn fwy na disgwyliad, o gofio, yn amlwg, mai gan gwmni TVR eu hunain y byddai'r dyddiadau ar gyfer dechrau.

Gan droi at ddatblygiad y parc ei hun, a allwch roi unrhyw fanylion inni ynglŷn â chwmnïau eraill sydd wedi mynegi diddordeb mewn dod i Lyn Ebwy, ac a allech gadarnhau adroddiadau fod cwmni Williams Advanced Engineering Ltd, sy'n rhan o dîm Fformiwla 1 Williams, yn dal i fod â diddordeb mewn datblygu presenoldeb ar y safle? Mae hwn, wedi'r cyfan, yn brosiect hanfodol os ydym am adfywio ardal sydd wedi bod yn economaidd farwaidd ers cau'r gwaith dur oddeutu 17 mlynedd yn ôl.

Rwy'n falch iawn o allu dweud y byddaf gyda Williams yfory, yn yr uwchgynhadledd fodurol rydym wedi'i chynnull, ac yn y cinio nos yfory ar gyfer fforwm modurol Cymru. Rwy'n siŵr na fyddent yn bresennol yng Nghymru yfory pe na bai ganddynt ddiddordeb mewn presenoldeb yng Nghymru yn y tymor hwy. Byddaf yn trafod hynny gyda hwy, ac wrth gwrs, os gallwn ddenu cwmni mor enwog, bydd Llywodraeth Cymru yn gwbl gefnogol.