<p>Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau</p>

1. 1. Cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol – Senedd Cymru am 1:40 pm ar 3 Mai 2017.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Ann Jones Ann Jones Labour 1:40, 3 Mai 2017

(Cyfieithwyd)

Symudwn yn awr at gwestiynau gan y llefarwyr, a llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Janet Finch-Saunders, sydd gyntaf y prynhawn yma.

Photo of Janet Finch-Saunders Janet Finch-Saunders Conservative

(Cyfieithwyd)

Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i fy nghyd-Aelod, Mark Reckless, mewn gwirionedd—[Torri ar draws.] Roeddwn yn tybio y byddai hynny’n codi gwên—am godi mater seddi un ymgeisydd, oherwydd, mewn gwirionedd, wrth i’r pleidleiswyr fynd i bleidleisio yfory, mae’n fater eithaf difrifol pan ystyriwch na fydd 92 cynghorydd, a etholwyd eisoes, yn wynebu unrhyw gystadleuaeth o gwbl. Mae wyth y cant o seddi awdurdodau lleol Cymru yn seddi diwrthwynebiad. Yng Ngwynedd, mae’r ffigur hwnnw’n 30 y cant, gydag 21 o’r 74 sedd yn amddifadu etholwyr o bleidlais. Wrth gwrs, mae sedd ym Machynlleth ym Mhowys wedi bod yn ddiwrthwynebiad ers 37 mlynedd.

Nawr, rwy’n sylweddoli fod gan yr holl bleidiau gwleidyddol eu rhan eu hunain i’w chwarae, ond fel Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol, a ydych chi, fel minnau, yn cymeradwyo sylwadau’r Athro Roger Scully fod hyn yn gwneud democratiaeth yn destun sbort? Sut rydych yn bwriadu mynd i’r afael â hyn dros weddill tymor y Cynulliad a chaniatáu i’n hetholwyr gymryd rhan lawn yn y broses ddemocrataidd?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 1:42, 3 Mai 2017

(Cyfieithwyd)

Wel, Dirprwy Lywydd, dechreuais fy ateb i gwestiwn Mark Reckless drwy fynegi fy siom ynglŷn ag unrhyw etholiad democrataidd sydd heb gystadleuaeth ac nad yw’n cynnig dewis i’r etholwyr. Ceir pethau y gall Llywodraethau eu gwneud i sicrhau bod etholiadau’n fwy deniadol, i roi cyfle i bobl a allai fod yn barod i sefyll, drwy ein prosiect amrywiaeth mewn democratiaeth, ac yn y blaen, ond yn y pen draw, Dirprwy Lywydd, pleidiau gwleidyddol sy’n cyflwyno pobl i sefyll mewn etholiad. Bydd ei phlaid ei hun yn cynnig llai na hanner nifer yr ymgeiswyr sydd eu hangen i lenwi nifer y cynghorwyr sydd eu hangen ar y prif awdurdodau yng Nghymru. Felly, mae gan bob plaid wleidyddol yng Nghymru gyfrifoldeb i geisio recriwtio pobl sy’n barod i wneud y swyddi anodd hyn, i’w gwneud yn ddeniadol i bobl. Mae gan y Llywodraeth ran i’w chwarae, ond un rhan o’r jig-so yn unig yw’r Llywodraeth, ac mewn gwirionedd, credaf fod y pleidiau gwleidyddol eu hunain yn chwarae rhan fwy pwerus.

Photo of Janet Finch-Saunders Janet Finch-Saunders Conservative 1:43, 3 Mai 2017

(Cyfieithwyd)

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet, ac wrth gwrs, dylwn sôn hefyd am nifer y seddi cyngor cymuned sy’n ddiwrthwynebiad, sy’n cyrraedd y cannoedd.

Ysgrifennydd y Cabinet, dros y misoedd diwethaf a chyn yr etholiadau llywodraeth leol, mae pleidiau gwleidyddol o bob lliw—ac fel y dywedodd fy nghyd-Aelod draw fan acw, ac eithrio’r ymgeiswyr annibynnol—wedi bod yn amlinellu’r addewidion maniffesto y gall eu hetholwyr eu dwyn i gyfrif yn eu cylch yn y dyfodol. Mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn falch iawn o’r maniffesto y maent yn ei arddel a’r addewidion ynddo, ond pam fod plaid y Llywodraeth genedlaethol yma yng Nghymru, sy’n gyfrifol am lywodraeth leol yng Nghymru, wedi methu cynhyrchu maniffesto cenedlaethol ar gyfer yr etholiadau llywodraeth leol?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour

(Cyfieithwyd)

Mae’r Blaid Lafur yn ymladd etholiadau lleol gyda maniffestos ledled Cymru, ac yn esbonio i’r etholaethau lleol beth yn union y byddai awdurdod a reolir gan Lafur yn ei gynnig iddynt. Maent yn gwneud hynny yn erbyn cefndir Papur Gwyn lle y mae’r Llywodraeth hon wedi amlinellu ein polisïau cenedlaethol ar gyfer awdurdodau lleol yn y dyfodol.

Cytunaf â’r hyn y mae’r Aelod yn ei ddweud—fod pob plaid yn gwneud cyfraniad pwysig iawn i ddemocratiaeth pan fyddant yn rhoi argymhellion gerbron yr etholwyr ac yn caniatáu i’r bobl hynny benderfynu drostynt eu hunain rhwng y gwahanol brosbectysau sydd o’u blaenau, a chredaf y gwnawn yn dda i adael i bobl wneud y penderfyniadau hynny pan fyddant yn mynd i’r blwch pleidleisio yfory.

Photo of Janet Finch-Saunders Janet Finch-Saunders Conservative 1:44, 3 Mai 2017

(Cyfieithwyd)

Ac yn olaf, Ysgrifennydd y Cabinet, ledled Cymru, mae awdurdodau lleol wedi ymgymryd â chynlluniau menter cyllid preifat sydd â gwerth cyfalaf o £308 miliwn ond â chyfanswm cost gyffredinol o dros £1.5 biliwn. Bydd cynllun rheoli gwastraff gwerth £53 miliwn yn Wrecsam yn costio £450 miliwn i’r trethdalwyr, bydd canolfan ddysgu gydol oes gwerth £28 miliwn yn Rhondda Cynon Taf yn costio dros £112 miliwn, a bydd y prosiect ysgolion gwerth £40 miliwn yng Nghonwy yn costio dros £175 miliwn i fy nhrethdalwyr, cost y bydd y weinyddiaeth newydd yn ei hetifeddu’n gyndyn oddi wrth y cyngor blaenorol a reolid gan Blaid Cymru a’r Blaid Lafur. Wrth i ni gychwyn tymor bwrdeistrefol newydd i lywodraeth leol, beth fyddwch chi’n ei wneud i sicrhau nad yw awdurdodau lleol yn mynd dros ben llestri wrth ymgymryd â chynlluniau menter cyllid preifat costus, sydd nid yn unig yn gosod baich dyled ar weinyddiaethau’r dyfodol, ond i raddau mwy, ar ein teuluoedd gweithgar sy’n talu trethi?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 1:45, 3 Mai 2017

(Cyfieithwyd)

Dirprwy Lywydd, byddai’n anodd i unrhyw wrandäwr gasglu o hynny heb eglurhad mai plaid yr Aelod a fu’n gyfrifol am gyflwyno cynlluniau menter cyllid preifat a’u cyflwyno’n frwdfrydig i awdurdodau lleol er mwyn eu perswadio i’w defnyddio. Mae gan rai awdurdodau lleol Ceidwadol yng Nghymru gynlluniau menter cyllid preifat hefyd. Mae’r Llywodraeth hon, yn enwedig o dan arweiniad fy rhagflaenydd, Jane Hutt, wedi darparu cymorth refeniw i awdurdodau lleol i’w cefnogi gyda benthyca confensiynol er mwyn eu cynorthwyo gyda’u rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain ac er mwyn eu helpu gyda rhai o’u cyfrifoldebau ym maes tai. Byddwn yn gwneud mwy yn ystod tymor y Cynulliad hwn ym maes rheoli perygl llifogydd, ac yn y ffordd honno, byddwn yn cynorthwyo awdurdodau lleol i fenthyca’n gyfrifol, i ddefnyddio’r pwerau sydd ar gael iddynt, ac i wneud gwaith pwysig iawn ar ran eu cymunedau lleol.

Photo of Ann Jones Ann Jones Labour 1:46, 3 Mai 2017

(Cyfieithwyd)

Llefarydd Plaid Cymru, Sian Gwenllian.

Photo of Siân Gwenllian Siân Gwenllian Plaid Cymru

Diolch. Ddoe, yn ystod amser cwestiynau’r Prif Weinidog, fe bwysodd Steffan Lewis am ddiweddariad am gomisiwn gwaith teg y Prif Weinidog, ac fe ofynnodd arweinydd Plaid Cymru am arwydd o gefnogaeth i’r egwyddor o ddileu cytundebau dim oriau yn y sector cyhoeddus yng Nghymru. Rwyf i am ddilyn y mater ymhellach efo chi heddiw yma. A ydych chi’n cytuno efo fi, ac efo arweinwyr eich plaid chi yn Lloegr, nad oes lle i gytundebau dim oriau mewn arferion cyflogaeth cyhoeddus cyfoes?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 1:47, 3 Mai 2017

(Cyfieithwyd)

Wel, Dirprwy Lywydd, mae’r llywodraeth hon wedi rhoi cyfres o gamau gweithredu ar waith o fewn y gyfraith fel y mae ar hyn o bryd i fynd i’r afael â chamfanteisio contractau dim oriau, ond mae’n rhaid i ni wneud hynny o fewn y pwerau sydd ar gael i ni, ac o fewn cymhwysedd y Cynulliad Cenedlaethol hwn. Pan fydd Llywodraeth Lafur yn cael ei hethol ym mis Mehefin eleni, byddwn yn gallu gwneud mwy. Edrychaf ymlaen yn fawr iawn at hynny.

Photo of Siân Gwenllian Siân Gwenllian Plaid Cymru

Mi rydych chi wedi cyfeirio heddiw, ac mi gyfeiriodd y Prif Weinidog ddoe, at yr ‘issues’ yma sydd yng Nghymru ynglŷn â dileu contractau dim oriau, ac rydych chi wedi dadlau yn y gorffennol y byddai cynnwys gwelliannau i ddileu contractau dim oriau yn y Bil gwasanaethau cymdeithasol wedi gallu tanseilio’r Bil gan ei wneud o’n agored i her yn yr Uchel Lys.

Ond, mi fyddai hi wedi bod yn bosib i chi gyflwyno Bil ar wahân, yn benodol am gytundebau dim oriau o fewn y sector gofal—mae gwasanaethau cyhoeddus wedi’u datganoli—ond, yn hytrach, rydych chi wedi pleidleisio yn erbyn dileu cytundebau dim oriau ar salw achlysur. Pam nad ydych chi wedi chwilio am ffyrdd a fyddai yn eich galluogi chi i ddileu cytundebau dim oriau ym maes gofal, gan roi parch i’r gweithwyr hollbwysig yma?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 1:48, 3 Mai 2017

(Cyfieithwyd)

Wel, Dirprwy Lywydd, yn y Cynulliad blaenorol, nid oedd y Llywodraeth yn barod i weld Bil cyfan yn cael ei beryglu yn sgil gwelliannau a gyflwynai’r gwrthbleidiau ar y mater hwn yn unswydd er mwyn tynnu sylw, ac mae’n gwbl anghywir—yn gwbl anghywir—i ddweud nad oes unrhyw gamau pellach wedi cael eu cymryd. Mae’r Bil Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol a hebryngais drwy’r Cynulliad Cenedlaethol yn darparu pwerau penodol i Weinidogion Cymru ymateb i’r defnydd o gontractau dim oriau ym maes gofal cymdeithasol, a gwn fod fy nghyd-Aelod Rebecca Evans yn llawn fwriadu cyflwyno argymhellion cyn bo hir.

Photo of Siân Gwenllian Siân Gwenllian Plaid Cymru 1:49, 3 Mai 2017

Mae’n ymddangos i mi fod yna fwlch anferth rhwng yr hyn y mae Llafur yn ei ddweud a’r hyn y mae Llafur yn ei wneud. Mae yna fwlch rhwng llywodraeth Lafur Caerdydd ac arweinwyr Llafur yn Lloegr, a hefyd bwlch rhwng yr hyn y mae Gweinidogion ym Mae Caerdydd yn ei ddweud a beth y mae cynghorau Llafur ar lawr gwlad yn ei wneud. Rwy’n sôn yn benodol yn fan hyn am gynlluniau i annog pobl i siopa ar y stryd fawr a’r arian sydd wedi’i glustnodi i gynghorau sir i gefnogi mentrau parcio—£3 miliwn i gyd—yn sgil cytundeb rhwng Plaid Cymru a chithau. Yn anffodus, mae cyngor Nedd Port Talbot yn dewis defnyddio’r £133,000 a oedd i fod i helpu’r stryd fawr i ‘offset-io’ gorwariant ar barcio, yn erbyn y cyfarwyddyd penodol a roddwyd gan eich Llywodraeth chi. A ydych chi’n cytuno fod hyn yn mynd yn hollol groes i’w bwriad ac yn ddefnydd cwbl aneffeithiol o’r pot penodol hwn o arian?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 1:50, 3 Mai 2017

(Cyfieithwyd)

Dirprwy Lywydd, byddwn yn cadw llygad barcud ar y ffordd y mae’r arian a ddarparwyd at y diben hwn ac ar sail treialu arbrofol o’r fath—y ffordd y mae’n cael ei ddefnyddio ledled Cymru. Rwy’n fodlon â’r ffaith y bydd gwahanol awdurdodau lleol yn dewis defnyddio’r arian mewn ffyrdd gwahanol, ond rwy’n dweud yn glir iawn wrthynt fy mod yn disgwyl i bob awdurdod lleol ddefnyddio’r arian mewn ffordd sydd â chysylltiad uniongyrchol â’r diben y cafodd ei ddarparu ar ei gyfer. Byddwn yn mynd ar drywydd y mater hwnnw gyda’r holl awdurdodau lleol yng Nghymru dros y 12 mis nesaf.

Photo of Ann Jones Ann Jones Labour 1:51, 3 Mai 2017

(Cyfieithwyd)

A llefarydd UKIP, Gareth Bennett.

Photo of Gareth Bennett Gareth Bennett UKIP

(Cyfieithwyd)

Diolch, Dirprwy Lywydd. Weinidog, mae rhai o’ch diwygiadau arfaethedig i lywodraeth leol yn galonogol iawn. Ymddengys eich bod yn awyddus i gael mwy o dryloywder, ac efallai hefyd eich bod yn derbyn y syniad fod angen mwy o amrywiaeth barn weithiau. Nid yw trigolion lleol yn cael budd go iawn o gynghorau sy’n cael eu rhedeg fel gwladwriaethau un blaid. A fyddech yn croesawu pe bai cynghorau’n cael gwared ar y system gabinet a dychwelyd at yr hen system bwyllgorau, a oedd yn galluogi aelodau o bob plaid i gymryd rhan yn y gwaith o redeg y cyngor?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour

(Cyfieithwyd)

Wel, Dirprwy Lywydd, mae ein Papur Gwyn yn rhoi’r system bwyllgorau yn ôl ar y bwrdd fel rhywbeth y gall awdurdodau lleol ei ddewis os ydynt yn dymuno gwneud hynny. Mae’n rhan o’r dull bwydlen a amlinellais yn gynharach. Rwy’n fodlon iawn â’r syniad mai’r hyn y byddem yn ceisio ei wneud fel Cynulliad Cenedlaethol yw sicrhau bod dewisiadau ar gael i awdurdodau lleol iddynt allu eu defnyddio. Rwy’n fodlon iawn fod y system bwyllgor—system bwyllgor fodern, ddiwygiedig—ar y rhestr fel un o’r ffyrdd y gall yr awdurdodau lleol sy’n awyddus i wneud hynny eu dewis er mwyn trefnu’r modd y byddant yn gwneud eu gwaith.

Photo of Gareth Bennett Gareth Bennett UKIP 1:52, 3 Mai 2017

(Cyfieithwyd)

Diolch am eich ateb. Mae’r dewis yn swnio fel datblygiad i’w groesawu. Fodd bynnag, tybed a fyddai pleidiau sydd wedi bod yno ers amser hir ac sydd wedi bod yn rhedeg eu cyngor ers peth amser yn barod i gyflwyno newid system o’r fath yn wirfoddol, ond cawn weld. Mae lleoliaeth yn egwyddor sy’n cael ei hyrwyddo o bryd i’w gilydd gan eich Llywodraeth. Mae UKIP hefyd yn cefnogi lleoliaeth. Rydym yn awyddus i ganiatáu i drigolion lleol wneud penderfyniadau ynglŷn â datblygiadau cynllunio mawr yn eu hardaloedd. Mewn geiriau eraill, rydym yn awyddus i gael refferenda lleol sy’n rhwymo mewn cyfraith. A yw hon yn enghraifft o leoliaeth y byddech yn ei ffafrio?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour

(Cyfieithwyd)

Nac ydy. Nid wyf yn credu mewn Llywodraeth drwy refferendwm. Nid wyf yn credu bod iddo hanes o werth. Nid wyf yn credu ei fod yn arwain at benderfyniadau effeithiol, cyfannol. Nid wyf yn credu ei fod yn cyfrannu at wneud penderfyniadau’n gyflym. Nid yw’n rhan o’r Papur Gwyn, ac nid oes gennyf gynlluniau i’w gynnwys ar hyn o bryd.

Photo of Gareth Bennett Gareth Bennett UKIP 1:53, 3 Mai 2017

(Cyfieithwyd)

Iawn, diolch am eich ateb clir iawn. Rydym ni yn UKIP yn bryderus ynglŷn â thargedau ailgylchu eich Llywodraeth. Teimlwn y gallai llai o gasgliadau bagiau du fod yn niweidiol i drigolion. A ydych yn cytuno y dylai gwasanaeth safonol ar gyfer preswylwyr gynnwys casgliadau pob pythefnos fan lleiaf?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour

(Cyfieithwyd)

Wel, Dirprwy Lywydd, mater i’r awdurdodau lleol eu hunain yw penderfynu ar y systemau sy’n gweddu orau i’w hanghenion a’u hamgylchiadau lleol. Ni allwch siarad o blaid manteision lleoliaeth mewn un cwestiwn a gofyn wedyn i mi bennu o’r fan hon yng Nghaerdydd y ffordd y caiff biniau eu casglu mewn gwahanol rannau o Gymru; nid yw honno’n ffordd gyson o ymdrin â llywodraeth leol. Nid wyf ychwaith, gyda llaw, yn credu bod y dystiolaeth yn dangos bod gwahanol batrymau ar gyfer casglu biniau’n cael effaith andwyol ar ailgylchu.

Photo of Ann Jones Ann Jones Labour 1:54, 3 Mai 2017

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr iawn. Symudwn at y cwestiynau ar y papur trefn. Cwestiwn 3—Joyce Watson.