Eitem 6 y prynhawn yma yw’r ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol, ‘Rhyddhau cleifion o ysbytai ac effaith hynny ar y llif cleifion drwy ysbytai’. Galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig. Russell George.

Cynnig NDM8089 Russell George

Cynnig bod y Senedd:

Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol ‘Rhyddhau cleifion o ysbytai ac effaith hynny ar y llif cleifion drwy ysbytai’, a osodwyd ar 15 Mehefin 2022.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch o agor yr ail ddadl ar adroddiad pwyllgor y prynhawn yma, y ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol 'Rhyddhau cleifion o ysbytai ac effaith hynny ar y llif cleifion drwy ysbytai'. Rwy'n hapus i wneud y cynnig a gyflwynwyd yn fy enw.

Fe wnaeth ein hadroddiad 25 o argymhellion ac roeddwn yn falch iawn fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn 20 yn llawn. O'r pump a dderbyniwyd mewn egwyddor, mae'n siomedig fod nifer o'r argymhellion hynny wedi'u hanelu at wella gofal dementia. Roedd argymhelliad 19 yn galw ar y Llywodraeth i fandadu hyfforddiant dementia pellach ar gyfer staff y GIG a allai ddod i gysylltiad â phobl sy'n byw gyda dementia. Gwnaethom yr argymhelliad hwn oherwydd bod tystion wedi dweud wrthym fod yna ddiffyg dealltwriaeth o anghenion pobl â dementia mewn ysbytai a sut y gellid eu cefnogi yn eu sefyllfa mewn ffordd sy'n llai brawychus iddynt hwy eu hunain.

Felly, roedd argymhelliad 20 yn gofyn i Lywodraeth Cymru weithio gyda byrddau iechyd i sefydlu cynlluniau peilot i dreialu slotiau rhyddhau penodol ar gyfer pobl â dementia. Byddai hyn yn sicrhau nad yw pobl agored i niwed yn cael eu rhyddhau o'r ysbyty yn hwyr yn y nos pan fo mynediad cyfyngedig at drafnidiaeth, a phan fyddant o bosibl yn mynd adref, efallai, i dŷ oer, neu ar adeg sy'n achosi gofid drwy amharu ar arferion teuluol.

Mae'n amlwg o'r dystiolaeth a gawsom fod materion a godwyd ynghylch oedi wrth drosglwyddo gofal heb amheuaeth wedi cael eu gwaethygu gan y pandemig—mae hynny, wrth gwrs, yn cael ei dderbyn—ond gan gydnabod bod problemau hirsefydlog a oedd yn bodoli ymhell cyn COVID-19. Fodd bynnag, mae'n gwbl annerbyniol fod mwy na 1,000 o bobl mewn gwelyau ysbyty pan allent fod wedi cael eu rhyddhau.

A gadewch i ni gofio hefyd nad ystadegau yn unig yw achosion o oedi wrth drosglwyddo gofal. Y tu ôl i bob achos o oedi wrth drosglwyddo, mae yna unigolyn nad yw wedi cael y gofal a'r cymorth y maent ei angen i allu dychwelyd adref neu i symud i lety priodol. Mae hefyd yn effeithio ar aelodau teuluol a gofalwyr di-dâl, sydd yn y sefyllfa amhosibl o adael eu hanwyliaid yn yr ysbyty yn hwy na'r hyn sy'n angenrheidiol neu ymgymryd â chyfrifoldebau gofalu pellach nad ydynt yn gallu ymdopi â hwy o bosibl, a hynny'n aml ar gost i'w hiechyd neu eu llesiant eu hunain. Ac mae'r goblygiadau ariannol hefyd yn gallu bod yn sylweddol gyda hynny, yn enwedig yng nghyd-destun costau byw cynyddol.

Rydym i gyd wedi gweld lluniau o ambiwlansys yn ciwio tu allan i adrannau damweiniau ac achosion brys yn methu trosglwyddo cleifion. Mae hyn yn anochel yn effeithio ar nifer yr ambiwlansys sydd ar gael i ymateb i alwadau brys, gan arwain at yr arosiadau annerbyniol o hir i bobl sy'n sâl neu sydd wedi eu hanafu ac mewn poen, ac mewn rhai achosion, yn anffodus, gyda chanlyniadau sy'n peryglu bywyd. Ond wrth wraidd y mater mae diffyg capasiti difrifol yn ein system gofal cymdeithasol. Nid yw cleifion a allai fod yn barod i adael yr ysbyty yn gallu gwneud hynny oherwydd nad oes digon o gapasiti yn y gwasanaethau gofal i roi pecynnau gofal cartref ar waith a fyddai'n eu galluogi i ryddhau cleifion yn ddiogel. Mae'r diffyg capasiti hwn, ynghyd â'r argyfwng gweithlu gofal cymdeithasol sydd gennym, yn parhau i fod yn un o'r prif resymau pam fod oedi cyn rhyddhau cleifion o'r ysbyty a pham fod llif cleifion drwy ysbytai wedi'i gyfyngu.

Nawr, yn wahanol i'r GIG, y bydd pawb wedi manteisio arno ar ryw adeg yn eu bywydau rwy'n siŵr, mae'r sector gofal cymdeithasol yn anweledig i raddau helaeth ac eithrio i'r rhai sydd angen ei gymorth; mae'n amhrisiadwy iddynt hwy. Oni bai bod camau radical yn cael eu cymryd i ddiwygio'r ffordd y caiff gofal cymdeithasol ei ddarparu a'i wobrwyo a sut y telir amdano, rydym yn annhebygol o weld unrhyw newid gwirioneddol. Dywedodd darparwyr gofal cymdeithasol wrthym fod hwn yn gyfnod digynsail o ran prinder staff. Mae pobl yn gadael y sector oherwydd eu bod yn gallu ennill arian tebyg mewn mannau eraill am wneud swyddi sy'n rhoi llai o bwysau arnynt. Hyd nes y ceir cydraddoldeb rhwng cyflogau a thelerau ac amodau staff gofal cymdeithasol a'u cymheiriaid yn y GIG, rwy'n credu y bydd y sector yn parhau i gael trafferth recriwtio a chadw staff.

Felly, roedd yn siomedig fod ymateb Llywodraeth Cymru i'n cais am wybodaeth ynglŷn â sut y bydd yn cynyddu recriwtio i'r sector gofal cymdeithasol yn llai na chadarn. Er iddo ailadrodd yr hyn a wnaed hyd yma, ni ddarparodd unrhyw eglurder na sicrwydd gwirioneddol ynghylch cynlluniau ar gyfer y dyfodol, felly rwy'n gobeithio efallai y gallai'r Gweinidog ddarparu'r manylion hynny y prynhawn yma. Byddai'n ddefnyddiol hefyd pe gallai'r Gweinidog roi diweddariad ar waith y fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol ar ddatblygu fframwaith cyflog a chynnydd ar gyfer gweithwyr gofal cymdeithasol, a rhoi sicrwydd bod y gwaith hwn yn cael ei ddatblygu gyda'r brys angenrheidiol.

Un thema gref iawn a welsom oedd pryder am y pwysau a osodir ar deulu a gofalwyr di-dâl i lenwi'r bylchau yn y ddarpariaeth gofal. Roeddwn yn falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn ein hargymhelliad i gynnal adolygiad cyflym i weld a yw hawliau gofalwyr dan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 yn cael eu torri o ganlyniad i orfod ysgwyddo mwy o gyfrifoldebau gofalu nag y maent yn gallu neu'n barod i'w wneud am nad oes digon o wasanaethau ar gael. Ac rwyf hefyd yn croesawu'r flaenoriaeth y mae prif swyddog gofal cymdeithasol Cymru wedi ei rhoi i ofalwyr di-dâl yn ei flaengynllun gwaith.

Mae cynnwys cleifion a gofalwyr yn ganolog i'r broses o ryddhau cleifion, ac fe glywsom gan deuluoedd a gofalwyr di-dâl fod hyn wedi'i golli mewn sawl achos, yn anffodus. Hoffwn nodi neu sôn am Angela Davies, gofalwr di-dâl i'w thad a oedd â dementia, a ddywedodd wrthym am y trafferthion a brofodd. Clywsom hefyd gan randdeiliaid eraill, fel Arolygiaeth Gofal Cymru, am ansawdd asesiadau o anghenion cleifion mewn ysbytai. Clywsom am asesiadau'n cael eu llenwi gan staff y ward neu staff gofal cymdeithasol heb gynnwys y claf na'r bobl sy'n eu hadnabod orau.

Dywedodd y Gweinidog ei hun bod lle i wella cyfathrebu â gofalwyr a theuluoedd yn yr ysbyty, felly rwy'n croesawu'r ffaith bod y Llywodraeth wedi derbyn argymhelliad 24 a'r ymrwymiad i gomisiynu adolygiad o ansawdd ac effeithiolrwydd asesiadau o anghenion gofalwyr yn y flwyddyn ariannol hon. Rwy'n meddwl tybed a all y Gweinidog gadarnhau y bydd ansawdd ac effeithiolrwydd asesiadau o anghenion cleifion mewn ysbytai hefyd yn cael eu hadolygu?

Yn olaf, rwyf am symud ymlaen i siarad am y diffyg cyfathrebu cyson a gweithio cydgysylltiedig rhwng cyrff iechyd, gofal cymdeithasol a chyrff y trydydd sector, sy'n peri mwy o bryder oherwydd ei fod yn fater sydd wedi'i godi'n gyson gan bwyllgorau eraill y Senedd. Yn wir, yn ôl ein hadroddiad diweddar ar effaith yr ôl-groniad amseroedd aros ar bobl yng Nghymru, mae angen gwneud cynnydd mewn perthynas â chofnodion digidol a rhannu gwybodaeth, er mwyn i gleifion allu cael gwasanaethau di-dor o bob rhan o'r system iechyd a gofal cymdeithasol, ac mewn perthynas â chydweddoldeb rhwng systemau TGCh a ddefnyddir mewn gwahanol rannau o'r gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol. Dywedodd tystion wrthym fod cyfathrebu clir a chyson rhwng gweithwyr proffesiynol meddygol yn yr ysbyty a gofal sylfaenol yn amhrisiadwy, ac mae angen cael gwared ar wahaniaethu di-fudd rhwng staff clinigol a staff anghlinigol os yw cleifion am elwa o weithlu iechyd a gofal cymdeithasol integredig.

Cyfeirir yn aml at y rheoliad diogelu data cyffredinol fel rhwystr i rannu data, ond dywedwyd wrthym ei bod yn bosibl cael memoranda cyd-ddealltwriaeth rhwng sefydliadau statudol a phrotocolau llywodraethu gwybodaeth a fyddai'n caniatáu cofnod electronig wedi'i rannu'n llawn.

Rwy'n edrych ymlaen at gyfraniadau'r Aelodau y prynhawn yma. Yn olaf, mae'n rhaid i mi ddweud, Weinidog, ein bod wedi cael syndod wrth glywed nid yn unig fod peiriannau ffacs yn dal i gael eu defnyddio gan y GIG yn 2022, ond bod rhai newydd yn dal i gael eu prynu. Edrychaf ymlaen at y cyfraniadau y prynhawn yma.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Diolch i fy nghyd-aelodau o'r pwyllgor, a diolch i'r ymchwilwyr a'r tîm clercio. Mae hwn yn adroddiad pwysig iawn. Rydym ni'n cael at wraidd y materion sy'n dal ein gwasanaeth iechyd ni yn ôl ar hyn o bryd.

Rydym ni'n sôn am lif cleifion drwy'r system iechyd. Os nad oes yna lif rhwydd drwy'r system, mae gennych chi broblem. Dechreuwn ni wrth ddrws cefn ysbyty, pan fo claf yn barod i adael yr ysbyty cyffredinol ar ôl derbyn triniaeth. Dwi wedi eistedd mewn huddles yn Ysbyty Gwynedd ddwywaith—y cyfarfodydd boreol lle mae staff yn dod at ei gilydd i asesu lle maen nhw arni ar ddechrau diwrnod prysur arall—un o'r ystadegau sy'n cael eu trafod ydy faint o gleifion sy'n barod i adael ar sail meddygol, medically fit for discharge. Mae'n drawiadol i ffeindio bod efallai 80 neu'n fwy o welyau yn yr ysbyty yn cael eu defnyddio gan gleifion sydd ddim angen bod yno. Ac mae'r un yn wir mewn ysbytai cyffredinol ar draws Cymru. Mae hynny'n golygu problem wrth y drws ffrynt: canslo triniaethau achos does yna ddim gwely ar gael, efallai, a rhestrau aros hirach wedyn; mae'n golygu bod cleifion sy'n cyrraedd drwy'r adran frys yn methu symud o'r adran frys i'r ward os oes angen—mae'r ward yn llawn. Mae'r adran frys yn llawn, sy'n golygu bod ambiwlans yn methu dadlwytho claf, yn ciwio tu allan i'r ysbyty, yn methu ag ateb galwadau. Mae o'n gylch dieflig, a thrwy ein gwaith ni fel pwyllgor, wrth gwrs, mi oeddem ni'n trio deall pam mae'r bloc yma wrth y drws cefn, yr oedi wrth ryddhau cleifion, yn digwydd.

Mae'r sylw, yn gyffredinol, mewn blynyddoedd diweddar, wedi troi at wasanaethau gofal. Mae yna argymhellion cadarn yn yr adroddiad yma i'r perwyl yma: sut i sicrhau bod yr NHS ac adrannau gwasanaethau cymdeithasol cynghorau sir yn gweithio'n well efo'i gilydd i integreiddio iechyd a gofal; sut i sicrhau bod arian integreiddio yn cael ei wario'n effeithiol; a sut i gefnogi staff gofal, eu talu nhw'n iawn, a'u cefnogi nhw'n iawn fel ein bod ni’n gallu recriwtio. Gwnaf i ddim mynd i mewn i fanylion hynny; maen nhw’n argymhellion cynhwysfawr. Mae Llywodraeth Cymru, fel rydym ni wedi ei glywed gan y Cadeirydd, yn cytuno â'r mwyafrif helaeth ohonyn nhw. Mater i ni fydd dal y Llywodraeth i gyfrif a sgrwtineiddio cynnydd.

Mae pump o'r argymhellion sydd ddim ond yn cael eu derbyn mewn egwyddor, a dwi am droi at un o'r rheini, sef argymhelliad 8:

'Dylai Llywodraeth Cymru nodi sut y bydd yn gweithio gyda byrddau iechyd a phartneriaid eraill i sicrhau bod mwy o gyfleusterau cam-i-fyny/cam-i-lawr mwy priodol ar gael ledled Cymru.'

Mae diffyg darpariaeth cam i lawr yn broblem enfawr. Dydy'r capasiti ddim yno. Ac mae wedi dod yn fwy a mwy clir i fi na allwn ni ddibynnu ar y sector gofal i ddarparu'r capasiti yna ac, a dweud y gwir, nad ydy hi’n deg i ni ofyn iddyn nhw ei ddarparu fo. A dwi’n ofni mai beth rydym ni’n ei weld yn fan hyn ydy canlyniadau degawdau o bolisi gwael. Dwi wedi gweld ffigurau sy’n awgrymu bod gennym ni rhyw 20,000 o welyau ysbyty yng Nghymru ddiwedd y 1980au. Mae yna ystadegau pendant iawn erbyn 1997, pan oedd yna ychydig o dan 16,000. Dipyn dros 10,000 o welyau sydd gennym ni erbyn hyn. Beth rydym ni wedi’i weld ydy rhaglen bwrpasol o gau ysbytai cymunedol, cau gwelyau, lleihau capasiti. A rŵan, ydym ni wir i fod i synnu bod yna broblem capasiti, bod yna lif gwael o gleifion drwy'r system? Mae'r Llywodraeth yn troi at y gwasanaethau gofal, yn dweud bod angen i'r sector hwnnw fod yn derbyn cleifion ynghynt. Mae gen i ofn, fel dwi'n dweud, ein bod ni'n gofyn iddyn nhw wneud rhywbeth sy’n amhosib. Ydy hynny’n tynnu oddi ar argymhellion y pwyllgor? Nac ydy, dydy o ddim, ddim o gwbl. Mae eisiau cryfhau y sector gofal, mae eisiau ei gyllido fo yn iawn ac mae eisiau cefnogi gweithwyr gofal.

Ond drwy gau yr holl welyau, mi oedd Llywodraethau Llafur a Cheidwadol, yn fan hyn ac yn San Steffan, yn helpu i greu y broblem sydd gennym ni heddiw. Mae pobl yn byw yn hirach. Mae mwy o bobl angen triniaeth. A dim ots faint rydym ni’n dymuno, yn hollol, hollol gywir gyda llaw, i bobl allu cael gofal gartref, i fynd gartref mor gyflym â phosibl ar ôl triniaeth ac ati, mae’n synnwyr cyffredin bod yna'n dal fwy o bobl sy’n mynd i fod angen jest ychydig bach o ofal ychwanegol ar ôl triniaeth ysbyty—yr union fath o ofal sy'n gallu cael ei gynnig mewn ysbyty cymunedol. Felly, mi hoffwn i glywed gan y Gweinidog ymrwymiad i raglen newydd o greu y capasiti yna. Mi ddywedith fod yna ddim arian at gael, dwi'n siŵr, ond rydym ni'n sôn yn y fan hyn am welyau sydd gymaint rhatach na gwelyau mewn ysbyty cyffredinol. Rydym ni'n sôn am dynnu'r pwysau oddi ar y pen drud o'r NHS. Gadewch inni weld rhaglen fydd yn creu y capasiti yna, yn hytrach na dim ond gofyn i wasanaethau gofal wneud yr hyn dwi’n ei gredu sy’n amhosib.

Diolch i'r Cadeirydd am gadeirio'r pwyllgor mewn modd colegol ac am yr adroddiad a ddeilliodd o hynny. Ni allwn edrych ar bob agwedd ar yr hyn sy'n creu'r problemau yn y cyfnod byr hwn wrth gwrs, ond un o'r problemau gyda rhyddhau cleifion ar yr adeg briodol, yn amlwg, yw staffio. Nid yw o unrhyw werth o gwbl—i'r gwrthwyneb, mewn gwirionedd—i gleifion aros yn yr ysbyty'n ddiangen. Felly, nid yw o fudd i les corfforol na lles meddyliol y claf, ac nid yw'n deg ychwaith ar staff yr ysbyty na fydd, er gwaethaf eu hymdrechion gorau, yn gallu rhoi'r sylw angenrheidiol, mewn ward brysur iawn, i rywun a allai fod yn dioddef o gyflwr fel dementia, er enghraifft. Mae'r adroddiad yn tynnu sylw at staffio yn y sector gofal cymdeithasol. Mae wedi cael ei grybwyll eisoes. Mae angen mynd i'r afael â hyn ar frys. Ac rwy'n gwybod ac yn deall fod Llywodraeth Cymru yn y gofod hwnnw a'u bod yn ceisio dod i delerau â'r hyn y gallant ei wneud, fel y cyflog byw, fel hyfforddiant ychwanegol, ond er hynny, ni allwn osgoi'r ffaith bod prinder enfawr o staff o fewn gofal cymdeithasol ac o fewn ysbytai hefyd.

Ac fe soniais, yr wythnos diwethaf, fod angen inni fynd i'r afael â pham y mae pobl—a menywod ydynt yn bennaf—yn gadael y proffesiwn ar oedran penodol, o gwmpas 40 oed. Beth yw'r rheswm am hynny? Pam y maent yn gadael ac yn ein gadael ni gyda'r prinder hwn? Ai oherwydd eu bod hwy eu hunain wedi dod yn ofalwyr, neu ai oherwydd eu bod wedi bod yn y system ers 20 mlynedd ac yn awyddus iawn i adael? Nid ydym yn gwybod yr atebion, a dywedodd y Gweinidog y byddai'n chwilio am atebion, oherwydd bydd hynny'n ein helpu, os ydym yn gwybod yr atebion i'r cwestiynau hynny, i edrych ar a meddwl am reoli'r trosiant staff hwnnw, a hefyd yr hyn y bydd angen inni ei wneud ynghylch y niferoedd sy'n cael eu hyfforddi i lenwi'r bwlch hwnnw, os ydym yn gwybod mai dyna'r oedran pan fydd y rhan fwyaf o bobl yn ystyried gadael o bosibl, neu fel arall, gallem gynnig contractau gwahanol iddynt, gweithio mwy hyblyg, gweithio rhan amser. Rydym yn siarad yn aml yma am staff asiantaeth, ond yn aml iawn, os gofynnwch i rywun pam eu bod wedi mynd i weithio i asiantaeth, byddant yn dweud wrthych ei fod yn ddewis sy'n ymwneud â'u ffordd o fyw oherwydd eu bod yn cael gweithio'r oriau y maent eisiau eu gweithio, yn y llefydd y maent eisiau gweithio ynddynt. Felly, mae angen inni archwilio hynny, oherwydd mae hyn i gyd yn chwarae rhan yn yr hyn yr ydym yn siarad amdano yma. Os nad oes gennych y staff, lle bynnag y mae'r prinder hwnnw o staff, ni allwch ac ni fyddwch chi byth yn datrys y problemau.

Rwyf am siarad yn fyr am ofalwyr di-dâl a'r angen am seibiant. Fe wyddom—ac unwaith eto cafwyd tystiolaeth ynglŷn â hyn—nad yw llawer o'r cyfleusterau yr oeddent yn dibynnu arnynt ar gael iddynt mwyach, naill ai, unwaith eto, oherwydd prinder staffio neu ddiffyg cyllid yn sgil y cyni y mae pawb ohonom wedi'i ddioddef, neu fod cyfleusterau eraill ar gael ond nad ydynt yn hygyrch iddynt yn uniongyrchol. Clywsom lawer iawn am welyau gofal cymunedol cam-i-lawr, ac er fy mod yn cefnogi'r angen am y rheini, yn y pen draw mae pobl eisiau mynd adref. Os nad yw pobl yn mynd adref, maent yn dirywio'n gyflym iawn, ac os ydynt mewn gwely ysbyty neu wely cymunedol, mae'r unigolyn hwnnw'n dal i fod mewn gwely. Maent yn mynd yn ddryslyd iawn yn gyflym iawn. Maent yn mynd yn ddibynnol yn gyflym iawn, er eu bod yn mynd i mewn o fod yn byw'n annibynnol. Felly, mae'n hanfodol fod pobl yn mynd adref.

Rwy'n gwylio'r cloc; rwy'n gwybod fy mod yn brin o amser. Ond rwy'n credu ei bod yn her enfawr ac rwy'n gwybod nad hwn fydd yr unig adroddiad o'i fath. Rwy'n gobeithio y bydd y nesaf yn dangos rhywfaint o'r cynnydd y mae pawb ohonom eisiau ei weld.

Mae'n bleser cael cymryd rhan yn y ddadl hon y prynhawn yma, ac wrth gwrs fel aelod o'r Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol rwyf wedi gweld tystiolaeth o lygad y ffynnon gan dystion sydd yn y sefyllfa orau i sylwebu ar gyflwr presennol y broses o ryddhau cleifion o ysbytai ledled Cymru.

Ar ôl clywed achosion gan nifer o bobl ledled Cymru, mae'n glir fod hwn yn fater y mae'n rhaid i'r Llywodraeth weithredu arno ar unwaith. Fodd bynnag, oherwydd bod y Llywodraeth wedi atal y gwaith o gasglu ffigurau ers mis Chwefror 2020, nid oes unrhyw arwydd gwirioneddol o ba mor fawr yw'r broblem mewn gwirionedd, ac os mai'r achosion a welwn yn ddyddiol yw ein tystiolaeth, rwy'n disgwyl y gallai'r broblem fod yn llawer gwaeth nag a feddyliwyd. Dangosodd y ffigurau diwethaf fod llawer o bobl wedi cael eu hatal rhag gadael yr ysbyty oherwydd oedi wrth drosglwyddo gofal, a bod hynny'n rhoi baich ychwanegol ar argaeledd gwelyau. Mae'r broblem hon yn arwain at fwy o oblygiadau i'r GIG, gan fod nifer y gwelyau sydd ar gael yn ddyddiol yn frawychus o isel ac nid oes unrhyw arwydd y bydd y sefyllfa'n gwella.

Ers i'r Blaid Lafur gymryd cyfrifoldeb am redeg GIG Cymru ym 1999, rydym wedi gweld cwymp o 29 y cant yn nifer y gwelyau sydd ar gael yn ddyddiol. Er bod yr ystadegau hyn yn warthus, mae'r dioddefaint y mae llawer yn ei wynebu oherwydd y mater hwn yn real iawn. Daeth yn amlwg fod claf wedi cael ei orfodi i aros am 41 awr cyn i griwiau ambiwlans drosglwyddo gofal i'r adran ddamweiniau ac achosion brys, ac o ystyried mai 15 munud yw'r amser targed, mae hyn yn dangos bod ei alw'n fethiant yn feirniadaeth rhy garedig ar y broblem hon. Ac mewn gofal cymdeithasol, mae angen uchelgais arnom i gyflawni system sy'n addas i'r diben fel y gellir rhyddhau cleifion yn ddiogel. Ar hyn o bryd, adnoddau a lefelau staffio isel yw'r prif resymau pam nad yw cleifion yn cael eu rhyddhau, sydd yn ei dro yn creu tagfa yn y system gyfan, gan arwain at adrannau damweiniau ac achosion brys gorlawn ac arosiadau hir am ambiwlansys, ac rydym yn gweld y pethau hyn yn rhy aml.

Rhan o'r rheswm am hynny yw bod lefelau staff gofal cymdeithasol yn isel, ac mae'r amodau a'r cyflogau i staff yn isel. Lle mae Llywodraeth Cymru yn nofio yng ngogoniant eu cyflog byw gwirioneddol ar £9.50 yr awr, nid yw'n ddigon. Felly, rwy'n galw am gysondeb rhwng tâl staff gofal cymdeithasol a graddfeydd cyflog y GIG ac amcangyfrifir y byddai hynny'n costio oddeutu £9 miliwn i'r Llywodraeth. Rwy'n credu bod modd ei wneud a byddwn yn ddiolchgar iawn pe gallai'r Gweinidog gyfeirio at hyn wrth ymateb i'r ddadl y prynhawn yma. Oherwydd gadewch inni beidio ag anghofio nad gweithio naw tan bump o ddydd Llun i ddydd Gwener yn unig y bydd staff gofal cymdeithasol yn ei wneud; maent yn gweithio 24 awr, saith diwrnod yr wythnos, maent yn gweithio ar y penwythnosau, yn y nos, oriau anghymdeithasol ac yn aros dros nos. Felly, rwy'n credu ei bod yn hen bryd iddynt gael eu gwobrwyo am eu hymrwymiad i helpu ein pobl fwyaf agored i niwed a'n bod yn gwneud gyrfa ym maes gofal cymdeithasol yn fwy deniadol.

Gan droi at y gaeaf, os caf, ac fel y soniais yn y pwyllgor iechyd ddydd Iau diwethaf, rwy'n mynd yn bryderus iawn ar yr adeg hon o'r flwyddyn wrth i'r tymheredd ostwng ac wrth i'r nosweithiau dynnu i mewn, a hynny'n syml am ein bod, flwyddyn ar ôl blwyddyn, yn gweld y straeon arswyd yn ddyddiol, wrth i bwysau waethygu yn ystod y misoedd oerach. Mae'n ddigon hawdd siarad am gynlluniau'r gaeaf pan fyddwn yn ei ganol, ond yr hyn a fyddai orau inni ei wneud fyddai cynllunio ar gyfer y gaeaf pan fo'r haul yn tywynnu a sicrhau bod gennym yr adnoddau cywir yn eu lle mewn ffordd ragweithiol, fel y gallwn wneud ein gorau i ddiogelu ein pobl rhag y cyflyrau iechyd y gall tywydd garw'r gaeaf eu hachosi.

Hoffwn orffen fy araith heddiw drwy ddiolch i Gadeirydd y pwyllgor, Russell George, a staff gweithgar y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol, ac wrth gwrs, yr holl dystion sydd wedi cyfrannu at yr adroddiad hwn y prynhawn yma. Diolch.

Fel aelod newydd o'r Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol, rwyf am ddechrau drwy ddiolch i fy nghyd-Aelodau a'r clercod a phawb a gyfrannodd at yr adroddiad hwn, ac rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn pob un o'r 25 argymhelliad naill ai'n llawn neu mewn egwyddor.

Fel Aelod gydag ysbyty yn fy etholaeth, Ysbyty Tywysoges Cymru, mae rhyddhau cleifion o'r ysbyty yn parhau i fod yn un o'r problemau allweddol sy'n cael eu codi, boed hynny gan weithwyr gofal iechyd ar y rheng flaen neu gleifion neu eu teuluoedd. Rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn, fel mater brys, y dylid gweithredu ar ddarpariaethau gofal cam-i-lawr, fel y nodir yn argymhelliad 11. Mae fy mwrdd iechyd fy hun, Cwm Taf Morgannwg, wedi dweud wrthyf fod ysbytai wedi dod yn rhy debyg i gartrefi gofal. Mae dros 25 y cant o gleifion mewn ysbytai angen gwely cam-i-lawr; nid oes yr un ar gael. Felly, maent yn aros ar wardiau, am gyfnodau hir iawn weithiau, er nad dyna yw'r lle gorau iddynt fod, fel y clywsom gan fy nghyd-Aelod Joyce Watson. Rydym yn gwybod bod tystiolaeth yn dangos bod cleifion yn dechrau dirywio os na chânt eu rhyddhau pan fo angen iddynt gael eu rhyddhau, ac rwyf hefyd wedi cael gwybod bod yr argyfwng costau byw yn golygu bod rhai o'r cartrefi gofal yn fy etholaeth yn gorfod ystyried cau, a fyddai wedyn, wrth gwrs, yn lleihau capasiti gwelyau hyd yn oed ymhellach. Yng Nghwm Taf Morgannwg, mae gan Ysbyty'r Tywysog Siarl fynediad at 100 o welyau cam-i-lawr, mae gan Ysbyty Brenhinol Morgannwg fynediad at 100 o welyau cam-i-lawr, a dim ond chwe gwely cam-i-lawr y mae gan Ysbyty Tywysoges Cymru ym Mhen-y-bont ar Ogwr fynediad atynt, felly dywedwyd wrthyf fod gwelyau cam-i-lawr yn hollbwysig i fy nghymuned. Felly rwy'n gwybod, ac rwy'n cydnabod, fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn y pwysau cynyddol, fel y nodwyd yn eu hymateb i argymhelliad 1, ac wedi blaenoriaethu'r gwaith o ailosod y system er mwyn gwella trosglwyddo cleifion i'r lle mwyaf priodol ar gyfer eu gofal, ond pan fo'r arian hwn a'r trafodaethau hyn yn digwydd gyda'r byrddau iechyd, hoffwn ofyn eu bod yn sicrhau ei fod yn mynd i'r holl ysbytai ar draws y bwrdd iechyd cyfan.

Hoffwn dynnu sylw hefyd at argymhelliad 5 ar ryddhau i adfer yna asesu, a'r angen i leihau'r tebygolrwydd y bydd pobl yn gorfod dychwelyd i'r ysbyty. Unwaith eto, ym Mhen-y-bont ar Ogwr, mae gennym sefydliadau cymunedol anhygoel, megis Age Connects Morgannwg, Gofal a Thrwsio Cymru, sydd wedi bod yn helpu gyda chleifion ar ôl iddynt gael eu rhyddhau, ac rwy'n gwybod, o siarad â nifer o nyrsys cymunedol, cymaint y maent yn dibynnu ar Ofal a Thrwsio Cymru i helpu gyda'r amser adfer gartref ac i sicrhau bod cleifion yn ddiogel yn ystod ac ar ôl gadael yr ysbyty. Mae Pen-y-bont ar Ogwr hefyd wedi dibynnu ar wasanaeth Age Connects i ryddhau cleifion am dros 20 mlynedd. Maent nid yn unig yn darparu cludiant i gleifion o'r ysbyty, ond maent hefyd yn eu helpu i setlo'n ôl yn eu cartrefi, yn hytrach na'u gadael wrth garreg y drws, ac maent hefyd yn cadw mewn cysylltiad dros chwe wythnos ac yn cyfeirio at sefydliadau eraill. Mae hynny'n helpu gyda chymhorthion, addasiadau, tai, cynllunio prydau bwyd ac efallai eu cyflwyno i hobi. Ond oherwydd cyfyngiadau ariannol, mae'r gwasanaethau hyn bellach wedi cael eu torri gan y bwrdd iechyd, felly nid yw hynny'n digwydd bellach. Clywais gan un o weithwyr Age Connects eu bod yn yr ysbyty yr wythnos o'r blaen, am eu bod yn rhannu gwybodaeth am eu gwasanaethau, a daeth un o'r nyrsys atynt a dweud, 'A fyddech chi'n fodlon mynd â'r claf yma adref?' Dywedasant, 'Wel, nid ydym yn darparu'r gwasanaeth hwnnw mwyach.' Felly, wedyn, bu'n rhaid i'r claf aros am ambiwlans i'w cludo adref. Felly, fel y dywedais, rwy'n deall y cyfyngiadau ariannol, ond mae'n dangos, pan fo dadfuddsoddi'n digwydd yn y gwasanaethau hyn, ei fod yn effeithio ar gleifion, ond hefyd yn rhoi pwysau ar y gwasanaeth ambiwlans.

Yn olaf, hoffwn orffen drwy dynnu sylw at argymhellion 12 a 14 sy'n ymwneud â diwygio cyflogau a'r ymgyrch i recriwtio gweithwyr gofal cymdeithasol. Rwyf wedi bod yn gweithio'n agos gyda'r dirprwy arweinydd a'r aelod cabinet dros wasanaethau cymdeithasol, Jane Gebbie, a Chyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, am fy mod wedi bod yn pwyso am ymgyrch recriwtio i lenwi'r bylchau hynny. Rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi gweithredu'r cyflog byw gwirioneddol ar gyfer gweithwyr gofal ac wedi datgan, yn eu hymateb, mai man cychwyn yw hwn ac nid y pen draw ar welliannau hirdymor i weithwyr.

Hefyd, mae cyngor Pen-y-bont ar Ogwr wedi bod yn lobïo Llywodraeth y DU am adolygiad o'r lwfans milltiroedd 45c, wedi 12 mlynedd ers yr adolygiad diwethaf, gan eu bod yn ei ystyried yn rhwystr i recriwtio. Mae'r argyfwng tanwydd yn effeithio ar weithwyr gofal cymdeithasol sy'n gorfod defnyddio'u ceir i fynd at gleifion yn eu cartrefi. Mae'n siomedig na fydd Llywodraeth y DU yn adolygu'r lwfans hwn, o ystyried bod taer angen gweithwyr gofal cymdeithasol. Mae'r gweithwyr hanfodol hyn ar gyflogau isel fel arfer ac effeithir arnynt gan yr argyfwng ynni yn eu swyddi. Gofynnaf felly i Lywodraeth Cymru weithio ochr yn ochr â chyngor Pen-y-bont ar Ogwr i ofyn am yr adolygiad gan Lywodraeth y DU i helpu'r ymgyrch recriwtio ym Mhen-y-bont ar Ogwr a ledled Cymru. Diolch.

Tua 10 mlynedd yn ôl rwy'n cofio prif weithredwr bwrdd iechyd Caerdydd a'r Fro ar y pryd yn dweud wrthyf, yn ysbyty'r Heath—ein hysbyty trydyddol—fod cyfartaledd oedran cleifion yn 84 oed, ac rwy'n amau'n fawr fod y proffil oedran hwnnw wedi newid. Felly, nid wyf yn credu y dylem feio ysbytai am y sefyllfa yr ydym ynddi. Mae popeth yn glanio yn yr ysbyty am nad yw'r gwasanaethau eraill yno. Nid ydym byth yn mynd i gyrraedd oni bai ein bod yn ailgyfeirio adnoddau o'r ysbytai lle mae gennym yr ymatebion brys hyn. Felly, rhaid inni gryfhau nyrsio cymunedol.

Nid oes neb eisiau treulio mwy o amser mewn ysbyty nag sy'n angenrheidiol yn feddygol iddynt fod yno, oni bai pan nad oes ganddynt gartref i fynd iddo sydd â'r adnoddau addas ar gyfer eu hanghenion gwella neu anghenion parhaus. Rwy'n cofio un o fy etholwyr, a oedd yn gyn-brifathro, a aeth i'r ysbyty, yn 93 oed, am fod ganddo haint wrinol. Fe gefais i, yr Aelod Seneddol, a'r comisiynydd heddlu, yn ogystal â'i deulu, ein plagio'n ddiddiwedd ganddo i'w gael allan o'r fan honno am nad oedd am fod yno mwyach. Yn amlwg, ag yntau'n gyn-brifathro, roedd yn rhywun a oedd wedi arfer cael pobl yn ufuddhau, er ei fod yn ei nawdegau. Ond gallwch ddychmygu sut y byddai rhywun arall, nad oedd â'r set sgiliau honno, yn cael eu gadael yno i farw. Ni allwn barhau fel hyn. Nid oes unrhyw un eisiau marw yn yr ysbyty. Yn sicr nid wyf fi. 

Nid yw nyrsys ardal yn syniad newydd. Cafodd ei wneud yn gyntaf yn Lerpwl yn y 1860au ac roedd yn rhagflaenydd pwysig i'r GIG. Arferai olygu nyrs gyda phecyn o bethau wedi'u clymu ar gefn beic. Ond mae angen i nyrsys ardal modern ddefnyddio amserlennu llwyth achos electronig i optimeiddio diogelwch a chosteffeithiolrwydd. Rwy'n cofio ymweld â thîm nyrsio cymdogaeth Cwm Taf yn 2020 ychydig cyn y cyfyngiadau symud a chlywed sut yr arbedodd y system e-drefnu oriau bwy'i gilydd o amserlennu i'r uwch reolwyr i gyfrif pobl a oedd naill ai'n mynd i mewn i'r ysbyty neu bobl yn dod allan o'r ysbyty i'w hychwanegu at nifer y bobl yr oedd angen iddynt ymdrin â hwy.

Rwy'n gwybod bod hyn yn rhywbeth y mae'r Gweinidog yn gweithio arno, ac rwy'n falch iawn o glywed bod cynnydd yn cael ei wneud, oherwydd mae'n un o'r allweddi i wella'r system. Oherwydd mae'n ein galluogi i ddeall y galw am wasanaethau nyrsys ardal lle mae capasiti neu angen i gefnogi'r system i atal derbyniadau ac i hwyluso rhyddhau cleifion. Rhaid i arweinydd y tîm allu deall pa alw sydd yna yn y gymdogaeth a pha sgiliau a nifer staff fydd eu hangen i'w ddiwallu. Mae hyn hefyd wedi galluogi timau i ymgorffori sgiliau gweithwyr cymorth gofal iechyd yn ddiogel yn eu timau a rhyddhau nyrsys cofrestredig mwy cymwys i ddarparu gofal mwy cymhleth. Gall deall capasiti a galw fesul awr alluogi gwasanaethau nyrsys ardal i wneud y gweithlu'n fwy hyblyg i ateb y galw ac ymateb i unrhyw faterion cyllido tymor byr. Felly, rwy'n falch iawn o ddeall—[Torri ar draws.] Altaf, a oeddech chi eisiau gwneud ymyriad?

Diolch, Jenny. Rwyf wedi gweithio yn yr ysbyty, ac ar wahân i ofal nyrsio ac ar wahân i'r gwasanaethau cymdeithasol, nid yw adroddiad rhyddhau'r claf byth yn cael ei baratoi ar amser. A daw'r adroddiad rhyddhau'r claf gan y meddyg isaf ei statws yn yr adran pan ddylai ddod gan y meddyg ymgynghorol wrth iddo wneud rownd y ward a rhyddhau'r claf. Dylid gwneud hynny mor gynnar â phosibl. 

Diolch am dynnu sylw at hynny, oherwydd roedd hynny'n rhywbeth a gafodd ei nodi gan Archwilio Cymru hefyd, yn eu hadroddiad hwy. Roeddent yn dweud bod llai na hanner yn cofnodi p'un a oedd rhyddhau'r claf yn gymhleth neu'n syml, a bod llai na thraean o ysbytai'n cofnodi pan oedd y claf yn barod i'w ryddhau, yn hytrach na phan gafodd ei ryddhau mewn gwirionedd.

Rwy'n falch o ddweud, heddiw, yng nghynhadledd flynyddol Sefydliad Nyrsio'r Frenhines, fod nyrsys Betsi Cadwaladr yn cyflwyno'r gwaith y maent yn ei wneud i fyny yn Betsi Cadwaladr ar sut y mae amlygrwydd eu data gwasanaethau cymunedol yn trawsnewid darparu gofal. Felly, da iawn i dîm Betsi Cadwaladr. Ac yfory, mae Paul Labourne yn siarad, sef rhywun rwy'n talu llawer o sylw iddo oherwydd mai ef yw ein swyddog nyrsio integreiddio ac arloesedd ar gyfer gofal sylfaenol a chymunedol yn Llywodraeth Cymru. Mae'n bwysig iawn ein bod yn deall bod y ffordd y cyflwynwn y systemau llwyth achos electronig hyn hefyd yn cael ei ddefnyddio i brofi a allwn ni nodi lefelau gofal ar gyfer pob claf unigol yr ymwelwyd â hwy ar y system hon. Mae'n debyg nad yw hyn erioed wedi cael ei wneud o'r blaen, ac felly gallai wella'n fawr ein dealltwriaeth wirioneddol o'r hyn sydd ei angen ar bobl yn y gymuned. Felly, da iawn chi, Weinidog. 

Newyddion da hefyd yw bod hyd at dri awdurdod lleol sydd bellach wedi dechrau defnyddio'r un system gyda'u gwasanaethau gofal cartref yn cyfyngu ar ddyblygu gwaith, gan alluogi ymweliadau mwy cydgysylltiedig â nyrsys ardal cymdogaeth—hŵre—

Jenny, mae angen i chi ddod i ben yn awr, os gwelwch yn dda. 

—yn ogystal â rhoi'r gweithlu, y cynhyrchiant a'r arbedion effeithlonrwydd y gall systemau o'r fath eu cyflawni ac y dylent eu cyflawni i'r gwasanaethau hynny. Bydd hyn yn gwneud y swydd yn llawer mwy diddorol gyda llai o straen ac felly bydd yn effeithio'n gadarnhaol ar ein systemau cadw staff. Felly, rwy'n edrych ymlaen at glywed yn union pryd y byddwn yn ei gael drwy Gymru gyfan. 

A gaf fi ddiolch i'r pwyllgor am yr adroddiad ac am y ddadl heddiw? Rhaid imi ddweud bod llawer o argymhellion a dadansoddiadau da o'i fewn, gan ganolbwyntio'n enwedig ar faterion rhyddhau cleifion a sut yr ymdriniwn â hynny. Rwy'n credu ei fod hefyd yn cydnabod bod hyn yn eithriadol o heriol, yn hynod gymhleth ac nad oes un newid syml a all ddatrys hyn. Mae angen inni wneud amrywiaeth o bethau.

Weinidog, yn fy sylwadau agoriadol rwyf am fyfyrio ar y ffaith bod y GIG, y staff o fewn y GIG, o'r clinigwyr a'r nyrsys i'r bobl sy'n glanhau'r theatrau llawdriniaethau ac yn eu paratoi a'r porthorion, yn gwneud gwyrthiau bob dydd, ac rwy'n cael gwybod hynny gan fy etholwyr hefyd. Felly, er bod pwysau aruthrol, pwysau digynsail mae'n debyg, ar y system ac nad yn y gaeaf yn unig, fel yr oeddech chi'n ei ddweud, y mae'n digwydd mwyach, ond bob diwrnod o'r flwyddyn, a bod y gofynion yn cynyddu ynghylch yr hyn yr ydym yn ei ddisgwyl gan y GIG yn ogystal â'r heriau y mae'n eu hwynebu wedi'r pandemig a'r pwysau costau arno, mae'n perfformio gwyrthiau, ac rwy'n gwybod hynny. Bu farw fy nau riant yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ac roedd y driniaeth a gawsant a'r gofal a gawsant dros y blynyddoedd, mewn lleoliadau acíwt a phan aethant i mewn i'r ysbyty ar y diwedd heb ddod yn ôl allan, yn gwbl anhygoel, ac rwy'n herio unrhyw le yn y byd i roi'r gofal a gawsant a'r tosturi a'r driniaeth a gawsant. 

Mae'r adroddiad hwn yn canolbwyntio ar rywbeth y bûm yn myfyrio arno ar ôl i mi ymweld â'r ysbyty y mae Sarah a minnau yn ei rannu, Ysbyty Tywysoges Cymru, yn ddiweddar. Fe wneuthum gyfarfod a siarad yn fanwl ac yn hir iawn gyda staff y gwasanaethau brys yn yr adran damweiniau ac achosion brys ac yn ehangach. Soniais fy mod bob amser wedi gwybod bod yr uned damweiniau ac achosion brys honno wedi cael ei chanmol o bryd i'w gilydd am y dull ymarfer gorau sydd ganddi o ymdrin â chleifion, drwy nodi'r broblem wrth ddod oddi ar yr ambiwlans a'u cael i mewn i'r ysbyty, ac yn y blaen. Mae wedi bod yn arloeswr dros nifer o flynyddoedd. Ac maent yn dal i wneud yr hyn y credant sy'n ymarfer gorau, ond y ffaith syml amdani yw—. Roedd eu dadansoddiad yn ddiddorol, oherwydd teimlant eu bod bellach wedi cael eu dal mewn sefyllfa lle na allant ddarparu gofal o'r safon sydd ei hangen, ac nid yw'n ymwneud â'r hyn a welwch ym mhen blaen yr ysbyty, ond yn hytrach yr hyn a welwch yn y cefn; sef rhyddhau cleifion.

Roeddent yn gweld y ffaith bod gennych ambiwlansys yn ciwio fel symptomau; roeddent yn gweld y ffaith bod gennych bobl gorfod aros yn rhy hir mewn adrannau gwasanaethau brys fel symptomau, yn eistedd mewn cadeiriau pan ddylent fod mewn gwelyau, yn gorwedd mewn gwelyau pan ddylent fod ar ward, ac yn y blaen, a phan fyddant yn cyrraedd y ward, yn gorfod aros ar y ward honno'n rhy hir a methu gadael yr ysbyty oherwydd problemau gyda rhyddhau. Maent yn gweld pobl, fel sydd wedi cael ei nodi yn y ddadl hon yn barod, yn dod yno—nid pobl sy'n dod yno am resymau ofer, gwirion o fewn y gwasanaethau brys yw'r rhain; maent fel arfer yn llawer hŷn, maent fel arfer yn llawer salach erbyn iddynt gyrraedd. Felly, nid pobl y gallwch eu troi ymaith.

Roedd Luke yno gyda mi ar yr ymweliad hwn; clywsom hyn wyneb yn wyneb gan staff rheng flaen yno. Ni allant eu cael ar y wardiau, ni allant eu symud allan o'r gwasanaethau brys, ac ni allant eu symud wedyn o'r ysbyty i ofal cofleidiol da yn eu cartrefi—er gwaethaf, gyda llaw, yr hyn yr oedd Jenny yn cyfeirio atynt fel arferion da iawn yng Nghwm Taf ac yn ardal Pen-y-bont ar Ogwr gyda'r gofal cofleidiol a gwasanaeth nyrsio a ddarparerir; er gwaethaf gwasanaeth Gofal a Thrwsio gwych—byddwn i'n dweud y gorau yng Nghymru—sydd ag ôl-groniad mor hir â'ch braich. Felly, mae pob rhan o'r peth y dibynnwn arno ar gyfer rhyddhau cleifion adref yn gwegian.

Yn y cyfamser, fel yr oedd Sarah yn gywir i ddweud, rydym o dan y capasiti yn sylweddol yn ardal Pen-y-bont ar Ogwr gyda gofal cam-i-lawr. Felly, rwyf am ddweud wrthych, Weinidog, ynghylch y mater a godais ar y llawr ddoe am hen Ysbyty Cymunedol Maesteg—annwyl iawn, a gwerthfawr iawn—dyma gyfle yma, yn rhyfedd iawn, y gallai honno fod yn un o'r rolau y mae ysbyty Maesteg yn eu darparu yn y dyfodol. Ond mae angen inni ddod o hyd i fwy o gapasiti eto yn ardal Pen-y-bont ar Ogwr.

Yn bendant mae yna faterion sy'n galw am ein sylw er mwyn chwalu'r pethau cyllido sy'n dal i aros ar ôl yr holl flynyddoedd rhwng awdurdodau lleol a byrddau iechyd. Rydym wedi eistedd gyda hwy—rwyf fi wedi eistedd gyda hwy—ac wedi dweud wrthynt, 'Rydym yn gwybod beth yw'r broblem yma gyda diffyg capasiti i allu symud cleifion allan. Rhowch eich pennau at ei gilydd, rhowch eich cyllid at ei gilydd a phenderfynwch sut yr ydych am ei wneud, a symudwch ymlaen.' Rwy'n gwybod eu bod yn ceisio ei wneud, Weinidog, ond rwy'n dyfalu bod yr her honno'n cael ei hailadrodd ar draws Cymru gyfan.

Mae'r pwynt ar lefelau cyflog gofal cymdeithasol yn bwynt sydd wedi'i wneud yn dda iawn, ac rydym wedi cydnabod hyn ers amser maith. Mae'n dda ein bod wedi symud i'r cyflog byw go iawn yn y gwasanaeth iechyd ac yn y blaen, a'n bod wedi ceisio proffesiynoli'r system gofal cymdeithasol ac yn y blaen, ond yn syml, byddwn yn dweud nad yr ateb i hyn yw gweld beth arall y gallwn ei ddweud wrth y Gweinidog sy'n eistedd yno mewn gwirionedd—cymryd gan y gwasanaeth iechyd mewn rhyw faes i'w roi i weithwyr gofal cymdeithasol yma neu beth bynnag. Rwyf am i Weinidogion Cymru wneud beth bynnag a allant, ond mae angen i hyn fod yn gynnydd i'r DU gyfan. Mae angen i hyn ddigwydd ar draws y DU, oherwydd fe wyddom, o ran yr hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei roi yn setliad gofal cymdeithasol, o ran y cynnydd hwnnw, gallwn efelychu hynny yma.

Mae fy amser wedi dod i ben. Ceir problemau sylweddol, gyda staff yn ceisio gwneud eu gorau glas i gyflawni arferion gorau a gofal tosturiol, ond yr hyn y byddwn i'n ei ddweud yw eu bod wedi dweud wrthym, 'Rydym ar y pwynt yn awr lle rydym yn poeni pan ddown i mewn, oherwydd rydym yn ceisio gwneud ein swyddi ac ni allwn eu gwneud.' Nid wrth y drws blaen y mae'r broblem, ond wrth y drws cefn. Sut y gallwn ddatrys hynny, Weinidog? Pa mor gyflym y gallwn ni ddatrys hynny?

Galwaf ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Eluned Morgan.

Diolch yn fawr. Rwy'n croesawu'r adroddiad, a hoffwn ganmol y pwyllgor ar ei ddull trylwyr iawn o ymdrin â'r adolygiad. Mae'r adroddiad yn archwilio sbectrwm eang o bethau sy'n gallu effeithio ar lif cleifion drwy ein hysbytai, ac yn y pen draw ymlaen at ryddhau ac adferiad. Yr hyn a glywsom heddiw yw pa mor gymhleth yw'r sefyllfa. Mae'n rhaid iddo fod yn ddull system gyfan, oherwydd oni bai ein bod yn ei wneud fel system gyfan, bydd rhyw ran yn creu tagfa mewn rhan arall. Bydd yr argymhellion a wnaethoch yn werthfawr i helpu i ddarparu chyfeiriad a ffocws pellach wrth inni fynd i'r afael â gwelliannau yn y maes hwn. Rydym wedi darparu ein hymateb ffurfiol i'r adroddiad. Rwy'n croesawu'r sylwadau a ddarparwyd heddiw gan yr Aelodau, ac roeddwn am ddefnyddio'r cyfle hwn i dynnu sylw at nifer o fesurau allweddol yr ydym yn bwrw ymlaen â hwy i gefnogi'r gwaith o reoli llif cleifion a rhyddhau cleifion yn ddiogel ac yn amserol.

Nawr, er mwyn gwneud gwelliannau i'n systemau, rhaid inni edrych nid yn unig ar lif cleifion a rhyddhau cleifion, ond hefyd ar ymatebion cymunedol a gwasanaethau osgoi derbyniadau i'r ysbyty. Felly, fel yr awgrymoch chi yno, nid ar ben draw'r system y mae'r broblem, ond 'Sut yr awn ati i'w hatal rhag dod i mewn yn y lle cyntaf?' hefyd. Yr ataliol, felly, eto, mae hynny'n gymhlethdod ychwanegol, ond rydym yn rhoi llawer iawn o adnoddau ac yn gweithio ar y mesurau atal hynny hefyd. Mae gennym waith ar y gweill yn canolbwyntio ar ragweld gofal a chefnogi pobl yn agosach at adref, ble bynnag y gallai hynny fod, ac rydym yn chwilio am yr ymateb clinigol gorau ar eu cyfer.

Mae rhan o'r strategaeth atal honno o fewn ein chwe nod ar gyfer gofal brys ac argyfwng, ac mae honno'n rhaglen gofal sylfaenol strategol, felly mae'n dod â gofal cynradd, eilaidd ac ambiwlans a'r rheini i gyd i mewn. Mae hyn i gyd yn cael ei ddatblygu gan glinigwyr ac maent wedi dweud wrthym, 'Dyma fydd yn gweithio'. Felly, mae gennym chwe nod. Mae llawer ohono'n ymwneud ag atal, mae llawer ohono'n ymwneud â, 'Pa mor gyflym y gallwch chi gael pobl allan? O ble mae'r llif yn dod?'  Rwy'n disgwyl i bob gwasanaeth ddefnyddio'r egwyddor gartref yn gyntaf a chadw at y llwybr rhyddhau i adfer yna asesu. Felly, rydym yn gwybod ei bod hi'n well gwneud asesiad yng nghartref rhywun yn hytrach nag mewn gwely ysbyty. Mae hynny'n rhywbeth rwy'n gwthio arno, ac o'r herwydd, i mi, mae'n rhaid gwneud yr ailalluogi yn y cartref, felly mae cael y therapyddion galwedigaethol yn ôl allan i'r gymuned yn bwysig iawn.

Mae'n bwysig hefyd ein bod yn darparu gofal brys un diwrnod ac yn cynorthwyo pobl i ddychwelyd adref heb eu derbyn i'r ysbyty. Dylid gosod dyddiadau amcangyfrifedig ar gyfer rhyddhau yn gynnar a'u cyfathrebu fel bod yr holl dimau, yn yr ysbyty ac yn y gymuned, yn gwybod beth sy'n cael ei gynllunio, ac yna mae dyrannu'r rhyddhau i adfer cywir yn bwysig iawn, ac i sicrhau bod gennym lai o ddiwrnodau pan fydd rhywun yn yr ysbyty.

Gareth, fe wnaethoch chi sôn y dylem gynllunio ar gyfer y gaeaf. Gallaf eich sicrhau ein bod wedi bod yn cynllunio ar gyfer y gaeaf ers mis Ebrill. Rydym wedi bod yn paratoi ar gyfer hyn. Bellach mae wedi'i ymgorffori yn ein strwythur blynyddol. Fe gyflwynwyd £25 miliwn gennym ar ddechrau'r broses, oherwydd os dechreuwch recriwtio ym mis Medi, fe wyddom ei bod yn rhy hwyr, mae'n rhaid ichi hyfforddi pobl. Felly, cawsom ymgyrch enfawr dros yr haf i recriwtio pobl i'r gwasanaeth gofal, i ailalluogi, oherwydd, mewn gwirionedd, roedd eu hangen arnom yn barod ar gyfer yr hydref. Felly, mae hyn i gyd yn cael ei baratoi, yr arian—fel arfer, yr hyn a wnawn yw rhoi talp o arian yn awr, ond mae'n rhy hwyr, ac mae pawb wedi gofyn i ni. Felly, rydym yn gwneud hynny'n barod.

Yn ogystal â chyflwyno prosesau llwybr diwygiedig—

A wnaiff y Gweinidog dderbyn ymyriad gan Altaf Hussain?

Wrth gwrs.

Diolch, Weinidog iechyd. A yw'n cynnwys ward arsylwi o 30 neu 50 o welyau ynghlwm wrth bob adran damweiniau ac achosion brys ac ysbyty dosbarth cyffredinol? Gallech ddefnyddio'r ward honno ar gyfer y cleifion ychwanegol hyn sy'n barod i'w rhyddhau, ond nad ydynt yn mynd adref.

Altaf, fe fyddwch yn deall nad seilwaith yw'r her go iawn mewn gwirionedd, ond staffio. Felly, dyna'r broblem, ac fe wyddom fod y broblem staffio'n rhywbeth sy'n heriol ym mhobman, ond yn enwedig gofal cymdeithasol. Felly, rydym eisiau i bobl fynd adref, rydym eisiau'r gefnogaeth yn y gymuned, ac rydym yn cael anhawster recriwtio. Rwy'n credu ein bod i gyd yn derbyn mai rhan o'r broblem recriwtio yw bod angen talu mwy i ofalwyr.

Gareth, rwy'n mynd i ddweud hyn yn garedig heddiw, ond rwy'n mynd i'ch rhybuddio bod y sŵn yn mynd i gynyddu bob tro y dywedwch wrthym am wario arian, oherwydd byddem wrth ein boddau'n talu mwy i ofalwyr. Ond mewn gwirionedd, mae eich Llywodraeth newydd wneud hyn gryn dipyn yn anoddach—yn llawer iawn anoddach. Mae honno'n mynd i fod yn broblem fawr i ni, a hynny ar ben—

A wnaiff y Gweinidog dderbyn ymyriad?

Fe dderbyniaf ymyriad.

Diolch am hynny. Roeddwn i'n siarad am fwy na gofalwyr, roeddwn i'n siarad am gyflogau staff gofal cymdeithasol, sy'n bethau hollol wahanol. Ac rwy'n deall y cymhlethdodau mewn gofal cymdeithasol o'i gymharu â gofal iechyd, oherwydd daw 99.9 y cant o wasanaethau gofal iechyd o fewn y GIG, ond mewn gofal cymdeithasol, mae'n dameidiog ac mae'n cynnwys y sector cyhoeddus, awdurdodau lleol a'r sector preifat. Ac rwy'n deall yr heriau hynny, ond rwy'n credu os gallwn weithio i sicrhau parch cydradd rhwng cyflogau staff iechyd a staff gofal cymdeithasol, rwy'n credu y gallwn fod yn esiampl ddisglair i weddill Ewrop, a'r byd yn wir. 

Gareth, byddwn wrth fy modd yn gwneud hynny, dyna yw ein huchelgais ni fel Llywodraeth, mae yn ein maniffesto ni, dyna beth yr ydym yn awyddus i'w weld, ond mae eich Llywodraeth chi newydd wneud hynny'n llawer iawn anoddach. Rydym newydd gael bil o £207 miliwn ar gyfer ynni nad oeddem yn ei ddisgwyl, a chawsom dipyn bach o ad-daliad gan Lywodraeth y DU—£100 miliwn efallai—ond mae hynny'n gadael bwlch o £100 miliwn y mae'n rhaid i mi ddod o hyd iddo o rywle. Felly, mae honno'n broblem, ac mae'n mynd i fod yn broblem y flwyddyn nesaf. Rydym yn penderfynu fel Llywodraeth lle mae'r arian hwnnw'n mynd. Ac rydym yn gwario tua 33 y cant yn fwy ar ofal cymdeithasol yng Nghymru nag a wnânt yn Lloegr yn barod, felly byddai'n gas gennyf ddychmygu ym mha gyflwr y mae'r system ofal yn Lloegr os ydynt yn gwario 33 y cant yn llai na ni. Huw, roeddech chi'n sôn bod rhaid inni roi'r cyllid hwn at ei gilydd—rydym wedi gwneud hynny. Rydym yn rhoi £144 miliwn lle rydym yn disgwyl i awdurdodau lleol a byrddau iechyd benderfynu gyda'i gilydd sut y maent yn mynd i wario'r arian hwnnw, ac mae'r cyfan yn y gofod hwn, mae'r cyfan yn y gofod hwn sy'n ymwneud â sut yr awn i'r afael â'r bil oedi wrth drosglwyddo gofal. Mae un neu ddau o faterion eraill yno hefyd—iechyd meddwl a beth bynnag—ond mae llawer iawn ohono'n ymwneud ag oedi wrth drosglwyddo gofal. 

Nod y cynllun capasiti gofal cymunedol yr ydym wedi dechrau arno yn awr yw darparu capasiti ychwanegol yn y system o fis Hydref eleni tan fis Ebrill 2023. Unwaith eto, mae hyn yn rhywbeth y buom yn gweithio arno dros yr haf cyfan, a'r amcan yw creu gwelyau ychwanegol cam i lawr er mwyn adfer a darpariaeth gyfatebol yn y gymuned, ochr yn ochr â rhoi mesurau ychwanegol ar waith i hybu'r gweithlu gofal cymunedol. Ac mae'r ymdrech fawr ar gyfer y gaeaf hwn yn ategu ac yn gyson â'r rhaglen waith gofal brys ac argyfwng, ac rwy'n edrych ymlaen at roi mwy o fanylion i chi am hynny, oherwydd rydym wedi bod yn gweithio'n galed iawn ar baratoi ar gyfer adeiladu capasiti cymunedol ychwanegol dros y gaeaf. Felly, mae capasiti o fewn gofal cymdeithasol yn faes yr ydym yn canolbwyntio arno'n bendant iawn. Rydym yn ymwybodol fod diffyg niferoedd digonol o staff gofal cymdeithasol yn effeithio ar ryddhau cleifion, ac mae gennym nifer o gamau i ymdrin â hyn. Yn ogystal, mae pob rhanbarth wedi datblygu cynllun i gynyddu ei gapasiti gofal cymdeithasol cymunedol ac yn cydlynu ymgyrchoedd recriwtio ar lefel leol a rhanbarthol.

Nawr, siaradodd un neu ddau o bobl am yr angen am systemau—systemau digidol—i weithio gyda'i gilydd, a'r hyn sydd gennym yn awr yw system wybodaeth gofal cymunedol Cymru. Rydym eisoes wedi gwario £30 miliwn arni, ac rydym yn bwriadu gwario £12 miliwn ychwanegol yn ystod y tair blynedd nesaf. Ac mae hyn yn mynd i integreiddio gwasanaethau cymdeithasol a data iechyd cymunedol, fel y gallant rannu cofnodion electronig ar gyfer iechyd a gofal, er mwyn inni allu cael y systemau i siarad â'i gilydd. Rhaid inni fod yn fodern yma; mae hyn yn mynd i'n helpu i fod yn fodern, ac mae hyn yn mynd i wneud rhai o'r materion yr oedd llawer ohonoch chi'n siarad amdanynt, a chael data—pam fod pobl yn methu cael eu rhyddhau a beth sy'n eu hatal? Rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn. Rydym wedi gwneud llawer iawn o waith gyda llywodraeth leol i nodi'n union pam nad yw pobl yn symud yn y system. Ai oherwydd nad yw eu meddyginiaethau wedi cyrraedd? Ai oherwydd nad oes ganddynt gludiant adref? Ai am nad oes neb i ofalu amdanynt pan fyddant yn cyrraedd adref? Felly, yr holl bethau hynny, rydym wedi dadansoddi'r cyfan ac rydym yn ei godio ac rydym yn sicrhau ein bod yn gwybod pam fod pobl yn methu cael eu rhyddhau o'r ysbyty.

Weinidog, mae angen i chi ddod i ben yn awr.

Diolch. Rhun, fe wnaethoch chi ofyn am welyau ysbytai. Wel, mae gennym gryn dipyn yn fwy o welyau ysbyty yng Nghymru, yn ôl Ymddiriedolaeth Nuffield, nag sydd ganddynt yn Lloegr. Mae 270 o welyau i bob 100,000 yng Nghymru; 170 gwely i bob 100,000 yn Lloegr. Ond rydym yn awyddus i sicrhau ein bod yn bwrw iddi gydag ailalluogi fel y nodoch chi. Mae'n ymwneud â mwy na gwelyau ysbyty, mae'n ymwneud â sut y mae eu cael allan o welyau ysbyty ac i'r gymuned.

Nawr, mae gennym adroddiad gan y grŵp arbenigol ar ofal, ac mae hwnnw'n mynd i gael ei gyhoeddi'n fuan. Rwy'n credu ei bod yn werth dweud, mae'n debyg, beth bynnag oedd yr uchelgeisiau, y gallem gael ein cyfyngu gan ein cyfyngiadau ariannol yn y dyfodol. Felly, mae'n rhaid inni ddeall hynny, beth bynnag oedd y sefyllfa cyn yr haf, mae wedi newid yn sylweddol. Mae fy nghyd-Aelod Julie Morgan wedi bod yn gweithio'n galed iawn ar hyn hefyd. Rwy'n meddwl bod hynny'n ddigon gennyf fi, Gadeirydd. 

Bûm yn hael iawn, Weinidog.

Diolch yn fawr iawn.

Galwaf ar Russell George, Cadeirydd y pwyllgor, i ymateb i'r ddadl. 

Diolch. A gaf fi ddiolch i'r holl Aelodau am gymryd rhan yn y ddadl hon y prynhawn yma, a diolch yn arbennig—rwy'n credu i Gareth Davies wneud pwynt yn ei gyfraniad o ddiolch i'r tîm clercio a'r tîm ymchwil ehangach sy'n cefnogi gwaith ein pwyllgor, felly hoffwn gofnodi hynny gennyf fi hefyd.

Rwy'n credu mai Rhun a Sarah a ddywedodd fod angen gwelyau cam-i-lawr, a gwnaeth Sarah, rwy'n credu, y pwynt fod angen dyrannu arian ar gyfer gwelyau cam-i-lawr yn deg ar draws y byrddau iechyd. Cyfeiriodd y Gweinidog at hynny yn ei chyfraniad, ac rwy'n croesawu peth o'r cyfraniad a wnaeth y Gweinidog ar adeiladu mwy o gapasiti cymunedol. Hefyd, credaf i Rhun yn ei sylwadau agoriadol, sôn am bwysigrwydd ystyried llif cleifion. Rwy'n credu bod angen inni edrych arno yn ei gyfanrwydd, ac archwilio ble mae'r rhwystrau, a chael gwared ar, a mynd i'r afael â rhai o'r rhwystrau hynny wrth gwrs.

Soniodd Joyce yn ei chyfraniad pam fod y pwyllgor efallai wedi canolbwyntio ar ryddhau cleifion o'r ysbyty. Cawsom dipyn o drafodaeth am hyn yn y pwyllgor: materion hirsefydlog, capasiti gofal cymdeithasol, integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol, yr argyfwng yr ydym ynddo gyda'r gweithlu. Ac fe wnaeth Joyce dynnu sylw, wrth gwrs, at drafferthion gofalwyr di-dâl hefyd, a rhai o'r heriau sy'n eu hwynebu yn awr. Fe wnaeth Joyce hefyd nodi bod angen inni wybod mwy ynglŷn â pham fod pobl yn gadael y proffesiwn gofal cymdeithasol. Rwy'n meddwl ein bod yn gwybod hynny i ryw raddau, ond rwy'n meddwl bod mwy y gallwn ei wneud i ddeall pam fod hynny'n digwydd.

Soniodd llawer o'r Aelodau am y gwelyau hynny—. Soniais yn fy sylwadau agoriadol am yr ambiwlansys sy'n ciwio y tu allan i ysbytai. Rwy'n credu mai Huw a soniodd—ac roedd yn ymadrodd da—am ambiwlansys yn ciwio fel symptom o lif cleifion. Felly, wrth i mi grybwyll hynny, ac rydym i gyd yn ymwybodol o'r ambiwlansys sy'n aros y tu allan i ysbytai, ni all cleifion a phobl sydd angen y gwelyau fynd i mewn yno, mae yna ochr arall i hyn hefyd, y cyfeiriodd Joyce a Jenny ati, ynglŷn ag iechyd pobl yn dirywio pan fyddant mewn gwelyau ysbyty, a phan fydd angen iddynt fynd adref er lles eu hiechyd eu hunain hefyd, ond o ran rhwystredigaethau pobl yn y gwelyau hynny sy'n methu mynd adref. Soniodd Jenny am un o'i hetholwyr fel enghraifft, ond efallai nad oes gan bob un o'r rheini sgiliau i ddadlau dros gael mynd adref, sef y pwynt a wnaeth Jenny, rwy'n credu.

Fe wnaeth nifer y pwynt hefyd ynglŷn â'r angen i bobl fynd adref cyn gynted â phosibl, ond eto, wrth gwrs, gwyddom fod hyn wedyn yn cysylltu â rhai o'r problemau sydd gennym gyda lefelau staff gofal. Soniodd Gareth, yn bwysig, am y materion sy'n ymwneud â data. Mae hyn yn rhan o'r adroddiad, a rhai o'r materion y gwnaethom argymhellion yn eu cylch. Ond roedd hefyd yn sôn am y cyflog a'r amodau gwaith hefyd. Ond yn bwysig, mae angen inni wneud y proffesiwn yn fwy deniadol, onid oes? A thynnu sylw yn ogystal at y pwysau gwaeth a fydd gennym y gaeaf hwn.

Diolch i Sarah am dynnu sylw, yn gwbl briodol, at y ganmoliaeth i sefydliadau fel y Groes Goch ac Age Concern. Rwy'n credu bod y Gweinidog yn ei hymateb hithau a Huw wedi siarad am y materion cymhleth, a hefyd galwadau cynyddol a disgwyliadau cynyddol hefyd, a bod angen dull system gyfan, y cyfeiriodd Huw a'r Gweinidog ill dau ato. 

O ran ymateb y Gweinidog, soniodd y Gweinidog am yr angen i bobl fynd adref yn gyflym hefyd, ond wrth gwrs, ni all pobl fynd adref os nad yw'r gwasanaethau ar gael i'w cefnogi. Rwy'n croesawu'n fawr, yn enwedig fel Aelod dros etholaeth wledig, y drafodaeth gan y Gweinidog ynghylch cael gwasanaethau mor agos at adref â phosibl. Rwy'n croesawu hynny'n fawr o safbwynt gwledig.

Mae gwir angen recriwtio, ac ymgyrch recriwtio, a soniodd y Gweinidog am hynny yn ei sylwadau i gloi, a'r ymgyrch enfawr sydd y tu ôl i hynny. Ond yr hyn y byddwn i wedi hoffi gwybod ychydig mwy amdano yw pa mor llwyddiannus y bu'r ymgyrch honno, ac a fu'r ymgyrch honno'n effeithiol. Rwy'n meddwl y byddai wedi bod yn dda gwybod ychydig bach mwy am hynny. Ond rwy'n hapus fod y Gweinidog wedi sôn am rai o'r problemau integreiddio y soniais amdanynt ar y dechrau, gyda GDPR a systemau eraill yn gweithio gyda'i gilydd. Yn fy sylwadau agoriadol, soniais am beiriannau ffacs nid yn unig yn dal i gael eu defnyddio ond yn dal i gael eu prynu yn y GIG. Mae'n dda gweld y gwelliannau ar integreiddio systemau'n gwneud cynnydd da, ac yn amlwg fel pwyllgor byddwn yn cadw llygad hynod o agos ar hynny. Diolch yn fawr.

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? Oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Dwi ddim yn clywed gwrthwynebiad. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.