Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Simon Thomas.

Symudwn ymlaen at yr eitem nesaf ar ein hagenda heddiw, sef dadl y Ceidwadwyr Cymreig: gweithlu’r GIG. Galwaf ar Angela Burns i gynnig y cynnig.

Cynnig NDM6084 Paul Davies

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi bod cadw’r gweithlu rheng flaen yn her fawr sy’n wynebu’r GIG yng Nghymru.

2. Yn credu bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru amlinellu ei hymateb i gynnydd diweddar yn nifer y swyddi meddygon gwag yn y GIG yng Nghymru.

3. Yn cydnabod, â phryder, bod salwch sy’n gysylltiedig â straen yn gynyddol gyfrifol am y ffaith bod staff gwasanaethau ambiwlansys yn absennol o’r gwaith, a’r effaith y gallai hyn ei chael ar recriwtio a chadw staff yn y tymor hwy.

4. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithredu strategaeth glir, gynhwysfawr sy’n amlinellu sut y bydd Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu recriwtio a chadw staff rheng flaen ac yn mynd i’r afael â materion sy’n ymwneud â morâl isel y staff yn ystod y Pumed Cynulliad.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n falch o gynnig dadl y Ceidwadwyr Cymreig a gyflwynwyd yn enw fy nghyd-Aelod, Paul Davies, lle gofynnwn i’r Cynulliad Cenedlaethol nodi bod cadw’r gweithlu rheng flaen yn her fawr sy’n wynebu’r GIG yng Nghymru. Gofynnwn i Lywodraeth Cymru amlinellu ei hymateb i gynnydd diweddar yn nifer y swyddi meddygon gwag yn y GIG yng Nghymru, ac i weithredu strategaeth glir, gynhwysfawr sy’n amlinellu sut y bydd Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu recriwtio a chadw staff rheng flaen.

Gofynnwn hefyd i’r Cynulliad Cenedlaethol gydnabod bod salwch sy’n gysylltiedig â straen yn gynyddol gyfrifol am y ffaith fod staff y gwasanaeth ambiwlans yn absennol o’r gwaith, a’r effaith y gallai hyn ei chael ar recriwtio a chadw staff yn y tymor hwy. Yn ogystal, o ystyried y ffigurau moel ar salwch sy’n gysylltiedig â straen yn y gwasanaeth ambiwlans, hoffem glywed sut y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd i’r afael â materion sy’n ymwneud â morâl isel staff yn ystod y pumed Cynulliad. Mae gwasanaethau rheng flaen, yn enwedig ymarfer meddygol, yn wynebu storm berffaith. Mae cyfuniad o ddigwyddiadau, penderfyniadau ac amgylchiadau, y gellid ymdrin â phob un ohonynt ar eu pen eu hunain, yn cyfuno i greu sefyllfa ddigynsail lle mae’r gwasanaeth yn ei chael hi’n anodd darparu gofal amserol a chynhwysfawr i’r cyhoedd mewn nifer fawr o feysydd. Mae’r llanw cynyddol o afiechyd sy’n pwyso ar wasanaethau rheng flaen yn creu tensiwn enfawr mewn ymarfer meddygol. Cafwyd cynnydd sylweddol yn nifer y bobl sy’n ceisio triniaeth.

Dangosodd arolwg iechyd Cymru, a gyhoeddwyd ym mis Mehefin, fod 51 y cant o bobl yng Nghymru yn ymladd salwch, mae achosion o bwysedd gwaed uchel wedi codi i 20 y cant o’r boblogaeth, salwch anadlol i 14 y cant, a salwch meddwl i ychydig dros 4 y cant—a phob un ohonynt yn rhoi straen cynyddol ar ymarfer meddygol. Mae’n destun pryder fod canfyddiad pobl ynglŷn â’u hiechyd wedi gostwng hefyd, gydag un o bob pump o bobl yn ystyried bod eu hiechyd yn wael. Rhaid i ni gofio hefyd, wrth drafod pwysau ychwanegol ar wasanaethau, fod gan Gymru gyfran lawer yn fwy o bobl 85 mlwydd oed a hŷn, o gymharu â gweddill y DU. Gyda phobl yn byw’n hirach rydym yn gweld cynnydd yng nghyfraddau salwch sy’n gysylltiedig ag oedran megis dementia a rhai mathau o ganser.

Un enghraifft fyddai’r cynnydd mewn diagnosis o ganser. Roedd achosion o ganser, yn gyffredinol, 14 y cant yn uwch dros y 10 mlynedd diwethaf, gyda’r cynnydd mwyaf ymysg menywod rhwng 65 a 69 oed. Mae achosion o ganser yr ysgyfaint mewn menywod yn unig wedi codi 57 y cant. Enghraifft arall fyddai diabetes. Ers 1996 mae nifer y bobl sy’n byw gyda diabetes wedi dyblu yng Nghymru: mae gan 8 y cant o’r boblogaeth bellach naill ai diabetes math 1 neu fath 2, ac mae amcangyfrifon yn dangos bod nifer syfrdanol o bobl yng Nghymru, sef 540,000, mewn perygl o gael diabetes math 2. Ar ben hynny, amcangyfrifir mai diabetes sydd i gyfrif am 10 y cant o gyllideb flynyddol GIG Cymru, ond caiff 80 y cant o’r arian ei wario ar reoli cymhlethdodau y gellid bod wedi atal y rhan fwyaf ohonynt.

Fel cenedl, dylid ystyried ein cyfraddau gweithgarwch corfforol hefyd mewn unrhyw drafodaeth ar ein hiechyd cyffredinol. Mae unigolion anweithgar yn gorfforol yn treulio, ar gyfartaledd, 38 y cant yn fwy o ddiwrnodau yn yr ysbyty; mae nifer eu hymweliadau â meddygon teulu 5.5 y cant yn uwch, mae eu defnydd o wasanaethau arbenigol 13 y cant yn uwch, ac mae nifer eu hymweliadau â nyrsys 12 y cant yn uwch nag unigolion egnïol. Mae anweithgarwch yn llofrudd cudd, sy’n cyfrannu at un o bob chwe marwolaeth yn y DU—yr un lefel ag ysmygu. Fodd bynnag, mae mwy nag un o bob tri pherson yng Nghymru yn anweithgar, yn methu bod yn egnïol am fwy na 30 munud yr wythnos.

Hefyd, mae angen i lawer mwy o bobl dderbyn bod llawer o achosion afiechyd yn gymdeithasol yn hytrach na meddygol o ran eu tarddiad. Defnyddiaf y gair ‘derbyn’ yn ofalus iawn gan fy mod yn credu bod yna gydnabyddiaeth fod llawer o’r hyn sy’n peri salwch mewn pobl yn deillio o achosion cymdeithasol; fodd bynnag, nid pawb sy’n derbyn mai gwaith system sy’n seiliedig ar fodel meddygol yw delio ag afiechydon cymdeithasol canfyddedig.

I ddangos fy mhwynt, mewn cyfarfod diweddar gyda meddygon sy’n ymarfer, dywedodd un fod gwrando ar fenywod di-glem yn gymdeithasol yn crio am fod eu cariadon wedi eu gadael yn creu pwysau ar eu hamser. Os gallwn dderbyn efallai fod pobl sy’n crio yno am eu bod yn dioddef o iselder ac angen cwnsela, ac y gallwn eu cyfeirio at gwnselwyr, yna byddwn yn dadlau mai gofal sylfaenol ar ei orau yw hynny a sut y mae angen i ni ei siapio. Mae cyfle mewn gofal sylfaenol i atal tristwch rhag troi’n iselder; rhag troi’n anobaith; rhag troi’n ormod o alcohol neu gyffuriau; a rhag troi’n afiechyd ac analluogrwydd tymor hir. Boed yn gymdeithasol neu’n feddygol, mae’r cynnydd yn nifer y bobl sy’n chwilio am help yn cymhlethu’r pwysau ar bractisau cyffredinol sydd eisoes yn cael trafferth gyda’r newid cynyddol yn nemograffeg meddygon mewn ymarfer cyffredinol. Rwy’n derbyn bod niferoedd meddygon teulu—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Wrth gwrs.

Diolch i chi am gymryd yr ymyriad, ac nid wyf yn dymuno tynnu sylw oddi ar y materion sy’n ymwneud â recriwtio meddygon teulu, ac rwy’n siŵr y byddwch yn dod at hynny’n fuan. Ond o’r hyn rydych wedi ei drafod hyd yn hyn, y strategaeth Dewis Doeth yr argymhellodd Llywodraeth Cymru y llynedd, neu yn ystod y sesiwn olaf, a gofal iechyd darbodus yw’r ffordd gywir mewn gwirionedd o fynd i’r afael â rhai o’r materion rydych newydd eu trafod.

Peth ohono, mae’n wir, ac wrth i chi wrando ar weddill y ddadl, rwy’n meddwl efallai y cewch eich calonogi rywfaint. Rwy’n derbyn bod nifer y meddygon teulu yn parhau i fod yn weddol sefydlog. Fodd bynnag, nid oes llawer o gydnabyddiaeth i’r ffaith nad yw llawer ohonynt yn gweithio amser llawn. Nid yn unig mae rôl y meddyg teulu wedi newid, ond mae’r ffordd y mae cleifion yn dymuno cael mynediad at eu meddyg teulu wedi newid hefyd. Mae cleifion yn dal yn awyddus i weld meddyg teulu penodol, a gallu eu gweld o fewn cyfnod byr o amser. I ddyfynnu un meddyg, sy’n crynhoi barn llawer o bobl yn daclus: ‘Mae cleifion eisiau ymateb ar unwaith, ond ymateb ar unwaith gan feddyg o’u dewis ar adeg o’u dewis, a dyna yw’r safon aur. Byddem oll yn hoffi hynny, ond nid yw’n ymddangos bod llawer o ddealltwriaeth ymhlith cleifion nad yw hynny’n bosibl mewn gwirionedd.’

Mae yna gydnabyddiaeth hefyd fod lefelau hunanofal wedi gostwng yn y blynyddoedd diwethaf, ac nid yw cleifion bellach yn ystyried y meddyg teulu fel cam olaf pan fyddant yn dangos arwyddion o salwch, ond y cam cyntaf. Hefyd, er bod amseroedd apwyntiadau wedi bod yn cynyddu, dengys ffigurau mai’r DU sydd ag un o’r amseroedd apwyntiad byrraf, a dywedodd cyfanswm o 73 y cant o’r holl feddygon teulu yn y DU eu bod yn anfodlon gyda’r amser y gallent ei dreulio gyda phob claf. Mae arolwg BMA Cymru yn ddiweddar, ym mis Chwefror eleni, yn dangos yn glir bod 57 y cant o bractisau meddygon teulu wedi adrodd bod ansawdd y gwasanaeth wedi gostwng yn ystod y 12 mis diwethaf; a dywedodd 64 y cant nad oeddent yn gallu ymdopi â’u llwyth gwaith naill ai lawer o’r amser neu drwy’r amser. Gellid ymdrin â llawer o’r materion hyn drwy gynllunio’r gweithlu’n well, drwy fwy o addysg a chyfeirio. Mae gwir angen i ni ddeall y darlun sydd gennym. Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi ymrwymo i adolygu’r broses o gasglu a rhannu data o fewn y sector gofal sylfaenol, er mwyn i ni ffurfio darlun clir a rhannu’r sylfaen wybodaeth â’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau?

Nodais yn eich dogfen, ‘Gweithlu Gofal Sylfaenol wedi’i Gynllunio i Gymru’ fod yna ddymuniad i annog clystyrau gofal sylfaenol i asesu angen lleol a chael adnoddau i gyd-fynd â hynny. Fodd bynnag, mae angen i gynlluniau cynhwysfawr ar gyfer y gweithlu ystyried argaeledd ac anghenion hyfforddi ar gyfer gweddill y gweithlu gofal sylfaenol, megis ffisiotherapyddion, nyrsys, optometryddion, fferyllwyr, therapyddion galwedigaethol, therapyddion lleferydd ac iaith, gweithwyr cymorth gofal iechyd a seicolegwyr clinigol. Rydym eisoes yn gwybod o ymchwiliadau pwyllgorau, fel y rhai ar blant sy’n derbyn gofal, mabwysiadu a gwasanaethau iechyd meddwl plant a’r glasoed, ein bod yn wynebu prinder drwy Gymru gyfan o therapyddion lleferydd ac iaith, clinigau anhwylder bwyta, gweithwyr cymorth ymddygiadol a gofal cymdeithasol, a bod mynediad amserol at wasanaethau iechyd meddwl yn anodd iawn i’w gael.

Mae’r meddyg teulu heddiw yn llai o feddyg cyffredinol ac yn fwy o ymarferydd gofal cymhleth. Mae disgwyl iddynt fod ar y rheng flaen mewn perthynas ag ystod hynod o amrywiol o afiechydon. Maent yn cael eu hannog i reoli cymaint ag y gallant er mwyn tynnu’r pwysau oddi ar y sector gofal eilaidd. Fodd bynnag, er mwyn cyflawni’r amcan hwnnw, rhaid iddynt wybod i sicrwydd fod yna lu o weithwyr proffesiynol hyfforddedig y gallant atgyfeirio cleifion atynt. Yn anffodus, nid yw hynny’n wir, a dyna pam, Ysgrifennydd y Cabinet, y byddwn yn gofyn am gynllun cynhwysfawr ar gyfer y gweithlu ym mhob rhan o’r sector sylfaenol, a’i fod yn edrych ar oriau yn hytrach na phennau, ac anghenion y dyfodol a gofynion hyfforddi yn hytrach na’r status quo.

Mae hyfforddiant ac annog pobl i weithio mewn gofal sylfaenol yn gwbl allweddol er mwyn cryfhau a chynllunio ar gyfer rheoli’r gweithlu yn y gwasanaethau rheng flaen. Mae’r BMA wedi tynnu sylw at y ffaith fod nifer y lleoedd hyfforddi cyffredinol ar gyfer meddygon teulu yng Nghymru, er gwaethaf ymrwymiadau gan Lywodraethau Cymru olynol dan arweiniad Llafur, yn parhau’n ddisymud. Maent hefyd yn dweud bod angen buddsoddi nid yn unig mewn hyfforddiant israddedig ac ôl-raddedig o ansawdd uchel yng Nghymru, ond mewn datblygiad proffesiynol parhaus hefyd. Mae angen i ni edrych am weithlu meddygol cenedlaethol. Mae angen i ni greu gorfodaeth i hyfforddiant meddygon iau yng Nghymru gynnwys cylchdroadau meddygon teulu fel rhan o’u hyfforddiant. Mae meddygon teulu lleol wedi ategu’r neges hon ac maent hefyd yn mynegi pryderon ynglŷn â dealltwriaeth ysgolion meddygol mewn gwirionedd o bwysigrwydd cylchdroadau fel ffordd o sicrhau nad yw ymarfer cyffredinol yn cael ei weld fel yr adran sinderela yn y proffesiwn meddygol. Ychwanegwch at hyn y farn nad yw hyfforddeion yn ystyried bod dod yn feddyg teulu yn yrfa ddymunol oherwydd costau indemniadau cysylltiedig, adeiladau sy’n heneiddio, wyddoch chi, mwy o bwysau gwaith—nid yw pobl eisiau gweithio mewn rhan angenrheidiol iawn a gwerthfawr iawn o weithlu’r GIG.

Yn olaf, hoffwn droi’n gyflym at welliant Plaid Cymru, y byddwn yn ymatal arno. Nawr, rwy’n derbyn yn llwyr fod yna dystiolaeth empirig sy’n awgrymu’n glir fod myfyrwyr meddygol yn aml yn aros yn yr ardal lle cânt eu hyfforddi, ac rwy’n cydnabod bod y gwelliant hwn yn adlewyrchu’r galw gan Goleg Brenhinol y Meddygon. Fodd bynnag, ceir y fath brinder o feddygon fel y byddwn yn awgrymu os oes Albanwr, Eidalwr neu rywun sy’n byw yng Nghymru yn hyfforddi yn ein hysgolion meddygol, yna dylem eu croesawu gyda breichiau agored a cheisio’u cadw yn y wlad lle cawsant eu hyfforddi. Hoffwn ddeall yn well hefyd faint o fyfyrwyr o Gymru y gwrthodir hyfforddiant iddynt neu sy’n dewis cael hyfforddiant i ffwrdd o gartref am na allant gael lle yn lleol. Felly byddwn yn ymatal, oherwydd gallaf gael fy mherswadio os gallwch ddangos y dystiolaeth i ni. Credaf mai dadl gryfach, y bydd fy nghyd-Aelod yn ei datblygu, yw y dylem gynyddu nifer y lleoedd hyfforddi sydd ar gael ac ehangu’r ymchwil ddaearyddol.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae’n argyfwng ar ymarfer cyffredinol. Felly, i grynhoi, byddem yn hoffi gweld rhaglen recriwtio sy’n crynhoi anghenion partneriaid a theuluoedd, cynlluniau cynhwysfawr ar gyfer y gweithlu sy’n cynnwys holl haenau gofal iechyd sylfaenol er mwyn sicrhau bod ymarfer cyffredinol yn gallu atgyfeirio cleifion ym mhob man mewn modd amserol, fod yna newidiadau yn cael eu gwneud i hyfforddiant meddygon iau er mwyn sicrhau bod cylchdroadau’n cynnwys ymarfer cyffredinol fel mater o drefn a’u bod yn cael eu gwerthfawrogi fel cylchdroadau hyfforddiant ym maes cardioleg neu feddygaeth acíwt, fod adolygiad yn cael ei gynnal i’r pwysau ariannol mewn ymarfer cyffredinol, o wariant cyfalaf i yswiriant indemniad, fod pecyn cynhwysfawr yn cael ei lunio gyda byrddau iechyd a’r ymddiriedolaeth ambiwlans i wella dealltwriaeth o achosion y lefelau uchel o salwch sy’n gysylltiedig â straen y mae’r gwasanaethau yn eu hwynebu a bod rhaglen hygyrch o ymyrraeth i unigolion wneud defnydd ohoni yn cael ei rhoi ar waith, a bod llais ymarfer cyffredinol yn cael ei gryfhau a’i roi ar y blaen ac yn y canol yng nghynlluniau’r byrddau iechyd a’r Llywodraeth. Os gallwch gyflawni hyn, Ysgrifennydd y Cabinet, byddwch yn atal y storm sy’n hel yn y gwasanaethau rheng flaen, a byddwn ni, y Ceidwadwyr Cymreig, yn eich cefnogi yn yr ymdrech hon. Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Rwyf wedi dethol y gwelliant i’r cynnig ac felly galwaf ar Rhun ap Iorwerth i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas.

Gwelliant 1—Simon Thomas

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn credu bod angen i strategaeth recriwtio a chadw gynnwys ymrwymiad i godi nifer y myfyrwyr sy'n byw yng Nghymru sy'n astudio mewn ysgolion meddygol yng Nghymru.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n falch o gynnig y gwelliant yna ac o siarad yn y ddadl yma. Rydw i’n credu bod cynllunio gweithlu ac ymateb i’r broblem o brinder staff, neu’r argyfwng o brinder staff mewn rhai meysydd o’r gwasanaeth, yn un o’r materion mwyaf allweddol sy’n ein hwynebu wrth inni geisio cynllunio NHS sydd wir yn ateb gofynion pobl Cymru. Rwy’n croesawu’r cyfle, unwaith eto, hefyd, i amlinellu gweledigaeth bositif Plaid Cymru ar gyfer recriwtio yn yr NHS—ni ydy’r unig blaid, rydw i’n meddwl, sydd yn gyson wedi bod yn tanlinellu’r angen am ragor o feddygon yn benodol, ond hefyd am weithwyr iechyd eraill.

Mae’r ddadl yma’n amserol iawn, hefyd. Mae’n dod wrth i’r BMA rybuddio eto am argyfwng recriwtio ymhlith meddygon teulu, efo 20 practis wedi’i roi yn ôl i ofal byrddau iechyd yn y flwyddyn ddiwethaf yn unig. Ac mae’r ffeithiau’n ddigon clir: Cymru sydd â’r nifer isaf o feddygon i’r boblogaeth o unrhyw wlad yn y Deyrnas Unedig. Ac ydym, mi ydym ni’n clywed y Llywodraeth yn sôn am gynnydd yn niferoedd meddygon teulu, ond beth sydd gennym ni ydy mwy yn gweithio rhan amser—mwy o bennau, o bosibl, fel y clywsom ni gan y Ceidwadwyr, nid mwy o swyddi llawn amser fel meddygon teulu. Gostwng mae hynny, yn berffaith, berffaith glir.

Mae yna bryder, wrth gwrs, am beth a ddaw yn y blynyddoedd nesaf, efo dros 23 y cant o’r gweithlu dros 55 oed, a’r ffigwr yna yn cynyddu i lefel brawychus o 50 y cant mewn ardaloedd fel Cymoedd y de. Mae Deoniaeth Cymru yn nodi bod y targed ar gyfer recriwtio ar gyfer hyfforddiant meddygon teulu yn is yng Nghymru nag yn weddill gwledydd y Deyrnas Unedig, ac mi gafodd y targed diwethaf ei osod ddegawd yn ôl. Felly, efallai na ddylem ni synnu o weld rhai o’r problemau rydym ni’n eu hwynebu rŵan.

Mae hyn yn digwydd, wrth gwrs, ar adeg pan fo meddygfeydd—naw allan o bob 10 ohonyn nhw, yn ôl ymchwil gan y BMA—yn dweud bod y galw am eu hapwyntiadau nhw yn cynyddu. Nid ydy hynny yn gynaliadwy. Rwy’n gobeithio bod pawb ohonom ni yn y Siambr yma yn gytûn ar hynny.

Gadewch inni edrych ar nyrsys ardal hefyd. Yn ôl yr RCN, os ydy’r dirywiad presennol mewn niferoedd yn parhau, ni fydd gennym ni gwasanaeth nyrsys ardal ymhen cyn lleied â phum mlynedd. Mae nifer y nyrsys ardal wedi gostwng o 876 i 519 swydd llawn amser mewn cyfnod o ddim ond pum mlynedd.

Mi symudwn ni o ofal sylfaenol. Mae problemau recriwtio yn un o’r prif achosion am golli gwasanaethau mewn ysbytai cyffredinol dros y blynyddoedd diwethaf. Yn ôl ffigyrau, eto gan y BMA, rydym ni’n meddwl bod dros 10 y cant o arbenigwyr yng Nghymru bellach yn ‘locums’. Rydym ni’n gwybod beth ydy’r gost o hynny, hefyd, yn ogystal â’r ansicrwydd. Mae’r ffigwr yna o 10 y cant dros ddwbl y lefel ar gyfer Lloegr. Mae angen recriwtio, mae angen fod yn arloesol wrth wneud hynny, ac mae angen cynnig cymhellion ariannol a chymhellion eraill, ond mae angen edrych hefyd ar y cwestiynau fel ‘indemnity’ meddygol.

Ond mi rof fy sylw olaf i’r hyn yr ydym ni’n galw amdano yn ein gwelliant ni yn benodol heddiw.

Our amendment today is about the long-term need to train a new generation of doctors and nurses. This doesn’t mean that there are no short-term measures, of course, that we want to see being put in place now. Recruitment from outside Wales is vital, of course, into medical training, but we must train more doctors and nurses from Wales in Wales. It’s not just us saying that; it is the experts in the field saying that. We need to do so at our current training centres and a new centre in Bangor, too. Doctors who train in Wales are more likely to stay in Wales. Doctors from Wales who train in Wales are certainly far more likely to stay in Wales. Look at the figures from the Royal College of Physicians, who agree with us wholeheartedly on that need for home-grown medical training: only 30 per cent of students at Welsh medical schools are from Wales, compared with 55 per cent in Scotland, 80 per cent in England and 85 per cent in Northern Ireland. And, yes, we would support a quota system. Quotas have worked well in increasing recruitment to rural areas in many countries, including Australia. Quotas are supported by the GP arm of the Wales Deanery and many academics already working in our medical schools, and we want to get to the point where any Welsh student who has the required academic grades can study medicine in Wales if he or she wants to. I’ll give way.

Byddaf yn garedig. Ewch ymlaen.

Diolch.

Rwyf bron â gorffen.

Yn gyflym iawn, a oes gennych dystiolaeth sy’n dweud bod myfyrwyr Cymru yn cael eu gwrthod rhag gallu hyfforddi mewn ysgolion meddygol yng Nghymru am eu bod eisoes yn llawn o bobl eraill? Os oes gennych dystiolaeth o hynny, hoffwn ei chlywed.

Wrth gwrs mae yna lawer o dystiolaeth anecdotaidd. Mae hwn yn waith sy’n cael ei wneud. Rwy’n credu ei fod eisoes ar y gweill yn awr. Mae’n waith sy’n hanfodol. Gwyddom o dystiolaeth anecdotaidd fod hyn yn digwydd. Mae arnom angen y dystiolaeth empirig, yn bendant. Rwy’n gwbl argyhoeddedig mai felly y mae. Gallwn sôn hefyd, wrth gwrs, am yr angen i wneud hyn ac i sicrhau bod gennym ddigon o staff Cymraeg eu hiaith yn y GIG—nid oherwydd ei fod yn beth braf, ond am ei fod yn hanfodol, ar gyfer cleifion dementia er enghraifft. Ac wrth gwrs mae angen i ni wneud meddygaeth yn gynnig deniadol i bobl ifanc eto, fel ein bod yn gwrthdroi’r gostyngiad yn nifer y myfyrwyr sy’n gwneud ceisiadau. Felly, gadewch i ni gael dull mwy rhagweithiol o gynllunio’r gweithlu. Edrychaf ymlaen at glywed yr hyn sydd gan Ysgrifennydd y Cabinet i’w ddweud.

Mae capasiti rheng flaen yn y GIG ar fin troi o fod yn wendid i fod yn fygythiad i gynaliadwyedd y gwasanaeth fel y mae wedi ei fodelu heddiw. Efallai fod y bygythiad hwnnw yn amlygu ei hun ar draws y DU i raddau amrywiol, ond yma yng Nghymru y mae bwysicaf bellach. Ni chyflwynwyd y ddadl hon er mwyn lladd ar Lywodraeth Cymru, er ein bod yn gofyn i chi fod yn onest yn y fan hon. Nid yw pryderon y Cynulliad ynglŷn â chynllunio’r gweithlu, y ddeoniaeth a’r agwedd ddiog tuag at sganio’r gorwel am fylchau yn y ddarpariaeth glinigol yn newydd. Felly, rydym yn eich dwyn i gyfrif am eich amharodrwydd i newid cyfeiriad pan nad yw dulliau blaenorol o fynd i’r afael â hyn wedi gweithio ac rydym yn eich dwyn i gyfrif am fod toriadau digynsail i’r gyllideb iechyd yn ystod y Cynulliad diwethaf wedi gwneud y GIG yng Nghymru yn llai deniadol i weithio ynddo.

Er fy mod yn siŵr y byddwch eisiau tynnu’r sylw oddi ar hynny yn eich ymateb, Ysgrifennydd y Cabinet, nid ydym yn poeni cymaint â hynny am eich barn am y GIG yn Lloegr; rydym yn poeni llawer iawn am eich cynlluniau ar gyfer y GIG yng Nghymru. Felly, cyflwynwyd y ddadl hon yn bennaf gyda bwriad diniwed, sef eich helpu i gael gwared ar yr heriau, syniadau newydd gan bob un o’r pleidiau—rydych wedi clywed gennym ni a chan Blaid Cymru—a’r camau â blaenoriaeth y byddem yn falch o’ch cefnogi arnynt. Gadewch i’r Cynulliad hwn eich helpu. Byddwch yn ymwybodol na allwn, fel cynrychiolwyr pobl Cymru, dderbyn yr un hen strategaethau a gyflwynir gennych yn y gobaith y bydd y broblem hon yn diflannu ohoni ei hun.

Mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn gofyn i chi am strategaeth gynhwysfawr. Mae hynny’n golygu bod rhaid iddi gynnwys, neu o leiaf gael ei llunio ar y cyd â strategaeth i leihau’r galw ar y GIG yn y lle cyntaf. Mae hynny’n golygu galluogi, annog ac efallai mynnu hyd yn oed, mewn rhai achosion, ein bod yn ysgwyddo mwy o gyfrifoldeb am ein hiechyd ein hunain. Felly, ni ddylech ddiystyru syniadau megis codi tâl am apwyntiadau a gollir neu hysbysu cleifion am gost eu cyffuriau presgripsiwn am mai’r Ceidwadwyr Cymreig a gynigiodd y syniadau hynny. Ar bob cyfrif, ystyriwch amrywiadau ar y rhai sy’n ymddangos yn fwy atyniadol i chi. Peidiwch â gwrthod yr asesiadau gwirfoddol yn y cartref a’r wardeniaid yn y cartref yn syml am mai ymrwymiadau’r Ceidwadwyr Cymreig ydynt. Yn y bôn, mae’r rhain yn gynigion cadarn ar gyfer helpu pobl â chyflyrau dirywiol, sy’n gysylltiedig ag oedran neu fel arall, i reoli eu bywydau eu hunain heb orfod troi’n gynamserol at y proffesiwn meddygol.

A pheidiwch â bod ofn tynnu bathodyn Llywodraeth Cymru oddi ar negeseuon iechyd cyhoeddus. Nid wyf yn mynd i roi’r gorau i brynu toesenni am fod Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud wrthyf—mewn ymgyrchoedd hysbysebu achlysurol—eu bod yn ddrwg i mi, ond efallai y gwnaf pe na baent yn cael eu defnyddio fel nwyddau ar golled mewn archfarchnadoedd neu os gwelaf rybuddion siwgr a braster arnynt dro ar ôl tro neu luniau o galonnau wedi blocio ar y bocs. Gludwch arwydd ar y lifft i ddweud y gallech fod wedi defnyddio 20 o galorïau drwy ddefnyddio’r grisiau, ond peidiwch â glynu logo Llywodraeth Cymru arno. Gydag iechyd y cyhoedd, deddfwch neu sicrhewch fod eraill yn tanio eich bwledi strategol ar eich rhan.

Eich asedau allweddol wrth leihau’r galw ar y GIG yw gwerth a grym gwasanaethau eraill. Crybwyllodd Angela rai, ond rwy’n cynnwys gwasanaethau cymdeithasol yma, cyrff megis cymdeithasau tai, y trydydd sector wrth gwrs, neu gymdeithas ei hun. Dylai ein pobl ifanc dyfu i fyny yn gweld cyfrifoldeb dros eraill fel rhan naturiol o fywyd, hyd yn oed os nad yw’n ddim mwy na deall eich bod yn cael cefnogaeth gymdeithasol ac emosiynol drwy fod yn aelod o ryw fath o gymuned. Felly gellid cefnogi llawer o’n hiechyd da o’r tu allan i’r GIG drwy wthio ein diwylliant i ffwrdd o’r meddylfryd ‘pilsen at bob dolur’, yn union fel y dywedodd Angela. Gall parhad da mewn gofal cymdeithasol, er enghraifft, lle mae barn yr unigolyn yn gwbl berthnasol i’r math o ofal, helpu pobl hŷn drwy gynnal eu hyder yn y cartref os yw pob pwynt cyswllt, o fewn neu y tu allan i’r GIG, wedi atgyfnerthu’r wybodaeth, dyweder, ynghylch atal cwympiadau, pa help y gallech ei gael mewn fferyllfa, a sut y mae technoleg yn eich helpu i gadw mewn cysylltiad â’r bobl sy’n bwysig i chi.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Nid oes dim o hyn yn dod yn lle gweithlu rheng flaen proffesiynol, cadarn y GIG wedi eu hyfforddi’n dda. Ond ni fyddwn yn atal rhai sy’n mynd i adrannau damweiniau ac achosion brys yn amhriodol—ni fydd dewis doeth yn golygu dim—nes y gall pobl gael gafael ar feddyg teulu neu nyrs arbenigol pan fyddant yn bryderus am eu hiechyd, ni waeth faint o linellau cymorth sydd gennym. Ni fyddwn yn atal pobl rhag cyrraedd argyfyngau iechyd meddwl nes y bydd gennym fwy o seicolegwyr, yn ogystal â seiciatryddion, yn y gwasanaeth iechyd. Ond mae ymyrraeth gynnar, boed hynny trwy’r GIG neu beidio, yn rhan o leihau pwysau’r galw sy’n aml yn andwyol, byddwn yn dweud, ar y rhai rydym yn meddwl amdanynt fel staff rheng flaen. Mae hynny, ynddo’i hun, yn gwneud y GIG yng Nghymru ychydig yn fwy deniadol fel lle i hyfforddi ac aros ynddo. Diolch.

Rwy’n ddiolchgar am y cyfle i gyfrannu at y ddadl hon a thalu teyrnged i amrywiaeth ac ymroddiad ein gweithlu GIG Cymru sy’n gweithio’n galed, ddydd ar ôl dydd, yn wyneb llawer o heriau, rai ohonynt yn acíwt: gweithlu sydd ond yn rhy aml nid yn unig yn y rheng flaen, ond sydd hefyd yn dioddef difrod cyfochrog yr hyn a all deimlo iddynt hwy fel beirniadaeth gyson, yn anffodus, mewn ymwneud cyhoeddus. Nid yw’n syndod fod llawer o’r ddadl heddiw a llawer o’r amser yn canolbwyntio ar y staff rheng flaen rydym yn fwyaf cyfarwydd â hwy—y meddygon, y nyrsys, y parafeddygon. Hoffwn gymryd eiliad i sôn am y staff niferus rwyf wedi cael y fraint o weithio ar eu rhan cyn cael fy ethol i’r Cynulliad hwn yn gynharach yn y flwyddyn—yr ystod o bobl sydd nid yn unig yn ffurfio rheng flaen, ond hefyd asgwrn cefn ein GIG, ac yn ei gadw’n weithredol: y clinigwyr, y gwyddonwyr, yr ymwelwyr iechyd, y ffisiotherapyddion, y porthorion, staff yr ystadau a chynnal a chadw, a llawer mwy—staff y mae’r pwysau ariannol y mae’r GIG yn ei wynebu yn real iawn iddynt ond staff sydd hefyd yn cydnabod y gwaith partneriaeth cadarnhaol—wel, mae’n gadarnhaol y rhan fwyaf o’r amser, oherwydd, fel pob perthynas, mae ei natur yn anwastad—rhwng undebau llafur a gweithwyr y Llywodraeth yng Nghymru. Er fy mod yn gwybod o fy mhrofiad fy hun nad yw trafodaethau bob amser yn cyflawni popeth y gelwir amdano, mae’r drws bob amser ar agor i drafodaeth yma yng Nghymru, sy’n gwrthgyferbynnu’n llwyr, mewn gwirionedd, â’r hyn sy’n digwydd dros y ffin, yn anffodus, lle mae cydweithwyr yn yr undebau llafur yn aml yn gweld y drws yn cael ei gau’n glep yn eu hwynebau. Nid yw’n gyd-ddigwyddiad fod gweithredu diwydiannol yn digwydd yn Lloegr ac nad yw’n digwydd yng Nghymru. O ganlyniad i’r berthynas hon, mae staff a gyflogir yn uniongyrchol yn y GIG bellach yn cael cyflog byw, ac rwy’n falch o fod wedi chwarae rhan fach iawn yn gwneud yn siŵr fod hyn yn digwydd drwy chwarae fy rhan fach yn y trafodaethau partneriaeth a gweithio i wneud yn siŵr nid yn unig fod hyn yn digwydd, ond bod telerau ac amodau gwell ar gael hefyd i weithwyr y GIG yng Nghymru.

Oes, fel y mae pobl wedi’i ddweud, mae yna heriau yn y GIG ac mae yna bob amser ffyrdd y gallwn wella. Rwy’n gwybod drwy brofiad personol, fel rwy’n siŵr y bydd llawer yn yr ystafell hon, ac mae’r Gweinidog ei hun yn gwybod, fod y rhai ar y talcen caled bob amser yn fwy na pharod i gynnig eu cyngor a’u syniadau, ac yn wir, y gweithwyr eu hunain sydd yn y sefyllfa orau yn aml i ddweud wrth wleidyddion nid sut y mae, ond hefyd sut y gellid ei wneud yn y dyfodol. Er na fydd hynny o bosibl yn arwain at chwyldro radical o fewn y GIG, gallai’r syniadau hynny gyda’i gilydd arwain at newid cadarnhaol yn y dyfodol.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Wrth gwrs.

Diolch. Hoffwn wneud y pwynt fod llawer o fy araith wedi bod yn seiliedig ar y trafodaethau rwyf wedi eu cael gyda meddygon teulu a Choleg Brenhinol y Meddygon a Chymdeithas Feddygol Prydain. Felly, rydym yn gwrando ar yr hyn sydd ganddynt i’w ddweud. Eu syniadau hwy yw llawer o’r syniadau hyn a hoffem i Lywodraeth Cymru wrando ar yr hyn y maent yn ei ddweud.

Yn sicr, ac rydych chi bron â bod wedi crynhoi’r hyn roeddwn yn mynd i’w ddweud i gloi, sef y byddwn, fel y dywedais, wrth symud ymlaen, yn annog y Llywodraeth ac eraill i sicrhau bod y gweithlu cyfan, drwy eu cyrff proffesiynol a’u hundebau llafur amrywiol, yn rhan o’r gwaith o lunio GIG o’r radd flaenaf ac un y gall pawb fod yn falch o fod yn rhan ohono.

Croesawaf y cyfle i siarad yn y ddadl y prynhawn yma. Mae’n gyfle i edrych ar fater sy’n effeithio ar yr holl wasanaethau iechyd ar draws y Deyrnas Unedig gyfan, ac yn wir ar draws y byd gorllewinol cyfan, ynglŷn â chreu amgylchedd staffio modern a’r timau amlddisgyblaethol sy’n ffurfio asgwrn cefn y gwasanaeth iechyd ym mha wlad orllewinol bynnag rydych yn digwydd byw ynddi. Ond mae’n ymddangos bod gan Gymru broblem barhaus gyda denu ac yn bwysig, gyda chadw staff i wneud yn siŵr y gall timau amlddisgyblaethol o’r fath barhau i weithio a darparu’r gwasanaeth. Yn aml iawn, nid oes fawr o bwynt os o gwbl mewn cael 90 y cant o’r tîm yn gyfan pan fydd yr un elfen bwysig, y 10 y cant, i ffwrdd, gan fod y tîm cyfan yn disgyn ar adegau felly.

Dysgais hynny yn y trydydd Cynulliad, pan gynhaliodd y pwyllgor iechyd ymchwiliad i wasanaethau strôc, ac aeth Dai Lloyd a minnau i’r uned strôc yn Ysbyty Brenhinol Caerdydd, ac rwy’n credu ein bod i gyd yn falch iawn ein bod wedi cael uned newydd gan fod y cyfleusterau yno’n hynafol iawn—mae wedi cael ei symud i Landochau yn awr. Trwy weld sut oedd y tîm yn rhyngweithio â’i gilydd, gwelsom fod tynnu un elfen allan o’r tîm amlddisgyblaethol yn golygu y byddai’r rhan fwyaf o’r gwasanaeth adsefydlu a oedd ar gael i’r cleifion yn cael ei ohirio yn y bôn a byddai’r claf yn cael ei adael mewn limbo, heb unrhyw fai ar y tîm, ond oherwydd salwch efallai, neu absenoldeb neu anallu syml i ddenu gweithiwr allweddol, fel yn achos y therapydd lleferydd allweddol y soniodd Suzy Davies amdano—yr unigolyn allweddol a all hybu’r adsefydlu ac ailfywiogi bywyd y person hwnnw.

Mae’r ddadl hon heddiw, a agorwyd gan Angela Burns, yn gofyn yn awr i Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd geisio mapio, gyda chynllun pum mlynedd, yr hyn y mae am ei gyflawni drwy fynd i’r afael â rhai o’r melltithion—gadewch i ni eu galw’n hynny—sydd wedi andwyo’r gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru, am yr atyniad sydd angen i’r gwasanaeth iechyd ei gael i gadw pobl yn eu swyddi mewn amgylchedd llawn straen lle mae pobl yn gweithio ar eu gorau, gan dorchi llewys a chyflawni er lles y cyhoedd, ond sy’n teimlo yn y bôn, o flwyddyn i flwyddyn, wythnos ar ôl wythnos, o ddydd i ddydd, fod y pwysau’n mynd yn fwyfwy tebyg i amgylchedd coginio dan bwysedd. Maent naill ai’n troi cefn ar yr amgylchedd hwnnw neu’n gorfod cymryd cyfnodau hir o amser o’r gwaith oherwydd salwch ac nid ydynt yn cael y cymorth a fyddai’n caniatáu iddynt weithredu ar eu gorau. Rwy’n credu bod hwn yn gyfle yn awr, gyda’r etholiad y tu ôl i ni a ninnau yng nghamau cynnar y Llywodraeth hon, i roi sylw i rai o’r problemau anodd iawn hyn nad ydym wedi llwyddo i’w datrys dros lywodraethau olynol. Y peth pwysig yma yw sicrhau ein bod yn creu amgylchedd lle gall pobl gael hyder i ofalu am eu lles yn y tymor hir, i greu gallu i gamu ymlaen yn eu gyrfa, ond yn anad dim, i ymateb i’r galwadau cynyddol y mae’r gwasanaeth iechyd yn eu hwynebu ddydd ar ôl dydd heddiw yma yng Nghymru ac yn wir, ledled y Deyrnas Unedig.

Yn y Cyfarfod Llawn ddoe soniodd Julie Morgan am y ffaith fod cynnydd o rhwng 10,000 a 15,000 o bobl ym mhoblogaeth Caerdydd bob blwyddyn. Mae’n gynnydd enfawr mewn un ardal yn unig—mewn ardal sy’n gallu estyn allan a denu pobl newydd yn ôl pob tebyg. Ond pan estynwch hynny dros weddill Cymru ac yn arbennig, i rai o ardaloedd mwy gwledig Cymru, mae yna broblem wirioneddol gyda chael pobl i deithio i rannau pellaf gorllewin Cymru, er enghraifft. Mae Ysbyty Llwynhelyg, fel y mae fy nghyd-Aelodau, Paul Davies ac Angela Burns, wedi amlygu yma, yn ei chael hi’n anodd llenwi rotas a rhestrau dyletswyddau. Ni all fod yn ddigon da fod gwasanaethau’n cael eu hatal dros dro am ychydig o fisoedd eto am fod y mater hwn wedi codi’i ben eto. Rhaid cael ateb y gellir ei roi ar waith gan y Llywodraeth sydd â mandad i ddarparu GIG sy’n gweithio yma yng Nghymru, gwasanaeth y mae pobl eisiau gweithio ynddo.

Ddoe ddiwethaf yn wir cawsom y ffigurau sydd, yn anffodus, yn dangos bod gostyngiad o 15 y cant wedi bod yn nifer y myfyrwyr sy’n mynd ymlaen i astudio meddygaeth yma yng Nghymru. Gwelwyd y gostyngiad hwnnw ar draws y Deyrnas Unedig, rwy’n derbyn hynny, ond yma yng Nghymru mae’r gostyngiad yn fwy amlwg na rhannau eraill o’r Deyrnas Unedig. Rhaid bod hynny’n ffynhonnell pryder mawr pan feddyliwch am y mentrau amrywiol a gyflwynwyd i geisio gwneud meddygaeth yn broffesiwn mwy deniadol dros y pump neu 10 mlynedd diwethaf, yn ffordd fwy deniadol o ddod â phobl i mewn i Gymru—nid ydym yn gwneud hynny. Nid ydym yn gweld hynny’n digwydd ar lawr gwlad yn ôl y ffigurau hynny. Ond yn bwysig hefyd, er ei bod yn bwysig meddwl am ddenu staff, mae cadw staff yn rhan wirioneddol bwysig, ‘does bosibl, o’r hyn y dylai gweithlu modern ymwneud ag ef. Rydym yn buddsoddi ac mae’r Llywodraeth yn buddsoddi a’r byrddau iechyd yn buddsoddi swm enfawr o arian i ddatblygu sgiliau a thalentau unigolion mewn amgylchedd hynod gymhleth ac eto, yn aml iawn drwy reoli gwael ac esgeulustod, mae’r unigolion hynny’n troi cefn ar yr yrfa honno, a gyrfa nad ydynt yn aml iawn wedi mynd ymhellach na hanner ffordd drwyddi neu efallai dri chwarter y ffordd drwy’r hyn a allai, o bosibl, gynnig cymaint mwy yn ôl. Felly, rwy’n gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn defnyddio’r cyfle i ymateb i’r pwyntiau dilys a roddwyd gerbron, oherwydd mae ganddo fandad newydd. Mae ganddo fandad i’w gyflawni ac rwy’n gobeithio y bydd yn rhoi rhyw deimlad i ni sut y bydd yn bwrw ymlaen â chynigion y Llywodraeth newydd i fynd i’r afael â rhai o’r problemau strwythurol hirdymor hyn sydd wedi bod wrth wraidd y gwaith o ddarparu gwasanaeth iechyd modern ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain yma yng Nghymru.

Hoffwn ddiolch i’r Ceidwadwyr Cymreig am gyflwyno’r ddadl hon. Mae i’w chroesawu’n fawr. Hefyd, hoffwn ganmol staff y GIG am y gwaith y maent yn ei wneud, yn aml o dan amgylchiadau anodd iawn. Mae problemau gyda recriwtio a chadw staff rheng flaen, clinigwyr yn arbennig, wedi cael llawer o sylw yn y blynyddoedd diwethaf. Mae prinder staff wedi arwain at fwy o lwyth gwaith nag y gall llawer o staff rheng flaen ei reoli. Mae llwyth gwaith na ellir ei reoli wedi effeithio ar forâl staff, wedi arwain at gynnydd mewn salwch sy’n gysylltiedig â straen ac wedi gorfodi llawer o glinigwyr i adael y maes yn gyfan gwbl. Mae hyn i’w weld yn fwyaf amlwg mewn ymarfer cyffredinol. Mae baich achosion rhai meddygon teulu wedi dyblu yn y blynyddoedd diwethaf gyda meddygfeydd yn methu recriwtio meddygon teulu. Nid yw’n gwbl anarferol i feddyg teulu weld 80 o gleifion yn ystod ymgynghoriad bellach. Mae llwythi gwaith na ellir eu rheoli o’r fath wedi arwain at lawer o feddygon teulu yn rhoi’r gorau i ymarfer cyffredinol yn gyfan gwbl, gan waethygu’r broblem. Mae Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol yn datgan bod angen i ni recriwtio 400 o feddygon teulu ychwanegol dros y pedair blynedd nesaf gan ein bod yn methu llenwi’r lleoedd hyfforddi sydd gennym yn barod.

Rhaid i Lywodraeth Cymru fod yn fwy creadigol wrth fynd ati i recriwtio clinigwyr. Mae’n rhaid i ni gymell clinigwyr i hyfforddi a gweithio yng Nghymru. Mae recriwtio staff sy’n siarad Cymraeg yn bwysig hefyd i ymdopi â chleifion sydd ond yn gallu siarad Cymraeg ac efallai’n dioddef o ddementia, fel y dywedodd Rhun. Yn anad dim, rhaid i ni gymell clinigwyr i aros yng Nghymru. Yn ôl Coleg Brenhinol y Meddygon, mae’n amlwg fod yna ddiffyg gwaith ymchwil i ddeall y ffactorau ysgogol ar gyfer recriwtio a chadw staff.

Nid yw penderfyniadau ar strategaethau recriwtio meddygol yn y dyfodol wedi eu seilio ar dystiolaeth gadarn. Felly, mae’n hanfodol ein bod yn casglu rhagor o ddata i’n helpu gydag ymgyrchoedd recriwtio yn y dyfodol. Ond nid ar staff rheng flaen yn unig sy’n rhaid i ni ganolbwyntio, er mor bwysig ydynt. Y GIG yw cyflogwr mwyaf Cymru gyda thua 72,000 o bobl yn gweithio ynddo. Mae ychydig o dan 6,000 o glinigwyr ysbyty a 2,000 o feddygon teulu yn gweithio yn GIG Cymru. Heb y nifer enfawr o nyrsys, staff gwyddonol, therapiwtig a thechnegol, ni allai cleifion gael eu trin. Heb y staff gweinyddol a staff cymorth ni fyddai ein hysbytai a’n practisau meddygon teulu yn gallu gweithredu. Felly, ni allwn recriwtio mwy o glinigwyr heb sicrhau bod digon o staff i drefnu apwyntiadau, cynnal y profion diagnostig, cludo a nyrsio cleifion. Mae angen iddynt sicrhau bod digon o staff ar draws y GIG i ymdopi â’r galw cynyddol ar wasanaethau.

Felly, nid yw cynllunio gweithlu yn y dyfodol yn y GIG wedi—ac mae’n rhaid i Lywodraeth Cymru sicrhau bod digon o adnoddau yn cael eu neilltuo ar gyfer cynllunio’r gweithlu neu fel arall byddwn yn cael yr un drafodaeth mewn pum mlynedd arall.

Bydd UKIP yn cefnogi’r cynnig heddiw, oherwydd mae’n argyfwng o ran recriwtio meddygon teulu a gallem wynebu argyfwng mewn meysydd clinigol eraill yn fuan.

Rydym hefyd yn gofyn am y posibilrwydd—oherwydd pan fydd pobl yn mynd i gael eu hyfforddi i fod yn feddygon rhaid iddynt gael wyth TGAU A* ac ar hyn o bryd rydym yn gofyn—pan fuom yn siarad â rhai meddygon sydd ar hyn o bryd yn eu pedwardegau neu eu pumdegau, dyweder, mae llawer wedi dweud y byddent yn ei chael hi’n anodd cyflawni’r graddau hyn. Felly, tybed a ellid rhoi’r pwyslais efallai ar y graddau lefel A yn hytrach na’r wyth A*. Nid yw hyn yn golygu gostwng safonau, dim ond sicrhau nad yw prifysgolion Cymru, wrth geisio denu’r myfyrwyr mwyaf disglair yn y byd, yn rhoi myfyrwyr Cymru o dan anfantais. Mae Caerdydd yn gofyn am wyth A*, ac rydym yn teimlo na ddylid rhoi cymaint o bwyslais ar ganlyniadau TGAU os oes gan y myfyriwr y lefelau A sy’n ofynnol. Efallai y gallai Caerdydd ailedrych ar y cymhwyster hwn. Edrychaf ymlaen at ymateb Ysgrifennydd y Cabinet a’i gynlluniau ar gyfer mynd i’r afael â recriwtio yn y GIG. Diolch.

Diolch i chi, Fadam Lywydd. Iechyd yw cyfraith gyntaf y wlad, felly rydym i gyd am weld y GIG yng Nghymru yn darparu gofal iechyd o safon uchel. I gyflawni hyn, mae arnom angen gweithlu gydag adnoddau da ac sy’n perfformio ar lefel uchel. Fodd bynnag, mae’n amlwg fod recriwtio a chadw staff rheng flaen wedi dod yn her fawr sy’n wynebu’r GIG yng Nghymru heddiw.

Rydym i gyd yn gwybod bod staff y GIG yn gweithio’n ddiflino i gwrdd â gofynion gofal iechyd cleifion. Ond mae meddygon mewn gofal sylfaenol ac eilaidd yn adrodd am lwythi gwaith cynyddol na ellir eu rheoli.

Lywydd, ers 2009-10, mae’r galw ar ein hysbytai wedi codi 2.5 y cant—cynhaliwyd 22,000 yn fwy o gyfnodau ymgynghorol yn 2014-15. Canfu arolwg diweddar gan Gymdeithas Feddygol Prydain fod 30 y cant o feddygon iau yn dweud bod eu llwyth gwaith yn anghynaliadwy ac nad oedd modd ei reoli. Adlewyrchir y pwysau hwn yn y cynnydd mewn afiechydon cysylltiedig â straen ymhlith staff y GIG. Mae traean o staff y GIG yng Nghymru yn adrodd eu bod wedi dioddef o straen sy’n gysylltiedig â gwaith neu salwch oherwydd straen yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Y llynedd, arweiniodd salwch sy’n gysylltiedig â straen a oedd yn cynnwys pryder, iselder a chyflyrau eraill at golli 13,400 o ddiwrnodau gan staff y gwasanaeth ambiwlans yn unig.

Mae recriwtio staff i leddfu’r pwysau hwn wedi bod yn broblem. Mae byrddau iechyd yn wynebu anhawster wrth lenwi’r swyddi gwag hyn. Mae ychydig o dan 17 y cant o’r holl swyddi meddygon iau heb eu llenwi yng Nghymru. Mae hyn yn cyfateb i brinder o 3,000—mae’n ddrwg gennyf, mae prinder o 331 o feddygon mewn gwirionedd ar hyn o bryd yng Nghymru. Ym mis Medi y llynedd, roedd 1,240 o swyddi heb eu llenwi yng Nghymru. Roedd y nifer uchaf o swyddi gwag yn fy ardal fy hun, bwrdd iechyd Aneurin Bevan—roedd 260 o swyddi’n wag. Mae’r methiant hwn i recriwtio wedi arwain at ganlyniadau ariannol difrifol: gwariwyd mwy na £60 miliwn ar staff nyrsio asiantaeth yn y pum mlynedd diwethaf. Er ei bod yn hanfodol llenwi bylchau yn y ddarpariaeth nyrsio, nid yw hyn yn gynaliadwy yn y tymor hir, ac mae angen newid strategaethau.

Ceir tystiolaeth fod problem prinder staff yn debygol o dyfu. Mae’r BMA yn adrodd bod nifer cynyddol o feddygon yn cynllunio ar gyfer ymddeol yn gynnar neu wedi ystyried gwneud hynny. Mae gweithlu sy’n heneiddio, ynghyd ag anhawster i recriwtio hyfforddeion yn dangos yr angen i fynd i’r afael â’r heriau hyn ar frys. Mae angen i ni hyfforddi mwy o feddygon newydd mewn gofal sylfaenol yng Nghymru. Yn ôl y BMA, mae nifer cyffredinol y lleoedd hyfforddi ar gyfer meddygon teulu yng Nghymru yn parhau’n ddisymud. Mae meddygon teulu a nyrsys practis yn ganolog i ddarparu gwasanaethau. Rhaid i recriwtio a chadw’r staff hyn fod yn flaenoriaeth i’r Llywodraeth hon. Mae angen strategaeth glir gan Lywodraeth Cymru ar gyfer cynllunio’r gweithlu yn y dyfodol. Rhaid defnyddio gweithio agosach yn drawsffiniol a chymhellion effeithiol i lenwi bylchau daearyddol ac arbenigol yn ein gwasanaeth iechyd.

Mae’n rhaid i ni ddarparu’r sgiliau i fabwysiadu’r anghenion gofal iechyd modern rydym eu heisiau yng Nghymru. Mae modelau gofal traddodiadol yn dod yn gynyddol anaddas ar gyfer anghenion gofal iechyd heddiw. Mae darparu gofal iechyd yn fyd sy’n newid yn gyflym. Mae addysg ac ymchwil yn ysgogi arloesedd. Rhaid i ni sicrhau bod sgiliau’r gweithlu presennol yn cael eu diweddaru’n barhaus i gyflawni newid gwirioneddol. Mae’n rhaid i ni symud y pwyslais yn y gyllideb hyfforddiant ac addysg i ariannu datblygiad proffesiynol parhaus yng Nghymru, a rhaid i ni ei fonitro.

Mae arnom angen mentrau iechyd y cyhoedd effeithiol hefyd i leddfu’r baich ar gyllid y GIG a rhyddhau arian ar gyfer gwasanaethau craidd rheng flaen. Lywydd, rwy’n adnabod dau feddyg. Roedd cefndir eu rhieni Pacistanaidd yn dlawd. Roedd un yn fasnachwr marchnad, ac un arall, a fu farw, hefyd yn gwerthu dillad o ddrws i ddrws. Mae’r ddau yn feddygon ifanc. Rwy’n eu cyfarfod bob wythnos bron. Dywedodd un, ‘Wncwl, rwy’n gweithio mewn ysbyty, ond credwch fi, mae fy mywyd teuluol ar chwâl’, oherwydd ei fod yn rhy flinedig i fynd adref ac edrych ar ôl ei deulu. Mae yna lawer o bethau y gallwn eu trafod am broblemau’r meddygon hyn hefyd nad ydynt wedi cael eu hystyried yn y Siambr hon eto.

Lywydd, rhaid i Lywodraeth Cymru gyflwyno strategaeth glir, mynd i’r afael â phroblem recriwtio a chadw staff y GIG—yr holl staff, o ofalwyr i feddygon ymgynghorol. Mae hyn yn hanfodol os ydym am greu GIG gydag adnoddau da ac sy’n perfformio ar lefel uchel y mae pobl Cymru ei angen ac yn ei haeddu yma. Diolch.

Mae llawer o siaradwyr heddiw wedi siarad am y gwaith rhyfeddol a wneir gan weithwyr iechyd yng Nghymru, a phwy sydd heb glywed am sensitifrwydd eithafol rhai o’n nyrsys gofal lliniarol tuag at bobl ar ddiwedd eu hoes? Pwy sydd heb glywed y straeon anhygoel am lawfeddygon yn achub bywyd plentyn sy’n marw gan drawsnewid ac adfer ystyr i fywydau’r rhieni hynny? Pwy sydd heb ryfeddu at allu meddygon teulu i weld claf bob 10 munud heb ymlâdd yn llwyr, ac rwy’n gwybod, gan fy mod yn byw gydag un?

Nid wyf yn siŵr o ble cafodd Caroline Jones ei ffigyrau o ran y 10 A*. Roeddwn yn mynd i orfod mynd yn ôl a rhoi trefn ar fy mab, am ein bod cymaint o angen meddygon teulu, rwy’n meddwl bod angen i ni i gyd i wneud cyfraniad yma. Nid yw byth yn mynd i gael 10 A yn ôl y ffordd y mae’n mynd yn awr. Ond yn ffodus, rydych angen B mewn mathemateg, B mewn Saesneg a thair A a B mewn gwyddoniaeth, felly efallai y byddwn yn lwcus.

Ond y peth allweddol sy’n rhaid i ni ei ddeall, rwy’n meddwl, fel y nododd Hannah, yw bod angen i ni gofio am fwy na’r bobl sy’n gweithio yn y rheng flaen. Mae’n rhaid i ni gofio’r bobl, yr arwyr di-glod, sydd yr un mor bwysig—y glanhawyr sy’n gwneud yn siŵr nad oes gennym C. difficile ac aethom i’r afael â phroblem MRSA yn ein hysbytai.

Rydym yn gwybod bod bron bob un o weithwyr y GIG o dan bwysau eithafol, ac mae hynny’n rhannol am fod gennym yn awr boblogaeth sy’n heneiddio. Mae ein GIG hefyd o dan bwysau eithafol gan fod yn rhaid i ni ariannu’r datblygiadau technolegol newydd drud a’r meddyginiaethau newydd hyn y mae cleifion yn galw amdanynt. Mae Angela Burns yn llygad ei le yn nodi bod disgwyliadau cleifion heddiw yn anodd iawn eu bodloni.

Ar gyfartaledd, mae’n ffaith ein bod yn gwario llai o ran canran yn y wlad hon ar iechyd na Phortiwgal, Ffrainc a’r Iseldiroedd. Wrth gwrs, er bod lle i wella effeithlonrwydd, rwy’n credu y daw adeg pan fydd yn rhaid i ni gael trafodaeth onest â’r cyhoedd—y bydd yn rhaid iddynt ddeall, os ydynt eisiau mwy, fod yn rhaid iddynt dalu mwy, neu bydd yn rhaid i ni dorri’n ôl ar wasanaethau eraill er mwyn talu am y cymorth hwnnw. Mae’n ymddangos ein bod ni i gyd yn arswydo rhag cael y ddadl onest honno gyda’r cyhoedd, ac ar ryw adeg, bydd yn rhaid i ni wneud hynny.

Mae’r GIG yng Nghymru yn ymdopi’n rhyfeddol o dda o dan yr amgylchiadau. Mae gennym boblogaeth hŷn a salach, ac eto nid yw ein GIG yn waeth nag unrhyw ran arall o’r DU yn ôl y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd. Gyda phoblogaeth sy’n heneiddio, rydym yn debygol o weld anghenion gofal mwy cymhleth yn datblygu—gofal nad yw o reidrwydd yn galw am aros yn yr ysbyty, ond sy’n mynd i fod angen nyrsio helaeth. Mae’r Swyddfa Ystadegau Gwladol wedi rhagweld cynnydd o 44 y cant yn nifer y bobl dros 65 oed yn ystod y 25 mlynedd nesaf. Cynnydd o 44 y cant. Os meddyliwch am bobl dros 80 oed, erbyn 2040, bydd gennym dros 30,000 o bobl dros 80 oed yn byw yng Nghymru. Dyna Lanelli’n gyfan—pob person yn Llanelli dros 80 oed. A ydym yn barod am hynny? A ydym wedi paratoi ar gyfer hynny? Nac ydym wir. Nid oes gennym y math o gynllun neu strategaeth fydd ei angen. Mae angen i ni feddwl am hynny, ac mae angen i ni ddeall nad yw’r pwysau ar y gwasanaeth iechyd yn ymwneud yn unig ag iechyd, mae’n ymwneud â’n gwasanaethau gofal—y gwasanaeth sinderela rydym bob amser yn anghofio amdano. Mae’n bwysig ein bod yn deall ei fod yn cael ei ariannu mewn ffordd wahanol a bod angen i ni ddeall y berthynas. Mae’r Llywodraeth wedi deall y berthynas honno. Mae gennym y cynllun gofal canolraddol. Mae’n dechrau magu gwraidd. Bydd angen mwy o hynny arnom, yn bendant. Os ydym am osgoi trin cleifion ar drolïau yn ysbytai’r dyfodol, mae angen i ni wybod y gallwn ryddhau pobl yn ôl i’w cartrefi a’u cymunedau.

Rwy’n credu bod yn rhaid i ni newid y gwasanaeth sinderela hwnnw. Mae’n rhaid i ni newid ein hagweddau, mae’n rhaid i ni werthfawrogi’r gwasanaeth hanfodol hwn rydym oll yn mynd i fod ei angen mewn rhyw ffordd neu’i gilydd, ac mae’n rhaid i ni gael trafodaeth ddifrifol ynglŷn â sut ar y ddaear rydym yn mynd i dalu amdano. Nid yw gweithwyr gofal yn cael eu talu’n dda, nid oes ganddynt lawer o gymwysterau ac mae angen mwy o gefnogaeth arnynt. Mae angen i ni gynllunio sut i gymell pobl i’w denu at y gwasanaeth pwysig hwn, ac mae angen i ni gadw pobl yn y sector i ateb galwadau’r dyfodol.

Rwy’n credu ei bod yn werth gofyn hefyd sut y gallwn edrych ar wahanol fodelau. Os edrychwch ar fodel Gofal Solfach, sy’n fodel diddorol iawn, mae gennym wirfoddolwyr o’r gymuned yn gwneud rhywfaint o’r gwaith gofal nad yw’n galw am hyfforddiant nyrsio, wrth gwrs, ond gall hynny leddfu rhywfaint o’r pwysau ar ein gwasanaethau gofal yn ogystal. Hyd nes y byddwn yn mynd i’r afael â mater gwasanaethau gofal byddwn yn gweld mwy o oedi wrth drosglwyddo gofal, byddwn yn gweld cynnydd mewn derbyniadau brys, gan roi pwysau pellach ar weithlu’r GIG. Ar ryw adeg, bydd angen i ni gael dadl onest gyda’r cyhoedd ynglŷn â’r ffordd rydym yn ariannu hyn.

Mae’n hollol amlwg gan bawb yn y Siambr sydd wedi siarad heddiw bod angen strategaeth, a hynny ar frys, i hyfforddi mwy o ddoctoriaid yng Nghymru. Rwyf i’n mynd i ddadlau bod y strategaeth yma yn gorfod bod yn un sydd yn digwydd ar draws Cymru. Mae gennym ni ddwy ysgol feddygol—un yng Nghaerdydd ac un yn Abertawe—ond nid oes gennym unrhyw beth o gwbl yn y gogledd nac yn y canolbarth. Os ydym yn mynd i ddechrau llenwi’r bylchau ar gyfer doctoriaid a meddygon teulu yn y gogledd, mae’n rhaid inni gynnig yr hyfforddiant yn y gogledd. Fel yr ydym wedi ei glywed droeon, mae myfyrwyr yn aros i fod yn feddygon yn yr ardal lle maen nhw wedi cael eu hyfforddi. Os nad ydym yn eu hyfforddi yn y gogledd, nid oes gobaith, nag oes? Mae’n mynd yn anodd iawn, felly, i gadw pobl yn yr ardal achos nid oes gennych chi ddim byd yno yn y lle cyntaf. Mae adroddiad gan yr Athro Longley o Brifysgol De Cymru yn dangos bod 95 y cant o ddoctoriaid sydd yn cael eu hyfforddi yng Nghymru yn aros yng Nghymru, sydd yn wych. Ond beth yr ydym ei eisiau yw bod mwy o ddoctoriaid yn aros yng Nghymru, ac yn sicr mae angen mwy yn aros ac yn symud i’r gogledd neu bydd y broblem jest yn mynd i fynd yn argyfwng gwaeth nag ydy o ar hyn o bryd.

Rwy’n falch iawn o glywed bod yna fomentwm y tu ôl i’r syniad o ysgol feddygol ar gyfer Bangor. Rwy’n falch iawn bod yna achos busnes yn cael ei lunio o’r diwedd gan Lywodraeth Cymru, ac rwy’n edrych ymlaen at ei weld. O ran y bobl yr wyf i wedi siarad â hwy—Prifysgol Bangor, bwrdd iechyd y gogledd, y Coleg Cymraeg Cenedlaethol, y gymdeithas feddygol—mae pawb o blaid yr egwyddor yma. Felly, mae o’n gwneud synnwyr llwyr i symud ymlaen ag o. Mae nifer o resymau penodol pam bod angen meddwl am hyn o ddifri rŵan. Mae’r brifysgol ym Mangor a’r bwrdd iechyd yn gweithio mewn partneriaeth yn barod. Mae Prifysgol Bangor yn barod yn cynnig amrediad eang o addysg iechyd meddygol a gofal cymdeithasol. Cam naturiol, felly, ydy atgyfnerthu safle Bangor fel canolfan ymchwil ac addysgol sydd o bwys rhyngwladol. Mi fyddai’r bwrdd iechyd a’r brifysgol yn elwa fel endidau. Byddai’n cryfhau’r ddau gorff, gan ddenu a chadw’r myfyrwyr gorau a’r staff academaidd a meddygol gorau. Yn ei dro, byddai hynny’n atgyfnerthu’r economi leol, efo dau sefydliad yn gyflogwyr lleol mawr.

Mi fedrid sefydlu canolfan i ddysgu meddygaeth drwy gyfrwng y Gymraeg ym Mangor. Dyma yw’r lle naturiol i hynny ddigwydd, o gofio cryfder yr iaith yn yr ardal. Bydd hynny, yn ei dro, yn cynyddu’r cyflenwad o ddoctoriaid dwyieithog sydd eu hangen yn y gymdeithas. I gyflawni strategaethau eich Llywodraeth chi, er enghraifft, y strategaeth ‘Mwy na geiriau…’, mae angen y doctoriaid dwyieithog, ac nid oes digon ohonynt ar hyn o bryd. Byddai ysgol feddygol â phwyslais ar feddygaeth wledig yn unigryw, nid yn unig yng Nghymru. Byddai’n gallu cynnig atebion arloesol a denu myfyrwyr ar draws y byd sydd â diddordeb mewn cynnig gofal i boblogaeth sy’n heneiddio mewn cyd-destun gwledig mewn rhannau eraill o’r byd hefyd. Mwy na dim, byddai ysgol feddygol yn y gogledd yn gwella’r gwasanaeth y mae pobl y gogledd yn ei gael—nid oes dwywaith am hynny. Mae’r gogledd yn teimlo ei bod yn cael ei hanghofio. Byddwch yn ymwybodol o hynny. Mae yna deimlad ei bod yn cael ei gadael ar ôl. Dyma gyfle gwirioneddol rŵan i Lywodraeth Cymru ddangos cefnogaeth i’r gogledd ac i’r ardaloedd gwledig. Beth am fod yn uchelgeisiol? Beth am symud ymlaen a hyn? A pwy â ŵyr, yn ei dro, mi fyddai ysgol feddygol yn sbarduno hyfforddiant arall yn y gogledd—deintyddion, fferyllwyr, ffisiotherapyddion, ac yn y blaen. Felly, mae’r achos yn reit glir. Mae cyfres newydd ddechrau ar S4C o’r enw ‘Doctoriaid Yfory’. Roeddwn yn ei gwylio neithiwr. Mae cymaint o dalent yma. Mae angen rŵan cynnig cyfleoedd i fwy o bobl ifanc, fel y rhai yr ydym yn eu gweld yn y rhaglen yna, gael eu hyfforddi yma yng Nghymru ac yn y gogledd yn benodol. Pen draw hynny yw gwella y gwasanaeth iechyd i bawb.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon, Vaughan Gething.

Diolch i chi, Lywydd. Rwy’n ddiolchgar i’r Blaid Geidwadol am gyflwyno’r ddadl heddiw, a’r cyfle y mae’n ei gynnig i nodi’r gwaith sylweddol sy’n cael ei wneud yn y maes hwn gan fyrddau iechyd, ymddiriedolaethau a Llywodraeth Cymru. Mae yna heriau wrth gwrs o ran recriwtio a chadw staff yng Nghymru, ar draws teulu’r GIG yn y DU a thu hwnt yn y rhan fwyaf o systemau gofal iechyd gorllewinol. Gallaf gadarnhau y bydd y Llywodraeth yn cefnogi’r cynnig a’r gwelliant heddiw. Rydym eisoes wedi cael rhai llwyddiannau yma yng Nghymru, a dylem gydnabod hynny. Ond nid cyfle i’r Llywodraeth fod yn hunanfodlon yw hwn. Fel y dywedais, rydym yn cydnabod bod heriau, ac rydym yn y broses o weithredu.

Mae’n deg dweud bod ein cyfraddau cadw a recriwtio yng Nghymru wedi aros yn gyson, gyda llai o staff yn gadael, er enghraifft, o gymharu â Lloegr. Fodd bynnag, mae yna anawsterau gwirioneddol mewn rhai meysydd. Rydym yn gwybod am rolau penodol y mae galw mawr amdanynt a lle mae trosiant staff yn gymharol uchel.

A rhan o’r her i ni yw’r ffordd rydym yn siarad am y GIG yng Nghymru. Gwyddom ei fod yn cael effaith wirioneddol ar forâl a recriwtio, ac nid yw rhannau o’r feirniadaeth a glywir yn rheolaidd yn deg nac yn gywir yn wrthrychol. Disgrifiwyd hyn wrthyf yn rheolaidd gan barafeddygon, er enghraifft, yn ystod y cyfnod olaf o flwyddyn neu ddwy. Er enghraifft, soniodd Ceri Phillips amdano yr wythnos hon wrth sôn am y gallu i annog pobl i ystyried gyrfaoedd mewn meddygaeth a phroffesiynau cysylltiedig. Ond mewn gwirionedd rwy’n cael fy nghalonogi gan y modd—y modd adeiladol—yr agorodd y ddadl a chyfraniad yr Aelodau o gwmpas y Siambr. Gall y ffordd rydym yn siarad yn adeiladol am y gwasanaeth wneud gwahaniaeth i gael trafodaeth ymchwilgar go iawn am y gwasanaeth iechyd, ond ei wneud yn y fath fodd fel nad ydym yn gwneud galwadau sy’n tynnu sylw’r penawdau ac na ellir eu cefnogi.

Rwy’n cydnabod bod cadw staff yn faes ffocws allweddol, ac mae gwaith sylweddol eisoes ar y gweill ar hyn o bryd, gyda byrddau iechyd yn ystyried yr agwedd ehangach o ymgysylltu â staff, megis arfarnu a datblygu, fel bod staff yn teimlo eu bod yn cael eu cefnogi a’u gwerthfawrogi trwy gydol eu gyrfaoedd. Mae arolwg staff y GIG eisoes ar y gweill, gyda chefnogaeth undebau llafur, er mwyn ein helpu i ddeall y materion sy’n wynebu ein staff, a bydd ei ganlyniadau yn bwydo i mewn i’r newidiadau rydym am eu gwneud i helpu i gadw staff. Wrth gwrs, lle mae trosiant a swyddi gwag yn bodoli, mae angen i ni recriwtio yn rheolaidd, ac mae byrddau iechyd eisoes yn gweithredu ystod o fesurau i geisio llenwi’r swyddi gwag hynny. Maent yn cynnwys ymgyrchoedd recriwtio Ewropeaidd a rhyngwladol, dyrchafiad ac ymestyn cynlluniau dychwelyd i weithio, gweithgaredd marchnata a recriwtio lleol, i enwi ond ychydig.

Er bod y drafodaeth heddiw wedi canolbwyntio ar heriau recriwtio a chadw staff, mae’n ffaith bellach fod yna fwy o staff rheng flaen yn gweithio yn y GIG yng Nghymru nag erioed o’r blaen. Mae niferoedd staff cyfwerth ag amser llawn wedi cynyddu fwy na 2,200 yn y flwyddyn ddiwethaf. Dyna gynnydd o 3.1 y cant, a dwbl y cynnydd yn y flwyddyn flaenorol. Mae’n ffaith fod nifer y meddygon ymgynghorol, meddygon eraill, nyrsys a bydwragedd wedi cyrraedd lefelau uwch nag erioed. Mae hynny’n golygu bod gweithlu’r GIG yng Nghymru yn parhau i dyfu yn wyneb caledi parhaus, ac eto, er gwaethaf y niferoedd uwch nag erioed o staff, gwyddom ein bod yn dal i wynebu marchnad recriwtio heriol, a dyna pam y mae’r Llywodraeth eisoes yn rhoi camau ar waith i gynorthwyo byrddau iechyd i recriwtio a hyfforddi meddygon ychwanegol. Rydym yn adeiladu ar ymgyrch y llynedd drwy lansio ymgyrch fawr yn genedlaethol a rhyngwladol i farchnata Cymru fel lle gwych i feddygon hyfforddi, gweithio a byw. Bydd yr ymgyrch yn cael ei lansio ym mis Hydref ac mae wedi cael ei datblygu i gefnogi byrddau iechyd a gweithgaredd ymddiriedaethau yn gyson, dan faner GIG Cymru. Bydd ei ffocws cychwynnol ar feddygon, ond bydd wedyn yn ymestyn i ystyried gweithlu ehangach y GIG, ac rwy’n falch o glywed amryw o siaradwyr yn y Siambr heddiw yn crybwyll y ffaith nad meddygon yn unig yw’r GIG, na nyrsys yn unig, ond ystod eang o wahanol grwpiau proffesiynol a grwpiau cefnogi. Byddaf yn gwneud datganiad llawnach ar yr ymgyrch honno yn y Siambr yr wythnos nesaf.

A wnewch chi dderbyn ymyriad, Weinidog?

Gwnaf, ychydig o eiliadau.

A yw’r ymgyrch honno wedi cael ei thrafod a’i phrofi gyda’r proffesiynau, megis y Coleg Nyrsio Brenhinol a Chymdeithas Feddygol Prydain, er mwyn gweld a allai’r mewnbwn y gallent ei roi yn y cyfnod cynnar hwn fod yn fuddiol wrth gyflwyno’r ymgyrch honno? Felly, a yw’r drafodaeth honno wedi digwydd?

Rwy’n falch iawn o ddweud bod y drafodaeth honno yn digwydd. Yn y grŵp gorchwyl gweinidogol a sefydlais—fe’i cadeiriais ychydig wythnosau yn ôl—mae’n rhan o’n trafodaeth barhaus ac ymgysylltiol. Yn wir, yn ystod misoedd cynnar fy amser yn y swydd hon, rwyf wedi cyfarfod â’r rhanddeiliaid hynny, ac maent yn parhau i weithio gyda’r Llywodraeth ar gynllunio a chyflwyno ein hymgyrch. Rwy’n gadarnhaol mewn gwirionedd ynglŷn â’r ffordd adeiladol a chadarnhaol yn gyffredinol y maent yn ymgysylltu â ni, ac maent yn gefnogol i’r cyfeiriad rydym yn anelu tuag ato.

Rwyf wedi dweud o’r blaen yn y Siambr hon ein bod wedi ymrwymo i ddatblygu cynllun 10 mlynedd ar gyfer gweithlu’r GIG. Dylai fod yn weledigaeth glir, gyda meysydd gwaith â blaenoriaeth ar gyfer y Llywodraeth, ar gyfer GIG Cymru, ac ar gyfer ein partneriaid, i fynd i’r afael â’r heriau sy’n ein hwynebu yn awr ac yn y dyfodol. Rhaid i’r cynllun ystyried yr ystod lawn o weithwyr proffesiynol sy’n gweithio yn y GIG a bod yn seiliedig ar fodelau newydd o ofal, ac nid llenwi bylchau mewn gwasanaethau presennol—unwaith eto, mae hyn wedi cael ei grybwyll yng nghyfraniadau’r Aelodau eraill, yn cynnwys Angela Burns wrth agor—am ein bod yn gwybod bod angen i ni newid y ffordd rydym yn darparu iechyd a gofal er mwyn parhau i gyrraedd y lefelau cynyddol o gymhlethdod a galw sy’n ein hwynebu. Ni fydd ceisio cynyddu capasiti yn unig yn ddigon i ddarparu’r gwasanaethau iechyd a gofal sydd eu hangen arnom.

Yn ystod toriad yr haf, cyfarfûm ar y cyd â deoniaid y ddwy ysgol feddygol yng Nghymru, ac roeddent yn nodi pwysigrwydd adolygu’r gweithgareddau sydd eisoes ar waith i annog myfyrwyr Cymru i anelu at yrfa mewn meddygaeth ac i’w hannog i ystyried dechrau eu haddysg ar gyfer yr yrfa honno yma yng Nghymru. Rydym wedi ceisio nodi rhwystrau a allai fodoli neu a allai roi ymgeiswyr o Gymru dan anfantais.

Gan droi at yr ymddiriedolaeth ambiwlans a grybwyllwyd yn y cynnig, mewn gwirionedd mae absenoldeb oherwydd salwch yn y gwasanaeth ambiwlans wedi gostwng dros y flwyddyn ddiwethaf, ond rydym yn cydnabod ei fod yn rhy uchel o hyd. Mae undebau llafur staff wedi sôn wrthyf am gefnogaeth i staff, yn fy nhrafodaethau gyda hwy, yn yr amgylchedd llawn straen y maent eisoes yn gweithio ynddo. Rwy’n falch o ddweud bod yr ymddiriedolaeth ambiwlans yn buddsoddi’n sylweddol yn eu gwasanaethau iechyd a lles eu hunain. Mae hynny’n cynnwys rhaglen gymorth i weithwyr newydd gyda mynediad uniongyrchol 24/7 at wasanaethau cwnsela a phecynnau cwnsela wedi’u teilwra’n llawn.

Mae hefyd yn bwysig nodi bod Ymddiriedolaeth Gwasanaethau Ambiwlans GIG Cymru yn sefydliad sy’n gwella, er nad yw’n berffaith yn sicr, nid yn unig o ran amseroedd ymateb, ond ym myd cystadleuol iawn recriwtio parafeddygon. Mae staff bellach yn bendant yn dod i Gymru i ddilyn gyrfa mewn parafeddygaeth, ac rydym yn disgwyl gweld cyfrifiad llawn neu’n agos at hynny eleni. O ystyried y sefyllfa roedd yr ymddiriedolaeth ambiwlans ynddi 18 mis yn ôl hyd yn oed, mae’n welliant rhyfeddol ac yn stori lwyddiant go iawn y gobeithiaf y bydd pawb yn y Siambr hon yn ei chydnabod ac yn ei chroesawu.

Ein gweledigaeth yw cael gwasanaeth iechyd gwladol tosturiol o ansawdd uchel yma yng Nghymru gyda chanlyniadau sy’n gwella gyda’n dinasyddion ac ar eu cyfer. Ni ellir gwadu, wrth gwrs, fod recriwtio a chadw staff yn heriau sylweddol i’w goresgyn er mwyn gwireddu’r weledigaeth honno yma yng Nghymru. Byddwn yn parhau i weithredu gyda phartneriaid i recriwtio’r staff sydd eu hangen arnom i ddarparu a gwella ar y gofal tosturiol o ansawdd rwy’n falch o ddweud bod GIG Cymru yn ei ddarparu gyda chymunedau, ac ar eu cyfer ledled Cymru fel profiad rheolaidd rydym eisoes yn ei gael.

Galwaf ar Darren Millar i ymateb i’r ddadl.

Diolch, Lywydd. Rhaid i mi ddweud fy mod wedi fy nghalonogi’n fawr o glywed ymateb y Gweinidog i’r cynnig rydym wedi ei gyflwyno heddiw. Rwy’n credu ei bod yn dda fod Llywodraeth Cymru o leiaf yn cydnabod yn awr fod cynlluniau’r gweithlu yn y gorffennol, a’r ffordd yr aethpwyd ati i gynllunio’r gweithlu, wedi bod yn annigonol a bod angen ymgysylltu’n ehangach â’r rhanddeiliaid ar lawr gwlad sy’n barod i ymgysylltu ac sy’n awyddus i gyfrannu at wneud Cymru yn rhywle y bydd clinigwyr a gweithwyr proffesiynol eraill sy’n awyddus i weithio ym maes iechyd eisiau dod iddo, a gweithio yn ein GIG yma.

Rhaid i mi ddweud fy mod yn falch hefyd fod y Prif Weinidog yn ystod y cwestiynau i’r Prif Weinidog ddoe, wedi cydnabod pwysigrwydd gwerthu Cymru i’r teulu ehangach ac nid i’r clinigwyr eu hunain yn unig, fel rhan o’r ymarfer recriwtio rhyngwladol y mae Llywodraeth Cymru ar fin ei lansio. Felly, dechrau calonogol iawn yn wir, ac rwy’n gobeithio y gwneir rhagor o waith i sicrhau y gall pawb weithio gyda’i gilydd er mwyn cyflawni’r hyn rydym i gyd yn gwybod bod ei angen arnom, sef gweithlu sy’n addas ar gyfer y GIG yn yr unfed ganrif ar hugain fel y mae pawb ohonom ei eisiau.

Roeddwn yn falch o glywed y gydnabyddiaeth hefyd nad cynyddu capasiti’r gweithlu presennol yn unig sydd angen i ni ei wneud, ond bod angen i ni hefyd ddelio â’r galwadau—galwadau afrealistig weithiau—ar y gweithlu a’r GIG gan gleifion. Mae’n rhaid i mi ddweud ein bod wedi bod yn frwd ein cefnogaeth i agenda gofal iechyd darbodus Llywodraeth Cymru, a byddwn yn parhau i wneud hynny, a gobeithiaf yn fawr—ac mae’n sicr yn swnio felly—fod Llywodraeth Cymru yn dechrau cytuno â ni o ran cleifion yn derbyn mwy o gyfrifoldeb eu hunain am y ffordd y maent yn defnyddio’r GIG ac adnoddau’r GIG. Roeddwn yn falch o glywed nifer o siaradwyr yn ystod y ddadl yn cyfeirio at bwysigrwydd iechyd y cyhoedd ac yn wir, y system gofal cymdeithasol a’r ffordd y gall honno hefyd helpu i atal galw diangen rhag cael ei wthio dros garreg drws y gwasanaeth iechyd gwladol.

Ni wnaeth y Gweinidog ymateb yn y ddadl hon i’r gwelliant a gyflwynwyd yn benodol gan Blaid Cymru. Gwn ei fod wedi dweud y byddai’n ei gefnogi. Ond ni wnaeth ymateb i’r angen i sefydlu ysgol feddygol yng ngogledd Cymru. Er fy mod yn gwybod bod yna rywfaint o waith sy’n mynd rhagddo, gawn ni ddweud, yn edrych ar y posibilrwydd o sefydlu ysgol feddygol i fyny yno, rwy’n credu ei bod yn hynod o bwysig ein bod yn sicrhau bod cylchdroadau hyfforddiant yn digwydd yng ngogledd Cymru a fydd yn denu pobl i weithio yn yr ardal honno yn y dyfodol. Tybed, Weinidog—mae ychydig o amser ar ôl—a allwch roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni am unrhyw waith sy’n cael ei wneud i ddatblygu cylchdroadau hyfforddiant rhwng gogledd-orllewin Lloegr a gogledd Cymru hefyd, sydd yn draddodiadol wedi ein helpu i sicrhau bod cyflenwad digonol o feddygon teulu a gweithwyr proffesiynol meddygol eraill yn yr ardal honno.

A allwch ddarparu rhyw fath o ddiweddariad? Os na allwch, rwy’n sylweddoli nad oes amser ar ôl. Efallai y gallai ysgrifennu at yr Aelodau i roi rhywfaint o hyder i ni fod hynny’n mynd i ddigwydd mewn gwirionedd, o ystyried ymrwymiadau’r Gweinidog blaenorol yn y gorffennol. Diolch.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Os na, felly, fe dderbynnir y cynnig heb ei ddiwygio yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.