Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau

1. Cwestiynau i’r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol – Senedd Cymru am 1:39 pm ar 1 Mawrth 2023.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 1:39, 1 Mawrth 2023

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.

Photo of Mark Isherwood Mark Isherwood Conservative

(Cyfieithwyd)

Diolch, Lywydd. Weinidog, diolch am fynychu'r cyfarfod trawsbleidiol ar dlodi tanwydd ac effeithlonrwydd ynni ym mis Tachwedd, pan leisiwyd pryder gan swyddog tlodi tanwydd Cyngor Gwynedd fod lefelau uchel o'r stoc dai yng Ngwynedd nad yw’n cydymffurfio â safon ansawdd tai Cymru. Pan ofynnodd i chi a allech roi sylwadau ar y lefelau uchel o stoc dai nad yw’n cydymffurfio â safon ansawdd tai Cymru yng Ngwynedd, fe wnaethoch nodi'r pwynt er mwyn i swyddogion ei gyfleu i'r Gweinidog Newid Hinsawdd. Pan godais hyn yn ddiweddarach gyda’r Gweinidog Newid Hinsawdd yn y Siambr hon, gofynnodd imi anfon rhagor o fanylion ati, a gwneuthum hynny. Ac yn ei hymateb, dywedodd,

'Ar 31 Mawrth 2022, roedd 100 y cant o anheddau tai cymdeithasol yn cydymffurfio â safon ansawdd tai Cymru, 78 y cant yn cydymffurfio’n llawn, ond roedd 22 y cant yn cydymffurfio yn amodol ar fethiant derbyniol yn unig'.

O ystyried eich cyfrifoldeb cyffredinol dros dlodi tanwydd yn Llywodraeth Cymru, sut rydych yn ymateb i ffigurau swyddogol sy’n dangos bod bron i 30 y cant o’r stoc dai cymdeithasol yng Ngwynedd yn cael eu galw'n ‘fethiannau derbyniol’, sy’n cyfateb i’r lefel yn sir y Fflint, gan godi i bron i 42 y cant yn sir Ddinbych; mai Ynys Môn sydd â’r lefel uchaf o fesuryddion rhagdalu yng Nghymru, ar bron i 29 y cant, ac yna Gwynedd ar bron i 22 y cant, ac i’r datganiad a wnaed gan swyddog tlodi tanwydd cyngor Gwynedd, pan gyfarfûm ag ef yr wythnos diwethaf, fod y rhent yr un fath yng Ngwynedd ac Ynys Môn, ac eto, gall costau ynni fod yn sylweddol uwch, a'i bod yn ymddangos bod hyn yn gysylltiedig â materion ehangach yn ymwneud ag eiddo nad yw ar y grid nwy ac eiddo hŷn?

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Labour 1:40, 1 Mawrth 2023

(Cyfieithwyd)

Yn amlwg, mae hwn yn fater lle rydym ni, yn drawslywodraethol, a thrwy weithio gyda fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Newid Hinsawdd, Julie James, yn arwain ar y mater hollbwysig hwn gyda’n rhaglen Cartrefi Clyd, sydd, wrth gwrs, bellach yn agosáu at iteriad ar gyfer ei datblygiad nesaf, a fydd yn ymwneud ag ymagwedd sy'n seiliedig ar alw. Ac wrth gwrs, bydd hynny'n helpu i fynd i'r afael â'r materion hyn.

Rwy'n falch ichi godi'r pwynt am y ffaith bod llawer iawn o bobl ar fesuryddion rhagdalu yn agored iawn i niwed, ac rwy'n gobeithio y byddwch hefyd wedi clywed fy ngalwad eto, ac mae hyd yn oed Grant Shapps, rwy'n credu, wedi dweud ei fod yn cydymdeimlo, mewn gwirionedd, na ddylai Llywodraeth y DU gynyddu'r warant pris ynni o fis Ebrill ymlaen. Credaf fod hon yn alwad allweddol y mae’n rhaid inni ei gwneud ar draws y Siambr hon heddiw, gan fod angen inni sicrhau y gallwn gefnogi’r aelwydydd mwyaf agored i niwed sydd ar fesuryddion rhagdalu. Ac rwy'n gobeithio hefyd y byddwch yn cefnogi fy ngalwadau am dariff cymdeithasol hefyd, ac mae Llywodraeth y DU ac Ofgem yn wir wedi dweud eu bod yn dechrau edrych arno. Ond mae gennym fater difrifol yma gyda'r rhai mwyaf agored i niwed, a hefyd, wrth gwrs, mae'r gwaith sy'n cael ei wneud ar ôl-osod tai cymdeithasol yn mynd rhagddo'n gyflym gyda'r dyraniad cyllid ar gyfer eleni a'r flwyddyn nesaf.

Photo of Mark Isherwood Mark Isherwood Conservative 1:42, 1 Mawrth 2023

(Cyfieithwyd)

Diolch. Wel, rwyf am adael y prif bwynt a wnaethoch ar gyfer y cwestiwn amserol yn nes ymlaen, sydd ar yr union bwnc hwnnw wrth gwrs. Ond mae briff Cyflwr Cymru Sefydliad Bevan y mis hwn yn nodi bod effeithlonrwydd ynni eiddo'n amrywio’n sylweddol ledled Cymru, ac er y nodwyd bod holl dai cymdeithasol Cymru yn cydymffurfio â safon ansawdd tai Cymru, mae mwy nag un o bob pump yn cynnwys o leiaf un methiant derbyniol. Unwaith eto, o ystyried eich cyfrifoldeb cyffredinol dros dlodi tanwydd yn Llywodraeth Cymru, ac wrth inni agosáu at safon ansawdd tai Cymru 2023, sut rydych yn ymateb i swyddog tlodi tanwydd cyngor Gwynedd, a ofynnodd i mi,

'Sut y gallwn symud ymlaen os nad ydym wedi gorffen y gwaith cartref o'r fersiwn ddiwethaf o safon ansawdd tai Cymru, yn enwedig o ystyried cost ôl-osod eiddo a adeiladwyd cyn 1900’, ac a ddywedodd,

'Cefais gipolwg sydyn arall ar safon ansawdd tai Cymru 2023. Ni welais y geiriau hud "methiant derbyniol", ond ymddengys bod tipyn go lew o gafeatau, heb unrhyw gydnabyddiaeth glir o'r gwahanol fannau cychwyn ar y grid, a'i bod braidd yn anodd cael un o hen fythynnod y Comisiwn Coedwigaeth a adeiladwyd ym 1910 nad yw ar y grid i fodloni SAP 80?'

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Labour 1:43, 1 Mawrth 2023

(Cyfieithwyd)

Wel, rwy’n siŵr y bydd pob un o’r rheini rydych wedi ymgysylltu â hwy yn y gogledd, gan gynnwys awdurdodau lleol, wedi cyfrannu at yr ymgynghoriad diweddaraf ar safon ansawdd tai Cymru. Mae safon ansawdd tai Cymru wedi bod yn bwysig iawn o ran safonau tai cymdeithasol, y byddwch yn cydnabod eu bod wedi bod heb eu hail ledled Cymru. Ond bu’n rhaid eu diwygio a’u hadolygu o ran yr amgylchiadau, yn ogystal â'n huchelgeisiau o ran cyflawni sero net gyda’r targed o 20,000 o dai cymdeithasol sydd gennym. Ac wrth gwrs, golyga hynny fod safon ansawdd tai Cymru yn rhoi ystyriaeth i'r holl faterion a godwch.

Ond fel y dywedais, mae’r gyllideb wedi bod yno. Mae’r cyllid wedi'i ddarparu gan y Gweinidog Newid Hinsawdd, a'r buddsoddiad i ôl-osod ein tai cymdeithasol, ac yn wir, bydd safon ansawdd tai Cymru yn symud ymlaen o ganlyniad i’r ymgynghoriad hwn.

Photo of Mark Isherwood Mark Isherwood Conservative 1:44, 1 Mawrth 2023

(Cyfieithwyd)

Wel, diolch. Unwaith eto, rwy'n cofio trafod y materion hyn 20 mlynedd yn ôl yn y Siambr flaenorol, gydag ymatebion tebyg, er mewn cyd-destun ariannol gwahanol. Oni chaiff y pwyntiau a nodwyd gan swyddog tlodi tanwydd cyngor Gwynedd eu hateb, bydd safon ansawdd tai Cymru a rhaglen Cartrefi Clyd y Llywodraeth nesaf yn dechrau ar gynsail ffug, ac yn anelu at safonau na ellir eu cyflawni lle mae’r anghenion mwyaf, heb gyflwyno data mewn ffordd greadigol. O ystyried eich cyfrifoldeb cyffredinol dros dlodi tanwydd yn Llywodraeth Cymru, sut rydych yn ymateb i gynnig gan swyddog tlodi tanwydd cyngor Gwynedd i raglen Cartrefi Clyd Llywodraeth nesaf Cymru uno cynllun Nyth Llywodraeth Cymru â chynllun rhwymedigaeth cwmnïau ynni Llywodraeth y DU? Ac o ystyried datganiad y Gweinidog newid hinsawdd ei bod yn disgwyl caffael cynllun newydd, sy'n seiliedig ar alw, ac sy'n mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd a thlodi tanwydd cyn diwedd y flwyddyn—ni fydd unrhyw fwlch yn y ddarpariaeth rhwng y cynllun newydd a'r rhaglenni presennol—sut rydych yn ymateb i bryderon y Gynghrair Tlodi Tanwydd y bydd hyn yn caniatáu i gynllun presennol Nyth redeg hyd at, dyweder, mis Ebrill 2024, ar ôl y gaeaf nesaf, cyn i'r cynllun nesaf sy'n seiliedig ar alw ddechrau?

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Labour 1:45, 1 Mawrth 2023

(Cyfieithwyd)

Yn wir, Mark Isherwood, credaf y byddech wedi gwerthfawrogi’r drafodaeth a’r craffu a wynebais ddydd Llun yn y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol am yr union faterion hyn a’r sicrwydd a roddais na fyddai unrhyw fwlch rhwng y cynlluniau Cartrefi Clyd o ran y cynllun presennol a'r un nesaf, a fydd yn cael ei gaffael erbyn diwedd y flwyddyn. Ac wrth gwrs, bydd yn ystyried y gwersi a ddysgwyd, ond mae hefyd yn amlwg yn sicrhau ein bod yn cydweithio lle bynnag y bo modd, nid yn unig gyda'n hawdurdodau lleol, sy'n hanfodol er mwyn ei gyflwyno, ond gyda Llywodraeth y DU hefyd.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 1:46, 1 Mawrth 2023

Llefarydd Plaid Cymru, Peredur Owen Griffiths, ac mae'r cwestiynau i'w hateb gan y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol. Peredur Owen Griffiths.

Photo of Peredur Owen Griffiths Peredur Owen Griffiths Plaid Cymru

(Cyfieithwyd)

Diolch, Lywydd. Rwy'n croesawu'r sôn am y cyflog byw gwirioneddol mewn gofal cymdeithasol yn eich datganiad ar waith teg ddoe. Mae Plaid Cymru wedi ymgyrchu'n gryf ers blynyddoedd lawer dros godiad cyflog i’r staff ymroddedig a chwbl hanfodol sy’n gweithio ym maes gofal cymdeithasol. Mae taliadau untro, fel yr un a welsom yn ystod y pandemig, i’w croesawu, ond nid ydynt yn gwneud y tro yn lle cael eich talu ar y lefel rydych yn ei haeddu. Fy mhryder yw ei bod yn bosibl na fydd hwb ariannol bob amser yn treiddio i lawr i staff ar lawr gwlad, gan gynnwys darparwyr trydydd sector sydd â chontractau awdurdod lleol. Pa fecanweithiau neu brosesau sy’n cael eu rhoi ar waith i sicrhau bod unrhyw chwistrelliad o arian parod i awdurdodau lleol i wella cyflogau staff gofal cymdeithasol yn cael ei drosglwyddo i’r rheini y’i bwriadwyd ar eu cyfer, gan gynnwys partneriaid trydydd sector?

Photo of Hannah Blythyn Hannah Blythyn Labour 1:47, 1 Mawrth 2023

(Cyfieithwyd)

Rwy'n croesawu diddordeb yr Aelod yn y maes, ac rwy'n cytuno'n gryf â'r hyn a ddywedodd am—er bod taliadau untro i’w croesawu, mae'n ymwneud â thalu'r cyflog byw gwirioneddol, ond mewn gwirionedd, dim ond un rhan yw'r cyflog byw gwirioneddol o elfen o becyn gwaith teg a’r hyn rydym yn ceisio'i wneud drwy’r fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol i gynnal y sector ymhell i’r dyfodol, yn ogystal â’r hyn a drafodwyd gennym, fel y dywedoch chi, yn y datganiad ar waith teg heddiw—ddoe, mae'n ddrwg gennyf; rwy'n cymysgu fy nyddiau.

Rwy'n gweithio'n agos iawn gyda fy nghyd-Aelod Julie Morgan i sicrhau, yn amlwg, fod gennym fynediad mwy uniongyrchol drwy awdurdodau lleol, ond hefyd ein bod yn gweithio drwy'r gwasanaethau comisiynu hynny a'r seilwaith sydd yn ei le i sicrhau bod y taliadau hynny'n cael eu gwneud yn brydlon. Ac ychydig cyn y toriad, fe fynychodd y Dirprwy Weinidog Gofal Cymdeithasol a minnau ddigwyddiad heb fod ymhell o'r fan hon yng Nghaerdydd, i ddathlu talu'r cyflog byw gwirioneddol a'r codiad newydd i weithwyr gofal cymdeithasol. Ond yn gwbl briodol, roedd grwpiau cymunedol yno a gweithwyr gofal yn ein hannog i fynd ymhellach ac i gefnogi'r cyflog byw gwirioneddol ledled Cymru, ond hefyd ar draws y sector yn ei gyfanrwydd, ac mae'n sicr yn rhywbeth rydym wedi ymrwymo i'w wneud mewn ffordd gynaliadwy.

Photo of Peredur Owen Griffiths Peredur Owen Griffiths Plaid Cymru

(Cyfieithwyd)

Fis diwethaf, datgelodd eich Llywodraeth gynllun gweithredu LHDTC+ newydd. Hefyd, fe wnaethoch nodi bwriad i ddechrau negodi gyda Llywodraeth y DU i ddatganoli pwerau sy’n ymwneud â chydnabod rhywedd. Mae hwn yn gam cadarnhaol ac mae’n rhywbeth y mae Plaid Cymru, mewn egwyddor, yn ei gefnogi’n llwyr. Y Llywodraeth Dorïaidd bresennol yw’r Llywodraeth fwyaf anflaengar a llawn casineb ers cenedlaethau. Po bellaf y gallwn ymbellhau oddi wrthynt, yn enwedig ar faterion cydraddoldeb, gorau oll. Yn anffodus, tanseiliwyd eich safbwynt ychydig ddyddiau’n ddiweddarach ar raglen Sharp End, nid yn unig gan y Tori David T.C. Davies, ond hefyd gan ei gyd-banelydd, a’ch cyd-bleidiwr, Jo Stevens. Dywedodd na fyddai’n cymeradwyo rhoi pwerau cydnabod rhywedd i Gymru oherwydd, a dyfynnaf,

'mae deddfwriaeth cydraddoldeb yn ddeddfwriaeth y DU gyfan'.

Ddirprwy Weinidog, beth yw safbwynt Llywodraeth Lafur Cymru ar ddatganoli pwerau ar gydnabod rhywedd? Pa mor siomedig oeddech chi wrth glywed y sylwadau hynny gan eich cyd-bleidiwr, gyda'i hetholaeth ond dafliad carreg o'n Senedd ni?

Photo of Hannah Blythyn Hannah Blythyn Labour 1:49, 1 Mawrth 2023

(Cyfieithwyd)

A gaf fi ddiolch yn gyntaf i Peredur Griffiths a Phlaid Cymru am y gwaith rydym wedi’i wneud ar y cyd ar y cynllun gweithredu LHDTC+ a’r undod a’r cydweithio hwnnw, sydd mor bwysig ar faterion hollbwysig cydraddoldeb a hawliau dynol ac urddas? Mae safbwynt Llywodraeth Lafur Cymru ynghylch cefnogi’r gymuned draws a datganoli pwerau cydnabod rhywedd yn parhau fel y bu; mae'r un fath. Mae’n ymrwymiad yn ein rhaglen lywodraethu ac yn y cytundeb cydweithio, ac mae hefyd yn un o’r 46 o gamau gweithredu yn y cynllun gweithredu LHDTC+ i sbarduno’r cais i ddatganoli’r pwerau hynny, a phe bai hwnnw'n llwyddiannus, byddai'n fater i’r Senedd hon benderfynu sut y defnyddir y pwerau hynny. Clywaf yr hyn y mae’r Aelod yn ei ddweud o ran y—. Rwy’n gresynu at yr elfen bleidiol wleidyddol yn hynny o beth. [Torri ar draws.] Rydym yn anghytuno o fewn—[Torri ar draws.] Rydym—

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 1:50, 1 Mawrth 2023

(Cyfieithwyd)

Gallwch barhau â'ch atebion. Nid oes raid ichi gymryd unrhyw sylw o unrhyw un sy'n siarad yn y Siambr.

Photo of Hannah Blythyn Hannah Blythyn Labour 1:51, 1 Mawrth 2023

(Cyfieithwyd)

Diolch, Lywydd. Credaf mai un o beryglon y drafodaeth hon—y pwnc—yw ein bod yn ymostwng i faterion a sgorio pwyntiau pleidiol wleidyddol. Pe bai Llywodraeth Lafur yn y DU yn y dyfodol yn mynd i ddeddfu ar hyn a diwygio cydnabod rhywedd, credaf y byddwn yn fwy na pharod i weithio ar y cyd â hynny i sicrhau ein bod yn cefnogi’r gymuned draws yma yng Nghymru a ledled y DU. A chredaf fod gan bob un ohonom heriau yn ein pleidiau ein hunain, boed hynny yn rhywle arall neu yn yr Alban ar hyn o bryd yn ystod gornest arweinyddiaeth yr SNP hefyd.