Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Siân Gwenllian.

Eitem 8 yw'r ddadl ar gymorth i gymuned y lluoedd arfog. Dwi'n galw ar y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol i wneud y cynnig. Hannah Blythyn.

Cynnig NDM8118 Lesley Griffiths, Siân Gwenllian, Darren Millar

Cefnogwyd gan Jane Dodds

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn cofio ac yn cydnabod cyfraniad pawb sydd wedi gwasanaethu yn ein Lluoedd Arfog ac sy’n gwasanaethu ynddynt yn awr, yn enwedig y rhai a wnaeth yr aberth eithaf.

2. Yn mynegi ei diolchgarwch i’r Lluoedd Arfog yng Nghymru am eu cyfraniad parhaus i fywyd Cymru.

3. Yn croesawu ac yn talu teyrnged i’r gefnogaeth y mae sefydliadau’r trydydd sector yn ei darparu i’n cymuned Lluoedd Arfog yng Nghymru.

4. Yn nodi ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gyflawni Cyfamod y Lluoedd Arfog drwy ddarparu gwasanaethau a chefnogaeth bwrpasol i’n cymuned Lluoedd Arfog a thrwy gydweithio ac ymgysylltu’n barhaus â rhanddeiliaid.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Llywydd. Mae'r ddadl hon yn disgyn yn yr wythnos sy'n arwain at Sul y Cofio, pan fyddwn ni, unwaith eto, yn oedi yn ein bywydau bob dydd i adlewyrchu a chofio pawb sydd wedi talu'r aberth eithaf mewn gwrthdaro yn y gorffennol. Rydyn ni'n meddwl hefyd am y rhai sydd wedi gwasanaethu dros y blynyddoedd a'r rhai sy'n dal i wasanaethu heddiw, eu teuluoedd a'u ffrindiau.

Mae'r flwyddyn hon yn arbennig o ingol. Mae’r Cofio yn canolbwyntio ar aberthau'r gorffennol a wnaed gan y rhai o'r Deyrnas Unedig a'r Gymanwlad, ond heddiw, rydyn ni’n gweld tywallt gwaed, colled a gofid ofnadwy yn Wcráin. Mae ein calonnau, ein cefnogaeth a'n hundod yn mynd allan i bobl Wcráin, gan gynnwys y rhai sydd wedi gwneud eu cartrefi yma yng Nghymru. Mae'r flwyddyn hon hefyd yn arwyddocaol gan ein bod ni’n cofio deugain mlynedd ers rhyfel Ynysoedd Falkland. Ymhlith colledion llawer rhy niferus y gwrthdaro byr ond creulon hwn, cofiwn am y 32 aelod o’r Gwarchodlu Cymreig a gollodd eu bywydau yn Bluff Cove. Cofiwn am y nifer a glwyfwyd, y trawma a ddioddefwydd a’r bywydau a newidwyd am byth.

Fel sy'n gywir ac yn briodol, bydd Gweinidogion Llywodraeth Cymru yn mynychu digwyddiadau cofio ledled y wlad, fel y bydd nifer o Aelodau'r Senedd. Bu modd i mi nodi dechrau'r cyfnod cofio eleni trwy lansio apêl pabi Lleng Brydeinig Frenhinol y gogledd yn y Fflint. Ychydig ymhellach o gartref, bydd yn anrhydedd arbennig i mi ymuno â'r Gymdeithas Gweddwon Rhyfel yn y Senotaff yn Whitehall ddydd Sadwrn ar gyfer eu gweithred arbennig nhw eu hunain o gofio.

Wrth fynegi ein diolch i'r gwasanaethau arfog ledled Cymru, rydym ni’n gwneud hynny eleni yn sgil cyfnod eithriadol yn ein hanes, gyda marwolaeth Ei Mawrhydi'r Frenhines Elizabeth. Roedd y trefniadau o ran hyn yn dasg lafurus, a gyflawnwyd gyda phroffesiynoldeb enfawr gan y gwasanaethau ar barêd a'r rhai oedd yn gweithio y tu ôl i'r llenni. Mae marwolaeth y Frenhines ac yn gynyddol marwolaeth ei chenhedlaeth hi, yn ychwanegu at y dwyster a deimlwyd yn ystod cyfnod y cofio, oherwydd gyda phob blwyddyn pan fyddwn ni’n ymgynnull i fyfyrio, rydyn ni'n gwneud hynny gyda llai o'r genhedlaeth fwyaf ardderchog honno a frwydrodd ffasgiaeth yn yr ail ryfel byd. Yn wir, mae angladd Ted Edwards yn cael ei gynnal heddiw, y cyn-filwr D-Day olaf, o Wrecsam. Wrth dalu teyrnged i Ted, dywedodd cadeirydd y Lleng Brydeinig yn ardal y gogledd, George Rogers, 'Bydd colled enfawr ar ei ôl gan bawb dan sylw, yn wir fonheddwr anrhydeddus. Ar ran cangen y Lleng Brydeinig Frenhinol yn ardal y gogledd, diolch, Ted, am eich gwasanaeth i'ch gwlad.'

Rydyn ni wedi mynegi ein diolch yn y gorffennol yma am y gefnogaeth a ddarparodd ein lluoedd arfog i weithrediadau COVID mewn cymunedau ledled y wlad. Eleni, er hynny, gwelwyd y gwasanaethau arfog yn dychwelyd i hyfforddiant mwy cyffredin a gweithgarwch gweithredol. Fel rhan o hyn, cefais y pleser o weld Brigâd 160 (Cymreig) yn ailddechrau cyflwyno Ymarfer Patrol Cambria y mis diwethaf. Gwelais sut mae milwyr rheolaidd a milwyr wrth gefn yn gweithio gyda'i gilydd i ddarparu prawf anodd o sgiliau patrolio sy'n rhoi Cymru ar y map rhyngwladol. Dysgais hefyd am sut mae'r fyddin yn gweithio gyda lluoedd cadetiaid ledled Cymru, gan gefnogi hyfforddiant diogel a darparu cyfleoedd i bobl ifanc.

Mae fy ymweliadau diweddar hefyd wedi cynnwys nifer o grwpiau o gyn-filwyr, ac mae'r ddadl hon yn rhoi cyfle amserol i dynnu sylw at y gwaith mae Fighting With Pride, elusen cyn-filwyr LGBTQ+, yn ei wneud i annog cyfranogiad yn yr adolygiad annibynnol o'r gwaharddiad hoyw cyn 2000 yn y lluoedd arfog. Trwy gwrdd â chyn-filwyr Fighting With Pride, cefais fy nghyffwrdd gan eu straeon cyffredin am fywydau cudd, gyrfaoedd wedi'u difetha a'u hetifeddiaeth sy'n parhau hyd yn oed nawr. Er nad oes modd tanbrisio'r difrod a wnaed, mae'r loes a'r niwed yn byw ymlaen i lawer. Dyma gyfle tuag at unioni cam hanesyddol. Daw cyfnod casglu tystiolaeth yr adolygiad i ben ddiwedd y mis hwn ar 1 Rhagfyr, a byddwn yn annog unrhyw un gafodd eu heffeithio i fanteisio ar y cyfle i gyflwyno tystiolaeth. Cwrddais â Ruth Birch o Fighting With Pride yng ngŵyl y cofio nos Sadwrn, ac rwy'n credu bod pryder wedi bod am gofnodion yn cael eu dinistrio neu eu colli gan y Weinyddiaeth Amddiffyn, ac roedd hi wir eisiau i mi roi'r neges honno heddiw y gallwch chi gymryd rhan yn yr adolygiad, beth bynnag, ac annog cymaint o bobl â phosib i wneud hynny.

Rydym ni’n parhau i gydweithio mewn partneriaeth i gefnogi ein lluoedd arfog a'n cymuned cyn-filwyr. Mae Llywodraeth Cymru yn cyfarfod yn rheolaidd gyda phenaethiaid y tri gwasanaeth arfog yng Nghymru, ac rwy'n edrych ymlaen at ddarparu sesiwn friffio i gydweithwyr gweinidogol yn ddiweddarach yn y mis. Yn yr un modd, rydym ni’n parhau i fod yn ymrwymedig i gryfder y cydweithio drwy ein grŵp arbenigol lluoedd arfog, wnaeth gyfarfod yn fwyaf diweddar fis diwethaf. A hefyd, mae'r cysylltiad mae fy nghydweithiwr Darren Millar yn ei ddarparu i'r grŵp trawsbleidiol ar y lluoedd arfog a chadetiaid, sy'n un cadarnhaol, ac rwy'n siŵr y bydd Aelodau yn dymuno nodi hynny.

Mae ein hadroddiad blynyddol ar gyflawni'r cyfamod a gyhoeddwyd ar 28 Hydref yn rhoi crynodeb o weithgaredd tua diwedd mis Mawrth eleni, er nad yw amser wedi sefyll yn ei unfan ers hynny, ac mae cynnydd yn parhau i gael ei wneud. Mae'r adroddiad yn dangos yr ystod o feysydd lle mae'r ddarpariaeth o gyfamod y lluoedd arfog yn ddibynnol ar weithredu gan Lywodraeth Cymru. Mae'r cynnydd a wnaed ers ein dadl lluoedd arfog diwethaf yn y Senedd yn cynnwys buddsoddiad parhaus yn GIG Cymru i Gyn-filwyr, sydd bellach yn gyfanswm o £920,000 y flwyddyn, yn dilyn y cynnydd o £235,000 a ddarparwyd y llynedd. Mae hyn wedi caniatáu i'r gwasanaeth gynnal y ddarpariaeth o therapi ledled Cymru, gan gefnogi cyn-filwyr pan fyddan nhw ei angen. Rydym ni hefyd wedi ymrwymo i barhau i ariannu rhaglen plant mewn addysg y gwasanaeth, ac rydym ni wedi bod yn cefnogi gweithdai ar atal hunanladdiad a chyflwyno hyfforddiant cymorth cyntaf iechyd meddwl. Yn fwyaf diweddar, rydyn ni wedi ariannu astudiaeth i brofiad menywod sy'n gyn-filwyr ledled Cymru, yn ogystal â chefnogi a chyflwyno digwyddiadau cyflogaeth, gan gynnwys paratoadau ar gyfer ein ffair gyflogaeth i gyn-filwyr yn 2022 yr wythnos nesaf.

Mae ein swyddogion cyswllt lluoedd arfog yn allweddol wrth gynnal momentwm ar gyfamod y lluoedd arfog. Bydd eleni'n cyflwyno her ychwanegol, gan ein bod yn rhagweld dyletswydd dyladwy yn dod i rym yn fuan iawn. Bydd gweithio i helpu awdurdodau lleol, byrddau iechyd, ysgolion a sefydliadau eraill trwy'r newid hwn yn allweddol eleni, gan adeiladu ar eu gwaith cydnabyddedig eang mewn cymunedau ledled Cymru. Dyna pam mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i barhau i ariannu ein swyddogion cyswllt lluoedd arfog.

Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf hefyd mae'r comisiynydd cyn-filwyr ar gyfer Cymru wedi cael ei benodi. Mae'r Cyrnol James Phillips yn dal yn gymharol gynnar yn ei benodiad, ond rwyf wedi ei gyfarfod ar sawl achlysur yn barod, ac wedi bod yn falch o'i groesawu i grŵp arbenigol y lluoedd arfog. Mae James wedi bod yn cynnal yr hyn rwy'n credu sy'n cael ei alw'n baratoi cudd-wybodaeth ar faes y gad, gan ymgyfarwyddo â'r materion yng Nghymru a sut mae'n ffitio i'r gofod cyn-filwr. Mae hyn wedi cynnwys cyfarfodydd gyda mi a Gweinidogion eraill, ac rydym ni’n edrych ymlaen at berthynas bositif a threiddgar wrth iddo weithio ochr yn ochr â Llywodraeth Cymru ar ran cyn-filwyr yma yng Nghymru.

Wrth gloi, rwyf am gofnodi ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ddarparu cefnogaeth barhaus i gymuned rydym ni i gyd mor ddyledus iddi, i fynegi ein diolch i'n cymuned lluoedd arfog—rheolaidd, wrth gefn, cyn-filwyr, cadetiaid, eu teuluoedd a'r elusennau a'r grwpiau ymroddedig sy'n eu cefnogi. Diolch. Heddiw, yr wythnos hon a thrwy gydol y flwyddyn, rydym ni’n adlewyrchu ac yn cydnabod gwasanaeth ac aberth y gorffennol. Yn angof ni chânt fod.

Rwyf wedi dethol y gwelliant i'r cynnig, a dwi'n galw Peredur Owen Griffiths i gynnig y gwelliant, yn enw Siân Gwenllian.

Gwelliant 1—Siân Gwenllian

Ychwanegu pwyntiau newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn cefnogi'r angen i ymdrechu i gael datrysiad heddychlon i bob gwrthdaro a rhoi terfyn ar ryfel. 

Yn cofio pawb sydd wedi colli eu bywydau mewn rhyfeloedd a gwrthdaro, gan gynnwys anafusion sifil.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Diolch. A gaf i gynnig y gwelliant yn enw Siân?

Mae'n bleser cael y cyfle i gymryd rhan yn y ddadl hon eto a hyrwyddo achos cyn-filwyr yng Nghymru. Mae'n achos sydd, er gwaethaf y gwelliannau mewn hawliau a gwasanaethau i gyn-filwyr yn ystod y blynyddoedd diwethaf, angen hyrwyddwr o hyd. Mae'r argyfwng tai sy'n bodoli yng Nghymru yn effeithio'n anghymesur ar gymuned ein lluoedd arfog. Mae ymchwil gan y Lleng Brydeinig Frenhinol wedi canfod bod oedolion o oedran gweithio yn y gymuned gyn-filwr yn fwy tebygol o fod yn sâl neu'n anabl nag oedolion eraill yn y DU. Mae hyn yn golygu bod rhestrau aros am dai cymdeithasol sydd eisoes yn hir yn cael eu gwneud hyd yn oed yn hirach pan fo angen tai hygyrch. Amlygwyd y mater hwn gan ITV News, a adroddodd ar gyn-filwr y fyddin, Tom Weaver o Ben-y-bont ar Ogwr, y bu'n rhaid iddo aros degawd am eiddo cwbl hygyrch i fod ar gael.

Bydd yr argyfwng costau byw hefyd yn effeithio'n anghymesur ar gymuned y lluoedd arfog. Ar gyfartaledd, mae aelwydydd anabl yn wynebu costau ychwanegol o tua £584 y mis—ffigwr a fydd ond yn gwaethygu gyda chostau ynni sy’n cynyddu a chwyddiant cynyddol. Pan fyddwch yn ychwanegu y cyfraddau uchel o broblemau iechyd meddwl a'r defnydd o sylweddau ymhlith cyn-filwyr, mae angen clir i ofalu am ein cyn-bersonél y gwasanaeth arfog.

Mae angen clir hefyd i ddysgu o gamgymeriadau'r gorffennol ac osgoi rhoi personél y gwasanaeth arfog mewn perygl o niwed mewn gwrthdaro diangen. Mae'r rhyfel byd cyntaf yn cael ei ystyried i raddau helaeth gan haneswyr fel rhywbeth diangen—allwn i ddim dweud hynny—fel gwrthdaro diangen. Roedd y pris a dalwyd gan gymunedau ar hyd a lled Cymru yn wirioneddol drwm. Arweiniodd y gwrthdaro at Ddiwrnod y Cofio, ac mae tôn gwrth-ryfel prudd yn cael ei bortreadu gan y llyfr clasurol All Quiet on the Western Front. Mae'r addasiad ffilm diweddar o'r llyfr hwn wedi cael ei ategu am ei bortread realistig o greulondeb rhyfel, ond yn anochel mae diffyg deunydd ffynhonnell. Wedi'i ysgrifennu gan y nofelydd Almaenig Erich Maria Remarque, a gafodd ei gonsgriptio i'r rhyfel yn 18 mlwydd oed, mae'n dal i fod y llyfr gwrth-ryfel eithaf. Byddai’n gwneud lles i rai o'r arweinwyr clecio cleddyfau ledled y byd ddarllen a deall y neges ddigyfaddawd a phybyr. Fel yr ysgrifennodd Erich ei hun:

'Nid yw'r llyfr hwn i fod yn gyhuddiad nac yn gyfaddefiad, ac yn sicr nid yw'n antur, am nad yw marwolaeth yn antur i'r rhai sy'n sefyll wyneb yn wyneb ag ef. Yn syml, bydd yn ceisio adrodd am genhedlaeth o ddynion a gafodd, er ei bod yn bosib eu bod wedi dianc rhag pelenni, eu dinistrio gan y rhyfel.'

Dylai'r dyfyniadau hyn adleisio drwy hanes fel rhybudd i bob cenhedlaeth newydd am ryfel. Dyma pam rwy'n eich annog chi i gyd i gefnogi ein gwelliant i ymdrechu i gael datrysiadau heddychlon i wrthdaro.

Yn anffodus, torrwyd yr addewid 'byth eto' a ddilynodd y rhyfel byd cyntaf ar ôl dim ond dau ddegawd gan ddyfodiad rhyfel byd arall, a laddodd fwy o bobl a gweld gwawr terfysg newydd, y bom atomig. Yr un ymyl arian a ddaeth i'r amlwg o wrthdaro gwaedlyd yr ail ryfel byd oedd yr awydd i greu cymdeithas newydd yn y DU. Fe wnaeth y milwyr hynny oedd yn dychwelyd a'u teuluoedd, gan gynnwys fy mam-gu a'm tad-cu, roi eu hunain yn gyntaf ac ethol Llywodraeth sosialaidd uchelgeisiol oedd yn addo rhoi'r rhai wedi'u hesgeuluso, y rhai wedi’u niweidio a'r tlotaf yn gyntaf. Arweiniodd yr uchelgais yma at greu'r GIG, ailadeiladu'r economi a rhaglen adeiladu tai torfol oedd yn gwbl hanfodol.

Nid ydym wedi dioddef gwrthdaro byd-eang yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ond, wrth gwrs, mae yna wrthdaro o hyd yn digwydd yn fyd-eang ar hyn o bryd. Daw'r rhain yn ogystal â brwydr fyd-eang yn erbyn COVID a achosodd sioc enfawr i'n gwasanaethau iechyd, yr economi a'n cymdeithas gyfan. Yn 1945, creodd diwedd yr ail ryfel byd gyfle i Lywodraeth sosialaidd flaengar, uchelgeisiol weithredu; efallai y gall pandemig COVID roi cyfle i Lywodraeth Cymru ddod o hyd i rywfaint o uchelgais i ailosod ac ailadeiladu er mwyn darparu gwasanaethau gwell i'r bobl sydd eu hangen fwyaf.

Nid yw'r status quo yn gweithio i lawer, gan gynnwys cyn-filwyr. Dylem fanteisio ar y cyfle i gryfhau gwasanaethau cyhoeddus a gwella bywydau'r mwyafrif, nid yr elît breintiedig. Mae angen uchelgais, gydag ewyllys i weithredu newid, i warchod ein rhai mwyaf agored i niwed ac i ymdrechu i sicrhau dyfodol mwy heddychlon a llewyrchus. Diolch yn fawr. 

Tri chant a thri deg tri o flynyddoedd ar ôl ffurfio'r catrodau cyntaf a fyddai'n dod y Cymry Brenhinol yn ddiweddarach, rydym ni’n cymeradwyo'r cynnig hwn a chynnwys y gwelliant arfaethedig. Yn 2022, mae'r Lleng Brydeinig Frenhinol, mewn gwirionedd, yn cofio ac yn coffáu gwasanaeth milwrol a sifil. Fel y dywedant,

'anaml iawn mae'r weithred o amddiffyn a diogelu rhyddid democrataidd y genedl a'r ffordd o fyw heb gost i'r rhai sy'n gwasanaethu. Mae anaf corfforol, meddyliol neu emosiynol neu drawma; absenoldeb amser gyda'r teulu; neu'r pwysau a'r peryglon sy'n dod o wasanaethu, yn tynnu sylw at pam mae cofio gwasanaeth mor bwysig.'

Rydym ni hefyd yn diolch i aelodau gweithgar o'r lluoedd arfog am eu gwaith hanfodol wrth gynorthwyo'r gwasanaethau brys yng Nghymru yn ystod y pandemig.

Fel y clywsom, mae 2022 yn 40 mlynedd ers gwrthdaro'r Ynysoedd Falkland, y gweithredu milwrol cyntaf ers yr ail ryfel byd a ddefnyddiodd bob elfen o'r lluoedd arfog, gyda 255 o bersonél Prydain yn colli eu bywydau. Fel y clywsom, collodd y Gwarchodlu Cymreig fwy nag unrhyw uned arall—33 o filwyr a llawer o anafiadau, ar fwrdd yr RFA Sir Galahad yn bennaf pan ymosodwyd arni gan awyrennau'r Ariannin.

Mae bron i 18 mlynedd ers i mi godi'r angen am y tro cyntaf i gyn-bersonél oedd wedi profi trawma gael mynediad at ofal iechyd meddwl a chael triniaeth â blaenoriaeth, ar ôl cwrdd â chyn-bersonél y gwasanaeth gyda phroblemau iechyd meddwl oedd yn gysylltiedig â gwasanaeth, gan gynnwys anhwylder straen wedi trawma, yn Nhŷ Gwyn yn Llandudno, bryd hynny yr unig ganolfan seibiant preswyl i gyn-aelodau o'r lluoedd yn y DU, yr oedd ei wasanaeth wedi amrywio o enciliad Dunkirk i Ynysoedd Falkland. Er hyn, caniatawyd ei chau heb unrhyw ddarpariaeth arall yn cael ei rhoi ar waith.

Yn y pen draw, fe wnaeth Llywodraeth Cymru lansio GIG Cymru i Gyn-filwyr, gan ddarparu asesiad di-breswyl i gyn-filwyr sy'n byw yng Nghymru a thriniaeth seicolegol ar gyfer problemau iechyd meddwl, gan gynnwys Anhwylder Straen Wedi Trawma. Fel mae GIG Cymru i Gyn-filwyr wedi dweud wrtha'i, maen nhw'n ddiolchgar am eu cyllid rheolaidd ychwanegol, yr oedden ni, wrth gwrs, wedi bod yn galw amdano. Maen nhw’n dweud wrtha’ i fodd bynnag, fod angen mentor cymheiriaid ym mhob bwrdd iechyd lleol, ac rwy'n gobeithio y bydd y Dirprwy Weinidog yn ymrwymo i gyllid ychwanegol fel y gellir gweithredu hyn.

Arweiniais ddadl fer yma ym mis Ionawr 2008—mewn gwirionedd ar ôl siarad yn y lleng yn y Fflint ar yr un pwnc—yn cefnogi ymgyrch Anrhydeddu'r Cyfamod y Lleng Brydeinig Frenhinol, gan ddod i'r casgliad bod 'rhaid ymladd hyn nes ei fod wedi'i ennill', a chroesawu cyhoeddi cyfamod lluoedd arfog y DU ym mis Mai 2011. Llofnododd Llywodraeth Cymru a phob awdurdod lleol yng Nghymru y cyfamod gan addo i weithio gyda sefydliadau partner i gynnal ei egwyddorion, fel y mae byrddau iechyd, yr heddlu a busnesau wedi’i wneud ers hynny. Mae adroddiad cyfamod lluoedd arfog Llywodraeth Cymru ym mis Hydref yn diolch i'r lluoedd arfog am eu cefnogaeth yn ystod y pandemig ac yn edrych tua'r dyfodol, gan gynnwys rôl y lluoedd arfog wrth gefnogi Wcráin trwy hyfforddiant a deunyddiau. Mae Deddf Lluoedd Arfog y DU 2021 fis Rhagfyr diwethaf yn ymgorffori cyfamod y lluoedd arfog yn y gyfraith am y tro cyntaf i helpu i atal personél y lluoedd arfog a chyn-filwyr rhag bod dan anfantais wrth gael mynediad at wasanaethau hanfodol fel gofal iechyd, addysg a thai. Mae 'Adroddiad Blynyddol Cyfamod y Lluoedd Arfog a Chyn-filwyr 2021' y DU, a gyhoeddwyd fis Rhagfyr diwethaf, hefyd yn ymdrin â chamau a gymerir gan Lywodraeth y DU a'r Llywodraethau datganoledig. Mae'r Lleng Brydeinig Frenhinol wedi bod yn gefnogwr swyddog cyswllt y lluoedd arfog neu swyddi AFLO yng Nghymru ers amser maith, ac yn deall bod gan Lywodraeth Cymru'r bwriad i barhau i ariannu'r swyddi hyn ledled Cymru, fel y clywsom. Fodd bynnag, maen nhw’n annog Llywodraeth Cymru i ymrwymo i ariannu'r swyddi hyn ar gyfer y tymor hir, fel y gall y sector fod â mwy o sicrwydd a gall yr AFLOs barhau i ddarparu'r lefel o gefnogaeth sy'n cael ei darparu ar hyn o bryd i gymuned y lluoedd arfog yng Nghymru.

Y llynedd, cyhoeddodd y lleng eu maniffesto Cymru, gydag argymhellion i Lywodraeth Cymru wella bywydau cymuned y lluoedd arfog yng Nghymru, ac rwy'n galw ar Lywodraeth Cymru i ymateb i'w galwadau yn eu maniffesto, er enghraifft i sicrhau bod cyn-filwyr sydd wedi eu hanafu yn gallu cael mynediad cyson at driniaeth poen gronig, i ehangu'r angen am dai blaenoriaeth, ac i ddiweddaru fframwaith triniaeth camddefnyddio sylweddau cyn-filwyr a darparu gwell cefnogaeth i gyn-filwyr sydd â phroblemau camddefnyddio sylweddau.

Rydym ni’n croesawu buddsoddiad £320 miliwn Llywodraeth y DU yn ystad y lluoedd arfog yng Nghymru, gan gynnwys cwmni wrth gefn newydd o'r Cymry Brenhinol ym marics Hightown Wrecsam, a chadw barics Aberhonddu. Yn olaf, ar ôl cynnal y digwyddiad lansio yn dathlu lansiad y Gwobrau Cyn-filwyr Cenedlaethol cyntaf i Gymru yma yn 2019, byddaf yn gorffen trwy ddweud ei bod yn wych derbyn y wybodaeth ddiweddaraf am y gwobrau gan eu sylfaenydd, Sean Molino, yn ystod sesiwn friffio blynyddol diweddar y Lluoedd Wrth Gefn a Chadetiaid Cymru yn HMS Cambria ym Mae Caerdydd, sy’n dathlu cyflawniadau gwych cymaint o gyn-bersonél y lluoedd arfog. Diolch yn fawr.

Rwy'n ddiolchgar i chi, Llywydd, ac ar gychwyn y cyfraniad hwn hoffwn ddatgan buddiant, gan fy mod wedi ymuno â bwrdd Cymdeithas y Lluoedd Wrth Gefn a'r Cadetiaid dros Gymru yn ddiweddar.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am agor y ddadl hon, ac yn ddiolchgar iddi hefyd am ein hatgoffa, pan fyddwn yn trafod ac yn myfyrio ar y materion hyn ym mis Tachwedd, ein bod yn myfyrio ar yr aberth a wnaed, gan gynnal ein rhyddid a'n ffordd o fyw, ond rydym hefyd yn ymwybodol ein bod ni, y mis Tachwedd yma, hefyd yn cwrdd ar adeg pan fo rhyfel yn Ewrop. Rwy'n credu ei fod yn rhywbeth lle mae angen i ni i gyd ddod at ein gilydd i nid yn unig gefnogi pobl Wcráin yn eu brwydr heddiw, ond hefyd i adlewyrchu ein bod wedi rhoi'r strwythurau ar waith a cholofnau heddwch yn Ewrop dros y 70 mlynedd diwethaf, a, phan fyddwn yn ceisio tynnu'r colofnau hynny, rydym ni'n colli mwy nag y gallwn ni fyth ei ennill.

Mae'r adlewyrchiad rydym ni'n ei wneud ym mis Tachwedd yn rhywbeth sy'n agos iawn at galonnau cymunedau ein gwlad, ac mae'n dangos bod mwy o rym mewn distawrwydd nag mewn bron unrhyw araith. Mae plygu'r pen gyda'n gilydd a'r cyd-dawelwch yn talu teyrnged i holl aberth y dynion a'r merched a wasanaethodd ar hyd y blynyddoedd. Mae cymunedau'n ymgynnull ym mhob rhan o'r wlad hon am eiliad mewn blwyddyn brysur neu ddiwrnod prysur, ac maen nhw'n cymryd yr amser hwnnw i ddweud 'diolch' i bawb sydd wedi talu'r aberth eithaf, ond hefyd pawb sydd wedi cymryd rhan yn y frwydr i gynnal ein rhyddid a'n ffyrdd o fyw.

Eleni, Llywydd, fel ein hatgoffwyd gan y Gweinidog, buom yn cofio aberth y rhai fu farw yn Ynysoedd Falkland, a chymeron ni amser i feddwl amdano ac i gofio'r gwrthdaro a ddigwyddodd yno 40 mlynedd yn ôl. Rwy'n ddiolchgar i Lywodraeth Cymru, ac rwy'n credu bod pob un ohonom ni, am y ffordd y gwnaethon nhw arwain coffáu'r digwyddiadau hynny yma yng Nghymru, a chydlynu digwyddiadau yng Nghymru i sicrhau bod pobl ar draws y wlad hon yn gallu cofio'r aberth hwnnw, ac yn enwedig, wrth gwrs, colledion y Gwarchodlu Cymreig, ac mae'n rhywbeth sy'n aros gyda phob un ohonom sy'n cofio'r gwrthdaro hwnnw.

Ond byddwn ninnau hefyd, Llywydd, yn cofio colli Ei Mawrhydi'r Frenhines. Trwy gydol ein bywydau i gyd, arweiniodd Ei Mawrhydi'r Frenhines ni wrth gofio, ac er yn y blynyddoedd diwethaf doedd hi ddim yn gallu gosod y dorch yn Llundain, yn Whitehall, roedd ei phresenoldeb yno yn ein hatgoffa'n gyson o'r genhedlaeth honno. A, Gweinidog, rwy'n myfyrio ar sut rydym ni'n colli'r genhedlaeth a frwydrodd yn yr Ail Ryfel Byd, rydym ni'n colli'r bobl sy'n dyst i'r aberth a'r frwydr yn erbyn Natsïaeth a ffasgiaeth, y frwydr i ryddhau ein cyfandir o'r anfadrwydd hynny 70 ac 80 mlynedd yn ôl. Rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn adlewyrchu hefyd sut y gallwn ni nawr ofalu am y cyn-filwyr hynny wrth iddyn nhw agosáu at gyfnos eu bywydau. Gadewch i ni sicrhau nad oes yr un cyn-filwr o'r Ail Ryfel Byd yn y wlad hon sy'n mynd heb y gofal a'r driniaeth y bydd ei angen arnyn nhw yn y blynyddoedd hyn.

Rwy'n ddiolchgar i chi, Gweinidog, hefyd am eich cadarnhad y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi swyddogion cyswllt y lluoedd arfog. Fe'u cyflwynwyd, wrth gwrs, i ddod â gwasanaethau at ei gilydd ac i sicrhau bod ein holl wasanaethau, waeth pa ran o'r sector cyhoeddus y maent wedi'u lleoli ynddi, yn gallu deall a darparu ar gyfer anghenion cymuned y lluoedd arfog, a chymuned y lluoedd arfog yn ei chyfanrwydd. Gobeithio fod y swyddogion cyswllt wedi llwyddo i wneud hynny, a gobeithio bod y cyfraniad y gallwn ni barhau i'w wneud i gefnogi eu gwaith yn rhywbeth fydd yn dwyn ffrwyth gyda threigl y blynyddoedd.

Wrth gloi, Llywydd, hoffwn hefyd ddweud wrth Lywodraeth Cymru, wrth gefnogi gwaith y lluoedd arfog a myfyrio ar yr aberth a wnaed, ei bod hefyd yn bwysig sicrhau ein bod yn parhau i gefnogi ein diwydiannau amddiffyn hefyd. Ni allwch warantu ein rhyddid heb y diwydiannau a heb y gallu i gefnogi ein lluoedd arfog, ac mae'n bwysig bod ein diwydiannau amddiffyn yn cael eu cefnogi hefyd. Ein diwydiannau amddiffyn sy'n rhoi'r modd i ni amddiffyn ein gwlad. Ein diwydiannau amddiffyn sy'n ein galluogi i ddiogelu pobl Wcráin. Ein diwydiannau amddiffyn sy'n sicrhau bod gennym y gallu yma heddiw yng Nghymru a'r Deyrnas Unedig i sicrhau bod ein rhyddid, aberth y gorffennol, yn rhyddid y bydd ein plant a'n wyrion yn parhau i'w fwynhau yn y dyfodol. Diolch yn fawr iawn.

A gaf i ddiolch hefyd i'r Gweinidog am gyflwyno'r ddadl hon heddiw? Mae'n fraint gweithio ochr yn ochr â hi a swyddogion Llywodraeth Cymru, a'r sefydliadau eraill sy'n cael eu cynrychioli ar grŵp arbenigol y lluoedd arfog. Ac mae'n fraint hefyd cael cadeirio'r grŵp trawsbleidiol ar y lluoedd arfog a'r cadetiaid yma yn y Senedd. Mae angen i mi hefyd ddweud ar goedd bod yn rhaid i mi ddatgan fy mod hefyd yn aelod o fwrdd Cymdeithas y Lluoedd Wrth Gefn a'r Cadetiaid dros Gymru, yn yr amser sydd gennyf i draddodi'r araith fer hon.

Fel llawer yn y Siambr hon, byddaf yn gosod torch ger cofeb leol yn fy etholaeth ddydd Sul, gan gofio'r rhai sydd wedi talu'r aberth eithaf, ac yn wir y rhai a oroesodd ryfeloedd ond a dalodd bris mawr iawn o hyd, a'u teuluoedd, yn y cymunedau yr wyf yn eu cynrychioli'r penwythnos hwn. Ac rydym ni i gyd yn falch iawn, on'd ydym ni, yn y Siambr hon i gefnogi ein lluoedd arfog oherwydd rydym ni'n gwybod eu bod nhw'n rhan mor bwysig o'r cymunedau lleol rydym ni'n eu cynrychioli. O'r Fali, i Aberhonddu, i Gaerdydd, personél sy'n gwasanaethu a'u teuluoedd yw gwead ein cymunedau mewn gwirionedd, ac mae gennym ni Gymry, yn ddynion a merched, sy'n gwasanaethu yn ein lluoedd arfog yn llythrennol ar draws y byd ar unrhyw un adeg.

Gwyddom y bu ein lluoedd arfog yn hanfodol i amddiffyn Wcráin. Er nad ydynt ar lawr gwlad yn Wcráin nac yn hedfan yn yr awyr dros Wcráin neu yn y môr yn union gerllaw Wcráin, maen nhw, ochr yn ochr â'n gwasanaethau cudd-wybodaeth, yn rhan bwysig iawn o baratoi pobl ar gyfer y brwydrau sy'n digwydd ar hyn o bryd yn y genedl honno. Ac, yn wir, roedd y Frigâd 160 (Gymreig) yn cymryd rhan mewn ymarferion, ac roedd y Cymry Brenhinol yn cymryd rhan mewn ymarferion yn Estonia, gyda chynghreiriaid NATO eraill, er mwyn cefnogi cynghrair NATO a sicrhau ei bod mor gryf â phosibl, o ystyried y bygythiadau mwy yr ydym ni bellach yn eu gweld yn y byd, yn anffodus, o ganlyniad i ymddygiad ymosodol Rwsia.

Ac fe hoffwn i dalu teyrnged heddiw, Llywydd, hefyd i'r tri phennaeth sydd gennym ni yma yng Nghymru, sydd yn fy marn i yn gwneud gwaith hollol wych o ymwneud â Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU, ac, yn wir, Aelodau'r Senedd hon: y Brigadydd Jock Fraser, y Môr-filwyr Brenhinol, cadlywydd rhanbarthol llyngesol Cymru; Comodôr yr Awyrlu Adrian Williams, Swyddog Awyr Cymru; a'r Brigadydd Andrew Dawes, sydd wedi bod yn bennaeth ar y fyddin yng Nghymru am y tair blynedd diwethaf ac a fydd yn symud ymlaen yn fuan o'i safle ym Mrigâd 160 (Gymreig) yn Aberhonddu i hinsawdd gynhesach Cyprus, yr wyf yn siŵr ei fod o'n falch iawn yn ei gylch. Mae pob un wedi bod yn gefnogaeth wych i gymuned y lluoedd arfog. Maen nhw wedi gwneud gwaith gwych o ran y ffordd maen nhw wedi ymgysylltu, ac os ydych chi'n meddwl am yr heriau rydym ni wedi'u cael a'u gweld dros y blynyddoedd diwethaf, gyda'r pandemig, gyda'r agenda coffa rydym ni wedi'i gael, ac yna, wrth gwrs, gyda marwolaeth y sofran, rwy'n credu eu bod yn wir wedi camu i'r adwy ac wedi cyflawni eu dyletswyddau mewn ffordd urddasol i bob un ohonom ni yn y Siambr hon ac, yn wir, i bobl Cymru.

Mae'n fendith bod gennym ni grŵp trawsbleidiol gweithredol iawn sydd â chryn ddiddordeb mewn pob math o faterion sy'n ymwneud â chymuned y lluoedd arfog, ac rydym yn falch iawn bod cynnydd  o flwyddyn i flwyddyn o ran cefnogi'r gymuned honno. Roeddem wrth ein boddau yr anrhydeddwyd un o'r pethau y buom yn galw amdano ers tro byd, sef cyflwyno Comisiynydd Cyn-filwyr Cymru, ar ffurf y Cyrnol James Phillips o sir Benfro, a chredaf ei fod wedi dechrau'n ardderchog. Mae wedi cymryd yr holl gamau cywir o ran cyflwyno ei hun i'r gwahanol actorion, os mynnwch chi, ar y llwyfan, ac edrychwn ymlaen at weithio'n agos iawn gydag ef. Mae eisoes wedi bod i gyfarfod o'r grŵp trawsbleidiol a'r grŵp arbenigol, ac mae arnom ni eisiau sicrhau ein bod yn gweithio'n adeiladol gydag ef, gyda'i swyddogaeth bwysig, i sicrhau ein bod yn cyflawni.

Rwyf wrth fy modd, Gweinidog, yn eich clywed yn cadarnhau y bydd swyddogion cyswllt y lluoedd arfog nawr yn cael eu hariannu yn barhaol yma yng Nghymru. Maen nhw'n rhan bwysig iawn o'r seilwaith sydd gyda ni nawr, i gefnogi teulu'r lluoedd arfog yn ehangach. Maen nhw'n gwneud gwaith ardderchog ym mhob cornel o'r wlad, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn bod ganddyn nhw'r sicrwydd swyddi yna maen nhw'n ei haeddu, o ystyried y swyddogaeth bwysig sydd ganddyn nhw. Hoffwn weld llawer mwy o ymgysylltu o rai rhannau o'r sector cyhoeddus wrth gefnogi cymuned ein lluoedd arfog. Rydym ni wedi gweld dechreuad, er enghraifft, y cynllun cyfweliad gwarantedig i'r lluoedd arfog gan Lywodraeth Cymru; hoffwn weld hynny'n treiddio drwy bob rhan o'n sector cyhoeddus, i wneud yn siŵr bod y cyfleoedd hynny ar gyfer cyflogaeth yno i'n cyn-filwr, pan fydd ganddynt y sgiliau, pan fydd ganddynt y profiad sydd ei angen.

Felly, i gloi, hoffwn ddweud 'diolch' wrth bawb sy'n gwasanaethu ac sydd wedi gwasanaethu ar draws y genedl fawr hon yng Nghymru, ac rydym yn eich saliwtio y penwythnos hwn.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am gyflwyno ac arwain y ddadl hon ar ran Llywodraeth Cymru, a hefyd am ei hymrwymiad personol a'i hymrwymiad hirsefydlog i gymuned y lluoedd arfog?

Nid oes mis yn mynd heibio heb inni gael ein hatgoffa o'r hyn yr ydym yn ddyledus i'r rhai sydd wedi gwasanaethu ac sydd yn gwasanaethu yn ein lluoedd arfog ar hyn o bryd. Y gwasanaeth a roddon nhw drwy COVID, y gefnogaeth maen nhw'n ei rhoi pryd bynnag y bydd argyfyngau, ac, wrth gwrs, rydym ni'n cofio bob un flwyddyn am y rhyddid y maen nhw wedi ei sicrhau, ac yn parhau i'w sicrhau. Pan welwn gynnydd ffasgaeth mewn mannau eraill yn y byd a goresgyniad diesgus Wcráin a gweithredoedd anghyfreithlon rhyfel yno, cofiwn y gall y byd fod yn lle hynod o beryglus. Mae'n anochel y bydd yr eiliadau hynny yn ein tynnu at ein hatgofion, i'r holl achlysuron hynny pan alwyd ar luoedd y DU i ddiogelu ein rhyddid ni i gyd. Rhaid cofio na ddychwelodd llawer, bod llawer wedi'u hanafu'n ddrwg, ac, wrth gwrs, yr adeg hon o'r flwyddyn, rydym yn oedi i gofio ac adlewyrchu; rydym ni'n gwisgo pabi, ac yn bwysig iawn rydym ni'n cadw'r hanes yn fyw.

Llywydd, hoffwn fanteisio ar y cyfle yn y ddadl hon y prynhawn yma i gofio pawb o'r rheiny o'm cymuned yn Alun a Glannau Dyfrdwy yn arbennig, a diolch i bawb sy'n gweithio gyda'r Lleng Brydeinig Frenhinol i werthu pabïau, i godi arian, ac i drefnu digwyddiadau cofio a myfyrio. Y penwythnos hwn, ar Ddydd y Cofio a Sul y Cofio, byddaf yn gosod torch fy hun ac yn talu fy nheyrngedau personol fy hun ar draws Alun a Glannau Dyfrdwy, ac rwy'n gwneud hynny fel aelod er anrhydedd balch o Gymdeithas Cymdeithion y Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig, cangen Shotton a Glannau Dyfrdwy.

Llywydd, rwy'n ddiolchgar i aelodau'r lluoedd arfog, yn enwedig y Llynges Frenhinol, yr Awyrlu Brenhinol a byddin y DU, sydd wedi caniatáu imi ac Aelodau eraill Siambr y Senedd hon nid yn unig i ymgysylltu â nhw trwy gyfarfodydd a'r digwyddiadau ymgysylltu amrywiol sydd gennym ni fel grŵp trawsbleidiol, ond yn arbennig drwy dreulio amser gyda ni yn eu cyfleusterau hyfforddi, dim ond rhoi cipolwg bach i ni o'r straen a'r pwysau maen nhw'n eu hwynebu'n feunyddiol i'n diogelu ni i gyd ac i wasanaethu ar ein rhan. Rwy'n talu teyrnged i'r cadeirydd, Darren Millar, a'r is-gadeirydd, Alun Davies, am eu hymrwymiad a'u hymrwymiad parhaus i hynny.

Llywydd, wrth gloi, hoffwn ddiolch i bawb sy'n gwasanaethu, sydd wedi gwasanaethu, ac i'w teuluoedd am ganiatáu iddyn nhw wneud hynny. Mae ein dyled yn fawr iddynt am bopeth. Rwyf hefyd yn talu teyrnged i'r rhai fydd yn mynd ymlaen i wasanaethu, i barhau i warchod ein rhyddid. Ar fachlud haul ac yn y bore ni a'u cofiwn. 

Rwy'n ddiolchgar am y cyfle i gyfrannu at y ddadl hon. Mae gan fy etholaeth yng Ngorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro hanes milwrol balch sy'n dyddio'n ôl dros ganrifoedd. Mae tref Doc Penfro wedi bod yn gartref i'r tri rhan cyfansoddol o'n lluoedd arfog. Am 113 o flynyddoedd, o 1815, bu'n gartref i iard ddociau brenhinol a adeiladodd bum cwch hwylio brenhinol a 263 o longau'r Llynges Frenhinol. Am 120 mlynedd yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg a'r ugeinfed ganrif, roedd hefyd yn dref garsiwn a oedd yn lletya catrodau o bob rhan o'r gwasanaethau, ac am yn agos i 30 mlynedd, yn hanner cyntaf yr ugeinfed ganrif, roedd yn ganolfan i'r Awyrlu, ac, ar un adeg, hi oedd y ganolfan weithredol fwyaf ar gyfer cychod hedfan yn y byd—cartref y Sunderland. Mae fy etholaeth hefyd yn gartref i ardal hyfforddi Castellmartin, un o ddim ond dau faes hyfforddi cerbydau arfog yn y Deyrnas Unedig; maes tanio Pentywyn; ac maes amddiffyn awyr Maenorbŷr—safleoedd hanfodol wrth sicrhau bod ein lluoedd arfog wedi'u hyfforddi i'r safon uchaf ar gyfer yr adeg pan gânt eu galw i wasanaethu.

Gyda phresenoldeb y lluoedd arfog mor gryf, mae fy etholaeth hefyd yn gartref i nifer o gyn-filwyr—cyn-filwyr fel Barry John MBE, sylfaenydd Oriel y VC, sy'n helpu cyn-filwyr a'r rhai yn y gymuned ehangach drwy eu cael i gymryd rhan mewn amrywiaeth o brosiectau celf. Ac fel rydym ni wedi clywed y prynhawn yma, yn gynharach eleni fe wnaethon ni groesawu Cyrnol James Phillips o sir Benfro fel Comisiynydd Cyn-filwyr Cymru, sydd eisoes yn cael effaith gadarnhaol o ran cefnogi ein cymuned o gyn-filwr.

Mae eleni wedi bod yn enghraifft berffaith o'r swyddogaeth bwysig sydd gan ein lluoedd arfog mewn ardaloedd o wrthdaro ledled y byd a hefyd mewn dyletswyddau heddwch a seremonïol gartref: eu swyddogaeth wrth gefnogi a hyfforddi lluoedd Wcrainaidd cyn ac yn dilyn goresgyniad Rwsia, ac rwyf hefyd yn cymeradwyo'r lluoedd arfog am eu proffesiynoldeb ac am eu manwl-gywirdeb wrth weithredu eu dyletswyddau yn y seremoni brudd a ddilynodd farwolaeth y diweddar Frenhines Ei Mawrhydi Elizabeth II.

Rwy'n siŵr bod gan Aelodau eraill, fel fi, berthnasau neu ffrindiau agos sydd wedi gwasanaethu neu'n parhau i wasanaethu. Mae Dydd y Cofio yn rhoi cyfle i ni ddweud diolch: diolch iddyn nhw ac i'r rhai sydd wedi gosod eu bywydau i amddiffyn ein cenedl.

Wrth gloi, byddai'n esgeulus ohonof i beidio â chydnabod y swyddogaeth wych sydd gan y Lleng Brydeinig Frenhinol yn cefnogi personél milwrol y gorffennol a'r presennol a'u teuluoedd. Nid dim ond y coffáu ar Sul y Cofio a gwerthu pabïau, ond hefyd y cymorth y maen nhw'n ei roi i gyn-filwyr, hen ac ifanc, wrth bontio i fywyd sifil. Rydym yn gymdeithas well oherwydd y gwaith anhunanol y mae'r lleng yn ei gyflawni. Fel rhywun sydd â pherthnasau a frwydrodd ar ddwy ochr yr ail ryfel byd, pan osodais fy nhorch babi yn yr etholaeth ddydd Sul, byddaf yn cymryd eiliad breifat i feddwl amdanynt a phawb a fu farw ac a ddioddefodd yn ystod cyfnodau o wrthdaro. Diolch.

Mae arnom ni ddyled anfesuradwy i'r aberth a wnaed gan ein lluoedd arfog a ddiogelodd ein dyfodol ac sy'n parhau i wneud hynny. Yn gwbl briodol, fel y dywedwyd heddiw, rydym yn myfyrio ar y milwyr hynny a'u teuluoedd sy'n brwydro i warchod hawliau pobl Wcráin, ac mae ein meddyliau gyda nhw yn Ewrop hefyd.

Yn y dyddiau cyn Dydd y Cofio cawn y cyfle hwnnw i fyfyrio ar y cyfraniadau enfawr a wnaed gan bersonél ein lluoedd arfog, ac mae'n iawn fod yr anhunanoldeb honno'n cael ei gadw ar gyfer pob cenhedlaeth yn y dyfodol. Fel y dywedodd Mark Isherwood, mae gan Gymru yn arbennig berthynas anhygoel o hir a dwfn â theulu ein lluoedd arfog—mae dros 300 mlynedd wedi bod ers ffurfio'r gatrawd gyntaf ym 1689. Fel y gwyddom ni, datblygodd i fod yn gatrawd y Cymry Brenhinol, gan olygu mai ef yw ein catrawd filwrol hynaf a mwyaf addurnedig. Waeth beth yw'r gwrthdaro neu'r sefyllfa, fel y gwelsom drwy gydol hanes, o'r Rhyfel Byd Cyntaf a'r Ail Ryfel Byd, Ynysoedd Falkland, Irac, Affganistan, ac mewn sawl trychineb naturiol, mae ein dynion a'n merched sy'n gwasanaethu yn y lluoedd arfog bob amser yn ymateb i heriau mwyaf y dydd, a llawer hefyd wedi talu'r aberth eithaf am ein rhyddid.

Yn drist, daw rhai o'r aberthau a wnaed ar gost ofnadwy. Mae gennym ni gyn-filwyr, fel rydym ni wedi clywed yn barod heddiw, sy'n dwyn creithiau corfforol a meddyliol gwasanaeth gweithredol, a byddan nhw bob amser yn ein meddyliau. Mae'n siomedig bod gennym ni gyn-filwyr o hyd sy'n byw gyda'r cythreuliaid hunllefus hyn a ddaw yn sgil anhwylder straen wedi trawma. Ond, yn ffodus, mae sefydliadau, gan gynnwys y lleng Brydeinig a llawer o rai eraill, sy'n darparu cymorth o'r radd flaenaf a chymorth i'r rhai sydd fwyaf mewn angen. Er y sefydliadau hyn, mae yna gyn-filwyr o hyd mewn cymdeithas sydd dal angen cymorth arbenigol. Felly, mae'n ddyletswydd arnom ni fel cynrychiolwyr etholedig i wneud popeth a allwn ni i ddod o hyd i ffyrdd o'u cefnogi. Dyna pam yr wyf yn croesawu'n gynnes ymrwymiad parhaus Llywodraeth Cymru i anrhydeddu cyfamod y lluoedd arfog, lle gwnaed cynnydd sylweddol wrth helpu cymuned ein lluoedd arfog. Rwyf hefyd yn croesawu penodiad Llywodraeth y DU o gomisiynydd cyn-filwyr Cymru, sy'n gweithio i wella cyfleoedd i gyn-filwyr mewn cymdeithas. Rwy'n falch o glywed am ymrwymiad Llywodraeth Cymru i weithio gyda'r comisiynydd.

Ond dylid a rhaid gwneud mwy. Yn ddiweddar, mae grŵp arbenigol y lluoedd arfog wedi rhybuddio bod cyn-filwyr ledled Cymru, ar hyn o bryd, yn profi heriau sylweddol o ran cael mynediad at ofal deintyddol ac orthodonteg, ac ni all hyn fod yn iawn yn yr oes sydd ohoni. Mae problemau hefyd yn parhau o amgylch cynllun gofal plant y Weinyddiaeth Amddiffyn, lle mae angen mwy o ddarparwyr gofal plant digonol i sicrhau effeithiolrwydd y cynllun. Byddai'n dda deall pa gynnydd y mae'r Llywodraeth yn ei wneud i weithio gyda Llywodraeth y DU i gyflawni ymrwymiadau a nodir yn strategaeth deuluol lluoedd arfog y DU. Mae'r rhain yn broblemau y gellir mynd i'r afael â nhw ac y dylid mynd i'r afael â nhw os ydyn ni'n tynnu at ein gilydd ac yn canfod ffordd o wneud hynny.

I gloi, mae ein lluoedd arfog yn aberthu ar ein rhan yn ddi-baid i gadw ein gwlad yn ddiogel, fel y maen nhw bob amser wedi ei wneud. Ein dyletswydd iddyn nhw yn awr yw dangos ein gwerthfawrogiad drwy gydweithio i oresgyn y rhwystrau sy'n wynebu ein cyn-filwyr. Rwy'n cefnogi'r cynnig yn llwyr. Ni ddylem ni fyth anghofio gwersi'r gorffennol. Ni ddylem ni fyth anghofio'r rhai sydd wedi rhoi cymaint am ein rhyddid. Ac fe fyddwn ni'n eu cofio nhw.

Mae'n bleser cymryd rhan yn y ddadl hon heddiw. Wrth i ni nesáu at Ddydd y Cadoediad a Sul y Cofio, mae bob amser yn bwysig adlewyrchu ar y ddyled aruthrol o ddiolchgarwch sydd arnom ni i'n lluoedd arfog. Ni fydd 'diolch' byth yn ddigon i ad-dalu'r rhai a gollodd eu bywydau i sicrhau ein bod ni yn mwynhau'r rhyddid yr ydym ni'n ei wneud heddiw. Mae ffigyrau'n dangos bod 3,230 o bersonél milwrol a sifil wedi'u lleoli yng Nghymru, a dwy ganolfan yn fy rhanbarth fy hun. Mae'r data'n dangos bod tua 140,000 o gyn-filwyr milwrol yn byw yng Nghymru, sef 6 y cant o'r boblogaeth ar gyfartaledd. Gwelsom i gyd y gorau o'n lluoedd arfog eleni yn angladd y diweddar Frenhines. Dros wythnos ymadawiad ac angladd y Frenhines, cafodd bron i 6,000 o aelodau lluoedd arfog y DU eu defnyddio ar ddyletswyddau seremonïol, ac on'd oeddem ni'n falch ohonyn nhw? Roedden nhw'n anhygoel.

Pan oeddwn yn gynghorydd sir, roeddwn yn falch o gael gwasanaethu ar gyngor a ymunodd â chyfamod y lluoedd arfog sydd eisoes wedi cael ei drafod heddiw. Fel hyrwyddwr y lluoedd arfog ar y pryd yng Nghyngor Sir Fynwy, bûm yn gweithio gyda Lisa Rawlings, swyddog cyswllt gwych y lluoedd arfog, sydd wedi gwneud ac sy'n dal i wneud gwaith anhygoel, gan sicrhau bod pob cyngor ar draws fy rhanbarth bellach yn cyrraedd y safon aur ac yn gwneud popeth o fewn eu gallu i gefnogi cyn-filwyr a phlant y lluoedd arfog, gan sicrhau gwasanaethau hanfodol a chonsesiynau fel gostyngiadau cyn-filwyr a gwersi nofio am ddim, a hefyd ein bod yn defnyddio ein cronfa gyfamod i gefnogi prosiectau lleol gwych, yn ogystal â gwneud popeth posibl i gefnogi cyn-filwyr i fyw bywyd mor normal â phosibl, ac yn ogystal â darparu'r cymorth iechyd meddwl sydd ei angen arnynt. Ond fel Senedd, mae'n rhaid i ni ac fe allwn ni wneud llawer mwy ar draws cyfrifoldebau portffolio.

Trwy gydol fy nghyfnod yn y swydd fel hyrwyddwr ar gyfer Cyngor Sir Fynwy, gan gydweithio â phobl fel Lisa Rawlings, gwelais pa mor hanfodol oedd ei gwaith yn yr ardal hon, a gobeithio ein bod yn gwneud popeth o fewn ein gallu i wneud ei swydd hi ac eraill ar draws Cymru'n barhaol. Mae'n gwbl hanfodol wrth symud ymlaen, gan na allwn ni fod mewn sefyllfa lle rydym ni'n dibynnu ar y bobl yma am waith hanfodol, ac eto dydyn nhw ddim yn gwybod a ydyn nhw'n mynd i gael eu cyflogi y flwyddyn ganlynol. Felly, roeddwn i wrth fy modd pan ddywedodd y Dirprwy Weinidog heddiw y byddai arian yn parhau ar gyfer y swyddi hynny, sy'n hanfodol yng Nghymru. Mae'r swyddogion cyswllt wedi bod yn ganolog yn creu'r mentrau llwyddiannus rydym ni nawr yn eu gweld ledled Cymru. Mae'r ganolfan gyn-filwyr yng Nghaerffili, sy'n cael ei redeg gan Kelly Farr a Lisa Rawlings, yn dystiolaeth o ganlyniadau cadarnhaol, ac mae'n wir yn cynnig gwasanaeth cynhwysfawr i cyn-filwyr; yn yr un modd yng Nghasnewydd, Mynwy ac mewn ardaloedd eraill yng Nghymru. Maen nhw'n enghreifftiau o arfer gorau. Yn fy ardal i yng Ngwent, mae'r pum awdurdod lleol, fel y dywedais i, wedi ennill y safon aur nawr ar y cynllun cydnabod cyflogwyr y weinyddiaeth amddiffyn, ac mae'r pump yn cynnig y cynllun cyfweliad gwarantedig ar gyfer cymuned y lluoedd arfog. Mae camau breision wedi'u cymryd.

Nid ar gyfer cyn-filwyr yn unig y gwelwn gefnogaeth y mae ei dirfawr angen bellach yn cael ei roi, diolch i SSCE, Cefnogi Plant mewn Addysg yng Nghymru, sy'n gweithio'n galed i gydlynu ymchwil a llunio tystiolaeth ar brofiadau plant gweithwyr y lluoedd arfog mewn addysg a sicrhau bod dealltwriaeth dda o'u hanghenion. Gwelwn y gwasanaeth hwn o fudd i blant personél y lluoedd arfog a theuluoedd y lluoedd arfog. Fodd bynnag, mae'r diffyg data sydd gennym o hyd ynghylch plant gweithwyr y lluoedd arfog yng Nghymru yn destun pryder mawr mewn gwirionedd, ac mae angen mawr i ddwysáu'r dystiolaeth hon fel y gallwn ni eu cefnogi nhw, y teuluoedd a'r plant, yn y ffordd orau y gallwn ni, gyda'u hanghenion unigryw. Felly, mae'n hanfodol, a gobeithio y bydd ein comisiwn newydd yn ceisio mynd i'r afael â hyn a sicrhau bod data cyfredol ynghylch niferoedd disgyblion ar y cyfrifiad ysgol blynyddol yn y dyfodol.

Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cytuno. Ar hyn o bryd rydym yn gweld cyn-filwyr yn cael eu cynnwys wrth lunio pob polisi cychwynnol ar gyfer y dyfodol, ac ar bob haen o Lywodraeth, sef mewn gwirionedd sut y dylai fod, ond mae mwy y gallwn ei wneud o hyd. Cefais fy nghalonogi gan benodiad diweddar, fel yr oeddem ni i gyd, mae'n ymddangos heddiw, Comisiynydd Cyn-filwyr cyntaf erioed Cymru, Cyrnol James Phillips, dyn a adawodd y fyddin yn ddiweddar ar ôl gwasanaethu am 33 mlynedd, gan gynnwys yn Irac, Affganistan, Gogledd Iwerddon a'r Balcanau. Bydd comisiynydd y cyn-filwyr, gyda'i brofiad yn y lluoedd arfog, yn dod â gwybodaeth, profiad a dealltwriaeth i'r materion penodol y mae cyn-filwyr yn eu hwynebu, ac rwy'n siŵr y bydd yn eu cynrychioli i'r eithaf, ochr yn ochr â'r Llywodraeth Geidwadol i fod y cyntaf i benodi Gweinidog cyn-filwyr penodol gyda sedd wrth fwrdd y Cabinet, sy'n gam hynod gadarnhaol.

Mae mwy y gallwn ei wneud o hyd ar gyfer cyn-filwyr, boed yn well cymorth iechyd meddwl, cefnogaeth i'w plant, neu atal erlyniadau hanesyddol. Ond ni ddylem ni, ac ni allwn ni fforddio, gorffwys ar ein rhwyfau yn ein hymgyrch i gefnogi'r amodau i'n cyn-filwyr yn well. Byddaf yn falch o fynd i wasanaethau yn fy rhanbarth dros y pythefnos nesaf i dalu fy ngwrogaeth at y rhai sydd wedi gwneud yr aberth eithaf, a byddaf yn cymryd amser i feddwl hefyd am y rhai sy'n gwasanaethu ar hyn o bryd yn Wcráin. Fe hoffwn i ddweud, Gweinidog, bod y penderfyniad a wnaed gan yr heddlu yn fy ardal i beidio â phlismona'r gorymdeithiau cofio traddodiadol wedi bod yn hynod siomedig, gan ei fod yn golygu na fydd pobl leol bellach yn gallu coffáu yn y ffordd yr oedden nhw'n arfer ei wneud yn ein trefi lleol. Mae hynny'n rhywbeth y gallech chi edrych arno efallai.

Byddwn yn annog pawb i gymryd munud yr wythnos hon i fyfyrio ar yr aberthau enfawr a wnaed gan ein lluoedd arfog ac i gefnogi apêl y pabi lle bynnag y gallant. Ni a'u cofiwn.

Mae'n bleser cymryd rhan yn y ddadl hon y prynhawn yma. Diolch i'r Llywodraeth am gyflwyno'r ddadl hon heddiw wrth i ni gychwyn ar y cyfnod blynyddol o gofio i ystyried y rhai yn y lluoedd arfog sydd wedi aberthu cymaint dros gymaint o'r rhyddid sy'n annwyl inni heddiw.

Hoffwn ddefnyddio fy nghyfraniad byr i ddweud wrth y Senedd am y gwaith gwych mae fy lleng Brydeinig leol yn ei wneud yn fy etholaeth i nodi'r cyfnod hwn o gofio, ac yn arbennig yn nhref y Rhyl, sydd â hanes milwrol balch sy'n cynnwys nifer o ddynion a merched sydd wedi ymroi eu bywydau i warchod diddordeb ein gwlad ac amddiffyn ein ffordd o fyw.

Mae'r rhestr o ddynion a merched yn rhy hir i'w darllen heddiw yn yr amser penodedig a roddwyd i mi, Llywydd, ond mae'r lleng Brydeinig leol yn weithgar iawn yn fy ardal i wrth gynnal stondinau pabi yng nghanolfan y Rhosyn Gwyn, Morrisons, Sainsbury's, Asda ac Aldi, ac yn cynnig nid yn unig pabïau a bathodynnau, ond hefyd eitemau ychwanegol gan gynnwys rwberi, miniogwyr pensilau, prennau mesur a deunyddiau ysgrifennu eraill, gorchuddion wedi'u gwau â llaw, coleri cŵn a llawer mwy i'w hychwanegu at hynny. Er efallai eich bod yn ei weld braidd yn wirion y gallwn ddweud hynny, yr hyn y mae'n ei roi yw cyfle i bobl o bob oed a chefndir ymgysylltu â'r ymgyrch godi arian flynyddol. Mae'n codi ymwybyddiaeth ymhlith pawb o'r gwasanaeth aruthrol mae pobl o'r ardal leol wedi ei roi dros y blynyddoedd.

Dros egwyl yr hanner tymor, cefais y pleser o wirfoddoli mewn tair sesiwn yn y Rhyl, yng nghanolfan y Rhosyn Gwyn, Sainsbury's a Morrisons, a'r hyn wnaeth fy nharo i yw nid yn unig haelioni aruthrol pobl leol, ond hefyd cynifer o bobl sydd â chysylltiadau â'r lluoedd arfog, boed hynny eu hunain, yn daid, dad, ewythr, ffrind neu berthynas arall sydd wedi gwasanaethu eu gwledydd, naill ai yn y Rhyfel Byd Cyntaf, yr Ail Ryfel Byd, Ynysoedd Falkland, Irac, Affganistan, neu unrhyw frwydr arall y mae ein gwlad wedi cymryd rhan ynddi o ran hynny. Felly, mae'n dangos faint o bobl sydd â'r adeg yma o'r flwyddyn yn agos at eu calonnau a pha mor ddwfn y mae'r lluoedd arfog wedi'u gwreiddio ym mhob un o'n cymunedau ledled Cymru a'r DU.

Hoffwn ailadrodd yn gyflym y sylw a wnes i yn y datganiad busnes yn gynharach y prynhawn yma, ac fel y crybwyllwyd yn y ddadl, am rai o'r darpariaethau gofal iechyd sydd ar gael i gyn-filwyr. Hoffwn i weld y broses yn cael ei chyflymu er mwyn i gyn-filwyr gael eu hystyried yn y system brysbennu. Rwy'n gwybod bod cynnydd wedi'i wneud, ond hoffwn weld cynnydd cyflymach ynghylch hynny, fel bod cyn-filwyr yn wir yn cael y gefnogaeth gywir i'w hiechyd meddwl a chorfforol.

Yn ogystal â'r stondinau pabi gwych yn fy etholaeth, bydd cyfres o wasanaethau dros y dyddiau nesaf yng ngerddi coffa Y Rhyl ar y promenâd i nodi Dydd y Cadoediad ddydd Gwener ac ar Sul y Cofio, fel y bydd ym mhob safle coffa yn Nyffryn Clwyd a ledled y wlad. Byddwn yn annog pawb i fynd i'w safle coffa lleol y penwythnos hwn a thalu eu gwrogaeth i'r llu o ddynion, menywod ac anifeiliaid sydd wedi rhoi eu bywydau er mwyn i ni allu parhau i fyw mewn rhyddid a democratiaeth. Diolch.

Yn gyntaf, hoffwn ddiolch i'r Llywodraeth am gyflwyno'r ddadl hon. I mi ac i lawer, yr wythnos hon yw'r wythnos bwysicaf sydd gennym ni ar hyd y flwyddyn. Mae'n gyfnod lle gallwn ni i gyd ddod at ein gilydd i fyfyrio mewn tawelwch ar yr aberth dynol enfawr sydd wedi ei roi gan gymaint fel y gallwn fod yn y Siambr hon mewn heddwch, rhyddid a democratiaeth.

Mae fy ardal i ym Mrycheiniog a Maesyfed yn llawn hanes milwrol, ac rwy'n falch o gynrychioli cartref y fyddin Brydeinig yn Aberhonddu. Fy etholaeth i nid yn unig yw cartref ysbrydol y fyddin yng Nghymru, ond mae hefyd yn chwarae rhan barhaus wrth amddiffyn y genedl drwy'r Ysgol Frwydro'r Troedfilwyr yn Aberhonddu, sy'n hyfforddi swyddogion a milwyr i fodloni gofynion gweithredol y fyddin, ond hefyd canolfan hyfforddi'r Llynges Frenhinol yn Nhalybont, a hefyd canolfan hyfforddi'r Awyrlu Brenhinol yng Nghrughywel. O ganlyniad i'r cysylltiadau hyn, mae digwyddiadau cofio yn fy rhan arbennig i o'r byd yn chwarae rhan enfawr, enfawr yn y gymuned ac mae'n rhoi cyfle i lawer o bobl dalu teyrnged i filwyr ac aelodau o'r teulu a fu farw ac sydd wedi gwneud yr aberth eithaf i gadw ein cenedl yn ddiogel.

Mae'r rhan fwyaf o feddyliau yr adeg hon o'r flwyddyn yn cael eu tynnu i'r ail ryfel byd, pan ymladdodd milwyr Prydain yn erbyn drygioni'r Almaen Natsïaidd a phwerau'r echel. Am gyfnod, safodd y Deyrnas Unedig ar ei phen ei hun gyda phwysau'r byd ar ei hysgwyddau. Yn y diwedd, gorchfygwyd ffasgaeth a chofiwn am y milwyr dewr hynny a'r milwyr o'r lluoedd arfog a achubodd y byd rhag gormes. Wrth gwrs, mae yna lawer i wrthdaro arall yr ydym yn ei gofio a milwyr mewn rhyfeloedd modern yr ydym yn eu coffáu.

Wrth i ni siarad yma heddiw, mae gennym ni gyn-filwyr o'r unfed ganrif ar hugain sydd wedi gwasanaethu gydag urddas mawr, ond sy'n dioddef gyda thrawma corfforol a meddyliol. Cofiwn yn briodol am ein meirw gogoneddus, ond mae'n rhaid i ni hefyd weithio gyda'n cyn-filwyr sydd angen ein cefnogaeth barhaus. Rwy'n canmol gwaith y Lleng Brydeinig Frenhinol am eu gwaith yn cefnogi cyn-filwyr, ac rwy'n gwisgo fy mhabi gyda balchder fel symbol o goffáu pobl sydd wedi ymladd a marw dros ein cenedl, a hefyd i'r dynion a'r menywod hynny o Frycheiniog a Maesyfed a thu hwnt yn lluoedd arfog heddiw sy'n gwasanaethu mor anrhydeddus, fel y gallwn ni gyd fynd i'r gwely a chysgu'n ddiogel yn y nos. Felly, rwy'n annog pawb yn y Siambr hon ac yn ehangach: ddydd Sul, oedwch am eiliad a meddwl am y bobl hynny sydd wedi rhoi eu bywydau er mwyn i ni gael byw mewn heddwch. Diolch, Llywydd.

Y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Cymdeithasol i ymateb i'r ddadl. Hannah Blythyn.

Diolch, Llywydd. A gaf i yn gyntaf oll ddiolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau yn y ddadl hon heddiw, sy'n disgyn, fel y dywedsom ni, yn y cyfnod cofio, amser i ni i gyd fyfyrio a chydnabod y rhai sydd wedi gwasanaethu, y rhai sy'n parhau i wasanaethu ac, fel rydym ni wedi clywed, y rhai sydd wedi gwneud yr aberth eithaf? Rwy'n credu y'i caf hi'n anodd iawn yn yr amser sy'n weddill i gyfeirio at bob un sylw a wnaeth pob Aelod, ond a gaf i ddweud bod y ffaith bod cymaint o gyfraniadau yn dyst i gydnabod gwasanaeth ein cymuned lluoedd arfog a chyn-filwyr gan Aelodau o bob rhan o'r Siambr hon?

Os trof at welliant Plaid Cymru a chyfraniad Peredur yn gyntaf, rydym ni'n cefnogi'r gwelliant hwnnw yn fawr. Mae'n un y gallwn ni, rwy'n credu, y gallwn ni i gyd ei gefnogi, yn enwedig, fel y dywedsoch chi, yng nghyd-destun presennol, ingol y delweddau ofnadwy rydym ni'n eu gweld o ddioddef o Wcráin, a mannau eraill yn y byd o ran hynny. Realiti erchyll rhyfel yw dioddefaint anochel sifiliaid, yn ogystal â'r rhai sy'n gwasanaethu yn y lluoedd arfog. Dylai pob un, wrth gwrs, ymdrechu i sicrhau heddwch, ac mae ein Hacademi Heddwch, yr Academi Heddwch, a ariennir gennym ni, yn y deml heddwch yng Nghaerdydd yn cydnabod hynny ac yn adeiladu ar y traddodiad Cymreig pwysig hwnnw, yn ogystal â'n swyddogaeth a'n dyheadau i fod yn genedl noddfa, sydd hefyd yn bwysig, gan gydnabod effaith rhyfel ar sifiliaid a'r hyn y gallwn ei chwarae i ddarparu lloches, cynhesrwydd a gobaith.

Soniodd llawer o'r Aelodau am yr angen am adeiladu ar y gefnogaeth sydd eisoes yn bodoli i gyn-filwyr, a hefyd yr heriau y mae llawer o'n cyn-filwyr yn eu hwynebu'n gyffredin â, efallai, llawer o aelodau o'n cymunedau ar hyn o bryd, yn anffodus, wrth i'r argyfwng costau byw barhau i frathu. Rwy'n siŵr y dylid bod wedi cylchredeg hyn ymhlith yr Aelodau, ond rydym ni wedi clywed geiriau o ddiolch yn gwbl briodol am yr hyn y mae'r Lleng Brydeinig Frenhinol yn ei wneud wrth gefnogi cyn-filwyr, a byddwn yn rhannu'r gydnabyddiaeth honno o'r hyn y maen nhw'n ei wneud yn fawr. Ond mae'r Lleng Brydeinig Frenhinol wedi anfon gwybodaeth yn ddiweddar am y gefnogaeth maen nhw'n ei ddarparu ar gyfer cyn-filwyr, ac os nad yw'r Aelodau wedi gweld hynny'n barod, byddwn yn eu hannog i edrych ar eu gwefan ac i rannu hynny gyda'u hetholwyr mewn gwirionedd. Yn amlwg, mae yna lawer o sefydliadau trydydd sector sy'n gweithio gyda chyn-filwyr, fel Woody's Lodge a mannau eraill, sy'n sicrhau bod cyn-filwyr yn ymwybodol o'r budd-daliadau a'r pethau eraill y mae ganddyn nhw, yn gwbl briodol, yr hawl iddynt.

Rydym ni wedi clywed am y cynnydd a wnaed ar hyd y blynyddoedd o ran Deddf y Lluoedd Arfog a'r cyfamod. Ac fe soniodd Mark Isherwood am wobrau'r cyn-filwyr, ac rwyf wedi bod yn falch iawn o fod yn bresennol, y ddwy flynedd ddiwethaf. Mae'n dda eu gweld yn mynd o nerth i nerth ac yn talu teyrnged mewn gwirionedd ac yn cydnabod sut mae'r rhai sydd wedi gwasanaethu, ein cyn-filwyr, wedi cyfrannu at ein cymunedau mewn llawer iawn o ffyrdd gwahanol, gan gael effaith enfawr a gwneud gwahaniaeth enfawr.

Darren, dim ond i roi—[Torri ar draws.] Nid Darren oedd hynny, dydw i ddim yn meddwl [Chwerthin.] Er hynny, dim ond i gyffwrdd—fe gyfeirioch chi at y tri phennaeth hynny o'r lluoedd arfog yma yng Nghymru, y Brigadydd Fraser, y Comodôr Dai Williams a'r Brigadydd Dawes, ac fe hoffwn i'n fawr iawn ymuno â chi i ddiolch iddyn nhw am bopeth maen nhw'n ei wneud. Rwy'n wirioneddol hynod falch o'r berthynas waith agos yr ydym ni wedi gallu ei meithrin fel Llywodraeth Cymru gyda nhw, gyda chyfarfodydd rheolaidd, nid dim ond gweld ein gilydd yn y digwyddiadau amrywiol, ac edrych ymlaen mewn difrif at allu siarad ag ystod eang o Weinidogion yn ddiweddarach y mis hwn. Ond alla i ddim deall pam mae'r Brigadydd Dawes am gyfnewid Aberhonddu am hinsoddau cynhesach Cyprus.

Mae llawer o Aelodau wedi siarad am yr hyn y byddan nhw'n ei wneud, wrth i ni i gyd dalu teyrnged y penwythnos hwn ac ar ddydd Gwener, ar Ddydd y Cofio ei hun, gan fynd i'r gwasanaethau hynny mewn cymunedau ledled y wlad. Rydym ni hefyd wedi clywed gan Sam Kurtz a James Evans am bwysigrwydd cymuned y lluoedd arfog i'w hetholaethau, a lle maen nhw'n byw, nid yn unig yn hanesyddol, ond heddiw, a gwerth yr ôl troed hwnnw yma mewn cymunedau ledled Cymru, a dyna pam y byddwn ni bob amser yn gweithio gyda'n cymheiriaid yn Llywodraeth y DU i gynnal a chadw'r ôl troed hwnnw yma yng Nghymru.

Dim ond wrth gloi, fe wnaethon ni siarad am yr angen—. Rydym ni i gyd wedi cyffwrdd â sut, wrth i bob blwyddyn fynd heibio i gofio, y rhai a fu'n ymladd yn yr ail ryfel byd, ychydig ohonyn nhw sydd yno ger y cofebau yn gallu dod i dalu teyrnged i'r rhai y buont yn gwasanaethu gyda nhw, yn ingol iawn, hefyd. Ac rwy'n credu, o'r hyn a ddywedodd fy nghydweithwyr Jack Sargeant ac Alun Davies, bwysigrwydd cadw'r hanes hwnnw'n fyw—ein bod yn trosglwyddo hynny i genedlaethau'r dyfodol ac ein bod ni'n dysgu o wrthdaro'r gorffennol yn y gobaith nad ydyn nhw'n cael eu hailadrodd yn y dyfodol hefyd.

Soniodd nifer o Aelodau am sut—. Rwy'n croesawu'r sylwadau cadarnhaol am y gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, ond fel bob amser, fel unrhyw beth, dylen ni bob amser fod yn uchelgeisiol i adeiladu ar y gwaith hwnnw a gwneud mwy. Rwy'n cydnabod, mewn blynyddoedd blaenorol, y bu hon yn ddadl am goffáu ac mae bellach wedi dod yn ddadl flynyddol, ond gwn yn y gorffennol, y bu datganiad ynghylch Diwrnod y Lluoedd Arfog, ac efallai yr hoffwn ymrwymo yma heddiw i geisio ail-gyflwyno hynny eto yn y dyfodol, i'n galluogi i gael cyfle i efallai edrych yn fanylach ar y gefnogaeth i'r rhai sy'n gwasanaethu nawr, a'n cyn-filwyr nawr, wrth i ni ganolbwyntio heddiw yn fwy ar bwysigrwydd cofio. 

Felly, wrth gloi, hoffwn ddiolch i'r Aelodau unwaith eto am eu cyfraniadau, a dim ond ymrwymo cefnogaeth Llywodraeth Cymru i'n cyn-filwyr a'r rhai sy'n parhau i wasanaethu ein gwlad ar yr adeg hynod bwysig hon o'r flwyddyn. Diolch yn fawr.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae gwelliant 1 wedi'i dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Cynnig NDM8118 fel y’i diwygiwyd:

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn cofio ac yn cydnabod cyfraniad pawb sydd wedi gwasanaethu yn ein Lluoedd Arfog ac sy’n gwasanaethu ynddynt yn awr, yn enwedig y rhai a wnaeth yr aberth eithaf.

2. Yn mynegi ei diolchgarwch i’r Lluoedd Arfog yng Nghymru am eu cyfraniad parhaus i fywyd Cymru.

3. Yn croesawu ac yn talu teyrnged i’r gefnogaeth y mae sefydliadau’r trydydd sector yn ei darparu i’n cymuned Lluoedd Arfog yng Nghymru.

4. Yn nodi ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gyflawni Cyfamod y Lluoedd Arfog drwy ddarparu gwasanaethau a chefnogaeth bwrpasol i’n cymuned Lluoedd Arfog a thrwy gydweithio ac ymgysylltu’n barhaus â rhanddeiliaid.

5. Yn cefnogi'r angen i ymdrechu i gael datrysiad heddychlon i bob gwrthdaro a rhoi terfyn ar ryfel. 

6. Yn cofio pawb sydd wedi colli eu bywydau mewn rhyfeloedd a gwrthdaro, gan gynnwys anafusion sifil.

Y cwestiwn nesaf, felly, yw: a ddylid derbyn y cynnig wedi'i ddiwygio gan welliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae'r cynnig yna wedi'i dderbyn hefyd.

Derbyniwyd cynnig NDM8118 fel y’i diwygiwyd yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.