Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1 a 2 yn enw Rhun ap Iorwerth.

Yr eitem nesaf yw dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar awdurdodau lleol, ac rydw i’n galw ar Paul Davies i wneud y cynnig.

Cynnig NDM6286 Paul Davies

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn cydnabod y rhan bwysig y mae awdurdodau lleol yn ei chwarae o ran darparu gwasanaethau cyhoeddus o bwys ledled Cymru.

2. Yn nodi y dylai llywodraeth leol gryf ac effeithiol weld grym yn cael ei roi yn ôl yn nwylo pobl leol a’u cymunedau.

3. Yn cydnabod y rhan bwysig a gaiff ei chwarae gan fusnesau bach o ran llywio economi Cymru ac yn credu y dylai awdurdodau lleol gydweithio’n agos â’r gymuned fusnes i annog mwy o gydweithredu, arloesi ac entrepreneuriaeth.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Llywydd, ac rwy’n cynnig y cynnig a gyflwynwyd yn fy enw i ar ran y Ceidwadwyr Cymreig. Pwynt y cynnig heddiw yw cydnabod y rôl bwysig a chwaraeir gan awdurdodau lleol yn darparu gwasanaethau cyhoeddus sylweddol ledled Cymru, ac i edrych ar ffyrdd y gall awdurdodau lleol gefnogi ein cymunedau lleol yn well ar gyfer y dyfodol. Nawr, rydym am weld llywodraeth leol gref ac effeithiol a fydd yn rhoi pŵer yn ôl yn nwylo pobl leol a’u cymunedau. Rydym ni ar yr ochr hon i’r Siambr yn frwd ynglŷn â chroesawu lleoliaeth er mwyn arloesi a diogelu gwasanaethau cyhoeddus pwysig, ac mae yna nifer o ffyrdd y gall hyn ddigwydd.

Wrth gwrs, mae enghreifftiau o arloesi yn amlwg ar draws Cymru, er enghraifft cyflwynodd yr awdurdod a arweinir gan y Ceidwadwyr yn Sir Fynwy brosiect Rhaglan yn 2015, a oedd yn ailfodelu’r ffordd y mae’n darparu gwasanaethau i bobl hŷn. Mae hyn yn sicrhau y gall weithio gyda phobl sydd angen cymorth drwy ddarparu cymorth yn bennaf i bobl yn eu cartrefi eu hunain lle bynnag y bo’n bosibl, gan hybu annibyniaeth, a lleddfu’r baich ar y GIG yng Nghymru sydd eisoes dan ormod o bwysau. Mae’r prosiect yn cynorthwyo pobl sy’n byw gyda dementia ac yn canolbwyntio ar ofalwyr sy’n cyflawni gweithgareddau ar ôl trafodaethau dyddiol gyda’r unigolyn a’r teulu, yn hytrach na gweithio ar gynlluniau sefydlog ac amseroedd gosod. Mae’r prosiect wedi datblygu cysylltiadau gyda’r gymuned, ac wedi cynorthwyo pobl i ailymgysylltu â ffrindiau, teulu a’r pentref yn ei gyfanrwydd. Dyma’n union y math o weithredu y mae angen i ni ei hyrwyddo a’i gyflwyno ar draws rhannau eraill o Gymru: gweithredu sy’n arloesol yn ei ddull o ddarparu gwasanaethau, a gweithredu sy’n mynd ati’n weithredol i ymgysylltu a gweithio gyda chymunedau lleol.

Bydd yr Aelodau’n ymwybodol ein bod, ar yr ochr hon i’r Siambr, yn parhau i hyrwyddo agenda hawliau cymunedol y credwn y byddai’n effeithio’n gadarnhaol ar gymunedau a chynghorau, ac yn sicrhau gwelliannau sylweddol i gynnwys cymunedau lleol yn well yn y broses o wneud penderfyniadau. Rydym yn credu bod cyflwyno’r pwerau cymunedol hyn yn ffordd gosteffeithiol o ganiatáu i grwpiau cymunedol gael llais ar gyfer herio a mynegi diddordeb mewn cyflawni gwasanaeth neu gymryd meddiant at amwynder cyhoeddus o bwysigrwydd lleol. Wrth gwrs, byddai agenda hawliau cymunedol yn cynnwys hawl cymuned i herio gwasanaethau cyngor, ond hefyd yr hawl i wneud cais am asedau cyngor, gan alluogi cymunedau a grwpiau lleol i gymryd meddiant ar asedau sy’n cael trafferth neu sy’n wynebu bygythiad o gau. Dylai Llywodraeth Cymru ystyried cynlluniau cymdogaeth hefyd, gan gynnwys hawl gymunedol i adeiladu a chynlluniau datblygu cymdogaeth er mwyn galluogi cymunedau i gyflwyno datblygiadau bach a arweinir gan y gymuned, megis siopau, gwasanaethau neu dai fforddiadwy.

Yn y pen draw, rydym am wthio mwy o rym ac ymreolaeth tuag at ein cymunedau lleol a chyflawni datganoli go iawn sy’n gallu gwneud gwahaniaeth i’n cymunedau lleol. Rhaid i’n cymunedau gael y cyfleoedd gorau posibl i redeg eu gwasanaethau eu hunain yn eu hardaloedd eu hunain. Rhaid i ni rymuso ac annog awdurdodau lleol i ymgysylltu mwy gyda grwpiau cymunedol lleol ac annog mwy o gyfrifoldeb ar y cyd yn ein cymunedau.

Nawr, un o’r heriau allweddol i awdurdodau lleol yn y dyfodol, wrth gwrs, fydd diogelu neu gynnal gwasanaethau sy’n effeithio ar y bobl fwyaf bregus yn ein cymunedau gan sicrhau arbedion effeithlonrwydd yn eu gwariant hefyd, ac nid yw hyn yn hawdd bob amser. Bydd yn her arbennig i awdurdodau gwledig lleol fel Sir Benfro yn fy etholaeth fy hun, a fydd yn parhau i gael trafferth i ddarparu ei lefel bresennol o wasanaethau, yn rhannol oherwydd ei daearyddiaeth ac oherwydd bod costau uwch ynghlwm wrth ddarparu gwasanaethau cyhoeddus mewn ardaloedd gwledig. Mae darparu gwasanaethau megis gwasanaethau cymdeithasol i bobl hŷn, er enghraifft, yn gallu bod yn broblem dros ardaloedd daearyddol mawr a gwasgarog, yn ogystal â llawer o wasanaethau eraill, fel darparu ysgolion gwledig. Felly, mae’n hanfodol fod Llywodraeth Cymru o ddifrif yn cydnabod rhai o’r heriau y mae awdurdodau gwledig yn eu hwynebu, ac mae’n rhaid gwneud ymdrech i leddfu rhai o gostau anghymesur darparu gwasanaethau i gymunedau gwledig.

Yn wir, mae’n rhwystredig fod cynghorau ledled Cymru wedi wynebu gostyngiad o 7 y cant yn eu cyllideb ers 2013-14. Yn anffodus, unwaith eto, cynghorau gwledig sydd wedi wynebu’r gostyngiadau mwyaf, gyda Phowys, Sir Fynwy, a Cheredigion yn wynebu’r gostyngiadau cyffredinol mwyaf yn eu cyllid ar 11 y cant, 10 y cant, ac 9.82 y cant yn y drefn honno. Nawr, rwy’n derbyn yn llwyr fod yn rhaid gwneud penderfyniadau ariannol anodd—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Mewn munud. Nawr, rwy’n derbyn yn llwyr fod yn rhaid gwneud penderfyniadau ariannol anodd, ond mae dadl heddiw hefyd yn ymwneud â sicrhau bod yna fformiwla ariannu llywodraeth leol decach ar waith fel bod awdurdodau gwledig yn cael digon o gyllid i ddarparu eu gwasanaethau cyhoeddus lleol. Rwy’n derbyn bod cyllid gwaelodol wedi cael ei gyflwyno i fynd i’r afael â rhai o’r heriau sy’n wynebu rhai awdurdodau lleol gwledig. Fodd bynnag, mae’n amlwg fod angen cynnal adolygiad llawn o’r fformiwla ariannu ar gyfer awdurdodau lleol, o ystyried bod mynegai amddifadedd lluosog Cymru wedi amlygu yn hanesyddol fod Powys a Cheredigion hefyd wedi cael eu cyfrif fel y rhai mwyaf difreintiedig yng Nghymru o ran mynediad at wasanaethau lleol fel llyfrgelloedd, ysgolion a chanolfannau hamdden. Fodd bynnag, deallaf fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi ymrwymo i adolygu’r fformiwla ariannu ac felly, wrth ymateb i’r ddadl hon, efallai y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn manteisio ar y cyfle i egluro pryd y bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno’r adolygiad hwn, gan fod awdurdodau lleol gwledig yn parhau i wynebu heriau sylweddol wrth ddarparu gwasanaethau cyhoeddus allweddol. Ildiaf i’r Aelod dros Ddwyrain Abertawe.

Hoffwn ddiolch i Paul Davies am hynny. Rydych yn siarad am y newid, ond mae’r swm absoliwt o arian y mae awdurdodau gwledig yn ei gael yn sylweddol uwch na lleoedd fel Caerdydd ac Abertawe.

Rwy’n ofni na all yr Aelod dros Ddwyrain Abertawe ddianc rhag y ffaith fod Powys, Sir Fynwy, a Cheredigion wedi wynebu’r gostyngiadau cyffredinol mwyaf yn eu cyllid ers 2013-14.

Nawr, mae trydydd pwynt ein cynnig yn cydnabod y rôl bwysig a chwaraeir gan fusnesau bach yn gyrru economi Cymru, ac yn credu y dylai awdurdodau lleol weithio’n agos gyda’r gymuned fusnes. Mae busnesau bach Cymru yn rhan sylfaenol o’n cymunedau lleol sy’n darparu gwasanaethau pwysig a chyfleoedd gwaith i bobl ledled Cymru, a gallai, a dylai awdurdodau lleol wneud mwy i weithio gyda busnesau lleol.

Nawr, soniodd y ddadl flaenorol am gaffael, ac mae’n drueni mawr bod awdurdodau lleol Cymru yn gwario oddeutu 40 y cant o’u gwariant caffael ar gwmnïau o’r tu allan i Gymru, pan geir busnesau ledled Cymru a allai ddarparu’r un gwasanaethau. Er enghraifft, yn 2015-16, roedd 43 y cant o’r cwmnïau a ddefnyddiwyd gan Sir Gaerfyrddin i gyflenwi eu nwyddau a darparu gwasanaethau yn dod o’r tu allan i Gymru, ac yng Ngheredigion, mae’r ffigur yn 46 y cant.

Nawr, rwy’n derbyn bod yn rhaid i awdurdodau lleol ddarparu gwerth am arian i’r trethdalwr wrth ddarparu gwasanaethau, ac nid yw bob amser yn bosibl caffael busnesau lleol. Ond mae llawer mwy y gellir ei wneud i gefnogi busnesau lleol a chefnogi economïau lleol. Bydd yr Aelodau’n cofio’r gwaith a wnaed gan y Ffederasiwn Busnesau Bach yn 2013 ar brosesau caffael llywodraeth leol, a oedd yn nodi bod pob £1 a werid gan awdurdod lleol a gymerodd ran gyda busnesau bach a chanolig lleol yn cynhyrchu 63c ychwanegol er budd ei economi leol, o’i gymharu â 40c yn unig a gynhyrchwyd gan gwmnïau lleol mwy o faint. Mae gan awdurdodau lleol gyfrifoldeb, felly, i weithio’n agosach gyda busnesau i gefnogi eu hardaloedd lleol eu hunain ac archwilio manteision darparu mwy o gontractau i fusnesau llai. Rhaid i Lywodraeth Cymru hefyd fod yn ymatebol i anghenion busnesau bach a chanolig yng Nghymru ac edrych ar ffyrdd y gall chwalu’r rhwystrau’n well i fusnesau bach allu ennill contractau yn y sector cyhoeddus. Efallai y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud wrthym yn ei ymateb pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd ar hyn o bryd i wneud hyn ac i annog awdurdodau lleol i fod yn fwy hyblyg yn eu hymagwedd at gaffael.

Wrth gwrs, mae’r manteision o weithio’n agosach gyda mwy o fusnesau lleol yn glir. Hefyd, gall busnesau lleol ddarparu prentisiaethau gwerthfawr a lleoliadau profiad gwaith, sy’n gallu gwella’r ddarpariaeth sgiliau yn ein cymunedau yn sylweddol. Gall mwy o gydweithredu rhwng awdurdodau lleol, ysgolion a cholegau a busnesau lleol osod y sylfaen ar gyfer dysgu gydol oes yn ein cymunedau a sicrhau bod unrhyw fylchau yn y ddarpariaeth sgiliau leol yn cael sylw gan y gymuned leol.

Wrth gloi, Llywydd, yn naturiol, mae gan gynghorau lleol ledled Cymru ran bwysig i’w chwarae yn darparu gwasanaethau ac rydym yn awyddus i weld partneriaeth a chydweithredu cryfach ar draws y sectorau yn ein cymunedau. Mae awdurdodau lleol yn parhau i wynebu setliadau heriol, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig, ac mae’n hanfodol ein bod yn llyfnhau’r fformiwla gyllido er mwyn sicrhau ei bod mor deg ag y bo modd. Dyna pam ein bod am i’n cynghorau fod yn arloesol a gweithio’n agosach gyda grwpiau cymunedol a busnesau lleol i sicrhau bod ein gwasanaethau’n cael eu darparu mor effeithiol â phosibl er budd cymunedau lleol. Rydym yn annog Llywodraeth Cymru i wneud mwy i gefnogi awdurdodau lleol ac annog mwy o weithredu cymunedol a chyfranogiad yn y broses o redeg gwasanaethau lleol. Anogaf yr Aelodau i gefnogi ein cynnig. Diolch.

Rwyf wedi dethol y dau welliant i’r cynnig. Rydw i’n galw ar Sian Gwenllian i gynnig gwelliannau 1 a 2, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth.

Gwelliant 1—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ôl pwynt 2 ac ailrifo yn unol â hynny:

Yn nodi pa mor bwysig yw rhannu arfer gorau ymysg awdurdodau lleol yng Nghymru er mwyn cyflawni gwell canlyniadau o ran gwasanaethau cyhoeddus i etholwyr.

Gwelliant 2—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno cynrychiolaeth gyfrannol i etholiadau lleol er mwyn cryfhau atebolrwydd llywodraeth leol a gwella gwasanaethau cyhoeddus lleol.

Cynigiwyd gwelliannau 1 a 2.

Diolch, Llywydd. Rydw i’n cynnig gwelliannau 1 a 2, a gyhoeddwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Buaswn i’n leicio diolch i’r Ceidwadwyr am gyflwyno cynnig sy’n cydnabod pwysigrwydd awdurdodau lleol ac, yn hynny o beth, sut mae democratiaeth leol yn cyfrannu tuag at wasanaethau cyhoeddus o safon.

Ychydig o eiriau am rai elfennau o’r cynnig gwreiddiol—mae pwynt 3 yn cyfeirio at gydnabod y rhan bwysig sy’n cael ei chwarae gan fusnesau bach o ran llywio economi Cymru’ a sut y gall cydweithio agos rhwng busnesau ac awdurdodau lleol arwain at arloesi a thyfiant economaidd yn lleol. Yng Ngwynedd, er enghraifft, mae’r bartneriaeth rhwng y cyngor a Hwb Caernarfon ac ardal gwella busnes Bangor yn enghraifft wych o sut mae cydweithredu rhwng awdurdodau lleol a’r sector busnes lleol wedi helpu i ddod â mwy o fuddsoddiad a gwasanaethau newydd i’r ardaloedd hynny er budd y gymuned fusnes a’r gymuned yn ehangach. Mae’r cyngor hefyd yn helpu cwmnïau bychain lleol i gydweithio o ran cytundebau caffael cyhoeddus ac yn annog digwyddiadau fel ‘meet the buyer’ ac yn y blaen ar gyfer cwmnïau lleol. Mae gwelliant 1:

Yn nodi pwysigrwydd rhannu arfer gorau ymysg awdurdodau lleol yng Nghymru’.

Mae yna sawl enghraifft o hynny yn sir Gâr, Gwynedd a Cheredigion, yn ogystal â chynghorau eraill.

Ond buaswn yn hoffi defnyddio fy nghyfraniad i heddiw yn benodol i sôn am welliant 2. Mae pwynt 2 y cynnig gwreiddiol:

Yn nodi y dylai llywodraeth leol gref ac effeithiol weld grym yn cael ei roi yn ôl yn nwylo pobl leol a’u cymunedau.’

Rwy’n cytuno’n llwyr. Un ffordd amlwg o wneud hynny ydy cyflwyno system etholiadol decach, sy’n gwneud cynghorau yn fwy atebol ac yn fwy cynrychioladol o’r cymunedau y maen nhw’n eu gwasanaethu. Yn etholiadau lleol 2012, dim ond 39 y cant wnaeth bleidleisio ac, yn etholiad y Cynulliad ym mis Mai, dim ond 45 y cant, a dyna oedd y gyfradd uchaf ers 1999. Mae yna lawer o resymau dros hyn, yn amlwg, ond un ohonyn nhw, yn sicr, ydy’r ffaith bod nifer o bobl yn gwrthod pleidleisio oherwydd nad ydyn nhw’n teimlo bod eu pleidleisiau nhw’n cyfrif. Yn y system bresennol, fe all pleidiau sydd yn gorffen yn drydydd fynd yn eu blaen i ennill y rhan fwyaf o’r seddi.

Rydych yn dweud nad yw pobl yn pleidleisio gan na fydd eu pleidlais yn cael ei hystyried, ond mewn etholiadau Ewropeaidd ac etholiadau comisiynwyr yr heddlu y gwelwyd y ganran isaf yn pleidleisio—a’r ddau etholiad wedi’u cynnal o dan systemau cyfrannol.

Wel, mae’n amlwg fod yna rhesymau eraill, hefyd, i gyfrif, ond yn sicr mi fyddai cyflwyno pleidlais gyfrannol yn gwella pethau. Rydym ni wedi gweld y sefyllfa mewn cynghorau lleol yn yr Alban. Yn sicr, mae yna llawer iawn mwy wedi bod yn cymryd rhan yn yr etholiadau yna. Rydw i’n meddwl bod angen system etholiadol newydd er mwyn codi hyder pobl yn ôl mewn gwleidyddiaeth, ac yn ôl Papur Gwyn y Llywodraeth ar ddiwygio llywodraeth leol, mae’r Llywodraeth wedi datgan bwriad i gyflwyno STV mewn etholiadau llywodraeth leol, ond bod hynny i fyny i’r cynghorau unigol ddewis a ydyn nhw am weithredu hyn ai pheidio. Ein polisi hirsefydlog ni ydy cyflwyno system STV, ond mi ddylai fo fod yn orfodol mewn etholiadau llywodraeth leol drwy Gymru gyfan. Mae hyn yn gallu golygu bod etholiadau llywodraeth leol yn llawer mwy cystadleuol, a bod cyfansoddiad llywodraeth leol ei hun yn clymu yn agosach at ddymuniadau’r boblogaeth, sydd felly yn cryfhau atebolrwydd llywodraeth leol, ac felly, yn y pen draw, yn gwella gwasanaethau cyhoeddus.

Felly, y cwestiwn ydy: a ydym ni am dderbyn annhegwch y broses bresennol? Ac, fel cenedl, os rydym ni wir yn credu bod pob dinesydd yn gyfartal, yna fe ddylem ni hefyd gredu, ac felly sicrhau, bod pob pleidlais yn gyfartal. Nid oes rheswm da dros beidio â chyflwyno STV ar gyfer etholiadau’r llywodraeth leol ar draws Cymru. Mae yna gyfle euraidd i wneud hynny rŵan, ond mae angen ei wneud o yn statudol i bob cyngor. Fel arall, nid ydw i’n meddwl y gwnaiff o ddigwydd. Weithiau, mae ystyriaethau ehangach am degwch a lles democratiaeth yn bwysicach na’r syniad o adael y penderfyniad i’r gwleidyddion lleol, ac efallai y byddai ei adael o i’r gwleidyddion lleol yn golygu eu bod nhw’n rhoi lles eu hunain gyntaf, a lles eu plaid nhw, cyn lles cyffredinol democratiaeth leol. Mae angen gwneud y newid cadarnhaol er budd democratiaeth yn ein cenedl. Rydw i’n gobeithio y cawn ni gefnogaeth i’r egwyddor hon drwy gefnogi ein gwelliannau ni yma heddiw. Diolch.

Er fy mod yn disgwyl, yn ystod y ddadl hon, y bydd pobl yn siarad am benderfyniadau cyllido a goblygiadau’r rheini, roeddwn eisiau bwrw golwg sydyn ar y bwlch rhwng yr angen i wneud penderfyniadau’n lleol a’r datgysylltiad rhwng dinasyddion a’r rhai y maent ar hyn o bryd yn dirprwyo’r penderfyniadau hynny iddynt. Oherwydd mae’n ymddangos yn rhyfeddol i mi ei bod yn llawer haws cael mynediad at eich Aelod Cynulliad, a hyd yn oed aelod o’r Llywodraeth, nag at eich cynghorydd, neu aelod cabinet y cyngor yn enwedig. Ac wrth gwrs, mae gennym gynghorwyr sydd â hanes rhagorol o fod ar gael i drigolion, o siarad â hwy, o weithio gyda hwy, a hyd yn oed o ddatrys eu problemau. Ond o ystyried y gwaith achos a ddaw drwy ddrws fy swyddfa yn sgil y canfyddiad nad yw cynghorydd lleol yn gwneud unrhyw beth, neu nad yw’n ymateb iddynt, mae hyn yn bell o fod yn brofiad cyffredinol.

Mae Aelodau’r Cynulliad, a’r Cynulliad hwn yn ei gyfanrwydd, yn ymwybodol iawn fod angen i ni gyfathrebu ein diben a’n gwaith fel unigolion a gwaith a phwrpas y sefydliad cyfan i Gymru—ac nid yw’n hawdd; gwelsom hynny. Ond rydym yn cydnabod nad cylchlythyr hunanlongyfarchol, datganiad i’r wasg, neu arolwg ar wefan ddyrys, yw’r ffordd i wneud hyn. A chyda chanran mor siomedig a chymaint o seddi diwrthwynebiad yn etholiadau diwethaf y cyngor, rwy’n meddwl bod rhaid i gynghorau ofyn iddynt eu hunain pam y mae cyn lleied o ddiddordeb gan y cyhoedd ynddynt, ac rwy’n meddwl bod yn rhaid i ni ofyn pam y maent i’w gweld yn ddigon bodlon â hynny.

Un o’r pethau a’m trawodd yn ystod fy nghyfnod fel Aelod Cynulliad yw pa mor anaml y mae’r cyhoedd yn cwyno am benderfyniad lleol. Rwy’n derbyn bod cynnydd wedi bod yn nifer rhyfelwyr cadair freichiau’r cyfryngau cymdeithasol, ond rwy’n meddwl bod yna deimlad go iawn, a chanfyddiad go iawn, mai ychydig iawn o effaith y mae anghymeradwyaeth y cyhoedd yn ei chael ar brosesau penderfynu cynghorau. Nawr, fel Aelodau Cynulliad, wrth gwrs, rydym yn ymwybodol o’r rhwymedigaethau y mae’r lle hwn yn eu gosod ar awdurdodau lleol mewn gwirionedd. Mae cynllunio, lleoedd ysgol, ailgylchu—hyd yn oed y Gymraeg—yn rhai o’r materion sy’n arwain at argymhellion gan awdurdodau lleol a all fod yn amhoblogaidd. Mae llawer o gynghorau, wrth gwrs, yn ddigon doeth i ddilyn canllawiau Llywodraeth Cymru yn ddeddfol, gan ddefnyddio proses fel tarian i amddiffyn eu hymateb dewisol i’r cyfrifoldebau hynny. Ond yn fy rhanbarth i yn unig, sef Gorllewin De Cymru, rwy’n meddwl am yr ymdrech sydd ei hangen mewn gwirionedd i gael awdurdodau lleol i edrych eto ar y ffordd y maent am geisio cyflawni amcan. Weithiau, fel yn achos ysgol Parkland, mae dadl solet wedi’i chyflwyno’n dda yn erbyn cynnig yn ddigon i atal camgymeriad gwirion. Weithiau mae’n cymryd ymgyrch gymunedol hirdymor ddi-baid, fel y gwelsom—sydd ei hangen i ddwyn perswâd ar y cyngor i ddadbedestreiddio rhannau o ganol tref Pen-y-bont ar Ogwr, er enghraifft. Weithiau mae’n golygu mynd â phenderfyniad gwael gan gyngor at Lywodraeth Cymru a’u cael i newid canllawiau ar gyfer pob cyngor, fel y digwyddodd gydag ystyfnigrwydd Abertawe ynglŷn â mater llwybr diogel i’r ysgol. Weithiau, wrth gwrs, mae’n golygu mynd â chyngor i’r llys, fel gydag ysgol Llangeinwyr a’r ysgolion Catholig yn Abertawe, ar gost anferthol.

Daw rhan o’r parodrwydd hwn ar ran cabinetau cynghorau i eistedd yn ôl ac aros i’r helynt chwythu ei blwc, rwy’n meddwl, o hunanfoddhad a aned o reolaeth hirdymor plaid neu grŵp penodol ar gyngor. Mae craffu gan gynghorwyr y gwrthbleidiau, waeth pa mor dda y gallai fod, braidd yn ofer oni bai bod preswylwyr yn gwybod ei fod yn digwydd. Gallem wneud â llai o ffansîns cynghorau a ddosberthir ar gost y cyhoedd a thon o gynghorwyr y gwrthbleidiau i fynd ar gyfryngau cymdeithasol a thagio’u gwasg leol i’r gwaith a wnânt. Fel arall, mae’r cylch hwn o hunanfoddhad ac ymddieithrio yn mynd i barhau i droi. Mae’r hunanfoddhad yn cynnwys y sylw y bydd y rhai sy’n achwyn, ar ôl ychydig, i gyd yn cael llond bol ac yn darganfod, wedi’r cyfan, mai’r cyngor oedd yn iawn o’r cychwyn.

Ond y peth yw, bydd cymaint o’r penderfyniadau yn rhai na fyddant yn iawn yn y pen draw. Rwyf am edrych ar Abertawe’n unig: bysiau plygu, Ffordd y Brenin angheuol, y rhodfa rodresgar, gosod concrit dros Erddi’r Castell a’i ailblannu yn awr, parcio yn nhŵr Meridian—roedd y cilfachau parcio yn rhy fach—Parc y Werin, gosod y peiriannau Nowcaster nad ydynt yn gweithio o hyd, gwerthu hawliau enwi Stadiwm Liberty am 4c, gwahardd bagiau bin o domen Garngoch a gorfod mynd â hwy yno’n awr wedi’r cyfan, ac wrth gwrs, prynu peiriannau didoli deunydd ailgylchu a methu eu defnyddio wedyn oherwydd eu rheoliadau cynllunio eu hunain.

Nawr, rhan o bwrpas lleoliaeth, yr hawl i wneud cais, yr hawl i herio, refferenda lleol, twf grwpiau preswylwyr a grwpiau cymunedol yn eistedd ochr yn ochr â’r cyngor, gyda dylanwad go iawn—nid dim ond y mwynhad o dicio blychau mewn ymgynghoriad ar y we—yw ymrwymiad: cydgyfrifoldeb. Nid cyfraith y dorf, ond dealltwriaeth o gydgynhyrchu a chreu llwybr newydd o gyfathrebu ynghylch heriau cymhleth a’r camau y mae’n ei gymryd i roi sylw iddynt a pham eu bod yn fater i bawb.

Nawr, byddwn wedi hoffi cael amser i siarad am bartneriaethau gyda busnesau. Mae’r ffaith fod grwpiau cymunedol ac awdurdodau lleol i’w gweld yn meddiannu’r diriogaeth gyfan ar gyfer cyllido cyfalaf cymunedol, heb estyn allan at fusnesau lleol, er enghraifft, yn gyfle a wastraffwyd, ond mae amser yn fy erbyn, felly rwyf am ei gadael gyda gwahoddiad i gynghorau beidio ag ofni eich preswylwyr ond eu cael i rannu’r baich.

A gaf fi ddweud ar y dechrau fy mod am ddiolch i’r Ceidwadwyr am gyflwyno’r cynnig hwn y credaf ei fod yn gynnig pellgyrhaeddol iawn, sy’n cwmpasu llawer o faterion pwysig? Nid wyf yn mynd i roi sylwadau ar welliant Plaid Cymru ar gynrychiolaeth gyfrannol heddiw, gan fod hwn yn destun ymgynghoriad drwy’r Papur Gwyn ar lywodraeth leol ar hyn o bryd, ac rwy’n tybio y dylem ganiatáu i’r broses honno ddilyn ei chwrs. Rwy’n siŵr y bydd digon o amser i drafod y mater hwn a’n gwahanol safbwyntiau ar gynrychiolaeth gyfrannol neu beidio yn ystod yr wythnosau a’r misoedd nesaf. Ond rwy’n awyddus i fod ychydig yn fwy optimistaidd heddiw; felly rwy’n mynd i ganolbwyntio fy sylwadau ar ran 3 y cynnig, ynglŷn â rôl awdurdodau lleol yn cefnogi mwy o gydweithio, arloesi ac entrepreneuriaeth, ac i siarad ychydig am yr hyn sy’n digwydd yn fy etholaeth i, y credaf ei fod yn dangos sut y mae llywodraeth leol a Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda’i gilydd yn effeithiol i sicrhau canlyniadau ar gyfer busnesau bach yn arbennig.

Llywydd, nid ar hap y mae Merthyr Tudful wedi dod yn brifddinas twf ar gyfer busnesau newydd yng Nghymru. Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful wedi chwarae rhan allweddol, gan weithio gyda phartneriaid i ddatblygu cynlluniau arloesol gyda chydweithrediad yn sail iddynt. Er enghraifft, mae Canolfan Fenter Merthyr Tudful, sy’n fenter ar y cyd gan y cyngor a chan Hyfforddiant Tudful, gan ddefnyddio cyllid Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid Llywodraeth Cymru, yn darparu canolfan yng nghanol y dref i ddarparu diwylliant entrepreneuraidd yn y dref ac mae’n dod â phartneriaid o’r sectorau preifat, academaidd, gwirfoddol a chyhoeddus at ei gilydd, gan gynnwys—yn hollbwysig—cyngor Merthyr.

Un o lwyddiannau penodol y ganolfan fenter yw’r rhaglen Defnydd yn y Cyfamser, sy’n ymgysylltu â landlordiaid i nodi eiddo gwag yng nghanol y dref y gellir eu defnyddio gan fusnesau sy’n cychwyn neu fusnesau sydd am ehangu neu arallgyfeirio yn ddi-rent am hyd at chwe mis. Mae’r cyfnod hwn yn rhoi cyfle i’w syniadau ffynnu cyn iddynt wneud y penderfyniad i symud i eiddo rhent masnachol. Mae’r trefniant hefyd o fudd i landlordiaid nad ydynt yn gallu gosod eu heiddo fel arall, gan fod y rhent am y cyfnod hwnnw yn cael ei dalu gan y cyngor o dan y cyllid Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid.

Ar hyn o bryd mae gan gyngor bwrdeistref Merthyr Tudful saith busnes yn elwa ar y cynllun hwn, ac mae’r ganolfan fenter hefyd yn darparu cyllid i helpu busnesau i ymsefydlu gyda grantiau o hyd at £5,000. Felly, yn ogystal ag arian wedi’i sianelu drwy’r awdurdod lleol o dan gynlluniau fel Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid, mae’r cyngor hefyd yn gallu darparu dull cyfannol o ddatblygu menter drwy weithio gyda’r trydydd sector a sefydliadau academaidd i ddod â chyngor, arbenigedd a hyfforddiant at ei gilydd, a thrwy wneud hyn ar y cyd â chyngor a chymorth mewn perthynas â phrosesau awdurdod lleol—cynllunio a datblygu a chadwraeth, er enghraifft—gallant ddod â chymorth cofleidiol i fusnesau newydd.

Mae cyngor Merthyr hefyd wedi sicrhau grant gan Lywodraeth Cymru o dan y prosiect Effaith i ddarparu gwasanaethau datblygu busnes sydd wedi cynnwys cyngor, arweiniad, mentora, hyfforddiant a chymorth i fusnesau newydd, gan gysylltu â’r cynllun cyflogadwyedd a sgiliau lleol. Dan y cynllun hwn, mae cyngor Merthyr wedi cynorthwyo 40 o fusnesau canol y dref, wedi creu 51 o swyddi ac wedi diogelu 151 o swyddi eraill.

Os cawn edrych yn fyr ar Glwb Pêl-droed Merthyr am eiliad. Roedd cyngor Merthyr Tudful yn bartner allweddol yn cefnogi datblygiad maes chwarae Parc Penydarren y clwb, unwaith eto gyda chyllid Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid. Gyda’r cymorth hwn, roedd y clwb pêl-droed yn gallu ymestyn adeilad y clwb i adeiladu ystafell ddigwyddiadau a all ddarparu ar gyfer hyd at 120 o westeion. Mae ganddo far chwaraeon, cegin fasnachol, ystafell TG a swyddfeydd gyda Wi-Fi drwyddynt. Mae bellach yn destun eiddigedd clybiau nad ydynt yn perthyn i’r Gynghrair Bêl-droed ledled y wlad. Ond yn bwysig, gan adeiladu ar ei athroniaeth gymunedol, mae’r clwb yn awr wedi datblygu i fod yn ganolfan fusnes o bwys, gan ddenu busnesau ym Merthyr i gymryd rhan yn y clwb, i ddefnyddio ei gyfleusterau o dan rwydwaith busnes Martyrs—a ‘Merthyron’, gyda llaw, yw llysenw Clwb Pêl-droed Merthyr. Mae’r rhwydwaith busnes yn galluogi entrepreneuriaid busnes lleol i ddod at ei gilydd i rannu syniadau, gwybodaeth, profiad ac atgyfeiriadau busnes. Dechreuodd flwyddyn yn ôl ac erbyn hyn mae ganddo 163 o aelodau. Yn gyffredin i rôl y cyfan rwyf newydd fod yn siarad amdano, mae’r cyngor lleol, nid yn unig o ran eu cefnogaeth ariannol drwy gynllun Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid Llywodraeth Cymru, ond drwy bartneriaeth uniongyrchol, gan ddarparu’r arweiniad cofleidiol a chymorth hwyluso gyda chefnogaeth partïon academaidd a’r trydydd sector.

I gloi, Llywydd, croesawaf y cynnig gan y Ceidwadwyr, ac yn arbennig gwelliant cyntaf Plaid Cymru fel y dywedais. Mae gan awdurdodau lleol ran hanfodol i’w chwarae yn cefnogi datblygiad busnesau ar gyfer cydweithio, arloesi ac entrepreneuriaeth, ac os oes unrhyw un yn dymuno edrych ar yr enghreifftiau o arfer gorau, gallaf gymeradwyo’r gwaith rhagorol yn y maes hwn gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr dan arweiniad Llafur.

Rwy’n falch o gymryd rhan yn y ddadl hon. Mae’n bwysig fod gennym lywodraeth leol gref yng Nghymru, ac wrth gwrs mae gennym enghreifftiau gwych o awdurdodau lleol sy’n gweithio ar ran yr holl bobl sy’n byw yn ardaloedd yr awdurdodau lleol hynny, gan gynnwys, wrth gwrs, Cyngor Sir Fynwy yn arbennig. Rydym i gyd yn gwybod bod pwysau sylweddol wedi bod ar gyllid cyhoeddus yn gyffredinol dros y blynyddoedd diwethaf, oherwydd etifeddiaeth y Llywodraeth Lafur flaenorol, ac mae hynny wedi creu heriau sylweddol i awdurdodau lleol o ran gwneud i bethau fynd ymhellach gyda’r adnoddau cyfyngedig sydd ganddynt. Ond rhaid i mi ddweud bod rhai o’n hawdurdodau lleol gwledig wedi cael trafferth arbennig i oresgyn yr heriau hyn oherwydd y fformiwla ariannu llywodraeth leol annheg sydd gennym yma yng Nghymru. Nid wyf yn credu ei bod yn syndod i ni, felly, o ran pethau fel cau ysgolion, ein bod wedi gweld mwy o ysgolion yn cau mewn awdurdodau lleol gwledig nag mewn rhannau eraill o Gymru. Yn wir, ers 2006, caewyd 157 ysgol gynradd yng Nghymru, ac roedd 95 o’r rheini—60 y cant—mewn awdurdodau lleol gwledig. Felly, mae’r ffigurau’n siarad drostynt eu hunain.

Nawr, nid yw’n ymwneud yn unig â’n hysgolion. Rydym hefyd wedi gweld gostyngiadau enfawr mewn gwasanaethau eraill. Ni sydd â’r anrhydedd mawr o fod yn un o’r gwledydd sy’n perfformio orau yn y byd ym maes ailgylchu, ac mae hynny’n rhywbeth rwy’n falch iawn ohono, ac mae llawer o berchnogion tai a busnesau wedi gweithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau’r canlyniadau trawiadol hynny. Ond rhaid i chi fynd â’r cyhoedd gyda chi pan fyddwch yn gwneud newidiadau sylweddol i’r trefniadau casglu gwastraff, a chredaf fod rhai awdurdodau lleol bellach yn dechrau camu’n rhy bell o ganlyniad i’r pwysau ariannol y maent yn eu hwynebu i leihau eu gwasanaethau casglu gwastraff. Edrychwch ar awdurdodau lleol fel Conwy, er enghraifft, ar hyn o bryd, lle y mae 10,000 o gartrefi ardal yr awdurdod lleol hwnnw bellach yn wynebu casgliadau bob pedair wythnos—sy’n hynod o amhoblogaidd, yn arwain at gynnydd mewn tipio anghyfreithlon, yn arwain at gynnydd mewn sbwriel, a gwneud i’r amgylchedd edrych yn anatyniadol, gyda pheryglon posibl i iechyd y cyhoedd yn gysylltiedig â phethau fel gwastraff clinigol a gwastraff anifeiliaid anwes ym miniau pobl am gyfnodau hir o amser. Gallwch weld bod y mathau hyn o bwysau ariannol, oherwydd elfen wledig annheg y fformiwla ariannu, yn arwain at broblemau go iawn yn rhai o’n hawdurdodau lleol.

Ceir gwahanol ffyrdd o ddarparu gwasanaethau, ac un o’r pethau cadarnhaol sy’n digwydd yn fy etholaeth i yw’r ardal gwella busnes sydd gennym yn awr yn ardal Bae Colwyn, lle y mae gennych fusnesau’n gweithio i ychwanegu gwerth at y gwaith y mae’r awdurdod lleol yn ei wneud i wella rhagolygon Bae Colwyn, gan weithio ar y cyd gyda’r siambr fasnach, gyda’r mudiadau gwirfoddol ym Mae Colwyn ac yn wir, gyda rhanddeiliaid eraill fel y cynghorau tref a chymuned sy’n cynrychioli’r ardal honno i gyflwyno gwelliannau go iawn yn y dref.

Mae’n ddyddiau cynnar; ar 1 Ebrill 2016 y cafodd yr ardal gwella busnes ei sefydlu, ond eisoes mae peth twf gwyrdd y credaf ei fod yn edrych yn addawol iawn ar gyfer dyfodol Bae Colwyn. Dyna un o’r pethau y credaf y bydd yn gyrru’r adfywiad sydd wedi digwydd yn y dref dros y blynyddoedd diwethaf. Mae cydweithredu o’r fath yn rhywbeth y byddwn yn falch iawn o weld mwy ohono. Tybed, Ysgrifennydd y Cabinet, yn eich ymateb i’r ddadl heddiw, a allwch ddweud wrthym a oes unrhyw bethau mwy strategol y gallai Llywodraeth Cymru eu gwneud er mwyn hyrwyddo’r math hwnnw o ymgysylltu cadarnhaol a chydweithio rhwng y busnesau yn ein cymunedau ledled Cymru, ac awdurdodau lleol yn wir, boed yn awdurdodau unedol neu’n wir yr awdurdodau llai hefyd.

Diolch i’r Ceidwadwyr am gyflwyno’r ddadl heddiw. Rydym yn cefnogi eu cynnig. Rydym ni, fel hwythau, yn cydnabod y rhan hanfodol a chwaraeir gan awdurdodau lleol yn darparu gwasanaethau cyhoeddus. Wrth i’r cyfnod anodd hwn yn ariannol barhau, rhaid i gynghorau lleol ddarparu’r gwasanaethau hyn mewn ffyrdd gwahanol. Mae trefnu drwy gontract allanol bellach yn dod yn un o ffeithiau bywyd i lawer o gynghorau. Gall trefnu drwy gontract allanol weithio, ond wrth gwrs, mae’n rhaid i gynghorau lleol ddal i sicrhau bod lefel dda o wasanaeth yn cael ei darparu i’r trigolion lleol. Dyma fydd un o’r prif heriau sy’n wynebu llywodraeth leol yn y blynyddoedd i ddod.

Wrth gwrs, weithiau, gall gwasanaethau wella os rhoddir trefniant hyd braich ar waith. Gallai cynlluniau wedi’u rhedeg gan y gymuned, fel yr argymhellwyd heddiw gan Paul Davies, fod yn ateb mewn rhai achosion. Nodwn hefyd awydd cynnig y Ceidwadwyr i weld pŵer yn cael ei ddychwelyd i ddwylo pobl leol. Rydym hefyd yn gweld gwerth lleoliaeth yn UKIP ac mae gennym broblem gyda chynlluniau datblygu lleol honedig yn cael eu gwthio ar gymunedau lleol i bob pwrpas gan orchmynion cynllunio yn deillio o Lywodraeth ganolog.

Yn wir, rydym yn ffafrio refferenda lleol ar ddatblygiadau mawr lle y mae cyfran sylweddol o’r boblogaeth leol yn gofyn am refferendwm o’r fath. Felly, ie, gadewch i ni roi pŵer yn ôl yn nwylo pobl leol a gadewch i ni wneud hynny mewn ffordd ystyrlon. Hefyd, dylai cynghorau lleol weithio’n agos gyda busnesau bach a dylai polisïau caffael y cyngor ffafrio busnesau bach a chanolig lleol cyn belled ag y bo modd. Fodd bynnag, mae angen cydbwyso’r amcan hwn gyda’r angen i gael y fargen fwyaf effeithiol ar gyfer y rhai sy’n talu’r dreth gyngor.

Cydnabu Paul Davies yr angen hwn am gydbwysedd yn ei gyfraniad a dangosodd hefyd, yn ôl pob tebyg, fod cryn le i awdurdodau lleol a busnesau bach a chanolig gydweithio’n agosach. Byddem yn croesawu cydweithio o’r fath.

Rydym hefyd yn cefnogi gwelliannau Plaid Cymru. Mae gennym ad-drefnu llywodraeth leol ar y ffordd, felly mae’n hanfodol ein bod yn rhannu arferion gorau ar draws yr awdurdodau lleol. Mae’n hanfodol fod y diwygiadau, pa ffurf bynnag a fydd arnynt yn y pen draw, yn sicrhau canlyniadau gwasanaethau cyhoeddus gwell i’r cyhoedd, neu o leiaf eu bod yn cynnal y lefel o wasanaethau cyhoeddus sydd gennym yn awr.

Mae ail welliant Plaid Cymru yn ymwneud â phleidleisio mewn etholiadau lleol. Rydym yn cefnogi dymuniad Plaid Cymru i weld cynghorau’n symud o system y cyntaf i’r felin at gynrychiolaeth gyfrannol er mwyn cryfhau atebolrwydd. Soniodd Mike Hedges am fater ymddangosiadol flinderus y ganran is a bleidleisiodd yn etholiadau’r comisiynwyr heddlu a throseddu a’r etholiadau Ewropeaidd. Fodd bynnag, credaf nad yw hyn yn deillio o’r system etholiadol a ddefnyddir, ond yn achos y comisiynwyr heddlu a throseddu, mae’n deillio yn hytrach o’r ffaith nad oes cefnogaeth gyhoeddus i’r swydd hon yn y lle cyntaf. Ac am Senedd Ewrop, ym marn llawer o bobl, mae’n amlwg, roedd yn ddeddfwrfa a chanddi cyn lleied o bŵer fel nad oedd yn werth pleidleisio drosti.

Felly, rydym yn cefnogi’r cynnig ac rydym yn cefnogi’r gwelliannau. Rydym yn cefnogi popeth, mewn gwirionedd—gwleidyddiaeth gonsensws. [Chwerthin.]

Ers i mi gael fy ethol i Gynulliad Cenedlaethol Cymru, cefais fy nghalonogi wrth weld y gwerthfawrogiad cynyddol o’r lle hwn i’r rôl ganolog y mae llywodraeth leol yn ei chwarae ym mywyd cyhoeddus Cymru. Pan oeddwn yn gynghorydd am bron i dri thymor, nid oedd yn ymddangos bob amser fod y Siambr hon yn deall cymhlethdodau bywyd ar lawr gwlad mewn cyfnod o doriadau enfawr mewn gwariant cyhoeddus a achoswyd gan Lywodraeth Dorïaidd y DU.

Mae’n fraint fawr yn wir i wasanaethu fel cynghorydd sir neu gynghorydd cymuned. Mae gwneud gwahaniaeth i fywydau pobl yn gyfrifoldeb sy’n ysbrydoli—yn wir, gall fod yn anodd rhoi’r gorau iddi, gan fy mod fel arfer yn eistedd drws nesaf at gynghorydd sir yn ystod pob Cyfarfod Llawn.

Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, Mark Drakeford, i’w ganmol am newid y berthynas rhwng Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol Cymru yn ddramatig. Mae pob perthynas iach yn seiliedig ar barch rhwng y ddwy ochr, y gallu i wrando ar ein gilydd a gweithio mewn partneriaeth, ond mae’r weledigaeth o bartneriaid darparu cadarn a chryf mewn llywodraeth leol yr un mor bwysig a theilwng heddiw a phob dydd, gan wneud gwahaniaeth gwirioneddol i fywydau pobl a’r rhai mwyaf agored i niwed yn aml yn ein cymdeithas.

Llywydd, bedair wythnos i yfory, bydd pobl Cymru yn mynd i bleidleisio i ethol eu cynghorwyr lleol ar draws 22 awdurdod lleol Cymru. Felly, os gwnaiff fy nghyd-Aelodau Cynulliad faddau i mi am fod yn bleidiol, fel y gwyddoch, pe baech yn fy nhorri, byddwn yn gwaedu gwaed coch Llafur Cymru. Ond mae’n dal yn wir: yn storm caledi, a achoswyd gan y Llywodraeth Dorïaidd yn Llundain, mae cynghorau Llafur Cymru wedi parhau i ddarparu ar gyfer ein pobl, ac nid i’r ychydig breintiedig yn unig.

Yn fy etholaeth Cynulliad o fewn Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, mae’r cyngor dan arweiniad Llafur Cymru wedi buddsoddi dros £210 miliwn yn safon ansawdd tai Cymru, gan ddarparu cartrefi gwirioneddol gynnes a diogel i filoedd o’r bobl leol sydd â’r angen mwyaf. Gadewch i mi ddefnyddio’r cyfle hwn i gofnodi fy ngwerthfawrogiad o wasanaeth ymroddedig arweinydd y cyngor, Keith Reynolds, a’i ragflaenydd, y cyn-gynghorydd Harry Andrews. Maent hwy a’u cydweithwyr Llafur ledled Cymru wedi gwneud popeth a allant i wella bywydau eu hetholwyr, hyd yn oed wrth i gyllidebau gael eu gwasgu fel nad oes modd eu hadnabod bellach o ganlyniad uniongyrchol i doriadau parhaus i grant bloc Cymru gan San Steffan. Er gwaethaf hyn, mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili wedi gwneud buddsoddiadau mwy nag erioed mewn gwasanaethau llyfrgell modern, gan ateb y galw gan ddinasyddion, gyda threth gyngor Llafur Cymru yng Nghymru yn dal i fod yn is nag o dan y Torïaid yn Lloegr—yn wir, yng Nghaerffili 1 y cant yn unig yw’r cynnydd yn y dreth gyngor eleni.

Ym maes addysg, ar draws llywodraeth leol, rydym wedi gweld sut y mae’r bartneriaeth rhwng Llywodraeth Lafur Cymru ac awdurdodau lleol Cymru wedi darparu adeiladau ysgol newydd ar draws Cymru drwy raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, ac nid oes yr un yn fwy godidog nag Ysgol Uwchradd Islwyn. Mae Cymru wedi gweld y canlyniadau TGAU gorau erioed ac rydym wedi cau’r bwlch â Lloegr, gyda’n disgyblion difreintiedig bellach yn dal i fyny â’u cyfoedion. Fel y cyfryw, rwy’n croesawu’n fawr y Papur Gwyn sy’n destun ymgynghoriad tan 11 Ebrill—canlyniad uniongyrchol trafodaethau rhwng Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol a rhanddeiliaid eraill—wedi’i gyd-ddatblygu a’i gydbenderfynu’n adeiladol ar gyfer dyfodol cadarn. Byddwn yn rhybuddio bod yn rhaid i Islwyn roi blaenoriaeth i wella cofrestru pleidleiswyr a’r ganran sy’n pleidleisio mewn etholiadau dros gynnig sy’n bachu’r penawdau i newid systemau pleidleisio ar gyfer etholiadau awdurdodau lleol.

Yn yr un modd, rwy’n falch o’n cyflawniad yng Nghymru mewn perthynas â gwasanaethau ailgylchu—targedau uchelgeisiol a osodwyd gan Lywodraeth Lafur Cymru ar gyfer llywodraeth leol sy’n gwneud gwahaniaeth go iawn. Heddiw yng Nghymru, diolch i lywodraeth leol atebol, rydym yn awr ar y trywydd iawn i fod y wlad sy’n ailgylchu fwyaf yn Ewrop, a gallwn fynd ymlaen ac ymlaen.

Ond mae pobl Cymru am weld eu safon byw yn gwella. Ar 4 Mai, yr unig ffordd i sicrhau llywodraeth leol gref ac effeithiol yw pleidleisio dros Lafur Cymru.

Mae datblygu ar sail cryfder yn ymwneud â helpu pobl—[Torri ar draws.]

Ni allaf glywed Mark Isherwood, yn bennaf am fod ei gyd-Aelodau Cynulliad yn ei grŵp ei hun yn gweiddi cymaint. Mark Isherwood.

Diolch, Llywydd. Mae datblygu sy’n seiliedig ar gryfder yn ymwneud â helpu pobl a chymunedau i nodi’r cryfderau sydd ganddynt eisoes er mwyn mynd i’r afael â’r problemau sylfaenol sy’n eu rhwystro rhag cyrraedd eu potensial. Gan gymhwyso’r dull hwn, mae’r chwyldroadwyr cydgynhyrchu yn Rhwydwaith Cydgynhyrchu Cymru yn mabwysiadu arferion gorau rhyngwladol, gan weithio tuag at ymagwedd sy’n galluogi pobl a gweithwyr proffesiynol i rannu grym a gweithio gyda’i gilydd mewn perthynas gyfartal i sicrhau bod gwasanaethau cyhoeddus yn fwy effeithiol a pherthnasol. Mae hyn yn ymwneud â datgloi cryfderau cymunedol i adeiladu cymunedau cryfach ar gyfer y dyfodol.

Yn anffodus, fodd bynnag, mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi bod yn amharod i weithredu agenda hawliau cymunedol Deddf Lleoliaeth 2011, a fyddai’n helpu i ymgysylltu â’r gymuned a darparu gwasanaethau’n fwy effeithlon ac effeithiol. Ar y cyfan, cafwyd ymagwedd o’r brig i lawr tuag at ymgysylltu â’r gymuned yng Nghymru, gydag adnoddau a chanllawiau i awdurdodau lleol yn cael eu cynhyrchu gan y Llywodraeth ganolog. Ar ben hynny, mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi dogfen ganolog, ‘Egwyddorion ar gyfer gweithio gyda chymunedau’, sy’n cynnwys cyfranogiad cymunedau, defnyddwyr gwasanaeth a sefydliadau yn y broses o ddiffinio problemau cymunedol a dylunio a chyflwyno dulliau newydd, ond heb unrhyw bwerau ar lawr gwlad i gymunedau.

Er bod rhai pwerau ymyrryd lleol yng Nghymru, nid oes rhaid i awdurdodau lleol gyflawni trosglwyddiadau asedau cymunedol ar hyn o bryd ac nid oes cofrestri i ddangos pa asedau awdurdodau lleol sydd o dan fygythiad, yn wahanol i’r hyn a geir dros y ffin. Ar ben hynny, dangosai canlyniadau ymgynghoriad Llywodraeth Cymru ar ddiogelu asedau cymunedol yn 2015 fod 78 y cant o’r ymatebwyr yn croesawu pŵer i gychwyn trosglwyddo asedau gan gyrff sector cyhoeddus, gan gefnogi i bob pwrpas hawl y gymuned i wneud cais, sydd ar goll yng Nghymru.

Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi arian i gynllun peilot Cymdeithas Mudiadau Gwirfoddol Gwent ar gyfer swyddog trosglwyddo asedau cymunedol—da—i helpu grwpiau yng Ngwent i wneud ceisiadau am asedau cymunedol—gwych—ond nid yw’n glir eto a yw wedi bod yn llwyddiant. Dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol ym mis Tachwedd 2016 fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant wedi bod yn cymryd rhan mewn trafodaethau â’r Ymgyrch dros Gwrw Go Iawn ynglŷn â dyfodol tafarndai Cymru. Mae hynny’n swnio’n ddiddorol iawn; rwy’n meddwl y byddwn innau wedi mwynhau’r trafodaethau hynny hefyd. Fodd bynnag, rydym eto i weld canlyniadau’r trafodaethau. Y llynedd, dywedodd Cyngor Gwirfoddol Lleol Sir y Fflint wrthyf y byddai toriadau Llywodraeth Cymru i gynghorau gwirfoddol lleol yn dinistrio eu gallu i gefnogi mwy o wasanaethau ataliol a chosteffeithiol dan arweiniad defnyddwyr. Mewn geiriau eraill, drwy wario arian yn fwy craff, gallem ddiogelu’r gwasanaethau hyn drwy weithio’n wahanol. A dywedodd Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru fod angen i Lywodraeth Cymru a’r sector adfywio mecanweithiau ymgysylltu presennol, a datblygu, hyrwyddo a monitro rhaglen ar gyfer gweithredu yn seiliedig ar gydgynhyrchu a thir cyffredin, gydag awdurdodau lleol, byrddau iechyd a’r trydydd sector yn gweithio’n llawer mwy dychmygus er mwyn datblygu gwasanaethau gwell yn nes at bobl, yn fwy ymatebol i anghenion ac yn ychwanegu gwerth drwy bwyso ar adnoddau cymunedol.

Mae Oxfam Cymru wedi galw’n benodol ar Lywodraeth Cymru i ymgorffori’r dull bywoliaeth gynaliadwy ym mhob polisi a gwasanaeth a ddarparir yng Nghymru, gan helpu pobl i adnabod eu cryfderau eu hunain, er mwyn mynd i’r afael â phroblemau sylfaenol sy’n eu hatal hwy a’u cymunedau rhag cyrraedd eu potensial.

Bum mlynedd yn ôl, gwrthododd y Gweinidog presennol adroddiad Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, ‘Cymunedau yn Gyntaf: Ffordd Ymlaen’, a ganfu y dylai cyfranogiad y gymuned yn y broses o gydgynllunio a chyd-ddarparu gwasanaethau lleol fod yn ganolog i unrhyw raglen arweiniol olynol ar drechu tlodi. Bum mlynedd yn ddiweddarach, ar ôl gwario £0.5 biliwn ar raglen Cymunedau yn Gyntaf, mae’r un Gweinidog bellach wedi dweud ei fod yn diddymu’r rhaglen yn raddol, ar ôl methu gostwng prif gyfraddau tlodi neu gynyddu ffyniant cymharol yng Nghymru. Fel y dywed Sefydliad Bevan, os yw pobl yn teimlo bod polisïau’n cael eu gosod arnynt, ni fydd y polisïau hynny’n gweithio, a dylid cynhyrchu rhaglen newydd gyda chymunedau, nid ei chyfarwyddo o’r brig i lawr.

Gadewch inni edrych ar gydgynhyrchu ardal leol yn Derby—sy’n cefnogi trigolion a chymunedau, gan ysgogi cydweithredu rhwng pobl, teuluoedd, cymunedau a sefydliadau lleol i adeiladu rhywbeth mwy o faint a mwy cynaliadwy, ac adeiladu ar yr un model llwyddiannus ag sydd ar waith yn Awstralia. Mae gwerthusiad annibynnol gan Brifysgol Derby, a oedd yn gweithio gyda 50 o bobl yn unig, wedi canfod arbedion o £800,000 i’r economi iechyd a gofal cymdeithasol, ac wedi gweld bod cyflwyno cydlynwyr ardal lleol wedi meithrin perthynas rhwng pobl, wedi sefydlu ymddiriedaeth, wedi gweithio gyda chryfderau a dyheadau pobl ac adeiladu cysylltiadau gydag aelodau teuluol a dinasyddion eraill i greu atebion ar gyfer y cymunedau hynny. Argyhoeddodd hyn yr awdurdod lleol a’r GIG yno i fuddsoddi ac ehangu i bob un o’r 17 ward cyngor. Pe bai Llywodraeth Cymru ond yn gwrando. Gallent ddefnyddio cyllid yn well, gwella bywydau, a helpu gwasanaethau cyhoeddus, felly, i arbed arian. Felly, fy nghwestiwn i holl Aelodau’r Cynulliad yw: a wnewch chi ymuno â’r chwyldro, camu i fyny a chydgynhyrchu’r Gymru rydym ei heisiau?

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, Mark Drakeford.

Wel, diolch yn fawr, Llywydd, a diolch i bob Aelod sydd wedi cyfrannu at y ddadl y prynhawn yma.

As we move towards local government elections on 4 May and our Easter recess, in an ecumenical spirit of inclusivity, the Government will support the motion this afternoon.

Of course, political parties here will have sharply different ideas to put before the electorate, but our shared understanding of the significance of local councils as providers of key services, key players in creating local economies and essential links in the democratic chain, is not a bad place to start. Having said that, Llywydd, I have looked several times this afternoon at the motion, trying to find a reference in it to a funding formula, let alone a call in it for the funding formula to be reformed, to move funding away from areas represented by many of the movers’ colleagues.

So, let me just be clear. Successive Welsh Governments, including this Government, have acted to protect local authorities and their services here in Wales from the cuts imposed upon us and from the treatment that has been provided to local authorities across our border in England. The funding formula we use in Wales is an objective formula. It is driven primarily by numbers of people who live in an area, the number of pupils in schools, and by expert advice in relation to the costs of meeting deprivation, rurality and particular services. It is why Labour leaders on the finance sub-group voted this year to implement changes to the social services formula, which has moved money out of urban areas and into rural areas in Wales, because they recognise that if you rely on objective advice, you have to take that advice whether it happens to advantage your own area or not. In that way, we have a formula that, year in and year out, we review, we revise and it stands up to scrutiny.

For this Welsh Government, Llywydd, local authorities are there to support individuals, families and communities when they need help, but also to deliver services that make it possible for people to live their own lives in the way that they would wish to live them—families who look to schools to provide the best start in life for children, the safe collection and disposal of waste, the maintenance of pavements and roads and the provision of services to elderly people in their own homes in some of the most vulnerable circumstances in our communities. Local authorities across Wales sustain hundreds of services through thousands of organisations, to millions of Welsh people by the investment of billions of pounds. The motion is absolutely right to begin by recognising their significance.

Despite very real challenges, local government in Wales has been improving and it has been improving even in a period of very real austerity. But real challenges remain in and for local government. There is more to be done in achieving greater consistency and excellence while, at the same time, we know that there is going to be less money for public services. Reform is essential if local authorities are to be financially resilient and able to maintain and improve the quality of services during this extraordinary period of retrenchment. And while reform of the way we do things is a necessity, at the heart of the White Paper published on 31 January is a new relationship between the citizen and the local services, in which those who use those services are treated as equal partners in the business of improvement.

Of course, Llywydd, I didn’t agree with everything that Paul Davies had to suggest, but he will know that I did spend a whole afternoon out with front-line workers running the Raglan project, and a very good afternoon it was, seeing an innovative project shifting power to those front-line workers in genuinely trust-based relationships with their users. The public participation strategies, which the White Paper proposes, are designed to be a dialogue in which strengths and assets are identified, and collective action taken to solve common problems. As the second part of the motion puts it: a strong local government sharing power and responsibility with its local population. And local government does depend crucially on the calibre of the people who are elected to represent others. Suzy Davies pointed to the need to continue to drive up the calibre of people who come into local government, to make that job worth while for them to do, to make sure that they discharge those responsibilities in a way that matches the obligations that have been put on them. The detail of the White Paper makes it clear that creating a strong local government depends upon active, engaged and accessible local councillors, and strengthens both the significance of the local representatives, and the obligations placed upon them.

Llywydd, could I for a moment pick up a point that Rhianon Passmore made, where she paid tribute to Keith Reynolds, the retiring leader of Caerphilly County Borough Council? Right across Wales there are leaders from different political parties who have decided that they will not seek leadership of their councils after the election, and I want to pay tribute to them all. To be a leader of a council at any time, but particularly at this time, takes political courage and it takes personal resilience and resolve, and right form the very far north-west to the very south-east corner of Wales we have people who have discharged those responsibilities, who have provided a service to their local communities, who won’t be there after 4 May, and I don’t think it’s a bad idea for us today to recognise the contribution that they have made. [Assembly Members: ‘Hear, hear.’]

Llywydd, let me say something now about the third aspect of today’s motion. The Government recognises the role of small businesses and business support, to make it available to entrepreneurs, micro, small and medium-sized businesses across Wales, and we do so through our Business Wales service. Conservative-controlled Monmouthshire, independent-led Powys, and Plaid Cymru-controlled Ceredigion all use Business Wales as their full service, while Labour-controlled Neath Port Talbot are working with Business Wales to provide a collaborative response to the Tata supply chain. I recognised in the last debate that there is variation in procurement performance across different local authorities, but it’s been heartening this afternoon to hear a range of real, live examples where local authorities are using the powers and the resources that they have to engage with local businesses to create the economies of the future. Sian Gwenllian provided a direct example of successful action in the north-west of Wales; Dawn Bowden told us that Merthyr is the growth capital of Wales; and Darren Millar set out the early signs of renaissance in Colwyn Bay—all places where local authorities are aligned with their local populations to bring about improvement.

Llywydd, we don’t underestimate the steps that need to be taken so that local authorities right across Wales are able to go on providing services, working with local populations, working with local businesses, to create the services that we need. But as we go into the election, I’m sure that we will wish all those people who have put themselves forward for election a successful engagement in the democratic process so that we have vibrant, vital, successful local authorities able to go on doing those very important jobs here in Wales.

Galwaf ar Nick Ramsay i ymateb i’r ddadl.

Diolch i chi, Llywydd. A diolch i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl y prynhawn yma. Mae’n ffaith fod awdurdodau lleol ledled Cymru yn amlwg o dan bwysau cynyddol flwyddyn ar ôl blwyddyn. Rydym yn gwybod hynny, maent hwy’n gwybod hynny, nid oes modd ei wadu, beth bynnag yw eich barn am y rhesymau drosto. Fel y dywedodd Paul Davies wrth agor, mae angen arloesedd mewn llywodraeth leol, ac mae angen gweithredu ac nid geiriau’n unig. Mae arnom angen dull o weithredu o’r gwaelod i fyny sy’n ymgysylltu go iawn â chymunedau lleol. Fel y mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi dweud, bydd costau rhedeg cynghorau yn cynyddu £750 miliwn erbyn 2019-20. Felly, nid yw’n eithriadol o ddyrys. Mae angen i ni wneud pethau’n wahanol, mae angen arloesi ac mae angen i ni ddysgu o arferion gorau.

Mae fy nghyngor hun yn Sir Fynwy, a grybwyllwyd gan nifer o siaradwyr, ac a arweinir gan Peter Fox, wedi creu argraff yn y maes hwn—[Torri ar draws.] OBE, yn wir. Mewn sawl ffordd, mae Sir Fynwy wedi cael ei gorfodi i arloesi, ond mae wedi gweithio. Mae’n gwneud mwy gyda llai nag erioed o’r blaen, ac mae ffrwyth hynny yno i bawb ei weld. Mae Sir Fynwy wedi cyflawni hyn drwy gydweithio’n agos â busnesau, drwy gael wythnosau arloesol fel Wythnos Back2Business, i adeiladu cysylltiadau cryf gyda busnesau lleol a chwmnïau lleol, fel bod y cwmnïau hynny’n gwybod ble i ddod o hyd i gymorth pan fyddant fwyaf o’i angen.

Yn wir, siaradodd Dawn Bowden, mewn araith angerddol, am yr angen i ddatblygu cysylltiadau cryf rhwng cynghorau a busnesau. Fe sonioch am yr angen i’r economi leol fod yn ddigon cynhyrchiol i ddarparu’r cyllid ar gyfer yr economi leol, i’r cyngor gael yr arian i’w wario ar wasanaethau. Ac oes, mae llawer o awdurdodau yng Nghymru yn ddibynnol ar arian o’r canol—byddech yn disgwyl hynny mewn gwlad fel Cymru, gyda’r math o hanes sydd gennym—ond nid yw hynny’n dweud na ddylem geisio adeiladu sylfaen economaidd yr ardaloedd hyn er mwyn sicrhau, dros amser, gobeithio, y gallant ddod yn fwy hunangynhaliol, yn fwy annibynnol, yn fwy hyderus a chael mwy o arian i’w roi’n ôl i mewn i’r economïau lleol hynny. Bydd hynny’n gwella nid yn unig economïau’r ardaloedd hynny, ond hunan-barch yr ardaloedd hynny hefyd ac wrth symud tua’r dyfodol, y ffordd y maent yn edrych tuag allan ar weddill y byd.

Soniais am gyfraniad Dawn Bowden, os caf fi droi at rai o’r cyfraniadau eraill y mae siaradwyr wedi’u gwneud, a Suzy Davies, fe siaradoch yn helaeth am fod yn agored a thryloyw. Fe ddywedoch fod llawer o ymddieithrio rhag awdurdodau lleol, ac rydych yn hollol iawn i ofyn pam. Llywodraeth leol yw’r lefel fwyaf hygyrch o lywodraeth mewn gwirionedd, neu fe ddylai fod, gan mai hi sydd agosaf at bobl, ond yn rhy aml, mae ein hetholwyr yn ei chael yn haws dod atom ni yn y Siambr hon, neu i fynd i San Steffan—pa lefel bynnag y bo. Nid ydynt yn mynd yn awtomatig at eu hawdurdod lleol. Yn aml, mae’n deillio o sinigiaeth a grëwyd oherwydd y diffyg gweithredu a welsant yn y gorffennol wrth ddod â materion i sylw eu hawdurdodau lleol.

Felly, rwy’n meddwl bod angen i ni weld ysbryd newydd yn ein hawdurdodau lleol. Mae gennym yr etholiadau lleol ar y ffordd lle y gallwn gael cynghorwyr lleol sydd o ddifrif ynglŷn â gwarchod buddiannau eu hetholwyr. Efallai fod yn rhaid iddynt fod yn onest gyda hwy weithiau a dweud nad yw pethau’n bosibl—mae hynny’n rhan o fod mewn bywyd democrataidd—ond mae honno’n drafodaeth sy’n rhaid ei chael er mwyn ennyn yr hyder yr ydym am ei weld.

Roedd Darren Millar yn iawn i ddychwelyd at fater blinderus y fformiwla ariannu llywodraeth leol. Rwy’n derbyn sylw Ysgrifennydd y Cabinet nad oedd yn ganolog i’r cynnig, ond os ceisiwch edrych ar y mater hwn ar wahân i’r fformiwla ariannu, bydd popeth arall yn disgyn, oherwydd heb y cyllid hwnnw, heb y tegwch hwnnw, heb yr olwg newydd honno ar y fformiwla ariannu, rwy’n credu, yn y blynyddoedd i ddod, ein bod yn mynd i’w chael yn anodd iawn cynnal gwasanaethau cyhoeddus ar y lefel leol y byddem yn hoffi ei gweld. Gwn yn iawn o fy amser fel cynghorydd sir fod y fformiwla ariannu llywodraeth leol yn fwystfil cymhleth iawn. Nid ydych yn mynd i newid y fformiwla ar chwarae bach. Mewn gwirionedd, i’r rhai sy’n deall y fformiwla, mae’n amrywiaeth o fformiwlâu gyda’r holl gysylltiadau sydd wedi datblygu dros amser. Ond nid yw hynny’n dweud na ddylem geisio, na ddylem ddechrau ar y broses o’i gwneud yn decach.

Rwy’n edrych draw ar Blaid Lafur Cymru, y blaid sydd wedi datgan dros gymaint o flynyddoedd mai hi yw plaid tegwch, y blaid ar gyfer Cymru a phlaid lleoliaeth yng Nghymru. Wel, gadewch i mi ddweud wrthych, nid yw’r fformiwla ariannu hon yn deg. Felly, os nad yw’n deg, awgrymaf eich bod yn mynd yn ôl i’r cychwyn, yn rhoi’r egwyddorion ar eich gair a’n bod yn edrych ar ddatblygu system newydd wrth inni symud ymlaen.

Os caf droi at Rhianon Passmore—ni wnaethoch adael i mi ymyrryd, sy’n ddoeth mae’n siŵr. I fod yn deg, Rhianon, nid oeddech lawn mor bleidiol ag y buoch mewn rhai areithiau. Gwnaethoch rai pwyntiau da iawn, mewn gwirionedd, ond fe aethoch â ni’n ôl i gyfnod caledi, sydd mor gyffredin mewn dadleuon yn y Siambr hon, a byddwn yn eich atgoffa—ni wnaethoch adael i mi wneud ar y pryd—fod y cyfnod hwnnw o galedi wedi dilyn y cyfnod o wariant afradlon a benthyca afradlon a dyled gynyddol nad yw’r Blaid Lafur yn awr yn dymuno i ni eu hatgoffa yn ei gylch. A wyddoch chi beth? Pe bai Rhianon Passmore ac efallai Mark Drakeford wedi bod yn rhedeg Llywodraeth y DU yn ôl yn y 2000au cynnar, efallai na fyddem yn y llanast hwn. Yn anffodus, nid oeddech, Rhianon. Byddwn wedi eich cefnogi yn ôl pob tebyg. Felly, rydym yn y sefyllfa rydym ynddi, ac mae’n rhaid i ni symud ymlaen. Fe gymeraf ymyriad.

Faint o gynnydd a fu yn y ddyled gyhoeddus o dan y Ceidwadwyr?

Llawer llai na phan aeth i fyny o dan y Blaid Lafur. Mae’n cymryd amser hir i droi tancer enfawr yn ei gylch. Rydym wedi dechrau o leiaf. Yn anffodus, ni wnaeth eich plaid yn San Steffan hynny.

Rwy’n sylweddoli nad oes gennyf amser ar ôl, Llywydd, felly i gloi’r ddadl amhleidiol a diduedd hon—neu o leiaf fe ddechreuodd felly—rwy’n hapus i ymuno â chi, Mark Isherwood, yn eich chwyldro ac ar eich taith i edrych ar gydgynhyrchu a thafarndai Cymru. Mae’n swnio’n llawer o hwyl. Felly, gyda’n gilydd gallwn ymchwilio ffyrdd o hybu economïau lleol. Yn y pen draw, roedd gan bawb yn y Siambr hon rywbeth da i’w ddweud yn y ddadl hon. Gadewch i ni ganolbwyntio ar y cadarnhaol. Rydym i gyd yn awyddus i gyrraedd yr un sefyllfa. [Torri ar draws.] Ie, Alun Davies, gadewch i ni ganolbwyntio ar y cadarnhaol. Rydym i gyd yn awyddus i gyrraedd yr un man yn y pen draw: rydym eisiau gwasanaethau cyhoeddus sy’n cyflawni’n briodol ar gyfer pobl yn eu hardaloedd lleol. Gadewch i ni weithio gyda’n gilydd lle y bo modd i geisio datblygu system well yn ariannol, yn economaidd ac yn wir, yn ddemocrataidd yn lleol. Gall y dyfodol fod yn ddisglair, os estynnwn amdano, gadewch i ni ddechrau yn awr.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais, felly, tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.