Symudwn ymlaen yn awr at ddadl gan y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig ar ei adroddiad ar ddyfodol polisïau amaethyddol a datblygu gwledig yng Nghymru a galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor i gynnig y cynnig—Mike Hedges.

Cynnig NDM6347 Mike Hedges

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig ar ddyfodol rheoli tir yng Nghymru, a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 26 Mawrth 2017.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy’n enghraifft o ddatganiad Harold Wilson, ‘mae wythnos yn amser hir mewn gwleidyddiaeth’. [Chwerthin.] Mae’n bleser mawr gennyf agor y ddadl heddiw ar yr adroddiad gan y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig ynglŷn â dyfodol rheoli tir yng Nghymru, er fy mod yn teimlo fel rhywun sy’n mynd i fyny i gael y cwpan heb fod wedi chwarae yn y bencampwriaeth. Rwy’n ddiolchgar i bawb a roddodd o’u hamser i gyfrannu at yr ymchwiliad. Hoffwn ddiolch hefyd i Gadeirydd blaenorol y pwyllgor, Mark Reckless, holl aelodau’r pwyllgor, a’r tîm clercio, am eu hymdrechion wrth gyflwyno’r adroddiad hwn.

Ers dros 40 mlynedd, mae’r ffordd y cafodd cynnyrch amaethyddol ei ffermio, ei werthu a’i gefnogi’n ariannol wedi cael ei benderfynu’n bennaf ar lefel Ewropeaidd. Mae’r bleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd yn golygu y bydd Cymru, yn y dyfodol, yn wynebu’r cyfle—neu’r bygythiad—i lunio polisïau yn nes at adref. Felly, sut beth fydd y sector amaethyddol yng Nghymru ymhen pump, 10 neu 20 mlynedd? Mae’r adroddiad hwn yn nodi map ar gyfer goresgyn y rhwystrau uniongyrchol a gweledigaeth uchelgeisiol ar gyfer y dyfodol. 

Mae’r rhan gyntaf o adroddiad y pwyllgor yn ymdrin â’r heriau uniongyrchol sy’n codi o Brexit. Beth fyddai’n gwneud Brexit llwyddiannus ar gyfer y sector amaethyddol a rheolwyr tir yng Nghymru? Nododd y pwyllgor bum elfen allweddol. Yn gyntaf, mynediad at y farchnad sengl: mae’r risgiau o fethu â sicrhau cytundeb masnach gyda’r UE yn ddifrifol. Yn 2015, allforiodd Cymru werth dros £12 biliwn o nwyddau y tu allan i’r DU. Cafodd dros ddwy ran o dair ohono ei werthu i’r UE. Y llynedd, roedd dros 90 y cant o allforion cig Cymru i’r UE—heb gynnwys symud cynnyrch o fewn y Deyrnas Unedig. Mae’r gwerth i economi a swyddi cynhyrchu bwyd yng Nghymru yn rhy fawr i ystyried methu cael mynediad at y farchnad sengl mwyach.

Mae arnom angen sicrwydd gan Lywodraeth y DU y bydd gennym fynediad di-dariff ac yn bwysig, heb gwotâu ar allforion i’n cynhyrchwyr amaethyddol. Nid ydym eisiau’r hyn sydd gan rai gwledydd eraill—ychydig bach ar ddim tariff ac yna, uwchlaw nifer fach iawn, byddwch yn dechrau talu tariff sylweddol, a fydd ond yn gwneud niwed i’r sector amaethyddol yng Nghymru. Ni ellir cyflawni hyn heb i Gymru gael llais cyfartal wrth y bwrdd negodi mewn trafodaethau’n ymwneud â mynediad at y farchnad sengl. Rhaid i’r telerau fod wedi’u cytuno gan y DU, nid cael eu harwain gan San Steffan.

Ysgrifennydd y Cabinet, rydych wedi derbyn mewn egwyddor ein hargymhelliad yn ymwneud â chryfhau marchnadoedd presennol a datblygu marchnadoedd newydd ar y sail eich bod eisoes yn cyflawni ymdrechion masnachol sylweddol i ddatblygu marchnadoedd allforio. Rydym yn wynebu heriau newydd a sylweddol. A allwch egluro beth rydych yn mynd i’w wneud yn wahanol i fynd i’r afael â’r heriau hyn?

Yr ail elfen allweddol yw lefel briodol o gyllid. Rhaid i Lywodraeth y DU ymrwymo i gynnal cyllid i amaethyddiaeth ar lefel y polisi amaethyddol cyffredin ar hyn o bryd ar gyfer y cylch presennol. Ni ddylai cyllid ar gyfer amaethyddiaeth fod yn ddarostyngedig i fformiwla Barnett, oherwydd os ydyw, byddai Cymru, sy’n fwy dibynnol ar amaethyddiaeth, ar ei cholled yn sylweddol yn ariannol. Rydym wedi dadlau y dylai Llywodraeth Cymru yn ei thro ddyrannu’r lefel hon o gyllid ar gyfer amaethyddiaeth, heb unrhyw ostyngiad, tan o leiaf Ebrill 2021, ac rwy’n falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn hyn mewn egwyddor. Byddwn yn ddiolchgar am fwy o fanylion gan Ysgrifennydd y Cabinet ynglŷn â’i hymateb y bydd yn parhau i bwyso am y cytundeb gorau i Gymru o ran cyllid.

Y drydedd elfen fydd fframwaith rheoleiddio sy’n cefnogi’r sector amaethyddol. Bydd gadael yr UE yn golygu bod angen cysylltiadau rhynglywodraethol newydd ar lefel y DU. Yn ganolog i hyn fydd datblygu fframweithiau rheoleiddio cyffredin wedi’u cytuno gan bob un o wledydd cyfansoddol y DU, ac nid wedi’u pennu o’r canol. O fewn fframweithiau o’r fath, mae angen hyblygrwydd inni ddatblygu polisïau sy’n briodol i Gymru. Rhaid i’r fframweithiau rheoleiddio hyn atal cystadleuaeth annheg rhwng cynhyrchwyr mewn gwahanol rannau o’r DU, a rhoi sicrwydd i ddefnyddwyr y bydd safonau uchel yn cael eu cynnal o ran iechyd a lles anifeiliaid. Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn â’r trafodaethau diweddaraf ar lefel weinidogol ar y cynigion ar gyfer cyngor Gweinidogion y DU ac a oes cefnogaeth ai peidio i fecanwaith dyfarnu mewn achosion o anghydfod? A phan ddywedaf ‘mecanwaith dyfarnu’, rwy’n golygu rhywbeth sy’n wahanol i gael eu penderfynu gan yr adran amaethyddiaeth yn San Steffan. Mae angen iddo fod yn annibynnol ac yn deg.

Y bedwaredd elfen yw mynediad at lafur a sgiliau. Bydd ein sectorau amaethyddol a chynhyrchu a phrosesu bwyd yn parhau i fod angen mynediad at ystod lawn o sgiliau pan fydd y DU wedi gadael yr UE. Mae risg ddifrifol i fusnesau Cymru os nad yw anghenion llafur Cymru yn cael eu hadlewyrchu mewn trafodaethau ar adael yr UE. Mae’n gyfle hefyd i feddwl am gynllunio’r gweithlu ar gyfer y sectorau hyn. Mae angen i Lywodraeth Cymru asesu lle bydd prinder sgiliau yn y dyfodol, ac ystyried sut y gellir cysoni polisïau sgiliau ac addysg gydag anghenion y sector. Rydym yn argymell datblygu strategaeth sgiliau ar gyfer y sector, argymhelliad a dderbyniwyd mewn egwyddor yn unig gan Ysgrifennydd y Cabinet. Byddwn yn ddiolchgar pe gallai egluro pam na allai dderbyn yr argymhelliad yn llawn.

Yn olaf, rhaid cael cyfnod pontio. Mae’r newidiadau sy’n deillio o Brexit yn heriol a chymhleth. Ers deugain mlynedd, rydym wedi gweithredu o fewn systemau a strwythurau sy’n deillio o’n haelodaeth o’r UE. Yn ei adroddiad, mae’r pwyllgor wedi pwysleisio pwysigrwydd cyfnod pontio i symud at unrhyw system gymorth newydd.

Mae rhan dau o adroddiad y pwyllgor yn nodi gweledigaeth ar gyfer yr hyn a allai ddod nesaf. Ar ôl i’r PAC fynd, sut y dylem gefnogi’r sector amaethyddol yng Nghymru? Sut olwg fydd ar gymunedau gwledig? Sut y bydd cymunedau’n ffynnu? Mae’r pwyllgor yn credu bod angen i ni fod yn uchelgeisiol ac yn arloesol, ac mae wedi cyflwyno cynigion ar fodel taliadau a chymorth ar gyfer rheoli tir sy’n seiliedig ar ganlyniadau cynaliadwy. Mae ffermwyr yn ganolog i gyflawni’r ymrwymiadau hyn, gan eu bod yn rheoli dros 80 y cant o arwynebedd tir Cymru. Gallant helpu i gyflawni blaenoriaethau megis mynd i’r afael â newid hinsawdd, atal llifogydd a gwella ansawdd ein dŵr.

Beth yw’r canlyniadau y dylai system newydd eu cefnogi? Mae’n rhaid i ni fynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd. Dylai mesurau i fynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd fod yn ganolog i fecanwaith cymorth yn seiliedig ar ganlyniadau yn y dyfodol. Rydym am weld polisïau sy’n ceisio lleihau ôl troed carbon cynhyrchu bwyd a chreu cymhellion i ddal a storio carbon. Rhaid inni gefnogi sector cynhyrchu bwyd cadarn. Mae cyfle i Gymru ddod yn genedl cynhyrchu bwyd sy’n gryfach a mwy hunanddibynnol. Rydym eisiau polisïau Llywodraeth Cymru sy’n gweld gwerth cynhyrchu lleol, yn lleihau ôl troed carbon ac yn diogelu safonau uchel o ran iechyd a lles anifeiliaid. Rydym yn argymell y dylai Llywodraeth Cymru weithio gyda chynhyrchwyr a manwerthwyr i gynyddu gwerthiant cynnyrch o Gymru, gan gynnwys drwy gaffael cyhoeddus, ac mae hynny’n cynnwys iechyd a llywodraeth leol yn ogystal â’r Llywodraeth ganolog ei hun.

Mae’n rhaid inni gynnal coedwigoedd a choetiroedd cynaliadwy. Dylai rheolwyr tir gael eu cymell i gynyddu’r lefel o goedwigaeth yng Nghymru, a dylai’r polisi yn y dyfodol ystyried y rhan y gall coedwigaeth fasnachol ei chwarae hefyd. Mae’n rhaid inni warchod a gwella bioamrywiaeth. Dylai cyllid ar gyfer rheolwyr tir gefnogi ymyriadau penodol ar gyfer rhywogaethau dan fygythiad, cynefinoedd a safleoedd a warchodir, yn ogystal â hyrwyddo dull gofodol o reoli tir.

Mae’n rhaid i ni reoli’r dirwedd er budd twristiaeth, hamdden ac yn bwysicaf oll efallai, er mwyn cymunedau lleol. Rhaid i system o gymorth yn seiliedig ar ganlyniadau annog a gwella mynediad y cyhoedd i gefn gwlad. Yn ychwanegol at y manteision sylweddol i iechyd y cyhoedd, bydd hyn yn arwain at fanteision i dwristiaeth ac economi cefn gwlad. Mae’n rhaid i ni feithrin y Gymraeg a chymunedau gwledig bywiog. Mae cymunedau gwledig yn allweddol i ffyniant diwylliant, iaith a hunaniaeth Cymru. Mae diogelu’r sector amaethyddol yn hanfodol os ydym am i’r cymunedau gwledig hynny ffynnu. Mae llawer o’r ardaloedd gyda’r dwysedd uchaf o siaradwyr Cymraeg i’w gweld yng nghefn gwlad gogledd-orllewin a gorllewin Cymru. Rhaid i unrhyw system gymorth yn y dyfodol hybu amgylchedd diwylliannol ac economaidd unigryw Cymru a thraddodiad ffermio’r ucheldir. Rhaid i Lywodraeth Cymru bwysleisio’r agweddau hyn ar fywyd Cymru yn ei thrafodaethau gyda Llywodraeth y DU ynglŷn â chyfeiriad polisïau yn y DU yn y dyfodol.

I gloi, mae gadael yr Undeb Ewropeaidd yn rhoi cyfle i aildrefnu taliadau i gymunedau gwledig er mwyn darparu nwyddau cyhoeddus megis mesurau lliniaru newid yn yr hinsawdd a gwella bioamrywiaeth. Bydd cymorth ariannol i gynhyrchwyr amaethyddol ar ffurf wahanol yn y dyfodol. Mae adroddiad y pwyllgor yn ei gwneud yn glir y bydd ein tirweddau a’n heconomïau gwledig yn parhau i gael eu rheoli’n bennaf gan ffermwyr, a dylai hyn gael ei gefnogi gan gyllid cyhoeddus. Fodd bynnag, ni allwn fanteisio ar y cyfleoedd hyn heb sicrwydd o’r un lefel o gyllid ag y mae Cymru’n ei chael gan yr UE, rhywbeth a addawyd yn ystod ymgyrch y refferendwm. Rhaid i Lywodraeth Cymru achub ar y cyfle i lunio polisïau a wnaed yng Nghymru sy’n cefnogi’r sector ac yn gwobrwyo ffermwyr am gyflawni canlyniadau cynaliadwy, megis diogelu bioamrywiaeth a lliniaru newid yn yr hinsawdd. Heb gefnogaeth barhaus, ni fydd gennym dirwedd wedi’i rheoli i ddenu twristiaid ac economi wledig ffyniannus i gynnal iaith a diwylliant Cymru. Mae hwn yn gyfle unwaith mewn oes. Mae ar Gymru angen polisïau rheoli tir uchelgeisiol ac arloesol i sicrhau manteision amgylcheddol ehangach ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol. Rwy’n gobeithio y gellir cyflawni hynny.

Rwy’n falch o gymryd rhan yn y ddadl hon ac i adlewyrchu ar rai o’r themâu a amlygwyd yn adroddiad y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig. Mae nifer sylweddol o’r argymhellion yn yr adroddiad yn cyfeirio at y berthynas â'r fasnach amaethyddol yn dilyn penderfyniad Prydain i adael yr Undeb Ewropeaidd, ac rwy’n falch o nodi ymateb cadarnhaol yr Ysgrifennydd Cabinet i’r argymhellion hynny. Mae’n hanfodol bod yna fframwaith teg a pharhaol yn cael ei sefydlu i ddiogelu cynaliadwyedd y diwydiant amaethyddol pan fydd Prydain yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Pwysleisiodd nifer o randdeiliaid bwysigrwydd marchnadoedd allforio’r Undeb Ewropeaidd ar gyfer cynnyrch amaethyddol Cymru, yn ogystal â thynnu sylw at yr angen i wledydd datganoledig gael llais cryf wrth y bwrdd trafod. Mae CLA Cymru, er enghraifft, yn iawn drwy ddweud bod angen i ffermwyr gael polisi masnach sy’n creu marchnadoedd ar gyfer ffermwyr yma yn y Deyrnas Unedig a thramor. Felly, mae’n gwbl hanfodol bod Llywodraethau ar draws y Deyrnas Unedig nawr yn gweithio gyda’i gilydd i sicrhau cytundeb sy’n galluogi ffermwyr Cymru i barhau i ddibynnu ar y marchnadoedd allforio presennol, bod y rhain yn bodoli yn y dyfodol, ac i ddiogelu ein ffermwyr yn erbyn mewnforion rhatach.

Mae’r dystiolaeth i’r ymchwiliad yma hefyd yn ei gwneud hi’n glir y bydd blaenoriaethau unigol gan bob un o wledydd y Deyrnas Unedig i’w trafod â'r Undeb Ewropeaidd, a taw un o flaenoriaethau Cymru fydd diogelu y sector cig coch. Rydw i’n nodi bod Hybu Cig Cymru wedi dweud wrth y pwyllgor, ac rwy’n dyfynnu:

Ni allaf orbwysleisio pwysigrwydd y farchnad Ewropeaidd i ni pan mae’r sector cig coch yn y cwestiwn, a chig oen Cymreig yn arbennig. Fel y bydd y rhan fwyaf ohonoch yn ei wybod, mae un rhan o dair o’r cynhyrchiad cig oen Cymreig, sef tua 1.3 miliwn o ŵyn, mewn gwirionedd yn cael ei fwyta yn Ewrop, heb unrhyw gyfyngiadau a thollau.

Wrth gwrs, rhaid i Lywodraeth Cymru nawr weithio gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig i sicrhau bod sectorau fel y sector cig coch yng Nghymru yn cael eu blaenoriaethu yn strategol ymhlith unrhyw drafodaethau Brexit, ac rydw i’n croesawu ymateb Llywodraeth Cymru i argymhellion yr adroddiad ar y mater penodol yma.

Mae adroddiad y pwyllgor yn un eang ac nid yw’n sôn yn unig am rôl masnach amaethyddol yn y trafodaethau Brexit. Yn wir, mae rhai themâu diddorol iawn sy’n ymwneud â chynhyrchu bwyd a diwylliant bwyd, ac rydw i’n falch o weld y pwnc arbennig yma yn cael y sylw y mae’n ei haeddu. Rwy’n siŵr ein bod ni i gyd yn cytuno bod Cymru heb ei hail mewn cynhyrchu cynnyrch o ansawdd uchel. Mae’r polisi hwn yn un sy'n cwmpasu nifer o adrannau Llywodraeth Cymru—yn wir, popeth o iechyd ac addysg i’r economi—ac felly mae'n hanfodol bod unrhyw strategaeth yn y maes hwn yn cael ei gydlynu’n effeithiol.

Rydw i’n cytuno yn llwyr â barn y pwyllgor bod yna angen am lefel uwch o gefnogaeth oddi wrth y Llywodraeth i ddatblygu diwylliant sy’n creu bwyd o ansawdd uchel, o ffynonellau lleol, ac sy’n creu cynnyrch cynaliadwy. Mae, er enghraifft, llawer mwy y gellid ei wneud ynglŷn â chaffael cyhoeddus, yn enwedig mewn perthynas â chefnogi cynhyrchwyr llai. Yn wir, er fy mod yn derbyn bod y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol wedi gwneud peth cynnydd yn y maes hwn, gallai Llywodraeth Cymru wneud mwy i arwain y ffordd o ran cefnogi ffynonellau lleol o fwyd a diod am gontractau, yn ogystal â magu cysylltiadau cryfach gyda chwmnïau bach a chanolig, a ddylai gael eu cefnogi i gael mynediad i gadwyni cyflenwi caffael cyhoeddus. Mae ymateb Llywodraeth Cymru i’r adroddiad yn cyfeirio at agwedd newydd sy’n cael ei chymryd yn yr ardal hon, a gynlluniwyd i agor cyfleoedd newydd i gynhyrchwyr sydd ddim wedi cael blaenoriaeth yn y gorffennol ac sydd ddim wedi cael y gallu i dendro’n llwyddiannus. Gobeithiaf y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn ehangu ychydig mwy am hyn yn ei hymateb i'r ddadl hon.

Mae'r adroddiad pwyllgor hefyd yn iawn i bwysleisio pwysigrwydd y sector llaeth yng Nghymru, a nodaf argymhelliad 17, sy’n galw ar Lywodraeth Cymru i baratoi cynllun ar gyfer y diwydiant llaeth mewn ymgynghoriad â chynhyrchwyr, dosbarthwyr a manwerthwyr. Bydd Aelodau yn gwybod bod yna gostau mewnbwn uchel i ffermwyr llaeth ac rydw i’n credu bod lle yma i Lywodraeth Cymru sicrhau mwy o arian ar gyfer gwelliannau cyfalaf. Pan holais i’r Ysgrifennydd Cabinet am y pwynt penodol hwn ym mis Mawrth, dywedodd hi fod y cynllun grantiau bach newydd yn faes lle y gallai’r Llywodraeth helpu yn benodol, ac rydw i'n gobeithio y bydd hi’n rhoi rhagor o fanylion am siẁt y mae’r Llywodraeth yn gwneud hynny. Rydw i’n gwerthfawrogi bod adolygiad annibynnol o’r sector llaeth yng Nghymru wedi adrodd ym mis Mawrth 2015, ond o ystyried bod problemau ariannu sylweddol i rai ffermwyr o fewn y sector llaeth, efallai bod hwn yn faes sydd yn haeddu sylw pellach.

Felly wrth gloi, Dirprwy Lywydd, a gaf i unwaith eto ddiolch i’r pwyllgor am ei waith ar yr adroddiad yma? Mae’r adroddiad yma wedi ystyried nifer fawr o bynciau, gan gynnwys popeth o newid yn yr hinsawdd ac ymarferion tir cynaliadwy i amaethyddiaeth a bwyd a diod. Gobeithio, yn sgil gwaith y pwyllgor, y bydd Llywodraeth Cymru yn symud ymlaen gyda hyd yn oed mwy o ffocws ar gefnogi’r diwydiant amaethyddol ac yn gwneud popeth o fewn ei gallu i weithio gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig er mwyn diogelu diwydiant amaethyddol Cymru yn y dyfodol.

Yn gyntaf oll, a gaf fi ddweud bod Plaid Cymru yn cefnogi argymhellion y pwyllgor yn llawn? Rydym yn falch iawn ein bod wedi gallu cytuno ar adroddiad trawsbleidiol sy’n nodi’r materion a’r pryderon yn sgil gadael yr Undeb Ewropeaidd mor glir a’r hyn roedd angen i’r Llywodraeth hon fynd i’r afael ag ef, a Llywodraeth San Steffan hefyd. Gan fy mod yn cytuno â’r adroddiad, nid wyf eisiau siarad llawer am yr adroddiad ei hun, ond canolbwyntio yn hytrach ar ddau faes, rwy’n meddwl. Un yw’r maes lle byddai Plaid Cymru wedi mynd ymhellach na’r adroddiad—felly, i nodi sut y byddem yn ymateb i rai o’r heriau sydd i’w gweld yma—ac yn ail, yr hyn sydd wedi digwydd ers i ni gyhoeddi’r adroddiad. Oherwydd mae’n werth cofio: rydym yn cael y ddadl hon heddiw, ond cyhoeddwyd yr adroddiad ddiwedd mis Mawrth. Beth sydd wedi digwydd mewn gwirionedd? Rydym wedi cael sawl wythnos, bron i dri mis, ers hynny—mwy na thri mis, mewn gwirionedd; pedwar mis—pan fyddem wedi gallu gweld mwy o gynnydd ar rai o’r argymhellion hyn. Wel, gadewch i ni edrych ar ychydig o hynny.

Yn gyntaf oll, i ddweud sut y byddem yn ymateb i’r adroddiad hwn. O’n safbwynt ni, rydym yn credu bod aelodaeth o’r farchnad sengl a’r undeb tollau yn parhau i fod y dull mwyaf hyfyw a chynaliadwy i gynnal ein sector amaethyddiaeth yma yng Nghymru. Mae gennym y farchnad honno sydd wedi bod mor llwyddiannus i ni hyd yn hyn. Mae ffermwyr yn awyddus i barhau i fasnachu gyda’r farchnad honno. Ydynt, maent eisiau archwilio marchnadoedd newydd a ddaw ar gael, ond maent yn awyddus i barhau i fasnachu yn y farchnad honno, ac rwy’n meddwl mai aelodaeth o’r undeb tollau a’r farchnad sengl yw’r ffordd fwyaf llwyddiannus ymlaen ar hynny. 

Mae Plaid Cymru hefyd am edrych ar sut y gallwn atgyfnerthu rhywbeth sydd wedi cael ei ddweud yn ystod yr ychydig wythnosau diwethaf ynglŷn â thaliadau a chymorth parhaus i’r sector ffermio. Oherwydd yn amlwg, yr hyn a ddigwyddodd rhwng mis Mawrth a heddiw oedd etholiad cyffredinol, na newidiodd ddim yn wleidyddol. Ni roddodd fandad ar gyfer unrhyw fath o Brexit, mae wedi arwain at lanast yn San Steffan, a diffyg cynnydd ar yr heriau a amlinellwyd yn yr adroddiad hwn. Ond mae wedi arwain at rywbeth a ddaeth yn amlwg dros yr wythnos diwethaf, sef ymrwymiad gan Lywodraeth San Steffan fod y taliadau amaethyddol yn cael eu cynnal bellach dros gyfnod y Senedd hon, sef hyd at 2022. Felly, rydym wedi ennill ychydig o amser, os hoffwch, yn hynny o beth. Hoffwn i Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau, pan gaiff gyfle i wneud hynny, y bydd yn cynnal y cymorth ac mai bwriad y Llywodraeth hon yw parhau hynny, oherwydd fel y mae’n dweud wrth ymateb i’r adroddiad,

‘Mae cymorth PAC parhaus y tu hwnt i 2020 yn dibynnu ar benderfyniadau a wneir gan Drysorlys Ei Mawrhydi.’

Gwir, ond mae Trysorlys Ei Mawrhydi, neu Lywodraeth Ei Mawrhydi, wedi dweud y bydd cymorth tan 2022, felly gadewch i ni glywed yr un math o gefnogaeth mewn egwyddor gan y Llywodraeth hon yng Nghymru.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Hoffwn hefyd inni wneud llawer mwy ynghylch caffael, a soniodd Paul Davies am hyn. Ond yn amlwg, os ydym yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, a bod gennym rywfaint o hyblygrwydd o ran sut rydym yn defnyddio caffael yn awr, gallwn flaenoriaethu, gadewch i ni fod yn onest, yr hyn y mae gwledydd eraill yn ei flaenoriaethu beth bynnag yn yr Undeb Ewropeaidd—ond dyna ni, gadewch i ni ailedrych ar y ddadl honno—lefelau uchel o les, safonau uchel yn amgylcheddol, bwyd iach, bwyd lleol, bwyd ffres. Dyma’r pethau y mae’r Eidalwyr a’r Ffrancwyr yn eu defnyddio hyd yn oed heddiw o dan y rheolau presennol. Ond heb gyfyngiadau o’r fath, gallwn edrych ar sut y gallwn atgyfnerthu ein dull o gynhyrchu. Mewn ysbytai, yn yr ysgol, yn y fyddin a’n lluoedd arfog, mae angen i ni brynu cig y DU a chig o Gymru gymaint â phosibl. Mae yna lawer iawn o gynnydd y gallwn ei wneud ar hynny gyda manteision posibl i’r sector amaethyddol.

Mae’n rhaid i mi ddweud hefyd nad ydym wedi gweld y cynnydd y byddwn am ei weld yn dilyn adroddiad y pwyllgor ym mis Mawrth ar faterion y gweithlu. O leiaf rydym newydd gael cyhoeddiad gan y Prif Weinidog ynglŷn â’i bargen, os mynnwch, neu ei chynnig i ddinasyddion yr UE yn y DU. Nid wyf yn credu ei fod yn ddigon hael. Nid wyf yn credu ei fod yn ddigonol i ateb pryderon y pwyllgor, a hoffwn weld mwy o ymdrech yn cael ei wneud o ran hynny. Barn Plaid Cymru yn sicr yw y dylai’r dinasyddion UE sydd yma ar hyn o bryd gael aros a dylent gael yr un hawliau ag sydd ganddynt ar hyn o bryd. Byddai hynny’n rhoi rhywfaint o sicrwydd ym maes cynhyrchu bwyd yn arbennig, a’r ochr arlwyo, os hoffech, gyda’r fasnach fwytai yn ogystal. Mae hynny i gyd yn rhan o’r economi gylchol benodol honno.

Rwyf hefyd yn meddwl y byddai Plaid Cymru yn mynd ymhellach na’r adroddiad o ran ble y gwelwn gytundeb masnach yn cael ei gytuno. Os ydym i adael y farchnad sengl ac os ydym wedyn yn cytuno ar wahanol fathau o gytundebau masnach, yna yn sicr rydym o’r farn y dylai’r Cynulliad Cenedlaethol hwn gael feto fel rhan o gytundeb ar draws y DU ar sut y dylai’r cytundebau masnach hynny gael eu cytuno. Rwy’n credu bod rhywbeth i’w ddweud ynglŷn â’r ffaith fod David Davis wedi dweud yn ddiweddar y bydd ymgynghori ffurfiol yn digwydd gyda’r Cynulliad Cenedlaethol ar y Bil diddymu—maent wedi rhoi’r gorau i’w alw’n fawr—ond mae angen i ni fynd ymhellach. Mae angen yr ymgynghoriad hwnnw arnom a chytundeb ar y cytundeb masnach y gellid ei gael yn ogystal.

Rwy’n credu bod yr adroddiad yn gynhwysfawr iawn ac yn esboniad trylwyr o’r heriau sy’n ein hwynebu wrth adael yr Undeb Ewropeaidd, ond rwy’n meddwl nad yw’r dychymyg sydd angen i ni ei ddangos yn awr wrth ymateb i’r heriau hynny wedi bod yn gwbl amlwg hyd yma gan Lywodraeth Cymru. Mae’n sicr wedi bod yn gwbl absennol gan Lywodraeth San Steffan hyd yma, ac mae Plaid Cymru eisiau gweld llawer o weithredu pellach a gweithredu cyflymach o lawer.

Rwy’n falch iawn o gymryd rhan yn y ddadl hon ac i longyfarch Mike Hedges ar ei ymddangosiad—fel yr arferai arweinwyr Torïaidd ei wneud cyn etholiadau—fel Cadeirydd y pwyllgor. Rwy’n gwybod na chawsom ni etholiad, ond gallaf ddweud pe bai un wedi bod a’i fod yn ymgeisydd, byddai wedi cael fy nghefnogaeth frwd, gan fy mod wedi gweld y ffordd y mae wedi gweithio yn y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, sy’n drawiadol iawn yn wir, ac rwy’n siŵr y bydd yn cadeirio’r pwyllgor newid hinsawdd yn ardderchog.

Rwy’n credu bod hwn yn adroddiad da iawn. Nid wyf yn cytuno gyda phob un o’r argymhellion, ond rwy’n cytuno â bron bob un ohonynt, ac rwy’n meddwl ei fod yn helpu i roi’r materion mewn persbectif. Os trown at baragraffau 8 ac 11 yn yr adroddiad, maent yn rhoi’r ffigurau fod Cymru’n allforio gwerth £12.3 biliwn o nwyddau, ond 2 y cant yn unig o’r rheiny sy’n allforion bwyd ac anifeiliaid byw. Felly, mae amaethyddiaeth yn rhan hanfodol o economi Cymru, ond fel y dywedais yn gynharach, beth bynnag y bo’r problemau a allai ddeillio o broses ansicr y newid o ble rydym yn awr i ble y byddwn ar ôl Brexit, dylai fod yn gymharol hawdd i Lywodraeth Prydain a Llywodraeth Cymru ddarparu ar gyfer y goblygiadau ariannol beth bynnag a benderfynir. Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth o gwbl na fydd amaethyddiaeth yng Nghymru yn waeth ei byd ar ôl Brexit nag y mae yn awr. Yn wir, mae’r cyfle i sicrhau gwelliannau yn llawer iawn mwy.

Mae gennym ddiffyg masnach enfawr mewn cynhyrchion bwyd. Roeddem yn allforio gwerth £20 biliwn o fwyd a diod o’r DU; rydym yn mewnforio gwerth £43 biliwn mewn gwirionedd. Yn 2016, y flwyddyn ddiweddaraf y mae ffigurau ar gael ar ei chyfer, ehangodd y bwlch masnach hwnnw dros 4 y cant mewn gwirionedd. Felly, os yw’r Undeb Ewropeaidd mor ffôl â pheidio ag ymrwymo i gytundeb olynol gyda ni, yna mae cyfle helaeth i sicrhau mewnforion yn eu lle, oherwydd unwaith eto, mae’r adroddiad yn ddefnyddiol iawn yn rhoi ffigyrau’r tariffau sydd mewn grym inni ar gynhyrchion bwyd, ac maent yn enfawr wrth gwrs. 84 y cant ar garcasau gwartheg, 87 y cant ar gig eidion wedi’i rewi, 46 y cant ar garcasau cig oen, ac yn y blaen ac yn y blaen.

Mae hynny’n dangos i ni pa mor anflaengar yw effaith y polisi amaethyddol cyffredin ar bobl gyffredin mewn gwirionedd, gan fod mathau o amddiffyniad drwy dariffau yn ffordd aneffeithlon iawn o gefnogi amaethyddiaeth ac incwm ffermydd, gan mai’r bobl sy’n ysgwyddo’r baich mwyaf yw’r rhai ar yr incwm isaf, gan fod pawb yn gorfod prynu bwyd a chynhyrchion bwyd. Felly, maent yn tueddu i fod yn anflaengar iawn o ran eu heffaith, ac un o’r manteision mawr o allu cynllunio ein polisi amaethyddol ein hunain ar gyfer y DU ac ar gyfer Cymru yw y byddwn, efallai, yn gallu ystumio’r system fwy o blaid pobl ar ben isaf y raddfa incwm. Ac rwy’n gobeithio’n fawr mai dyna beth y gallwn ei wneud.

Rwy’n credu bod argymhelliad 2 yn afrealistig, wrth alw am lais cyfartal wrth y bwrdd negodi yn y trafodaethau, a mynediad at y farchnad sengl i’r gwledydd datganoledig, gan mai Llywodraeth y Deyrnas Unedig sydd â’r cyfrifoldeb o drafod ar ran y Deyrnas Unedig gyfan, ac rwy’n credu ei bod yn afrealistig dychmygu y gallai unrhyw un o’r gwledydd cyfansoddol gael feto ar ei phenderfyniadau. O ystyried bod gan Loegr 85 y cant o boblogaeth y DU, nid yw’r ddadl hon yn wleidyddiaeth ymarferol, beth bynnag y gallai’r rhinweddau fod o safbwynt Plaid Cymru, ac rwy’n deall yn iawn pam eu bod yn awyddus i gyflwyno’r achos o blaid hynny. Ond er hynny, byddai bod yn rhan o system ffederal yn sefyllfa wahanol iawn i’r un sydd gennym ar hyn o bryd, a byddai iddo oblygiadau o ran trosglwyddiadau cyllidol rhwng Lloegr a gweddill y Deyrnas Unedig yn ogystal, a gallai canlyniadau hynny fod yn hynod o niweidiol i Gymru. Felly, mae’n fater o enillion a cholledion.

Ond wedi dweud hynny, rwy’n credu y dylai’r gwledydd datganoledig gael parch cydradd o fewn y Deyrnas Unedig yn y trafodaethau hyn, ac y dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig gadw buddiannau Cymru, ac amaethyddiaeth Cymru yn benodol, yn flaenllaw yn ei meddwl yn y trafodaethau. Er bod trafodaethau masnach rydd yn anochel yn gyfaddawd rhwng un diddordeb a’r llall, fel y dywedodd Simon Thomas, rhaid inni ddod o hyd i ffordd o ddigolledu’r collwyr, os oes collwyr, yn y broses honno. O ystyried yr ystadegau a ddyfynnais ar ddechrau fy araith, nid wyf yn meddwl bod honno’n sefyllfa amhosibl inni fod ynddi yn y pen draw.

O ran ymfudo, a gweithwyr amaethyddol yn benodol, cyn i ni fynd yn rhan o’r Undeb Ewropeaidd roedd gennym gynllun gweithwyr amaethyddol tymhorol a oedd yn cael ei gynnal hyd nes yn gymharol ddiweddar, ac ni ddylai fod yn amhosibl ei adfer ac ystyried unrhyw fylchau sgiliau a geir yn economi Cymru, yn ogystal â rhannau eraill o’r DU. Unwaith eto, mae hynny’n galw am sensitifrwydd ar ran Llywodraeth y DU.

Felly, ychydig iawn o amser a geir yn y ddadl hon i fanylu ar holl gymhlethdodau’r broses hon, ond rwy’n credu bod yr adroddiad yn rhoi sylfaen dda iawn inni symud y ddadl yn ei blaen, ac rwy’n llongyfarch aelodau’r pwyllgor am gyrraedd consensws ar hynny.

A gaf fi ddechrau drwy longyfarch Mike Hedges ar gymryd cadeiryddiaeth y pwyllgor hwn, a hefyd am araith gyntaf dda iawn yma yn y Senedd yn cyflwyno’r adroddiad hwn? A gaf fi ddiolch i’n cyn-Gadeirydd hefyd? Yn groes i unrhyw sibrydion, ni chafodd ei hel ymaith—roeddem yn gwneud gwaith da yno, a llywyddodd dros waith da yn yr adroddiad hwn, a thros waith blaenorol a wnaethom hefyd, felly mae’n werth cydnabod hynny a’r ffaith ein bod wedi sicrhau dull cydsyniol o fynd i’r afael ag ambell faes anodd iawn. Rwy’n credu bod hynny’n deyrnged i’r gwaith ar y cyd a wnaed yn y pwyllgor, a hefyd i’r stiwardiaeth ddiduedd a gafwyd yn y cyfnod hwn hefyd. Ond Mike, llongyfarchiadau, a gwn y byddwch yn gwneud gwaith gwych yn y dyfodol hefyd, fel rydych eisoes wedi dangos.

Nid wyf eisiau mynd drwy’r holl adroddiad yn awr. A dweud y gwir, rwy’n mynd i gadw draw oddi wrth y materion penodol sy’n ymwneud â ffermio, y sector llaeth, sector cig oen Cymru ac yn y blaen. Maent wedi’u cynnwys. Rwy’n cytuno â phob un ohonynt; mae hynny’n hollol amlwg, ac rydym yn gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn eu hystyried ac yn ymateb yn dda iddynt. Ond rwyf am ymdrin â materion mwy sylfaenol y credaf eu bod yn bwysig.

Mae’r cyntaf, mewn gwirionedd, yn ymateb i’r hyn y mae Neil newydd sôn amdano ynghylch argymhelliad rhif 2 ar safbwynt cytûn yn y DU. Yr hyn y byddwn yn ei ddweud yma yw: rwy’n meddwl mai meddylfryd y pwyllgor ar yr argymhelliad hwn, wrth inni ymgymryd â’r trafodaethau ar adael yr UE, a sut y down ohoni ar yr amgylchedd, ar amaethyddiaeth ac amryw o bethau eraill, oedd y dylem fod yn gwneud yn awr yr hyn y golygwn ei wneud o nawr ymlaen. Ni ddylem fod yn aros am y ddwy neu dair blynedd nesaf. Rydym bellach wedi cyrraedd y pwynt, a dweud y gwir, lle mae’r hen ddyddiau o fod ar Gyd-bwyllgor Gweinidogion, lle mae’r agenda’n cael ei gosod gan un o Weinidogion y DU—nid yw’n agenda ystyrlon, lle mae’r trafodaethau’n weddol arwynebol, lle nad oes unrhyw ganlyniadau ystyrlon, ac os oes unrhyw ganlyniadau, a bod yn onest, cânt eu cytuno gan Weinidog y DU yn hytrach na’r rhai sy’n eistedd o gwmpas—mae’r dyddiau hynny wedi hen ddiflannu. Os mai’r model ar gyfer y dyfodol—ac rwy’n credu mai dyna ydyw; yn bersonol, rwy’n teimlo’n gryf mai dyna ydyw, ac rydym yn cyffwrdd ar hynny mewn argymhellion diweddarach, mewn gwirionedd—yw bod angen i ni gael, os mynnwch, mwy o ddull cyngor Gweinidogion o weithredu lle nid yn unig fod yna gydraddoldeb, yn yr ystyr o ‘Rydym i gyd yn gyrru ymlaen yn dda iawn ac rwy’n mynd i ddangos parch tuag atoch,’ ond bod yna gydraddoldeb gwirioneddol, yn yr ystyr o, ‘Byddwn yn cytuno ar y cyd beth yw’r agenda; nid ydym yn poeni a oes gennych boblogaeth o 3.5 miliwn neu boblogaeth o 58 miliwn, mae gennych lais cyfartal o gwmpas y bwrdd hwn’—. Yn rhyfedd, byddwn yn dweud wrth Neil: meddyliwch am hyn o ran yr hyn sy’n digwydd ar hyn o bryd ym Mrwsel pan fydd Cyngor y Gweinidogion yn cyfarfod. Nid oes ots beth yw maint y wlad honno; nid oes ots o gwbl—mae gan bob un bŵer i ddweud ‘na’ mewn gwirionedd ar rai adegau yno, pa un ai Malta ydych chi neu’r Deyrnas Unedig. [Torri ar draws.] Ac roeddwn yn arfer eistedd wrth ymyl Gweinidog Malta ac roedd ganddo’r un pŵer â ninnau.

Gadewch i mi droi at—. Felly, rwyf am grybwyll y materion hynny: argymhellion 6, 7 ac 8 yno—y rhai sy’n sôn am fecanweithiau cydweithio fel datblygu cyngor o Weinidogion y DU. Credaf fod hynny’n bwysig iawn. Nid ydym wedi gweld cynnydd ar hynny, er bod Llywodraeth Cymru yn gwneud ei safbwynt yn glir ynglŷn â’i hymagwedd at hyn, ac rydym ychydig fisoedd yn nes ymlaen ar hyn, ond yn enwedig mewn perthynas ag amaethyddiaeth a datblygu gwledig a rheoli tir, fel sydd gennym yn yr adroddiad hwn. Bydd y parch cydradd hwnnw y bydd amaethyddiaeth a datblygu gwledig yn cael eu datblygu mewn partneriaeth, a bydd parch cydradd rhwng Llywodraeth y DU a gweinyddiaethau datganoledig—gallai’r rhain ymddangos fel rhethreg syml, ond nid addurniadau rhethregol mohonynt. Dyma fydd hanfod yr hyn y credwn y dylai fod, bellach, yn berthynas newydd rhwng rhannau cyfansoddol y DU. Ac nid yw’n lleihau rôl Senedd y DU, Gweinidogion y DU—mewn gwirionedd mae’n dweud bod angen llawer mwy o gydraddoldeb yn gyffredinol ac ar draws y gwledydd a’r rhanbarthau.

Nodwn yn argymhelliad 6,

‘Dylai Llywodraeth Cymru ofyn am drafodaethau dwyochrog gyda Llywodraeth y DU ar fyrder i ddatblygu dealltwriaeth gyffredin o’r sefyllfa gyfreithiol a chyfansoddiadol mewn perthynas â phwerau a gedwir yn ôl ar ôl i’r DU adael yr Undeb Ewropeaidd.’

Rwy’n dal i feddwl, wrth inni siarad yn awr, nad ydym wedi cael unrhyw eglurhad. Rydym yn aros, nid am y Ddeddf ddiddymu fawr bellach, ond y Ddeddf ddiddymu, ond nid ydym wedi cael unrhyw eglurhad o hyd. Rwy’n gweld hyn yn eithaf anhygoel, wrth i ni sefyll yma, fisoedd yn ddiweddarach bellach, ar y cam hwn, a bod gennym Weinidogion ar gyfer Brexit, Gweinidogion ar gyfer hyn, llall ac arall allan ym Mrwsel ar hyn o bryd yn trafod, a’n bod yn dal i fod heb gael dealltwriaeth gyffredin glir o’r sefyllfa gyfreithiol a chyfansoddiadol mewn perthynas â phwerau datganoledig a phwerau a gadwyd yn ôl ar hyn o bryd.

Yn yr ychydig eiliadau byr sy’n weddill hoffwn annog pawb i edrych nid yn unig ar ran 1, sy’n dangos y bragmatiaeth, mater ymdrin â’r yma a’r nawr, heriau uniongyrchol rheoli tir a Brexit, ond hefyd i edrych ar ran 2 oherwydd rhan 2 yw’r ddelfrydiaeth bragmatig ynglŷn â ble rydym yn mynd yn y dyfodol. Rwy’n dweud hyn yng nghyd-destun y ffaith fod Gweinidog y DU wedi siarad yn agored am y posibilrwydd o gael cynllun ar sail yswiriant ar gyfer ffermydd yn y dyfodol. Nid yw wedi siarad amdano yn yr ychydig wythnosau diwethaf, ond fe siaradodd am y peth cyn hynny. Mae honno’n sefyllfa marchnad agored lle rydych yn masnachu eich nwyddau yn erbyn y dyfodol ac yn y blaen ac yn y blaen. Wel, duw a helpo ein ffermwyr mynydd sy’n unig fasnachwyr os byddant yn gorfod wynebu hynny, a bod yn onest. Ond mae rhai syniadau gwych yma am wobrwyo’n agored, i bob pwrpas, defnyddio arian cyhoeddus i wobrwyo nwyddau cyhoeddus rheoli tir, canlyniadau cynaliadwy, bioamrywiaeth ac yn y blaen—a mynediad hyd yn oed. Mae hynny, rwy’n meddwl, yn beth cyffrous y dylem fanteisio arno yn y dyfodol, o’r adroddiad hwn.

Hyd yn oed os na allaf longyfarch Cadeirydd y pwyllgor ar sicrhau’r ddadl, rwyf eisiau ei longyfarch yn fawr iawn ar ei araith ac am gasglu’r cwpan a’r hyn y mae’n ei wneud gyda’r pwyllgor. Rwy’n awyddus iawn i wahaniaethu rhwng yr hyn a ddywedais yr wythnos diwethaf am ddyraniad Cadeiryddion a Rheolau Sefydlog a’i groesawu’n bersonol i’r swydd, ac rwy’n gobeithio y bydd yn ei mwynhau cymaint ag y gwnes i. Diolch hefyd iddo ef a Huw Irranca-Davies am eu sylwadau.

Roeddwn wrth fy modd yn llywio neu’n bugeilio’r adroddiad hwn drwy’r pwyllgor, ac rwy’n credu ei fod yn bwyllgor cryf iawn ac yn adroddiad da gyda chefnogaeth drawsbleidiol ac rwy’n meddwl ei fod yn siarad dros Gymru. Hoffwn ganolbwyntio fy sylwadau ar nifer o’r argymhellion.

Argymhelliad 6 oedd y dylid cael trafodaethau dwyochrog rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU. Rhoesom rai meysydd penodol lle y dylai hynny ddigwydd, ond yn gyffredinol rwy’n meddwl ei bod yn ffordd dda o fynd ati. Rwy’n deall yn iawn fod yna fathau ffurfiol o ddatganoli ar draws y DU, boed hynny’n Gyd-bwyllgor y Gweinidogion neu bwyllgor arall yn ei le, ond rwy’n meddwl y byddwn angen ein perthynas ddwyochrog ein hunain hefyd i ddatblygu materion penodol i Gymru. Crybwyllodd Paul Davies allforion cig coch ac allforion cig oen yn arbennig, ond hefyd rwy’n credu’n syml fod yna gyd-destun gwleidyddol gwahanol iawn. Mae gan yr Alban Lywodraeth sydd wedi ymrwymo i annibyniaeth a chwalu’r DU. Bydd gan y DUP, os daw’r Weithrediaeth yn ei hôl, Brif Weinidog mewn clymblaid neu gytundeb yn San Steffan gyda’r Llywodraeth Geidwadol, ac mae ganddi ei ffyrdd arbennig ei hun o ddylanwadu ar yr agenda drwy hynny. Rwy’n credu ein bod yn ôl pob tebyg mewn sefyllfa yn y canol rhwng y ddwy wlad, ond mae angen inni wneud ein pwyntiau’n rymus, yn ddwyochrog yn ogystal ag yn amlochrog, drwy’r trefniadau datganoledig, ac rwy’n credu bod angen inni gydweithio fel Cynulliad. Rydym wedi gwneud hynny ar yr adroddiad hwn, ond rwy’n gobeithio y gallem wneud hynny’n fwy cyffredinol hefyd. Roeddem yn siarad ddoe am bob un o’r 60 Aelod Cynulliad yn gweithio gyda’i gilydd i gael mwy o adnoddau ar gyfer Cymru, ond ie, yn enwedig mewn amaethyddiaeth. Mae Andrew R.T. Davies yn ffermwr. Mae’n arweinydd yr wrthblaid. Mae wedi cynnig ei gymorth mewn unrhyw ffordd gyda’r trafodaethau ôl-Brexit i geisio cael y cytundeb gorau i Gymru, ac rwy’n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn manteisio ar ei gynnig.

Rwyf am edrych ar argymhellion 9, 10 a 15, sy’n ymwneud yn fras â chyllid. Rwy’n credu y bu rhywfaint o symud ymlaen ar hyn. I mi, o leiaf, roedd y maniffesto Ceidwadol yn dweud yn glir y byddai cyllid yn parhau hyd at 2022. Ni châi hynny ei adlewyrchu yn ymateb Llywodraeth Cymru i adroddiad y pwyllgor. Rwy’n tybio mai’r rheswm am hynny oedd oherwydd nad oedd wedi cael ei gyfleu, ar yr adeg honno, ar lefel Llywodraeth i Lywodraeth. Rwy’n falch o glywed gan Ysgrifennydd y Cabinet rwy’n meddwl, fod hynny wedi digwydd erbyn hyn, ac yn wir os yw’r DUP wedi helpu i gyflymu hyn, mae hwnnw’n un pwynt cadarnhaol o leiaf.

Rwy’n credu, fel pwyllgor, ein bod wedi meddwl yn ofalus iawn am yr argymhelliad hwn. Rydym am barhau i gael arian i Gymru. Rydym yn credu bod ffermwyr yn parhau i fod angen cefnogaeth. Ar y llaw arall, rwy’n meddwl, i rai ohonom, fod cwestiwn yn codi ynglŷn â pha mor realistig yw hi i ddweud bod yn rhaid i hynny ddigwydd am byth a diwrnod, beth bynnag fydd y gefnogaeth yn digwydd bod ar yr adeg benodol honno, gan y bydd y datblygiad ffermio a thir amaethyddol Cymru yn datblygu, bydd y PAC yn datblygu, ac nid ydym yn gwybod beth yw’r arian PAC yn mynd i fod rhwng 2021 ac 2027. Credwn mai dyna’r meincnod mwyaf priodol, ond rydym hefyd o’r farn fod hwnnw’n gyfnod synhwyrol ar gyfer newid i system newydd. Gan fod Llywodraeth y DU bellach yn cynnig cymorth ariannol ar delerau eithaf cyfatebol hyd at 2022, rwy’n credu bod hynny’n mynd â ni ymhell i mewn i’r cyfnod pontio hwnnw. Rwy’n credu y byddai’n ddefnyddiol pe gallai Llywodraeth Cymru egluro a chadarnhau y bydd yr arian hwnnw, i’r graddau ei fod yn llifo o’r DU, yn parhau i gael ei wario ar ddibenion amaethyddol, ffermio a rheoli tir yn fwy cyffredinol dros y cyfnod hwnnw. Yna, mae angen i ni edrych ar newid i system newydd. A beth bynnag yw barn pobl am rinweddau’r Undeb Ewropeaidd, rwy’n meddwl mai ychydig o bobl a fyddai’n dweud y byddem wedi cynllunio’r PAC yn benodol ar gyfer Cymru. Pan gawn gyfle i bennu ein polisi amaethyddol ein hunain a pholisi ar gyfer rheoli tir, bydd hynny’n wahanol iawn.

I lawer o ffermwyr, rwy’n meddwl ei bod yn mynd i fod yn dipyn o her i wneud y newid hwnnw. Mae’n bwysig iawn ein bod yn rhoi amser iddynt gynllunio ar gyfer hynny, ond rwy’n meddwl hefyd os oes newid yn y berthynas ariannu ac fel yn argymhelliad 16, ein bod yn defnyddio hynny i gydymffurfio’n well â chanlyniadau cynaliadwy wrth gynhyrchu bwyd o safon uchel, ond budd cyhoeddus am arian cyhoeddus, bydd honno’n system wahanol iawn. I’r graddau bod ffermwyr yn cynllunio ac yn datblygu ar gyfer hynny, os ydym yn symud oddi wrth gymorthdaliadau neu daliadau colofn 1 yn syml ar sail perchnogaeth tir, rwy’n meddwl mai un o oblygiadau posibl hynny fydd bod gwerth tir amaethyddol yn gostwng dros y cyfnod hwnnw. Gallai coedwigaeth fod yn un o’r goblygiadau fel rhywbeth cynaliadwy. Nid oeddem yn ei weld fel mater deuaidd o ran coedwigaeth neu ffermio; rydym yn credu mewn gwirionedd y byddai llawer o ffermwyr yn hoffi plannu rhagor o goetir ar eu ffermydd nag y maent yn ei wneud yn awr, a gwneud hynny’n haws, ac y gall ffermio a choedwigaeth weithio gyda’i gilydd, yn union fel rydym yn gobeithio y bydd Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda’i gilydd i sicrhau dyfodol gwell ar gyfer ffermio a rheoli tir yng Nghymru.

Rwy’n anghytuno braidd â Simon na wnaeth yr etholiad cyffredinol newid unrhyw beth yn wleidyddol o ran y ddadl a gawsom ddoe, ond rwy’n credu ei bod yn siomedig iawn, ar ôl galw’r etholiad cyffredinol, na ddywedodd Theresa May ddim byd o gwbl wedyn am y telerau a’r amodau Brexit, sef y rheswm, yn ôl yr honiad, dros gynnal yr etholiad cyffredinol. Rydym yn dal i fod yn y tywyllwch ynglŷn â’r hyn y gallai’r dyfodol ei gynnig, er ein bod yn dechrau cael dadl resymol ynglŷn â rhinweddau newid ein polisi mewnfudo.

Credaf fod hynny’n un o’r bygythiadau sylweddol sydd ar garreg y drws yn awr, yn yr ystyr fod llawer o’n diwydiannau’n dibynnu ar lafur mewnfudwyr o rannau eraill o Ewrop mewn gwirionedd. Felly, er enghraifft, mae ein diwydiant twristiaeth yn dibynnu llawer ar lafur mudol a llafur Ewropeaidd, fel y mae ein lladd-dai a’n diwydiant prosesu bwyd. Felly, mae gennym her eisoes yn sgil llai o Ewropeaid yn dod i’r DU i weithio oherwydd y gostyngiad yng ngwerth y bunt, sy’n gwneud y cyflogau a gynigir yn llai deniadol. Un o’r heriau rydym yn eu hwynebu yn awr yw hyn: pwy sy’n mynd i wneud y swyddi hyn os nad chânt eu gwneud gan Ewropeaid eraill? A ydym yn mynd i gynyddu cyflogau yn y sectorau hyn, a fydd yn denu mwy o bobl leol, neu’n wir yn cadw’r bobl sy’n dod o wledydd Ewropeaidd eraill, neu a ydym yn mynd i fod yn hapus i weld y gweithgareddau hyn yn cael eu hallforio i rywle arall, boed yn lladd-dai i Loegr neu brosesu bwyd i rannau eraill o Ewrop? Ond rwy’n credu bod hynny yn ei dro yn gwaethygu’r heriau a wynebwn o ran newid yn yr hinsawdd, a pho fwyaf y byddwn yn ei ychwanegu at filltiroedd bwyd, y mwyaf heriol y bydd hynny.

Mae Neil Hamilton yn iawn i nodi bod gennym ddiffyg masnach enfawr mewn bwyd ar hyn o bryd, felly ceir llawer o gyfleoedd i arallgyfeirio. Fodd bynnag, gallai fod angen datgymalu’r patrymau amaethyddol presennol yn helaeth os ydym yn sydyn yn mynd i gael tariffau wedi’u gorfodi arnom ar gyfer sicrhau mynediad at y farchnad sengl, a fydd yn cael effaith enfawr a chwyldroadol ar ein diwydiant cig oen, er enghraifft, lle mae 30 y cant o’r cynnyrch yn cael ei allforio i Ewrop. Byddai tariffau’n lladd y busnes hwnnw dros nos.

Felly, er bod y PAC wedi gwarantu cynhyrchiant bwyd ar ôl yr ail ryfel byd, mae’n wir nad yw wedi darparu yn union y math o ddiwydiant bwyd iach, lleol y byddwn i, yn sicr, yn rhagweld y byddem yn ei ddymuno, er mwyn sicrhau bod gennym sector amaethyddol ffyniannus sydd o fudd i’n cymunedau gwledig, ond sydd hefyd o fudd i’r boblogaeth yn gyffredinol. Oes, mae’n rhaid i bawb brynu bwyd, ond byddai’r hyn y mae llawer o bobl yn ei brynu ar hyn o bryd yn cael anhawster i basio’r Ddeddf disgrifiadau masnachol fel bwyd. Sut yn union rydym wedi caniatáu i’r proseswyr a’r dosbarthwyr bwyd ailwisgo eu cynnyrch yn yr ymgyrch i wneud elw ar unrhyw gost, tra bod y rhai sydd mewn gwirionedd yn cynhyrchu bwyd heb fod wrth y llyw go iawn, ac rydym wedi colli golwg ar yr angen i faethu ein cenedl?

Mae gan Lywodraeth Cymru rôl allweddol i’w chwarae drwy ei strategaeth caffael bwyd. Mae iechyd y genedl yn dibynnu ar newid radical yn ein deiet. Mae yna ormod o bobl nad ydynt byth yn bwyta ffrwythau a llysiau ffres, ac os nad ydym yn eu gweini mewn ysgolion ac ysbytai, prin y gallwn synnu. Mae gennym lawer i’w ddysgu gan ein partneriaid Ewropeaidd, sy’n ymfalchïo yn eu diwylliant bwyd lleol mewn ffordd y mae llawer ohonom yn methu gwneud. Ceir cyfleoedd enfawr i ni yma i sicrhau bod gennym amaethyddiaeth yng Nghymru sydd o arwyddocâd diwylliannol a chymdeithasol, y tu hwnt i’r niferoedd a gyflogir neu’r cyfalaf a fuddsoddir.

Mae gennym fusnesau bwyd a ffermio arloesol yma yng Nghymru ac mae angen i ni barhau i’w datblygu. Er enghraifft, mae Puffin Produce, sydd bellach yn cynhyrchu bron yr holl datws a werthir yn ein holl archfarchnadoedd ledled Cymru, yn ogystal â nifer cynyddol o lysiau eraill a rhai mathau o ffrwythau, yn fodel cwbl ragorol ar gyfer y dyfodol. Ond mae’n rhaid i arallgyfeirio fod ar agendâu ffermwyr pan fo marc cwestiwn mor fawr dros rai o’r pethau y maent yn dibynnu ar eu hallforio ar hyn o bryd. Mae llawer o ffermwyr yn dweud nad yw hyn yn bosibl oherwydd ein tywydd, ond rwy’n herio’r ymagwedd ‘busnes fel arfer’, gan mai dŵr yw’r aur newydd ac mae gennym ddigon ohono, tra bod y rhan ddwyreiniol o Brydain yn wynebu sychder difrifol. Ni allwn barhau i dynnu dŵr o gronfeydd tanddaearol mewn ffordd anghynaliadwy. Felly, rwy’n meddwl bod llawer o ffyrdd eraill y gallem weld ein diwydiant bwyd yn arallgyfeirio, yn ogystal â gwelliant yn iechyd ein cenedl, wrth inni symud ymlaen yn y dirwedd go anghyfarwydd hon yn y byd ôl-Brexit.

Hoffwn ddiolch i’r pwyllgor am eu gwaith ar yr adroddiad hwn. Rwy’n credu bod yna ddadansoddi ac ystadegau rhagorol ynddo, ac mae’n wych gweld tröedigaeth Ddamascaidd cyn-Gadeirydd y pwyllgor, Mark Reckless, a oedd yn Aelod o UKIP yn flaenorol, ar yr angen i barhau i gael mynediad llawn at y farchnad sengl Ewropeaidd. Rwy’n siŵr ei fod yn ymwybodol o oblygiadau’r hyn y mae hynny’n ei awgrymu, sy’n mynd yn erbyn ystod eang o addewidion a wnaed i bobl Cymru yn ystod y refferendwm Brexit.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Roeddwn i’n meddwl y byddech, Mark. [Chwerthin.]

Rwy’n sylwi bod Ysgrifennydd y Cabinet, yn ei hymateb, wedi dweud ei bod yn gwbl hanfodol ein bod yn cadw’r farchnad sengl a rhyddid i nwyddau, gwasanaethau, a chyfalaf symud yn rhydd—heb unrhyw gyfeiriad at lafur, gweithwyr na phobl yn ymateb y Llywodraeth. Rwy’n credu y byddai’r Siambr gyfan yn cefnogi mynediad rhydd a dirwystr mor esmwyth ag y bo modd at y farchnad sengl, a dim tariffau yn enwedig. Rwy’n credu mai dyna yw amcan pawb ohonom, a rhywbeth rwy’n credu y gellir ei gyflawni.

Gwych. Wel, pob lwc gyda hynny. Rwy’n gobeithio bod yr Undeb Ewropeaidd yn gwrando. Byddem i gyd wrth ein boddau’n gweld sefyllfa o’r fath yn cael ei gwireddu. Fe welwn beth sy’n bosibl.

Rwy’n credu bod yna lwyth o faterion y mae angen eu hystyried yng ngoleuni Brexit, ond rwy’n meddwl bod un peth yn glir, sef y byddwn yn rhoi’r gorau i fod yn rhan o’r polisi amaethyddol cyffredin o dan unrhyw fodel newydd y byddwn yn rhan ohono. Felly, oni bai ein bod yn rhoi trefn ar ein pethau’n weddol gyflym, mae hynny’n debygol o arwain at ansefydlogrwydd ac ansicrwydd enfawr i niferoedd helaeth o bobl sy’n byw yn ein cymunedau gwledig. Ac mae’r cloc yn tician.

Rwy’n gobeithio y bydd aelodau’r pwyllgor yn maddau i mi gan nad wyf yn mynd i ganolbwyntio ar yr hyn sy’n dda yn yr adroddiad, a oedd yn ardderchog mae’n rhaid i mi bwysleisio, ond ar agweddau ar bolisi nad ydynt efallai wedi cael y sylw y credaf eu bod yn ei haeddu yn yr adroddiad. Fel y Llywodraeth yn Iwerddon, credaf y dylem fod yn paratoi ar gyfer senario waethaf: un lle rydym yn disgyn oddi ar glogwyn ac yn gorfod troi at reolau Sefydliad Masnach y Byd. Nid yw’n sefyllfa ddymunol, mae’n amlwg, ond mae’n un y credaf y dylem fod yn barod amdani. Os yw hyn yn digwydd, credaf y byddai’n rhaid i’r gymuned ffermio symud o ddiwydiant sy’n canolbwyntio ar gyflenwi i un sy’n canolbwyntio ar y galw. Prin fod yr adroddiad yn sôn am yr angen neu’r posibilrwydd o ychwanegu gwerth at gynnyrch crai. Er bod prosesu bwyd yn cael ei wneud i raddau yng Nghymru, mae’r lle i ehangu yn gwbl enfawr. Gadewch i mi roi enghraifft i chi—

A wnaiff yr Aelod ildio ar hynny?

Wrth gwrs.

Dim ond i roi gwybod i’r Aelod fod y pwyllgor yn bwriadu llunio adroddiad arall, i’w lansio yn Sioe Frenhinol Cymru, ar fwyd yng Nghymru.

Hyfryd. Wel, rwy’n edrych ymlaen at hynny. Felly, rwy’n falch fod hynny’n rhywbeth a fydd yn cael sylw. Un o’r pethau y gallech ganolbwyntio arnynt, efallai, yn yr adroddiad hwnnw, yw’r ffaith fod dros 79 miliwn o brydau parod yn cael eu bwyta yn y Deyrnas Unedig bob wythnos. Felly, ble mae ein huchelgais i dyfu yn y maes hwn? Beth yw’r seilwaith, yr hyfforddiant a’r cymorth sydd angen inni eu rhoi ar waith i wneud i hynny ddigwydd?

Rwy’n cymeradwyo’n fawr y pwyslais a roddir yn yr adroddiad hwn ar ddefnyddio caffael cyhoeddus i ysgogi galw am gynnyrch o Gymru. Yn arbennig, cynnyrch o ansawdd a broseswyd yng Nghymru, ond mae’n rhaid i hwn fod yn llwyfan i yrru’r sgwrs gyda’r bechgyn mawr, gyda’r archfarchnadoedd, sef y chwaraewyr o bwys go iawn sy’n prynu ein nwyddau. Hefyd, nid yw’r adroddiad yn crybwyll unrhyw gyfeiriad at iawndal i bobl sy’n gweithio ar y tir yn fframwaith y PAC. Mae hyn yn arbennig o bwysig mewn perthynas â TB mewn gwartheg, neu os ceir achosion o glwy’r traed a’r genau yn y dyfodol. Rwy’n gobeithio bod hynny’n rhywbeth y bydd y pwyllgor yn gallu edrych arno yn y dyfodol hefyd. Bydd rhai o’r materion hyn yn cael eu harchwilio yn y cynllun datblygu economaidd ar gyfer y Gymru wledig, y byddaf yn ei gyhoeddi yr wythnos nesaf.

O ran y gweithlu a’r bygythiad posibl pe baem yn cyfyngu ar fynediad i weithwyr amaethyddol tymhorol yr UE, awgrymodd adroddiad diweddar y gallai cost ffrwythau godi 50 y cant yn y Deyrnas Unedig os nad yw gweithwyr tymhorol yn cael eu gadael i mewn. Ond mae’n ymwneud â mwy na chasglwyr ffrwythau: mae 60 y cant o staff lladd-dai’n wladolion yr UE a 98 y cant o filfeddygon mewn lladd-dai’n wladolion yr UE. Felly, byddai’r swm y byddai’n rhaid i ni ei dalu i staff o Brydain yn llawer mwy. Felly, byddai pris ein cig yn anochel yn codi a pheidiwch ag anghofio y gallai hyn fod ar adeg pan fyddem yn boddi mewn cig rhad o’r Ariannin, Seland Newydd a mannau eraill. [Torri ar draws.] A oedd yna ychydig o fwmian?

Mae mwmian yn cael ei ganiatáu. [Chwerthin.]

Mwmian, iawn. Ochneidio, iawn, rydym wedi arfer â hynny. Mae costau gadael yr UE wedi cael eu pwysleisio’n glir yn yr adroddiad, ac mae’r rheoliadau rydym yn glynu atynt ar hyn o bryd yn cefnogi cynhyrchiant bwyd o ansawdd da, ac yn sicrhau’r mynediad ehangaf posibl at y farchnad. Ond nid tariffau cynyddol yn unig sydd angen i ni eu hofni. Os byddwn yn gadael yr UE, a gadewch i ni beidio ag anghofio y gallai’r tariffau hynny fod yn anferthol os ydym yn defnyddio rheolau Sefydliad Masnach y Byd—tariff gwartheg o 84 y cant, tariff tir o 46 y cant, mae’r rhain yn gostau enfawr—ond mae yna gostau enfawr ychwanegol a allai ddod o weinyddiaeth, yn enwedig pe baem y tu allan i’r undeb tollau. Byddai costau uwch mewn perthynas â rheolau tarddiad, cydymffurfio â gweithdrefnau asesu, yr angen i ail-lunio cynnyrch, newidiadau i labelu a deunydd pacio—[Torri ar draws.] Mwy o fwmian. Ac mae’r cyfan yn—[Torri ar draws.]

Ewch yn eich blaen, Eluned Morgan.

Mae’r adroddiad yn awgrymu y gallai’r cyfan arwain at 5 i 8 y cant o gynnydd yn y costau. Felly, o ran yr hyn y gallwn ei wneud yng Nghymru yn y dyfodol i gefnogi amaethyddiaeth, diddorol eithriadol oedd darllen yn yr adroddiad am y cyfyngiadau y gallai Sefydliad Masnach y Byd eu gosod mewn perthynas â sut, ac i ba raddau, y gellid gwneud taliadau i ffermwyr yn y dyfodol, a chyfyngiadau, yn benodol, cynlluniau amgylcheddol a gyfyngir i incwm a gollwyd ar gyfer y cynllun cydymffurfio dan sylw. Gallai hyn gyfyngu’n aruthrol ar y lle a fydd gennym i symud o ran cymorth. Rwy’n credu bod hyn yn bryder go iawn. Byddwn yn gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet a yw hwn yn faes y mae Llywodraeth Cymru yn ei archwilio. Yn olaf, hoffwn ddiolch i’r pwyllgor am ei waith. Yn arbennig, hoffwn ddiolch i’r cyn-Gadeirydd am ei waith; rwy’n clywed ei fod wedi gwneud gwaith da iawn fel Cadeirydd y pwyllgor. A hoffwn ddymuno’n dda i’r Cadeirydd newydd, Mike Hedges, gyda’r hyn y credaf ei fod yn faes hanfodol i gymunedau gwledig.

Galwaf ar yr Ysgrifennydd Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, Lesley Griffiths.

Diolch, Llywydd. Croesawaf adroddiad y pwyllgor yn fawr iawn, a hoffwn ddiolch i’r Aelodau am—. Mae’n adroddiad rhagorol yn wir a chredaf fod hynny wedi’i adlewyrchu yn y ffaith fy mod wedi gallu derbyn, neu dderbyn mewn egwyddor, yr holl argymhellion. Felly, credaf ein bod eisoes yn gwneud cynnydd ar rai o’r argymhellion. Hoffwn innau hefyd ddiolch i Mark Reckless am ei waith fel Cadeirydd a chroesawu Mike Hedges i’w rôl newydd.

Fel y mae’r adroddiad yn cydnabod, ffermio sy’n gyfrifol am reoli dros 80 y cant o’n tir yng Nghymru ac felly, mae dyfodol ein hamgylchedd a dyfodol amaethyddiaeth yn cydblethu’n llawn. Rwy’n credu bod yr Aelodau wedi codi rhai pwyntiau pwysig iawn y prynhawn yma, a byddaf yn ceisio ymateb i gynifer â phosibl yn yr amser a ganiateir. Mae ein Papur Gwyn, ‘Diogelu Dyfodol Cymru’, yn amlinellu ein barn ar ddyfodol amaethyddiaeth a’r amgylchedd yn dilyn Brexit. Rydym yn gwbl glir fod y rhain wedi’u datganoli a rhaid iddynt barhau i fod wedi’u datganoli. Ni fyddwn yn goddef unrhyw ymdrechion gan Lywodraeth y DU i amddifadu’r Cynulliad hwn o’i bwerau presennol neu amddifadu Cymru o unrhyw arian. Bydd gennym ein polisi amaethyddiaeth Cymru ein hunain ac rwyf wedi gwneud hynny’n glir iawn ers inni gael y refferendwm yn ôl ym mis Mehefin. Mae’n hanfodol—mae’r Aelodau wedi cyfeirio at hyn—fod Llywodraeth Cymru yn chwarae rhan lawn mewn trafodaethau i sicrhau bod sefyllfa negodi’r DU yn adlewyrchu’r cyd-destun Cymreig penodol iawn sydd gennym. Bydd cyd-Aelodau’n ymwybodol fy mod wedi bod wrthi’n ymgysylltu â Llywodraeth y DU a’r gweinyddiaethau datganoledig drwy gyfarfodydd gweinidogol rheolaidd. Rydym wedi cael bwlch. Cyfeiriodd Simon Thomas at y ffaith ei bod yn dri mis ers y cyhoeddwyd yr adroddiad, a beth sydd wedi digwydd? Wel, rydym wedi cael saib mawr o ddau fis. Rydym wedi colli llawer iawn o amser dros ymgyrch yr etholiad cyffredinol.

Rwyf wedi cael cyfle bellach i siarad â’r Ysgrifennydd Gwladol newydd yn DEFRA. Bydd cyd-Aelodau’n ymwybodol fy mod wedi sôn bod y cyfarfod misol ar gyfer mis Mehefin wedi’i ganslo. Mae un mis Gorffennaf wedi’i adfer bellach, yn dilyn trafodaethau gennyf fi a fy aelod cyfatebol yn yr Alban, gan ei bod yn bwysig iawn yn awr ein bod yn bwrw ymlaen â hyn. Mae dros flwyddyn ers y refferendwm, cafodd erthygl 50 ei sbarduno yn ôl ym mis Mawrth, ac mae gwir angen inni wneud rhywfaint o gynnydd. Fel Llywodraeth Cymru, mae wedi bod yn ffocws enfawr i mi. Mae’n ffocws enfawr i fy swyddogion. Rydym yn edrych ar senarios. Rydym wedi edrych ar ymyl y clogwyn y cyfeiriodd rhywun ato. Rydym yn edrych ar yr holl senarios fel ein bod yn gwbl barod pan fydd trafodaethau’n dechrau eto.

Rwyf wedi cydnabod y gallai fod angen fframweithiau ar draws y DU, ac rwy’n dal i gredu bod hynny’n wir. Ond ni fyddaf yn goddef i San Steffan a Whitehall orfodi fframweithiau o’r fath. Mae’n rhaid i bob un o’r pedair gwlad gytuno ar y cyd ar unrhyw drefniadau ar draws y DU gyfan a rhaid parchu datganoli, a rhaid i unrhyw safbwynt y doir ato ar gyfer y DU adlewyrchu buddiannau’r DU yn ei chyfanrwydd. Dywedais yn glir iawn, pan siaradais â Michael Gove, fod angen iddo fod yn glir iawn pryd y bydd yn siarad ar ran y DU a phryd y bydd yn siarad ar ran Lloegr.

Rwy’n credu mai un o’r cyfleoedd, gan fod rhaid i ni edrych am gyfleoedd yn hyn, yw bod y—. Soniodd rhywun ei fod yn gyfle unwaith mewn oes—credaf mai Mike Hedges a ddywedodd hynny. Rwy’n credu bod cyfle unigryw i’n rhanddeiliaid ein helpu i lunio polisïau yn y dyfodol, yn enwedig mewn amaethyddiaeth a physgodfeydd a’r amgylchedd. Felly, dyna oedd un o’r rhesymau yr euthum ati’n syth i sefydlu grŵp gweinidogol o amgylch y bwrdd—byddwn yn cyfarfod eto ddydd Llun—er mwyn inni allu cael y mewnbwn hwnnw gan ein rhanddeiliaid. Rwy’n meddwl bod gwaith y cyfarfodydd o amgylch y bwrdd wedi ychwanegu gwerth arwyddocaol ac mae wedi hwyluso ymagwedd draws-sectoraidd go iawn fel nad ydym wedi cael pobl yn gweithio mewn seilos. Rwy’n credu, unwaith eto, ein bod wedi arwain y ffordd ar draws y DU yn ymgysylltu â rhanddeiliaid yn y ffordd honno. Rydym wedi ystyried materion o ddifrif ac wedi edrych ar faterion a’u trafod mewn modd llawer mwy integredig. Rydym wedi cael nifer o is-grwpiau a ddaeth i fodolaeth yn ddiweddar o’r grŵp rhanddeiliaid ac mae un ohonynt ar reoli tir. Bydd hwnnw’n rhoi rhagor o ffocws i’r maes gwaith hwn.

Soniodd Jenny Rathbone fod pethau wedi dod ychydig yn gliriach. Rwy’n meddwl mai ychydig yn gliriach yw’r ffordd ymlaen. Er enghraifft, siarad am y Bil diddymu mawr yn unig a wnâi Llywodraeth y DU cyn yr etholiad. Yna, yn sydyn, yr wythnos diwethaf yn Araith y Frenhines, clywsom fod Bil amaethyddiaeth a physgodfeydd yn mynd i fod, ac nid oeddem wedi clywed hynny o’r blaen. Caem ein sicrhau y byddai’r Bil diddymu mawr yn gallu cynnwys popeth ac y byddem yn mynd o’r fan honno. Nid oeddem yn meddwl y byddai, ac yn amlwg mae Llywodraeth y DU wedi dod i weld hynny hefyd.

Gan droi at gyllido—a soniodd nifer o’r Aelodau am gyllido—yn gynharach yn yr ymgyrch etholiadol, ymwelodd Prif Weinidog y DU â fferm yng ngogledd-ddwyrain Cymru a gwrthododd ymrwymo i ddiogelu cymorth i ffermwyr ar ôl 2020. Mae hynny bellach wedi symud ymlaen i 2022, felly, mewn ateb i gwestiwn Simon Thomas, er fy mod wedi cadarnhau cymorth amaethyddol hyd at 2020, rydym yn awr yn gallu ei gadarnhau hyd at 2021—dros oes y Llywodraeth hon yng Nghymru, yn amlwg. Ond mae angen i ddal i bwyso ar hyn, oherwydd dywedwyd wrthym na fyddai’r sector amaethyddol yn colli ceiniog pe baem yn gadael yr UE, felly mae hwnnw’n bwynt rwy’n dal ati i’w wneud.

Rwy’n meddwl bod y diffyg ymrwymiad ar ôl 2022 yn creu llawer o bryderon ynglŷn â buddsoddiad hirdymor, oherwydd pan fyddwch yn siarad â ffermwyr, rhaid iddynt ystyried cyfnod hir iawn o amser—blynyddoedd a blynyddoedd—a gwn ei fod yn bryder nid yn unig i ffermwyr ond i reolwyr tir, busnesau gwledig a chymunedau gwledig, gan fod yn rhaid iddynt gynllunio’n effeithiol. Felly, tra byddwn yn aros am fanylion pellach, rwy’n credu mai lle Llywodraeth Cymru yw gwneud popeth yn ein gallu i warchod ein cymunedau gwledig.

Crybwyllodd Paul Davies fy mod wedi siarad am y grant bach pan euthum i’r pwyllgor. Wel, y grant busnes i ffermydd o £40 miliwn yw hwnnw; nid oeddwn yn hoffi’r gair grant ‘bach’, felly rydym wedi’i ailenwi’n grant busnes i ffermydd, a lansiais hwnnw ym mis Ebrill, sef £40 miliwn—£10 miliwn y flwyddyn am bedair blynedd. Bydd hynny’n galluogi ffermwyr i fuddsoddi mewn offer a thechnoleg hanfodol i helpu eu busnesau i ddod yn fwy gwydn, oherwydd dyna beth y mae pawb ohonom am ei weld—sector amaethyddol sy’n gynaliadwy, yn fywiog, ac yn wydn.

Soniodd Jenny Rathbone am arallgyfeirio. Ddydd Iau diwethaf, ymwelais â fferm ychydig y tu allan i Lanrwst lle mae’r ffermwr wedi arallgyfeirio bellach i blannu coed, ac roedd wedi plannu 85,000 o goed ers mis Mawrth. Roedd yn wych gweld hyn, a dyna’r math o arallgyfeirio rydym am ei weld a’i gefnogi.

Rwyf hefyd wedi ymrwymo’n llawn i’r £223 miliwn sy’n weddill o’n rhaglen datblygu gwledig, a fydd yn darparu sicrwydd ariannol mawr ei angen.

Unwaith eto, rwyf wedi parhau i ddatgan pa mor hanfodol yw mynediad llawn a dirwystr at farchnad sengl Ewrop i lwyddiant economaidd Cymru. Mae masnach yn amlwg yn fater a gadwyd yn ôl, a dyna pam ei bod mor bwysig ein bod wedi ymgysylltu ar hyn. Felly, nid fi’n unig sy’n ymgysylltu, ond hefyd, yn amlwg, y Prif Weinidog drwy Gyfarfod Llawn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion a Mark Drakeford drwy Gyd-bwyllgor Gweinidogion yr UE. Mae tua dwy ran o dair o allforion adnabyddadwy Cymru yn mynd i wledydd yr UE, a gwyddom y bydd unrhyw leihad sylweddol yn y mynediad at y farchnad sengl yn niweidiol. Felly, unwaith eto, rydym wedi annog Llywodraeth y DU i fabwysiadu hyn fel prif flaenoriaeth ar gyfer negodi â’r UE.

Soniodd rhai Aelodau am y sector bwyd a diod. Mae’n hynod o werthfawr i Gymru ac mae’n cyflogi, os ystyriwch bawb—pobl o fwytai a ffatrïoedd prosesu bwyd, lladd-dai, amaethyddiaeth—0.25 miliwn o bobl yng Nghymru. Mae’n ymddangos bod Llywodraeth y DU yn rhoi blaenoriaeth i gytundebau â gwledydd eraill dros gynnal ein mynediad at y farchnad sengl, sy’n peri pryder, ac mae’n ymddangos eu bod yn barod i aberthu sectorau fel cig coch er lles enillion cyflym gyda gwledydd fel UDA a Seland Newydd, sy’n awyddus iawn i gael mynediad at ein marchnadoedd. Ar y llaw arall, ystyriaeth allweddol i ni yw na ddylai mewnforion gael eu gwerthu am brisiau is na phrisiau cynhyrchwyr y DU pan fo safonau cynhyrchu’n wael, a lle y ceir perygl i ddefnyddwyr. Mae’r farchnad yn y DU hefyd yn bwysig iawn i ni, ac rwy’n credu’n llwyr fod yn rhaid i Lywodraeth y DU chwarae ei rhan yn gwarchod ein diwydiannau bwyd ac amaethyddiaeth ar draws pob sector a rhanbarth yng Nghymru.

Rydym hefyd wedi ceisio dylanwadu ar adrannau Llywodraeth y DU i hyrwyddo ein cynnyrch drwy waith masnach ryngwladol, ac rydym hefyd yn cyflawni ymdrechion masnach sylweddol i ddatblygu’r farchnad allforio ar gyfer bwyd a diod ein hunain, a byddaf yn parhau i ganolbwyntio ar hynny. Mae Hybu Cig Cymru yn amlwg yn hyrwyddo ein cig coch, ac rydym newydd roi bwrdd newydd ar waith. Hefyd, byddaf yn cyhoeddi cadeirydd newydd, yn y dyfodol agos iawn gobeithio, am fod angen cynnal y ffocws ar hynny.

Felly, hoffwn roi sicrwydd i’r Aelodau y byddaf yn parhau i wynebu’r her i bawb ohonom, ac rwy’n awyddus tu hwnt i sicrhau ein rhanddeiliaid y byddaf yn bachu ar bob cyfle i siarad yn rymus dros Gymru. Diolch.

Galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i ymateb i’r ddadl—Mike Hedges.

Diolch, Llywydd. Hoffwn ddiolch i bawb a gymerodd ran yn y ddadl. Rydym wedi gweld llawer iawn o gonsensws dros y rhan fwyaf ohoni. A gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hymateb, ac a gaf fi ddiolch i bawb sydd naill ai yn ystod y ddadl, neu drwy negeseuon cyn y ddadl, wedi fy nghroesawu, ac a gaf fi ddweud diolch yn fawr iawn am hynny?

Gan ddechrau gyda Paul Davies—mae’n braf mynd yn gyntaf, Paul, onid yw, gan fod yn rhaid i bawb arall ddweud yr un peth â chi, ond mewn ffordd ychydig yn wahanol? Rwy’n credu bod Paul wedi amlygu’r angen i wledydd datganoledig gael llais cryf, i Lywodraethau ar draws y DU weithio gyda’i gilydd, a thynnodd sylw at ansawdd uchel cynnyrch bwyd o Gymru. Credaf fod hynny wedi’i adleisio gan lawer iawn o siaradwyr eraill. A gaf fi ddweud am fy mhrofiad i o ansawdd uchel cynnyrch bwyd o Gymru—cig oen, cig eidion, caws a menyn o Gymru yn arbennig—fod gennyf y stumog i brofi hynny? [Chwerthin.]

Simon Thomas—roeddwn yn meddwl ei fod yn mynd i roi’r gorau iddi ar ôl 30 eiliad pan ddywedodd y byddai’n rhoi cefnogaeth lawn—. Yn anffodus, teimlai’r angen i fwrw ymlaen am y pedair munud a hanner nesaf. Ond rwy’n credu ei fod yn iawn, mae angen i ni gadw mynediad at y farchnad sengl. Mae pwysigrwydd hynny—rwy’n synnu nad yw rhai pobl yn gweld mewn gwirionedd pa mor bwysig yw hi eich bod eisoes yn masnachu gyda phobl—. Mae dod o hyd i gwsmeriaid newydd yn wych, ond mae rhoi’r gorau i’r cwsmeriaid sydd gennych i’w weld yn benderfyniad dewr iawn—efallai y byddai eraill yn defnyddio’r geiriau ‘gwirion’ neu ‘dwp’.

Soniodd Simon am rywbeth rwy’n siarad amdano o hyd—un o fanteision dod allan o’r Undeb Ewropeaidd yw na fydd rheolau caffael yr Undeb Ewropeaidd yn berthnasol mwyach. Gallwn gefnogi ein diwydiannau bwyd lleol ein hunain. Yn llawer rhy aml, mae nifer ohonom mewn mannau gwahanol, wrth wneud swyddi cyn hyn, wedi cael gwybod, ‘Ni allwch fynnu ei fod yn gig oen o Gymru. Ni allwch fynnu ei fod yn gig eidion o Gymru. Ni allwch fynnu ei fod yn gaws a menyn o Gymru, gan fod yn rhaid i chi ufuddhau i reol yr Undeb Ewropeaidd ac mae’n rhaid i chi gaffael yn allanol.’

A wnewch chi ildio, Mike?

Wrth gwrs.

Mae’n ddrwg gennyf. Diolch i chi am ildio ar yr eitem honno. Yn wir, mae’n rhoi cyfle efallai inni wneud rhagor, ond i fynd ar ôl pwynt Simon, pan grybwyllodd hyn, rwy’n meddwl, yn ei gyfraniad, mewn gwirionedd, rydym eisoes wedi dangos bod yna wledydd eraill yn fframwaith cyfredol yr UE sy’n gallu gwneud hynny. Yn wir, arweiniodd Llywodraeth Cymru ar y gwaith ar hynny, gyda’r Athro Dermot Cahill o Brifysgol Bangor, a ddangosodd fod llawer o’r rheolau hyn fel y’u gelwir sy’n ein gwahardd rhag gwneud rhagor gyda chaffael yn llwyth o nonsens mewn gwirionedd.

A gaf fi ddweud fy mod yn cytuno’n llwyr â chi? Yr hyn roeddwn yn mynd i ddweud oedd y gallem fod wedi cael hyd i ffordd o’i amgylch o’r cychwyn cyntaf drwy ddweud bod yn rhaid i’r holl gyfarwyddiadau fod yn Gymraeg, a gwneud i bawb yn Sbaen, Portiwgal, a phobl eraill a oedd eisiau allforio i ni, gynhyrchu deunydd pacio Cymraeg gyda’r cyfarwyddiadau yn Gymraeg, a byddai hynny wedi rhoi diwedd arno.

Neil Hamilton—gyda Brexit, ceir llawer o wahanol safbwyntiau; mae eich un chi yn ôl pob tebyg yn y lleiafrif yn fan hon ar hyn o bryd. Ond cawn wybod, oni chawn, dros y ddwy flynedd nesaf. Arbrawf yw hwn—nid un y byddai llawer ohonom yn hoffi ei wynebu, ond arbrawf ydyw ac mae rhywun yn mynd i fod yn iawn a rhywun yn mynd i fod yn anghywir mewn llai na dwy flynedd. Mewnforio bwyd o’r tu allan i’r UE, iawn—ond a gaf fi ofyn pa mor ddibynadwy y bydd, sut beth fydd ei safon, a pha safonau lles anifeiliaid a welwn yn ei sgil? Credaf fod rhai ohonom yn barod i dalu ychydig bach mwy fel nad yw anifeiliaid yn dioddef.

Huw Irranca Davies—diolchodd i Mark Reckless am gadeirio’r pwyllgor. Rwy’n credu bod hynny’n bwysig iawn oherwydd, er fy mod i’n ateb yn awr, gwnaed yr holl waith o dan gadeiryddiaeth Mark Reckless—felly, a gaf fi ddweud diolch yn fawr iawn eto, Mark, am ansawdd yr adroddiad roeddech yn gyfrifol amdano? A gaf fi newid tamaid ar yr hyn a ddywedodd Huw Irranca-Davies? Mae gan Lwcsembwrg yr un pŵer â’r Almaen yn yr UE—rwy’n credu bod hwnnw’n un llawer gwell na Malta a’r DU, gan na fyddwn yno lawer yn hwy. Rwy’n credu ei fod wedi crybwyll rhywbeth a oedd yn bwysig iawn, sef pwysigrwydd rhan 2. I ble rydym yn mynd o’r fan hon? Oherwydd credaf mai dyna’r sefyllfa. Beth bynnag fydd yn digwydd, rydym yn dod allan o’r Undeb Ewropeaidd—sut y gallwn ei ddiogelu?

Mark Reckless, diolch i chi—eich adroddiad chi ydyw, felly gwyddwn na fyddech yn ymosod arno. [Chwerthin.] Mae pwysigrwydd trafodaethau dwyochrog, ariannu—credaf fod hynny’n bwysig—. Rwy’n credu bod—. Os cewch wared ar y cymorth, a gredwch y byddai ffermio mynydd yng Nghymru’n goroesi heb unrhyw gymhorthdal? Yn gynharach, cawsom aelodau o’r grŵp Ceidwadol yn dweud pa mor bwysig oedd hi ei fod yn cael ei gymorth amaethyddol o gefnogaeth amaethyddol Ewropeaidd. Yn wir, caem gwynion fod rhywfaint ohono’n dod yn hwyr. Wel, mewn gwirionedd, pan ddown allan o Ewrop, ni fydd dim ohono’n dod byth.

A wnewch chi ildio?

Yn sicr.

A gaf fi ddweud, nid fy adroddiad i ydoedd, adroddiad y pwyllgor yn ei gyfanrwydd ydoedd? Rwy’n cytuno, heb gymhorthdal, bydd yn anodd iawn gweld y math hwnnw o dirwedd ffermio defaid—ffermwyr mynydd—yn goroesi unrhyw beth tebyg i’r modd y maent yn ei wneud yn awr. Un peth a welsom yn yr adroddiad yw gwerth y dirwedd honno i dwristiaid a phobl sy’n dod i Gymru ac rwy’n credu y dylai fod yn flaenoriaeth, gyda’r arian a fydd gennym, i gadw hynny.

Diolch yn fawr iawn. Jenny Rathbone—ar ôl Brexit—. Wel, mae’r pistol cychwyn wedi cael ei danio. Fe wyddom am ein dibyniaeth ar lafur mewnfudwyr. Effaith tariffau ar allforion cig oen, ni fydd gennym—wel, ychydig iawn fydd gennym. Ac mae ansawdd bwyd yn bwysig. Rwy’n meddwl mai un peth y mae angen i bawb ohonom feddwl amdano yw beth rydym yn ei roi yn ein stumogau. Dywedodd Eluned Morgan ei fod yn ddadansoddiad gwych a llongyfarchodd y pwyllgor—person arall y byddai wedi bod yn wych ei stopio ar ôl 30 eiliad, ond aeth ymlaen i ddweud rhai pethau pwysig iawn. Mae rheolau Sefydliad Masnach y Byd yno i ganiatáu i bawb fasnachu, ond nid yw’n ei gwneud yn hawdd i bobl fasnachu y tu allan i’r bloc masnachu. Mae prosesu bwyd yn bwysig. Os oes unrhyw un wedi darllen fy mhamffled bach ar ddinas-ranbarth Abertawe, un o’r pethau rwy’n ei ddweud yw pam na chawn y budd o brosesu bwyd. Rydym yn ei gynhyrchu ac yna mae’r prosesu—y gwerth uchel—yn mynd i rywle arall.

A gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hymateb yn croesawu’r adroddiad—adroddiad rhagorol? Dyna’r Papur Gwyn, y credaf fod y rhan fwyaf ohonom yn cytuno’n llwyr ag ef, a bod yn rhaid i bob un o’r pedair gwlad gytuno. Ni allwn gael ‘Yr hyn sy’n dda i Loegr yw’r cyfan sy’n bwysig’. Mae cynnwys rhanddeiliaid, rwy’n credu, yn bwysig iawn, a’r cymorth ariannol tan 2022, yn ôl pob tebyg, yw’r un peth o’r hyn a ddywedwyd heddiw sy’n mynd i blesio llawer o ffermwyr. Diolch.

The proposal is to note the committee’s report. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.