Datganiad gan y Prif Weinidog sydd nesaf, ar ddiweddariad ar gostau byw. Dwi'n galw ar y Prif Weinidog i wneud ei ddatganiad.

Llywydd, diolch yn fawr. Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae ein gwaith fel Llywodraeth ac fel Senedd wedi ei ddominyddu gan gyfres o argyfyngau cenedlaethol, o effaith mesurau cyni i baratoi i adael yr Undeb Ewropeaidd, fel roedd Alun Davies yn sôn amdano yn gynharach, i ymateb i argyfwng yr hinsawdd a delio â phandemig y coronafeirws. 

Llywydd, nid oes unrhyw un o'r materion hyn wedi dod i'w derfyn. Fe gaiff y cyfan ohonyn nhw eu dwysáu gan yr argyfwng diweddaraf i wynebu'r Deyrnas Unedig: sef costau byw cynyddol.

Mae'r rhyfel yn Wcráin wedi gweld miliynau o bobl yn ceisio lloches a noddfa rhag yr ymladd. Mae miloedd lawer o bobl, menywod a phlant yn bennaf, wedi cael eu croesawu yma yng Nghymru. Mae'r rhyfel hwn yn un o'r rhesymau pam mae prisiau bwyd, tanwydd ac ynni yn cynyddu drwy'r byd ac yn achosi i chwyddiant gynyddu. Mae'r pwysau hwnnw'n cael ei deimlo ym mhob rhan o fywyd Cymru, boed hynny yn fusnesau sy'n wynebu biliau na ellir dim ond eu pasio ymlaen i ddefnyddwyr, yn ffermwyr sy'n ymdopi â chostau sy'n saethu i fyny, neu'n wasanaethau cyhoeddus sy'n ceisio ymateb i alwadau nad ydyn nhw fyth yn prinhau a chostau sy'n cynyddu o hyd wrth i gyllidebau gael eu herydu gan y cyfraddau uchaf o chwyddiant ers 40 mlynedd. Mae cyllideb Llywodraeth Cymru ei hun nawr werth o leiaf £600 miliwn yn llai na phan gafodd ei bennu yn adolygiad gwariant cynhwysfawr Llywodraeth y DU lai na blwyddyn yn ôl. Ac wrth gwrs, mae teuluoedd dros Gymru yn wynebu gaeaf heb wybod sut y byddan nhw'n gallu fforddio hanfodion bwyd, gwres a chysgod. Brynhawn heddiw, Llywydd, rwy'n dymuno canolbwyntio ar y camau gweithredu y byddwn ni, gydag eraill, yn eu cymryd i fynd i'r afael ag effeithiau domestig yr argyfwng hwn. Fe fydd cydweithwyr gweinidogol eraill yn cyflwyno cynigion i fynd i'r afael â sectorau eraill wrth i ni ddeall mwy am y cynigion a ddaw i'r amlwg oddi wrth lywodraeth y DU.

Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.

Dirprwy Lywydd, rwy'n croesawu unrhyw gamau i leihau effaith yr argyfwng costau byw hwn ar deuluoedd, ond os caiff y cap ar filiau ynni ei ariannu trwy fenthyca, yna mae hynny mewn gwirionedd, i ddyfynnu llawer iawn o Weinidogion Ceidwadol blaenorol, yn golygu gwerthu dyfodol ein plant ni. Yn hytrach na dewis ariannu hyn drwy ddefnyddio treth ffawddelw ar yr elw rhyfeddol ac annisgwyl a wnaeth cynhyrchwyr olew a nwy, mae hi'n ymddangos bod y Llywodraeth newydd yn dewis llwytho'r ddyled ar fywydau pob dinesydd yn y DU am flynyddoedd lawer iawn i ddod. Ac wrth wneud hynny, fe fydd hi, drwy benderfyniad bwriadol, yn rhoi'r cymorth mwyaf i'r rhai sydd â'r angen lleiaf amdano, a'r cymorth lleiaf i'r rhai sydd â'r angen mwyaf amdano. Mae'r Resolution Foundation wedi amcangyfrif y bydd y cap ynni, ynghyd â'r gwrthdroad disgwyliedig yn y cynnydd a wnaeth y Llywodraeth Geidwadol flaenorol o ran cyfraniadau yswiriant gwladol, yn rhoi i'r 10 y cant uchaf o enillwyr y DU £4,700, ac i'r 10 y cant isaf £2,200—canlyniad a ddisgrifir gan y Prif Weinidog newydd fel un sy'n 'deg'. Nawr, wrth i'r bunt ddibrisio ymhellach ar y cyfnewidiadau rhyngwladol, a'r marchnadoedd bond yn mynnu cyfraddau llog uwch wrth fenthyca arian i'r Deyrnas Unedig, y canlyniad fydd cynnydd pellach yng nghost benthyca domestig, ac mae hynny'n golygu morgeisi drytach a chredyd drytach i ddinasyddion Cymru. Dirprwy Lywydd, dyma pam y byddwn ni'n canolbwyntio ein holl ymdrechion ni'r hydref hwn ar wneud popeth sydd yn ein gallu i gefnogi pobl trwy gydol yr argyfwng hwn.

Mae pwyllgor Cabinet costau byw wedi ei sefydlu o'r newydd i ddatblygu'r gwaith hwn. Bydd hwnnw'n cyfarfod yn wythnosol. Fi fydd yn ei gadeirio, ac fe fydd yn cynnwys partneriaid cymdeithasol allweddol o'r tu hwnt i'r Llywodraeth. Dyma bedair ffordd yn unig yr ydym ni'n gobeithio y bydd yr holl waith hwnnw gwneud gwahaniaeth gwirioneddol. Yn gyntaf, fe fyddwn ni'n ail-lunio, yn canolbwyntio eto ac yn ychwanegu at y llu o gamau yr ydym ni'n eu cymryd eisoes i wneud y mwyaf o'r arian sydd ar ôl ym mhocedi dinasyddion Cymru i ymestyn y cymorth sydd eisoes ar gael. Ac fe fyddwn ni'n gosod disgwyliadau newydd ar ein partneriaid ni wrth iddyn nhw fod â'u rhan yn yr ymdrech hon. Eleni yn unig, fe fyddwn ni'n gwario dros £1.5 biliwn ar gynlluniau sy'n rhoi arian yn ôl ym mhocedi pobl—cynlluniau sy'n cael effaith uniongyrchol ar yr argyfwng costau byw. Rhaglenni yw'r rhain fel y cynllun gostwng treth gyngor, presgripsiynau rhad ac am ddim yma yng Nghymru, y lwfans cynhaliaeth addysg, teithio rhad ac am ddim ar fysiau i bobl dros 60 oed, brecwast rhad ac am ddim mewn ysgolion cynradd, y cynlluniau mwyaf hael ar gyfer cymorth i fyfyrwyr a gofal plant a ariennir, yn ogystal â chymorth i deuluoedd â chost y diwrnod ysgol.

Dirprwy Lywydd, dyna ddim ond ychydig o'r cynlluniau y gallwn i fod wedi eu nodi. Ac yn awr fe fydd yna fwy. Yn gynharach y mis hwn, yn rhan o'r cytundeb cydweithredu, fe wnaethom ni ddechrau cyflwyno prydau ysgol yn rhad ac am ddim yn ein hysgolion cynradd ni. Wythnos nesaf, fe fyddwn ni'n agor ceisiadau eto ar gyfer ein taliad cymorth tanwydd gaeaf unigryw, gan ymestyn y cymhwysedd fel y bydd hawl, y tro hwn, i 400,000 o bobl yng Nghymru gael eu helpu.

Wythnos nesaf, fe fydd ein cynllun banc tanwydd newydd, sy'n cynnig help i bobl ar fesuryddion talu ymlaen llaw a'r rhai sy'n prynu ynni oddi ar y grid, yn dod yn weithredol. Ac yn y mis nesaf, fel bydd y Gweinidog addysg yn ei nodi mewn datganiad yn ddiweddarach y prynhawn yma, ac wrth drafod â'n partneriaid yn y cytundeb cydweithredu, fe fyddwn ni'n ymestyn prydau ysgol am ddim eto yn ystod gwyliau'r ysgol am weddill y flwyddyn ariannol hon. Mae'r holl fesurau hyn, Dirprwy Lywydd, yn arwain at gadw arian ym mhocedi'r dinasyddion hynny sydd ag angen mwyaf am gymorth.

A'r ail bwynt, fe fyddwn ni'n ariannu rownd arall yr hydref hwn o'n hymgyrch lwyddiannus ni Hawliwch yr hyn sy’n ddyledus i chi. Rydym ni'n gwybod bod gwerth miliynau o bunnoedd o gymorth oddi wrth gynlluniau Llywodraeth y DU yn mynd heb eu hawlio yma yng Nghymru. Nid yw 40% o dalebau Dechrau Iach, sydd ar gael i deuluoedd sydd â phlant o dan bedair oed, yn cael eu hawlio. Mae hynny'n werth £4.25 bob wythnos. I deulu gyda dau o blant dan bedair oed, mae hynny'n golygu £442 y flwyddyn. Ac fe fydd pob punt ychwanegol y gallwn ni ei thynnu i lawr o'r cynlluniau hynny y mae pobl eisoes â hawl iddyn nhw'n mynd yn uniongyrchol i gyllidebau'r teuluoedd mwyaf anghenus yng Nghymru.

Wrth i ni fynd i mewn i'r gaeaf hwn a fydd yn un anodd iawn, mae hi'n hanfodol y bydd pob rhan o'r sector cyhoeddus yma yng Nghymru yn gwneud ei ran i sicrhau y bydd pobl yn gallu elwa ar y ffynonellau o gymorth hyn i gyd—boed hynny'n gyrff llywodraethu mewn ysgolion sy'n sicrhau bod pob plentyn cymwys yn cael pryd ysgol am ddim, neu ystyried sut y gallan nhw leihau costau gwisg ysgol, i ymwelwyr iechyd yn annog teuluoedd i hawlio'r holl gymorth sydd ar gael yno ar eu cyfer nhw. Mae angen i ni sicrhau, y gaeaf hwn, fod pob cyswllt yn cyfrif yn wirioneddol.

Dirprwy Lywydd, mae'r trydydd pwynt sydd gen i heddiw yn canolbwyntio ar allgáu ariannol. I lawer o aelwydydd Cymru, hyd yn oed heb ystyried y pwysau cyfredol o ran chwyddiant, nid oes fawr yn weddill, os o gwbl, o'r arian sy'n dod i mewn i'r aelwyd ar ôl i'r biliau gael eu talu. Nawr, mae gennym ni rwydwaith o undebau credyd yma yng Nghymru, sy'n gallu helpu, ac mae gennym ni sefydliadau cyllid arloesol sy'n darparu benthyca cyfrifol i drigolion Cymru. Ond fe geir enghreifftiau eraill y gallwn ni dynnu arnyn nhw mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig i helpu mwy o bobl sy'n wynebu'r posibilrwydd gwirioneddol iawn o fynd i ddyled y gaeaf hwn. Fe fyddwn ni'n dwyn y rhwydwaith hwn o sefydliadau ac unigolion yng Nghymru at ei gilydd. Fe fyddwn ni'n cynnwys sefydliadau eraill, fel y sector cydfuddiannol, ein cynlluniau ni ein hunain ar gyfer banc cymunedol, a darparwyr gwasanaethau hanfodol, fel Dŵr Cymru, i ddod o hyd i atebion newydd sydd â'r nod o helpu'r rhain sy'n wynebu'r perygl mwyaf.

Am y prynhawn yma, mae'r maes olaf yr wyf i'n awyddus i ganolbwyntio arno yn un sydd eisoes yn denu sylw a gweithgarwch eang: 'banciau cynnes', fel y'u gelwir nhw, mewn cymunedau lleol—lleoedd y gall pobl ddod i gadw yn gynnes y gaeaf hwn. Dirprwy Lywydd, mae hi'n anodd iawn credu ein bod ni wedi cyrraedd y pwynt lle mae cynghorau cymuned, grwpiau ffydd, clybiau chwaraeon, canolfannau cymunedol yn gorfod cynllunio ar gyfer rhwystro pobl rhag wynebu tlodi tanwydd eithafol y gaeaf hwn. Ac er ein bod ni'n cymeradwyo'r ymdrechion hyn, wrth gwrs, a ysgogir drwy benderfyniad i wneud gwahaniaeth, mae pob sefydliad yr wyf i wedi cyfarfod ag ef dros yr haf eleni wedi dweud wrthyf i eu bod nhw'n gresynu bod cymorth fel hyn yn angenrheidiol.

Yn fan cychwyn, fe fyddwn ni'n sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn rhoi £1 miliwn ychwanegol ar gael i gefnogi'r ymdrechion hyn, gan ymestyn eu cyrhaeddiad a'u cylch gwaith nhw. Fe all ychwanegiad cymedrol o, dyweder, £10,000 olygu'r gwahaniaeth rhwng sicrhau llwyddiant i'r ymdrech yr wyf i wedi sôn amdani, a methu â'i rhoi hi ar waith o gwbl.

Dirprwy Lywydd, mae'r gaeaf fel arfer yn gyfnod heriol i ni i gyd, yn ogystal ag i'n gwasanaethau cyhoeddus. Ond mae'r argyfwng costau byw a biliau ynni eithriadol, hyd yn oed gyda chap y Llywodraeth, yn rhoi pwysau anhygoel ar bob teulu a busnes yng Nghymru. Mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol wedi rhybuddio y gallai effaith yr argyfwng yma arwain at y gostyngiad mwyaf mewn safonau byw a welwyd erioed yn y cyfnod modern. Fel Llywodraeth yma yng Nghymru, byddwn yn parhau i wneud popeth y gallwn i gefnogi pobl drwy'r argyfwng. Diolch yn fawr. 

Prif Weinidog, diolch am eich datganiad y prynhawn yma. Yn ddiamau, hwn yw'r argyfwng mwyaf yr ydym ni'n ei wynebu yn yr hinsawdd sydd ohoni—yr argyfwng costau byw y mae pob aelwyd a phob busnes yn ei wynebu, boed hynny yma yng Nghymru, boed hynny ar draws gweddill y Deyrnas Unedig, neu'n fyd-eang yn wir, mewn gwirionedd. Nid oes unrhyw wlad yn ddiogel rhag y pwysau sy'n dod oherwydd yr ymladd yn Wcráin, nac yn wir oherwydd canlyniadau pandemig COVID a'r wasgfa sydd ar gynhyrchiant ledled y byd.

Mae hi'n ffaith y bydd datganiad ariannol o bwys ddydd Gwener yn tynnu sylw at sut y bydd llywodraeth newydd San Steffan yn darparu arian i aelwydydd hyd at £150 biliwn—£50 biliwn i fusnesau a thua £100 biliwn i aelwydydd. Mae hynny'n dangos cryfder yr undeb yn cydweithio wrth ddod ag arian i'r fei i leddfu llawer o'r pwysau yr ydym ni'n ei weld o ran costau byw, gan adeiladu ar y gwaith a wnaeth Llywodraeth y DU hyd yma, gyda'r £37 biliwn sydd wedi ei roi gerbron i leddfu'r pwysau costau byw a welsom ni hyd yn hyn. A dim ond heddiw fe welsom ni £150 i'w roi i 6 miliwn o unigolion sy'n elwa ar hawliadau anabledd, yn mynd yn uniongyrchol i'w helpu nhw gyda phwysau costau byw, ynghyd â'r taliadau ynni a wnaethpwyd hyd yn hyn ledled y Deyrnas Unedig yn rhan o'r £37 biliwn hwnnw.

Ond rwy'n croesawu rhai o'r mesurau y mae Llywodraeth Cymru yn ymgymryd â nhw, yn enwedig y ffordd y mae'r Prif Weinidog yn trefnu'r Llywodraeth i ymdrin â hyn trwy gael is-bwyllgor o fewn y Llywodraeth i edrych ar hyn o wythnos i wythnos, o ddydd i ddydd, o fis i fis. Bydd hwn yn aeaf heriol; nid oes neb yn dibrisio hynny o gwbl. Ond mae hi'n ffaith ei bod hi'n rhaid i ni i gyd sicrhau, pan fyddwn ni'n rhoi polisïau gerbron, eu bod nhw'n fforddiadwy ac, yn anad dim, y gellir eu cyflawni nhw ac nid yn rhoi gobaith ffug i bobl, ble bynnag maen nhw'n byw yn yr ynysoedd hyn.

Ac mae gen i bryderon—ac rwy'n ddigon hapus i roi hynny ar y cofnod—o ran maint yr arian a fyddai ei angen. Ond rwy'n credu bod faint o arian sydd ei angen yn pwysleisio maint y broblem a wynebir nid yn unig yn y wlad hon, ond ym mhob gwlad. Mi wnes i sylwi bod y Prif Weinidog yn sôn am ffermwyr a'r pwysau y mae ffermwyr yn ei wynebu. Nid yw ffermwyr yn ddiogel rhag y pwysau hynny o ran costau, fel pawb arall. Ond fe wnes i gynnig datrysiad ryw bedwar mis yn ôl, lle'r oedd gan y Llywodraeth o fewn ei phwerau—ac rwy'n datgan buddiant fel partner mewn busnes ffermio—a lle gallen nhw fod wedi cyflwyno ffenestr y taliad sengl i ffermydd ym mis Gorffennaf, i roi arian yng nghyfrifon banc y ffermydd fel y gellid prynu hadau a gwrtaith ac fel y gallai'r tymor plannu yn yr hydref hwn fod wedi rhoi cnydau yn y ddaear y gellid bod yn eu cynaeafu. Fe gefais i wybod bryd hynny gan y Gweinidog materion gwledig mai dim ond mynd ar ôl datganiad i'r wasg yr oeddwn i. Heddiw, mae'n rhaid i ffermwyr yng Nghymru sefyll ysgwydd wrth ysgwydd â ffermwyr yn Lloegr sydd wedi cael eu taliad sengl yn eu cyfrifon banc, ond, yma yng Nghymru, nid yw hwnnw i'w gael gennym ni. Dyna un o'r goblygiadau pendant o'r hyn y gallai'r Llywodraeth fod wedi ei wneud i un sector penodol fod ag arian yn y cyfrifon banc.

Rwy'n croesawu'r fenter o ran prydau ysgol, er nad ydw i wedi fy argyhoeddi o ran pa mor gyffredinol y dylai'r cysyniad o brydau ysgol am ddim fod. Mae'r Prif Weinidog a minnau wedi trafod hyn, ond pan fo adnoddau yn brin, a yw hi'n synhwyrol bod 40, 45 y cant o drethdalwyr yn elwa ar gyffredinolrwydd prydau ysgol? Ond mae honno'n ddadl ideolegol y gallai'r Prif Weinidog a minnau ei chael. Y sefyllfa wirioneddol ar lawr gwlad yw bod y Llywodraeth yn cyflwyno'r cynllun hwn, felly'r hyn yr hoffwn ei glywed gan y Prif Weinidog yw a fydd ysgolion ac awdurdodau addysg yn cael eu had-dalu am yr holl gostau sy'n gysylltiedig ag ad-drefnu ceginau, y cynnydd mewn lefelau staffio a allai fod yn ofynnol ar gyfer y polisi hwn, ac unrhyw gostau cysylltiedig eraill sy'n ymwneud yn benodol â'r broses hon o gyflwyno'r polisi y mae'r Llywodraeth yn dal i'w gyflwyno ledled Cymru.

Fe hoffwn i geisio deall hefyd a fydd y Prif Weinidog yn defnyddio unrhyw un o'r ysgogiadau o ran trethiant sydd ganddo i godi arian yma yng Nghymru. Mae'r Prif Weinidog wedi tynnu sylw at sut na ddylid torri trethiant. Rwy'n un sy'n credu mewn torri trethi fel ffordd o annog pobl i fynd allan, a gweithio'r sifft ychwanegol honno, a gweithio sifft goramser sy'n dod â mwy o arian i'r aelwyd, ond mae gan y Prif Weinidog—[Torri ar draws.] Mae gan y Prif Weinidog—. Wel, gallaf glywed y meinciau cefn yn grwgnach a'r Ysgrifennydd cyllid hefyd, ond os yw'r Gweinidog yn dymuno codi arian, mae ganddo ef y gallu i wneud hynny drwy ddefnyddio'r ysgogiadau ariannol a roddwyd iddo gan wahanol Ddeddfau Cymru gan y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan, ac fe fyddwn i'n ddiolchgar o gael deall a yw'r Prif Weinidog yn ystyried defnyddio unrhyw un o'r ysgogiadau hynny ar gyfer y cyfraddau treth o 40 neu 45 y cant y gellir eu haddasu yn unol â hynny, pe byddai'r Llywodraeth yma o'r farn bod angen. Nid llwybr y byddwn i'n ei awgrymu mohono, ond, yn y pen draw, o'i safbwynt ideolegol ef, o'ch safbwynt ideolegol chi, pan fyddwch chi'n sôn am godi trethi, mae'r gallu gennych chi i wneud hynny.

Yr hyn yr hoffwn i ei gymeradwyo yn llawn hefyd a chefnogi'r Prif Weinidog yw ei fesurau ef o ran codi ymwybyddiaeth, oherwydd mae ei ddatganiad ef yn nodi yn eglur fod arian yn mynd heb ei hawlio. Mae'r enghraifft y mae ef yn ei defnyddio o deulu a allai fod yn hawlio £450 yn ychwanegol i'w cyllideb ar yr aelwyd yn enghraifft dda, oherwydd mae hwnnw'n arian go iawn sy'n mynd heb ei hawlio gan lawer o bobl ledled Cymru, ac fe fydd hwnnw'n gymorth mawr gyda'r pwysau o ran costau byw y gallen nhw fod yn eu hwynebu heddiw.

Fe hoffwn i geisio deall hefyd sut mae'r Prif Weinidog am fynd i'r afael â'r niferoedd o ran tlodi plant yr ydym ni'n eu gweld yma yng Nghymru. Cyhoeddodd Prifysgol Loughborough rywfaint o waith ymchwil o'u gwaith ryw ychydig cyn toriad yr haf a oedd yn nodi, ledled gweddill y DU, bod cyfraddau tlodi plant yn gostwng i 27 y cant—sy'n parhau i fod yn ffigwr rhy uchel—ond yn anffodus, yma yng Nghymru, maen nhw wedi cynyddu i 34 y cant. Nawr, mae gan y datganiad hwn lawer o fentrau y mae'r Llywodraeth wedi'u cyflwyno dros nifer o flynyddoedd, ond, yn anffodus, rydym ni'n gweld cyfraddau uwch o dlodi plant yma yng Nghymru yn hytrach na dilyn tuedd y DU, sy'n lleihau. Nid fy ffigyrau i yw'r rhain; ffigyrau Prifysgol Loughborough ydyn nhw. A hefyd, dim ond heddiw—

Mae'r Aelod wedi defnyddio llawer iawn o'i amser, ac wedi mynd drosto. Rwyf i wedi bod yn hael iawn. 

Fy mhwynt olaf felly, os caf i. A dim ond heddiw, rydym ni wedi gweld cyhoeddi ffigurau ynglŷn â chyflogaeth menywod yn y gweithle sydd, unwaith eto, yn nodi bod y niferoedd yn codi yng ngweddill y DU, a mwy o fenywod yn cael eu cyflogi yn y gweithle, ond, yn anffodus, yng Nghymru rydym ni wedi gweld niferoedd yn gostwng yn y gweithle—gostyngiad o 3.5 y cant. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau cydraddoldeb yn y gweithle, i ninnau allu dilyn gweddill y DU o ran cynnydd yng nghyfranogiad menywod yn y gweithle er mwyn gweld pobl yn dod â chyflog adref i dalu'r biliau aelwyd? Diolch i chi, Prif Weinidog.

Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr iawn i chi. A gaf i ddweud wrth agor fy mod i'n credu, wrth ateb cwestiynau'r Prif Weinidog, fy mod i wedi methu â chydnabod haelfrydedd sylwadau arweinydd yr wrthblaid o ran gwaith swyddogion Llywodraeth Cymru dros yr wythnos ddiwethaf? Ac os methais i â gwneud hynny, yna fe hoffwn i wneud yn siŵr fy mod i'n gwneud hynny ar y cofnod nawr, oherwydd fe wnaethpwyd ymdrechion rhyfeddol ac roeddwn i'n ddiolchgar i arweinydd yr wrthblaid am y ffordd y gwnaeth gydnabod hynny.

Rwyf i am ganolbwyntio, os caf i, ar y pwyntiau penodol a godwyd. O ran ffermwyr a'r pwysau sydd arnyn nhw o ran costau, fe fydd 70 y cant o daliadau sengl pobl yn nwylo bron i bob ffermwr yng Nghymru ym mis Hydref eleni. Fe dderbyniodd 97% o holl ffermwyr Cymru'r taliadau hynny ym mis Hydref y llynedd, a byddwn â'r nod o wneud yr un peth eto.

O ran prydau ysgol, nid wyf i o'r farn ei bod yn deg dweud mai gwahaniaeth ideolegol rhyngom ni yw hynny. Bydd y mesurau a gaiff eu cyhoeddi gan y Llywodraeth Geidwadol yn Llundain yn mynd i bob teulu yn y wlad. Yn wir, fe fydd yna fwy o gymorth yn mynd i'r teuluoedd mwyaf cefnog nag a fydd yn mynd i'r teuluoedd mwyaf anghenus. Dull cyffredinol yw'r un y bydd Llywodraeth y DU yn ei gymryd. Ac mae hi'n ymddangos i mi os yw hi'n briodol i wneud yn siŵr bod cymorth yn mynd at bawb yn yr argyfwng ynni, yna ni all dweud y dylai cymorth fynd i bob plentyn mewn ysgol gynradd yng Nghymru fod yn wahaniaeth ideolegol o ran prydau ysgol am ddim. Fe geir rhesymau da iawn pam mae'r dull cyffredinol yn cael ei fabwysiadu, yn enwedig gyda phrydau ysgol am ddim, i wneud yn siŵr ein bod yn osgoi'r gwarthnod sydd, yn anffodus, wedi bod, ers cymaint o flynyddoedd, yn gysylltiedig â manteisio ar brydau ysgol am ddim.

Y pwynt y mae Andrew R.T. Davies yn ei godi o ran cost y cyfan: rydym ni am ddarparu £260 miliwn i gefnogi awdurdodau lleol i gyflawni'r polisi hwnnw; mae £60 miliwn o hwnnw'n gyfalaf ac fe gyhoeddwyd £35 miliwn o'r £60 miliwn yn fanwl ar 7 Medi, i wneud yn siŵr bod eich awdurdodau addysg lleol yn cael y sicrwydd bod yr arian ar gael iddyn nhw ar gyfer gwella ceginau, prynu offer ac yn y blaen, a chyflwyno'r polisi yn llwyddiannus.

Rwy'n parhau i fod ychydig yn bryderus ynglŷn â chwestiwn yr Aelod, wrth iddo ddweud wrthyf i ei fod o blaid torri trethi, ond yn dymuno gwybod pa gynlluniau sydd gennyf i i'w codi nhw. Ac rwyf i wedi egluro iddo o'r blaen, pe byddech chi'n ystyried yr hyn y gwnaethom ni ei ddweud yn ein rhaglen lywodraethu, fe wnaethom ni benderfyniad ar ddechrau'r tymor hwn i beidio â chodi mwy o arian gyda threthiant ar bobl yng Nghymru tra bydd yr economi yn ceisio adfer ar ôl effaith y pandemig. Mae'r straen a'r pwysau ar ein heconomi ni, am yr holl resymau a esboniwyd gennym ni eisoes—effaith y rhyfel yn Wcráin; effaith barhaus ymadael â'r Undeb Ewropeaidd—yn fy arwain i ddod i'r casgliad y bydd yr amgylchiadau a'n harweiniodd ni i'r casgliad hwnnw wedi cael eu lleddfu.

Ar y mater budd-dal heb ei hawlio, rydym ni'n gwbl awyddus, wrth gwrs, i dynnu i lawr popeth y mae gan deuluoedd Cymru hawl i'w gael. Ac i roi enghraifft arall o hynny, Dirprwy Lywydd, rydym ni'n credu y gallai hyd at £70 miliwn, ar hyn o bryd, yng Nghymru heddiw, fod heb ei hawlio o gronfeydd ymddiriedolaeth plant. Felly, fe fydd plant yr adneuwyd cronfeydd ymddiriedolaeth plant ar eu cyfer—ac rwy'n gwybod y bydd arweinydd yr wrthblaid yn cofio ein bod ni wedi penderfynu yma yn y Siambr hon i ychwanegu arian at gronfeydd ymddiriedolaeth plant i blant sy'n derbyn gofal, er enghraifft, yng Nghymru—wel, mae'r arian hwnnw wedi gorwedd yno am 18 mlynedd ac fe fydd plant â'r hawl nawr i dynnu allan ohono. Ond am fod y cynllun wedi cael ei derfynu nôl yn 2010 gan Lywodraeth y glymblaid, mae'r cyhoeddusrwydd o amgylch y cynllun wedi lleihau yn sylweddol. Ac mae £70 miliwn eisoes, sydd yno'n aros i gael ei hawlio gan bobl ifanc yng Nghymru, heb gael ei dynnu allan. Felly, mae hi'n amlwg bod yna fwy y gallwn ni ei wneud gyda'n gilydd i wneud yn siŵr ein bod ni'n gwneud yn well yn hynny o beth, ac fe fydd hynny'n helpu, fel gwna llawer o'r mesurau a amlinellais i heddiw, gyda materion ynglŷn â thlodi mewn teuluoedd a gyda phlant.

O ran cyfraddau cyflogaeth, mae cyfraddau cyflogaeth yng Nghymru yn uwch na chyfraddau cyflogaeth ledled y Deyrnas Unedig, ac mae'r twf mewn cyfraddau cyflogaeth wedi rhagori ar y twf mewn cyfraddau cyflogaeth ledled y Deyrnas Unedig hefyd. Un o'r heriau gwirioneddol i Lywodraeth y DU sy'n dod i mewn yw bod cyfanswm y gweithlu yn y Deyrnas Unedig yn parhau i fod yn is nag yr oedd cyn i'r pandemig daro. Mae llawer o bobl, am ba reswm bynnag a allai hynny fod, wedi penderfynu peidio â dychwelyd i'r gweithlu, ar ôl cael eu hunain y tu allan iddo o ganlyniad i brofiadau COVID. Wrth gwrs rydym ni'n dymuno sicrhau, yma yng Nghymru, fod menywod a dynion â chyfartaledd o ran y farchnad gyflogaeth, ond fe geir materion mwy sylfaenol ar waith yn hyn o beth. Fe ddechreuodd arweinydd yr wrthblaid drwy gyfeirio at y bwlch cynhyrchiant ac un o'r cyfyngiadau gwirioneddol o ran gallu mynd i'r afael â'r bwlch cynhyrchiant yw'r ffaith nad oes gennym ni weithwyr, digon o weithwyr yn y Deyrnas Unedig, i allu cyflawni'r swyddi sydd ar gael iddyn nhw.

Mae yna nifer o bethau i'w croesawu yn y datganiad heddiw, yn arbennig, wrth gwrs, y cytundeb rŷn ni wedi dod iddo fe o ran medru darparu prydau ysgol am ddim yn ystod y gwyliau. Mae hynny’n mynd i helpu llawer iawn o deuluoedd sy’n wynebu cyni ar hyn o bryd. A hefyd, yn arbennig, y banciau cynhesu roedd y Prif Weinidog wedi cyfeirio atyn nhw ar y diwedd. Er ei fod yn resyn o beth ein bod ni’n gorfod cyfeirio at y math hwn o beth, wrth gwrs, yn yr unfed ganrif ar hugain, mawr yw eu hangen ysywaeth ar hyn o bryd.

Cyhoeddodd Llywodraeth yr Alban gyfres o gynigion yn ddiweddar yn rhan o'i hymateb i'r argyfwng costau byw, a meddwl oeddwn i tybed a gawn i ofyn i chi, Prif Weinidog, a oes gennych chithau hefyd gynlluniau i gyflwyno mesurau fel yr un a gyhoeddwyd yno o ran tai, yn enwedig moratoriwm ar droi allan yn debyg i'r un a gyflwynwyd yn y pandemig a rhewi rhent cysylltiedig ar draws pob sector—cyhoeddus, preifat a chymdeithasol. Rydym ni'n gweld chwyddiant aruthrol, on'd ydym ni, mewn costau rhent yng Nghymru? Yn wir, fe dynnodd y Centre for Cities sylw yn ddiweddar at y ffaith mai Cymru, mewn gwirionedd, oedd un o'r ardaloedd gwaethaf o ran costau chwyddiant yn y DU. Yn wir, Cymru a gogledd Lloegr sydd, mewn gwirionedd, yn gweld y cynnydd uchaf mewn costau i deuluoedd. Felly, mae'r cynnig y mae Llywodraeth yr Alban wedi ei gyflwyno, rwy'n credu, yn gwbl hanfodol yma yng Nghymru.

O ran ynni, wrth gwrs, mae buddsoddi mewn insiwleiddio, sy'n bwysig am resymau amgylcheddol, hirdymor, yn bwysicach fyth erbyn hyn o ganlyniad i'r argyfwng uniongyrchol hwn. Felly, mae hi'n ymddangos ein bod ni mewn cyfnod pontio rhwng yr hen raglenni sy'n dod i ben a'r cynlluniau helaeth iawn, uchelgeisiol sy'n pennu bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru gyrraedd ei nodau ar gyfer datgarboneiddio ac inswleiddio ynni erbyn diwedd y degawd hwn. A gawn ni hybu gweithgarwch drwy fuddsoddi nawr? A gawn ni gyflwyno'r cynlluniau buddsoddi cyfalaf hynny, ar gyfer gallu darparu cymaint o gymorth ar unwaith i deuluoedd ag y gallwn ni, unwaith eto gan ddefnyddio'r pwrpas deuol hwnnw o fynd i'r afael â'r argyfwng costau byw wrth wneud rhywbeth y mae angen i ni ei wneud am resymau mwy hirdymor?

Gan ddod â chi yn ôl, wrth gwrs, at drafnidiaeth, y gwnaethom ni ei drafod yn gynharach. A gyda llaw, mae Plaid Lafur yr Alban yn beirniadu rhewi prisiau teithio yn yr Alban, gan ddweud nad yw hynny'n mynd yn ddigon pell; mae'n galw am haneru prisiau tocynnau rheilffordd yn yr Alban. Ond a wnaiff y Prif Weinidog ddweud wrthym ni pa bryd y gallwn ni ddisgwyl cyhoeddiad o leiaf ynglŷn â phrisiau trenau yng Nghymru ar gyfer y flwyddyn nesaf?

Fe wnaethoch chi sôn am y lwfans cynhaliaeth addysg. Wrth gwrs, rwy'n creu i hwnnw gael ei greu tua 20 mlynedd yn ôl; nid yw wedi cadw i fyny gyda chwyddiant. Felly, oni chawn ni weld y cynnydd hwnnw i £45, sef yr hyn a fyddai pe bai wedi cadw i fyny â chwyddiant? Nawr, siawns gen i, yw'r amser i wneud hynny, pan fo cymaint o bobl ifanc yn dioddef effeithiau gwaethaf yr argyfwng costau byw hwn.

Fe wnaethoch chi sôn am ymgyrch 'Hawliwch yr hyn sy'n ddyledus i chi'. Rwy'n llwyr gefnogi sicrhau bod pobl yn hawlio'r hyn y mae ganddyn nhw hawl iddo. A ydym ni'n gwneud yr un peth ar gyfer cronfeydd Llywodraeth Cymru, fel ein bod ni'n gwneud yn siŵr nad oes yna ddiffyg hawlio yn hynny o beth hefyd? Efallai y gallech chi ddweud wrthym ni pa gynlluniau sydd gennych chi ynglŷn â hynny.

Ac, o ran Llywodraeth yr Alban hefyd, un peth y maen nhw wedi gallu ei wneud yn y meysydd lle ceir datganoli taliadau lles—felly, tua 15 y cant, neu tua hynny, o daliadau lles sydd wedi'u datganoli—maen nhw wedi cynyddu'r rhai hynny gan ddefnyddio'r pŵer sydd ganddyn nhw. Yn ddiamau, dyma'r ddadl gryfaf o blaid datganoli taliadau lles. Ni chaiff y 15 y cant hwn o daliadau lles eu datganoli i Gymru, felly rydym ni'n gwbl ddibynnol ar benderfyniadau'r Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan, nad yw hi mor flaengar. Felly siawns mai nawr yw'r amser i wneud yn siŵr hefyd ein bod ni'n dadlau'r achos cryfaf posibl ar gyfer datganoli'r pwerau hynny.

Roeddech chi'n dweud eich bod chi'n canolbwyntio yma ar agwedd ddomestig yr argyfwng, ond a gaf i ddim ond gofyn, yn amlwg, fe fydd yr effaith ar fusnesau yn cael effaith ddomestig, oni bydd, os bydd pobl yn colli eu swyddi? Felly, a fydd Llywodraeth Cymru yn cynnig cynyddu cyfradd y cyllid i fusnesau sy'n wynebu pwysau economaidd eithafol hefyd, a fydd, mewn llawer o achosion, yn gwneud y busnesau hynny'n fethdalwyr ac yn arwain at ddiweithdra? Mae cefnogaeth Llywodraeth Cymru ar fyrder i'r sector busnes yn hanfodol bwysig ar hyn o bryd hefyd.

Diolch yn fawr i Adam Price am beth ddywedodd e i ddechrau. Rŷn ni'n awyddus nawr i wneud mwy i helpu teuluoedd yn ystod y gwyliau ym mis Hydref, dros y Nadolig, ym mis Chwefror ac yn y Pasg hefyd. Mae hynny yn mynd i gostio miliynau o bunnoedd, a dwi'n ddiolchgar am y trafodaethau rŷn ni wedi'u cael i ddod at y casgliad hwnnw.

Llywydd, rwy'n fy ngweld fy hun yn yr un sefyllfa i raddau helaeth ag yr oeddwn i ynddi yn gynharach yn y prynhawn. Mae yna achos cryf dros, rwy'n gwbl sicr, bopeth bron yr hoffai arweinydd Plaid Cymru i ni wario mwy o arian arno: mwy o arian ar insiwleiddio, mwy o arian ar lwfansau cynhaliaeth addysg, mwy o arian ar docynnau trenau, mwy o arian ar fusnesau. Mae achos i'w ddadlau dros bob un o'r rhain.

Mae Llywodraeth yr Alban, wrth gwrs, yn wynebu'r un cyfyng-gyngor â ninnau. Er mwyn ariannu'r mesurau ychwanegol y gwnaethon nhw eu cymryd, bu raid iddyn nhw leihau cyllidebau eraill £700 miliwn, ac ochr yn ochr â'r pethau ychwanegol y maen nhw'n eu gwneud, maen nhw eisoes wedi amlinellu £560 miliwn o doriadau y bydd yn rhaid eu gwneud i bethau y bydden nhw wedi gallu eu gwneud fel arall. Dyna'r pwynt yr wyf i'n ei wneud i'r Aelod, mewn gwirionedd: am bob un o'r pethau y gallem ni fod yn gwneud mwy yn ei gylch, dim ond trwy wneud llai ynghylch rhywbeth arall yr ydych chi wedi bwriadu ei wneud eisoes y gallwch chi wneud hynny. Mae 100 y cant a mwy o'n cyllideb ni wedi ei hymrwymo. Mae ein cyllideb gyfalaf yn y flwyddyn hon wedi'i gorymestyn hyd at £100 miliwn. Nid oes dim wrth gefn. Nid oes swm o arian yn aros i gael ei dynnu i lawr at y dibenion newydd hyn.

Fel y gŵyr ef, fe gawsom ni drafodaethau maith ynghylch y symiau o arian yr oedd eu hangen i gefnogi'r 47 eitem sydd yn y cytundeb cydweithredu i wneud yn siŵr y gellir eu gweithredu nhw'n iawn, gan gynnwys y £260 miliwn ar brydau ysgol am ddim i bawb mewn ysgolion cynradd. Felly, nid oes unrhyw anghytundeb rhyngom ni o ran y syniad o fod â mwy y gallem ni ei wneud, neu y byddem ni'n hoffi ei wneud, ond rydym ni'n wynebu'r un cyfyng-gyngor ag y mae Llywodraeth yr Alban yn ei wynebu, sef na ellir gwneud unrhyw beth newydd heb ddiarddel rhywbeth yr ydym ni'n ei wneud eisoes. Dyna'r sgwrs fwy anodd sy'n rhaid ei chael, ochr yn ochr â rhestru'r holl bethau da y gellid eu hychwanegu at y rhestr hon.

Bydd ein rhenti ni'n cael eu rhewi yn y sector cyhoeddus yma yng Nghymru tan ddiwedd mis Mawrth, am ein bod ni wedi cyhoeddi unrhyw gynnydd o ran y rhenti hynny eisoes. Fe fyddwn ni'n parhau i weithio, fel rydym ni wedi ymrwymo, ar gynigion y byddwn ni'n eu cyflwyno mewn Papur Gwyn ar reolaethau rhent yma yng Nghymru. Oherwydd fy mod i'n cytuno yn hyn o beth hefyd ag arweinydd Plaid Cymru sef bod costau penodol sy'n ysgogi chwyddiant a'r effaith ar deuluoedd yma yng Nghymru, gan gynnwys, fel y dywedwn ni'n aml yn y fan hon, effaith taliadau sefydlog ym maes ynni—taliadau sefydlog yr wyf i wedi bod o'r farn ers amser y dylen nhw fod yn rhan o'r gorffennol, ac nid yn ffordd gyfredol o godi tâl arnom ni am ynni, ac sy'n dod i ran defnyddwyr yng Nghymru yn arbennig o drwm.

Ni allaf fod yr unig un sy'n teimlo fy ngwaed yn berwi wrth wrando ar eiriau bwriadol amwys y Blaid Geidwadol a phan fyddaf yn gwylio eu dagrau crocodeil wrth iddyn nhw wasgu eu dwylo mewn anobaith oherwydd canlyniadau'r polisïau y maen nhw eu hunain yn eu darparu: codi'r cyfyngiadau ar fonysau bancwyr, toriadau yn y trethi i'r cyfoethog, a hynny wrth dorri gwasanaethau i'r mwyaf anghenus. Mae hynny'n warthus. Ac maen nhw'n golchi eu dwylo o hynny, wrth gwrs. Maen nhw'n gadael y Siambr pan fyddwn ni'n siarad am bobl dlawd a phan fyddwn ni'n sôn am sut mae pobl dlawd yn dioddef canlyniadau eu polisïau nhw, oherwydd nid oes ganddyn nhw unrhyw ddiddordeb.

Ni allai'r gymhariaeth rhwng yr hyn yr ydym ni'n ei glywed o'r fan honno a'r hyn yr ydym ni'n ei glywed gan Brif Weinidog Cymru fod yn fwy eglur. Mae'r Llywodraeth hon yn cymryd yr holl gamau y gall hi yng Nghymru i ddiogelu pobl, Llywodraeth sy'n defnyddio ei phŵer fel catalydd i ddod â phobl at ei gilydd, i ddod â chymunedau at ei gilydd, a gweithredu fel catalydd i amddiffyn pobl, ac yn Llywodraeth sy'n ysgogi holl adnoddau trethdalwyr Cymru i helpu pobl pan fyddan nhw yn eu hangen mwyaf. Dyna'r math o Lywodraeth sydd ei hangen arnom ni. Prif Weinidog, mae hi'n glod i chi ac i'r tîm o Weinidogion ein bod ni'n gallu dibynnu ar Lywodraeth Cymru mewn cyfnod o argyfwng fel hwn, ac mae hi'n glod i'r Llywodraeth hon ei bod hi'n cymryd y camau y mae hi'n eu cymryd.

A wnewch chi, Prif Weinidog, fy sicrhau i y byddwch chi'n gwneud popeth y gallwch chi i gyfathrebu'r hyn yr ydych chi'n ei wneud i amddiffyn pobl i bobl ym Mlaenau Gwent a thros Gymru gyfan fel bod pobl yn gwybod pa gymorth sydd ar gael, a bod pobl yn deall beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, bod pobl yn gwybod bod ganddyn nhw Lywodraeth sydd ar eu hochr nhw pan ydyn nhw'n wynebu cyfnod o argyfwng? Mae hi'n bwysig, pan fyddwn ni'n clywed gan Ganghellor honedig y Trysorlys yn ddiweddarach yr wythnos hon eu bod nhw'n amddiffyn buddiannau'r cyfoethocaf a'r rhai sy'n cyfrannu at eu plaid yn Llundain, fod pobl Blaenau Gwent a phobl Cymru yn gwybod mai Llywodraeth yw hon a fydd yn sefyll gyda nhw ac yn sicrhau y bydd pob adnodd sydd ar gael i ni yn cael ei estyn i'r anghenus, y mwyaf bregus a'r tlotaf yn y genedl hon. 

Rwy'n cytuno'n llwyr ag Alun Davies ein bod hi'n rhaid i ni, yn yr argyfwng hwn, wneud popeth a allwn ni ac nid gwaith i Lywodraeth Cymru yn unig mohono. Rydym ni'n ariannu gwasanaeth cynghori unigol yma yng Nghymru. Dyma un o'r pethau a nododd yr Arglwydd Thomas, yn ei adroddiad ar ddatganoli cyfiawnder—bod mwy a mwy o Lywodraethau Cymru wedi gorfod ysgwyddo cyfrifoldebau dros lenwi'r bwlch mewn gwasanaethau sydd heb eu datganoli. Rydym ni'n falch o wneud hynny, oherwydd mae'r gwasanaethau cynghori hynny o bwys gwirioneddol i bobl. Ond os ydym ni'n credu bod y gwasanaethau cynghori hynny yn ysgwyddo'r baich i gyd o ran yr holl angen am gyngor a fydd yng Nghymru'r hydref a'r gaeaf hwn, yna mae gen i ofn nad yw hynny'n debygol iawn o fod yn rhywbeth sy'n gynaliadwy iddyn nhw.

Rwy'n eglur iawn fy meddwl, ym mhob un cyfarfyddiad a fydd gan weithiwr gwasanaeth cyhoeddus â theulu mewn angen y gaeaf hwn, y bydd cyfrifoldeb ar y gwasanaeth cyhoeddus hwnnw i wneud yn siŵr bod yr unigolyn hwnnw neu'r teulu hwnnw'n cael pob cymorth posibl. Pan fydd gweithiwr cymdeithasol ar lawr gwlad yn cwrdd â theulu, bydd pob cynllun y gall Llywodraeth Cymru ei gynnig, bob tamaid o gymorth y gellir ei ddwyn i lawr oddi wrth Lywodraeth y DU—. Fe ddylai hwnnw fod yn gyfrifoldeb y maen nhw'n barod i'w ysgwyddo. Fel y dywedais i o ran ymwelwyr iechyd, pan fydd ymwelydd iechyd gyda theulu, fe fydd iechyd ariannol y teulu hwnnw'n cael effaith uniongyrchol ar iechyd corfforol y teulu hwnnw hefyd. A'r gaeaf hwn, o bob gaeaf, fe ddylai pob cyswllt gwasanaeth cyhoeddus fod â gwneud y mwyaf o'r incwm hwnnw, gan dynnu i lawr pa gymorth bynnag sydd ar gael, flaenaf yn eu hystyriaethau nhw. Fe fyddwn ni'n awyddus i wneud hynny yn y Llywodraeth yng Nghymru, ond mae angen i ni ddibynnu ar y fyddin ehangach yna o bobl sydd gennym ni yng Nghymru, boed honno yn y trydydd sector, mewn sefydliadau gwirfoddol ac yn ein gwasanaethau cyhoeddus ni. Pan fydden nhw mewn cysylltiad â theulu sydd ag angen am gymorth, yn ogystal â'r holl bethau eraill yr wyf i'n gwybod eu bod yn rhaid iddyn nhw eu gwneud, y gaeaf yma, fe fydd yn rhaid iddyn nhw edrych ar y cyfan mewn perthynas â chostau byw yn fy marn i. Drwy wneud hynny, rwy'n credu y byddwn ni'n gallu gwneud y cynnydd yr ydym ni'n awyddus i'w gael fel na fydd unrhyw un yn colli allan ar gymorth sydd ar gael, oherwydd fe fydd y cymorth hwnnw'n gwbl angenrheidiol. 

Prif Weinidog, nid oes amheuaeth o gwbl fod llawer iawn o deuluoedd dan yr amgylchiadau mwyaf bregus yng Nghymru yn gofidio llawr iawn ynglŷn â'r hyn sydd o'u blaenau y gaeaf hwn, ac rwy'n credu y gallwn ni i gyd ddeall hynny, o ystyried y sefyllfa sy'n ein hwynebu ni. Mae hyn yn gofyn am weithredu ar unwaith, yn fy marn i, ar bob lefel o'r Llywodraeth a sefydliadau partner. Ac wrth gwrs, Llywodraeth y DU sydd â'r cyfrifoldeb pennaf, o ystyried yr ysgogiadau sydd ar gael iddi, gan gynnwys y system fudd-daliadau. Rwyf i'n cadeirio'r grŵp trawsbleidiol ar dlodi yn y Senedd, fel y gwyddoch chi, Prif Weinidog, ac rydym ni'n bryderus iawn ynghylch dull Llywodraeth y DU o ran credyd cynhwysol: diddymu'r codiad o £20; yr amser maith y mae pobl yn aros wrth hawlio o'r newydd; y didyniadau sy'n cael eu gwneud, yn aml iawn, i'r buddion hynny oherwydd naill ai ordaliadau neu ddyledion; a dull Llywodraeth y DU o gosbi hefyd. Fe wn i fod Pwyllgor Gwaith a Phensiynau Tŷ'r Cyffredin wedi galw am oediad i ddidyniadau ar gyfer adennill dyledion i roi rhyw gymaint o gyfle i deuluoedd ennill ychydig o dir ar adeg mor anodd. A fyddech chi, Prif Weinidog, yn cefnogi galwadau'r pwyllgor hwnnw, ac yn manteisio ar bob cyfle i annog Llywodraeth y DU i wneud y peth cyfiawn a helpu ein teuluoedd ni sy'n ei chael hi'n anodd yn ystod y cyfnod hynod anodd hwn sydd i ddod? 

Diolch i John Griffiths am y pwyntiau pwysig hynny. Mae'n iawn; mae teuluoedd ledled Cymru yn wynebu'r hydref a'r gaeaf hwn sy'n dod gydag ymdeimlad gwirioneddol o anesmwythder. Rydym ni wedi bod mewn rhyw fath o ryfel ffug, onid ydym ni, yn hyn, mewn gwirionedd, oherwydd nid yw pobl wedi gweld gwir effaith y biliau cynyddol eto a ddechreuodd ar 1 o fis Ebrill eleni. Yn ystod misoedd hir yr haf, mae pobl mewn rhai ffyrdd yn gallu gwneud addasiadau—nid oes raid i chi wresogi'r tŷ, nid oes raid i chi droi'r golau ymlaen yn gynnar gyda'r nos—ond maen nhw'n gweld mis Hydref yn dod ac maen nhw'n gwybod na fydd y ffordd honno o ymdopi ar gael iddyn nhw bellach. Mae John Griffiths yn llygad ei le o ran yr ymdeimlad drwgargoelus y mae hynny'n ei greu i gymaint o deuluoedd.

Fe ddylai'r system fudd-daliadau ysgwyddo'r gwaith trymaf yn hyn o beth. Dyna beth y cafodd ei chynllunio i'w gyflawni. Dyna pam y dyluniodd James Griffiths, Aelod Seneddol Llanelli, y system nawdd cymdeithasol yn y ffordd y gwnaeth, fel na ddylai'r un teulu fod yn ofni ansefydlogrwydd yma yn y Deyrnas Unedig. Ond gyda £1,200 yn cael ei dynnu allan o gyllidebau teuluoedd yn union wrth i'r biliau hyn ddechrau codi, mae'r tyllau yn y rhwyd ddiogelwch yn dod yn fwy amlwg nag erioed. Mae miloedd o bobl yng Nghymru yn dibynnu erbyn hyn ar y gronfa cymorth dewisol i'w cynnal trwy'r cyfnod aros o bum wythnos, y pum wythnos cyn i chi gael unrhyw gymorth o system y DU. Diolch byth, mae ein cronfa cymorth dewisol ni'n caniatáu i deuluoedd gael rhywfaint o gymorth yn ystod y cyfnod anodd iawn hwnnw.

Er nad wyf i'n cytuno â phob pwynt y gwnaeth arweinydd Plaid Cymru yn gynharach o ran drylliad y system fudd-daliadau yn y DU—oherwydd yn y diwedd, mae'r posibilrwydd ganddi hi i fod yn beiriant rhagorol ar gyfer ailddosbarthu yn nwylo'r Llywodraeth gywir—rwyf i'n cytuno, ac wedi dweud hynny o'r blaen, gyda chasgliadau'r pwyllgor yn nhymor diwethaf y Senedd a gadeiriodd John Griffiths, y byddai datganoli gweinyddu nawdd cymdeithasol yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol yma yng Nghymru. Wrth gwrs fe fyddai gennym ni drefn wahanol o gosbi pe byddai hynny yn nwylo'r Senedd hon; wrth gwrs, fe fyddai gennym ni ddull gwahanol o dynnu didyniadau o fudd-daliadau llwm pobl oherwydd dyledion sydd ganddyn nhw mewn mannau eraill. Mae'r achos dros ddatganoli gweinyddu lles wedi mynd yn gryfach eto ers i'w bwyllgor ef ymchwilio i hyn yn gyntaf a gwneud yr argymhellion hynny. Rwyf i'n falch iawn yn wir o allu ategu'r cynigion hynny'n gadarn.

Rwyf i wir yn gwerthfawrogi'r mesurau hyn sy'n cael eu cyflwyno, ond i'w cyflawni nhw, bydd angen gwasanaethau cyhoeddus arnom ni, ac rwy'n wirioneddol bryderus; rwyf wedi clywed oddi wrth y Prif Weinidog am gyllid i fusnesau ac aelwydydd hefyd, ond dim o ran gwasanaethau cyhoeddus, ac maen nhw'n wynebu costau ynni cynyddol hefyd, a'r argyfwng costau byw. Maen nhw wedi gweld 10 mlynedd o gyni, felly maen nhw eisoes wedi cael eu torri hyd yr asgwrn wrth symud ymlaen, yn cael trafferthion wrth recriwtio, ac yn ymdrin â'r pandemig hefyd, ac mae'r angen amdanyn nhw'n fwy nag erioed, yn fy marn i, i helpu pobl. A yw'r Prif Weinidog yn gwybod a fydd yr arian ar gyfer busnesau yn cynnwys gwasanaethau cyhoeddus? Os na fydd, a allech chi gael sgyrsiau gyda Thrysorlys Llywodraeth y DU ynghylch cyllid ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus i'r dyfodol, fel gallan nhw ymdrin â chostau ynni cynyddol hefyd? O ran y gronfa cymorth dewisol, mae gwahanol asiantaethau wedi cysylltu â mi gan gynnwys Cyngor Gwirfoddol Lleol Sir y Fflint. A gaf i ofyn i chi edrych a allai hwnnw godi o daliad o £250 i daliad o £500, er mwyn i drigolion allu fforddio prynu llond tanc o olew? Oherwydd gallan nhw ddim ar hyn o bryd gyda £250. Diolch i chi. 

Rwy'n diolch i Carolyn Thomas am y cwestiynau hynny, Llywydd. O ran cyllid i wasanaethau cyhoeddus, mae dau fater ar wahân, onid oes? Fe geir mater o ran costau ynni, ac roedd y cyhoeddiad ar 8 Medi yn awgrymu y byddai cymorth ar gael i wasanaethau cyhoeddus gyda chostau ynni, yn ogystal â chymorth i fusnesau, ond ni fyddwn ni'n gwybod mwy na hynny tan y byddwn ni'n gweld y gyllideb fach, neu beth bynnag y bydd hi'n cael ei galw, ddydd Gwener yr wythnos hon.

Ond, y tu hwnt i'r costau ynni, fe geir effaith gyffredinol chwyddiant, sy'n erydu pŵer prynu cyllidebau'r gwasanaethau cyhoeddus i gyd. Fe ddywedais i'n gynharach: fe fydd cyllideb Llywodraeth Cymru ei hun yn prynu dros £600 miliwn yn llai o werth nag y byddai hi ym mis Tachwedd y llynedd. Ym mis Tachwedd y llynedd, fe benderfynodd Llywodraeth y DU, yn ei hadolygiad cynhwysfawr o wariant, faint o arian oedd ei angen ar Lywodraeth Cymru i gyflawni ei chyfrifoldebau. I bob pwrpas, mae gennym ni gannoedd o filiynau o bunnoedd yn llai erbyn hyn na'r hyn a ddywedon nhw y byddai ei angen arnom ni bryd hynny. Felly, rwy'n credu mai disgwyliad cwbl ddilys yw i Lywodraeth y DU roi gwasanaethau cyhoeddus yn ôl yn yr un sefyllfa â'r hyn y penderfynwyd ganddyn nhw eu hunain oedd ei angen lai na blwyddyn yn ôl.

O ran y gronfa cymorth dewisol, mae honno dan bwysau aruthrol. Mae'r galwadau arni hi'n codi bob mis oddi wrth bobl sydd heb unrhyw le arall i droi. Yn ffodus, o ran pwynt penodol a wnaeth Carolyn Thomas am bobl sydd heb brif gyflenwad nwy ac felly'n gorfod prynu olew i wresogi, fe fydd y cynllun banc tanwydd a fydd yn dod yn weithredol y mis hwn yn cynnig cymorth i bobl yn yr amgylchiadau hynny. Pobl ar fesuryddion talu ymlaen llaw—dim byd o gwbl yng nghyhoeddiad y Llywodraeth i'w helpu nhw, y bobl fwyaf anghenus sy'n prynu egni yn y ffordd fwyaf costus, a dim oll i helpu pobl sydd oddi ar y grid chwaith. Fe fydd ein cynllun banc tanwydd ni'n gwneud y ddau beth hynny.

Ceir cyfle yr tu ôl i unrhyw fygythiad ac rwyf i wedi cefnogi ysgolion bro ers amser maith iawn. Felly, rwyf wedi cael sgyrsiau eisoes ynglŷn â banciau gwres mewn ysgolion, mewn canolfannau cymunedol, mewn eglwysi, ac mae pobl yn gwneud trwy ei gilydd yn wirioneddol. Ac roeddwn i'n meddwl tybed a allwn ni ymestyn cylch gwaith ysgolion bro mewn rhyw ffordd i'n galluogi ni i gynnig gwaith cartref sy'n canolbwyntio ar y gymuned, chwaraeon cymunedol yn yr ysgolion yr ydym ni'n eu hariannu eisoes yn rhan o gyfraniadau'r trethdalwyr. Fe fyddai hyn yn hynod fuddiol, yn amlwg, o ran galluogi pobl i ddod at ei gilydd a dysgu gyda'i gilydd, yn hytrach na dim ond rhynnu o flaen bocs metel. 

Llywydd, mae'r rhain yn bwyntiau pwysig iawn y mae Jenny Rathbone yn eu codi. Yr unig ffordd y byddwn ni'n gallu creu banciau y gall pobl eu defnyddio yn llwyddiannus yw drwy ddefnyddio cyfleusterau sydd yno eisoes ac ar waith. Ac mae ysgolion bro yn un o'r rhain, ond mae yna lawer, llawer o rai eraill—clybiau rygbi sydd ar agor ac sy'n ganolbwynt i lawer o gymunedau; efallai y gallan nhw wneud mwy pe byddai dipyn o gymorth ar gael iddyn nhw. Fe allai canolfannau sy'n cael eu rhedeg gan grwpiau gwirfoddol a ffydd ymestyn eu horiau agor efallai pe byddai ychydig o gymorth ychwanegol ar gael. 

Ni allwn ni ddechrau gwneud hyn o ddim byd; sôn am fis Hydref sydd ar ddod yr ydym ni. Mae'n rhaid i ni adeiladu ar yr hyn sydd ar gael yn barod a gwneud mwy â hwnnw. Ac wedyn, mae'n rhaid i ni blygu cyllidebau sefydliadau eraill i'w cefnogi nhw gyda'r gwaith hwnnw. Rwy'n llawn ddisgwyl i gyngor y celfyddydau a'r cyngor chwaraeon, er enghraifft, fod yn edrych ar eu cyllidebau nhw a gofyn a oes yna bethau y gallen nhw eu gwneud, felly pe byddai pobl yn dod at ei gilydd mewn cyfleusterau newydd o'r math yna, fe fyddai ganddyn nhw bethau i'w gwneud. Nid yw'r syniad y bydd pobl yn mynd yno i wneud dim ond eistedd drwy'r dydd a gwneud dim byd arall am fod yn ddeniadol i neb. Felly, mae'n rhaid i ni weld y bydd yr holl gyllidebau sydd ar gael, ym mhob rhan o'r sector cyhoeddus, yn cael eu harchwilio unwaith eto drwy'r lens yr ydym ni wedi bod yn ei drafod y prynhawn yma. Ac yna, fel dywed Jenny Rathbone, bydd cyfleoedd i chwaraeon, cyfleoedd i ddysgu, cyfleoedd i greadigrwydd—yr holl bethau hynny a fydd yn gwneud amser pobl, pe bydden nhw'n mynd i ganolfannau o'r fath, yn gynhyrchiol ac yn werth chweil, ac mae angen i ni weld popeth sy'n rhan o'r gyfres newydd hon sydd ei hangen ar fyrder.

Ac, yn olaf, Sioned Williams. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. Prif Weinidog, rydych chi, yn briodol, wedi amlinellu pwysigrwydd hanfodol rhoi y cymorth sydd ar gael yn nwylo'r bobl sy'n gymwys i'w gael. Felly, a gaf i ofyn i chi: pa werthusiad sydd wedi bod ar draws yr awdurdodau lleol o ran y rownd ddiwethaf o gynllun cymorth tanwydd y gaeaf? Oherwydd rwy'n siŵr eich bod chi'n cytuno â mi ynglŷn â'r angen i ni wybod beth oedd yn gweithio yn dda a'r hyn sydd ag angen ei wella, yn enwedig o ran gweithdrefnau ac arferion prosesu ac ymgysylltu, i sicrhau y gall y nifer mwyaf posibl fanteisio arno.

Diolch i Sioned Williams am y cwestiwn pwysig hwnnw. Felly, mae yna werthusiad o'r cyfan. Mae wedi arwain at y newid yn y meini prawf cymhwysedd y soniais amdanyn nhw yn gynharach i wneud yn siŵr y bydd rhai pobl nad oedd y rheolau, y tro cyntaf, yn eu cwmpasu, yn ymateb i'w hamgylchiadau, nawr yn gallu manteisio ar y cynllun. Dyna pam y gall nifer y bobl yr ydym ni'n gobeithio eu helpu fod mor uchel â 400,000 o bobl.

Mae yna bethau y bydd awdurdodau lleol eisiau ei wneud i helpu hefyd. Gwyddom fod rhai awdurdodau lleol yng Nghymru yn gwneud yn well yn y busnes o awtomateiddio. Os oes gennych hawl i un math o gymorth, heb i chi orfod gwneud unrhyw beth, mae'n agor y drws i bob math o gymorth arall y gallech chi ei gael efallai. Mae awdurdodau lleol eraill yn mynnu bod pobl yn gwneud cais dro ar ôl tro; bob tro yr ydych chi eisiau darn o gymorth, mae'n rhaid i chi wneud cais eto. Nid yw'n syndod bod gan awdurdodau lleol sydd â'r dull cyntaf lefelau uwch o bobl sy'n derbyn na'r awdurdodau lleol sy'n mynd am yr ail ffordd o wneud pethau. Ac rydym ni wedi bod yn siarad â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i wneud yn siŵr bod profiad yr awdurdodau lleol hynny sy'n—alla i ddim meddwl am y gair cywir—rhoi'r cymorth yn awtomatig y mae gan bobl hawl iddo cyn gynted ag y byddan nhw'n gofyn am gymorth i wneud yn well wrth ddarparu banciau tanwydd, yn ogystal ag mewn pethau eraill; wrth ddarparu tanwydd yn y gaeaf, yn ogystal ag mewn agweddau eraill. Ac rydym ni eisiau i fwy o awdurdodau lleol ddysgu o brofiad y rhai llwyddiannus.  

Diolch, Prif Weinidog.