Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Gweinidog Addysg ar y Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru). Dwi'n galw ar y Gweinidog Addysg i wneud y datganiad—Kirsty Williams.

Diolch yn fawr, Lywydd. Mae'n bleser gennyf gyflwyno'r Bil cwricwlwm ac asesu i'r Senedd ei ystyried. Rwy'n gwneud hynny ar ran y Llywodraeth hon ac ar ran yr athrawon, academyddion, addysgwyr, busnesau, undebau a llawer o rai eraill sy'n adeiladu'r dyfodol hwn ar gyfer ein dysgwyr, ein hysgolion a'n cenedl.

Nawr, ni fyddem wedi gallu rhagweld y byddem yn troi'r dudalen hon yn llyfr hanes addysg yng Nghymru o dan yr amgylchiadau hyn. Mae'r ymdrech genedlaethol yn erbyn y coronafeirws yn cynnwys tîm o 3.2 miliwn ac mae'r teulu addysg wedi wynebu'r her gyda'i gilydd, gan gamu i'r adwy i sicrhau bod ein plant a'n pobl ifanc yn cael eu cefnogi gyda'u llesiant, eu gallu i ddysgu ac i dyfu.

Nawr, mae ein diwygiadau addysg, gyda'r cwricwlwm newydd yn ganolbwynt iddynt, hefyd yn ymdrech genedlaethol a rennir: arbenigedd, profiad ac egni cyfunol, fel ein bod yn codi safonau i bawb, yn lleihau'r bwlch cyrhaeddiad ac yn sicrhau bod gennym system addysg yng Nghymru sy'n destun balchder ac yn ennyn hyder y cyhoedd.

Mae'r Bil hwn yn darparu fframwaith deddfwriaethol newydd i gefnogi'r cwricwlwm a'r trefniadau asesu newydd, ac mae'n ein helpu i gyflawni'r uchelgeisiau hynny ar gyfer pob dysgwr unigol, pob athro unigol a phob lleoliad addysg unigol.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Gyd-Aelodau, dyma'r amser i gael y cwricwlwm cyntaf erioed i gael ei wneud yng Nghymru, wedi'i ffurfio gan y dysgu gorau yma yng Nghymru a thu hwnt. Nid yw nodweddion hanfodol y cwricwlwm presennol a ddyfeisiwyd ym 1988, gan Lywodraeth San Steffan ar y pryd, yn addas at y diben yn y Gymru gyfoes—un a ddyluniwyd cyn cwymp Wal Berlin, cyn iddi gael ei chwalu'n rwbel. Wel, nid dyna'r sylfaen gref rydym ei hangen i greu cwricwlwm entrepreneuraidd, llawn gwybodaeth a sgiliau hyblyg sy'n addas ar gyfer dinasyddion yr unfed ganrif ar hugain yng Nghymru a'r byd.

Fodd bynnag, mae'r cwricwlwm sydd newydd ei ffurfio'n ymwneud â mwy na sgiliau ar gyfer dyfodol ein heconomi a chyflogaeth yn y dyfodol. Bydd yn cynorthwyo pobl ifanc i ddatblygu safonau llythrennedd a rhifedd uwch, i fod yn fwy cymwys yn ddigidol ac yn ddwyieithog, ac i esblygu i fod yn feddylwyr mentrus, creadigol a beirniadol fel y mae pawb ohonom eisiau eu gweld, rwy'n siŵr. A bydd yn helpu i ddatblygu ein pobl ifanc fel dinasyddion hyderus, galluog a thosturiol—dinasyddion Cymru; yn wir, dinasyddion ein byd. Felly, byddwn yn deddfu ar gyfer y pedwar diben, er mwyn iddynt fod yn weledigaeth ac yn ddyhead a rennir ar gyfer pob plentyn, pob person ifanc. Ac wrth gyflawni'r rhain, rydym yn gosod disgwyliadau uchel i bawb, yn hyrwyddo llesiant unigol a chenedlaethol, yn mynd i'r afael ag anwybodaeth a chamwybodaeth, ac yn annog ymgysylltu beirniadol a dinesig. Bydd pob ysgol yn cael cyfle i gynllunio a gweithredu eu cwricwlwm eu hunain o fewn y dull cenedlaethol sy'n sicrhau cysondeb i ddysgwyr ar draws y wlad.

Mae'r chwe maes dysgu a phrofiad yn cysylltu disgyblaethau cyfarwydd ac yn annog cysylltiadau cryf ac ystyrlon ar eu traws. Er bod disgyblaethau'n dal i fod yn bwysig, mae'r dull newydd hwn yn cynorthwyo dysgwyr i feithrin cysylltiadau ar draws eu dysgu, gan eu helpu i ddeall yr hyn y maent yn ei ddysgu yn ogystal â pham y maent yn ei ddysgu, a bydd y Bil angen cwricwlwm i wreiddio'r sgiliau trawsgwricwlaidd gorfodol, sef llythrennedd, rhifedd a chymhwysedd digidol. Yn ogystal, mae'r Bil yn nodi pedair elfen orfodol arall yn y cwricwlwm, gan gynnwys y Gymraeg a'r Saesneg. Mae hyn yn adlewyrchu ein dwyieithrwydd, tra hefyd yn cydnabod trochi cyfrwng Cymraeg allweddol a llwyddiannus iawn. Fodd bynnag, rwy'n cydnabod y ddadl barhaus ar safle'r Saesneg yn y Bil. Ac yn union fel y gwneuthum yr wythnos diwethaf yn ystod dadl Plaid Cymru, rwyf am ddweud unwaith eto y byddaf yn parhau i gymryd rhan yn y sgyrsiau hynny ac yn ystyried y camau nesaf. Ond gallaf sicrhau'r Aelodau fy mod wedi ymrwymo'n llwyr i gynnydd pob dysgwr ar y daith i fod yn ddinesydd dwyieithog fan lleiaf, ac mae eu gwerthfawrogiad, eu dealltwriaeth a'u gallu i gwestiynu'r byd yn adeiladu o wybod eu hanes eu hunain, eu democratiaeth eu hunain a'u hamgylchedd eu hunain.

Mewn gwirionedd, mae darpariaethau'r cwricwlwm presennol yn gul, maent yn gyfyngol, ac nid ydynt yn gwneud digon i gefnogi athrawon i gynllunio a datblygu cwricwlwm sy'n rhoi blaenoriaeth i gynnydd dysgwyr. Felly, byddwn yn symud i gyfnod newydd lle bydd pob dysgwr yn elwa o addysg eang a chytbwys. Ond mae'n rhaid inni beidio â gostwng ein disgwyliadau ar gyfer unrhyw un o'n pobl ifanc, ni waeth beth fo'u cefndir. Mae'n fater sylfaenol o degwch a rhagoriaeth i bawb, a dyna pam fod miloedd a miloedd yn rhagor o ddysgwyr yng Nghymru yn dechrau ac yn ennill TGAU gwyddoniaeth erbyn hyn. Dyna pam ein bod ni bellach yn perfformio'n well na chenhedloedd eraill y Deyrnas Unedig yn ein canlyniadau Safon Uwch a dyna pam fod miloedd yn fwy yn astudio ac yn llwyddo ar lefelau addysg uwch.

Felly, mae'r Bil yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion gyhoeddi cod cynnydd sy'n nodi'r ffordd y mae'n rhaid adlewyrchu cynnydd yng nghwricwlwm ysgol. Bydd cyhoeddi cod cynnydd gydag elfennau gorfodol yn sicrhau bod cysondeb yn y ffordd yr edrychir ar gynnydd ar draws y wlad.

Oherwydd ein bod yn codi safonau ac yn cyflawni system sy'n gallu ennyn hyder y cyhoedd, mae'r cyflawniadau rwyf newydd eu crybwyll hefyd yn dangos ein bod bellach yn barod fel cenedl i symud ymlaen gyda'n cwricwlwm newydd. Mae hyn yn golygu symud o bynciau cul i chwe maes dysgu a phrofiad eang; cwricwlwm sy'n seiliedig ar ddiben—pedwar diben sy'n cyfleu'r math o ddinasyddion rydym eu heisiau, y dinasyddion rydym eu hangen; a ffocws go iawn ar dri sgil craidd statudol: llythrennedd, rhifedd a chymhwysedd digidol. Hwn fydd ein cwricwlwm newydd i Gymru, o Gymru, gan Gymru, ac rydym wedi gweithio gyda'n gilydd i gyrraedd y pwynt hwn. System lle mae gan bawb gyfran a rennir, lle rydym yn gosod safonau uchel i bawb a lle rydym yn cyfuno gwybodaeth, sgiliau a phrofiad, lle nad oes neb, yn unman, yn cael ei ddiystyru, a lle gallwn gymryd y camau nesaf yn ein cenhadaeth genedlaethol i ddiwygio addysg.

Ddirprwy Lywydd, rwy'n gobeithio eich bod yn gallu dweud fy mod yn teimlo'n gyffrous iawn am y cyfle hwn, ac edrychaf ymlaen at gyfraniadau ac ymdrechion cyfunol yr Aelodau yma yn y Senedd hon i fynd â'r Bil arwyddocaol hwn ar ei daith seneddol. Diolch yn fawr iawn.

[Anghlywadwy.]—yn bendant, gallaf weld pa mor gyffrous rydych chi gyda'r Bil hwn. Diolch i chi am ei gyflwyno. Efallai eich bod yn ei gadael ychydig yn hwyr i sicrhau Cydsyniad Brenhinol erbyn diwedd tymor y Senedd hon, ac mae hynny, rwy'n ofni, yn fy arwain yn syth at fy sylw cyntaf. Mae'r Bil yn darparu ar gyfer adolygiad pum mlynedd, sy'n golygu y bydd hyn yn digwydd—[Torri ar draws.] Helo? A ydych yn dal i fy nghlywed? Iawn, rwyf am barhau. Gobeithio y byddwch yn ymestyn fy amser rhywfaint.

Iawn.

Diolch. Ie, y pwynt roeddwn yn ei wneud yw bod y Bil fel ag y mae yn cyflwyno adolygiad pum mlynedd, sy'n golygu y bydd yn digwydd yr un pryd â'r etholiad nesaf. Felly, roeddwn eisiau gwybod beth oedd y meddylfryd y tu ôl i wahardd Senedd gyfan rhag asesu llwyddiant y cwricwlwm newydd. Credaf, efallai, oherwydd amseriad yr adolygiad hwnnw, y gallai wneud mwy o synnwyr i ni gael seithfed Senedd i archwilio'i ganfyddiadau, pe baem yn gohirio gweithredu'r Bil rhyw ychydig er mwyn gwneud iawn am yr oedi yn y gwaith o ddatblygu'r cwricwlwm yn sgil COVID-19. Mae'r memorandwm esboniadol yn dweud bod effeithiau llawn COVID ar ddatblygu'r cwricwlwm yn anhysbys, ond mai'r amserlenni presennol—ac rwy'n dyfynnu—

'sy'n dal i roi'r syniad gorau o sut a phryd y caiff y diwygiadau i'r cwricwlwm eu cyflwyno fesul cam.'

Ac rwy'n credu bod hynny'n diystyru'r ffaith bod 76 y cant o ysgolion eisoes wedi dweud wrthym fod COVID wedi cael effaith negyddol ar ddatblygiad y cwricwlwm, ac nad yw 46 y cant ohonynt wedi gwneud unrhyw beth o gwbl yn ystod y cyfyngiadau. Gan mai athrawon a rhai academyddion sy'n awgrymu gohirio'r gweithredu, tybed a fyddech yn ymrwymo i gadw meddwl agored ar ddyddiad gweithredu wrth i'r Bil fynd yn ei flaen ac wrth i ragor o dystiolaeth gael ei chasglu am effeithiau parhaus COVID ar y gwaith o ddatblygu'r cwricwlwm. Yn amlwg, mae angen dal i fyny â'r cwricwlwm—y cwricwlwm presennol—a bydd hynny'n cymryd amser hefyd.

Mae'r egwyddor o gwricwlwm lleol yn athroniaeth graidd yn y Bil hwn, ac mae elfennau gorfodol y cwricwlwm lleol hwnnw'n cynnwys elfennau dadleuol mewn perthynas ag addysg cydberthynas a rhywioldeb. Deallaf nad yw'r gwaith yn hollol gyflawn o hyd. Ac rwy'n gwybod bod pob elfen wedi'i llunio ar y cyd â phartneriaid, ond os yw'n mynd i gael ei gydgynhyrchu go iawn mae angen inni wybod sut y bydd llais y plentyn, y rhiant a'r gymuned ehangach yn cael sylw dyledus wrth greu cwricwlwm lleol. Fel enghraifft o sut y gallai'r lleisiau hynny gael eu mygu'n anfwriadol, er nad ar yr un pwynt yn union, mae dyletswydd ar yr ysgol i gyhoeddi ei chwricwlwm, ond nid oes unrhyw beth yn y Bil ynglŷn â hysbysu teuluoedd am yr hawl i ofyn am gwricwlwm crefyddol amgen, er enghraifft. Felly, beth yw rôl y gymuned ehangach wrth gynllunio'r cwricwlwm, a sut y caiff y lleisiau hynny eu pwysoli? Ac mewn gwirionedd, sut olwg fydd ar ymgynghoriad ar godau a chanllawiau—a fydd hynny'n digwydd gydag addysgwyr proffesiynol yn unig neu'n ehangach? Ac i fynd i'r pen arall, mae'r penderfyniad terfynol ar y cwricwlwm yn nwylo'r pennaeth a'r llywodraethwyr, cyn belled â'u bod yn parchu canllawiau a gofynion sy'n codi o'r Bil. Felly, rwy'n deall nad yr awdurdodau lleol sy'n barnu'n derfynol fel gyda rhai penderfyniadau am ysgolion. Felly, sut y bydd y cynlluniau strategol lefel uwch hynny, megis y cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg, a fydd yn effeithio ar y cwricwlwm, yn cael eu rhoi mewn grym?  

Ac yn olaf—bydd gennyf ddigon i ofyn i chi yn nes ymlaen, rwy'n gwybod. Hyd yn oed yn awr, nid yw'r holl asesiadau effaith ar gyfer y Bil wedi'u cwblhau, ond mae'r amcangyfrifon costau cyfredol oddeutu £43 miliwn o gostau uniongyrchol i ysgolion, ac mae £394 miliwn pellach o gostau a ymgorfforwyd, sydd eisoes yn fwy na'r amcangyfrif is o'r gost, ac ymhell dros hanner ffordd at yr amcangyfrif uwch. Felly, a wnewch chi ymrwymo i roi'r wybodaeth ddiweddaraf yn rheolaidd am gostau, nid yn unig yn ystod hynt y Bil hwn, ond y tu hwnt i hynny, oherwydd nid wyf yn credu y byddai'n waith craffu da ar ein rhan mewn sefyllfa lle rydym yn ceisio tynnu'r wybodaeth hon o gyllidebau blynyddol y Senedd, pan fydd llawer o'r gwariant hwn yn dod o lywodraeth leol mewn gwirionedd?

Felly, diolch am eich datganiad heddiw. Edrychaf ymlaen at waith craffu pellach ar y pwerau y mae'r Bil yn eu cynnwys, lle ieithoedd tramor modern a sgiliau achub bywyd ac—nid wyf eisiau i hyn gael ei anwybyddu—y gwaith cyfochrog y bydd angen i'r Llywodraeth ei ddatblygu gyda gwasanaethau datblygu ysgolion, Estyn a Cymwysterau Cymru, ar y safonau, yr atebolrwydd a'r arholiadau sy'n cyd-fynd â'r cwricwlwm hwn. Mae'n rhaid iddynt fynd law yn llaw i ennyn hyder ac yn wir i sicrhau cefnogaeth y Ceidwadwyr Cymreig i'r Bil maes o law. Ond am nawr, rwy'n dymuno'n dda i chi yn eich amcanion ar gyfer y ddeddfwriaeth hon.  

A gaf fi ddiolch i Suzy Davies am y cwestiynau hynny? Fel y bydd wedi nodi, y bwriad yw y bydd y cwricwlwm yn dod yn statudol ym mhob lleoliad cynradd, ynghyd â blwyddyn 7 mewn lleoliadau uwchradd, ar gyfer dechrau blwyddyn academaidd 2022. Felly, yn ddi-os, mae COVID wedi cael effaith ar gynllunio—a hynny heb rithyn o amheuaeth—ond mae gennym gyfnod sylweddol o amser o hyd i ysgolion baratoi.

Mae'n dyfynnu'r niferoedd sydd wedi ymateb i arolwg a gynhaliwyd ganddi, ac nid wyf yn amau hynny. Rwyf innau hefyd yn cael sgyrsiau ag addysgwyr proffesiynol sydd eisiau cyflymu'r broses o gyflwyno'r cwricwlwm. Ac oherwydd y cyfnod sylweddol o darfu sydd wedi bod, lle bu'n rhaid i ni atal y cwricwlwm cenedlaethol dros dro, maent yn meddwl tybed pam y byddem yn dychwelyd at yr hen ffordd o wneud pethau pan fo'r ffordd newydd hon yma—mae'r wawr newydd bron ar ein gwarthaf. Felly, rwy'n gwybod bod llawer o ysgolion eisoes yn cynllunio'u cwricwlwm, er nad yw'n ofynnol iddynt wneud hynny ar hyn o bryd, er mwyn nodi'r cyfeiriad rydym yn teithio iddo. Ond wrth gwrs, yn sicr, rydym wedi cyrraedd y pwynt hwn heddiw mewn ysbryd o gydadeiladu—cydadeiladu gyda'n haddysgwyr proffesiynol, a fydd yn gyfrifol am ddod â hyn yn fyw i ddysgwyr yng Nghymru. Byddwn yn parhau i gael y trafodaethau hynny wrth symud ymlaen.

Byddwn yn darparu diweddariadau rheolaidd ynghylch cyllid, a hoffwn sicrhau'r Aelod, drwy gydol y broses hon, i'r pwynt rydym wedi'i gyrraedd heddiw—wrth gwrs, yr hyn rydym yn edrych arno heddiw yw'r sail ddeddfwriaethol. Cafodd y cnawd ei gyhoeddi fisoedd lawer yn ôl wrth gwrs, o ran y datganiadau ar 'yr hyn sy'n bwysig', y camau cynnydd a'r cysyniadau dysgu. Felly, mae ysgolion wedi cael cyfle eisoes, wrth gwrs, i gymryd rhan yn hyn.

Ond mae Estyn, Cymwysterau Cymru a'n gwasanaethau gwella ysgolion wedi bod yn rhan annatod o'r gwaith datblygu hyd yma; maent wedi bod yn rhan o'r broses honno o gydadeiladu. Wrth gwrs, bydd gan Estyn rôl hollbwysig yn gwirio parodrwydd lleoliadau i gyflwyno'r cwricwlwm. Bydd gan ein gwasanaethau gwella ysgolion rôl hollbwysig yn darparu'r dysgu proffesiynol a'r cymorth y bydd ei angen ar ysgolion. Mae'r Aelod yn ymwybodol iawn, oherwydd gwn ei bod yn cadw mewn cysylltiad agos â Cymwysterau Cymru, eu bod hwy eu hunain yn gwneud gwaith ochr yn ochr â'r cwricwlwm newydd ar yr effaith a gaiff y cwricwlwm newydd ar ein system gymwysterau. Felly, wrth gwrs, bydd y gwaith hwnnw'n parhau.

Mae Suzy yn llygad ei lle: cyfrifoldeb a dyletswydd gyfreithiol pennaeth yr ysgol unigol yw llunio cwricwlwm. Dyletswydd y pennaeth a'r corff llywodraethu yw gweithredu'r cwricwlwm hwnnw yn y lleoliad penodol hwnnw. Mae'r canllawiau ar y cwricwlwm a gyhoeddais ym mis Ionawr yn pwysleisio'n gadarn iawn y dylai cyd-destun yr ysgol a'r cymunedau y mae'n eu gwasanaethu fod ar flaen y meddwl wrth ddylunio, datblygu a gweithredu'r cwricwlwm. Cynsail y cwricwlwm cyfan yw ei fod yno i wasanaethu anghenion ei gymuned leol drwy ddarparu cwricwlwm sy'n briodol i'w ddysgwyr.

Nawr, mae unrhyw un ohonoch sydd wedi treulio unrhyw amser yn yr ysgol yn gwybod bod athrawon, weithiau, yn mynegi eu rhwystredigaeth pan fydd gofyn iddynt gyflwyno gwers am fod rhywun ym 1988 wedi penderfynu ei bod yn ddyletswydd arnynt i wneud hynny i ddosbarth o blant nad oes ganddynt unrhyw ddiddordeb nac unrhyw ddealltwriaeth o'r rheswm pam fod angen iddynt wneud hynny. Nid yw hynny'n dod â dysgu'n fyw—mae'n tynnu pawb i lawr. Nawr, cawn gyfle i ryddhau proffesiynoldeb creadigol ein gweithlu addysgu i allu cynllunio cwricwlwm sydd o ddifrif yn diwallu anghenion y plant o'u blaenau.

Ddirprwy Lywydd, gadewch i mi roi enghraifft i chi. Yn ysgol fy merch, Ysgol Calon Cymru, sy'n gwasanaethu cymunedau Llandrindod, Llanfair-ym-Muallt a phob man arall rhyngddynt, maent eisoes yn dechrau meddwl am y ffordd y byddant yn cyflawni eu cwricwlwm newydd. Mae'r cysyniad o glirio Mynydd Epynt, milltiroedd bwyd a chynaliadwyedd y Gymru wledig yn ganolog i'r cwricwlwm hwnnw. Felly, ar gyfer blwyddyn 9, mae pob un o'u pynciau wedi eu hadeiladu o amgylch y cysyniadau hynny.

Yn ystod y cyfnod hwn, tra bônt wedi bod adref o'r ysgol, ac yn y gwaith sydd wedi dod adref, unwaith eto, maent wedi ymwneud â'r cwricwlwm newydd. Y thema yw deallusrwydd artiffisial, ac mae hwnnw wedi cynnwys gwyddoniaeth, mathemateg, Frankenstein—pan gefais amser i wneud unrhyw ddysgu gartref, rydym wedi bod yn astudio Frankenstein, Frankenstein Shelley—y gallu hwnnw i ddod â disgyblaethau unigol at ei gilydd i wneud y cysylltiadau hynny. Felly, mae ysgolion eisoes yn gwneud y gwaith hwn, ond mae'n bwysig fod rhieni a chymunedau'n cael cyfle i fwydo i mewn i hynny. Bydd yn rhaid cyhoeddi'r cwricwlwm, ond yn sicr gallwn gael sgyrsiau yn ystod hynt y Bil ynglŷn â sut y gallwn sicrhau, mewn canllawiau, fod barn rhieni a phobl ifanc eu hunain yn cael ei hystyried wrth gynllunio'r cwricwlwm. Ac os byddwch yn ymweld â'n hysgolion yn awr, fe fyddwch yn gwybod nad yw dysgu sy'n canolbwyntio ar y disgybl, lle mae disgyblion yn dewis ac yn llywio'r pynciau, yn gysyniad dieithr i'n hathrawon; mae'n gysyniad y maent yn ei ddeall ac yn ei groesawu.  

Yn sicr, mae cyhoeddi'r Bil drafft yn garreg filltir bwysig ac, fel dywedodd y comisiynydd plant yr wythnos yma, mae'n rhaid inni edrych ar y cwricwlwm newydd fel addewid i bob plentyn yng Nghymru, ac, wrth greu'r addewid yma, mae yna ddyletswydd ar bob un ohonom ni yn y Senedd yma i graffu ar y ddeddfwriaeth newydd yn ofalus iawn er mwyn osgoi canlyniadau anfwriadol ac er mwyn gwneud yn siŵr bod y nod sydd yn cael ei grisialu yn y cwricwlwm yn mynd i gael ei gyrraedd.

O ran gweithredu ac amserlen gweithredu’r cwricwlwm, dwi'n gallu gweld eich dadl chi fod yna rai elfennau o'r cwricwlwm, rhai elfennau sydd yn barod yn dechrau gwreiddio yn ein hysgolion ni, sy'n berthnasol iawn yn sgil yr argyfwng COVID.

Dwi yn falch o weld lle blaenllaw i iechyd a llesiant fel maes dysgu a phrofiad, ond dydy o ddim yn mynd i fod yn elfen fandadol na gofynnol o'r ddeddfwriaeth. Mae'r comisiynydd plant yn dadlau yr wythnos yma fod angen i'r Bil hwn fynd ymhellach nag y mae o i ddiogelu llesiant plant drwy sicrhau bod y ddeddfwriaeth yn gwneud agwedd ysgol gyfan ar lesiant ac iechyd meddwl yn ofynnol drwy'r ddeddf. 

Rydych chi eisoes wedi cyhoeddi datganiad arall heddiw ynglŷn â'r ymgynghoriad ynglŷn â fframwaith o ganllawiau ar wreiddio'r dull ysgol gyfan ar iechyd meddwl a llesiant emosiynol, ac rydych chi'n dweud yn y datganiad hwnnw mai pwrpas y fframwaith ydy hyrwyddo cysondeb a chydraddoldeb. Felly, pam na wnewch chi ddim mynd y cam ymhellach yma rŵan y mae'r comisiynydd plant, er enghraifft, ac eraill, yn galw amdano fo, sef gwneud iechyd meddwl a llesiant yn ofyniad yn y ddeddf, yn ofynnol yn y ddeddf?

Ac mae'r elfen yma ynglŷn â gwneud rhai materion yn fandadol, ac eraill, sydd hefyd yn haeddu'r un lefel o ofyniad deddfwriaethol, yn cael eu neilltuo o'r ddeddfwriaeth. Rydym ni wedi cychwyn y drafodaeth yma yr wythnos diwethaf yn ystod dadl Plaid Cymru, a dwi'n meddwl bydd hon yn rhywbeth byddwn ni'n dod yn ôl ati hi yn ystod taith y Bil drwy'r Senedd yma dros yr wythnosau nesaf yma. 

Mae rhai pynciau yn fandadol, ac mae yna rai materion croes-gwricwlaidd yn fandadol hefyd. Felly, hoffwn i ofyn: beth ydy'r meini prawf rydych chi wedi eu defnyddio cyn gwneud y penderfyniadau yma, cyn penderfynu? Pa feini prawf sydd tu ôl i'r penderfyniadau i gynnwys rhai pethau yn fandadol ac i beidio â chynnwys materion eraill?

Ac, yn olaf, dwi'n siŵr eich bod chi'n cytuno bod angen tystiolaethu'r angen am ddeddfwriaeth newydd cyn ei chyflwyno. Mae hon yn thema drwy'n gwaith ni yma yn y Senedd o ran cyflwyno unrhyw fath o ddeddfwriaeth newydd: mae angen dangos pam fod ei angen hi. Dwi'n cyd-fynd efo chi: mae angen deddfwriaeth er mwyn gwreiddio cwricwlwm newydd yn ein hysgolion ni. Ond, i jest droi at un agwedd, pa dystiolaeth addysgol sydd gennych chi bod angen gwneud y Saesneg yn elfen orfodol o'r cwricwlwm—pa dystiolaeth—ac oes yna unrhyw gorff neu arbenigwr addysgol neu fel arall wedi argymell i chi gynnwys hyn ar wyneb y Bil?

A gaf fi ddiolch i Siân Gwenllian? Ac a gaf fi ddweud fy mod yn croesawu'n fawr y broses sydd gennym yn awr o ran craffu? Bûm yn y Siambr hon yn ddigon hir, ar yr ochr acw i'r tŷ ac ar yr ochr hon i'r tŷ, i wybod proses mor werthfawr yw proses graffu'r Senedd hon a sut, yn aml, y mae deddfwriaeth yn gryfach ac yn well o ganlyniad i hynny. Dyna'r holl bwynt pam y mae llawer ohonom wedi neilltuo degawdau sylweddol o'n bywydau fel oedolion yn ymgyrchu dros Senedd. Ac felly, mae'r broses graffu honno yn un y dylai Gweinidogion ei chroesawu; nid yw bob amser yn gyfforddus, ond yn sicr mae'n rhan bwysig o'n democratiaeth, onid yw? Ac rwy'n siŵr y ceir cyfleoedd gwerthfawr iawn drwy gydol taith y Bil i brofi ac i herio a lle bo angen, i wella. Nid wyf yn credu bod yna Fil erioed wedi mynd drwy'r Senedd nad yw wedi bod yn well o ganlyniad i'r broses honno, y broses seneddol.

O ran iechyd a lles, wel, dyma un o'r datblygiadau cyffrous o fewn y cwricwlwm, fod iechyd a lles yn un o'r meysydd dysgu a phrofiad y byddwn yn deddfu ar eu cyfer yn y Bil. Ac mae hynny'n cwmpasu amrywiaeth eang o bynciau, iechyd corfforol ac iechyd meddwl a lles fel ei gilydd. A darperir yn dda ar gyfer pwysigrwydd iechyd meddwl o fewn y datganiadau 'yr hyn sy'n bwysig' sy'n sail i'r meysydd dysgu a phrofiad unigol. Felly, credaf ein bod wedi rhoi arwydd clir iawn o'r hyn rydym yn ei ddisgwyl o ran cyflawni maes dysgu a phrofiad iechyd a lles—ac mae gennych ddyletswydd i'w gyflawni—y bydd iechyd meddwl a llesiant, yn rhan bwysig o hynny.

A gaf fi ddiolch i Siân am dynnu sylw pawb at y datganiad ysgrifenedig arall sydd wedi mynd allan heddiw ar ddechrau ein hymgynghoriad ar ein dull ysgol gyfan a'r fframwaith i gefnogi ysgolion? Mae hynny'n ganlyniad uniongyrchol, unwaith eto, i graffu gan y Senedd hon a gwaith y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ar iechyd meddwl a llesiant plant. Oherwydd, er y byddwn yn cytuno â hi fod lle i hynny fel pwnc o fewn y cwricwlwm, yr hyn y mae adroddiad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn sôn llawer amdano yw nad yw ein plant yn gallu cael iechyd meddwl a lles drwy ddysgu gwers amdano; mae'n rhaid inni greu'r amodau yn yr ysgol ei hun iddi allu bod yn amgylchedd iach. Felly, dylai pawb yn yr ysgol, amgylchedd yr ysgol, pawb sy'n gweithio yn yr ysgol honno, yr holl ethos sy'n sail i'r ysgol honno, fod yno i gefnogi iechyd meddwl a lles plant. Ac nid rhywbeth 'braf i'w gael' neu rywbeth ychydig yn anarferol yw hynny, oherwydd fe wyddom, heb iechyd meddwl da a lles, nad yw plant yn gallu dysgu; yn syml iawn, ni fyddant yn dysgu. Mae'n rhaid inni fynd i'r afael ag iechyd meddwl a lles plant a chreu amgylchedd lle maent yn hapus ac yn ddiogel ac yn teimlo'n ddiogel, neu fel arall ni fydd y dysgu mor llwyddiannus ag y byddem yn dymuno iddo fod.

Felly, rwy'n gobeithio y bydd pobl yn ymateb i'r ymgynghoriad ac rwy'n gobeithio bod y fframwaith yn gwneud cyfiawnder â gwaith y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ar 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl'. Mae digon o gyfle i'r cwricwlwm gefnogi iechyd meddwl a lles plant, ond mae'n rhaid iddo fod yn ein hysgolion fel rhywbeth sy'n fwy na dim ond elfen o'r cwricwlwm.  

Nawr, wrth gwrs, rwy'n deall—mawredd, nid wyf yn credu bod diwrnod wedi mynd heibio ers i mi gael y swydd hon pan nad wyf wedi cael e-bost gan rywun sy'n frwdfrydig iawn, yn angerddol iawn, ynglŷn â pham y mae angen i'w pwnc fod ar wyneb y Bil. Ac nid wyf yn amau na all y bobl hynny i gyd wneud achos dilys iawn, ond pe baem yn gwneud hynny, byddem yn cyrraedd y fan lle rydym yn awr, Ddirprwy Lywydd, gyda chwricwlwm gorlawn, sy'n amhosibl ei reoli ac sydd wedi amddifadu'r proffesiwn o'i greadigrwydd, am ei fod wedi crebachu addysgu i fod yn ymarfer ticio blychau o bopeth y mae rhywun dros y blynyddoedd wedi penderfynu bod yn rhaid ei addysgu. A phob wythnos, bron, mae gennym stori sy'n dweud, 'Mae angen i hyn fod yn rhan o'r cwricwlwm', ac mae hynny wedi digwydd dros flynyddoedd lawer. Mae Gweinidogion sydd â bwriadau da, ac a oedd yn dymuno gwneud y peth iawn ac wedi cael eu cymell gan fwriadau clodwiw, wedi'i ychwanegu at y cwricwlwm—maent wedi'i ychwanegu at y cwricwlwm. Ac rydym wedi rhoi rhywbeth sy'n gwbl amhosibl ei reoli i ni ein hunain. Ac yn syml, drwy ei restru, nid yw hynny ynddo'i hun yn golygu y bydd honno'n wers o ansawdd a gyflwynir yn dda yn y maes penodol hwnnw.

Felly, yn gwbl briodol, yr her yw pam ein bod wedi canolbwyntio ar y pynciau sydd gennym ar wyneb y Bil. Wel, gobeithio na all neb yma anghytuno na ellir cwestiynu'r angen i sicrhau ein bod yn mynd i'r afael â llythrennedd a rhifedd ein plant. Dyma'r sgiliau sylfaenol y bydd eu hangen ar blant unigol pan fyddant yn gadael yr ysgol. Ac yn gynyddol—a mawredd, onid yw pob un ohonom wedi gorfod dysgu'n sydyn dros yr wythnosau diwethaf—cymhwysedd digidol yw'r drydedd elfen, ochr yn ochr â llythrennedd a rhifedd. Ac efallai—. Rwy'n gobeithio na fydd byth yn digwydd, y bydd yn rhaid i'n plant reoli eu ffordd drwy bandemig, ond efallai y byddant yn ymdopi ychydig yn well nag y gwnaeth rhai ohonom, ac ni fydd galwadau 'Mae eich meic ar gau' neu 'Caewch eich meic' byth yn cael eu clywed eto os byddwn yn y sefyllfa honno eto. Felly, llythrennedd, rhifedd a chymhwysedd digidol—dyma'r pethau craidd sydd eu hangen ar ein plant pan fyddant yn gadael yr ysgol.

O ran yr hyn a elwid yn addysg grefyddol yn 'Dyfodol Llwyddiannus', yn y cwricwlwm newydd, mae'r enw'n newid i grefydd, gwerthoedd a moeseg i adlewyrchu ymrwymiad ac argymhelliad Graham Donaldson yn y ddogfen 'Dyfodol Llwyddiannus' wreiddiol, fel y mae Cymraeg, yr ychwanegiad—. Mae dau ychwanegiad uwchlaw a thu hwnt i hynny, sef yn gyntaf, addysg cydberthynas a rhywioldeb. A Siân, yn gwbl briodol, rydych chi wedi sôn am iechyd meddwl a lles plant. Mae ein cydberthynas ag eraill yn hanfodol i'n hiechyd a'n lles fel bodau dynol, onid yw? Mae'n gwbl sylfaenol, ac mae sicrhau bod ein plant yn gallu dysgu am hawliau, cyfrifoldebau, parch, amrywiaeth, diogelwch, fel y dywedais, cyfrifoldeb personol, i gael perthynas ddiogel ac iach ag eraill yn sylfaenol yn fy marn i. Ac roedd yn argymhelliad clir gan y grŵp arbenigol, dan gadeiryddiaeth Emma Reynolds, yr Athro Emma Reynolds, a sefydlais pan ddechreuais yn fy swydd.

Ac o ran y Saesneg, yn gyntaf oll, mae Saesneg ynddo'i hun yn bwnc pwysig iawn, a dyna'r hyn rydym yn sôn amdano, pwnc. Rwy'n meddwl weithiau—yn ddealladwy, nid wyf yn beirniadu—fod yna gamddealltwriaeth rhwng iaith yr addysg a chyfrwng yr addysgu yn hytrach na'r pwnc. Ac mae hyn yn adlewyrchu fy nghred ein bod am greu dinasyddion dwyieithog o'n holl ddinasyddion. Ond fel y dywedais, rwy'n cydnabod bod yna ddadl gref a bod yna ofn canlyniadau anfwriadol o ganlyniad i hynny, ac rwyf wedi ymrwymo wrth agor heddiw y byddwn yn cael trafodaethau parhaus.

Diolch yn fawr iawn am eich datganiad, Weinidog. Rwy'n credu bod rhywfaint o amheuaeth ynglŷn â'r cwricwlwm newydd yn fy ngrŵp, ond rwy'n credu bod angerdd y Gweinidog wrth siarad—rydym am barhau i fod yn rhan o'r ddadl ac nid ydym, ar y cam hwn, wedi penderfynu ei wrthwynebu. Hoffem weld y Bil mewn mwy o fanylder a chael mwy o fudd o drafodaethau gyda'r Gweinidog.

Mae hi'n dweud ei bod eisiau system sy'n destun balchder ac sy'n mwynhau hyder y cyhoedd, ac rwy'n siŵr y byddem i gyd yn cytuno â hynny. Rwyf hefyd yn meddwl nad yw'r syniad y gellid ei adolygu neu ei ailystyried 30 mlynedd ar ôl cwricwlwm 1988 yn y DU yn un y dylid ei ddiystyru mewn egwyddor. Mae hi'n cyfeirio at gwricwlwm sy'n ddi-os wedi'i wneud yng Nghymru. Yn y cyd-destun hwnnw, a gaf fi ofyn ychydig am rôl yr Athro Donaldson, ac yn arbennig y newidiadau sydd wedi digwydd yng nghwricwlwm yr Alban nad ydynt wedi cael canmoliaeth unfryd, a beth oedd ei rôl gyda hynny a sut y mae'n wahanol, beth y bu'n ei wneud gyda chi, dros Gymru?

Rydych yn cyfeirio at bob ysgol yn cael cyfle i gynllunio a gweithredu eu cwricwlwm eu hunain. A gaf fi eglurhad: a yw hynny'n ofyniad ar gyfer pob ysgol yn ogystal â chyfle, neu a oes cwricwlwm cenedlaethol y gall yr ysgol ei gymryd a'i ddefnyddio, a bod gan athrawon fwy o ddisgresiwn wedyn ynglŷn â'r hyn y maent yn ei wneud o'i fewn? Neu a oes raid i bob ysgol ddilyn y broses hon, proses sylweddol iawn o bosibl, o ddatblygu eu cwricwlwm eu hunain?

Rwy'n meddwl hefyd am y cydbwysedd rhwng y disgyblaethau traddodiadol a'r cysylltiadau rydych chi'n ceisio eu meithrin ar draws y meysydd dysgu a phrofiad—er enghraifft, iechyd a lles. Rwy'n sicr yn adnabod rhai rhieni ac yn sicr mae gan rai o fy ngrŵp bryderon ynghylch yr hyn a allai ddigwydd i drylwyredd addysgu'r disgyblaethau traddodiadol hynny o fewn y dull newydd. A allai roi rhyw sicrwydd ar hynny?

A gaf fi eglurhad hefyd: a yw hi'n dweud ei bod yn agored, o bosibl, i welliant yn ystod taith y Bil mewn perthynas ag a ddylai'r Saesneg fod yn elfen gwricwlaidd orfodol? Efallai fy mod wedi camddeall hyn, ond a yw Plaid Cymru yn dadlau o'u dadl flaenorol y dylai Cymraeg barhau'n ofyniad gorfodol ond y dylid dileu Saesneg oddi ar wyneb y Bil fel gofyniad gorfodol? Ai dyna yw'r cynnig mewn gwirionedd, ac os felly, a yw hynny'n rhywbeth y byddai'n ei ystyried o ddifrif?

Ac mae hi'n cyfeirio at blant yn gwybod eu hanes, eu democratiaeth a'u hamgylchedd eu hunain, ac rwy'n credu y gallwn i gyd gytuno â hynny fel ymadrodd, ond mae'n gadael yn agored i ba raddau y mae'r hanes hwnnw, a democratiaeth yn arbennig, yn benodol Gymreig ac i ba raddau y mae'n brofiad Prydeinig cyffredin.

Mae'n cyfeirio at fwy o bobl yn astudio TGAU gwyddoniaeth, sy'n wych. Beth am ieithoedd tramor modern? A all y cwricwlwm newydd hwn fynd i'r afael â'r dirywiad yn y rhain?

Ac yn olaf, mae hi'n cyfeirio at gyhoeddi cod cynnydd gydag elfennau gorfodol. A allem ystyried tasgau asesu safonol wedi'u gosod yn annibynnol yn 11 oed yn rhan o hynny?

Wel, Ddirprwy Lywydd, rwy'n credu bod yr Aelod wedi gosod her i mi, un rwy'n fwy na pharod i'w hwynebu, er mwyn ei argyhoeddi pam y mae angen iddo gefnogi'r newid yn ein cwricwlwm.

Bydd dyletswydd ar bob ysgol unigol, pob pennaeth unigol i gynllunio cwricwlwm, ac yna cyfrifoldeb cyfreithiol y pennaeth a'r corff llywodraethu yw rhoi'r cwricwlwm hwnnw ar waith. Mae angen iddynt wneud hynny yng nghyswllt y pedwar diben a'r meysydd dysgu a phrofiad unigol fel yr amlinellir yn y Bil, ac yna gan gyfeirio at 'yr hyn sy'n bwysig'. Wrth gwrs, cyhoeddwyd y rhain oll yn gynharach eleni. Felly, ceir sgaffaldwaith o gwmpas ein disgwyliadau o'r meysydd bras y byddem yn disgwyl iddynt gael eu cynnwys. Felly, i ateb Siân Gwenllian, gwersi a fyddai'n canolbwyntio ar helpu i ddatblygu iechyd meddwl a lles plant, ond bydd y pynciau, er enghraifft, y byddech chi'n dewis gwneud hynny drwyddynt yn amrywio o ysgol i ysgol gan adlewyrchu'r plant o'ch blaen.

Nawr, rydym yn cydnabod, oherwydd bod y cwricwlwm hwn yn gwricwlwm ar gyfer rhai rhwng tair ac 16 oed, fod rhai o'n lleoliadau meithrin yn lleoliadau nas cynhelir—. Felly, fel rhan o'n cyfnod sylfaen, mae Llywodraeth Cymru yn ariannu'r lleoliad hwnnw i ddarparu addysg blynyddoedd cynnar. Cydnabyddwn fod rhai o'r rheini'n cael eu rhedeg gan elusennau, rhai ohonynt yn cael eu rhedeg gan grwpiau bach, ac felly, byddai'n dasg arbennig o feichus i'r rhan honno o'r sector gynllunio cwricwlwm ar eu cyfer. Felly, bydd gan Lywodraeth Cymru gwricwlwm penodol ar gyfer y grŵp oedran hwnnw, fel y gall y meithrinfeydd cyfnod sylfaen hynny, fel y dywedais, ei ddefnyddio oddi ar y silff, oherwydd byddai honno'n dasg feichus iawn i'r rhan benodol honno o'r sector. Ond fel arall, lle'r penaethiaid unigol, gan ddefnyddio'r sgaffaldwaith cenedlaethol, fydd llunio cwricwlwm sy'n diwallu anghenion eu plant.

Gofynnodd yr Aelod am rolau a chyfrifoldebau Graham Donaldson, ac unrhyw gysylltiadau a gorgyffwrdd rhwng ein cwricwlwm newydd a'r Cwricwlwm ar gyfer Rhagoriaeth yn yr Alban. Wel, weithiau mae pobl yn cymharu, ac yn sicr ceir rhai agweddau athronyddol bras ynglŷn â datganoli'r cwricwlwm i lawr i ysgolion, y symud oddi wrth ddisgyblaethau cul iawn a dull mwy trawsgwricwlaidd y mae'r ddau gwricwlwm yn eu rhannu. Rwy'n credu ein bod wedi manteisio ar y cyfle i ddeall lle mae gweithredu wedi bod yn anodd yn yr Alban. Felly, nid wyf yn meddwl mai cysyniad y cwricwlwm ydyw, ac rwy'n meddwl os edrychwch chi ar y feirniadaeth o'r hyn sydd wedi digwydd yn yr Alban, nid y cwricwlwm ei hun, ond yn hytrach y broses weithredu sydd wedi bod yn fwyaf heriol i bobl. Oherwydd rydym wedi gallu dysgu o hynny, mewn gwirionedd, rydym wedi mynd allan o'n ffordd i geisio deall beth oedd yr anawsterau yn yr Alban. Roedd rhywfaint o hynny'n ymwneud ar y cychwyn cyntaf â'r ffaith nad oedd digon o arweiniad, wedyn dechreuodd pobl fynd i banig am nad oedd digon o sgaffaldwaith ar gyfer ysgolion, felly roedd diwydiant cyfan yn darparu cyngor ac arweiniad i ysgolion, a olygai fod athrawon wedi cael eu llethu'n llwyr gan hynny. Felly, rydym wedi gallu dysgu o rai o heriau gweithredu. Rwy'n credu bod gwahaniaeth i'w wneud rhwng y cwricwlwm ei hun a'r broses weithredu sy'n cynorthwyo ysgolion wrth iddynt symud ymlaen.

Byddwn hefyd yn rhoi mwy o gyfarwyddyd o ran cynnwys y cwricwlwm addysg cydberthynas a rhywioldeb sy'n seiliedig ar egwyddorion y Cenhedloedd Unedig. Felly, byddwn yn rhoi mwy o gyfarwyddyd yn hynny o beth.

Gall Siân Gwenllian siarad drosti ei hun, ond rwy'n meddwl, os caf—rwyf mewn peryg o roi geiriau yng ngheg Siân. Nid y ffaith bod Saesneg ar wyneb y Bil yw'r broblem, ond canlyniad anfwriadol cael Saesneg ar wyneb y Bil ar egwyddorion addysg drochi. Felly, nid am gael gwared ar yr iaith Saesneg y maent; nid dyna sydd yma. Mae hyn yn ymwneud â pha un a fyddai canlyniad anfwriadol i gynnwys Saesneg ar wyneb y Bil mewn perthynas ag addysg drochi, fel y dywedais. Nawr, mae'r Bil yn caniatáu ar gyfer y gofyniad statudol i'r Saesneg gael ei gohirio er mwyn caniatáu ar gyfer addysg drochi Gymraeg, ac mae hynny'n bwysig oherwydd rydym yn gwybod, o ran caffael iaith yn llwyddiannus, fod trochi'n ffordd bwysig eithriadol a phrofedig o sicrhau bod plant yn gallu caffael sgiliau yn y Gymraeg. A dywedaf hynny fel rhywun y mae eu plant wedi bod yn y system honno. Heb allu fy mhlant i gael addysg feithrin, ac i fynd i ysgol gynradd Gymraeg lle nad oeddent yn gwneud unrhyw Saesneg, unrhyw Saesneg ffurfiol, tan eu bod yn saith oed, ni fyddai fy mhlant yn siaradwyr Cymraeg a Saesneg dwyieithog. Y broses honno yw'r un y gwyddom sy'n gwneud y gwahaniaeth. Mae pryder y gallai'r ffordd y caiff y Bil ei ddrafftio ar hyn o bryd danseilio hynny. Nawr, fel y dywedais, nid wyf yn credu hynny, ac rwy'n meddwl bod rhywfaint o ddryswch ynglŷn ag iaith dysgu a chyfrwng y dysgu yn yr ysgol yn hytrach na'r cwricwlwm. Ond nid wyf eisiau tanseilio egwyddor trochi mewn unrhyw ffordd neu sicrhau na all trochi ddigwydd. Mae'r Bil yn caniatáu i drochi ddigwydd ac i'r Saesneg gael ei gohirio, ond mae pryder nad oes digon o ddiogelwch o hyd i gefnogi trochi, ac rwy'n agored i gael sgwrs ynglŷn â beth arall y gallwn ei wneud, nid i fychanu'r iaith Saesneg, ond i sicrhau a diogelu trochi yn y Gymraeg, oherwydd gwyddom fod hynny'n bwysig iawn a gwyddom ei fod yn gweithio Felly, rwy'n gobeithio nad wyf wedi rhoi geiriau yn eich ceg, ond rwy'n credu mai dyna yw safbwynt rhai pobl o leiaf yn y ddadl hon.

O ran hanes a democratiaeth a'r amgylchedd, daw hyn â ni'n ôl at egwyddor cynefin o fewn y cwricwlwm newydd, a'r modd y mae plant yn dysgu am weddill y byd yn gyntaf drwy ddysgu am eu hardal eu hunain. Drwy ymwneud â'ch ardal eich hun a'ch hanes eich hun y gallwch ddechrau ehangu eich meddwl i'r byd ehangach. Felly, roedd Siân yn y ddadl yr wythnos diwethaf yn sôn am ei hanes lleol a'i gysylltiad â theulu a oedd yn masnachu mewn caethweision, ac nad oedd hi'n gwybod am hynny. Gallwch ddysgu am hynny yn eich ysgol gynradd a gallwch ddeall hynny ac rydych yn ei wybod oherwydd eich bod yn gallu ei weld, ond o hynny wedyn gallwch symud ymlaen i gael sgwrs am hanes Prydain, hanes y byd ac egwyddor caethwasiaeth. Felly, mae'n ymwneud â chymryd y cysylltiadau yn eich ardal ar gyfer ein plant ieuengaf a dysgu allan wedyn am y byd o'r egwyddor honno.

Mae'n ddrwg gennyf. Rwyf wedi aros pedair blynedd ac ychydig bach mwy am hyn.

Mae gennym bedwar siaradwr arall ac ychydig iawn o amser sydd gennym, ond o leiaf cawn weld i ble'r awn ni. Nawr fod hynny allan o'ch system, rwy'n siŵr y gallwn symud ymlaen at atebion byrrach. [Chwerthin.]

O'r gorau. Dyna fi wedi ei chael hi. Ac rwy'n falch o fod yn ôl hefyd. Rwyf wedi gweld colli pawb. [Chwerthin.]

Fe gewch faddeuant. Lynne Neagle. Na, ni allwn glywed. Mae'n ddrwg gennyf, Lynne, ni allwn eich clywed.

A allwch chi fy nghlywed i nawr?

Dyna welliant, gallwn. Iawn, diolch.

Diolch, a diolch i chi am eich datganiad, Weinidog. Fel y gwyddoch, mae'r pwyllgor wedi gwneud llawer o waith yn y Senedd hon yn craffu ar hynt y gwaith o ddatblygu'r cwricwlwm hyd yma, ac rwy'n sicr yn edrych ymlaen at weld y pwyllgor yn craffu ar y Bil hwn yng Nghyfnod 1.

Rwyf am roi croeso cynnes iawn i'r canllawiau ar ddull ysgol gyfan o ymdrin ag iechyd meddwl a gyhoeddwyd heddiw. Fel y gŵyr y Gweinidog, rwyf wedi bod yn ymwneud yn helaeth â'r gwaith o ddatblygu'r canllawiau hynny drwy'r grŵp gorchwyl a gorffen gweinidogol a'r grŵp rhanddeiliaid, a hoffwn ddiolch i bawb sydd wedi bod yn rhan ohono ac annog pob Aelod i'w ddarllen. Rwyf wedi darllen llawer o ddogfennau Llywodraeth Cymru dros y blynyddoedd, ond nid wyf erioed wedi darllen un sydd wedi fy llenwi â'r fath obaith ar y mater hwn. Hoffwn ddiolch hefyd i'r Gweinidog am wrando ar sylwadau gennyf fi a sefydliadau'r trydydd sector fel Samariaid Cymru a Mind, a gosod hyn ar sail statudol, gan fod iechyd meddwl ein plant yn rhy werthfawr i'w adael i ffawd.

Felly, gyda hynny mewn golwg, rwy'n siŵr fod y Gweinidog yn fy adnabod yn ddigon da erbyn hyn i wybod y byddaf yn dal i fod eisiau craffu'n ofalus iawn ar y trefniadau yn y Bil i gyflawni'r agweddau iechyd meddwl ym maes dysgu a phrofiad iechyd a lles, a hoffwn ofyn i'r Gweinidog ddweud ychydig mwy ynglŷn â'r ffordd y mae'n credu y bydd y canllawiau ar ddull ysgol gyfan yn cyd-fynd â'r ymdrechion yn y cwricwlwm i ddarparu'r maes pwysig hwnnw ar gyfer iechyd meddwl ein plant a'n pobl ifanc.

Ddirprwy Lywydd, a gaf fi ddiolch i Lynne Neagle am ei chyfraniad y prynhawn yma a diolch iddi am y gefnogaeth i'r ymgynghoriad sydd wedi mynd allan heddiw? Mae pawb yn y Siambr hon yn gwybod pa mor angerddol y mae Lynne yn teimlo am y pwnc penodol hwn. Bydd pawb yma hefyd yn gwybod ei bod hi'n dasgfeistres galed, ac os yw hi'n hapus â'r ddogfen, rhaid bod hynny’n golygu ei bod yn un dda. Felly rwy'n falch iawn ein bod wedi gallu cyflawni’r hyn roedd disgwyl i ni ei wneud, ac mae’r diolch am hynny, fel y dywedoch chi, i waith caled llawer iawn o bobl nad ydynt wedi gadael i'r Llywodraeth symud modfedd oddi wrth yr egwyddorion a nodwyd yn 'Cadernid Meddwl'. 

Fel y dywedais wrth Siân Gwenllian, nid wyf yn credu y gallwn adael i iechyd meddwl a lles fod yn ddim ond pwnc o fewn y cwricwlwm. Mae dull ysgol gyfan yn fwy na'r cwricwlwm yn unig, mae'n ymwneud â'r amgylchedd cyfan hwnnw. Yn amlwg, mae hyn yn cymysgu gyda'i gilydd, wrth lunio—. Os ydym am gael dull ysgol gyfan a’n bod yn rhoi'r arweiniad hwnnw ar sylfaen statudol, wrth lunio cwricwlwm bydd yn rhaid i'r pennaeth a'r corff llywodraethu fod yn ymwybodol o'r dull ysgol gyfan hwnnw a bydd yn rhaid iddynt feddwl am iechyd meddwl a lles plant wrth lunio'r cwricwlwm hwnnw, nid yn unig fel pwnc, ond y dull cyffredinol o sut y caiff y cwricwlwm ei lunio ac yn allweddol, sut y caiff y cwricwlwm hwnnw ei weithredu mewn ysgol. Felly dyna sut y mae'r ddau yn cysylltu â'i gilydd. 

Fel y dywedais wrth Siân Gwenllian, mae'n amlwg iawn yn y datganiadau ar ‘yr hyn sy'n bwysig'; mae'r pwyslais ar iechyd meddwl a lles yn rhan o'r maes dysgu a phrofiad iechyd a lles ac mewn gwirionedd, gallai iechyd meddwl fod yn un o'r pynciau y gellir siarad amdanynt nid yn unig ym maes iechyd a lles, ond gellir siarad amdano mewn iaith, gellir ei addysgu mewn gwyddoniaeth, gellir ei addysgu yn y dyniaethau. Felly dyna sut rwy'n rhagweld y bydd y cwricwlwm yn cael ei ddatblygu. Ond rwy'n ddiolchgar iawn am ymroddiad Lynne i'r agenda hon, ac fel y dywedais, os yw hi'n hapus, rwyf innau’n hapus. 

Mae'n gywir dweud nad yw'r cwricwlwm cyfredol a ddyfeisiwyd ym 1988 gan Lywodraeth yn San Steffan yn addas, fel y dywedwyd, i’r Gymru gyfoes ac mae'r angen addysgol, fel y cytunwyd yn gydsyniol ar draws y Siambr hon, i barhau i ddatblygu safonau uwch mewn llythrennedd, rhifedd a meddwl digidol allweddol, ac i'n myfyrwyr ddod yn ddinasyddion hyderus, galluog a thosturiol yng Nghymru yn rhedeg trwy'r cwricwlwm newydd i gyd. A wnaiff y Gweinidog amlinellu sut y mae'r cod cynnydd arfaethedig newydd yn ceisio sicrhau bod safonau'n parhau i godi a sut y bydd symud i'r chwe maes dysgu a phrofiad ehangach yn paratoi disgyblion Cymru’n well i ddod yn ddinasyddion rhyngwladol yn y byd? 

Diolch yn fawr iawn, Rhianon. Bydd yn rhaid i Weinidogion Cymru gynhyrchu cod cynnydd o ganlyniad i hyn. Mae ein camau cynnydd eisoes allan yn y parth cyhoeddus, a hynny er mwyn rhoi sicrwydd o ddull cenedlaethol ar gyfer lle byddem yn disgwyl i blant fod, oherwydd er ein bod ni wrth gwrs eisiau parchu sefydliadau unigol wrth ddylunio eu cwricwlwm, mae'n rhaid i ni gael sicrwydd y bydd plant yn symud ymlaen a bod disgwyliadau ynglŷn â’r hyn y gall plant ei wneud yr un peth ar sail genedlaethol. 

Mewn perthynas â dinasyddiaeth fyd-eang, unwaith eto, dyma un o'r pedwar diben a nodir yn y Bil. Maddeuwch i mi, ni wneuthum ateb cwestiwn Mr Reckless am ieithoedd tramor modern. Wrth ateb Siân Gwenllian—. Wrth agor y datganiad heddiw, dywedais fy mod yn gobeithio y bydd plant yn dod yn ddinasyddion dwyieithog fan lleiaf. Mae'r cwricwlwm mewn gwirionedd yn glir iawn ynghylch ein disgwyliadau o ran dod ag ieithoedd tramor i mewn i ysgolion cynradd ar sail gyson. Mae rhai o'n hysgolion cynradd eisoes yn gwneud hynny, ac maent yn ei wneud yn dda iawn, ond mewn gwirionedd mae hyn yn ceisio mynd i'r afael â rhai o'r heriau sydd gennym yn ddi-os o ran y nifer sy’n astudio ieithoedd tramor modern—ac nid oes unrhyw bwynt i mi esgus nad oes her yn ein hwynebu o ran y nifer sy’n astudio ieithoedd tramor modern, yn sicr yn 14, 16 a 18 oed. Mae'r gallu i gyflwyno'r dysgu hwnnw yn gynharach ym mywyd plentyn yn un ffordd y gobeithiwn fynd i'r afael â'r diffyg. Dysgu iaith dramor yw un o'r ffyrdd y gallwn ddatblygu ein dealltwriaeth o'r byd o'n cwmpas a dod yn ddinasyddion byd-eang o'r fath. 

Diolch, Weinidog. Roeddwn yn arbennig o falch o'ch clywed yn dweud y bydd llawer mwy o gyfarwyddyd ar gyfer addysg cydberthynas a rhywioldeb na rhannau eraill o'r cwricwlwm. Felly, ni wnaf ofyn i chi ynglŷn â hynny. Roeddwn eisiau archwilio rhai o gymhlethdodau eich uchelgais, ac rwy'n ei gefnogi'n llwyr, i sicrhau ei bod yn ddyletswydd ar y pennaeth i lunio'r cwricwlwm sy'n addas i'r ysgol honno, a'r corff llywodraethu i'w weithredu. Rwyf am gysylltu hyn â gofynion y Cwricwlwm Du, sy'n sefydliad gwirfoddol a sefydlwyd ar ddechrau 2019, gyda’r awydd, yn amlwg, i sicrhau bod holl ysgolion y DU yn ymgorffori hanesion du yn y cwricwlwm fel bod gan ddisgyblion fersiwn lawn a chywir o hanes Prydain, sydd yn fy marn i yn ddyhead cwbl ganmoladwy ac yn un y mae'n rhaid inni ei gael os ydym am gael cymdeithas gydgysylltiedig.   

Felly, Ysgol Gynradd Mount Stuart, rwy'n gwbl hyderus fod ganddynt gynnig amlddiwylliannol bywiog iawn i'w disgyblion. O dan arweinyddiaeth Betty Campbell, roedd eisoes yn dempled ar gyfer hynny. Yn yr un modd, mewn llawer o'r ysgolion yn fy etholaeth, a fydd ag ystod hyfryd o fynychwyr amlddiwylliannol, bydd y syniad hwn o bobl yn dod o wahanol rannau o'r byd sydd â gwahanol ddiwylliannau eisoes yn rhan ganolog o'u meddylfryd. Ond tybed sut y credwch y gallwn sicrhau y bydd pob ysgol nad yw eu mynychwyr yn dod o gefndir mor amrywiol yn cael eu galluogi i fynd i'r afael â rhai o'r agweddau mwy anghyfforddus ar ein diwylliant ac a dweud y gwir, agweddau hiliol ar ein diwylliant yr un mor effeithiol â'r ysgolion sydd â'r amlddiwylliannaeth honno eisoes wedi'i hymgorffori ynddynt. Oherwydd yn amlwg mae angen i ni sicrhau bod ein holl ddisgyblion yn ddinasyddion goleuedig yn foesegol. 

Diolch am hynny. I gadarnhau i Jenny fod y Bil yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gyhoeddi cod sy'n nodi'r dysgu craidd sydd i'w wneud yn y cwricwlwm addysg cydberthynas a rhywioldeb, ac sy'n dod o dan benawdau hawliau a thegwch, cydberthynas, rhyw, rhywedd a rhywioldeb, cyrff a delwedd corff, iechyd a lles rhywiol, trais, diogelwch a chymorth. Dyna egwyddorion y Cenhedloedd Unedig sy'n ffurfio'r hyn y maent yn ei ystyried yn addysg cydberthynas a rhywioldeb ddigonol. 

O ran hanes, neu fel yr hoffwn ei alw, 'hanesion' Cymru—ac rwyf wedi mynd i drwbl am ddweud hynny—ond mae hynny ond yn dweud wrthych fod yn rhaid i ni gael dull lluosogaethol o ddysgu ein hanes, onid oes? A’r wythnos diwethaf, buom yn siarad am hanes menywod, hanes pobl dduon, hanes y dosbarth gweithiol. Mae Cymru'n cynnwys llu o straeon, ac mae'n rhaid inni ddechrau hynny o'r cychwyn cyntaf o fewn ein cynefin. Ond rydych chi'n iawn—mae'n rhaid inni archwilio hynny, ac nid yn ein cymunedau mwyaf amrywiol yn unig. Felly, yn sicr, mae'n rhaid inni siarad am y terfysgoedd hil yma yng Nghaerdydd; mae'n rhaid inni siarad am rai o’r agweddau annymunol a welsom yn rhai o'n dinasoedd eraill, a phrofiad byw pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig a ddaeth i gyfrannu at fywyd Cymru. Mae angen inni siarad am y profiad Gwyddelig ym Merthyr Tudful a'r cyfraniad a wnaeth y gymuned Wyddelig i'n cymunedau yn y Cymoedd, cyfraniad ein cymuned Asiaidd i'n GIG a'n gallu i ddarparu GIG.   

Mae rhywfaint o hynny'n anghyfforddus—i wehyddion canolbarth Cymru, gwehyddion canolbarth Cymru a wnaeth eu harian ar sail gwehyddu brethyn a oedd yn dilladu'r caethweision ar y llongau caethweision. Nid yw'n rhywbeth cyffyrddus i siarad amdano. Y rheswm pam y mae gan gynifer o Americanwyr du gyfenwau Cymraeg—. Ar hyn o bryd rwy'n darllen cofiant Frederick Douglass, ac roedd ei berchnogion cyntaf—y teulu a'i cadwodd mewn caethiwed o’r eiliad y’i ganed—yn hanu o dras Gymreig; Lloyds oeddent. Dyna Hugh Lloyd—roeddent yn Gymry, ac mae'n rhaid inni wynebu hynny, er ei fod yn gwneud i ni deimlo’n anghyfforddus. Ac mae darpariaeth yma i ddweud mai ein disgwyliad yn 'yr hyn sy'n bwysig' yw ein bod yn disgwyl i'n hanesion gael eu dysgu mewn ffordd lluosogaethol sy'n herio cyfraniadau anhygoel Cymry yn ein gwlad ac ar draws y byd, a phethau a ddylai wneud inni deimlo ychydig yn anghyfforddus weithiau.  

Fel arfer, dwi'n siarad yn Saesneg achos dwi'n fwy hyderus yn Saesneg, achos pan o'n i yn yr ysgol, do'n i ddim yn gallu dysgu Cymraeg—dim gair, dim gair o Gymraeg, tan wnes i gwrs Wlpan. Roedd y cwrs drwy drochi yr iaith. Wedyn, yr wythnos diwethaf, ro'n i'n poeni'n fawr pan oedd y Blaid Lafur yma, a'r Gweinidog hefyd dwi'n meddwl, a Phlaid Cymru, wedi pleidleisio yn erbyn cyrsiau trochi.

Felly rwy'n edrych am sicrwydd, a dweud y gwir, ac mae'n fater o gydraddoldeb—ac rwy'n dweud hyn fel Cymro sy’n siarad Saesneg fel iaith gyntaf, am nad oeddwn yn deall gair o Gymraeg hyd nes fy mod yn 32, ac rwy'n cofio rhywun o Ddenmarc yn siarad â mi yn Sbaen yn Gymraeg, ac roeddwn i'n meddwl ei fod yn siarad â mi mewn Daneg. Dyna pa mor gywilyddus oedd fy addysg. Felly, credaf yn angerddol y dylai dosbarthiadau trochi fod ar gael yn rhydd i athrawon ac i ddisgyblion. Felly fy nghwestiwn mewn gwirionedd yw: pam y pleidleisiwyd yn erbyn hynny yr wythnos diwethaf? 

Gan iddo godi, rwyf am gyffwrdd â'r hyn rwy'n ei glywed yn y Siambr am y gymuned ddu, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig. Rwy'n ei ystyried yn eithaf sarhaus, a dweud y gwir. Mae gennym bobl o lawer o gymunedau yng Nghymru—mae llawer ohonom heb fod yn wyn, mae llawer ohonom yn dod o bob rhan o'r blaned hon, ac rydym yn creu cenedl hyfryd o'r enw Cymru. Ac rwy'n cofio Betty Campbell, y pennaeth du cyntaf yng Nghymru, pan gafodd ei labelu fel rhywun o’r gymuned ‘ddu a lleiafrifoedd ethnig'; rydym yn dweud ‘du ac Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig’ y dyddiau hyn—ac fe ddywedodd, 'Nid person o gymuned ddu neu leiafrif ethnig ydw i . Cymraes ydw i'. A hoffwn adleisio cefnogaeth yno i'r Gweinidog, mewn gwirionedd, pan ddywedodd fod gennym lawer o hanesion yma yng Nghymru. Ac rwyf am gefnu ar y rhaniadau hyn, lle mae gennym gymuned ddu ac Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig fel y'i gelwir. Mae yna lawer ohonom nad ydym yn wyn—nifer ohonom—ac nid un gymuned yn unig ydym ni. Nid ydym byth yn dweud y 'gymuned wen', ac mae'n rhaid inni atal yr iaith ymrannol hon, ac mae angen inni werthfawrogi'r hyn sydd gennym yng Nghymru, a dylem siarad am yr hyn sy'n ein huno ni a'n holl hanesion. Diolch. 

Heddiw, yn fy natganiad agoriadol ac wrth ymateb i gwestiynau gan Siân Gwenllian a Mark Reckless, rwy’n meddwl fy mod wedi ceisio ailadrodd fy nghefnogaeth lwyr i addysg drochi yn y Gymraeg a phwysigrwydd hynny yma yng Nghymru fel ffordd brofedig o sicrhau bod plant yn caffael iaith. Ac mewn gwirionedd, mae Llywodraeth Cymru yn ceisio cefnogi addysg Gymraeg ac mae ganddi dargedau uchelgeisiol ar ei chyfer. Mewn cwestiynau yn gynharach, buom yn siarad am y £1.68 miliwn rydym yn ei wario ym Merthyr Tudful ar gynyddu argaeledd addysg drwy gyfrwng y Gymraeg. Mae'r heriau'n niferus o ran sicrhau bod angen i ansawdd ein haddysg Gymraeg yn ein lleoliadau cyfrwng Saesneg fod yn well na’r hyn ydyw. Oherwydd hyd yn oed gyda thargedau’r cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg, bydd llawer o blant yn parhau i fynd i ysgol Saesneg, lle mae'r Saesneg yn gyfrwng dysgu, ac rydym am i'r plant hynny wneud cynnydd yn y Gymraeg. Rwyf am i'n plant i gyd adael ein hysgolion yn gallu defnyddio'r ddwy iaith yn eu bywydau beunyddiol, p’un a aethant i ysgol Gymraeg, i ysgol ddwyieithog, neu i ysgol Saesneg. Dyna'r uchelgais y mae'r cwricwlwm hwn a'r camau cynnydd yn ei osod ger ein bron. Ac nid wyf yn credu bod unrhyw un yn y Siambr hon, mewn unrhyw blaid wleidyddol, yn anghytuno â hynny. Y cwestiwn yw: ai’r ffordd y mae’r ddeddfwriaeth wedi ei fframio ar hyn o bryd yw’r ffordd iawn i gyflawni hynny? 

A gallaf ddweud, roeddwn yn ofalus iawn—rwy’n siarad yn fwriadol am hanesion Cymru oherwydd bod ein cenedl yn cynnwys cyfraniadau gan bobl o bob hil, sydd â stori unigryw i'w hadrodd am eu perthynas â Chymru, boed eu bod wedi dod yma, boed eu bod wedi’u geni yma. Ac mae angen deall hynny i gyd, ac ni ddylem fyth wneud y—. Nid wyf yn credu y dylem wahaniaethu rhwng 'Eich hanes chi, a'n hanes ni'. Mae llu o straeon i'w hadrodd am y genedl. 

Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Rwy'n falch eich bod chi'n falch o fod yn ôl. Er bod rhai atebion yn hir, fe wnawn faddau i chi; ni chewch faddeuant yr wythnos nesaf, os byddwch chi'n ymateb i unrhyw beth yr wythnos nesaf. [Chwerthin.]