Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Simon Thomas.

Ysgrifennydd Cabinet, rydym ni wedi cael ein hatgoffa eto ddoe, o’r dystiolaeth gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, ynglŷn â’r ffaith bod llygredd awyr yn argyfwng iechyd cyhoeddus yng Nghymru, gan achosi rhywbeth fel 2,000 o farwolaethau y flwyddyn. Mae 6 y cant o’r holl farwolaethau sy’n digwydd yng Nghymru yn dilyn yn sgil llygredd awyr, ac yn ail yn unig felly fel achos marwolaeth i ysmygu. Beth felly mae’r Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau bod yr hyn rydym ni’n ei wneud ar gyfer ansawdd awyr yn cael ei gadw wrth i ni fynd o’r Undeb Ewropeaidd a cholli, ar hyn o bryd, rai o’r rheoliadau hynod bwysig yn y cyd-destun yma?

Diolch. Mae’n amlwg i mi fod angen ymdrech gydunol arnom ar draws pob sector er mwyn mynd i’r afael â’r mater pwysig hwn. Mae arnom angen atebion radical ac rwyf wedi dweud yn glir iawn fod hyn yn un o fy mhrif flaenoriaethau yn fy mhortffolio.

Fe fyddwch yn gwybod ein bod newydd gael ymgynghoriad diweddar ar ansawdd aer lleol, a byddaf yn cyflwyno datganiad ysgrifenedig cyn diwedd y mis hwn ar yr ymatebion a gawsom. Drwy adael yr UE, os rhywbeth, credaf y byddwn yn cynyddu ein targedau. Credaf fod ansawdd aer, fel y dywedwch, yn effeithio ar gymaint o agweddau ar ein bywyd, gan gynnwys ein lles a’n hiechyd. Ond fel y dywedais, credaf fod angen i ni sicrhau ymdrech gydunol yn y maes hwn.

Diolch am yr ateb, ac rwy’n falch o glywed eich bod chi’n rhoi hyn ar ben y rhestr o flaenoriaethau sydd gennych chi, achos nid oes dim byd mwy amlwg yn eich portffolio chi sydd hefyd yn effeithio ar fywyd bob dydd nifer fawr ohonom sydd yn byw mewn ardaloedd lle mae llygredd awyr yn wael. Rydych chi’n sôn bod angen i hyn gael ei wneud ar draws Llywodraeth. Mae Bil Iechyd Cyhoeddus (Cymru) ar hyn o bryd yn cael ei ystyried gan y Cynulliad. Ar hyn o bryd, nid yw’r Bil hwnnw’n cynnwys unrhyw gyfeiriad at lygredd awyr neu fynd i’r afael â llygredd awyr fel mater o iechyd cyhoeddus. Er nad chi yw’r Ysgrifennydd Cabinet sy’n gyfrifol am y Bil, beth ydych chi’n ei wneud wrth drafod gyda’ch cyd-Ysgrifenyddion Cabinet i sicrhau bod y Bil yma’n eich helpu chi i fynd i’r afael â llygredd awyr yng Nghymru?

Mae’r trafodaethau hynny wedi digwydd, ac mae’n amlwg, fel y dywedwch, ei fod yn rhywbeth y gallwn edrych arno wrth iddo fynd drwy’r Cynulliad, gan nad oes dim yn bwysicach, mae’n amlwg, o safbwynt iechyd y cyhoedd, nag ansawdd aer. Fel y dywedwch, cawsom ein hatgoffa o hynny’n bendant ddoe.

Gobeithiaf y bydd y trafodaethau hynny’n arwain at feddwl mwy cydgysylltiedig mewn perthynas â’r Bil hwnnw, ac wrth gwrs, bydd y Cynulliad cyfan yn cael y cyfle i’w ddiwygio, os oes angen. Ond a gaf fi ddychwelyd hefyd at orsaf bŵer Aberddawan, oherwydd y tro diwethaf i mi eich holi chi a’r Prif Weinidog ynglŷn â hyn, dywedwyd wrthyf fod Cyfoeth Naturiol Cymru bellach wedi cysylltu â pherchnogion Aberddawan ac wedi gofyn iddynt gyflwyno cynnig erbyn hyn, rwy’n meddwl, ynglŷn â sut y byddent yn lleihau’r allyriadau y barnodd Llys Cyfiawnder Ewrop eu bod yn anghyfreithlon. A allwch roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Cynulliad ynglŷn â’r sefyllfa yn Aberddawan, ac a ydych bellach yn fodlon fod rhaglen ar waith i leihau’r allyriadau niweidiol hynny?

Byddaf yn cyfarfod â Cyfoeth Naturiol Cymru yr wythnos nesaf—ar y pymthegfed, rwy’n credu—i drafod hynny, ond byddaf yn fwy na pharod i roi’r wybodaeth ddiweddaraf ar ôl y cyfarfod hwnnw.

Llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Paul Davies.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, comisiynodd eich rhagflaenydd yr adolygiad annibynnol o’r sector llaeth yng Nghymru, a fanylai ar nifer o argymhellion i helpu i gefnogi’r diwydiant llaeth a’i wneud yn fwy cystadleuol. Yn dilyn yr adroddiad hwnnw, a allwch roi’r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â’r cynnydd y mae Llywodraeth Cymru wedi’i wneud yn ymateb i’r adolygiad hwnnw ac amlinellu pa ganlyniadau a gyflawnwyd gennych i wneud y diwydiant llaeth yng Nghymru yn fwy cystadleuol?

Credaf ein bod wedi gweld cynnydd mewn perthynas â’r sector llaeth yn dilyn yr adolygiad hwnnw a gynhaliwyd gan fy rhagflaenydd, fel y dywedwch. Un o’r argymhellion a ddaeth o’r adolygiad oedd y dylem gael hyrwyddwr llaeth. Rwy’n awyddus iawn i fwrw ymlaen â hyn, ac ar hyn o bryd, rydym yn ceisio dod o hyd i’r unigolyn mwyaf addas a phriodol i wneud hynny.

Argymhelliad arall yn yr adolygiad hwnnw oedd tynnu sylw at fater trethu busnesau amaethyddol yng Nghymru, ac edrych yn agosach ar y drefn bresennol a pha un a fydd yn atal rhagor o fuddsoddiad yn y sector yn y dyfodol. Mewn ymateb diweddar i gwestiwn ysgrifenedig, fe ddywedoch fod y broses o gyflawni’r argymhelliad hwn wedi cael ei harafu ac y dylid edrych ar hyn mewn partneriaeth â rhannau eraill o’r DU, a chytunaf â hynny. A allwch roi’r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â’r agenda benodol hon a dweud wrthym beth y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei gyflawni mewn perthynas â chanlyniadau ar y mater penodol hwn?

Ni allaf roi’r wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â hynny ar hyn o bryd. Mae’r trafodaethau hynny’n parhau. Yn wir, mae swyddogion o’r pedair gwlad yn cyfarfod ar hyn o bryd. Nid wyf yn siŵr a yw hyn ar yr agenda, ond yn sicr, mae swyddogion yn edrych ar hyn ledled y DU.

Yn amlwg, byddwn yn annog Ysgrifennydd y Cabinet i roi hyn ar yr agenda, o ystyried ei fod yn un o’r argymhellion yn yr adolygiad penodol hwn. Roedd yr adolygiad annibynnol hefyd yn llygad ei le yn cydnabod bod rhai ffermwyr yn y sector llaeth yn wynebu problemau sylweddol o ran llif arian, er fy mod yn siŵr fod hynny hefyd yn broblem i ffermwyr llaeth ledled y DU. Yn wir, nid yw’r costau mewnbwn uchel i ffermwyr llaeth yn helpu, ac ychydig iawn o gymorth sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru i sicrhau cyllid ar gyfer gwelliannau cyfalaf. A wnewch chi, felly, ymrwymo i werthuso’r costau sydd ynghlwm wrth ffermio llaeth yng Nghymru, ac i edrych ar ffyrdd y gall Llywodraeth Cymru gefnogi ffermwyr llaeth drwy gymorth buddsoddi cyfalaf ychwanegol i helpu i wella effeithlonrwydd, ac felly dichonoldeb y sector ar gyfer y dyfodol?

Ie, mae’n faes yr ydym yn ei ystyried. Fe fyddwch yn gwybod am y cynllun grantiau bach newydd, ond byddwn yn eu galw’n ‘grantiau fferm’ er mwyn osgoi drysu rhyngddo a’r rhaglen datblygu gwledig. Mae hwn yn faes, efallai, lle y byddwn yn gallu helpu ffermwyr llaeth yn benodol.

Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.

Diolch, Lywydd. Yn ôl pob tebyg bydd Brexit yn cael mwy o effaith ar amaethyddiaeth nag ar y rhan fwyaf o’r sectorau eraill, yn amlwg oherwydd ei fod yn cael ei reoleiddio o dan y polisi amaethyddol cyffredin ac yn cael ei ariannu i raddau helaeth drwy’r Undeb Ewropeaidd. Mae’n rhaid i’r Llywodraeth, felly, feddwl yn ofalus iawn am yr hyn fydd ein cyfundrefn amaethyddol ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd.

Rwyf wedi bod yn darllen cofnodion y grŵp cynghori ar Ewrop a sefydlwyd gan y Prif Weinidog chwe mis yn ôl i weld beth y maent yn ei feddwl, a chefais fy synnu wrth weld nad yw amaethyddiaeth wedi codi o gwbl yn eu trafodaethau hyd yn hyn. Efallai fod hynny’n gysylltiedig â’r ffaith mai un aelod yn unig o’r rhai a benodwyd sydd ag unrhyw gymwysterau amaethyddol amlwg. Felly, tybed a yw hyn yn dangos nad oes gan Lywodraeth Cymru lawer o ddiddordeb, efallai, yn nyfodol amaethyddiaeth yn ein gwlad.

Ddim o gwbl, a chredaf y byddai’r sector amaethyddol yn dweud wrth yr Aelod pa mor fodlon ydynt ynglŷn â’n hymgysylltiad â’r rhanddeiliaid. Fe fyddwch yn ymwybodol fy mod wedi dechrau cynnal digwyddiadau i randdeiliaid yn syth ar ôl y bleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd. Ar ddiwedd y mis, credaf y byddwn yn cynnal y chweched neu’r seithfed. Mae ymgysylltiad y gweinidogion wedi’i sefydlu yn ein calendrau bellach. Rydym yn cyfarfod unwaith y mis, felly, yn ystod y toriad, cyfarfu’r holl Weinidogion amaethyddiaeth ac amgylchedd yn yr Alban.

Rydym yn gweithio’n agos iawn gyda’n gilydd. Soniais fod swyddogion o bedair gwlad y DU yn cyfarfod ar hyn o bryd, felly cafwyd llawer iawn o fewnbwn ar ddyfodol amaethyddiaeth. Yn ystod y toriad, mynychais gynhadledd Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr yn Birmingham, lle y cynhaliais ddadl gyda George Eustice, Gweinidog amaeth y DU, ac mae’n rhaid i mi ddweud bod y cynrychiolwyr Cymreig wedi dweud yn glir iawn ein bod ymhell ar y blaen i unrhyw wlad arall o ran ymgysylltu.

Wel, rwy’n falch iawn o glywed hynny, a gallaf ddweud o fy mhrofiad fy hun, wrth siarad â phobl sy’n ymwneud â grwpiau sy’n cynrychioli amaethyddiaeth a ffermio, eu bod yn hapus gyda lefel yr ymgysylltu a roesoch iddynt. Ond nid wyf yn gwybod a ydych wedi cael cyfle eto i ddarllen y datganiad polisi ar Brexit a gyhoeddwyd gan Undeb Cenedlaethol Amaethwyr Cymru, ond un o’r pethau cadarnhaol a ddywedant yw bod gadael yr Undeb Ewropeaidd yn rhoi cyfle i ni adolygu’r rheoliadau sy’n effeithio ar ffermio ac amaethyddiaeth ar hyn o bryd, a dywedant mai rheoleiddio gwael yw’r rheswm dros ddiffyg hyder busnesau fferm—ac mae hyn yn gysylltiedig â chostau cydymffurfiaeth, a’r amser a roddir i gydymffurfiaeth a dangos cydymffurfiaeth. Mae’r rhain yn ychwanegu’n sylweddol at lwyth gwaith ffermwyr.

Felly, heb daflu’r llo a chadw’r brych a chael gwared ar yr holl reoliadau, mae’n gyfle gwych i ni adolygu effeithiolrwydd rheoleiddio a pha un a yw’n gosod costau anghymesur o ran y budd cyhoeddus sydd i fod i ddeillio ohono. A all Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrth y Cynulliad y bydd Llywodraeth Cymru yn edrych o ddifrif ar adolygu rheoleiddio a lleihau ei effaith ar ffermwyr heb gyfaddawdu ar ddiogelwch y cyhoedd ac amcanion eraill?

Wel, bydd yn rhaid inni ei adolygu, oherwydd, yn amlwg, pan fydd yr holl bwerau o’r UE yn dychwelyd i Gymru, bydd gennym gyfle wedyn i sicrhau ein polisi amaethyddol ein hunain yng Nghymru. Yn amlwg, mae rheoliadau—os gofynnwch i nifer o ffermwyr a bleidleisiodd dros ‘adael’ pam eu bod wedi pleidleisio dros ‘adael’, mae rheoleiddio’n cael ei grybwyll fel un o’r rhesymau. Ni chredaf ei fod wedi helpu fod Gweinidogion Torïaidd y DU—neu rai o Weinidogion Torïaidd y DU—wedi dweud y byddem yn lleihau ein rheoliadau, yn enwedig ein rheoliadau amgylcheddol. Nid yw hynny’n mynd i ddigwydd, ac rwyf wedi gwneud hynny’n gwbl glir—os rhywbeth, byddwn yn eu cryfhau.

Ond credaf ei fod yn gyfle da iawn i edrych ar reoleiddio, gan siarad mewn partneriaeth â’r sector, er mwyn sicrhau bod y rheoleiddio hwnnw’n gywir. Unwaith eto, mae hynny’n rhywbeth yr ydym yn ei drafod yn ein digwyddiadau i randdeiliaid.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hateb. Mae Brexit hefyd yn rhoi’r rhyddid i ni gyflwyno rheoliadau a rheolaethau newydd mewn meysydd lle y gallem fod wedi dymuno gwneud hynny, ond lle y cawsom ein rhwystro yn y gorffennol gan ddiffyg brwdfrydedd ar ran ein partneriaid eraill yn yr Undeb Ewropeaidd. Un o’r meysydd hyn yw allforio anifeiliaid byw, er enghraifft, y cawsom ein hatal rhag ei wahardd a hefyd cyflwyno rheoliadau mewn perthynas â lles anifeiliaid, er enghraifft, yr uchafswm o wyth awr o amser teithio ar gyfer anifeiliaid sy’n cael eu cludo i gael eu pesgi a’u lladd. Felly, a all Ysgrifennydd y Cabinet roi sicrwydd i mi y gall mesurau fel hyn fod ar yr agenda hefyd?

Credaf fod popeth ar yr agenda, i fod yn berffaith onest â chi. Rydym yn boddi o dan lawer iawn o reoliadau a deddfwriaeth mewn perthynas ag amaethyddiaeth a physgodfeydd yn unig. Yn fy mhortffolio i, mae 5,000 o ddarnau o ddeddfwriaeth a rheoliadau. Felly, wyddoch chi, credaf ein bod—. Rwyf wedi dweud fy mod yn awyddus iawn i weithio’n agos iawn gyda’r sector i sicrhau bod y polisi gorau posibl gennym. Ond rydym wedi’i dweud yn glir iawn wrth Lywodraeth y DU, dro ar ôl tro, pan ddaw’r pwerau hynny o’r UE, mai ein pwerau ni fyddant—nid eu rhai hwy i’w cymryd yn ôl. Ein pwerau ni fyddant o’r cychwyn cyntaf a byddwn yn sicrhau bod ein polisi’n addas at y diben.