Eitem 17 yw dadl y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ar effaith yr argyfwng COVID-19 ar blant a phobl ifanc yng Nghymru. Galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig. Lynne Neagle.

Cynnig NDM7354 Lynne Neagle

Cynnig bod y Senedd:

Yn nodi Adroddiad Interim y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, 'Effaith COVID-19 ar blant a phobl ifanc', a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 8 Gorffennaf 2020.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Dirprwy Lywydd dros dro. 'Mae plant wedi dioddef niwed cyfochrog yn ystod y pandemig.' Dyna eiriau Dr David Tuthill o'r Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant pan roddodd dystiolaeth i'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn ddiweddar.

Fel pwyllgor, rydym ni'n cydnabod ei bod hi'n ymddangos ar hyn o bryd bod plant a phobl ifanc yn llai agored i'r feirws nag oedolion, ond nid oes amheuaeth bod effeithiau ehangach COVID-19 a'r mesurau a gymerwyd i'w reoli wedi effeithio'n sylweddol ar eu bywydau: cau ysgolion a chlybiau ieuenctid; cyfyngiadau ar chwarae ac ar bobl ifanc yn cymdeithasu; effaith y feirws ar aelodau teuluoedd; a ffigurau marwolaethau brawychus.

Pan gyflwynwyd y cyfyngiadau symud yng Nghymru, cyhoeddodd y pwyllgor ein bwriad i edrych yn fanwl ar effaith COVID-19 a'r mesurau a fabwysiadwyd i'w reoli ar blant a phobl ifanc yng Nghymru. Rydym ni yng Nghymru yn rhoi pwyslais arbennig ar hawliau plant ac am reswm da iawn. Nid yw plant yn pleidleisio, nid oes gan blant undebau llafur i siarad ar eu rhan, ac mae plant wedi cael eu cuddio i raddau helaeth yn y pandemig hwn. Ar y sail hon ac yng ngoleuni ein cred fod angen i reoli effaith COVID-19 ar blant a phobl ifanc fod yn flaenoriaeth eglur i Lywodraeth Cymru a chyrff cyhoeddus, roeddem ni eisiau gwneud yn siŵr bod pob Aelod o'r Senedd yn cael cyfle i drafod y materion hyn cyn toriad yr haf.

Mae mynd i'r afael â'r cam nesaf o reoli'r pandemig gyda hawliau plant yn flaenllaw yn ein meddyliau yn flaenoriaeth allweddol i ni ac yn un yr ydym ni wedi ymrwymo i'w dilyn. Dyna pam yr ydym ni wedi trefnu'r ddadl heddiw. Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr nad plant yw dioddefwyr cudd yr argyfwng iechyd cyhoeddus hwn.

Gan droi nawr at ddull craffu'r pwyllgor, rydym ni'n sylweddoli bod pethau o reidrwydd wedi symud yn gyflym i reoli'r pandemig hwn, ac roeddem ni eisiau gwneud yn siŵr bod ein gwaith craffu yn amserol ac yn ystyrlon, felly rydym ni wedi bod yn gohebu yn rheolaidd â Gweinidogion Cymru. Hoffwn gofnodi ein diolch i bawb sydd wedi cymryd yr amser, yn aml o dan yr amgylchiadau anoddaf, i rannu eu profiadau gyda ni. Bydd eich holl safbwyntiau yn cael eu cyhoeddi a byddan nhw'n llywio ein gwaith yn y dyfodol. Yn benodol, hoffwn ddiolch i'r plant a'r bobl ifanc sydd wedi rhoi eu cwestiynau i ni, yr wyf i wedi gallu eu gofyn yn uniongyrchol i dystion yn y pwyllgor. Mae wedi ein galluogi, mewn ffordd fach, i sicrhau bod lleisiau plant a phobl ifanc yn cael eu clywed yn uniongyrchol yn ein pwyllgor.

Fel Cadeirydd, byddaf yn canolbwyntio fy nghyfraniad ar y prif themâu yr ydym ni wedi canolbwyntio arnyn nhw yn yr wythnosau diwethaf a gwn y bydd Aelodau eraill yn siarad yn fanylach am bob un ohonyn nhw. Gan droi yn gyntaf at addysg, drwy gydol y pandemig, rydym ni wedi clywed yn rheolaidd gan y Gweinidog am ei chynlluniau ar gyfer ysgolion. Rydym ni'n croesawu'r cyhoeddiad yr wythnos diwethaf y bydd pob plentyn yn dychwelyd i'r ysgol ym mis Medi, yn seiliedig ar gyngor gwyddonol ac yn amodol ar ostyngiad parhaus i gyfraddau'r haint yn y gymuned.

Er bod rhai disgyblion wedi cael cefnogaeth ragorol i'w dysgu gartref gan staff eu hysgol a'u rhieni a'u gofalwyr, rydym ni'n gwybod bod hwn wedi bod yn gyfnod anodd iawn i lawer o blant a theuluoedd. Mae'r anawsterau hyn wedi amrywio o heriau gyda thechnoleg a band eang i rieni a gofalwyr yn gorfod cydbwyso gwaith a bywyd cartref yn barhaus. Mae'r cymorth y mae plant wedi ei gael gyda'u dysgu gartref wedi bod yn rhy amrywiol hefyd, wrth i rai plant gael cyswllt o bell wyneb yn wyneb o ansawdd uchel gydag athrawon a gwersi byw, a phlant eraill yn cael dim o gwbl.

Yn bwysicaf oll, rydym ni hefyd yn gwybod bod hwn wedi bod yn brofiad sydd wedi ynysu rhai plant a phobl ifanc yn wirioneddol. Bu ganddyn nhw hiraeth ar ôl eu ffrindiau, hiraeth ar ôl eu teuluoedd, ac maen nhw wedi methu cerrig milltir hanfodol megis arholiadau, dathliadau gadael yr ysgol, proms, i enwi dim ond rhai.

Nodwyd ein siom na ellid cytuno gydag undebau llafur ar yr opsiwn a ffafriwyd gan Lywodraeth Cymru o gymryd gwyliau haf cynharach a dychwelyd i'r ysgol ym mis Awst. Rydym ni hefyd yn siomedig iawn nad yw'r bedwaredd wythnos a gynigiwyd i ysgolion i ailgydio, dal i fyny a pharatoi'r plant ar gyfer tymor yr hydref wedi digwydd mewn sawl rhan o Gymru, er gwaethaf gwaith caled y Gweinidog.

O ystyried y posibilrwydd real iawn o ail don o'r coronafeirws yn yr hydref, mae'n hanfodol bod gwersi yn cael eu dysgu o'r heriau diweddar yn cytuno ar drefniadau ar gyfer dychwelyd i'r ysgol. Pan gaeodd ysgolion ym mis Mawrth, roedd yn argyfwng, ond ni fydd yn argyfwng yn yr hydref. Mae'n rhaid i les plant fod yn ganolog i benderfyniadau yn ymwneud ag ysgolion, ac rydym ni'n annog Llywodraeth Cymru a'r sector i weithio gyda'i gilydd i fod yn hyblyg, yn feiddgar ac yn arloesol yn wyneb yr hyn sy'n dal i fod yn bandemig byd-eang. Mae'n rhaid i blant ledled Cymru gael cyswllt cyson o safon uchel gyda'u hathrawon, ac mae'n rhaid sicrhau cymaint â phosibl o gyfleoedd i holl blant Cymru ddatblygu eu haddysg. Bydd hyn hefyd yn galluogi ysgolion i chwarae eu rhan hanfodol yn y dull system gyfan o gefnogi iechyd meddwl a lles plant a phobl ifanc yr wyf i mor falch sy'n cael ei gyflwyno yng Nghymru nawr.

Mae amlygrwydd ein plant mwyaf agored i niwed a'r cymorth sydd ar gael iddyn nhw wedi bod yn achos pryder sylweddol i ni. Mae ysgolion yn rhwyd ddiogelwch hanfodol i lawer o blant, ac mae'r niferoedd cymharol isel o blant agored i niwed sydd wedi bod yn mynychu hybiau ysgol, er gwaethaf ymdrechion y Llywodraeth, wedi peri pryder gwirioneddol i ni. Er i ni groesawu'r amrywiaeth o gamau a gymerwyd a'r dull trawslywodraethol a fabwysiadwyd i gynorthwyo plant agored i niwed, rydym ni'n dal yn bryderus y gallai problemau pwysig a difrifol fod wedi cael eu methu oherwydd bod plant yn anweledig yn ystod y cyfnod hwn.

Mae hefyd yn hanfodol cydnabod y gallai llawer o blant fod wedi dod yn agored i niwed yn ystod y cyfyngiadau symud. I ormod o blant, nid yw'r cartref yn lloches. Rydym ni hefyd wedi siarad yn uniongyrchol â phlant a phobl ifanc mewn gofal a'r rhai yn y gymuned pobl dduon ac Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig i ddysgu am eu profiadau o COVID, ac rydym ni'n credu, yng nghyfnod nesaf rheoli'r pandemig, bod angen mwy o sylw i sut yr ydym ni'n cynorthwyo'r bobl fwyaf agored i niwed a difreintiedig yn ein cymdeithas, y dangoswyd bod y feirws wedi effeithio ar lawer ohonyn nhw yn anghymesur. Mae'r pwyllgor yn credu bod yn rhaid i blant agored i niwed a'r rhai sydd mewn perygl o fod yn agored i niwed oherwydd y pandemig fod yn flaenoriaeth. Mae plant wedi bod yn gudd ac yn ddi-lais i raddau helaeth yn y pandemig hwn, ac mae'n ddyletswydd ar bob un ohonom ni yn y Siambr hon i fod yn llais iddyn nhw.

Soniais, yn fy sylwadau agoriadol, bod plant a phobl ifanc, diolch byth, wedi bod yn llai agored i'r feirws nag oedolion. Serch hynny, mae'r effaith ar eu hiechyd meddwl wedi bod yn destun pryder mawr. Mae'n amlwg o'r dystiolaeth yr ydym ni wedi ei chael bod llawer o'r teimladau y mae pobl ifanc wedi bod yn eu cael, fel pryder, straen ac unigrwydd, yn ymateb naturiol i'r pandemig. Mae angen taro cydbwysedd pwysig iawn rhwng cydnabod a chynorthwyo problemau iechyd meddwl a pheidio â meddygoli ymatebion cwbl naturiol i bandemig sy'n frawychus ac yn drawmatig i bob un ohonom ni. Ond mae'r pwysigrwydd bod plant a phobl ifanc yn gwybod lle y gallan nhw fynd i gael cymorth yn eglur ac yn bwysicach fyth pan fydd lleoedd cyfarwydd fel ysgolion a meddygfeydd yn llai hygyrch.

Mae'r pwyllgor yn credu bod gweithredu ein hargymhellion 'Cadernid meddwl' yn bwysicach ac yn fwy brys nag erioed. Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru roi sylw brys i'r bylchau mewn gwasanaethau i'r plant a'r bobl ifanc hynny sydd angen cymorth ond nad ydyn nhw'n bodloni'r trothwy ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed—y canol coll fel y'i gelwir. Rydym ni'n galw ar Lywodraeth Cymru i barhau i roi blaenoriaeth i weithredu ein holl argymhellion 'Cadernid meddwl', a byddwn yn dychwelyd at ein gwaith dilynol ar yr ymchwiliad hwnnw ar y cyfle cyntaf posibl.

O dan lawer o amgylchiadau, yn enwedig o ran iechyd meddwl, mae rhyngweithio wyneb yn wyneb yn parhau i fod yn elfen hanfodol o gymorth. Mae'n rhaid i gynlluniau gwasanaethau sicrhau bod plant a phobl ifanc yn gwbl ganolog iddyn nhw ac mae'n rhaid iddyn nhw gydnabod anghenion unigol. Nid yw un ateb yn addas i bawb.

Fel pwyllgor, roeddem ni'n bryderus iawn, er bod anghenion iechyd corfforol y boblogaeth o reidrwydd yn flaenoriaeth yn ystod cyfnod cynnar y pandemig, dywedwyd wrthym ni fod gwasanaethau i gefnogi iechyd meddwl a lles plant yn agored i'r risg o ddadflaenoriaethu. Gan gydnabod y posibilrwydd gwirioneddol o ail don, mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru nodi'r camau eglur y bydd yn eu cymryd i sicrhau bod gwasanaethau iechyd meddwl plant yn cael eu diogelu a'u hariannu yn ddigonol i osgoi'r canlyniadau hirdymor a fyddai'n deillio o ddiffyg cymorth arbenigol.

Gan droi nawr at addysg bellach ac uwch, dangosodd tystiolaeth a gyflwynwyd i ni effaith ariannol hynod bryderus colli ffioedd myfyrwyr ac incwm arall prifysgolion, y risg uwch o ansolfedd prifysgolion a'r tebygolrwydd sylweddol y bydd staff yn colli eu swyddi. Rydym ni wedi clywed pryderon nad yw Llywodraeth Cymru wedi dyrannu cyllid ychwanegol i ddarparwyr na Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru ar gyfer blwyddyn academaidd 2020-21, ac ar hyn o bryd nid oes unrhyw gynlluniau wedi'u datgan yn gyhoeddus i wneud hynny. Rydym ni hefyd wedi clywed pryderon nad oes cynlluniau ar hyn o bryd ar gyfer unrhyw ddyraniadau ariannol ychwanegol gan y Llywodraeth ar gyfer myfyrwyr a allai fod yn dioddef caledi oherwydd y pandemig, ac mae ansicrwydd hefyd yn parhau ynghylch sut y bydd cyrsiau yn cael eu darparu a beth fydd y cyfuniad o addysgu ac asesu ar-lein ac wyneb yn wyneb. Ar gyfer addysg bellach, codwyd dysgu cyfunol a sicrhau bod staff yn cael y dysgu proffesiynol sydd ei angen arnyn nhw i ddarparu hyn gyda ni fel heriau.

I gloi, Dirprwy Lywydd dros dro, bydd monitro datblygiadau yn ofalus dros yr haf yn flaenoriaeth i'r pwyllgor. Rydym ni'n bwriadu parhau i graffu yn amserol ac yn adeiladol ar yr ymateb i COVID i sicrhau bod plant a phobl ifanc yn ganolog i bob penderfyniad. Rydym ni'n ymwybodol y bydd angen rheoli'r dychweliad i'r ysgol ym mis Medi yn ofalus ac yn ddiogel, ond mae'r pwyllgor wedi datgan yn eglur ei safbwynt bod yn rhaid sicrhau cymaint â phosibl o gyfleoedd i blant a phobl ifanc gael cyswllt wyneb yn wyneb â staff ar gyfer eu lles corfforol a meddyliol, yn ogystal ag ar gyfer eu haddysg. Mae'r Prif Weinidog wedi bod yn eglur drwy gydol y pandemig hwn bod mwy nag un niwed o coronafeirws. Rydym ni'n cytuno ac rydym ni'n galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod lliniaru'r niwed uniongyrchol a chyfochrog i blant o'r pandemig hwn yn brif flaenoriaeth. Diolch.

Er ein bod ni fel Pwyllgor wedi cydnabod bod plant a phobl ifanc yn ymddangos yn llai agored i'r feirws nag oedolion, mae pryderon difrifol yn parhau. Canfu arolwg ymgysylltu cenedlaethol diweddar bod bron i 50 y cant o bobl yn bryderus iawn neu'n bryderus dros ben am blant yn dal COVID-19. Mae'r feirws wedi achosi cryn bryder i blant hefyd. Dywedodd 41 y cant o blant a phobl ifanc a holwyd gan YouGov eu bod nhw'n fwy unig na chyn y cyfyngiadau symud, a dywedodd mwy na thraean eu bod nhw'n fwy gofidus, yn fwy trist neu o dan fwy o straen. Cefnogir y canfyddiadau hyn gan arolwg Coronafeirws a Fi, sy'n nodi mai dim ond 37 y cant oedd heb ofid. Mae data o'r fath yn profi yn union pa mor bwysig yw ein gwaith fel pwyllgor, ac mae'n rhaid i mi dalu teyrnged i'n Cadeirydd, Lynne Neagle.

Gan gyfeirio at yr adroddiad interim a'r llythyrau y mae'n eu cynnwys, mae'n rhaid i mi nodi fy mhryder ynghylch faint o amser y mae wedi ei gymryd i Weinidogion ymateb—atebwyd y llythyr dyddiedig 12 Mai ar 4 a 8 Mehefin, ac atebwyd y llythyr dyddiedig 27 Mai ar 30 Mehefin. Mae gweithredu rhwystredig o araf gan Lywodraeth Cymru hefyd yn amlwg o gynnwys yr ymatebion hynny. Ar 4 Mehefin, dywedodd y Gweinidog Addysg, bron i ddau fis ers dechrau'r cyfyngiadau symud, nad oedd y canllaw i rieni disgyblion addysg ac eithrio mewn ysgol a disgyblion ag ADY wedi ei gyhoeddi, ac nad oedd y canllawiau ar asesiadau risg o ran disgyblion ag anghenion addysgol arbennig wedi eu cyhoeddi. Rwy'n bryderus dros ben am effaith COVID-19 ar blant AAA. Mae Llywodraeth Cymru yn gwybod bod darparwyr yn wynebu anawsterau sylweddol o ran diwallu anghenion, yn enwedig o ran trefnu darpariaeth a nodir mewn datganiad. Yn wir, ysgrifennais lythyr brys at y Gweinidog Addysg am blant AAA a thrafnidiaeth ysgol, gan dynnu sylw at y posibilrwydd bod gan Lywodraeth Cymru bolisi trafnidiaeth sy'n gwahaniaethu drwy roi blaenoriaeth i blant prif ffrwd. Bron i fis yn ddiweddarach, rwyf i wedi cael llythyr gan Lee Waters AS yn dweud ei fod wedi gofyn i swyddogion ymchwilio i'r mater ac y bydd yn ymateb i mi eto yn fuan.

Ac mae'r ymateb i'r pwyllgor, dyddiedig 13 Mehefin yn peri'r un faint o bryder. Er y nodir bod nifer y plant agored i niwed sy'n mynd i'r ysgol yn galonogol, mae'r realiti yn wahanol iawn. Yn ystod wythnos 15 Mehefin, dim ond 6.3 y cant o'r holl blant agored i niwed aeth i'r ysgol. Yn wir, rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru yn araf wrth gynorthwyo ein plant agored i niwed. Fe'n hysbyswyd ar 30 Mehefin mai ar 6 Gorffennaf y byddai canllaw i gynorthwyo ymarferwyr i nodi niwed, camdriniaeth ac esgeulustod yn cael ei gyhoeddi. Byddai'r ymgyrch Gyda'n Gilydd Gallwn Gadw Pobl yn Ddiogel yn cael ei lansio ar yr un diwrnod, a byddai'r ymgyrch honno yn para tan 16 Awst yn unig. Pam mae wedi cymryd cyhyd i lansio'r ymgyrch hon? Roeddem ni'n ymwybodol o'r problemau difrifol yn gynnar. Ar 27 Mawrth, adroddodd ChildLine am alw na welwyd ei debyg o'r blaen o ran nifer y sesiynau cwnsela. Dywedodd yr NSPCC bod galwadau am blant yn wynebu cam-drin emosiynol posibl wedi codi o 529 i 792 yn y mis cyntaf ers y cyfyngiadau symud, a chodais i hyd yn oed yr angen am ymgyrch ar-lein newydd yn annog plant a phobl ifanc i hunan-gyfeirio ar gyfer cwnsela os ydyn nhw'n cael trafferth, mewn rhith-gyfarfod—codais hynny gyda Julie Morgan AS. Ni wnaed digon yn ddigon cyflym i sicrhau bod plant yn gwybod i le i droi am gymorth. Yn wir, canfu'r arolwg cenedlaethol gan Barnardo's bod mwy na hanner y plant a'r bobl ifanc yn anhapus gyda'r wybodaeth sydd ar gael iddyn nhw. Dylem ni wrando ar eu lleisiau a gweithredu ar yr argymhellion yn adroddiad 'Mental Health and COVID-19: In Our Own Words'.

Daw hyn â mi at y pwynt olaf yr hoffwn ei wneud heddiw—sef nad oes digon wedi cael ei wneud i amddiffyn hawliau ein plant, gan gynnwys yr hawl i addysg. Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru sicrhau bod asesiadau o'r effaith ar hawliau plant yn cael eu cynnal, ac rwy'n credu y dylai ymchwiliad brys gael ei sefydlu hefyd i ystyried a yw penderfyniadau diweddar wedi cydymffurfio â deddfwriaeth hawliau dynol. Gallwn ddysgu o'r hyn sydd wedi digwydd ers mis Mawrth i ddarparu cymorth cryfach i blant a phobl ifanc yn y byrdymor a'r hirdymor, ac yn enwedig os bydd ail don o'r feirws ofnadwy hwn. Diolch yn fawr.

Nid wyf i wedi gallu cyfrannu at yr adroddiad hwn fel y byddwn i'n ei wneud fel rheol, gan nad wyf i wedi gallu bod yn bresennol yng nghyfarfodydd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg oherwydd fy mod i wedi bod yn gofalu am fy mhlant, sy'n dipyn o eironi. Mae gen i lysferch 13 oed sy'n cael trafferth gyda gwaith ysgol ar hyn o bryd, a merch awtistig bedair oed, a merch niwro-nodweddiadol iawn dair oed sydd wrth ei bodd yn ymddangos ar y teledu, ac nid wyf i'n gwybod ar ôl pwy y mae hi'n tynnu. Bob tro y byddaf i'n ceisio gwneud unrhyw beth ar Zoom, maen nhw yn y cefndir, a bydd y Cadeirydd yn tystio i hynny, oherwydd ei sylw cyntaf pan gawsom ni ein cyfarfod Zoom cyntaf oedd y dylwn i eu bwydo gyda mwy o bops iâ er mwyn iddyn nhw roi llonydd i mi.

Felly, mae'n sicr wedi bod yn her, ac rwyf i wedi canfod gyda fy mhlentyn ieuengaf y bu'r dychweliad i ofal plant i'w groesawu'n fawr ac mae wedi gwneud bywyd yn haws, ac rwyf i hefyd wedi canfod gyda fy llysferch 13 oed ei bod hi wedi gallu cael gafael ar waith ysgol ac mae hi yn ôl yn yr ysgol erbyn hyn, ac mae ei mam wedi bod yn hynod gefnogol ohoni, ac rwyf i wedi bod yn llawn parch ati o weld hynny. Bu'r broblem gyda fy merch awtistig bedair oed, sy'n bump ddydd Sadwrn. Dyma fu her fwyaf fy mywyd, ac mae'r 10 wythnos diwethaf wedi bod yn eithriadol o anodd. Cafodd ddiagnosis o awtistiaeth yn dair oed ac rydym ni wedi bod yn ceisio cael datganiad ar ei chyfer, asesiad statudol ar ei chyfer, ers mis Medi diwethaf, pan oedd hi'n gymwys am y tro cyntaf i wneud cais, ac fe'i gwrthodwyd ar yr hyn sydd, yn fy marn i, yn bwynt technegol. Rwy'n credu, erbyn hyn, pe bai pethau wedi bod yn arferol byddai wedi cael datganiad. Nid yw wedi cael unrhyw gymorth na gofal sydd eu hangen arni o gwbl yn ystod cyfnod y cyfyngiadau symud. Yn syml, mae wedi bod yn dorcalonnus, yn anodd iawn, gweld y camau atchweliadol y mae hi wedi eu cymryd a'i hiaith yn cymryd camau yn ôl.

Nid yw'r rheswm yr wyf i'n dweud hyn er fy mwyn fy hun, oherwydd mae gen i'r modd i gysylltu â'r ysgol a chysylltu ag awdurdodau lleol i ymdrin â'r materion hyn, ond rwyf i wedi cael etholwyr yn cysylltu â mi yn yr un sefyllfa yn union. Hoffwn ddarllen i chi ddarn o neges e-bost gan rywun sydd wedi bod mewn cysylltiad â mi. Meddai'r rhiant hwn:  

'Rwy'n rhiant i bedwar o blant rhwng saith ac 16 oed.'

Rwyf i wedi golygu darnau o'r e-bost fel na fyddwch ch'n gallu adnabod yr unigolyn:

'Mae gan fy merch hynaf anhwylderau yn y sbectrwm awtistig a diagnosis clinigol o orbryder, mae un plentyn yn drawsrywiol, ag anhwylderau yn y sbectrwm awtistig ac roedd yn gwrthod mynd i'r ysgol tan eleni. Mae gan fy mhlentyn 11 oed ddiagnosis o oedi o ran datblygiad cyffredinol a disgwylir iddo ddechrau mewn ysgol arbennig ym mis Medi. Mae gan fy mhlentyn saith oed ddiagnosis o anhwylderau yn y sbectrwm awtistig. Yn ogystal â hyn, rwy'n gofalu am fy mhartner, sydd â thri chyflwr iechyd sylweddol, sy'n effeithio ar y gallu i weithredu o ddydd i ddydd. Mae gan ddau o'r plant ddatganiad o anghenion addysgol arbennig, ac rwyf i ar fin dechrau'r broses o wneud cais am ddatganiad ar gyfer fy merch ieuengaf.'

Felly gallwch ddychmygu fy mod i'n uniaethu yn arbennig â'r agwedd honno:

'Mae fy nheulu wedi dioddef yn fawr yn ystod y cyfyngiadau symud. Mae canslo trefn ddyddiol y plant yn sydyn a chael gwared ar unrhyw bosibilrwydd o gymorth i bob un ohonom ni wedi cael effaith ofnadwy. Mae gwasanaethau cymdeithasol y plant wedi dirywio'n aruthrol ac mae eu hymddygiad heriol wedi gwaethygu llawer. Mae hyn wedi rhoi straen enfawr ar y berthynas rhwng fy mhartner a minnau. Rhoddais gynnig ar addysgu gartref i ddechrau, ond oherwydd anghenion ychwanegol y plant a'm swyddogaeth fel gofalwr i bum aelod anabl o'r teulu, daeth yn amlwg iddyn nhw'n fuan bod hon yn dasg amhosibl. Nid ydyn nhw wedi cael unrhyw addysg ystyrlon ers hynny.'

Rwy'n deall ac yn cydymdeimlo â hynny, ac mae hwn yn gyflwr ac yn sefyllfa sy'n waeth o lawer na'r sefyllfa yr wyf i'n cael fy hun ynddi, ond yr hyn sy'n peri pryder i mi yw bod mwy o bobl yng Nghymru nad ydyn nhw'n hysbysu am y cyflyrau hyn ac nid ydym ni'n gwybod am y sefyllfaoedd hyn oherwydd y diffyg hysbysu hwnnw.

Rwy'n aelod o'r grŵp gwirfoddol anghenion dysgu ychwanegol Sparrows lleol, a gwn fod rhieni yno hefyd, sydd yn y sefyllfaoedd hyn ac yn ei chael hi'n anodd, yn enwedig y plant hynny heb asesiadau statudol—yn enwedig y plant hynny. Ond hefyd, pan fyddwn ni'n sôn am blant agored i niwed, a'r diffiniad o 'agored i niwed', beth ydym ni'n ei olygu wrth ddweud 'agored i niwed'? A ydyn nhw'n agored i niwed oherwydd eu hamgylchedd, neu a ydyn nhw'n agored i niwed oherwydd yr anghenion penodol sydd ganddyn nhw nad yw rhieni'n gallu eu diwallu? Mae'r rhain yn gwestiynau y mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol eu hateb, ac mae'n rhaid eu hateb yn well nag y'u hatebwyd hyd yn hyn.

Yr hyn y byddwn i'n ei ddweud hefyd yw fy mod i'n croesawu'r hyn yr ydym ni wedi ei wneud yng Nghymru i fynd â phlant yn ôl i'r ysgol. Mae hynny i'w groesawu'n fawr iawn, ac mae'n gynnydd yng Nghymru sydd ymhell ar y blaen, rwy'n credu, i weddill y Deyrnas Unedig, ac mae'n gwneud gwahaniaeth aruthrol. Ond y pryder sydd gen i, os bydd ail don, os bydd cyfyngiadau symud pellach, mae'n rhaid peidio â rhoi rhieni—yn enwedig y rhieni hynny yr wyf i wedi sôn amdanyn nhw heddiw—yn y sefyllfa honno eto.  

Er yn cydnabod bod cau ysgolion wedi bod yn rhan angenrheidiol o reoli'r pandemig, roedd consensws clir ymhlith y tystion i'r pwyllgor fod effaith peidio â bod yn yr ysgol ar lesiant lawer o blant yn un sylweddol. Mae Hefin David newydd ddisgrifio ei brofiad o a'i blant o yn glir iawn, a bydd eraill ar draws Cymru wedi wynebu bob math o heriau. Barn y tystion i'r pwyllgor oedd y dylid rhoi blaenoriaeth i sicrhau'r cyswllt mwyaf diogel wyneb yn wyneb â phlant a phobl ifanc yn yr ysgolion. Ac mae hyn yn tanlinellu pwysigrwydd y berthynas arbennig rhwng plentyn ac athro, a'r profiad o gyd-ddysgu gyda'i gilydd a pha mor greiddiol ydy hynny i addysg yn y pen draw. Ac felly mae'r cyhoeddiad am ailagor ym Medi i bob plentyn yn siŵr o gael ei groesawu gan rieni a gan blant a phobl ifanc, ond hefyd gan y tystion ddaeth i'n pwyllgor ni pan oeddem ni'n trafod hyn, a gan y comisiynydd plant. 

Ond, wrth gwrs, efo posibilrwydd real iawn o ail don, mae'n ofnadwy o bwysig ein bod ni'n dysgu gwersi yn sgil yr heriau a wynebwyd yn ddiweddar wrth geisio cytuno ar drefniadau ar gyfer dychweliad ein plant ni i'r ysgol. Mae'n rhaid rhoi anghenion y plentyn neu'r person ifanc yn y canol. Ac mae'n hollbwysig parhau i wella dysgu o bell a chysylltu o bell gyda phob disgybl a lleihau'r bwlch digidol rhag ofn y bydd angen cau'r ysgolion i gyd eto, neu mewn rhannau penodol o'r wlad o dro i dro. Mae hyn hefyd yn berthnasol iawn yn y sector addysg bellach. Mae cau'r bwlch digidol yn y sector hwnnw wedi dod yn rhywbeth sydd yn amlwg angen sylw. 

Yn adroddiad y pwyllgor, 'Cadernid Meddwl', fe bwysleisiwyd rôl hanfodol ysgolion o safbwynt iechyd emosiynol a meddyliol plant a phobl ifanc, ac mae hyn yn wir rŵan hyn yn fwy nag erioed. Cyn dyfodiad y pandemig, mi oedd y canllawiau yr oeddem ni wedi galw amdanyn nhw ar ymagwedd ysgol-gyfan at ymdrin ag iechyd emosiynol a meddyliol yn cael eu paratoi. Yn ystod ein hymchwiliad cychwynnol ni i effaith y COVID, fe wnaethom ni alw am gyhoeddi'r canllawiau hyn ar gyfer ymgynghoriad fel mater o flaenoriaeth, er mwyn sicrhau y gall cymorth ar gyfer iechyd emosiynol a meddyliol ein plant ni fod yn nodwedd ganolog o'u haddysg. Dwi yn falch iawn o weld fod y canllawiau wedi cael eu cyhoeddi ar 8 Gorffennaf a'u bod nhw allan i ymgynghoriad tan ddiwedd mis Medi. Ond dwi'n gobeithio y bydd yr egwyddorion craidd yn cael eu mabwysiadu llawer iawn cyn hynny. 

Mae'n amlwg o'r dystiolaeth gafodd y pwyllgor bod angen bod yn ofalus sut ydym ni yn pwyso a mesur effaith y COVID ar iechyd meddwl ein plant a phobl ifanc ni, ac i gydnabod fod rhai agweddau fel gorbryder, straen ac unigrwydd yn ymateb naturiol i'r risgiau a'r heriau sydd wedi dod yn sgil y pandemig. Ar y llaw arall ac ar y pegwn arall, mi wnaeth Samariaid Cymru yn y pwyllgor ddweud ei bod hi'n rhy gynnar i ddata ddangos yn union pa effaith mae'r pandemig wedi'i gael ar lefelau hunanladdiad, a bod angen monitro yn agos iawn y ffactorau sydd yn gallu cyfrannu at gyfraddau hunanladdiad a risg hunanladdiad.  

Fel mae Cadeirydd y pwyllgor wedi ei drafod yn barod, beth sydd wedi dod yn hollol amlwg ydy ei bod hi'n bwysig rŵan yn y cyfnod nesaf yma bod ein plant a phobl ifanc ni yn gwybod at pwy y gallan nhw droi am gymorth. Mae hynny wedi dod yn reit amlwg oherwydd bod yr ysgol a meddygfeydd ddim wedi bod ar gael iddyn nhw yn yr un ffordd er mwyn pwyntio nhw yn y cyfeiriad cywir tuag at gymorth. 

Mae'n bwysig, felly, bod ein hargymhellion ni—i fynd yn ôl eto at adroddiad pwysig y pwyllgor, 'Cadernid Meddwl'—mae'n bwysig bod yr argymhellion ynglŷn â'r bylchau mewn gwasanaethau i blant a phobl ifanc a'r rheini sydd yn cael eu galw'r 'canol coll', sef y plant a phobl ifanc yma sydd ddim yn gymwys ar gyfer gwasanaethau CAMHS ond yn methu dod o hyd i gymorth arall chwaith, cymorth lefel isel—mae mor bwysig rŵan bod y gwasanaethau yna yn cael eu rhoi mewn lle a bod yna arian tu ôl i hynny yn ystod y cyfnod nesaf yma rŵan o ddelio efo'r pandemig. 

Dwi wedi canolbwyntio ar ddwy agwedd ar yr adroddiad, ond mi fuaswn i hefyd yn hoffi diolch i bawb ddaeth i roi tystiolaeth a chyfrannu at ein gwaith ni mewn cyfnod mor bryderus, ac mewn cyfnod lle mae'r darlun yn newid mor eithriadol o gyflym. A dwi'n credu bod angen i ni gyd fod yn monitro ac yn cadw gwyliadwriaeth gyson ynglŷn ag effaith y pandemig ar ein plant a'n pobl ifanc ni dros wyliau'r haf, ac yn sicr i fewn i'r hydref ac ymlaen, a dweud y gwir, dros y blynyddoedd nesaf yma. Diolch yn fawr. 

Diolch, Siân. Rwy'n sylweddoli pan ydych chi'n cyfathrebu ar Zoom ei bod hi'n anodd iawn gwybod lle'r ydych chi'n union o ran amser. Dawn Bowden.

Diolch, Llywydd dros dro. O ran fy nghyfraniad, hoffwn dynnu sylw at rai agweddau pwysig ar waith craffu'r pwyllgor ar effaith COVID-19 fel y mae'n berthnasol i blant a phobl ifanc agored i niwed yn benodol. Gwn fod y Senedd hon yn rhannu pryder cyffredinol ynghylch rhagolygon ein plant a'n pobl ifanc yn y dyfodol ond, fel y mae'r adroddiad yn ei bwysleisio, clywodd y pwyllgor bryderon penodol ynghylch diogelu plant, a'r ffaith y gallai llawer o broblemau fod wedi eu cuddio o'r golwg erbyn hyn.

Felly, hoffwn ddiolch i'r sefydliadau partner a ddarparodd dystiolaeth o'r fath i ni. Fe wnaeth ein hatgoffa yn ddifrifol, yn anffodus iawn, nad yw'r cartref yn lle diogel i bob plentyn. Ac er y byddai gan asiantaethau diogelu wybodaeth am nifer o blant agored i niwed, nid oes gennym unrhyw syniad faint yn fwy o blant a oedd mewn perygl yn ystod y pandemig, oherwydd yr amgylchiadau a grëwyd gan y cyfyngiadau symud. Dywedodd yr NSPCC wrthym:

Rydym ni'n pryderu, gyda'r cyfyngiadau symud ar waith, bod plant sydd mewn perygl o gael eu cam-drin a'u hesgeuluso, neu sy'n cael eu cam-drin a'u hesgeuluso, mewn perygl o gael eu cuddio oddi wrth wasanaethau.

Tynnodd y dystiolaeth sylw, er enghraifft, at y rhan bwysig y mae ysgolion ac athrawon yn ei chwarae fel rheol wrth ddatgelu materion diogelu. Yn aml, nhw yw'r oedolion dibynadwy sydd wedi bod allan o gyrraedd rhwydd cymaint o blant yn ystod y cyfnod hwn.

Buom yn craffu felly ar waith Gweinidogion a'r Dirprwy Weinidog ar ganllawiau Llywodraeth Cymru fel y'u cyhoeddwyd ar 1 Mai, a chroesawyd y dull traws-lywodraethol o ymdrin ag anghenion plant agored i niwed gennym. Mae'r canllawiau yn cynnwys hyblygrwydd yn y meini prawf sy'n ymwneud â phlant agored i niwed, a chynnig mynediad ehangach i'r ysgolion hyb. Ac roedd y cynlluniau hynny yn rhan bwysig o'r ymdrech i gynorthwyo plant agored i niwed dros y misoedd diwethaf. Ond clywsom bryderon hefyd nad oedd plant agored i niwed yn defnyddio'r hybiau. Ac er bod niferoedd wedi cynyddu yn gyson, roedd gormod nad oeddent yn mynychu o hyd, ac yn anweledig i raddau helaeth.

Mae'r pwyllgor yn awgrymu felly bod angen rhagor o dystiolaeth i ddeall yn fanylach yr hyn sydd wedi digwydd yn ystod cyfnod y canllawiau aros gartref. I Lywodraeth Cymru, awdurdodau gwasanaethau cymdeithasol, byrddau diogelu, a'r sefydliadau sy'n darparu cymorth a gwasanaethau, rydym ni'n gwybod bod gostyngiad sylweddol i atgyfeiriadau diogelu yn bryder mawr, fel y dylai fod i bob un ohonom ni. Ac mae hefyd wedi bod yn her enfawr arall i'n partneriaid mewn llywodraeth leol, a chan nad oedd unrhyw lacio ar ddeddfwriaeth gwasanaethau plant, yna, yn gwbl briodol, roedd yr un safonau yn dal i fod ar waith a bu'n rhaid ymateb iddyn nhw.

Felly, mae'r dasg o gadw mewn cysylltiad â phlant agored i niwed mewn amrywiaeth o leoliadau gofal, ac o darfu cyn lleied â phosibl arnyn nhw, wedi gofyn am arloesedd a hyblygrwydd, ac rydym ni wedi gweld hynny drwy'r defnydd cynyddol o dechnoleg ddigidol yn ystod yr argyfwng. Ond gall honno fod yn gyfyngedig yn y cartrefi hynny nad oes ganddyn nhw'r dechnoleg angenrheidiol, er gwaethaf y cymorth cynhwysiant digidol sydd wedi bod ar gael, ac, wrth gwrs, anallu rhai rhieni, gofalwyr, ac aelodau teulu ehangach i ddarparu'r cymorth addysgol ac emosiynol sydd ei angen ar blant.

Craffodd y pwyllgor hefyd ar y ddarpariaeth ar gyfer plant ag anghenion addysgol arbennig, a diolchwn i'r Gweinidogion am eu hymateb. Ond mae'r pwyllgor yn eglur iawn wrth ofyn, os bydd unrhyw lacio, eu bod nhw'n cynnwys cymysgedd o'r mesurau cadw cydbwysedd a fydd yn ofynnol i sicrhau bod disgyblion AAA yn cael y cymorth angenrheidiol. A chafodd hynny ei fynegi mor dda gan fy nghyd-Aelod Hefin David yn gynharach.

Yn yr amser sydd ar gael, ni allaf ond tynnu sylw at rai o'r agweddau ar y gwaith craffu a wnaed gan y pwyllgor. Ond rydym ni wedi nodi'n eglur bod hawliau'r plentyn, ac anghenion plant a phobl ifanc agored i niwed yn arbennig, yn ganolog i'n gwaith. Ni allwn ni adael i'r pandemig hwn guddio'r weithred o adael y plant a'r bobl ifanc sydd fwyaf agored i niwed yn ein cymunedau wynebu mwy fyth o risg. Ac rwy'n gobeithio y bydd argymhellion y pwyllgor yn cynorthwyo Llywodraeth Cymru, a phartneriaid eraill, gyda'r tasgau pwysig sy'n ein hwynebu. Mae'r pandemig hwn wedi bod yn her i'r rhai mwyaf cydnerth ohonom ni, felly gadewch i ni fod yn lleisiau sy'n amddiffyn ac yn gofalu am y lleiaf cydnerth.

Ac yn olaf cyn i mi alw'r Gweinidog, Suzy Davies.

Diolch, Diprwy Lywydd dros dro.

A gaf i ddiolch i'n holl dystion, ac i aelodau eraill y pwyllgor hefyd? Rwy'n gobeithio bod yr Aelodau eraill yma yn cytuno bod hon yn ffordd bragmatig iawn o baratoi adroddiad mewn pryd ar gyfer gwyliau'r ysgol, ac mae'n rhoi'r cyfle hefyd i ni ddweud diolch unwaith eto wrth y teuluoedd a'r plant hynny sydd wedi gwneud eu gorau glas i barhau i ddysgu gartref, ac i'r athrawon a'r bobl eraill hynny sy'n gweithio ym maes addysg am helpu i sicrhau bod hynny yn digwydd.

Mae pobl agored i niwed a'r rhai hynny o gefndiroedd difreintiedig wedi bod ym mlaenau ein meddyliau, ac rydych chi wedi clywed am hynny yn y Siambr heddiw. Mae gwerth atgyfnerthu, yn fy marn i, y pwynt nad y 'canol coll' fel y dywed Lynne sydd gennym ni yn unig, ond hefyd 'y rhai coll newydd sy'n agored i niwed' fel y dywed Dawn er mwyn i'r Gweinidog eu hystyried, gan atgyfnerthu unwaith eto fod yr hawl honno i addysg yn hawl i bawb. Ac rwy'n falch ein bod ni wedi siarad am berthnasedd dysgu wyneb yn wyneb yn y ddadl heddiw.

Rydym ni'n gwybod o'n mewnflychau a gan dystion fod y ddarpariaeth a'r nifer sy'n manteisio arni wedi bod yn anghyson a dyna pam y byddai gennym ni ddiddordeb, Gweinidog, i weld yr adroddiadau hynny gan gonsortia a gawsoch chi yn ôl yng nghanol mis Mehefin, nid i weld yr atebion a gawsoch yn unig—rhywfaint o'r data yr oedd Siân yn sôn amdanyn nhw—ond mewn gwirionedd y cwestiynau y gwnaethoch eu gofyn.

Gan aros gyda hawliau plant, nid wyf i'n credu bod y rhan fwyaf o'r rheoliadau a gafodd eu cyflwyno o dan Ddeddf Coronafeirws 2020 wedi bod yn destun asesiadau effaith, fel yr ydym ni'n eu deall, ac felly nid ydyn nhw wedi bod yn destun asesiadau o'r effaith ar hawliau plant. Ac nid wyf i'n sôn dim ond am reoliadau sy'n amlwg yn ymwneud â phlant a phobl ifanc. Rydym ni yn deall, wrth gwrs, fod Llywodraeth Cymru wedi gorfod gweithredu ar frys mewn llawer o achosion, ond ni all diffyg dealladwy o ran ymgynghori ymlaen llaw hefyd arwain at ddiffyg gwaith craffu ar effaith y rheoliadau hynny ar blant a phobl ifanc, ac rwy'n edrych ymlaen at glywed gennych rywfaint o wybodaeth ynghylch pryd y gallech chi fod yn adrodd yn ôl ynghylch hynny. Mae angen i ni wybod hynny, oherwydd, wrth gwrs, mae angen i ni wybod a fu eich gweithredoedd yn gymesur.

Mae hynny'n arbennig o wir wrth i ni feddwl am rywbeth y mae Hefin wedi ei grybwyll eisoes—y rhwymedigaethau statudol hynny sydd o fudd i blant ag anghenion dysgu arbennig neu ychwanegol, sydd wedi eu hisraddio dros dro i sail 'ymdrechion gorau'. Ac rydych chi wedi esbonio, Gweinidog, yn un o'ch llythyrau atom ni y byddech chi'n monitro effaith hyn, yn enwedig i blant sydd gartref yn hytrach nag yn yr ysgol. Felly, pe gallech chi roi rhyw syniad i ni pryd y bydd yr wybodaeth hon yn cael ei chasglu a phryd y gallwn ni ddisgwyl adroddiad ar hynny, rwy'n credu y byddai hynny yn ddefnyddiol iawn hefyd.

Effeithiwyd hefyd—ac unwaith eto, fe wnaethoch chi dynnu sylw'r pwyllgor at hyn yn un o'ch llythyrau mewn ymateb: nid oes ond rhaid i awdurdodau lleol wneud eu gorau glas erbyn hyn i roi eu cyllideb ysgol unigol i ysgolion am y flwyddyn ariannol nesaf. Ac rydych chi'n gwybod am ein pryderon ynghylch cyllid ysgolion, Gweinidog. Rydym ni ar ddeall bod rhywfaint o gyllid canlyniadol wedi ei estyn i lawr gan Lywodraeth y DU ac i Gronfa COVID Llywodraeth Cymru, os gallaf i ei galw'n hynny, a'i fod yn cael ei ddefnyddio i gefnogi awdurdodau lleol ac ysgolion i dalu costau COVID. Mae hyn yn bwysig, yn fy marn i, oherwydd ei fod, wrth gwrs, yn dod ar ben y costau sy'n gysylltiedig â diwygio'r cwricwlwm. Er bod cyllid ysgolion cyn y cyfyngiadau symud yn dechrau edrych yn addawol, mae toriadau i'ch cyllideb chi a chyllideb llywodraeth leol er mwyn cyflenwi pot COVID y Llywodraeth, yn peryglu'r optimistiaeth honno bellach, felly efallai y gallech chi roi rhyw syniad i ni pryd y gallech chi ddychwelyd i rywfaint o sicrwydd i ysgolion ynghylch eu cyllid yn y flwyddyn sydd i ddod.

Mae gen i yr un cwestiwn ynghylch ariannu addysg bellach—mae llai na saith wythnos i fynd cyn y tymor newydd, ac nid yw colegau yn gwybod o hyd beth y byddan nhw'n ei gael gan Lywodraeth Cymru o gronfeydd sydd wedi eu hestyn i lawr fel symiau canlyniadol y DU. Pryd bydd eich siambr o fri yn penderfynu ar hyn? Ac, ar yr un pryd efallai y gallech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am ddyfarnu cymwysterau sy'n gofyn am ddangosiad byw o sgiliau ymarferol. Tua nawr y byddai myfyrwyr fel arfer yn disgwyl canlyniadau.

Ac yna, yn olaf, i fynd yn ôl at brifysgolion, mae effeithiau COVID-19 ar yr economi yn gadael cyfleoedd prin iawn ar gyfer gwaith rhan-amser fel myfyrwyr neu waith mwy parhaol i raddedigion newydd. Efallai eich bod chi wedi gweld achos Rutendo Dafana yn y wasg heddiw. Felly, mae gen i chwilfrydedd i wybod a oes rhywfaint o waith yn cael ei wneud i ddatblygu cymorth i fyfyrwyr y gellir ei ddarparu trwy'r Llywodraeth ac nad yw'r sefyllfa mor llwm ag yr awgrymodd Lynne.

Rydym ni'n gwybod bod yr her ariannol i brifysgolion wedi ei hegluro yn drylwyr iawn i ni—gallem ni fod yn siarad am hyd at £0.5 biliwn yn fan hyn. Mae'r wybodaeth gyfredol yn awgrymu bod cyfraddau bodlonrwydd yn gadarnhaol a bod ceisiadau gan fyfyrwyr, er eu bod yn is o hyd, ychydig yn well nag yr oeddem ni'n ei feddwl. Ond nid yw nifer y ceisiadau yr un fath â'r niferoedd sy'n derbyn lle, ac rwy'n amau y bydd hwn yn bwnc llosg pan fyddwn yn dychwelyd ym mis Medi ac yn rhywbeth y bydd angen i'r ddwy Lywodraeth fod yn barod i'w drafod er mwyn cefnogi'r sector. Diolch.

Galwaf ar y Gweinidog Addysg, Kirsty Williams.

Diolch yn fawr iawn, Mr Melding. Hoffwn i ddechrau trwy ddiolch i'r pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg am gyflwyno'r ddadl heddiw. A hoffwn i hefyd ddiolch i'r holl staff yn ein lleoliadau addysg, yn ogystal â'n hawdurdodau lleol a'n partneriaid eraill, am ein helpu i sicrhau diogelwch a lles ein plant a'n pobl ifanc yn ystod yr argyfwng. Dyna fu fy mlaenoriaeth, a dyna fydd yn parhau i fod. Nid ar chwarae bach y gwnaed y penderfyniadau yr ydym wedi eu gwneud, ac yr ydym yn parhau i'w gwneud.

Cau ysgolion a'r tarfu yr achosodd hynny ar addysg ein plant a'n pobl ifanc oedd y penderfyniad anoddaf y bu'n rhaid i mi erioed ei wneud, ond rwyf i'n credu'n llwyr mai dyna oedd y penderfyniad iawn, o ystyried y dystiolaeth feddygol a gwyddonol a oedd gennym ni ar adeg peryglon COVID-19 a throsglwyddo'r feirws bryd hynny yn ein cymunedau. Ond diolch i ymdrechion ein lleoliadau addysg a'n hawdurdodau lleol, er gwaethaf yr heriau hynny, roeddem ni'n gallu symud yn gyflym i barhau i roi darpariaeth yn yr ysgol i bobl ifanc agored i niwed a phlant gweithwyr allweddol, a sefydlwyd hynny o fewn ychydig ddyddiau.

Mae nifer y plant agored i niwed sy'n mynychu'r ysgol wedi ei drafod yn helaeth yn ystod y ddadl hon ac mae wedi cynyddu wrth i'r cyfyngiadau symud fynd yn eu blaen. Mae hynny'n rhywbeth nad yw'n unigryw i Gymru, ac mae ein profiad ni o argyhoeddi rhieni plant agored i niwed i anfon eu plant i'n hybiau yn un a gafodd ei adlewyrchu yng Ngogledd Iwerddon, Lloegr a'r Alban. Mae'n rhaid i mi gydnabod iddo gymryd hyd nes yr oeddem ni'n gallu agor pob ysgol i ni weld y niferoedd yn cynyddu'n sylweddol, a dyna oedd un o fy mhrif resymau dros agor pob ysgol i ailgydio, dal i fyny a pharatoi ar ddiwedd y tymor hwn.

Hoffwn i egluro, i Hefin, fod gennym ni ddiffiniad clir iawn o'r hyn yw bod yn agored i niwed yn ystod yr argyfwng hwn—diffiniad a gafodd ei ehangu ac a dderbyniodd gefnogaeth lawer o'r rhanddeiliaid allweddol a roddodd dystiolaeth i'r pwyllgor, o ran sut yr oeddem ni wedi nodi plant a oedd yn cael derbyn cymorth gan yr hybiau.

Rwy'n cydnabod bod rhai o'n hysgolion arbennig—ein hysgolion anghenion addysgol arbennig—wedi wynebu heriau penodol, ond hoffwn i hefyd dynnu sylw at yr arferion da iawn. Mewn llawer o ardaloedd lleol parhaodd yr ysgolion arbennig ar agor, gan roi cymorth i'r plant hynny mewn lleoliadau cyfarwydd. Mae'n drueni bod Mr Melding yn swydd y Llywydd dros dro y prynhawn yma, oherwydd bod ganddo enghreifftiau da iawn o ysgol, y mae ganddo gysylltiad agos â hi, sy'n gofalu am blant agored iawn i niwed, sydd wedi parhau ar agor drwy gydol y pandemig hwn ac sydd wedi cefnogi rhieni i raddau rhagorol.

I helpu ysgolion gyda'u swyddogaethau eraill yn ystod y cyfnod hwn, rydym ni wedi darparu canllawiau ar barhad dysgu gyda'n dogfen 'Cadw'n ddiogel. Dal ati i ddysgu'. Roedd y cynllun cynhwysfawr hwn yn ystyried darpariaeth, nid yn unig i'r plant hynny a fyddai'n mynychu ysgol brif ffrwd, ond hefyd i blant a fyddai fel arall yn cael eu haddysgu mewn lleoedd heblaw am yn yr ysgol.

Fe wnaethom ni hefyd geisio mynd i'r afael ag allgáu digidol, darparu adnoddau dysgu ychwanegol a chanllawiau i rieni ar y ffordd orau o gefnogi eu plant yn ystod y cyfnod hwn. Rwy'n siŵr y bydd llawer o gyd-Aelodau wedi gweld y straeon yn Lloegr a'r Alban ynghylch y miliynau sydd wedi eu gwario ar liniaduron na wnaethon nhw gyrraedd y dysgwyr mewn gwirionedd cyn gwyliau'r haf. Ac rwy'n falch iawn, o ganlyniad i'r ffordd arloesol y gwnaethom ni fuddsoddi ein cyllid, a gwaith caled, unwaith eto, yr ysgolion a'r awdurdodau lleol, fod hynny yn llawer llai o broblem yma yng Nghymru, a'n bod ni wedi gallu sicrhau cymorth yn gyflym i ddysgwyr sydd wedi eu hallgáu yn ddigidol, gan ofalu eu bod yn cael y pecyn yr oedd ei angen arnyn nhw i barhau i ddysgu.

Wrth gwrs, roeddem ni'n ffodus iawn i fod yn gweithio ar sylfaen gref gyda'n platfform dysgu ar-lein, Hwb, sy'n darparu mynediad heb ei ail i ystod eang o offer a chynnwys digidol dwyieithog i gefnogi trawsnewidiad addysg ddigidol. Mae mewngofnodi i Hwb drwy gydol y cyfnod hwn wedi bod yn anhygoel, ac yn yr un modd, yr ymgysylltiad proffesiynol â chyfleoedd dysgu proffesiynol sydd wedi eu darparu gan ein gwasanaethau gwella ysgolion rhanbarthol er mwyn sicrhau y gallai ein gweithwyr proffesiynol ei ddefnyddio i'r eithaf hefyd.

O ran bod yn agored i niwed, unwaith eto, Cymru oedd y wlad gyntaf yn y Deyrnas Unedig i warantu darpariaeth prydau ysgol am ddim yn ystod gwyliau'r Pasg, yn ystod gwyliau hanner tymor y Sulgwyn a thros wyliau'r haf. Ac fe wnaethom ni'r penderfyniad hwnnw oherwydd ein bod ni'n gwybod mai hwnnw oedd y penderfyniad iawn, yn hytrach na chael ein gorfodi i wneud hynny gan ymgyrch proffil uchel.

Ond rwy'n gwybod na fu'n hawdd trosglwyddo i'r ysgol gartref ac i ddysgu ar-lein, ac i rai dysgwyr a'u rhieni a'u gofalwyr, y mae wedi cyflwyno anawsterau penodol. Ar ben hynny, fel yr ydym ni wedi cael gwybod o arolwg y comisiynydd plant, mae llawer o ddysgwyr wedi bod yn pryderu am golli ysgol, am arholiadau a chanlyniadau, am fethu'r gweithgareddau diwedd blwyddyn hynny, ffarwelio â'u ffrindiau ac yn syml y strwythur hwnnw sydd mor bwysig iddyn nhw. Ond lliniaru effaith y pandemig hwn sydd wedi bod yn brif ffocws i Lywodraeth Cymru.

Os caf i droi at fater iechyd meddwl, sef canolbwynt y ddadl y prynhawn yma, a hynny'n briodol hefyd, wrth ragweld y cynnydd yn y galw am adnoddau iechyd meddwl, rydym ni wedi darparu arian ychwanegol i gefnogi iechyd meddwl plant, yn ogystal â'r buddsoddiad a wnaethom ni mewn gwasanaethau cwnsela a chymorth iechyd meddwl yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Ac rwyf i, yn wir, yn falch iawn ein bod ni bellach yn ymgynghori ar ein dull ysgol gyfan. Mae'r gwaith hwnnw wedi ei ddiwygio i adlewyrchu sefyllfa COVID-19, ac rwy'n edrych ymlaen at ymateb da i'r ymgynghoriad sydd ar waith ar hyn o bryd.

A gaf i ddweud ychydig bach, yn fyr, am ein gwasanaethau ieuenctid a symudodd i ffordd newydd o weithio ac a ddatblygodd arfer arloesol newydd, unwaith eto yn gyflym, ac sydd wedi parhau i gefnogi plant ar hyd a lled Cymru, er eu bod yn gwneud hynny ar ffurf wahanol iawn? Ac mae'r cymorth hwnnw wedi bod yn amhrisiadwy.

Rwy'n cofio, Llywydd dros dro, gweld trydariad gan weithiwr ieuenctid ar ddechrau'r argyfwng hwn. Roedd hi wedi bod yn cynnal archwiliad wythnosol gydag un o'r bobl ifanc—disgybl oedran cynradd yr oedd hi'n gweithio gydag ef. Gofynnodd i'r bachgen ifanc a oedd yn mynd i fod yn iawn, ac a fyddai ganddo ddigon i'w fwyta a phethau i'w gwneud. Atebodd a dweud, 'Nid oes angen i chi boeni amdanaf i—rwy'n mynd i fod yn iawn. Rwy'n un sydd wedi ei ddewis i fod yn y grŵp gwerthfawr, felly rwy'n mynd i'r ysgol bob dydd.' Ac rwy'n credu bod hynny yn wych bod yr ysgol wedi gallu nodi bod y bachgen ifanc hwnnw yn werthfawr yn hytrach nag yn agored i niwed, a sicrhau ei fod yn parhau i gael mynediad, nid yn unig i'r hyb, ond i'w weithiwr ieuenctid a oedd yn ei gefnogi.

Fe wnes i gyhoeddi yr wythnos diwethaf y bydd pob disgybl yn gallu dychwelyd i'r ysgol ym mis Medi, ac mae hynny o ganlyniad i waith caled ac ymdrechion pobl Cymru. Erbyn hyn rydym ni'n gweld cyfraddau trosglwyddo cymunedol yn gostwng, ac mae'r ymdrech honno a'r gwaith caled a'r aberth wedi ein galluogi i wneud y cyhoeddiad hwnnw. Ond rwy'n cydnabod bod angen cynllunio hyn ac y bydd angen cymorth ar ysgolion a disgyblion. A bydd gan ysgolion hyblygrwydd ar ddechrau'r flwyddyn academaidd newydd i roi blaenoriaeth i rai grwpiau penodol o ddysgwyr, fel y mae llawer yn ei wneud eisoes. Fodd bynnag, bydd yn rhaid i fesurau diogelu, fel golchi dwylo, asesiadau risg a chyfyngiadau priodol barhau i fod ar waith, a chafodd canllawiau dysgu a gweithredol diwygiedig eu cyhoeddi yn gynharach yr wythnos hon i gefnogi'r broses dychwelyd i'r ysgol honno ym mis Medi.

Hefyd i gefnogi ysgolion, byddwn yn recriwtio staff ychwanegol ac yn cefnogi'r cam adfer ac yn parhau i godi safonau yn rhan o'n cenhadaeth genedlaethol drwy sicrhau bod tua £29 miliwn ar gael ar gyfer yr ymdrech honno. Nid ateb tymor byr yw hwn, ac rwy'n gwarantu'r arian hwn a staff a chymorth ychwanegol drwy gydol y flwyddyn academaidd nesaf. Mae hyn yn golygu y byddwn yn gallu recriwtio cyfwerth â 600 o athrawon ychwanegol a 300 o gynorthwywyr addysgu ychwanegol drwy gydol y flwyddyn ysgol nesaf. Bydd y cymorth ychwanegol yn canolbwyntio ar y rhai sy'n sefyll arholiadau cyhoeddus, yn ogystal â dysgwyr difreintiedig ac agored i niwed o bob oed. Gallai'r dulliau gynnwys cymorth hyfforddi ychwanegol, rhaglenni dysgu personol ac amser ac adnoddau ychwanegol ar gyfer archwiliadau disgyblion.

Yn gyflym iawn, Llywydd dros dro, byddwn yn gweithio gyda'r sector gofal plant yn ystod yr haf, a'n nod yw cynyddu maint y grwpiau cyswllt a chefnogi eu symudiad tuag at weithrediadau llawn, ac rwy'n gweithio'n agos iawn gyda fy nghyd-Aelod, y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, i alluogi hynny i ddigwydd. Ac mae adnoddau ychwanegol ar gyfer cymorth i deuluoedd plant sy'n agored i niwed wedi eu neilltuo ar gyfer gwyliau'r haf. Rwy'n cydnabod bod gan addysg feithrin ei chymhlethdodau ei hun, ac rydym ni'n datblygu canllawiau eraill i gefnogi'r sector.

Rwyf i wedi bod yn glir drwy gydol y pandemig hwn fod yn rhaid i ni roi blaenoriaeth i sicrhau'r dysgu mwyaf posibl gan darfu cyn lleied â phosibl ar ein pobl ifanc, ac rwyf i hefyd yn glir na ddylem ni byth golli ein disgwyliadau y gellir cefnogi unrhyw un o'n pobl ifanc, ni waeth beth fo'u cefndir, i gyrraedd y safonau uchaf posibl. Ac rwy'n benderfynol na fyddwn ni'n colli'r momentwm hwnnw, er gwaethaf COVID-19, ac rwy'n gwybod bod athrawon a rhieni ledled Cymru yn rhannu'r uchelgais hwnnw.

Ynghyd â'n cwricwlwm newydd, yr oeddwn i'n falch iawn o dreulio awr a hanner—

Rydym ni wedi cyrraedd 10 munud erbyn hyn, felly a wnewch chi efallai sicrhau mai hwn yw'r sylw olaf gennych chi?

Wrth gwrs. Ynghyd â'n cwricwlwm newydd, rydym ni'n symud yn bwrpasol i gyfnod newydd ar gyfer addysg, a hoffwn i ddiolch, unwaith eto, a rhoi ar gofnod, fy nghefnogaeth i'r athrawon, cynorthwywyr addysgu, staff cymorth ysgol a staff addysg bellach ac addysg uwch hynny sydd wedi gwneud hyn i gyd yn bosibl yn ystod y cyfnod mwyaf digynsail hwn. Diolch.

Diolch. Galwaf ar Lynne Neagle i ymateb i'r ddadl.

Diolch, Llywydd dros dro. A gaf i ddiolch i'r holl Aelodau sydd wedi cyfrannu at y ddadl bwysig iawn hon? Byddaf i'n ceisio ymateb i gynifer o bwyntiau ag y gallaf.

Diolch, Janet, am eich cyfraniad ac am fynegi rhai o'r heriau arwyddocaol iawn y mae plant a phobl ifanc wedi eu hwynebu yn ystod y pandemig, ac fe wnaethoch chi gyfeirio at arolwg y comisiynydd plant a ffynonellau gwybodaeth eraill, sydd o gymorth mawr i gyfeirio atyn nhw. Fe wnaethoch chi dynnu sylw at y nifer isel o blant sydd wedi bod yn mynychu'r hyb. Rwy'n gwybod bod hynny wedi bod yn destun rhwystredigaeth i Lywodraeth Cymru hefyd. Rydym ni'n gwybod bod hynny hefyd yn deillio o ofn llawer o deuluoedd, ond mae'n sicr yn bwynt da, ac yn yr un modd eich pwynt ynghylch yr angen i'r Llywodraeth, yn rhagweithiol, estyn allan i'r plant hynny nad oeddem ni'n gwybod eu bod yn agored i niwed, ac roedd hwnnw'n bwynt a wnaeth y pwyllgor o'r cychwyn cyntaf. Byddwn i hefyd wedi hoffi gweld cynnydd cyflymach yn hynny o beth, ac rwy'n gobeithio y bydd hynny'n rhywbeth y gallwn ni barhau i ganolbwyntio arno.

Hefin, a gaf i ddiolch i chi am eich cyfraniad hynod rymus a diffuant? Rwy'n cydnabod na fyddai hynny wedi bod yn araith hawdd ei chyflwyno, ond mae ein trafodaethau a'n hystyriaeth o'r materion hyn yn gryfach o lawer yn sgil y cyfraniadau hynny yr ydych wedi eu rhannu â ni. Ac i'ch sicrhau chi bod y pryderon ynglŷn â'r ddarpariaeth ADY yn rhywbeth y mae'r pwyllgor yn parhau i ganolbwyntio arno; byddan nhw'n cael eu trafod yn ein llythyr nesaf, a fydd yn cael ei anfon at y Gweinidog maes o law. Felly, rydym ni'n sicr yn aros ar y materion hynny i geisio gwneud yn siŵr eu bod yn cael sylw, ac, wrth gwrs, mae'n amlygu mewn ffordd mor rymus yn union pa mor bwysig yw mynediad i'r ysgol a darpariaeth blynyddoedd cynnar i'n plant a'n pobl ifanc.

A gaf i ddiolch i Siân Gwenllian am ei chyfraniad ac am ei chefnogaeth i'r safbwynt y mae'r pwyllgor wedi ei gymryd ynglŷn â phwysigrwydd cael plant a phobl ifanc yn ôl i'r ysgolion? Siân, rydych chi'n llygad eich lle wrth ddweud ein bod ni'n poeni yn fawr iawn, iawn ynghylch goblygiadau ail don i'n plant a'n pobl ifanc, a dyna pam yr wyf i'n credu ein bod ni fel pwyllgor yn dweud wrth y Llywodraeth bod yn rhaid i blant a phobl ifanc fod yn flaenoriaeth, na allan nhw fod y peth cyntaf y byddwn ni'n ei gau. Mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr ei bod yn flaenoriaeth i'w cadw mewn addysg oherwydd ein bod ni wedi gweld beth sy'n digwydd pan na fyddwn ni.

Diolch, hefyd, am eich cyfraniad ynghylch iechyd meddwl. Fel chi, rwyf i wrth fy modd bod y canllawiau ar y dull ysgol gyfan wedi eu cyhoeddi i ymgynghori arnyn nhw ac rydych chi'n llygad eich lle nad oes angen i ysgolion aros i ddechrau gwneud hyn. Mae llawer o'n hysgolion cynradd da iawn yn gwneud hyn eisoes, ac rwy'n gobeithio y bydd mwy yn gwneud hyn cyn y bydd yn ganllawiau statudol. Diolch, hefyd, am dynnu sylw at bwysigrwydd cadw llygad barcud iawn ar effaith y pandemig hwn ar gyfraddau hunanladdiad a hunan-niwed ymhlith plant a phobl ifanc. Rwyf i mor falch bod gennym ni bobl fel yr Athro Ann John sy'n monitro hyn yn gyson, a'i bod hi bellach yn aelod o'r grŵp cynghori technegol sy'n cynghori Llywodraeth Cymru.

Cyfeiriodd Dawn Bowden at effaith y pandemig ar blant sy'n agored i niwed. Fe wnaethoch chi dynnu sylw at y gostyngiad yn nifer yr atgyfeiriadau diogelu—yr oedd yn rhywbeth tebyg i 27 y cant, sy'n peri pryder mawr iawn ar adeg pan wyddwn ni fod mwy o blant gartref dan amgylchiadau y byddem ni, mae'n debyg, yn bryderus iawn yn eu cylch. Bydd hynny yn sicr yn parhau yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth.

Diolch, Suzy, am eich sylwadau ac, yn ôl yr arfer, am eich cefnogaeth gref iawn i'r broses o asesiad o'r effaith ar hawliau plant. A ninnau bellach allan o'r cyfnod argyfwng fel pwyllgor, rydym ni'n awyddus iawn i weld Llywodraeth Cymru yn dangos eu hystyriaethau i ni ynglŷn â hawliau plant. Fe wnaethoch chi eich pwyntiau ynghylch cyllid ysgolion mewn modd da iawn; bydd hynny yn parhau i fod yn flaenoriaeth i'r pwyllgor, ac ni allwn ni adael i'r pandemig hwn danseilio'r buddsoddiad strategol yn ein plant a'n pobl ifanc.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog hefyd am ei hymateb heddiw a hefyd am ei hymgysylltiad adeiladol iawn â'r pwyllgor drwy gydol y pandemig a hefyd am gwrdd â mi bob wythnos, sydd wedi bod yn ddefnyddiol iawn iawn i mi fel Cadeirydd, i gael y trafodaethau hynny gyda chi? Diolch heddiw yn arbennig am dynnu sylw at swyddogaeth wirioneddol bwysig y gwasanaeth ieuenctid yng Nghymru, rhywbeth sy'n agos at galon y pwyllgor.

Gallaf i weld fy mod i'n herio amynedd y Cadeirydd. A gaf i gloi, felly, trwy ailadrodd fy niolch i'r tystion a roddodd o'u hamser, ar adeg pan oedd hi'n anhygoel o anodd iddyn nhw ddod o hyd i amser i siarad â ni, ac i ailadrodd diolch y pwyllgor i'r holl staff rheng flaen sydd wedi gweithio mor galed i geisio cadw plant a phobl ifanc yn ddiogel drwy gydol y pandemig, a rhoi gwybod i'r Aelodau y byddwn ni'n parhau i graffu'n agos iawn ar effaith y pandemig ar blant a phobl ifanc ynghyd â'n gwaith craffu ar y Bil cwricwlwm ac asesu, a byddwn ni'n gwneud pob dim yn ein gallu fel pwyllgor i sicrhau, drwy Lywodraeth Cymru gyfan, y bydd plant a phobl ifanc yn flaenoriaeth ac yn cael eu hamddiffyn rhag niwed. Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw nodi adroddiad y pwyllgor. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nid wyf i'n gweld unrhyw Aelod yn gwrthwynebu felly derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.