Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol ar ddiwygio llywodraeth leol, ac rwy’n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet, Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Lywydd. Ym mis Hydref, fe wnes i nodi amlinelliad bras o’r ffordd ymlaen ar gyfer diwygio llywodraeth leol. Heddiw, rwyf wedi cyhoeddi Papur Gwyn i ymgynghori arno, o dan y teitl ‘Diwygio Llywodraeth Leol: Cadernid ac Adnewyddiad’. Rwy’n ddiolchgar i’r bobl yn y Cynulliad hwn, mewn llywodraeth leol ac yn y gwasanaethau cyhoeddus ehangach sydd wedi cynnig cymorth sylweddol i ddatblygu’r cynigion gwreiddiol. Mae’r cyd-drafod hwn wedi dangos bod ymrwymiad cyffredin i fwy o weithio rhanbarthol. Mae wedi helpu i gadarnhau’r meysydd lle byddai dull mwy systematig o weithio’n rhanbarthol o fantais i bobl a chymunedau, ac yn helpu gweithlu llywodraeth leol i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus hanfodol.

Y cydymdrech hwn sydd wedi arwain at y cynigion yn y Papur Gwyn. Maen nhw’n adlewyrchu’r trafodaethau niferus sydd wedi’u cynnal gydag arweinwyr, aelodau a swyddogion yr holl awdurdodau lleol, a’u partneriaid mewn gwasanaethau cyhoeddus eraill ac yn y sector gwirfoddol. Mae’r papur yn nodi’r trefniadau arfaethedig ar gyfer gweithio’n rhanbarthol; rôl gryfach i gynghorau a chynghorwyr; fframwaith ar gyfer unrhyw uno gwirfoddol yn y dyfodol; ac amlinelliad o’r ffordd ymlaen ar gyfer cynghorau cymuned.

Rwyf wastad wedi cychwyn trwy bwysleisio mor hanfodol yw llywodraeth leol dda yma yng Nghymru. Rydym ni angen llywodraeth leol gadarn sy’n gallu gweithio gyda dinasyddion a gwasanaethau cyhoeddus eraill i greu sefyllfa gynaliadwy at y dyfodol. Mae’r rhai sy’n gweithio mewn llywodraeth leol, neu sy’n ei chynrychioli, eisiau yr un peth. Mae hynny’n golygu bod angen mwy o gynnydd ar weithio’n gydweithredol.

It’s in that context, Llywydd, that the White Paper builds on the twin-track approach set out in the October statement. It confirms the intention to mandate regional working for strategic transport planning, certain land-use planning functions and economic development, and proposes that these responsibilities should be discharged on the three footprints represented by the existing Welsh Local Government Association regions.

It has been an encouraging feature of the discussions since October that local authorities themselves have identified a wider range of services suitable for discharge at a regional level. In October, the balance of advice favoured mandating health board footprints for the regional delivery of purposes such as education improvement, public protection and social services. The more detailed discussion has highlighted concerns that sticking rigidly to the health board footprint for other services could involve breaking up existing larger units of collaboration, or inhibit the development of new arrangements on a larger scale.

The White Paper therefore proposes some additional flexibility to agree footprints for these mandated purposes. That choice would operate within a framework determined by the Welsh Government aimed at removing overlap and promoting simplicity. Guided flexibility will avoid the need for disruptive change to well-established and effective regional arrangements, while opening up the possibility for more innovative arrangements where that is the right approach. The language, work and bilingual services report commissioned by my predecessor, for example, recommends that a linguistic-economic strategy is developed for the counties of Anglesey, Gwynedd, Ceredigion and Carmarthenshire. Flexibility in regional working arrangements could allow for such an approach to be considered, and I look forward to this and other possibilities being explored further during the consultation period.

Llywydd, let me turn now to the question of governance. In detailed discussions since October, a statutory, strengthened joint committee, or joint governance committee, has emerged as the preferred governance model. The White Paper proposes that the National Assembly should legislate to create a consistent and robust common platform to which all local authorities would operate and thus provide a statutory underpinning to the work of these joint governance committees.

I also intend to take the opportunity offered by this White Paper to propose placing provision for combined authorities on the statute book. This will ensure that the necessary powers are in place if local authorities demonstrate that a combined authority approach would help deliver our shared objectives in the future.

The White Paper outlines an approach for financing the regional arrangements on a pooled contributions model. Members will also want to be aware that I intend to issue a written statement this afternoon dealing with the wider reform agenda in relation to the local government finance system.

Llywydd, I should highlight one other aspect of the White Paper that deals with greater collaborative working. The document sets out a series of actions to accelerate progress by local authorities in the sharing of back-office services. This is an area where progress has been inconsistent and where there is likely to be potential for improvements to efficiency, resilience and quality of services, which cannot go on being unharvested.

As far as community councils are concerned, the White Paper draws attention to the significant part they play in some parts of Wales while acknowledging the enormous variability in current arrangements. As announced in October, I intend to take action to support community councils to become more effective in the short term, but I also intend to commission a comprehensive independent review of the sector. This will inform a debate about the future of community councils and how we can utilise the best of the current arrangements and make them characteristic of the system as a whole.

Llywydd, the White Paper describes how we intend to take forward those aspects of the draft local government Bill, published in 2015, that were widely supported, such as providing a general power of competence, a new approach to performance improvement and strategies for better engagement with the public. We have recast those and other proposals, however, to strike a new clarity on shared aims, while providing flexibility for local authorities to determine how these shared objectives are to be delivered. This approach is demonstrated, for example, in our proposals to provide local authorities with powers to choose between operating through a cabinet or committee system of governance, or to decide how the activities of councillors are best to be reported to the electorate. The White Paper also invites initial views on a series of reforms to electoral arrangements for local government. This includes measures to improve voter registration and to voting, such as an all-Wales register and postal or electronic voting, as well as a reduction of the voting age for local government elections to 16. I am also seeking views on the introduction of permissive proportional representation to enable principal authorities to choose to adopt either a first-past-the-post or single transferable vote election system now that the Wales Bill has completed its progress through Parliament. I intend to consult further on this package of measures later this year.

Llywydd, reform is essential if local authorities are to be financially resilient and able to maintain and improve the quality of services. The proposals in this White Paper aim to provide that resilience and set a new relationship between national and local government and the communities they serve. It has been my aim since I became Cabinet Secretary for Finance and Local Government to build a consensus around the way ahead. I am very grateful to those with whom I have spoken, including members of other parties in this Chamber. Many of them, I hope, will recognise their contributions and suggestions in the White Paper itself, as it seeks to shape a viable and successful future for local government in Wales. I look forward to hearing Members’ views this afternoon.

Mae’r Papur Gwyn a’ch agwedd gynhwysol chi fel yr Ysgrifennydd Cabinet presennol i’w croesawu. Mae’r cynghorau sir yn sicr wedi croesawu cael dweud eu barn, ac mae hynny yn cael ei adlewyrchu yn y Papur Gwyn i raddau. Er enghraifft, mae’r ffordd y maen nhw i gael hyblygrwydd o fewn rhai meysydd cydweithio ac o ran y map y gallan nhw ei ddefnyddio yn ymateb i rai o’r pryderon a godwyd yn flaenorol pan oedd yna drafodaeth ar hyn i gyd. Y cynghorau eu hunain, yn aml, sydd yn gwybod beth sydd am weithio orau, ac mae pob ardal yn wahanol—ac mae yna gydnabyddiaeth o hynny yn y Papur Gwyn. Ond rwy’n credu hefyd bod angen polisi cenedlaethol ar rai materion er mwyn cysondeb ac er mwyn gweld gweithredu mwy effeithlon.

Rwyf am ofyn tri chwestiwn yn benodol, gan obeithio sbarduno ychydig o drafodaeth yma yn y Siambr yma, ond yn bwysicach, efallai, yn y cynghorau eu hunain ac ymhlith ein cynghorwyr ni. Yn sicr, fe fydd Plaid Cymru yn trafod cynnwys eich Papur Gwyn yn eang, gan gynnwys yn ein fforwm llywodraeth leol mewn ychydig wythnosau. A’r cwestiwn cyntaf yw hyn: a ydych chi’n credu y bydd yr holl haenau gwahanol a’r mapiau gwahanol a fydd yn cael eu creu yn creu dryswch ym meddyliau’r cyhoedd? A ydych chi wedi ystyried sut i oresgyn ychydig ar hyn wrth ddwyn y Papur Gwyn at ei gilydd?

Roedd lleihau dryswch yn un o argymhellion y comisiwn Williams, ac mae yna berig ichi greu system hyd yn oed yn fwy cymhleth a dryslyd yn y Papur Gwyn. Rwy’n meddwl bod y model llywodraethiant a fydd yn cael ei fabwysiadu yn allweddol efo hyn i gyd. Rydych chi’n cynnig y dull cydbwyllgor, efo cynrychiolwyr o bob cyngor yn dod at ei gilydd o gwmpas y bwrdd ac, rwy’n cymryd, yn dewis cadeirydd o’u plith. Efallai y byddai model arall yn ei gwneud yn haws i’r cyhoedd ddeall ble mae’r atebolrwydd yn gorwedd, sef model sy’n cynnwys cydbwyllgor neu gabinet, ond sydd hefyd yn cynnwys maer sy’n cael ei ethol gan bobl y rhanbarth i fod yn gadeirydd neu’n arweinydd ar y corff newydd ar y cyd. Fel hynny, mi fyddai’r cyhoedd yn gwybod yn union ble fyddai’r atebolrwydd yn gorwedd.

Mae’r ail gwestiwn yn ymwneud â chyflwyno pleidlais gyfrannol fel ffordd ddewisol o gynnal etholiadau llywodraeth leol o dan y pwerau newydd sy’n dod i Gymru. Mae Plaid Cymru yn croesawu hyn fel cam i’r cyfeiriad iawn, ac mae’n bwnc rydym wedi dadlau o’i blaid nifer o weithiau yn y Siambr yma. Ond mi fuasem yn mynd ymhellach, gan wneud pleidlais gyfrannol drwy STV yn fandadol i bob cyngor. A fedrwch chi, efallai, esbonio pam nad ydych chi am fynd i’r cam yna? Oni fyddai cael cysondeb—system sydd yn mynd i fod yn un tecach—ar draws Cymru yn haws i bawb ddeall? Rydym ni wedi clywed am gymhlethdod systemau gwahanol mewn gwahanol daleithiau yn yr Unol Daleithiau, er enghraifft. Oni ddylai’r pwyslais fod ar system sy’n glir i bawb ei ddeall? Ond rydym ni yn croesawu’r symudiad, ac mae cyflwyno’r bleidlais i rai 16 ac 17 oed hefyd yn rhywbeth pwysig rydym ni’n falch iawn o fedru cefnogi. Mae’r materion yma yn ffordd ymarferol o fywiogi democratiaeth leol lle fydd pobl yn teimlo fod eu pleidlais yn cyfri.

Yn drydydd, rydw i’n troi at y Gymraeg, ac rydw i’n croesawu’r cyfle sydd wedi bod inni drafod ambell syniad. Os ydym ni am gyrraedd y nod o 1 filiwn o siaradwyr erbyn 2015, mae’n rhaid cydnabod pwysigrwydd cynllunio ieithyddol economaidd fel ffordd o gryfhau’r ardaloedd traddodiadol Cymraeg, a byddai ei gwneud hi’n fandadol i gynghorau’r gorllewin, sef Môn, Gwynedd, Ceredigion a Chaerfyrddin, gydweithio ar faterion strategol economaidd a fyddai er lles y Gymraeg yn gam cyntaf pwysig, ac yn dangos ymrwymiad penodol y Llywodraeth i’r angen i glymu datblygiad yr iaith efo datblygiad economaidd. Felly, beth ydy eich barn chi ar hyn? A fyddwch chi, maes o law, yn barod i ystyried deddfu er mwyn sicrhau bod y cydweithio gorllewinol yna er lles y Gymraeg yn digwydd? Rydw i’n edrych ymlaen at gael eich atebion chi. Diolch.

Diolch i Sian Gwenllian am ei sylwadau hi y prynhawn yma, a diolch am y cyfle i sgwrsio â hi dros y misoedd diwethaf, pan yr oeddem ni’n trial datblygu ar beth rydym wedi rhoi o flaen y Cynulliad y prynhawn yma. Jest i ddweud rhywbeth ar y pwynt olaf roedd hi’n codi ar yr iaith Gymraeg—mae lot o bethau yn y Papur Gwyn sy’n cyfeirio at yr iaith Gymraeg, a sut y gallwn ni weithio gyda’n gilydd yn yr awdurdodau lleol i’w wneud yn well ar gyfer yr iaith Gymraeg a chynllunio am y dyfodol. Mae’r Papur Gwyn yn cyfeirio ddwywaith at adroddiad Rhodri Glyn Thomas—ym mhennod 2 o’r Papur Gwyn. Nid yw’r Papur Gwyn yn dweud unrhyw beth am fod yn fandadol ar ddod â chynghorau sir at ei gilydd, fel roedd Rhodri Glyn yn cyfeirio ato, am gynllunio economaidd. Ond, wrth gwrs, mae’r Papur Gwyn yn rhywbeth i’w drafod ac i gasglu barn pobl yn y cynghorau sir yna i weld beth roedden nhw’n meddwl oedd y ffordd orau ar gyfer y dyfodol.

In relation to a number of the other points that Sian Gwenllian made, Llywydd, I agree with her, of course, that at the heart of the White Paper is a judgment about national policy frameworks and matters best left to local authorities themselves, where they are better able to understand their local populations and their needs. I believe that this White Paper recasts that relationship in favour of local authorities themselves. My approach to this is that we should work hard with local authorities as key partners to agree on key objectives, and then we have to be absolutely committed to those objectives, and not willing to be knocked off course in them. But often local authorities themselves are better able to make decisions on how those objectives can be delivered. The White Paper reflects that cast of mind.

I agree with her as well that the issue of complexity has been one that we’ve grappled with throughout this process. I think there are ways in which we can help members of the public to understand how decisions that are important to them are being made, where they are being made, and how people can have an influence on those decisions when they wish to engage with them. I think the role of elected members will be particularly important in the future. I think it will be a new and significant job that we will look to elected members to assist members of the public to understand this new landscape, to be advocates for them, and to make sure that they have expert guidance in understanding where important decisions are made. Personally, I’ve never been attracted to the idea of elected mayors, but there is provision on the statute book at the moment that allows that to be tested with local populations where there is an appetite to do so.

Finally, in relation to the proposal for permissive PR, I go about that in exactly the same way, Llywydd, as I have tried to construct the rest of this White Paper: by putting decisions in the hands of local authorities themselves. I don’t believe that it is a matter where one approach will suit every local authority, but just as we in this Assembly are going to be able to make decisions on the way that this Assembly is elected in future, so I think it is right to pass that ability on to local authorities so that they themselves can make that decision in their local circumstances with their local understandings and be able to calibrate the way that matters are carried forward in a way that reflects that local understanding.

Hoffwn achub ar y cyfle hwn i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet. Ar ôl gweithio gyda thri o’i ragflaenwyr ar fater symud tuag at ddiwygio llywodraeth leol, rwy’n teimlo ei bod yn hynod o braf ein bod ni fel plaid wedi gallu ymgynghori ac ymgysylltu â chi, ac rwy’n gwybod fy mod i wedi mwynhau'r cyfarfodydd yr ydym ni wedi eu cael. Rwy’n disgwyl gweld hynny wedi’i adlewyrchu—ein cynigion polisi, ein hawgrymiadau—ym mhob rhan o’r Papur Gwyn pan fydd yn cyrraedd mewn gwirionedd.

Mae gennym bryderon, fodd bynnag, fel grŵp o ran sut, o ran diwygio llywodraeth leol, yr ydych nawr yn impio diwygio etholiadol at y broses, ac rydym yn teimlo bod hyn yn fwy o fater o fodloni grŵp gwleidyddol Plaid Cymru er mwyn cael eu cefnogaeth. Byddai wedi bod yn well gennym ni weld dull mwy cydsyniol, lle y gallem i gyd fod wedi cydweithio i greu model a fyddai’n gweithio'n dda ar gyfer ein hawdurdodau i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus effeithlon o ansawdd da i’n hetholwyr. Rydym yn gwybod bod comisiwn Williams, a weithredwyd gan eich Llywodraeth—yn dechnegol yn drawsbleidiol—wedi gwneud rhai argymhellion pendant, a, hyd yn hyn, rydym un dal i fod eisiau gweld rhai o'r argymhellion hynny’n cael eu rhoi ar waith.

Prif flaenoriaeth Llywodraeth Cymru wrth ddiwygio llywodraeth leol ddylai fod yr hyn y mae ein trigolion a thalwyr y dreth gyngor yn gofyn amdano. Maen nhw’n haeddu, ac mae arnynt eisiau, gwasanaethau effeithlon, wedi’u cynnal yn dda ac mae arnynt hefyd eisiau lefelau treth gyngor teg. Gallaf ddweud yn onest, yn fy etholaeth i yn Aberconwy, nad oes yr un person wedi dod drwy fy swyddfa nac wedi cysylltu â mi i ddweud bod angen diwygio etholiadol yma yng Nghymru. Yr hyn y maent wedi dod i fy ngweld ynglŷn ag ef yw sut y mae Llywodraeth Cymru yn symud ymlaen ar ôl tair blynedd o'r hyn sydd wedi bod yn gyfnod di-drefn i lywodraeth leol o dan Lafur Cymru.

Gwnaeth Siân Gwenllian rai pwyntiau dilys iawn, a dweud y gwir, am y math o ddryswch a allai godi o rai o'r cynigion a nodwyd yn y datganiad heddiw ac a oes perygl gwirioneddol y bydd isrannu llywodraeth leol yn wahanol haenau rhanbarthol yn creu teimlad o fwy o fiwrocratiaeth ac yn llwyddo i fynd â phenderfyniadau’n bellach oddi wrth drigolion. Rwy’n croesawu’r ffaith eich bod wedi sôn, ar y meinciau hyn, am feiri etholedig. Rydym wedi argymell meiri etholedig yn uniongyrchol o'r blaen. Fodd bynnag, yn yr achos hwn, byddwn yn gofyn am sicrwydd gan Ysgrifennydd y Cabinet yma heddiw na fydd unrhyw gynigion yn y dyfodol ar gyfer diwygio lleol mewn gwirionedd, yn y pen draw, yn costio mwy i dalwyr y dreth gyngor ac na fydd y broses yn mynd yn anhylaw o ran biwrocratiaeth a chost.

I symud ymlaen, mae uno gwirfoddol yn dal i fod yn ddewis, ac rwyf yn gofyn, Ysgrifennydd y Cabinet, pa drafodaethau ydych chi wedi’u cael mewn gwirionedd gyda’r awdurdodau hynny a ddaeth ymlaen yn ddewr yn ystod y tymor diwethaf, gan gyflwyno cynigion da iawn i gydweithio rhwng awdurdodau, ond a gafodd eu gwrthod yn llwyr gan y Gweinidog blaenorol? Byddai'n ddiddorol gwybod pa un a ydych chi’n bwrw ymlaen ag unrhyw sgyrsiau ar hyn o bryd ynglŷn â sut, os dymunant—mae'n fodel cost-effeithiol—i fwrw ymlaen â hynny?

I droi at y dreth gyngor, y tro diwethaf inni edrych ar hyn, pan oedd y Gweinidog blaenorol yn y swydd, roedd posibilrwydd y gallai cyfraddau eiddo band D amrywio gan £624 ychwanegol y flwyddyn. Ni fyddai croeso i hynny yn fy etholaeth i. Mae'n rhaid inni gofio bod y dreth gyngor dan Lafur yng Nghymru wedi cynyddu 178 y cant, ac mae pobl wir yn cwestiynu erbyn hyn beth yr ydych chi’n mynd i’w wneud fel Ysgrifennydd y Cabinet yn y Llywodraeth i roi cymorth gwirioneddol i dalwyr y dreth gyngor sy’n gweithio’n galed, ac i’n pensiynwyr. A ydych chi’n ystyried bod cysoni’r dreth cyngor yn broblem o ran gweithio rhanbarthol, ac os ydych, sut yr ydych chi’n bwriadu unioni hyn?

Ysgrifennydd y Cabinet, rydych chi wedi awgrymu na fydd ad-daliad ychwanegol ar gyfer unrhyw un o'r strwythurau a gyflwynwyd yn eich model arfaethedig, naill ai ar ffurf craffu nac ar ffurf llywodraethu gwirioneddol ranbarthol. Rwyf yn gofyn ichi roi hynny ar gofnod yma heddiw oherwydd, unwaith eto, rwy’n gwybod y byddai fy etholwyr yn anhapus iawn pe byddent yn gweld costau ychwanegol ar yr ochr wleidyddol o unrhyw fiwrocratiaeth a allai ddod o hyn. Sut y byddant mewn gwirionedd yn craffu ar weithio rhanbarthol ar lefel ranbarthol, ond yn bwysicach, ar lefel leol? A sut y bydd fy etholwyr yn gallu cyfrannu at fodel gogledd Cymru o ran gallu bod yn ffyddiog y bydd craffu gwirioneddol gadarn a chryf ac uniondeb ariannol? Sut y bydd deiliaid portffolios yn cael eu dwyn i gyfrif am weithredoedd eu gwaith rhanbarthol? A phwy sydd â’r atebolrwydd democrataidd yn hynny o beth?

Nawr, cynghorau cymuned—symudaf ymlaen—mae adroddiad Swyddfa Cymru heddiw wedi canfod nad oes llawer o gynghorau yn dilyn y gofynion gweithdrefnol sylfaenol a nodir yn y gyfraith. Yn 2015-16, cafodd cynghorau cymuned dros £43 miliwn o incwm, ac eto roedd eu gwariant dros £40 miliwn, wrth iddynt reoli cronfeydd wrth gefn gwerth dros £32 miliwn ac asedau tymor hir gwerth dros £180 miliwn. Rwyf wedi ei godi sawl gwaith yn y Siambr hon, a gyda chi eich hun yn breifat; mae angen adolygiad sylfaenol o'n system cynghorau cymuned. Mae tri deg chwech y cant o gynghorau nad ydynt yn gosod cyllideb briodol. Mae dros 50 o gynghorau yn methu â chydymffurfio ag amserlen statudol ar gyfer paratoi a gwella'r datganiadau cyfrifon. Unwaith eto, pa gamau y byddwch yn eu cymryd ar unwaith i sicrhau cyfraddau llawer uwch o gydymffurfio â gofynion cyfreithiol yn hyn o beth? Sut yr ydych chi’n mynd i sicrhau bod llywodraethu ar y lefel hon yn ddigon agored a thryloyw, pan fo llawer o'n cynghorau cymuned llai wedi cael y cyllid i gynnal gwefan, i gadw a chyhoeddi cofnodion, i gynnal a chyhoeddi agendâu, ac i gynnal cywirdeb ariannol, tryloywder ac atebolrwydd democrataidd?

Felly, rydych yn gwybod beth yw fy safbwynt i, a’m cydweithwyr yn y Ceidwadwyr Cymreig, yn hyn o beth. Rydym yn dymuno pob lwc ichi, wrth symud ymlaen, gyda diwygio llywodraeth leol. Hoffem fod yn rhan o hynny, ond, fel y dywedais, i ni, nid yw'n fater o chwarae â ffiniau’r system etholiadol. Mae'n fater o ddiwygio llywodraeth leol o ddifrif. Diolch.

Wel, Lywydd, diolch i Janet Finch-Saunders am gyfres gynhwysfawr o gwestiynau. Diolch am yr hyn a ddywedodd ar y dechrau. Rwy’n edrych ymlaen at barhau i gael cyfleoedd i drafod manylion y syniadau hyn wrth i’r cyfnod ymgynghori fynd yn ei flaen. Rwy’n deall bod gan ei phlaid hi farn wahanol am ddiwygio etholiadol, ond does dim awgrym o gwbl o chwarae a’r ffiniau. Mae'r rhain yn ddewisiadau y byddwn yn gallu eu dadlau yma, ac rydym eisoes wedi clywed safbwyntiau gwahanol amdanynt yn y Siambr.

Rwyf am ymdrin cystal ag y gallaf â’r gyfres o gwestiynau penodol iawn y mae’r Aelod wedi eu gofyn. Rwy'n falch ei bod wedi mynd i’r drafferth i sôn am uno gwirfoddol. Mae hynny’n cael ei gyflwyno eto yn y Papur Gwyn. Rwyf wedi cael y cyfle i glywed gan nifer o’r cynghorau hyn a gyflwynodd gynigion uno gwirfoddol yn y gorffennol. Rwy’n gwybod y caiff rhywfaint o waith cefndir ei wneud i edrych ar y syniadau hynny eto. Rwy’n credu mai’r hyn y bydden nhw’n ei ddweud wrth yr Aelod, fel y gwnaethant ei ddweud wrthyf fi, yw nad yw’r adeg hon yn y cylch etholiadol yn ddefnyddiol iddynt ac y byddent, cyn gallu dechrau trafodaethau o'r fath mewn unrhyw ffordd benderfynol, yn dymuno cael mandad o’r newydd gan eu poblogaethau lleol.

Nid yw cysoni treth yn ffactor yn y trefniadau rhanbarthol. Y cynnig y mae’r Papur Gwyn yn ei amlinellu yw y dylai arian barhau i lifo drwy'r 22 awdurdod lleol, ac yna y dylent ei gronni i fyny i gyflawni'r cyfrifoldebau rhanbarthol gorfodol newydd. Mae awdurdodau lleol wedi dweud wrthyf yn rheolaidd eu bod yn gwneud hyn yn llwyddiannus nawr. Er enghraifft, yn y consortia addysg, maen nhw’n cytuno ymysg ei gilydd faint mae pob un am ei roi yn y pot cyfunol hwnnw. A hoffwn weld perthynas sy'n ystyried awdurdodau lleol fel cyrff aeddfed sy'n gallu ymrafael â heriau difrifol, ac sydd â’u masnachfraint ddemocrataidd eu hunain. Gwaith y Llywodraeth yw darparu dull wrth gefn pan nad yw pethau'n gweithio yn y ffordd y byddem yn ei disgwyl. Felly, cyn belled ag y mae cyllidebau dan sylw, mae'r Papur Gwyn yn dweud mai’r sefyllfa ddiofyn fyddai bod awdurdodau lleol yn cytuno ar hyn eu hunain. Byddwn yn amlinellu mewn unrhyw ddeddfwriaeth fformiwla wrth gefn y byddai'n rhaid iddynt ei defnyddio o dan amgylchiadau pan nad oeddent yn gallu dod i gytundeb.

Cyn belled ag y mae craffu dan sylw, mae'r Papur Gwyn yn awgrymu dull bwydlen, sy’n gyson â'r modd yr wyf eisoes wedi ei ddisgrifio—y fethodoleg gyffredinol y tu ôl iddo. Mae'n dweud y bydd awdurdodau lleol yn gallu dewis o blith ystod o wahanol ffyrdd o drefnu craffu, a phenderfynu ar ba ddull sydd fwyaf addas i'w hamgylchiadau lleol. Gofynnodd Janet gwestiwn pwysig iawn am ddeiliaid portffolios. Byddai'r model cydbwyllgor yr ydym yn ei gymeradwyo yn y Papur Gwyn yn gweld deiliaid portffolio o awdurdodau lleol sy’n cymryd rhan yn dod ynghyd i wneud y penderfyniadau rhanbarthol hynny. Rwy’n benderfynol, er yr hoffwn fod mor gydsyniol â phosibl ac yr hoffwn drafod cynifer o bethau ag y bo modd, ar y ddau beth hyn, rwy’n teimlo'n gryf fy hun: un, yn y pen draw, mae'n rhaid i benderfyniadau orwedd ar ddesg aelodau etholedig. Ac un o beryglon pwyllgorau rhanbarth yw y gallant roi gormod o bŵer i swyddogion yn hytrach nag i aelodau etholedig. Rwy'n credu bod yn rhaid i benderfyniadau gael eu gwneud gan bobl y mae pobl eraill yn gallu cael gwared arnynt os ydynt yn penderfynu mai dyna beth y maen nhw eisiau ei wneud. Ac rwyf hefyd yn awyddus i lunio’r strwythurau rhanbarthol hyn mewn modd a fydd yn ei gwneud yn glir y bydd penderfyniadau rhanbarthol yn cael eu gwneud gan y deiliaid portffolio hyn gyda’i gilydd. Byddan nhw’n mynd yn ôl i’w hawdurdodau lleol unigol i fod yn destun craffu, i ateb cwestiynau, i gael eu dwyn i gyfrif, ond ni fyddant yn mynd yn ôl i ofyn am ganiatâd. Bydd y gyfraith yn ei gwneud yn glir bod yn rhaid i’r penderfyniadau rhanbarthol hynny gael eu gwneud yn rhanbarthol, a gyda lles y rhanbarth cyfan yn flaenllaw ym meddyliau'r bobl hynny sy'n gwneud y penderfyniadau hynny.

Mae’r Aelod wedi dangos diddordeb brwd iawn, a diddordeb gwybodus iawn hefyd, mewn cynghorau cymuned, ac rwy'n edrych ymlaen at drafodaethau pellach gyda hi am yr adolygiad gwraidd a changen o gynghorau cymuned y mae’r Papur Gwyn hwn yn ei ddynodi. Rhwystredigaeth adroddiad yr archwilydd cyffredinol heddiw yw ei fod yn dweud bod y camgymeriadau y mae’n eu gweld yn gamgymeriadau cyffredin. Yr un camgymeriadau sy’n cael eu gwneud ym mhob man, ac maent yn hawdd iawn i'w hunioni. Felly, y rhwystredigaeth yw nad ydym eto wedi gwneud y cynnydd yr hoffem ei weld wrth sicrhau bod cynghorau cymuned yn unioni’r materion sylfaenol hynny a nododd yr Aelod yn ei chyfraniad. Mae'r Papur Gwyn yn nodi cyfres o gamau y gallwn eu cymryd ar unwaith i wella perfformiad cynghorau cymuned yn y presennol, ond diben yr adolygiad sylfaenol yw cymryd y gorau o'r hyn y maen nhw’n ei wneud, ac mae enghreifftiau da ohonynt yn gwneud gwaith pwysig iawn yng Nghymru, a gwneud hynny yn nodweddiadol o’r system yn ei chyfanrwydd.

Diolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad heddiw. Rydyn ni yn UKIP yn cefnogi'n fras y bwriad i leihau biwrocratiaeth llywodraeth leol, gan, ar yr un pryd, ymdrechu i gadw rhyw gysylltiad ystyrlon rhwng cynghorwyr lleol etholedig a'u hetholwyr. Fel gyda'r rhan fwyaf o bethau ym maes gwleidyddiaeth, mae angen i’r ad-drefnu hwn fod yn waith o gydbwyso. Ar y naill law, mae gennym bryderon cyhoeddus ynglŷn â gormod o weinyddwyr; mae eu gwaith yn cael ei ailadrodd ar hyn o bryd gan 22 o wahanol adrannau yng Nghymru, a llawer ohonynt yn y bôn yn gwneud yr un peth. Ar y llaw arall, pe byddem yn mynd i lawr y llwybr a hyrwyddodd y Gweinidog llywodraeth leol diwethaf, Leighton Andrews, yn y pen draw, byddai gennym wyth neu naw o gynghorau. Rwy’n ofni y gallai’r canlyniad hwn fod wedi torri, yn angheuol ac yn anadferadwy, y berthynas rhwng aelodau lleol a'u hetholwyr.

Mae gennym ddigon o broblemau â chynghorwyr yn ceisio cynrychioli eu cymunedau, yn enwedig ym maes cynllunio. Am flynyddoedd, mae aelodau lleol wedi ceisio ymladd yn erbyn ceisiadau cynllunio, dim ond i'r Cyngor gael gwybod gan y cyfarwyddwyr cynllunio, 'Byddwn yn ôl pob tebyg yn colli hwn ar apêl os byddwn yn pleidleisio yn ei erbyn', ac yn ddigon siŵr, mae'r datblygwr yn ennill ei gais. Felly, mae dylanwad yr aelodau lleol yn ddigon prin fel ag y mae hi, a byddai lleihau nifer y cynghorau i wyth neu naw yn eu gwneud yn fwy analluog eto. Mewn gwirionedd, yr hyn sydd ei angen arnom yn y broses gynllunio yw refferenda lleol sy’n rhwymo mewn cyfraith, a dyna yw polisi UKIP, a byddem yn annog y Gweinidog i edrych ar hyn yn y dyfodol, os yw wir yn dymuno grymuso pobl leol mewn penderfyniadau sy'n cael effaith fawr ar eu cymunedau.

I droi’n ôl at y cynigion penodol a gyflwynwyd heddiw, mae’n ymddangos ar bapur eu bod yn cynrychioli sail resymol i ddechrau trafodaethau a fydd, yn amlwg, yn rhai cymhleth gyda’r 22 o awdurdodau lleol. Mae'n rhaid inni sicrhau bod y rhai sy'n talu'r dreth gyngor yng Nghymru yn cael gwell gwerth am arian, a’n bod yn lleihau niferoedd gormodol o weinyddwyr. Ar yr un pryd, ni allwn fod yn ffwrdd-â-hi ynglŷn â hyn, gan gofio, fel y mae'n rhaid i ni, mai swyddi pobl yw’r rhain. Mae'n waith cydbwyso eto, fel y dasg o lywio’r cynghorau’n ofalus tuag at weithredu mwy o wasanaethau a rennir.

Rydym yn aros yn eiddgar am ganlyniad terfynol ad-drefnu llywodraeth leol, ond rydym hefyd yn awyddus i’r Gweinidog lwyddo i gael y llyfr rheolau safonol y mae wedi sôn amdano ynghylch gweithredu’r pwyllgorau rhanbarthol ar y cyd, neu'r pwyllgorau cydlywodraethu, fel y mae’n eu galw. Rydym yn cytuno â'r egwyddor mai aelodau etholedig a ddylai wneud pob penderfyniad sylweddol, ac nid swyddogion, a hoffem osgoi gwneud y broses o wneud penderfyniadau yn fwy beichus. Felly, rydym o blaid y cysyniad bod y pwyllgor rhanbarthol ei hun yn gwneud y penderfyniadau, ac nad yw ond yn gwneud argymhellion ac yna’n gorfod mynd yn ôl i'r cynghorau lleol perthnasol.

Mae'r Gweinidog hefyd wedi sôn am y tro cyntaf am gynnig tybiedig i ganiatáu i gynghorau gyflwyno'r bleidlais sengl drosglwyddadwy, neu STV, yn eu hetholiadau eu hunain, os ydynt yn dymuno gwneud hynny. Nid ydym yn credu bod hyn yn mynd yn ddigon pell, ond rydym yn croesawu symudiad y Gweinidog i'r cyfeiriad hwn yn fawr iawn. Rydym hefyd yn hoffi’r cynnig i ganiatáu i gynghorau benderfynu, os ydynt yn dymuno, mynd yn ôl at yr hen system o lywodraethu gan bwyllgorau, yn hytrach na chabinet y cyngor. Mae llawer o dalwyr y dreth gyngor yn cofio’r hen system gyda hoffter, a byddem yn croesawu’r cyfle i ddychwelyd ati.

I gloi, mae llawer o ffordd i fynd o hyd i roi’r cynllun ad-drefnu hwn i gyd ar waith. Ond mae'n ymddangos bod y datganiad hwn yn fan cychwyn rhesymol. Diolch.

Diolch i'r Aelod am ei gyfraniad, ac am y rhannau hynny o'r Papur Gwyn y mae wedi eu cymeradwyo. Gadewch imi sôn am y pwynt olaf yn gyntaf, mewn gwirionedd, sef, nid wyf yn credu ei bod yn bosibl gwneud dim byd heblaw ymarfer ymagwedd gyson tuag at y ffordd yr ydym yn dyrannu cyfrifoldebau. Os yw'n iawn i gynghorau allu penderfynu ar ba un a hoffent gael strwythur pwyllgor ynteu strwythur cabinet, os yw'n iawn caniatáu i gynghorau benderfynu ar ba un a ydynt eisiau cael eu hethol en bloc, neu ar sail traean, traean, traean, y bydd y Papur Gwyn hwn yn ei ganiatáu, yna mae'n iawn caniatáu i gynghorau lleol eu hunain wneud y penderfyniad am y math o etholiad sy'n gweddu orau iddyn nhw. Mae'n thema gyson drwy'r Papur Gwyn i gyd, a hoffwn gynnal y cysondeb hwnnw.

Rwy’n cytuno â'r hyn a ddywedodd Mr Bennett ynglŷn â bod y papur yn golygu gwaith cydbwyso; mae gwahanol densiynau ynddo. Hoffwn wneud yn siŵr ein bod yn atgyfnerthu'r cyswllt ystyrlon hwnnw rhwng cynghorau lleol, cynghorwyr, a'r poblogaethau sy'n eu hethol. Ond, eto, mae'r Papur Gwyn yn awgrymu, er ei bod yn rhwymedigaeth ar y cynghorwyr hynny i ddangos bod ganddyn nhw berthynas barhaus â’r bobl sydd wedi eu hethol, mae'n awgrymu bod amrywiaeth o wahanol ffyrdd y gallai cynghorydd ddangos ei fod yn cyflawni’r rhwymedigaeth honno, ac y gallai’r ffordd y gallech wneud hynny mewn rhan boblog o ganol dinas Caerdydd fod yn wahanol iawn i’r ffordd y byddech yn ei dewis pe byddech yn gynghorydd mewn rhan wledig o Bowys neu Geredigion.

Nid yw’r syniad o gynllunio drwy refferenda yn apelio ataf, ond mae adran bwysig o’r Papur Gwyn ym mhennod 2 yn ymwneud â rhai materion cynllunio cymhleth ac ymgynghoriad yw hwn, felly os oes gan Aelodau safbwyntiau gwahanol ac os ydynt yn meddwl y gallai'r system weithio'n well mewn ffyrdd eraill, yna, wrth gwrs, rwy’n gobeithio'n fawr y gwnânt gymryd rhan yn yr ymgynghoriad a chaniatáu inni archwilio’r safbwyntiau hynny ymhellach.

Yn gyntaf, a gaf i groesawu'r datganiad a'r rhan fwyaf o'r cynigion? Am y 25 mlynedd diwethaf rwyf wedi gweld cynigion i newid llywodraeth leol yn seiliedig ar sicrwydd anwybodaeth. Mae hyn yn newid oddi wrth hynny ac mae i'w groesawu'n fawr. Mae hwn yn gymaint gwell nag unrhyw un o'r cynigion blaenorol; mae rhai o’r rheini wedi’i gweithredu ond nid yw’r rhan fwyaf ohonynt.

Yn gyntaf, a gaf i groesawu'r pŵer cymhwysedd cyffredinol arfaethedig, rhywbeth y mae llywodraeth leol wedi bod yn gofyn amdano ers degawdau? Yn ail, a gaf i groesawu defnyddio'r dinas-ranbarthau fel olion traed llywodraeth leol? Mae'n ymddangos, bob tro y cynigir cynnig newydd ar gyfer cydweithio mewn ardal, bod ardal newydd yn cael ei chreu, ac nid yw hynny’n achosi dim ond dryswch. Felly, rwy’n credu, i ateb efallai yr hyn a ddywedodd Siân Gwenllian, y gallai hyn fod yn well na'r system bresennol. Rwy’n byw yn Abertawe, yn lle a elwir yn ardal Janus, oherwydd rydym naill ai'n edrych i’r dwyrain neu'r gorllewin gan ddibynnu ar ba wasanaeth ydyw, ac nid yw'n gwneud unrhyw synnwyr o gwbl i mi nac i’r rhan fwyaf o’m hetholwyr.

Os yw’r dinas-ranbarthau’n mynd i olygu unrhyw beth, mae'n rhaid iddyn nhw fod yn sail ar gyfer darparu gwasanaethau. Fel arall, cânt eu gweld fel dim ond lluniadau artiffisial ar gyfer datblygu economaidd. Bydd rhannu gwasanaethau cefn swyddfa yn amlwg yn arbed arian—yr hyn y mae rhai pobl yn ei alw’n 'no-brainer'—ond bydd yn golygu y bydd rhai swyddi cyflog uchel yn symud o un ardal i'r llall, a gallai hynny olygu symud swyddi cyflog uchel allan o rai o'n cymunedau tlotaf. Felly ceir manteision o ran arbed arian, ond nid dyna yw popeth, nage? Mater o gefnogi rhai o'n cymunedau tlotaf yw hwn.

Mae gennyf dri chwestiwn i Ysgrifennydd y Cabinet. Y cwestiwn cyntaf yw: er fy mod yn teimlo nad yw STV, neu 'dyfalwch faint o seddau y gallwch eu hennill, ond gyda seddau i bawb', yn system etholiadol addas, rwy'n siŵr y bydd pobl eraill yn anghytuno â mi; a fydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cynnwys system uwchfwyafrif, hynny yw, bod yn rhaid i ddwy ran o dair o gyngor ei gefnogi cyn y gellir gwneud newid?

Ail gwestiwn: fel yr wyf wedi’i ddadlau o'r blaen, mae’n siŵr y byddai rhai yn dweud yn ddiddiwedd, bod rhai gwasanaethau sy'n cael eu darparu orau ar lefel leol a’r rhai sy'n elwa ar fod yn sefydliadau mawr—rwy’n meddwl bod addysg a gwasanaethau cymdeithasol yn ddau sy’n dod i'r meddwl ar unwaith, fel dau wasanaeth mawr cynghorau sir; ond nid dim ond y rheini, mae safonau masnach, eto, yn wasanaeth arall sy’n elwa ar fod yn fawr—ond a fydd Ysgrifennydd y Cabinet yn caniatáu i gynghorau benderfynu ar faint ac aelodaeth y byrddau ar y cyd hyn?

Yn drydydd, er bod y rhan fwyaf y tu allan i'w gylch gwaith, a fydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gweithio gydag aelodau eraill o’r Llywodraeth i weithio tuag at symud yr holl wasanaethau cyhoeddus a ariennir gan Lywodraeth Cymru oddi mewn i ôl troed y ddinas-ranbarth?

A gaf i ddiolch i Mike Hedges am yr hyn a ddywedodd ar y dechrau? Bydd yn gwybod bod trafodaethau gydag ef, a rhai o'i safbwyntiau a’i brofiad manwl o'r ffordd y mae llywodraeth leol yn gweithio ar lawr gwlad, wedi dylanwadu'n fawr ar rai o fy syniadau. O ran ei bwynt ynglŷn â gwasanaethau cefn swyddfa, mae nifer o Aelodau wedi gwneud y pwynt hwn—gwnaeth Gareth Bennett y pwynt hefyd—ynglŷn â’r ffordd y mae cyfuno gwasanaethau'n effeithio ar swyddi. Mae'r Papur Gwyn yn awgrymu ffordd raddol o ymdrin â hyn, ond ceir ymdeimlad penderfynol ein bod ar y daith honno gyda’n gilydd. Yn y gwasanaeth iechyd, cymerodd 10 mlynedd i fynd o sefyllfa lle’r oedd pob corff iechyd yn darparu popeth drosto ei hun i un gwasanaeth cenedlaethol a rennir, ac roedd angen sensitifrwydd ar hyd y ffordd pan oedd y penderfyniadau hynny’n effeithio ar swyddi pobl. Rwyf yn gobeithio y byddwn yn benderfynol iawn, pe byddai cyfuno cefn swyddfa yn effeithio ar swyddi cyflog uchel, y câi’r swyddi hynny eu lleoli mewn ffordd sy'n gyson ag ymagwedd economaidd Llywodraeth Cymru—mewn geiriau eraill, y byddai’r swyddi hynny’n cael eu lleoli yn fwriadol yn y mannau hynny lle byddai'r swyddi’n gwneud y gwahaniaeth mwyaf. Felly, rwy’n credu bod ffyrdd y gallwn ymdrin â'r mater y mae'r Aelod yn ei godi yn gwbl briodol.

O ran ei dri chwestiwn penodol, bydd gwahanol safbwyntiau—rydym wedi eu clywed yn barod—am y ffordd y gallwn symud at system ganiataol o ddewis trefniadau etholiadol, ac os oes gan bobl syniadau i’w hychwanegu at y gronfa yr ydym wedi’i hamlinellu yn y Papur Gwyn, byddaf yn awyddus iawn i’w clywed yn yr ymgynghoriad. Rwy’n gobeithio, Lywydd, y bydd Aelodau o bob plaid wleidyddol yma, a’r pleidiau gwleidyddol eu hunain, yn awyddus i fod â diddordeb yn y gyfres ehangach o ddiwygiadau y mae’r Papur Gwyn yn eu hamlinellu, gan ddefnyddio'r pwerau newydd a fydd gennym i newid y ffordd yr ydym yn cynnal etholiadau er mwyn sicrhau eu bod yn hygyrch ac ar gael i bobl yr hoffem eu gweld yn cymryd rhan ynddynt.

Mae Mike Hedges yn gofyn imi am faint pwyllgorau rhanbarthol. Mae adran yn y Papur Gwyn, yn rhan 2, os cofiaf, sy'n rhoi rhywfaint o hyblygrwydd ynglŷn ag aelodaeth y pwyllgorau llywodraethu rhanbarthol. Rwy'n meddwl mai’r unig egwyddor y mae’n ei gosod i lawr fel un yr ydym wedi ymrwymo iddi ar hyn o bryd yw, os oes hyblygrwydd, bod hynny’n dal i olygu bod yr hyblygrwydd ar gael yn gyfartal i bob awdurdod lleol sy'n aelodau o'r pwyllgor. Mewn geiriau eraill, os oes gennych chi dri aelod o un cyngor, mae'n rhaid bod gennych chi dri aelod o bob un ohonynt, ac yn y blaen.

Yn olaf, ynglŷn â symud holl weithgareddau Llywodraeth Cymru i mewn i’r olion traed hyn, buom yn trafod y Papur Gwyn hwn, wrth gwrs, yn y Cabinet. Rwy’n gwybod bod fy nghydweithwyr wedi ymrwymo i’r un dymuniad hwnnw i geisio symleiddio patrwm olion traed rhanbarthol yng Nghymru, i geisio atgyfnerthu'r gwaith yr ydym yn ei wneud ar lai o olion traed, ond gwneud hynny mewn ffordd sy'n caniatáu amser i symud oddi wrth bethau sy'n gennym ar waith heddiw at y trefniadau a fydd gennym yn y dyfodol, ac i wneud hynny mewn ffordd sy'n sensitif i'r trefniadau hynny sy'n gweithio ar hyn o bryd ac na fyddem yn dymuno tarfu arnynt.

A gaf i ei gwneud yn glir mai siarad fel unigolyn ydw i, yn hytrach na chynrychioli barn y Ceidwadwyr Cymreig am yr hyn yr wyf yn mynd i’w ddweud? Nid yw’n arbennig o ddiddorol, rwy’n amau, ond—[Torri ar draws.] Rwyf nawr, yn amlwg—[Torri ar draws.] Rwyf nawr wedi codi disgwyliadau. [Chwerthin.] A gaf i ddweud, ar ymestyn yr etholfraint i bobl ifanc 16 a 17 mlwydd oed, fy mod i’n croesawu hyn yn fawr, os yw'n mynd i ddigwydd? Rwy'n credu y dylem ymgynghori am y peth. Rwy’n meddwl y byddai'n wych cael ein dwyn i gyfrif o ddifrif gan bobl sy'n mynd drwy addysg orfodol. Rwy'n meddwl y byddai hynny'n wych. Rwyf yn gofyn iddo a fydd yn cael trafodaethau â’i gydweithiwr, Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, am sut y gallem ddiwygio'r cwricwlwm o ran sut yr ydym yn addysgu addysg ddinesig, oherwydd byddai hwn yn gyfle delfrydol i wneud hynny.

Mae’n rhaid imi ddweud, fy mod i wedi bwriadu lansio ymosodiad ffyrnig ar y polisi STV anhygoel hwn o ddiwygio heb fod ag egwyddor drefnu ganolog y tu ôl i hynny, ond dim ond caniatáu unrhyw beth o ran yr hyn yr oedd pob cyngor yn dymuno ei wneud, ond yna sylweddolais fy mod wedi rhoi’r un polisi ym maniffesto 2007 y Ceidwadwyr. [Chwerthin.] Mae’n rhaid i mi ddweud fy mod i wedi cael comisiwn eithaf anodd, oherwydd nad oedd ein swyddog gweithredol ein hunain eisiau cynrychiolaeth gyfrannol, ac roedd yn rhaid inni ryw fath o ddangos ychydig o goes, fel petai, o ran cysylltiadau cyhoeddus i bartneriaid posibl mewn clymblaid enfys. Felly, y syniad da a gefais oedd, 'Wel, gadewch i’r cynghorau benderfynu'.

Ond mae’n rhaid imi ddweud, ar ôl meddwl, mae'n bwysig iawn, os nad ydym yn credu bod ein system etholiadol ar lefel leol, a hefyd, mewn gwirionedd, ar lefel y Cynulliad, yn sicrhau cynrychiolaeth i gymdeithas sydd bellach yn gymdeithas wleidyddol ag amrywiaeth o bleidiau, system aml-blaid—os yw hynny’n torri i lawr ac yn methu â darparu llywodraeth leol dda, effeithiol, ymatebol ac effeithlon, rwy’n credu y dylem wir ymdrin â hyn fel egwyddor fawr y mae angen ei datrys. Rwyf wir yn meddwl y dylem fod yn gyson a bod y rhan honno o'ch cynnig yn y Papur Gwyn, a dweud y gwir, yn wan.

Wel, wrth gwrs, mae gennyf ddiddordeb bob amser yn yr hyn sydd gan David Melding i'w ddweud. Diolch am yr hyn y gwnaethoch ei ddweud am bobl ifanc 16 a 17 mlwydd oed. Rwy’n cytuno’n llwyr ag ef mai un o'r dadleuon allweddol o blaid ymestyn y fasnachfraint yn y modd hwnnw yw ei fod yn caniatáu ichi greu dinasyddion addysgedig a deallus yn gynnar yn eu bywydau, a gobeithio wedyn y gallwch ddal i harneisio’r manteision hynny yn ystod gweddill yr amser y byddwn yn gobeithio y bydd ganddynt ddiddordeb mewn democratiaeth.

Pan ein bod wedi ei drafod ar draws y Siambr yma, mae'n syniad sydd wedi cael cefnogaeth eang iawn. Mae profiad refferendwm yr Alban, yr ydym wedi sôn amdano yma yn y dadleuon hynny, yn galonogol iawn yn y ffordd y mae pobl ifanc ar yr adeg honno yn eu bywydau yn ymgysylltu cymaint â materion a fyddai'n gwneud cymaint o wahaniaeth, o bosibl, i’w dyfodol eu hunain.

Mae'r gynrychiolaeth gyfrannol ganiataol—nid yn unig y mae wedi ymddangos mewn maniffestos eraill yma yng Nghymru, ond cafodd ei rhoi ar y llyfr statud, mae ar y llyfr statud, yn Seland Newydd. Ein model ni yn y Siambr hon oedd model Seland Newydd. Rhoddodd Llywodraeth Lafur yn Seland Newydd gynrychiolaeth gyfrannol ganiataol ar y llyfr statud yno dros ddegawd yn ôl. Mae wedi gweithio yn yr union ffordd yr wyf wedi’i disgrifio yma y prynhawn yma. Mae rhai awdurdodau lleol wedi penderfynu bod eu hamgylchiadau’n fwy addas ar gyfer un dull na'r llall. Mae’r patrwm wedi newid yn raddol dros amser, ond fy nealltwriaeth i yw bod tua hanner yr awdurdodau lleol yn Seland Newydd erbyn hyn yn cael eu hethol gan ddefnyddio un dull a’r hanner arall yn defnyddio dull arall. Dim ond un awdurdod lleol sydd wedi newid ei system a phenderfynu dychwelyd i'r un a oedd ganddo gynt.

Nid oes egwyddor drefnu fawr, yn fy marn i, yn y fantol yma. Yr hyn sydd yn y fantol, yn fy marn i, yw egwyddor gyffredinol y Papur Gwyn hwn, sef ein bod yn caniatáu i awdurdodau lleol eu hunain wneud y penderfyniadau sy'n iawn iddyn nhw, yn hytrach na meddwl ein bod ni, yma, yn y canol, mewn gwell sefyllfa na nhw i wybod beth sy'n iawn i’w hardaloedd nhw. Ac nid wyf yn meddwl fy mod wedi cael fy argyhoeddi y prynhawn yma gan Aelodau sy'n sefyll i ddweud eu bod yn falch y bydd awdurdodau lleol yn gallu cael y dewis yn y maes hwn, neu’r maes arall, neu faes arall eto, ond, o ran y mater hwn, ein bod yn penderfynu yn sydyn ein bod ni’n gwybod yn well na nhw. Rwy'n meddwl bod cysondeb o ganiatáu dewislen o ddewisiadau i awdurdodau lleol eu hunain—dewisiadau a benderfynir gan y Cynulliad hwn pan fyddwn yn deddfu—ond yna’n caniatáu iddyn nhw wneud pethau mewn ffordd sy'n adlewyrchu eu hanghenion a'u hamgylchiadau eu hunain; rwy'n credu bod honno'n egwyddor, a’i bod, rwy’n gobeithio, yn un y mae’r Papur Gwyn hwn yn ei hadlewyrchu.

Ddydd Gwener, cynhaliais gyfarfod, uwchgynhadledd fach, am newid yn yr hinsawdd gyda phobl ifanc 16 a 17 mlwydd oed yn siambr Tŷ Hywel, a dangosodd pa mor gymwys y gall pobl ifanc 16 a 17 mlwydd oed fod i ymgysylltu â materion gwleidyddol, oherwydd roedd eu syniadau ar gyfer newid y byd a chyflawni rhwymedigaethau Cymru ar newid yn yr hinsawdd yn hollol wych. Felly, rwy’n croesawu’r cynnig hwnnw yn fawr iawn ac rwy’n gobeithio y caiff ei gefnogi yn eang.

Rwy’n meddwl fy mod hefyd yn hoff iawn o'r adran o'ch Papur Gwyn ar arweinyddiaeth wasgaredig—‘Pa gyfraniad y gallaf fi ei wneud i ddatrys y mater hwn?’, rhywbeth y dylai pawb fod yn ei ofyn iddyn nhw eu hunain—a’r ethos yr ydych yn ei gynnig, bod gennym sefydliadau sy’n dysgu, lle mae anghenion pobl a chymunedau lleol yn cael eu rhoi wrth wraidd penderfyniadau, yn seiliedig ar berthynas gydgynhyrchiol. Ac, yn y cyd-destun, hoffwn ofyn ichi sut y gallai’r Papur Gwyn hwn ymdrin â gwella ein perthynas â'r trydydd sector, oherwydd mae adroddiad diweddar yr archwilydd cyffredinol yn tynnu sylw at y ffaith bod gan awdurdodau lleol ymagwedd braidd yn anghyson at weithio gyda'r trydydd sector, ac nad yw’n ymddangos bod ganddynt ddulliau trefnus, cywir, safonol sy’n seiliedig ar ddata pan eu bod yn dyfarnu contractau, sy’n peri rhywfaint o bryder. Rwyf hefyd yn myfyrio ar dystiolaeth yr NEA, National Energy Action, sy’n dweud pa mor anodd yw gweithio gyda llawer o awdurdodau lleol, ac, yn wir, gyda llawer o fyrddau iechyd, i sicrhau bod eu harbenigedd yn cael ei ddefnyddio'n briodol i sicrhau bod pobl yn deall sut y gallant wella effeithlonrwydd ynni a lleihau eu biliau. Felly, roeddwn yn meddwl tybed a allech chi ddweud wrthym sut y mae’r Papur Gwyn yn ymdrin â'r angen i sicrhau bod pob awdurdod lleol mor drefnus yn yr holl faterion eraill yr ydych yn eu hamlinellu a hefyd yn eu hymagwedd at weithio gyda'r trydydd sector.

A gaf i ddiolch i Jenny Rathbone am y sylwadau yna, ac yn arbennig am dynnu sylw at rywbeth nad ydym wedi sôn amdano hyd yn hyn yn y drafodaeth y prynhawn yma. Mae’r Papur Gwyn yn dweud, yn union fel yr ydym yn dymuno cael perthynas newydd rhwng Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol, bod angen i awdurdodau lleol eu hunain ddatblygu perthynas newydd â’r poblogaethau y maent yn eu gwasanaethu: perthynas yn seiliedig ar ystyried eu poblogaethau lleol fel asedau, fel pobl sydd â chryfderau, fel pobl sydd â chyfraniad i'w wneud, yn hytrach na phroblemau y mae'n rhaid eu datrys. Felly, mae’r berthynas wahanol honno, y berthynas gyd-gynhyrchiol, wrth wraidd y Papur Gwyn. Mae'n dweud wrth awdurdodau lleol, yn yr amseroedd caled iawn—amseroedd caled iawn—sydd o'n blaenau, os na allwch ysgogi’r cyfraniad y gall eich poblogaeth ei wneud i weithredu ar y cyd â chi i fynd ar drywydd pethau sy'n bwysig i boblogaethau lleol, y bydd eich gallu i barhau i wneud y pethau pwysig yr ydych yn eu gwneud yn cael ei beryglu’n fawr. Ystyr arweinyddiaeth wasgaredig yw bod gan bawb sy'n gweithio i awdurdod lleol rai cyfrifoldebau arwain ac nad y cwestiwn cyntaf y dylech ofyn i chi eich hun pan eich bod yn wynebu problem yw, 'I bwy y dylwn i roi gwybod am y broblem hon fel y gallaf ei gwneud yn gyfrifoldeb rhywun arall?' Y cwestiwn cyntaf y dylech ei ofyn i chi eich hun yw, 'Pa gyfraniad y gallaf i ei wneud i ddatrys y broblem hon?' Beth allaf i ei wneud i wneud gwahaniaeth yn y fan yma?' Yna, wrth gwrs, bydd angen ichi ysgogi cyfraniadau gan lawer o bobl eraill os ydych chi’n mynd i wneud gwahaniaeth gwirioneddol. Ond mae'n ceisio symud y ddadl ymlaen oddi wrth y math o synnwyr hierarchaidd hwnnw mai fy swydd i yn syml yw dod o hyd i rywun arall y gallaf ei wneud yn gyfrifol am ddatrys problem—'Beth allaf i ei wneud i gyfrannu at hyn?'

Yn y pwyntiau a gododd Jenny am gyfraniad y trydydd sector a sefydliadau y mae angen iddynt ymwneud ag awdurdodau lleol, rwy’n cwrdd â mudiadau’r trydydd sector ddwywaith y flwyddyn yn ffurfiol i drafod eu perthynas ag awdurdodau lleol. Rwy'n meddwl eu bod yn cefnogi’n fras y dull rhanbarthol y mae’r Papur Gwyn hwn yn ei amlinellu, oherwydd rwy’n meddwl eu bod yn credu y bydd yn symleiddio eu gallu i ryngweithio ag awdurdodau lleol, y bydd yn caniatáu iddynt gymryd y berthynas dda sydd ganddyn nhw mewn rhai mannau a cheisio eu gwneud yn nodweddiadol o'r holl ranbarth hwnnw, a bydd yn darparu cyfres wahanol o bwyntiau mynediad i sefydliadau eraill. Yn hytrach na gorfod ymdrin â 22 o awdurdodau lleol am bopeth, bydd ganddyn nhw nifer llai ac, o ganlyniad, cyfleoedd mwy effeithiol i ffurfio’r union gysylltiadau a pherthnasoedd pwysig iawn hynny.

Rwy’n croesawu’r datganiad hwn. Rwy'n meddwl ei fod yn cynrychioli cynnydd mawr. Yn arbennig, rwy’n croesawu’r cynigion a fydd yn sicrhau bod cynghorau yn cydweithio dros faterion fel cynllunio rhanbarthol a thrafnidiaeth. Wrth gwrs, mae gennym enghraifft dda iawn yn digwydd eisoes ym mhrifddinas-ranbarth Caerdydd, lle mae 10 o awdurdodau lleol eisoes yn gweithio'n agos â'i gilydd i sicrhau bargen y ddinas ac, wrth gwrs, y metro. Rwyf hefyd wedi bod yn falch iawn o weithio gyda fy nghyd-Aelod Hefin David i gefnogi llain las rhwng Caerdydd a Chaerffili, ac, y llynedd, buom yn gweithio gyda'n gilydd i bwyso am ymagwedd ranbarthol at ddatblygu tai ar ochr Caerffili i’r mynydd, sydd, wrth gwrs, yn effeithio ar ochr Gogledd Caerdydd o ran traffig. A yw e'n cytuno y bydd y cynigion hyn yn ei gwneud yn llawer haws ymdrin â’r mathau hyn o faterion mewn ffordd ranbarthol ac mewn ffordd sy'n ystyried safbwyntiau’r awdurdodau lleol—safbwyntiau’r cyffiniau?

Rwyf hefyd yn falch iawn ynglŷn â’r cynnig ar gyfer y pleidleisiau i bobl ifanc 16 a 17 oed. Rwy'n meddwl bod hwn yn gyfle gwych i gynnwys pobl ifanc yn ein penderfyniadau. A yw e'n meddwl y bydd gennym bobl ifanc 16 ac 17 oed yn sefyll fel cynghorwyr? A fyddai'n croesawu hynny, ac a fyddai efallai’n cytuno bod arnom angen llawer mwy o amrywiaeth ymhlith ein cynghorwyr beth bynnag, ac, os oes gennym lawer o bobl ifanc, y bydd hynny’n helpu tuag at hynny? Ond, wrth gwrs, mae yna grwpiau eraill hefyd, a rhai o fy mhryderon am bwyllgorau cydlywodraethu yw, os, er enghraifft, oes pwyllgor cydlywodraethu o arweinwyr yr awdurdodau lleol, fel y mae pethau ar hyn o bryd, byddai’r rhan fwyaf o’r rheini bron i gyd yn ddynion, ac ychydig iawn o arweinwyr ein cynghorau sy’n fenywod—un neu ddwy, efallai. Nid wyf yn gwybod a oes unrhyw ffordd o ymdrin â hynny drwy'r ddeddfwriaeth hon, ond, yn amlwg, un o oblygiadau posibl y ddeddfwriaeth hon fyddai nad yw’r pwyllgorau llywodraethu yn gynrychioliadol o'r bobl yn eu cyfanrwydd. Ond, ar y cyfan, rwy'n meddwl bod hwn yn gam mawr ymlaen.

Rwy’n diolch i Julie Morgan, Lywydd, am yr hyn a ddywedodd. Mae hi'n iawn i dynnu sylw at y ffaith bod y profiad ym mhrifddinas-ranbarth Caerdydd wedi bod yn ddylanwadol iawn wrth lunio’r Papur Gwyn hwn. Mae arweinyddion cynghorau o wahanol bleidiau yn tynnu sylw yn rheolaidd iawn ato pan fyddaf yn ei drafod gyda nhw fel enghraifft o sut y maen nhw wedi gallu dod at ei gilydd. Ond nid dim ond Caerdydd; mae rhanbarth Abertawe a Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru yn ddwy enghraifft arall o lle mae awdurdodau lleol yn dangos y manteision y gallant eu cael drwy weithio yn y modd y mae'r Papur Gwyn yn ei amlinellu. Rydym wedi dysgu llawer oddi wrthynt ac ar eu cyngor nhw yr ydym wedi nodi mai datblygu economaidd, trafnidiaeth ranbarthol a chynllunio defnydd tir rhanbarthol yw’r tri ysgogiad allweddol sydd eu hangen arnyn nhw i wneud gwahaniaeth i’r mathau o faterion a amlinellodd Julie Morgan.

A welwn ni bobl ifanc 16 a 17 mlwydd oed yn gynghorwyr yn y dyfodol? Wel, nid wyf yn gweld pam lai, ond gadewch inni wneud yn siŵr eu bod yn gallu cymryd rhan drwy'r camau y gallwn eu cymryd yma. Mae adran sylweddol yn y Papur Gwyn yn ymwneud ag amrywio cynrychiolaeth, ac mae hwnnw'n uchelgais gwirioneddol, rwy’n meddwl, y dylem gydio ynddo yma yng Nghymru. Mae cenhedlaeth newydd o arweinwyr yn dod i'r amlwg mewn awdurdodau lleol, ac mae hynny i'w groesawu’n fawr, ond dim ond dwy fenyw sy’n arweinyddion gennym—mae’r ddwy ohonynt yn weithredwyr pwerus ym maes llywodraeth leol—a gobeithio eu bod yn gosod esiampl i bobl eraill a fydd yn dymuno eu dilyn. Rydym yn nodi cyfres o gamau ymarferol yn y fan yma, a drwy wahanol weithredoedd ein pleidiau gwleidyddol, y mae gan bob un ohonynt gyfrifoldeb i chwarae eu rhan yn yr agenda amrywio, rwy’n hyderus y gallwn wneud mwy ar hynny yma yng Nghymru.

Diolch am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet, a hefyd, fel y dywedodd Janet Finch-Saunders yn gynharach, am y naws yr ydych wedi’i gosod yn y datganiad hwn. Mae ychydig yn wahanol i naws eich rhagflaenydd. Rydych yn ymddangos—nid wyf yn sôn am Jane Hutt; rwy’n sôn am eich rhagflaenydd llywodraeth leol—fel eich bod yn gwrando ychydig mwy. Mae hynny i’w groesawu yn wir, ac rwy’n meddwl bod hynny wedi dod allan yn naws y datganiad hwn heddiw. A gaf i ofyn i chi—? Rwyf wir yn croesawu'r ffordd yr ydych wedi symud ymlaen oddi wrth y cynlluniau blaenorol—o’r hyn a welais fel ad-drefnu llywodraeth leol diffygiol. Rwy’n gwybod y bu gwahanol safbwyntiau am hynny, ond rwy’n meddwl y byddem wedi colli llawer o'r hyn a oedd yn dda am y system heb gael y buddion yr oeddem yn meddwl ein bod yn mynd i’w cael.

Rydych, yn eich datganiad, yn dweud nad ydych yn diystyru—i aralleirio hynny—y model cyfunol o lywodraeth leol os gall awdurdodau lleol ddangos y byddai dull awdurdod cyfun o gymorth i gyflawni amcanion a rennir. Rwy’n gwybod bod y model cyfunol yn rhywbeth yr oedd fy nghyngor lleol yn Sir Fynwy ac awdurdodau ardal y de-ddwyrain yn hoff iawn ohono, ond cafodd ei ddiystyru gan eich rhagflaenydd, fel y dywedais o'r blaen. Ar ba bwynt y byddech yn penderfynu bod yr awdurdodau lleol hynny wedi dangos bod y math hwnnw o fodel yn rhywbeth y byddech chi a Llywodraeth Cymru yn ei dderbyn, pe byddent am fynd ar y trywydd hwnnw?

Diolch i Nick Ramsay. Mae'n iawn i ddweud bod Cyngor Sir Fynwy wedi bod yn un o'r rhai sydd wedi argymell model awdurdod cyfunol. Rwy’n meddwl, pan gaiff gyfle i edrych yn fanwl ar y Papur Gwyn, y bydd yn gweld rhai mannau eraill lle mae trafodaethau gyda Sir Fynwy wedi cael effaith yn y Papur Gwyn, a rhai o'r ffyrdd yr ydym wedi diwygio'r cynigion ar gyfer sut y gall awdurdodau lleol drefnu eu hunain ar lefel is nag awdurdodau lleol. Mae trafodaethau â Gwynedd wedi bod yr un mor bwysig wrth lunio rhai o'n syniadau yno.

Fy nghasgliad oedd hyn, Nick: nad yw Biliau llywodraeth leol yn dod gerbron y Cynulliad yn aml iawn, ac er mai’r pwyllgor cydlywodraethu yw’r model yr wyf yn meddwl y bydd y rhan fwyaf o drefniadau rhanbarthol yn dymuno ei ddefnyddio i ddechrau, roeddwn yn teimlo ei bod yn iawn gweld pa un a allem roi'r model awdurdod cyfunol ar y llyfr statud, felly os bydd y system yn aeddfedu’n gyflym a bod awdurdodau lleol eu hunain yn dod ymlaen i ddweud y byddai'n well ganddynt fabwysiadu model awdurdod cyfunol, nid oes angen darn arall o ddeddfwriaeth sylfaenol arnom yma er mwyn rhoi’r gallu hwnnw iddynt. Felly, mae’n gyson â'r thema yr wyf wedi ei datblygu drwy gydol y prynhawn, Lywydd, sef rhoi dewisiadau yn y ddeddfwriaeth y gall awdurdodau lleol eu hunain eu defnyddio pan fydd eu hamgylchiadau’n golygu eu bod yn meddwl mai dyna fyddai’r peth iawn iddyn nhw ei wneud. Nid oes gennyf amserlen yn fy meddwl ar gyfer pryd y gallai hynny ddigwydd, ond os yw awdurdodau lleol yn dymuno symud i'r cyfeiriad hwnnw ac yn gallu dangos y byddai hynny er budd eu poblogaethau lleol, rwy’n meddwl ei bod yn gwneud synnwyr i ni fel Cynulliad Cenedlaethol wneud darpariaeth fel y bydd y Bil yn caniatáu’r bwriadau hynny yn y dyfodol.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.