– Senedd Cymru ar 8 Chwefror 2017.
Symudwn yn awr at eitem 6 ar yr agenda, sef dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar addysg bellach. Galwaf ar Darren Millar i gynnig y cynnig. Darren.
Cynnig NDM6229 Paul Davies
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn cydnabod y cyfraniad hanfodol y mae addysg bellach a sgiliau galwedigaethol yn eu gwneud i economi Cymru, yn arbennig yn ein cymunedau mwyaf difreintiedig.
2. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ymrwymo i gylch cyllido tair blynedd i golegau addysg bellach ar lefel deg, er mwyn galluogi gwaith cynllunio mwy cynaliadwy a diogelu'r sgiliau sydd eu hangen i wneud economïau lleol yn wydn.
3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i fuddsoddi cyfran sylweddol o'r arian y mae'n disgwyl ei arbed, o ganlyniad i newidiadau i'r cymorth a roddir i fyfyrwyr addysg uwch, yn y sector addysg bellach, gan gynnwys buddsoddi cyfran yn y sgiliau lefel uwch a ddarperir mewn lleoliad addysg bellach a chyfran yn y ddarpariaeth Gymraeg.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwyf am gynnig y cynnig a gyflwynwyd yn enw Paul Davies yn ffurfiol.
Rwy’n falch iawn o arwain y ddadl hon ar ddyfodol y sector addysg bellach yng Nghymru, ar ran y Ceidwadwyr Cymreig. Gwyddom fod addysg yn chwarae rhan hanfodol yn ein heconomi genedlaethol, yn sail i sicrhau llwyddiant, iechyd a boddhad personol, ac yn cyfrannu at ganlyniadau economaidd a chymdeithasol ar gyfer ein cenedl. Mae ein darparwyr addysg bellach a galwedigaethol wedi bod, ac yn parhau i fod, ym marn y blaid hon, yn rhan hanfodol iawn o’r tirlun cenedlaethol. Maent yn gwneud cyfraniad enfawr i newid bywydau unigolion a chymunedau yng Nghymru, yn enwedig rhai o’n cymunedau mwyaf difreintiedig. Dyma’r bont hanfodol sy’n cysylltu ysgol a gwaith a/neu addysg uwch, gan gynorthwyo pobl i ennill y cymwysterau a’r sgiliau galwedigaethol neu academaidd sydd eu hangen arnynt i gamu ymlaen i gyflogaeth neu i addysg bellach.
Ond rwy’n credu bod yna dystiolaeth gref i ddangos nad ydynt wedi cael digon o werthfawrogiad nac adnoddau gan Lywodraethau Cymru olynol, ac rydym yn credu bod yn rhaid i’r esgeulustod hwn newid. Ond cyn i mi ddechrau ar y daith a fydd yn mynd â ni o gwmpas rhai o agweddau sylfaenol ar y ddadl hon, rwyf am ymdrin yn fyr â’r gwelliannau a gyflwynwyd.
Nawr, rhaid i mi ddweud, rwy’n credu ei bod yn drueni mawr fod y Llywodraeth wedi penderfynu ymateb i’n dadl heddiw drwy fabwysiadu ymagwedd mor negyddol o’r cychwyn cyntaf. Rwy’n meddwl bod yna agweddau ar ei gwelliant y gallem fod wedi cytuno arnynt, yn enwedig ar ôl y datganiad am adolygiad yr Athro Hazelkorn yr wythnos diwethaf, sydd wedi denu rhywfaint o gefnogaeth drawsbleidiol wrth gwrs. Ond rwy’n credu bod ei gwelliant ‘dileu popeth’ anadeiladol yn dangos yr ymagwedd gibddall iawn sydd wedi bod gan y Llywodraeth dan arweiniad Llafur dros y 18 mlynedd diwethaf gyda’i pholisi addysg yng Nghymru. Wrth gwrs, rydym wedi gweld y polisi addysg hwnnw’n peri i Gymru golli ei ffordd a cholli tir o gymharu â’n cystadleuwyr rhyngwladol, a chredaf fod hynny’n siomedig iawn.
Yr hyn sy’n ei wneud hyd yn oed yn fwy siomedig yw bod gennym Ysgrifennydd y Cabinet newydd a Gweinidog newydd, ac roeddwn yn awyddus i roi mantais yr amheuaeth iddynt. Roeddwn yn gobeithio am fath gwahanol o ymagwedd gan y ddeuawd newydd, os mynnwch, sydd wrth y llyw gydag addysg. Ond yn anffodus, mae’n edrych yn debyg y byddwch yn sefyll ar ysgwyddau eich rhagflaenwyr ac yn parhau i roi mwy o’r un peth ni.
O ran gwelliannau Plaid Cymru, gallwn yn sicr dderbyn gwelliant 2. Ond o ran gwelliant 3, ni allwn dderbyn gwelliant a fydd yn cyfyngu mewn unrhyw ffordd ar y dewis i ddysgwyr. Fel y byddech yn ei ddisgwyl, rydym ni, y Ceidwadwyr Cymreig, yn credu bod cystadleuaeth yn beth da yn ein sector addysg, a bod rhoi dewisiadau i ddysgwyr yn gallu helpu i godi safonau mewn gwirionedd, felly yn sicr ni fyddwn yn cefnogi unrhyw beth sy’n ceisio cyfyngu ar hynny.
Ddirprwy Lywydd, mae’n iawn ein bod yn cydnabod yn briodol y cyfraniad hanfodol y mae addysg bellach a sgiliau galwedigaethol yn eu gwneud i Gymru. Rwy’n meddwl bod tuedd wedi bod ers amser hir i ni wleidyddion ganolbwyntio’n bennaf ar addysg uwch fel sector, wrth drafod addysg ôl-16, a chyllido addysg uwch a’i chohort myfyrwyr. Ond mae ein colegau hefyd yn ddarparwyr addysg pwysig yma yng Nghymru, ac maent yn helpu i gynhyrchu rhai o’r canlyniadau gorau i ddysgwyr. Hwy yw darparwyr pennaf addysg alwedigaethol ac addysg dechnegol a gyllidir yng Nghymru, gan ddarparu tua 85 y cant o gyfanswm y ddarpariaeth. Yn sicr nid ydynt wedi cilio rhag dod o hyd i atebion cadarnhaol i rai o’r heriau allweddol yn y blynyddoedd diwethaf.
Mae Cymru wedi mynd drwy newid sylweddol i’w rhwydwaith o golegau, ac rydym wedi gweld nifer y colegau addysg bellach yn haneru dros y 10 mlynedd diwethaf. Erbyn hyn mae gennym sefydliadau mwy o faint, gyda mas critigol gwahanol, ac maent yn profi eu bod yn angorau go iawn i’r ddarpariaeth sgiliau yn economïau rhanbarthol Cymru. Un o bwyntiau gwerthu unigryw ein rhwydwaith colegau yw eu bod mor agos at y bobl y maent yn eu gwasanaethu, yn ddysgwyr a busnesau. Maent yn rhan annatod o’u cymunedau, gan wasanaethu dysgwyr o gymysgedd amrywiol o gefndiroedd cymdeithasol-economaidd, diwylliannol ac ieithyddol. Eto ni ddylem gamgymryd mai darparu sgiliau a hyfforddiant i fusnesau bach a chanolig yn unig a wnânt. Mae colegau yn agos at gyflogwyr o bob maint; maent yn rhyngweithio gyda 10,000 o gyflogwyr ledled Cymru fel mater o drefn, ac mae’r rhain yn gwmnïau o bob math a maint, o fusnesau a mentrau bach i gwmnïau mawr megis Airbus, General Electric, EE a British Airways.
Mae’r sector addysg bellach yn parhau i gyflawni canlyniadau cadarnhaol yn wyneb hinsawdd ariannol heriol. Mae Llywodraeth Cymru wedi torri £24 miliwn oddi ar y cyllid grant refeniw ar gyfer y sector addysg bellach rhwng 2011 a 2016-17, gostyngiad o 7 y cant mewn termau arian parod a 13 y cant o ostyngiad mewn termau real. Er bod cyllid ar gyfer darpariaeth amser llawn wedi cynyddu ychydig bach, cafwyd 71 y cant o ostyngiad yn y cyllid ar gyfer cyrsiau rhan-amser. Mae hyn yn adlewyrchu penderfyniad Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, i flaenoriaethu ei waith statudol ac i ganolbwyntio ar y ddarpariaeth ar gyfer rhai 16 i 19 oed. Ond credwn fod hwnnw’n bwyslais anghywir. Ceir perygl gwirioneddol nad ydym yn caniatáu ail gyfle i bobl astudio, neu i uwchsgilio drwy ddychwelyd at addysg, ac rwy’n meddwl y bydd hynny’n cael effaith ddinistriol yn gymdeithasol ac yn economaidd yn y dyfodol oni bai ein bod yn gwrthdroi’r duedd honno.
Mae’r sector addysg bellach yn chwarae rhan enfawr yn pontio’r bwlch sgiliau a chyrhaeddiad ar gyfer ein pobl ifanc sydd wedi gadael y system orfodol gydag ond ychydig gymwysterau, os o gwbl, ac mae llawer o golegau bellach yn treulio llawer o amser ac adnoddau ychwanegol yn helpu dysgwyr i ailsefyll eu harholiadau TGAU mewn Saesneg a mathemateg oherwydd y methiannau yn ein system ysgolion. Eto i gyd, o ran cydnabyddiaeth, mae’n ymddangos i mi, ar y gorau, fod dysgu ail gyfle wedi dod yn ddysgu ail orau yn llygaid y Llywodraeth hon, ac nid ydym yn ystyried hynny’n dderbyniol o gwbl. Yn wir, mae’n awgrymu bod rhywfaint o ragfarn ar sail oed ar waith o ran sicrhau mynediad at addysg bellach.
Felly, beth y gallwn ei wneud i helpu? Wel, yn sicr mae arnom angen fframwaith ariannol priodol. Gwyddom fod rhoi cyfle i golegau gynllunio dros gylch ariannu tair blynedd wedi bod o fudd mawr iddynt yn y gorffennol, ond am ba reswm bynnag, penderfynodd Llywodraeth Cymru wrthdroi’r cyllidebau treigl tair blynedd hynny sawl blwyddyn yn ôl, a bellach, mae colegau’n gorfod ymgodymu â chylchoedd cyllido syml o 12 mis. Mae hynny’n achosi problemau iddynt gyda’u gwaith cynllunio. Mae’n achosi problemau i ddysgwyr hefyd, gan na allant warantu erbyn blwyddyn 2 neu 3 y bydd modd cwblhau’r cyrsiau a ddechreuwyd ganddynt ym mlwyddyn 1 oherwydd y posibilrwydd y caiff y broses ei gwrthdroi. Felly, credaf fod angen i ni sicrhau bod yna gylchoedd ariannu tair blynedd.
Rydym yn gwybod, hefyd, fod rhywfaint o adnoddau ychwanegol ar gael y gellid eu gwario yn y sector addysg bellach yn deillio o ardoll prentisiaeth Llywodraeth y DU—£128 miliwn y flwyddyn, yn fras. Mae hynny’n llawer o arian, a gallai fynd yn bell i helpu colegau i ehangu eu darpariaeth a bod o gymorth gwirioneddol i drawsnewid economi Cymru.
O ran diogelwch y ddarpariaeth, rwy’n credu ei bod yn wirioneddol bwysig sicrhau bod parhad ariannol yno, a gwneud yn siŵr fod y cylchoedd ariannu tair blynedd ar gael i drawsnewid y cyfleoedd i golegau allu cynllunio a buddsoddi.
Nawr, pwynt olaf ein cynnig yw galwad ar y Llywodraeth i fuddsoddi cyfran sylweddol o’r arbedion y mae’n disgwyl eu gwneud o ganlyniad i newidiadau i gymorth i fyfyrwyr i’r rhai yn y sector addysg uwch, ac i fuddsoddi rhai o’r rheini yn ein sector addysg bellach. Nid ydym yn gofyn am fuddsoddi’r holl arian yn ein colegau; rydym yn dweud yn syml y gellid buddsoddi peth o’r arbedion hynny yn realistig er mwyn helpu ein colegau i wneud mwy. Gwyddom fod newidiadau i’r ddarpariaeth, toriadau yn y cymorth i ddysgwyr sy’n oedolion a’r galw cynyddol gan gyflogwyr am weithlu sgiliau uwch, yn golygu bod angen newid agwedd tuag at y cyllid i addysg uwch ac addysg bellach yn y dyfodol.
Fel y dywedais yn gynharach yn fy nghyfraniad, mae mater ffioedd dysgu myfyrwyr a threfniadau ariannu ein prifysgolion wedi mynnu llawer o sylw yn y blynyddoedd diwethaf. Ond mae gan addysg bellach ran yr un mor bwysig, os nad yn bwysicach, i’w chwarae yn darparu sgiliau ar gyfer ein heconomïau lleol. Mae colegau hefyd yn darparu addysg a hyfforddiant sgiliau lefel uchel, ac rwy’n credu bod y rhan bwysig y mae sefydliadau addysg bellach yn ei chwarae yn darparu’r sgiliau lefel 4 a lefel 5 a graddau sylfaen hynny wedi ei hamlygu yn adolygiad Llywodraeth Cymru o addysg uwch ac addysg bellach mewn adroddiad a gyflawnwyd ym mis Mehefin 2015. Roedd hwn yn dangos bod y patrwm o weithgarwch addysg uwch sy’n digwydd yn ein colegau ledled Cymru yn amrywiol, ac nid yn unig yn amrywiol, ond yn tyfu hefyd.
Rwy’n credu hefyd fod angen i ni ehangu argaeledd cyrsiau Cymraeg yn ein colegau addysg bellach. Yn anffodus, er bod gennym ddarpariaeth dda mewn addysg gynradd ac uwchradd, o ran gwneud addysg ôl-16 yn ein colegau, ychydig iawn o gymorth mewn unrhyw ddull na modd a geir o gwbl. Rwy’n credu mai’r hyn y byddai’n gywir i ni fuddsoddi rhai o’r arbedion a geir o ganlyniad i Diamond ynddynt yw’r ddau beth hwnnw—y buddsoddiad mewn sgiliau lefel uwch a’r buddsoddiad mewn ehangu addysg a’r cynnig cyfrwng Cymraeg yn ein colegau addysg bellach. Gadewch i ni beidio ag anghofio: rydym yn sôn am werth £0.5 biliwn o arbedion, o bosibl, dros gyfnod o bum mlynedd yn sgil yr arbedion a nodwyd gan Diamond, ac yn wir, rhai o’r newidiadau i’r trothwyon cyflog uchaf a gyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg. Felly, buasai buddsoddi tamaid bach o hynny yn ein colegau yn mynd yn bell i’w helpu i gyflawni mwy i’n heconomi ac i bobl Cymru.
Felly, rwy’n gobeithio y byddwch yn adeiladol yn y ddadl y prynhawn yma, ac y byddwn yn gweld ymateb cadarnhaol i rai o’r awgrymiadau, er eich bod wedi cynnwys y gwelliant ‘dileu popeth’, gan ein bod yn credu y buasai hyn yn helpu Cymru i gael y math o system addysg yn ein sector addysg bellach yr ydym i gyd yn awyddus i’w gweld. Diolch.
Diolch yn fawr iawn. Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i’r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliant 2 yn cael ei ddad-ddethol. Galwaf ar Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes i gynnig gwelliant 1 a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt yn ffurfiol.
Gwelliant 1—Jane Hutt
Dileu’r cyfan a rhoi yn ei le:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn cydnabod y cyfraniad pwysig y mae sefydliadau Addysg Bellach ac Addysg Uwch yn ei wneud i gefnogi cyfleoedd economaidd ac yn nodi’r rôl arweiniol bwysig sydd ganddynt yn rhai o gymunedau mwyaf difreintiedig Cymru.
2. Yn nodi ymrwymiad Llywodraeth Cymru i sicrhau bod llwybrau addysg galwedigaethol ac academaidd yn cael parch cydradd.
3. Yn cydnabod pa mor bwysig yw cyfleoedd llawn amser a rhan-amser o ansawdd uchel i addysg ôl-16 yn y ddwy iaith, sy’n gallu cefnogi dysgwyr o bob oed a gwasanaethu economi Cymru.
4. Yn croesawu’r £30m o gyllid ychwanegol a ddarperir ar gyfer Addysg Bellach ac Addysg Uwch yng nghyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer 2017-18.
5. Yn nodi’r gwaith a wneir gan Lywodraeth Cymru mewn partneriaeth â rhanddeiliaid ledled Cymru drwy Adolygiad Diamond ac Adolygiad Hazelkorn i ddarparu sylfaen gadarn ar gyfer cyllido, rheoleiddio a llywodraethu addysg ôl-16 yng Nghymru.
6. Yn galw am ddiwedd i bolisi cyni niweidiol Llywodraeth y DU sydd wedi cael effaith negyddol ar yr holl wasanaethau cyhoeddus ar draws y DU, gan gynnwys addysg uwch ac addysg bellach.
Yn ffurfiol.
Diolch. I call on Llyr Gruffydd to move amendments 2 and 3, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae’n bleser gen i gynnig gwelliannau 2 a 3 yn enw Plaid Cymru. A gaf i ddiolch i’r Ceidwadwyr am ddod â’r ddadl yma gerbron y prynhawn yma? Rydw i’n meddwl nad ŷm ni yn trafod addysg bellach yn ddigonol—fan hyn yn y Siambr, beth bynnag. Nid ydw i’n teimlo bod presenoldeb addysg bellach beth, efallai, y dylai hi fod, ac rydw i yn meddwl bod hwn yn gyfle pwysig i ni. Efallai ein bod ni i gyd yn euog o ryw ddiffyg parch cydradd efallai o ran yr hyn yr ydym ni’n trio ei gyflawni i’r sector o’i gymharu ag addysg academaidd. Mae hwn yn sicr yn gyfle inni wyntyllu ambell agwedd o’r pwnc yma.
Rydw i’n siomedig na fydd y Ceidwadwyr yn cefnogi ein hail welliant ni, sef gwelliant 3, oherwydd mi gyfeiriwyd at gonsensws o gwmpas Hazelkorn. Wel, mae’r hyn yr ŷm ni’n ei ddweud i bob pwrpas yn dod o’r hyn y mae Hazelkorn wedi ei ddweud, a bod angen symud i well cydbwysedd o gystadleuaeth a rheoleiddio—dyna mae’n ei ddweud yn adroddiad Hazelkorn. Ond dyna ni, mi gawn ni’r ddadl yna rywbryd eto yng nghwrs y drafodaeth o gwmpas y darn yna o waith.
Now, I’m from a generation, of course—or my parents were from a generation—where education was about getting your O-levels. Yes, I was the last year that stood or sat the O-level. You get your O-level, you get your A-level, you get to university and you get your degree. To be brutally honest, I haven’t made much practical use of the degree that I got other than sticking it on a cv to say that I had a degree. But now that I’m a father—. Oh yes, don’t tell my lecturers that. I’m seeing a few lecturers looking at me—. There we are. But now that I’m a father, of course, and the eldest is getting through secondary school, you do start thinking about the options that are out there and, all of a sudden, of course, you realise, having come from maybe that sort of background myself, where you just saw the one direction, that there is a breadth—a plethora—of opportunities out there that I’m sure isn’t appreciated generally, certainly by young people, I’d imagine, to the extent that we would all wish. Very often, it takes something quite stark to really hit home and to realise not only the options that are there but the real value of many of those options, compared to maybe what some of us have perceived in the past as being getting a degree—if you want to get on, you get a degree.
One of those moments last year was the work that the Sutton Trust carried out—research into the earning potential of university graduates compared to apprentices—which found that top apprentices can expect to earn thousands more in their lifetime than many undergraduates, particularly from non-Russell Group universities, would. The report found that those who opt to study for a level 5 higher apprenticeship will earn £1.5 million during the course of their career, more than graduates from some of those universities, who could expect to earn £1.4 million. So, higher apprenticeships at level 5 result in greater lifetime earnings than undergraduate degrees and, of course, without much of the debt that, unfortunately, comes very often with a higher education degree. The earning potential of an advanced apprenticeship at level 3 is still slightly better than that of someone whose highest qualification is at A-level. We’ve heard a lot about the general benefits of FE, and we know that they’re vast, of course. But the perception is still there—too strongly, I believe—around the value of FE compared to HE. That was underlined again in a YouGov survey last year: 68 per cent rated higher education as the best option, only 7 per cent of 18 to 24-year-olds considered apprenticeships right for them, and 51 per cent of adults said they’d like their child to go into higher education, versus 20 per cent who preferred an apprenticeship. Now, I know I’m going on about apprenticeships, and that that only represents a small part of FE—I fully appreciate that—but I think you get the point I’m trying to make.
So, clearly, there’s a need for better promotion—for the lack of a better word—of the benefits of further education and a vocational pathway. Promoting parity of esteem needs to be there, certainly in terms of this motion before us today. I’m actually hoping that that could be one of the big legacies of this Assembly, and maybe a legacy of this Minister, that we actually move more decisively in that direction. Now—I’m quite startled, actually, that I have only got 30 seconds left. [Interruption.] Yes. So, Hazelkorn: as was recognised in the statement last week, there are various sectors and providers that are regulated and funded in different ways by different bodies, and new types of providers have emerged as well, of course. It does lead to unhelpful competition, I would say, between education providers, and we do need a clearer strategy and better co-ordination. That’s the thrust, of course, of our second amendment. I was heartened by the statement last week, but we need to advance that agenda and create some momentum behind this, which, hopefully, this debate will help us achieve.
Diolch yn fawr iawn. Paul Davies.
Diolch, Ddirprwy Lywydd, ac rydw i’n falch o gael y cyfle i gymryd rhan yn y ddadl hon y prynhawn yma. Mae Aelodau yn iawn i bwysleisio pwysigrwydd y sector addysg bellach yng Nghymru a thynnu sylw at enghreifftiau o'r rhai o’r gwaith ardderchog y mae ein darparwyr addysg bellach yn ei gyflawni. Yn fy etholaeth i, mae Coleg Sir Benfro yn cynnig amrywiaeth o raglenni cryf, o lefel A i brentisiaethau i raddau i gynlluniau cymorth sgiliau busnes. Mae hefyd yn bwysig nodi bod darparwyr addysg bellach fel Coleg Sir Benfro yn agor eu drysau i fyfyrwyr o bob oedran, nid yn unig i bobl ifanc rhwng 16 a 21 oed.
Yn wir, ar gyfer gweithwyr sy'n wynebu colli eu swyddi, gall y sector addysg bellach fod yn adnodd enfawr. Mae'n cynnig y cyfle i weithwyr i ddysgu sgiliau newydd ac i ail-addasu i gyfrif am newidiadau yn yr economi leol. Wrth gwrs, drwy gynnig cyrsiau rhan amser, yn ogystal â llawn amser, mae oedolion sy'n gweithio, neu rieni sy’n aros yn y cartref, a hefyd pobl hŷn, yn cael mynediad at amrywiaeth o gyfleoedd addysgol pwysig, ac mae hynny’n cael effaith gadarnhaol ar ein cymdeithas ac ar ein heconomi.
Fodd bynnag, fel y dywedodd Darren Millar, mae'r effaith bositif yma yn cael trafferth parhau wrth i'r sector wynebu toriad cyllid o 71 y cant ar gyfer cyrsiau rhan amser. Serch hynny, rwyf yn derbyn bod y cyllid ar gyfer darpariaeth amser llawn wedi cynyddu 3 y cant mewn termau real, ac mae hynny yn sicr yn rhywbeth i’w groesawu. Fy mhryder i yw, drwy leihau'r cyllid mor ddramatig ar gyfer cyrsiau rhan amser, y neges sy'n cael ei hanfon yw nad yw cyfleoedd ail gyfle i astudio neu uwchsgilio yn flaenoriaeth, ac felly nad ydyn nhw hyd yn oed ar agenda Llywodraeth Cymru. Er fy mod yn derbyn bod cynlluniau fel ReAct wedi mynd peth ffordd i helpu pobl i ddatblygu sgiliau newydd, bydd gostyngiadau mewn cyllid ar gyfer darpariaeth ran amser yn sicr o arwain at lai o gyfleoedd i'r rhai sydd am arallgyfeirio yn dilyn colli swydd, er enghraifft. Felly, efallai wrth ymateb i'r ddadl hon, gall y Gweinidog ddweud ychydig mwy am yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau y gall sefydliadau addysg bellach barhau i gynnig cyrsiau rhan amser, ac am sut y mae Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo cyfleoedd ail gyfle drwy'r sector addysg bellach.
Wrth gwrs, rydw i’n sylweddoli bod cyllidebau yn dynn ac yn heriol, ac all Llywodraeth Cymru ddim ariannu popeth. Wrth gwrs, nid yw hynny yn unig am faint o arian sydd ar gael, ond mae hyn hefyd am sut y mae arian yn cael ei flaenoriaethu a'i wario gan Lywodraeth Cymru i sicrhau'r canlyniadau gorau posib i ddysgwyr o bob oedran. Felly, rydw i’n annog y Gweinidog i ailedrych ar gyllid ar gyfer cyrsiau rhan amser, a gweld a oes unrhyw hyblygrwydd i roi hwb, sydd mawr ei angen, i sefydliadau addysg bellach.
Mae’r ail bwynt yn ein cynnig ni heddiw yn galw ar Lywodraeth Cymru i ymrwymo i gylch cyllido tair blynedd i golegau addysg bellach ar lefel deg, er mwyn galluogi gwaith cynllunio mwy cynaliadwy. Bydd Aelodau’n gwybod bod Llywodraeth Cymru, ar un adeg, wedi darparu cylch cyllido tair blynedd ar gyfer colegau, a gwnaeth hynny’r dasg o gynllunio yn llawer mwy haws. Arweiniodd hyn hefyd at lawer mwy o sicrwydd ar gyfer dysgwyr o ran gwybod a fyddai eu cwrs ar gael yn y tymor canolig. Nid ydw i ddim yn gweld sut y mae cyflwyno dyraniadau arian am un flwyddyn yn unig wedi arwain at well cefnogaeth i sefydliadau addysg bellach, a nid ydw i ddim yn gweld sut mae hynny wedi arwain at gynllunio gwell yn y tymor canolig.
Rydw i’n credu bod hyn hefyd yn cael effaith negyddol o ran denu myfyrwyr. Yn wir, rŷm ni’n gwybod bod sefydliadau addysg bellach wedi gweld gostyngiad yn nifer y dysgwyr yn 2015-16 ac rydw i’n credu mai un o’r rhesymau am hynny yw oherwydd y gostyngiad yn y cyllid y mae’r sector wedi derbyn a’r ansefydlogrwydd o gael dyraniadau cyllid un blwyddyn yn unig.
Rŷm ni’n gwybod bod Swyddfa Archwilio Cymru ar hyn o bryd yn adolygu cyllid addysg bellach ac rydw i’n siŵr y bydd yr adroddiad yn un diddorol pan gaiff ei gyhoeddi. Rydw i’n gobeithio y bydd yr adolygiad yn ystyried o ddifri sut mae’r sector yn cael ei ariannu a sut mae’r newid i ddyraniadau cyllid un blwyddyn wedi cael effaith ar allu’r sector i gyflwyno cyrsiau.
Nawr, mae’r Athro Hazelkorn yn iawn pan mae hi’n dweud yn ei hadroddiad fod yna ymdeimlad nad oedd y sector addysg bellach yn cael ei werthfawrogi yn llawn, ac felly ni all weithredu i’w lawn botensial. Mae’n rhaid i Lywodraeth Cymru fynd i’r afael â’r pryder hwn a sicrhau bod ein sefydliadau addysg bellach yn cael eu cefnogi yn well.
Rydw i’n gwerthfawrogi, yn sgil adroddiad yr Athro Hazelkorn, bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi cadarnhau bod angen i awdurdod sengl gael ei chreu gyda pharch cydradd ar draws y sector addysg ôl-orfodol, ac rydw i’n mawr obeithio, pan fydd yr awdurdod yma yn cael ei chreu, y bydd y sector addysg bellach yn derbyn y ffocws a’r sylw y mae’n ei haeddu.
Wrth gloi, Ddirprwy Lywydd, tra bod darparwyr addysg bellach Cymru yn gwneud gwaith ardderchog wrth gyflwyno addysg a hyfforddiant i filoedd o bobl bob blwyddyn, mae angen llawer mwy o gefnogaeth i’r sector. Felly, rydw i yn annog y Gweinidog i ystyried siâp y sector addysg bellach yn y dyfodol yn ofalus a sicrhau bod y sector yn derbyn y buddsoddiad hanfodol y mae ei angen. Diolch.
Rwy’n credu ei bod yn dda ein bod yn trafod ac yn dadlau ynglŷn ag addysg bellach yn y Cynulliad heddiw ac yn myfyrio ar ei chyfraniad i addysg a sgiliau yng Nghymru, gan y credaf ei fod yn gyfraniad trawiadol iawn, yn un a ddylai gael ei gydnabod, a dylem drafod sut y gallwn ei gryfhau a’i symud ymlaen.
Un agwedd ar addysg bellach, wrth gwrs, yw’r cyfle i gael ail gyfle mewn addysg, a dyna beth a ddarparodd fy ngholeg lleol, Coleg Gwent fel y’i gelwir yn awr, i mi a llawer o rai eraill. Felly, gallwn wneud TGAU yno, a Safon Uwch, a mynd ymlaen i’r brifysgol a chael gradd yn y gyfraith a gyrfa fel cyfreithiwr yn sgil yr addysg ail gyfle a gefais yn ystod dosbarthiadau nos, a minnau’n ddi-waith ar y pryd, a chael gwaith wedyn. Felly, rwy’n gwerthfawrogi’n fawr yr agwedd honno ar addysg bellach a’r cyfleoedd a ddaw yn ei sgil, ac rwy’n credu y dylem gofio hynny i gyd pan fyddwn yn edrych ar rôl addysg bellach a sut rydym yn datblygu addysg bellach ac yn ei chefnogi.
Ddirprwy Lywydd, mae Coleg Gwent yn awr yn darparu addysg o safon a llawer o sgiliau o safon ar gyfer y boblogaeth yng Ngwent. Y llynedd, cawsom ganlyniadau Safon Uwch cryf iawn yng Ngwent drwy ymdrechion Coleg Gwent, a gwerth ychwanegol cadarnhaol yn wir fel y dangosodd y dadansoddiad o’r system wybodaeth Safon Uwch a gynhaliwyd gan Brifysgol Durham, neu drwy’r fformiwla a ddatblygwyd gan Brifysgol Durham. Yn wir, mae adroddiadau Llywodraeth Cymru ar ganlyniadau i ddysgwyr ar gyfer 2015-16 yn dangos cyfradd lwyddiant prif gymwysterau Coleg Gwent o 85 y cant—ymhlith y gorau yng Nghymru. Hefyd, yn ddiweddar iawn—yn syth o’r wasg, fel petai—mae un o ddysgwyr Coleg Gwent, Tom Seward, newydd ennill rownd Cymru yng ngwobr prentis trydanol y flwyddyn Sparks UK. Felly, rwy’n meddwl bod yna gryn dipyn o dystiolaeth fod Coleg Gwent yn darparu addysg a sgiliau o’r radd flaenaf, a rhai enghreifftiau’n unig yw’r rhain.
Wrth gyflwyno’r cynnig y gall Coleg Gwent ei wneud yn fy rhan i o’r byd, Ddirprwy Lywydd, rwyf wedi fy nghalonogi nad ydynt yn gorffwys ar eu rhwyfau o gwbl. Maent yn uchelgeisiol iawn ar gyfer y dyfodol er mwyn adeiladu ar y llwyddiant a’r cyfleoedd y maent wedi’u darparu ac y byddant yn eu darparu. Yn bennaf ymhlith hynny—. Un brif enghraifft o’r uchelgais hwnnw, Ddirprwy Lywydd, yw eu cynigion ar gyfer adleoli campws Nash yng Nghasnewydd ar lan yr afon, i sefyll wrth ymyl campws Prifysgol De Cymru a sefydlu’r hyn a fyddai’n cael ei alw’n ardal wybodaeth Casnewydd. Byddai’n bartneriaeth rhwng addysg bellach ac addysg uwch, gyda golwg bendant ar anghenion yr economi leol gan weithio ar y cyd â busnesau. Byddai’n integreiddio addysg bellach ac addysg uwch ac yn rhoi cynnig cyfun addysg bellach ac uwch yn amlwg gerbron y boblogaeth leol gyda lleoliad amlwg iawn ar lan yr afon yng nghanol y ddinas. Felly, rwy’n credu bod hynny’n gyffrous dros ben. Gwn fod cynlluniau’n cael eu cynhyrchu ar hyn o bryd ac yn amlwg mae’r Gweinidog a’i swyddogion yn rhan o’r gwaith hwnnw. Rwy’n ei gefnogi’n fawr, fel y mae gwleidyddion lleol eraill, yr awdurdod lleol a llawer o bobl eraill, rwy’n gwybod. Rwy’n gobeithio y bydd yn dwyn ffrwyth.
Yr hyn sydd ei angen arnom yn fy marn i, Ddirprwy Lywydd, yw prosiectau trawsnewidiol o’r math hwn i ddangos beth y gall addysg bellach ac addysg uwch yn gweithio gyda’i gilydd ei gyflawni a sut y gallant ddeall anghenion sgiliau eu poblogaeth leol yn iawn—beth y mae’r cyflogwyr ei angen i symud yr economi leol yn ei blaen—a darparu’r rheini mewn ffordd sy’n fodern o ran addysg bellach ac addysg uwch yn y DU.
Felly, rwy’n gobeithio y bydd y Gweinidog yn gallu cynnig geiriau o anogaeth yn ei ymateb heddiw. Rydym wedi cyfarfod a thrafod y cynigion. Yn amlwg, mae gwaith i’w wneud eto i roi cnawd ar esgyrn yr achos busnes amlinellol strategol a’r rhannau eraill o’r broses sy’n angenrheidiol, ond rwy’n credu ei bod yn un enghraifft y gallem edrych arni gyda balchder go iawn yng Nghymru o ran sut rydym ar y blaen yn dod ag addysg bellach ac addysg uwch at ei gilydd gyda phartneriaeth glir a chryf iawn rhwng yr holl brif bartneriaid yn lleol, ac felly, buasem yn trawsnewid y cynnig nid yn unig er budd Casnewydd ond y rhanbarth o’i chwmpas yn ogystal.
Mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn cydnabod pa mor hanfodol yw sefydliadau addysg bellach ar gyfer darparu cyfleoedd i fyfyrwyr gywain y sgiliau sydd eu hangen i fynd i mewn i ddiwydiant drwy raglenni prentisiaeth a sicrhau cyflogaeth amser llawn yn y pen draw.
Ddirprwy Lywydd, fe adroddaf stori fach wrth fy nghyd-Aelodau yma, a ffaith wir. Daeth gŵr bonheddig i’r wlad hon yn 22 neu’n 23 oed. Glaniodd heb unrhyw gymwysterau blaenorol, dim ond un radd mewn gwleidyddiaeth a $22 yn ei boced. Glaniodd yn y wlad hon a daeth i’r ddinas. Cafodd wneud ei erthyglau gyda chyfrifydd siartredig. Bu’n gweithio yno am rai blynyddoedd, ond yn y cyfamser, yn syth, fe gafodd addysg golegol yn rhad ac am ddim i ddysgu cyfrifeg.
Pan basiodd ei arholiadau, yn gyflym iawn cafodd y gŵr bonheddig gynnig swydd yn yr un coleg addysg uwch yn y ddinas. Fe wrthododd. Arhosodd gyda’r cyfrifydd siartredig a gweithiodd gydag ef am 14 mlynedd. Tra’i fod yn gorffen gweithio, roedd yn dysgu. Dysgodd sut i yrru am y tro cyntaf hefyd. Nid oedd yn gallu siarad Saesneg yn iawn hyd yn oed. Dysgodd sut i yrru a chafodd drwydded tacsi. Nid oedd erioed wedi gyrru tacsi yn ei fywyd, ond mae ganddo drwydded tacsi—mae honno’n sgil.
Pan sefydlodd ei ymarfer ei hun, ar ôl 14 mlynedd, gan orffen ei swydd gyda’r cyfrifydd siartredig, fe ddysgodd hedfan. Ymhen ychydig flynyddoedd—roedd honno’n adeg, yn y wlad hon, pan oedd cymwysterau galwedigaethol ar gael i’r bobl, ac roedd y cyfle hwnnw ar gael—daeth y gŵr yn beilot wedi cymhwyso’n llawn. Yna dechreuodd ei ymarfer ei hun. Fy mhwynt i chi i gyd, foneddigion a boneddigesau, fy nghyd-Aelodau, yw hyn: fi yw’r gŵr bonheddig hwnnw.
Mewn gwirionedd gallaf ddweud wrth bawb y byddai’n drosedd i ni beidio â rhoi cyfleoedd i’n plant gael mynediad llawn at unrhyw beth—beth bynnag y maent am ei wneud yn eu bywydau. Dylai’r sgiliau fod yno bob amser, ar gyfer datblygu, ar gyfer dysgu ac uwchsgilio—ar hyd eu hoes. O’r crud i’r bedd, rydym i gyd yma i ddysgu.
Beth bynnag, mae colegau yng Nghymru yn gweithio’n agos gyda chyflogwyr o bob maint, o fentrau canolig eu maint i gyflogwyr mawr fel Airbus a General Electric y mae fy nghyd-Aelod newydd ei grybwyll. Rwy’n pryderu, felly, wrth weld bod Llywodraeth Cymru wedi torri bron i £24 miliwn oddi ar y cyllid grant refeniw i’r sector addysg bellach yn y pum mlynedd diwethaf. Nid yw hynny’n mynd i gael effaith dda ar y dysgwyr. Hefyd, mae eu penderfyniad i ganolbwyntio ar rai 16 i 19 oed yn creu perygl gwirioneddol i gyfleoedd astudio ail gyfle—ni fydd modd dychwelyd at addysg mwyach. Fel y dywedais yn gynharach, mae’n drosedd mewn gwirionedd. Ni ddylem rwystro ein plant rhag dysgu mewn bywyd. Dylem roi cyfleoedd—y sefydliad hwn. Mae cymwysterau a sgiliau Prydeinig yn cael eu cydnabod, ac maent hefyd yn cael eu parchu’n fawr yn fyd-eang. Ers Brexit, rwy’n credu ei bod yn fwy priodol ac yn bwysicach i ni wneud yn siŵr y bydd y byd cyfan yn dod i ddysgu ein sgiliau a gweld ein system addysg, gan ei bod yn un o’r goreuon yn y byd.
Rwyf hefyd yn dweud beth yw’r ail un. Mae’r diffyg gwybodaeth ac eglurder ar ran Llywodraeth Cymru yn golygu na all y sefydliadau addysg bellach gynllunio a blaenoriaethu mor effeithiol ag y buasent yn hoffi ei wneud. Mae hefyd yn creu ansicrwydd ynglŷn â swyddi staff ac yn effeithio’n negyddol ar sefydliadau addysg bellach ac ar gyfathrebu â chyflogwyr, ac yn peryglu gallu sefydliadau addysg bellach i ddarparu addysg o safon i’w myfyrwyr. Yn ogystal, mae diffyg brys Llywodraeth Cymru i roi gwybod i sefydliadau addysg bellach a fyddant yn derbyn eu cyfran o’r gronfa blaenoriaethau sector yn golygu y gallai’r sector addysg bellach wynebu toriadau ychwanegol i’w gyllideb. Nid wyf yn credu ei fod yn deg. Byddai hyn yn effeithio’n arbennig ar ddarpariaeth ran-amser, sydd mor bwysig i bobl sy’n gweithio ond sydd eisiau datblygu eu sgiliau er mwyn ffynnu mewn economi ddeinamig. Rwy’n credu bod angen i ni sefydlu rhaglen flaenariannu a fuasai’n rhoi gwybod i sefydliadau addysg bellach beth fydd eu cyllideb, rhaglen a fuasai’n caniatáu ar gyfer mwy o dryloywder ac yn rhoi diwedd ar y dull munud olaf o weithredu sydd gan Lywodraeth Cymru ar hyn o bryd.
Ddirprwy Lywydd, rwy’n croesawu’r ddadl hon, sy’n cydnabod cyfraniad addysg bellach i ddiwallu anghenion dysgwyr a chyflogwyr fel ei gilydd. Cefnogaf y cynnig a gobeithiaf y bydd pob un ohonom yn gwneud yr un peth yn y broses hon. Diolch.
Ychydig cyn y Nadolig, gelwais gyfarfod yn fy etholaeth yng Nghastell-nedd o chwaraewyr yn yr economi leol. Roedd y coleg addysg bellach yno. Yn wir, hwy a gynhaliodd y digwyddiad a chafodd ei gynnal yn hyfryd iawn ac yn effeithiol iawn ganddynt, felly diolch iddynt am hynny. Hefyd, daeth prifysgolion, busnesau yn yr economi leol ac undebau ynghyd i drafod yr hyn yr oeddem ei eisiau o safbwynt rhanbarthol o strategaeth economaidd Llywodraeth Cymru. Ond un o’r materion a ddaeth allan yn y drafodaeth oedd yr alwad am strategaeth glir, integredig ar gyfer addysg bellach, hyfforddiant sgiliau, dysgu yn y gweithle, dysgu i oedolion ac addysg uwch—ymagwedd gyfannol tuag at yr holl elfennau addysgol hynny—ac yn rhan o hynny, datblygu llwybr clir rhwng addysg alwedigaethol ac addysg academaidd ac yn y gweithle o’r cyfnod cyn-brentisiaeth i sgiliau lefel uchel a graddau. Mynegwyd hyder a gobaith y byddai cynigion Hazelkorn ar y pwynt hwnnw’n darparu sylfaen ar gyfer ymagwedd lawer mwy integredig nag y gallwyd ei rhoi ar waith hyd yn hyn.
Gan adleisio’r pwynt a wnaeth nifer o siaradwyr, cafwyd galwadau i annog myfyrwyr i beidio â meddwl yn nhermau llwybr addysg uwch yn unig. Rwy’n credu bod hynny’n ymwneud mewn gwirionedd â rhoi dilysrwydd cyfartal i addysg alwedigaethol ac addysg uwch academaidd. Ond rwy’n credu ei fod yn mynd y tu hwnt i barch cydradd: dylai fod yn hynny fan lleiaf. Ond mae yna senario hefyd lle y bydd rhywun yn teimlo y gallant ffynnu mewn addysg uwch, ond mewn gwirionedd nid addysg uwch yw’r opsiwn gorau ar gyfer eu dewis penodol o yrfa, er y gallent yn hawdd wneud yn rhagorol yn y brifysgol. Hyd nes y cyrhaeddwn agwedd ddilys o’r fath—
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Gwnaf, yn sicr.
Rwy’n ddiolchgar iawn i’r Aelod am dderbyn yr ymyriad. A ydych yn cytuno mai’r hyn yr ydym ei angen hefyd mewn gwirionedd ar gyfer ein pobl ifanc yw cyngor gyrfaoedd gweddus? Rwy’n meddwl bod angen ailwampio’r gwasanaeth gyrfaoedd yng Nghymru i wneud yn siŵr fod cyngor gyrfaoedd cywir yn cael ei roi, nid yn unig gan unigolion sy’n gweithio mewn ysgolion neu unigolion sy’n gweithio mewn colegau addysg bellach, ond yn annibynnol, i roi cefnogaeth wedi’i theilwra i bobl ifanc ledled Cymru.
Wel, rwy’n credu ei bod yn hanfodol fod gan fyfyrwyr a disgyblion mewn ysgolion a cholegau ddealltwriaeth glir iawn o’r opsiynau sydd ar gael iddynt, y cyfleoedd ar gyfer camu ymlaen o fewn y dewisiadau gyrfa hynny a pha ddewisiadau cyrsiau ac yn y blaen y dylent eu gwneud i’w cael yno. Ac rwy’n credu bod lle i lawer mwy o integreiddio rhwng byd gwaith, yr economi leol ac ysgolion a cholegau, felly buaswn yn croesawu unrhyw beth sy’n mynd â ni ar hyd y llwybr hwnnw.
Rwy’n credu bod cynigion Hazelkorn sydd bellach wedi cael eu derbyn yn sylfaen sefydliadol dda ar gyfer yr hyn yr ydym yn ei drafod heddiw. Mae heriau cyllido wedi bod, wrth gwrs—mae siaradwyr wedi sôn am y toriadau i addysg bellach, a chafwyd toriadau hefyd i’r gyllideb addysg oedolion—a chredaf fod honno’n her o ran rhai o’r pethau y cyfeiriodd John Griffiths atynt mewn perthynas â dysgu ail gyfle ac yn y blaen. Ond rwyf eisiau talu teyrnged i’r sector addysg bellach am arloesi’n wych yn wyneb peth o’r pwysau hwnnw. Ceir nifer o enghreifftiau, gan gynnwys yn fy etholaeth fy hun, o golegau addysg bellach yn edrych yn greadigol iawn ar sut y gallant gyflawni’r hyn y maent yn ei gyflawni mewn ffordd lawer mwy entrepreneuraidd, a chredaf fod hynny’n rhan o ysbryd y sefydliadau hyn. Rwy’n credu mai un o’r allforion—os nad cudd, un a danbrisiwyd—o Gymru mewn gwirionedd yw’r gwaith y mae colegau addysg bellach yn ei wneud yn darparu gwasanaethau addysg dramor, sy’n digwydd yn sawl un o’n sefydliadau. Felly, rwy’n meddwl y dylai hynny gael ei gydnabod hefyd.
Mae rhai materion yn codi ynglŷn â’r ffin rhwng addysg bellach ac addysg uwch y credaf fod angen edrych arnynt ofalus, lle y mae gennych raddau sy’n cael eu cynnig gan golegau addysg bellach dan gytundebau partneriaeth. Credaf fod angen edrych ar faterion sy’n codi mewn perthynas â thryloywder yr hyn y gellir ei ddarparu i ddysgwyr. Mae gennym system o gymorth dysgu bellach sy’n seiliedig ar y cyflog byw, ond wrth gwrs, isafswm cyflog wedi’i ddisgowntio yw isafswm cyflog prentis, felly rwy’n meddwl bod perygl yn hynny o beth i rai â chymhellion diegwyddor, a chredaf fod angen i ni edrych arno.
Rydym bob amser yn cael ein gwahodd i edrych ar fodelau Ewropeaidd pan edrychwn ar addysg bellach, addysg uwch a dewisiadau galwedigaethol. Ac rwy’n meddwl y bydd o fudd i ni edrych ar rai o’r pethau sy’n digwydd yn yr Iseldiroedd. Yn yr amser sydd gennyf ar ôl, ni fyddaf yn gallu ymhelaethu gormod ar hynny, ond fe ddewisaf un neu ddwy o wersi y credaf y gallem eu dysgu. Un yw bod y dirwedd sefydliadol, er enghraifft, yn yr Iseldiroedd yn syml tu hwnt. Mae’n glir iawn sut y mae’r sefydliadau’n gweithio ac yn cydberthyn, ac rwy’n meddwl bod hynny’n fuddiol. Mae yna lefel uchel o hyblygrwydd a chydlyniant, yn enwedig mewn perthynas â rhai o’r prentisiaethau, ac unwaith eto, rwy’n gwybod nad dyna’r unig gynnig sydd gan addysg bellach, ond mae’n gynnig pwysig. A cheir lefel uchel o hyblygrwydd rhwng yr agweddau academaidd ac agweddau’r gweithle yn hynny o beth. Yn bwysicaf oll, i fynd â ni’n ôl i ble y dechreuasom, caiff y llwybr galwedigaethol ei hyrwyddo o gam cynnar iawn yn y daith ysgol a’r coleg. Mae’r rhan fwyaf o’r myfyrwyr sy’n mynd drwy’r system yn yr Iseldiroedd yn dilyn llwybr galwedigaethol yn y pen draw mewn gwirionedd, ac rwy’n credu bod hynny’n dyst i’r lefel wirioneddol o integreiddio a’r diffyg ffiniau rhwng addysg alwedigaethol yn y coleg ac addysg uwch. Rydym yn byw mewn cyfnod pan fo’r economi’n newid, lle y mae llwybr dysgu llinellol confensiynol yn mynd yn llai ffasiynol yn ôl pob tebyg. Rwy’n credu bod angen dychymyg i edrych y tu hwnt i hynny, ac edrych ar system ran-amser fodiwlaidd hyblyg fel rhywbeth a ddaw’n norm i bob un ohonom.
Rwy’n hynod o falch o gymryd rhan yn y ddadl hon y prynhawn yma, gan fy mod wedi bod â diddordeb mawr mewn addysg bellach drwy gydol fy nghyfnod fel Aelod Cynulliad, ac rwyf wedi tynnu sylw at y materion hyn yn y gorffennol gan mai dyma’r rhan o’r sector addysg sydd weithiau’n cael ei hanghofio, ond mae’n hynod o bwysig i economi Cymru. Fel y clywsom, mae’n galluogi myfyrwyr i gaffael sgiliau galwedigaethol, llenwi bylchau sgiliau, diweddaru sgiliau a hyd yn oed i baratoi ar gyfer newid gyrfa, ac rwy’n credu bod yr Aelodau wedi crybwyll yr holl agweddau hynny ar yr hyn y mae addysg bellach yn ei ddarparu. Mewn economi fodern, mae angen gweithlu hyblyg, hyderus a medrus, ac nid yn unig oherwydd yr hyn a allai ddigwydd oherwydd Brexit; dyma’r byd modern. Roeddwn yn siarad yn ddiweddar â grŵp o fyfyrwyr ac yn dweud, ‘Fe fyddwch nid yn unig yn newid swydd hanner dwsin o weithiau—mae’n debygol y byddwch yn newid gyrfa ddwy neu dair gwaith.’ Dyna beth sy’n rhyfeddol, ac mae hynny’n rhyddhaol iawn, ond hefyd, os nad ydych wedi paratoi, gall fod yn heriol tu hwnt. Carwn dreulio ychydig o amser yn siarad am y dysgwyr nad ydynt, efallai, yn teimlo eu bod mor barod. Mae colegau addysg bellach wedi chwarae rhan fawr dros y blynyddoedd yn helpu i lenwi’r bylchau sgiliau sy’n digwydd, a gwyddom fod bwlch cyrhaeddiad sy’n peri pryder mawr ar lefel TGAU mewn Saesneg a mathemateg yn arbennig, a chaiff ei bontio yn y pen draw, os yw’n cael ei bontio, yn y sector addysg bellach. Rwy’n credu y dylem gofio’r sgil y maent yn ei chyflawni yn y dasg honno wrth ymdrin â myfyrwyr sy’n aml wedi cael profiadau llai na phleserus mewn addysg ffurfiol, ac maent yn teimlo bod awyrgylch coleg addysg bellach yn llawer mwy ffafriol. Credaf fod hynny’n rhywbeth y mae gwir angen i ni ei werthfawrogi.
Pan fyddaf yn rhoi cyngor i etholwyr ifanc gyda phroblemau amrywiol, rwy’n gofyn, ‘A ydych yn gweithio? A ydych mewn hyfforddiant? Am beth y chwiliwch?’, a’r rhai sy’n creu argraff arnaf bob amser yw’r rhai sy’n dweud eu bod wedi mynd yn ôl a’u bod mewn colegau addysg bellach yn mynd ar drywydd cymwysterau yno er mwyn ceisio gwella eu cyfleoedd yn y farchnad lafur ac i wella eu cyfleoedd gwaith.
Mae addysg bellach hefyd yn helpu pobl hŷn i wella’u sgiliau rhifedd a llythrennedd. Ac unwaith eto, rwy’n meddwl ein bod i gyd wedi helpu pobl, efallai drwy ein gwaith cymhorthfa, gyda’r broblem uniongyrchol, ond hefyd rydych yn sylweddoli bod rhan o’u problem yn ymwneud â llythrennedd a rhifedd eithaf sylfaenol. Unwaith eto, mae’r sector addysg bellach, drwy eu haddysg barhaus i oedolion a dosbarthiadau nos, fel y clywsom, yn darparu gwasanaethau gwirioneddol hanfodol yma a all fod yn rhyddhaol iawn. Pan fydd pobl, ychydig yn ddiweddarach mewn bywyd, yn cyflawni’r lefel o addysg sy’n eu galluogi i ffynnu, rwy’n credu bod honno’n foment emosiynol dros ben. Weithiau, mae hynny’n cynnwys pobl sydd yn y gweithle. Efallai nad ydynt mewn swyddi medrus iawn, ond maent yn y gweithle, ac rwy’n cael fy nenu’n arbennig at y rhaglenni a ddatblygwyd gyda cholegau addysg bellach, ac undebau llafur hefyd a bod yn deg, sy’n helpu gweithwyr yn y gweithle i wella rhai o’r sgiliau sylfaenol.
A gaf fi droi at agwedd arall ar y ddadl? Rwy’n pryderu am y ffrydiau ariannu ar gyfer y sector yn y dyfodol. Clywsom am y trefniadau cyllidebol a’r angen i symud at gyllidebau tair blynedd, felly nid wyf am ailadrodd y pwynt hwnnw. Ond wyddoch chi, ers 2007, mae oddeutu £600 miliwn wedi dod i golegau addysg bellach drwy lwybrau cyllid Ewropeaidd, ac rwy’n poeni am yr hyn a fydd yn digwydd ar ôl 2020, gan na all Brexit olygu bod hyfforddiant sgiliau mewn ardaloedd difreintiedig yn cael eu hisraddio mewn unrhyw ffordd. Rwy’n gobeithio bod gan y Gweinidog rywbeth i’w ddweud am hynny; rwy’n credu ei bod yn bwysig tu hwnt ein bod yn cadw’r flaenoriaeth yma.
Gadewch i mi orffen, felly, ar bwysigrwydd addysg bellach. Hynny yw, roedd hyn yn rhan o’r—. Mae’n mynd yn ôl i 1944, mewn gwirionedd. Y weledigaeth oedd ysgolion gramadeg, ysgolion technegol ac ysgolion uwchradd modern. Ni fu ysgolion uwchradd modern erioed yn ddull gwirioneddol gadarn. Roedd ysgolion technegol yn arfer gweithio’n eithaf da lle y gwnaed ymdrech iawn gyda hwy, ac yng Nghymru, roedd gennym hanes eithaf da, ond er hynny ni chawsant eu parchu’n gydradd â’r llwybr gramadeg academaidd, fel y câi ei alw bryd hynny. Rydym wedi clywed am rai enghreifftiau diddorol iawn yn yr Iseldiroedd, a buaswn yn dweud yr Almaen yn ogystal. Rwy’n cofio mynychu cynhadledd yn yr Almaen a gweld hysbyseb ar y teledu am dref yn gweithio, ac roedd yn dangos pa mor hollbwysig oedd sgiliau galwedigaethol i’r gwaith o redeg y dref honno bob dydd. Felly, wyddoch chi, dyna sydd angen i ni ei bwysleisio mewn gwirionedd.
Fe ddywedodd Llyr nad yw byth yn defnyddio ei radd yn broffesiynol. Ni ddywedodd wrthym beth yw ei radd, ond mae gennyf dwy radd mewn gwleidyddiaeth, felly gadawaf i chi benderfynu a gredwch fy mod wedi gwneud defnydd da ohonynt. [Chwerthin.] Ond roeddwn yn meddwl, pan ddywedodd Oscar ei fod wedi cyrraedd yma heb unrhyw gymwysterau blaenorol heblaw gradd mewn gwleidyddiaeth—wel, mae’n debyg fod hynny’n dweud wrthych beth yw ei farn ef ynglŷn â gradd mewn gwleidyddiaeth. [Chwerthin.] Ac ni ddywedodd wrthym a gafodd ei wersi hedfan drwy goleg addysg bellach, er fy mod yn amau hynny, ond beth bynnag, mae hwn yn sector i’w ddathlu ac mae angen ei feithrin.
Fe ddywedaf mewn ymateb i David Melding fod fy nghyd-Aelodau’n gwneud hwyl am fy mhen pan fyddaf yn sôn am fy ngraddau a defnyddio fy ngraddau, felly rwyf wedi dysgu cadw’n ddistaw yn eu cylch—[Torri ar draws.] Oedd, roedd y gynau yn eithaf egsotig. [Chwerthin.]
Dechreuais fy ngyrfa ar gampws Allt-yr-ynn, a gâi ei alw ar lafar yn gampws ‘Altereen’ yng Nghasnewydd. Fel y dywedais wrth y Siambr o’r blaen, yr unig brofiad a gefais mewn addysg uwch oedd ar baneli dilysu mewn addysg bellach, cyfarfod â chydweithwyr addysg bellach ac fel cymedrolwr. A dyna ni. Nid oedd unrhyw addysgu’n gorgyffwrdd na gweithio gyda chydweithwyr—dim byd tebyg i’r ganolfan wybodaeth yr ydych wedi’i hawgrymu yn awr, yn sicr, ac yn amlwg, mae campws Allt-yr-ynn bellach yn ystad o dai. Dyna yw’r glannau bellach ac mae gennych sylfaen campws Nash yn symud o Nash i’r glannau. Rwy’n credu bod honno’n enghraifft dda o sut y dylai pethau ddigwydd. Mae Prifysgol De Cymru, fel y cydnabu’r Athro Diamond, yn enghraifft dda iawn, os nad o arfer gorau—mae’n enghraifft dda iawn o sut y dylem fwrw ymlaen â’r cysylltiadau rhwng addysg uwch ac addysg bellach.
Wrth baratoi ar gyfer y ddadl hon a dadleuon tebyg, ymwelais â Choleg y Cymoedd Ystrad Mynach yn fy etholaeth, ac os ydych am ei weld, mae yna fideo bach ar Twitter am yr ymweliad. Am amrywiaeth o weithgareddau sy’n cael eu cynnal yno. Nid oes unrhyw ystafelloedd dosbarth yn y fideo: mae yna weithdy mecaneg, mae yna gaban awyren, ac mae yna gegin a bwyty gweithredol. Dyna rai o’r pethau sy’n digwydd yng Ngholeg y Cymoedd. Dyna’r math o brofiad y dylai darlithwyr addysg uwch eu cael hefyd, rwy’n meddwl, a gweld rhai o’r pethau sy’n digwydd.
Edrychodd adolygiad Hazelkorn, yr ymatebodd Ysgrifennydd y Cabinet iddo yr wythnos diwethaf, ar y materion hyn mewn modd defnyddiol iawn. Ac fel y dywedodd yn ei datganiad, mae’r cymhlethdodau sy’n gysylltiedig â’r materion hyn, addysg bellach ac addysg uwch, wedi arwain at gystadleuaeth ddi-fudd rhwng darparwyr addysg a hyfforddiant, a dyblygu neu fylchau a dryswch i ddysgwyr. Ac fel y soniais yn gynharach yn ystod y cwestiynau, dywedodd y Gweinidog dysgu gydol oes, pan ymwelodd â’r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, ar 10 Tachwedd, na fuasai’n hoffi gweld unrhyw ffin o gwbl rhwng addysg bellach ac addysg uwch. Hoffwn glywed mwy am hynny yn y trafodaethau, oherwydd credaf ei fod yn helpu i ateb rhai o’r cwestiynau yn y ddadl hon ac y cyfeirir atynt yn y gwelliant yn enw Jane Hutt.
Rwy’n croesawu’r ffaith y ceid corff a fuasai yn y pen draw yn cymryd lle Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru, corff a fydd yn chwarae rhan bwysig yn datrys rhai o’r problemau o ran y ffin rhwng addysg bellach ac addysg uwch, er ei bod wedi dweud, yn fy nghwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet yn gynharach, fod ganddi gynlluniau ar gyfer hyn, ond gofynnais am y tymor byr: beth sy’n mynd i ddigwydd yn y dyfodol agos? Pan ymwelodd â’r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ar 10 Tachwedd, dywedodd y byddai disgwyl i’r arian sydd wedi bod yn mynd i Gyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru—fod rhan o hwnnw’n cael ei ddefnyddio i wella’r berthynas rhwng addysg bellach ac addysg uwch, ac eglurodd hynny yn ei llythyr cylch gwaith. Pan ofynnais iddi heddiw, dywedodd ei bod eisoes wedi gwneud hynny’n glir yn y llythyr cylch gwaith interim, ond dosbarthwyd hwnnw ym mis Hydref. Fe wnaeth y datganiad i’r pwyllgor ym mis Tachwedd, felly rwy’n dal i fod eisiau rhywfaint o eglurder ar hynny. A buaswn yn ddiolchgar iawn pe gallai’r Gweinidog sicrhau rhywfaint o eglurder ar hynny, gan y byddai’n ein helpu i gael rhywfaint o eglurder ynglŷn â beth fydd yn digwydd tra bod ymgynghori pellach yn digwydd ar y corff cyllido.
Ond efallai fod angen i ni fynd ymhellach a sefydlu strategaeth addysg a hyfforddiant ôl-16 ar gyfer Cymru, gan edrych ar addysg bellach ac addysg uwch, dysgu seiliedig ar waith ac addysg gymunedol i oedolion. Mae hyn yn rhywbeth y gobeithiaf y bydd yn flaenllaw ym meddwl Llywodraeth Cymru yn y gwaith o weithredu argymhellion Diamond a Hazelkorn. Mae hyn yn rhywbeth a all ddigwydd.
Mae’r Ceidwadwyr wedi cyflwyno’r cynnig hwn heddiw. Rwyf wedi bod yn feirniadol o Darren Millar yn y gorffennol, yn enwedig—nid ei fai ef, ond bai Llywodraeth y DU—y modd y mae Llywodraeth y DU, wedi difrodi’r farchnad myfyrwyr rhyngwladol mewn addysg uwch. Nid yw’r darlun yn Lloegr yn llawer gwell ym maes addysg bellach ychwaith, gyda Phwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus Tŷ’r Cyffredin yn nodi bod argyfwng ar y gorwel o ran y cyllid a oedd i ddod i addysg bellach yn Lloegr. Felly, rwy’n meddwl bod angen gwneud gwaith ar bob lefel mewn addysg bellach ac addysg uwch, ac rwy’n meddwl bod Llywodraeth Cymru, yn glodwiw iawn, yn mabwysiadu ymagwedd sy’n mynd i’r afael â’r mater hwnnw. Mae Hazelkorn yn rhoi cyfle euraidd i ni ddysgu o’r camgymeriadau sy’n cael eu gwneud yn Lloegr, a ffurfio ein hymagwedd Gymreig ein hunain tuag at gyfundrefn addysg ôl-orfodol lwyddiannus sy’n diwallu anghenion cyflogwyr, darparwyr a dysgwyr yn y blynyddoedd i ddod.
Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes, Alun Davies.
Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd, ac rwy’n credu ei bod wedi bod yn ddadl ardderchog gyda llawer o dir cyffredin, er gwaethaf sylwadau braidd yn surbwch llefarydd y Ceidwadwyr wrth agor y ddadl. Hyderaf y bydd yn manteisio ar y cyfle wrth gloi i fyfyrio ymhellach efallai ar ei dôn wrth agor y ddadl. Yn sicr, mae’r ddadl wedi codi ymhell y tu hwnt i’r disgwyliadau a oedd gennym wrth wrando ar ei araith y prynhawn yma. Ond rwy’n falch fod llawer iawn o gonsensws wedi bod ar draws y Siambr. Cafwyd consensws ar safle addysg bellach, mewn addysg ac yn y gymdeithas ehangach; ar barch cydradd, a nodwyd gyntaf gan Llyr Gruffydd yn ei sylwadau, ond a gafodd ei bwysleisio gan Aelodau ar bob ochr i’r Siambr; a hefyd cydnabyddiaeth fod yna heriau sylweddol yn wynebu’r sector, ac mae’r sector eisoes yn wynebu ac yn goresgyn yr heriau hynny.
Gadewch i mi ddweud hyn: wrth ddod i swydd fel Gweinidog dros y sector hwn, un peth sydd wedi fy nharo yn fwy na dim byd arall yw’r amrywiaeth pur, nid yn unig o ran y ddarpariaeth, ond o ran y dull o gyflawni, o drefnu, a’r ffordd y mae’r sector hwn yn ystwyth iawn—yn chwim ei droed—yn ateb anghenion, yn edrych ar anghenion, yn deall yr hyn y mae cyflogwyr ei angen; deall sut rydym yn darparu addysg mewn gwahanol ffyrdd, mewn gwahanol rannau o’r wlad; nid gosod unffurfiaeth, ond sicrhau bod gennym ragoriaeth gyson ar draws pob rhan o Gymru. Ac rwy’n credu bod hynny’n rhywbeth y dylem ei ddathlu mewn gwirionedd.
Gadewch i mi ddweud hyn, er mwyn symud y ddadl yn ei blaen: gwnaeth y sylwadau a wnaeth Jeremy Miles am ei brofiad yn yr Iseldiroedd argraff fawr arnaf, ac i raddau helaeth, roeddent yn adlewyrchu sylwadau David Melding am yr Almaen hefyd. Roeddwn yn yr Almaen bythefnos yn ôl mewn gwirionedd yn edrych ar wahanol fathau o ddarpariaeth, ac rwy’n credu bod yna drafodaethau go iawn sydd angen inni eu cael ynglŷn â hyn. Rwy’n derbyn yn llwyr y pwyntiau a wnaeth Hefin David wrth gloi fod angen inni edrych ar gael gwared ar rai o’r ffiniau a’r rhwystrau sy’n bodoli ar hyn o bryd rhwng darpariaeth addysg bellach ac addysg uwch. Ond mae angen gwneud mwy na hynny hefyd; mae angen inni edrych ar gael gwared ar rai o’r rhwystrau hynny sy’n bodoli rhwng addysg bellach a’r ddarpariaeth ysgol yn ogystal. Felly, rwy’n meddwl bod angen inni fod ychydig yn fwy radical yn ein ffordd o feddwl yn hynny o beth, ac mae angen inni fod ychydig yn fwy radical wrth edrych ar y ffordd yr ydym yn cyflawni rhagoriaeth addysg sydd wedi’i theilwra i anghenion y myfyriwr, y disgybl neu’r dysgwr unigol—pa ffordd bynnag y dymunwch ddisgrifio unigolion. Mae angen inni edrych wedyn ar sut rydym yn ei gyflwyno.
Nid wyf yn reddfol o blaid ymagwedd unffurf, ond rwy’n—
Os caf fi orffen y frawddeg. Ond rwy’n dymuno sicrhau ein bod yn gallu cyflwyno cyfoeth o gyfle i ddewis, ynghyd â rhagoriaeth o ran safonau, ac i wneud hynny yn ein dwy iaith genedlaethol. Fe ildiaf.
Diolch i’r Gweinidog am dderbyn yr ymyriad. Ni allwn gytuno mwy â chi ynglŷn â chwalu’r rhwystrau, Weinidog, ond efallai mai ein lle ni ar yr ochr hon yw gofyn y cwestiwn hwnnw ac i chi fel y Gweinidog roi rhai o’r atebion i ni, gobeithio. Oherwydd ers i mi fod yma—ers 2007—rydym wedi bod yn tynnu sylw at y rhwystrau hyn, o ochr y Llywodraeth ac o ochr yr wrthblaid, ond a allwn gael syniad sut rydych yn mynd i wraidd hyn drwy’r systemau addysg fel bod y rhwystrau hynny’n cael eu chwalu a’r cysylltiadau’n cael eu creu?
Rwy’n meddwl bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi dechrau yr wythnos diwethaf yn ei datganiad ar Hazelkorn, a oedd yn dynodi ffordd real, a gwahanol, a radical iawn o symud ymlaen. Ond gadewch i mi ymateb yn fwy dwys i’r ddadl yr ydym wedi’i chael. Clywsom gan Oscar a John fod addysg bellach yn cynnig cyfleoedd i bobl ac ail gyfle i gael addysg, ac rydym yn deall hynny, ac rydym yn gwerthfawrogi hynny. Mae angen i ni ddod o hyd i ffyrdd o sicrhau y bydd addysg bellach yn sicr yn parhau yn y dyfodol i fynd ar drywydd hynny a chyflawni’r disgwyliadau hynny a’r rôl honno. Rwyf am sicrhau bod gennym y gallu i gefnogi dysgwyr sy’n agored i niwed, ein bod yn gweithio gyda chyflogwyr, yn diwallu anghenion lleol, a’n bod yn cynnig y ddarpariaeth amrywiol hon sy’n golygu y byddwn yn parhau yn y dyfodol i allu darparu’r ail gyfleoedd hynny, ond hefyd, y byddwn yn edrych mewn ffordd fwy radical ar y ffordd y mae’r farchnad lafur yn newid, ac y byddwn yn ymateb mewn ffordd fwy radical i sicrhau bod sgiliau’n cyd-fynd ag anghenion yr economi a dysgwyr unigol ar gyfer y dyfodol.
Mae rhaglen newydd y Llywodraeth, ‘Symud Cymru Ymlaen’, yn cydnabod gwerth addysg bellach a’i rôl yn sicrhau bod pawb yn cael cyfle i gyrraedd eu potensial. Mae llawer o’r Aelodau ar bob ochr i’r Siambr wedi sôn am yr angen i sicrhau bod darpariaeth cyfrwng Cymraeg neu ddwyieithog yn cael ei datblygu a’i chyflenwi. Gadewch i mi ddweud hyn: rwy’n gwbl ymrwymedig i sicrhau bod hynny’n digwydd. Mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi sefydlu grŵp gorchwyl a gorffen, wrth gwrs, sy’n edrych ar rai o’r gwersi o’r gwaith a wneir gan y Coleg Cymraeg Cenedlaethol mewn addysg uwch, ac rydym yn gwbl ymrwymedig i sicrhau ein bod yn gallu gwella a darparu cyrsiau mewn addysg bellach drwy gyfrwng y Gymraeg, mewn ffordd nad ydym yn ei wneud ar hyn o bryd, ac ehangu hynny wedyn mewn perthynas â dysgu seiliedig ar waith a phrentisiaethau yn ogystal. Mae angen i ni allu edrych—. Cawsom sgwrs yn gynharach yn ystod y cwestiynau ynglŷn â sut y gallwn wella argaeledd addysg Gymraeg, ac mae’r Llywodraeth hon yn gwbl ymrwymedig i wneud hynny.
Ond rydym hefyd angen mwy o gydlynu rhwng addysg academaidd a dysgu galwedigaethol. Yn awr, yn fwy nag erioed, mae angen inni fod yn rhan o’r ddadl ehangach sy’n digwydd ar addysg alwedigaethol, yn enwedig yn Ewrop, ac mae angen inni sicrhau ein bod yn gallu parhau i gyflawni ar lefel uchel iawn o ragoriaeth. Mae’r ail flwyddyn o Arwain Cymru, ein rhaglen arweinyddiaeth ym maes addysg bellach, yn cael ymateb cadarnhaol. Rwyf am gynnal ac adeiladu momentwm. Bydd trydedd rownd y rhaglen yn dechrau ym mis Mai a bydd rhaglen debyg yn cael ei chyflwyno ar gyfer y sector addysg uwch, gan adeiladu ar lwyddiant y rhaglen addysg bellach. Mae angen inni allu cryfhau gallu’r sector i ymateb i newid, ac rwy’n ystyried yr opsiynau ar gyfer rhaglen gydnerthedd ar hyn o bryd, i gynorthwyo’r sector i ddatblygu arweinyddiaeth gryfach eto, cynaladwyedd ariannol ac ymgysylltiad â chyflogwyr. Mae angen inni sicrhau ein bod yn gallu cynnal bywiogrwydd y sector yn y dyfodol.
Mae’r Aelodau, ar wahanol rannau o’r ddadl hon, wedi siarad am benderfyniadau ariannu ac effaith penderfyniadau ariannu ar addysg bellach. Rwy’n falch iawn ein bod wedi gallu nodi blaenoriaethau a rennir gyda Phlaid Cymru, gan arwain at £30 miliwn ychwanegol ar gyfer addysg bellach ac addysg uwch yn y flwyddyn ariannol nesaf. Fodd bynnag—fodd bynnag—nid yw cael Aelodau Ceidwadol yn cwyno’n gyson am effaith polisïau Ceidwadol o unrhyw werth i’r ddadl yn y lle hwn. Rydym yn deall yn iawn pam y mae addysg bellach o dan y pwysau y mae oddi tano heddiw, gan fod gennym Lywodraeth y DU sy’n gyson, gyson, gyson yn lleihau’r arian sydd ar gael i ni, a deallwn fod Llywodraeth Geidwadol y DU yn dymuno parhau â’r polisi hwnnw.
Rwy’n deall, ac yn cytuno mewn gwirionedd, â’r pwynt a wnaeth Darren yn ei gyflwyniad am gylch ariannu tair blynedd ar gyfer addysg bellach. Rydym yn cydnabod hynny, ac rydym yn cydnabod pa mor ddymunol yw cynllunio. Fodd bynnag, nid ydym yn cael yr un sicrwydd ein hunain gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig. Datganiad yr hydref sy’n hwyr, gwerth £3.5 biliwn o doriadau ar y ffordd yn 2019-20, a’r ansicrwydd parhaus ynglŷn ag effaith ariannol y DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, ac rydych yn dweud wrthym eich bod eisiau sicrwydd. Gadewch i mi ddweud wrthych yn awr: os ydych eisiau sicrwydd, nid neges sydd angen i chi ei rhoi i’r Llywodraeth hon yw honno; neges sydd angen i chi ei rhoi i’ch Llywodraeth yn Llundain yw hi.
Rydym i gyd yn gwybod y bydd effaith colli cronfeydd strwythurol yn taro addysg bellach yn galed, ac ni wn am neb—neb o gwbl—sy’n credu’r sicrwydd a roddwyd hyd yma gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig y byddant yn cyflawni eu haddewidion. Fe ildiaf.
Hoffwn eich atgoffa bod amser y Gweinidog wedi dod i ben, ond fe wnaf ganiatáu’r ymyriad hwn yn gyflym iawn.
Yn fyr iawn, rwy’n gwerthfawrogi’r rhwystredigaethau ynglŷn â’r ffaith fod datganiad yr hydref yn hwyr, ond ar y llaw arall, mae’n rhaid i chi gydnabod, Ysgrifennydd y Cabinet, fod y datganiad hwnnw wedi darparu £400 miliwn yn ychwanegol ar gyfer economi Cymru dros y pum mlynedd nesaf—mae’n swm gwerth chweil.
Ac rydym hefyd yn deall bod gwerth £3.5 biliwn o doriadau yn dal i ddod eto. Nawr, dylech allu cyfrif, fel y gallaf fi.
Gadewch i mi orffen. Ni phrofaf amynedd y Dirprwy Lywydd ymhellach. Mae addysg bellach wedi cael ei thrawsnewid; mae wedi bod yn rhagweithiol wrth ddilyn agenda o newid radical. Mae’r Llywodraeth yn dymuno mynd ar drywydd yr agenda honno, sef parhau i feddwl mewn ffyrdd radical ynglŷn â sut y gallwn sicrhau bod gennym barch cydradd a bod gennym addysg o ansawdd uchel yn cael ei chyflwyno’n gyson ar draws y wlad hon i gyd. Byddwn yn parhau i weithio gyda’r sector addysg bellach i gyflawni hynny, a hyderaf y bydd Aelodau ar bob ochr i’r Siambr yn cynorthwyo’r Llywodraeth i wneud hynny. Diolch yn fawr iawn.
Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Suzy Davies i ymateb i’r ddadl. Suzy.
Diolch yn fawr iawn. Wel, mae’n ddrwg gennyf eich siomi, Weinidog, ond fi sy’n mynd i gloi’r ddadl. Parch cydradd—am hynny y buom yn siarad heddiw, nes iddo golli ei ffordd yn yr ychydig funudau diwethaf. Rwy’n credu ei bod yn bwysig nodi bod hon wedi bod yn ddadl eithaf cydsyniol, ac am reswm da iawn hefyd: mae parch cydradd yn dda i’r economi, mae’n dda i’r colegau a’r prifysgolion, ac yn bwysicaf oll, mae’n dda i’n dinasyddion. Cyfanswm y rhannau—gadewch i ni adio’r rheini i fod yn fwy byth. Gadewch inni wneud yn siŵr fod parch cydradd yn golygu bod gennym gyfanwaith sy’n well na chyfanswm ein rhannau.
Mewn gwirionedd, mae ein system addysg wedi adlewyrchu hynny i ryw raddau yn y blynyddoedd diwethaf; yn y sector cyn-16 o leiaf. Roeddwn yn meddwl bod cyfraniad Jeremy Miles ar yr Iseldiroedd yn dangos hyn yn dda: o ran ôl-16, rydym yn dal i weithredu mewn seilos i raddau helaeth yma yng Nghymru ac efallai y buasai’n deg dweud, yn y DU yn gyffredinol. Wrth gwrs, gwnaeth y Ceidwadwyr Cymreig ymrwymiad maniffesto i golegau technegol prifysgol, a oedd yn cynnwys rhai o’r pwyntiau a wnaethoch chi mewn gwirionedd, Jeremy, ond yn anffodus ni chawsom gyfle i adael i Gymru weld manteision hynny.
Wrth gwrs, roeddem yn hollol gywir ynglŷn â’r rhuthr hwn i addysg brifysgol, yn yr ystyr na ddylai neb gael ei atal rhag dilyn eu llwybr gorau am resymau daearyddol neu ariannol, ond fe arweiniodd at droi’r fantol o blaid pobl ifanc yn teimlo bod yn rhaid iddynt fynd i brifysgol ni waeth beth fo’u dawn, ac yn sgil cyfleoedd rhieni, fel y crybwyllodd Llyr—profais innau hynny hefyd—ac efallai dysgu ar gyfer arholiadau, i raddau, yn ogystal. Rwy’n meddwl bod Oscar a David yn llygad eu lle ar hyn. Cyfle yw’r hyn sydd ei angen ar berson ifanc—cyfle sy’n briodol iddynt hwy. Dyna pam, Llyr, nad oes gennyf broblem gyda chi’n siarad drosodd a throsodd am brentisiaethau. Rwy’n credu eu bod wedi bod yn ailgyflwyniad aruthrol o bwysig i’r cynnig i’n pobl ifanc. Rydym wedi dibrisio addysg bellach a phrofiadau galwedigaethol eraill fel rhywbeth sy’n parhau hyd yn oed yn awr, er gwaethaf y ffaith fod sefydliadau addysg bellach yn gallu cynnig ystod anferth o fathau o addysg i bobl ifanc. Hynny yw, mewn nifer o leoedd, mae ganddynt brifysgol ar garreg y drws yn awr, lle y daethpwyd â darpariaeth addysg uwch i mewn iddynt, yn ogystal â Safon Uwch, fel sy’n gyfarwydd i ni, ac ymgysylltiad ac addysg lefel 1, wrth gwrs, sy’n rhan o’r broses o atal rhai o’n pobl ifanc rhag cael eu gadael ar ôl yn gyfan gwbl.
Rwy’n meddwl mai’r brif neges a ddaeth yn amlwg heddiw, ar wahân i uchelgeisiau addysg bellach a’i medrusrwydd yn ailddisgrifio’i hun, os mynnwch, drwy bartneriaeth, yw hyn—ac mae llawer o’r Aelodau wedi cyfeirio at hyn, gan gynnwys John Griffiths—sef yr ail gyfle. Rwy’n credu y buasai’n ddigon teg dweud ei fod yn gyfle cyntaf, mewn gwirionedd, yn achos rhai na wnaeth eu profiad ysgol weithio iddynt. Nododd David Melding fod pobl yn newid eu gyrfaoedd, maent yn newid eu swyddi drwy gydol eu bywydau, ac weithiau nid yw hynny’n cael ei wneud drwy ddewis. Rwy’n meddwl am Tata yn fy rhanbarth i, er enghraifft. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo swm go sylweddol o arian tuag at ailhyfforddi pobl sy’n colli eu swyddi yn Tata. Mae’r rhain yn bobl nad ydynt wedi cael unrhyw hyfforddiant newydd ers blynyddoedd o bosibl. Mae arnom angen i’n colegau addysg bellach wneud hynny—yn rhan-amser hefyd. Gofynnwch i unrhyw un sydd â chyfrifoldebau gofalu ynglŷn â phwysigrwydd darpariaeth ran-amser wrth fynd ati i wella eich cyfleoedd bywyd.
Yn achos ffrind i mi, fe adawodd ysgol yn 16 oed, bu’n gweithio mewn siop, cafodd blentyn ac fe wnaeth ei phartner ei gadael. Roedd hi angen cyngor cyfreithiol, felly ymddiddorodd yn y gyfraith—profiad go gyffredin, mewn gwirionedd. Dilynodd gwrs sylfaen rhan-amser yn ei choleg lleol. Cafodd farciau gwych, cafodd le i astudio’r gyfraith yn y brifysgol—hefyd yn rhan-amser—gorffennodd ei chwrs ymarfer y gyfraith, ei chontract hyfforddi ac ymunodd â chwmni. Mae hi bellach yn ysgrifennu llyfryddiaeth argymelledig Coleg y Gyfraith ar esgeuluster meddygol, ac mae’n ennill ffortiwn. Ni fuasai wedi digwydd pe na bai ei choleg yn cael ei ariannu’n ddigon da i gynnal cwrs rhan-amser. Nid wyf yn credu bod y cwrs hwnnw ar gael mwyach.
A ydych yn bod yn garedig wrthyf, Ddirprwy Lywydd?
Ewch ymlaen.
Iawn. Diolch.
Rydych yn dal i fod yn y du.
Da iawn. [Chwerthin.] Weinidog, mae eich pwynt ynglŷn â chwalu rhwystrau rhwng yr ysgol a’r coleg yn un da iawn mewn gwirionedd, a buaswn yn cytuno â chi ar hynny. Mewn gwirionedd, fe ddywedoch y pethau iawn i gyd hyd y diwedd yn y fan honno, ond mae angen i ni eu gweld yn digwydd yn awr. Rwy’n erfyn arnoch yn wir: rhowch y gorau i gwyno a chynlluniwch. Cynlluniwch ar gyfer gwario’r £400 miliwn. Mae parch cydradd yn ymwneud â mwy nag addysg bellach ac addysg uwch, addysg alwedigaethol neu academaidd; mae’n ymwneud â dinasyddion cydradd.
Nid wyf yn credu y dylai unrhyw un adael eu potensial ar garreg y drws ar ddechrau eu bywydau, ac amrywiaeth yr hyn a gynigir a chyfleustra sefydliadau addysg bellach fydd yr hyn y bydd llawer o bobl ei angen i groesi’r trothwy ar unrhyw oedran, ar unrhyw adeg. Felly, rwy’n meddwl mai’r hyn y buom yn siarad amdano mewn gwirionedd yw gwerth cydradd i’n pobl, ac ydy, mae hynny’n galw am ymagwedd radical.
Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Iawn. Diolch yn fawr iawn. Felly, byddwn yn gohirio’r bleidlais o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.