Eitem 6, felly, ar ein hagenda yw dadl ar adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar Cyfoeth Naturiol Cymru a chraffu ar adroddiad blynyddol a chyfrifon 2015-16. Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, Nick Ramsay, i gynnig y cynnig.

Cynnig NDM6366 Nick Ramsay

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar Gyfoeth Naturiol Cymru: Adroddiad Blynyddol a Chyfrifon 2015-16—a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 15 Mehefin 2017

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch am y cyfle i siarad heddiw am ymchwiliad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus sy’n codi o adroddiad blynyddol Cyfoeth Naturiol Cymru a chyfrifon 2015-16.

Fel y gŵyr yr Aelodau, mae gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus rôl allweddol yn sicrhau bod arian cyhoeddus yn cael ei wario’n effeithlon. Yn rhan o’r rôl hon, rydym fel mater o drefn yn craffu ar adroddiadau blynyddol a chyfrifon cyrff a ariennir yn gyhoeddus, ac yn ystyried materion yn ymwneud â gwerth am arian, a threfniadau llywodraethu ac archwilio sefydliadau. Roeddem i fod i ystyried adroddiad blynyddol a chyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru 2015-16 yn hydref 2016. Fodd bynnag, gohiriwyd ein hystyriaeth ohonynt hyd nes y byddai Archwilydd Cyffredinol Cymru mewn sefyllfa i roi barn amodol ynghylch rheoleidd-dra’r cyfrifon, a digwyddodd hynny ym mis Mawrth 2017.

Mae’r archwilydd cyffredinol wedi rhoi barn amodol ar reoleidd-dra datganiadau ariannol Cyfoeth Naturiol Cymru mewn perthynas â dyfarnu contractau gwerthu pren i weithredwr melin goed ym mis Mai 2014. Mae rhoi barn o’r natur hon yn ddigwyddiad anarferol a phrin, ac yn fater y credwn y dylid ei ddwyn i sylw’r Cynulliad hwn. Daethom i’r casgliad fod canfyddiadau’r archwilydd cyffredinol yn peri pryder mawr yn yr ystyr ei fod yn ystyried bod trafodion Cyfoeth Naturiol Cymru sy’n ymwneud â chontract gwerthu pren yn afreolaidd ac yn ei farn ef, yn ddadleuol ac ôl-effeithiol. Testun pryder pellach i ni oedd bod yr archwilydd cyffredinol wedi dod i’r casgliad fod yna ansicrwydd ynglŷn ag a oedd Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cydymffurfio ag egwyddorion cyfraith gyhoeddus a rheolau cymorth gwladwriaethol.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Er mwyn ein cynorthwyo gyda’n hymchwiliad clywsom dystiolaeth gan Cyfoeth Naturiol Cymru ar ddau achlysur a chan y sector diwydiant coed, a gynrychiolwyd gan Gymdeithas Cynnyrch Coedwigoedd y Deyrnas Unedig. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch i’n tystion am ein cynorthwyo yn ein gwaith. Ar ôl ystyried y dystiolaeth yn ofalus, gwelsom fod nifer o faterion yn codi mewn perthynas â’r modd yr aeth Cyfoeth Naturiol Cymru ati i ddyfarnu ei gontractau gwerthu coed. Yn gyntaf, gwelsom fod diffyg craffu ar ran y bwrdd a’r tîm gweithredol ar benderfyniadau pwysig. Cawsom ein synnu’n fawr o glywed bod y penderfyniad i ymrwymo i gontractau gyda gweithredwr y felin goed wedi’i ddirprwyo i un swyddog yn unig yn Cyfoeth Naturiol Cymru. Ni chawsom ein hargyhoeddi gan honiadau Cyfoeth Naturiol Cymru na wnaed y penderfyniad gan yr un swyddog ar ei ben ei hun a’i fod wedi’i gefnogi gan achos busnes llawn, yn enwedig o ystyried bod Cyfoeth Naturiol Cymru eu hunain, mewn tystiolaeth ddiweddarach i ni, wedi nodi y gellid bod wedi disgrifio’r achos busnes yn well fel ‘papur opsiynau’, heb ddata a dadansoddiadau hanfodol i sicrhau bod penderfyniadau gwybodus yn cael eu gwneud.

Roeddem yn ei hystyried hi’n eithriadol y byddai contract sylweddol, sy’n werth £39 miliwn, yn cael ei ddyfarnu yn y modd hwn. Roedd y ffeithiau hyn ar eu pen eu hunain yn dangos i ni fod trefniadau llywodraethu Cyfoeth Naturiol Cymru yn wan a bod eu prosesau gwneud penderfyniadau ymhell o fod yn gadarn. Canfu ein tystiolaeth hefyd fod methiannau difrifol o ran y modd yr aeth Cyfoeth Naturiol Cymru ati i sicrhau bod contract mawr yn amodol ar gystadleuaeth neu fel arall yn gallu dangos drwy brofi’r farchnad mai un cyflenwr posibl yn unig a oedd ar gael. Er bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi dweud wrthym mai un gweithredwr melin goed a oedd yn gallu bodloni eu gofynion gweithredol ar y pryd, ni chlywsom unrhyw dystiolaeth i gefnogi’r achos hwn, ac yn absenoldeb ymarfer tendro, nid oes sicrwydd pendant mai un gweithredwr yn unig a allai fodloni gofynion Cyfoeth Naturiol Cymru.

Testun pryder pellach i ni oedd mai un o’r rhesymau allweddol yr ymrwymodd Cyfoeth Naturiol Cymru i gontract gyda’r gweithredwr felin goed oedd er mwyn creu capasiti ychwanegol yn y diwydiant coed drwy adeiladu llif goed newydd. Fodd bynnag, clywsom gan Cyfoeth Naturiol Cymru fod digon o gapasiti wedi’i sicrhau heb adeiladu llif goed newydd, a oedd yn codi cwestiynau ynglŷn â’r penderfyniad i ddyfarnu’r contract i’r gweithredwr yn y lle cyntaf. Yn ddiweddarach clywsom fod y gweithredwr felin goed yn wir wedi torri ei rwymedigaethau cytundebol mewn perthynas ag adeiladu melin lifio ychwanegol. Roeddem yn siomedig dros ben fod contract gwerth £39 miliwn wedi’i ddyfarnu i’r cwmni, ac nad oedd unrhyw gwmni arall wedi gallu cynnig amdano, a’i fod wedi methu cyflawni elfen mor allweddol o’r contract hwnnw. Arweiniodd ein tystiolaeth at y casgliad fod dyfarnu’r contract i weithredwr melin goed unigol heb ymarfer aildendro neu brofi’r farchnad yn llawn yn gamgymeriad difrifol.

Clywsom fod yr archwilydd cyffredinol wedi dod i’r casgliad fod trafodion yn ymwneud â’r cytundebau gwerthu pren yn ‘ddadleuol ac ôl-effeithiol’, ac yn ôl darpariaethau dogfen fframwaith Cyfoeth Naturiol Cymru a darpariaethau cyhoeddiad Llywodraeth Cymru, ‘Rheoli Arian Cyhoeddus Cymru’, sy’n cynnwys cyfarwyddiadau gan Weinidogion, roedd hi’n ofynnol i Cyfoeth Naturiol Cymru gyfeirio cynigion dadleuol ac ôl-effeithiol at Lywodraeth Cymru. Ni chyfeiriodd Cyfoeth Naturiol Cymru y contractau hyn at Lywodraeth Cymru, ac felly fe weithredodd y tu allan i fframwaith awdurdod y mae’n ddarostyngedig iddo. Roedd yr archwilydd cyffredinol hefyd o’r farn fod cryn ansicrwydd a oedd Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cydymffurfio ag egwyddorion cyfraith gyhoeddus o fewn y broses benderfynu ar gyfer dyfarnu’r contract, ac a oedd dyfarnu’r contractau yn cydymffurfio â rheolau cymorth gwladwriaethol. Yn wyneb yr ansicrwydd hwn, ni allodd yr archwilydd cyffredinol ddatgan yn gadarnhaol fod y trafodion gyda gweithredwr y felin goed yn cydymffurfio â fframwaith yr awdurdod sy’n llywodraethu Cyfoeth Naturiol Cymru.

Mewn tystiolaeth i’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, rhoddodd Cyfoeth Naturiol Cymru wybod i ni nad oedd yn credu bod angen cyngor ar gymorth gwladwriaethol ar y pryd ac nad oedd ganddynt unrhyw ymwybyddiaeth o faterion cymorth gwladwriaethol nac wedi gofyn am gyngor ar hynny. Roeddem yn bryderus hefyd i ddarganfod nad oedd Cyfoeth Naturiol Cymru yn ymwybodol o faterion cymorth gwladwriaethol hyd nes y gwelodd ganfyddiadau’r archwilydd cyffredinol. O ystyried bod cymorth gwladwriaethol yn risg a ddeellir yn glir gan y rhai sy’n gyfrifol am wario arian cyhoeddus, neu fe ddylai fod o leiaf, roeddem yn ei hystyried yn annerbyniol nad oedd Cyfoeth Naturiol Cymru yn teimlo bod angen gofyn am gyngor cyfreithiol ar y mater hwn. Yng ngoleuni hyn, argymhellwyd y dylai Cyfoeth Naturiol Cymru adolygu ei drefniadau dirprwyo yn ogystal â chodi ymwybyddiaeth o gyfraith gwladwriaethol, cyfraith gyhoeddus a’r prosesau ar gyfer dyfarnu contractau. Rydym wedi argymell hefyd y dylid rhannu canfyddiadau’r gwerthusiad hwn gyda’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus er mwyn ein galluogi i fonitro gweithrediad a chynnydd yn erbyn newidiadau a nodwyd.

Fel pwyllgor, rydym yn credu y gallai ac y dylai Cyfoeth Naturiol Cymru fod wedi sicrhau bod trefniadau llywodraethu da ar waith ar gyfer ei broses gontractio, ac wrth fethu sefydlu trefniadau o’r fath ni allent ddangos sut y gweithredodd yn gyfreithlon nac i ba raddau roedd y contractau’n cynnig gwerth am arian. Fel y cyfryw, rydym wedi argymell y dylai Cyfoeth Naturiol Cymru gynnal gwerthusiad llawn o’i drefniadau llywodraethu sy’n ymwneud â phrosesau contractio, gan osod allan yn glir y gwersi a ddysgwyd gan gyfeirio’n benodol at y contractau gwerthu coed dan sylw.

Nodwn fod cyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfer 2016-17 wedi’u cyflwyno i’r Cynulliad ddoe ac mae’r archwilydd cyffredinol wedi rhoi barn amodol ar reoleidd-dra’r cyfrifon hyn am yr un rheswm ag y rhoddodd farn amodol ar reoleidd-dra cyfrifon 2015-16—dyfarniad cyfres o gontractau gwerthu pren. Mae’r farn ar y datganiadau ariannol yn ddiamod.

Mae adroddiad yr archwilydd cyffredinol ar y cyfrifon, sydd wedi’i gynnwys yn nhystysgrif archwilio’r cyfrifon, yn nodi bod Cyfoeth Naturiol Cymru, ers dyddiad ei adroddiad ar gyfer 2015-16, wedi rhoi cynllun gweithredu ar waith i fynd i’r afael â’r materion a nodwyd yn ei adroddiad, a bydd cynnydd yn ei erbyn yn cael ei oruchwylio gan bwyllgor archwilio a sicrhau risg Cyfoeth Naturiol Cymru ar ran ei fwrdd. Rydym yn falch o’r camau a gymerwyd gan Cyfoeth Naturiol Cymru ers cyhoeddi adroddiad yr archwilydd cyffredinol a bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi derbyn yn llawn y tri argymhelliad a wnaed yn ein hadroddiad. Rydym hefyd yn croesawu’r ffaith fod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi darparu copi o gynllun gweithredu, sy’n dangos sut y maent yn bwriadu symud ymlaen ar bob un o’n hargymhellion, gan gynnwys amserlenni. Nodwn fod y camau hyn i’w cwblhau erbyn diwedd mis Hydref 2017 ac edrychwn ymlaen at ddiweddariad Cyfoeth Naturiol Cymru ar ei gynnydd ym mis Tachwedd 2017.

Yn ganolog i’n holl waith, mae hybu gwelliant wrth ddarparu gwasanaethau cyhoeddus yn effeithlon a sicrhau gwerth am arian mewn perthynas â gwario cyllid cyhoeddus. Rydym yn gobeithio y bydd Cyfoeth Naturiol Cymru yn gweithio i gyflawni’r gwelliannau angenrheidiol er mwyn sicrhau llywodraethu da yn y dyfodol, ac fel na chaiff y materion sy’n codi o’r modd yr ymdriniodd â’r contractau gwerthu coed hyn byth mo’u hailadrodd. Hyderwn y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig yn gweithio gyda phrif weithredwr newydd Cyfoeth Naturiol Cymru, pan gaiff ei benodi, er mwyn sicrhau hynny.

Hoffwn ddiolch i Gadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ac aelodau’r pwyllgor hefyd am eu diwydrwydd eleni, ond hefyd i’r archwilydd cyffredinol am daflu goleuni democrataidd i gorneli go dywyll. Mae blwyddyn y Cynulliad wedi dod i ben fel y dechreuodd, gydag adroddiadau damniol gan yr archwilydd cyffredinol ar Lafur Cymru. Yn yr achos hwn, rydym yma i siarad am weithgarwch Cyfoeth Naturiol Cymru.

Mae’n sefyllfa wirioneddol ddrwg pan fo contract coed yn ddadleuol. Contract £39 miliwn a roddwyd heb i’r cwmni dendro amdano hyd yn oed, ac fel y dywedodd y Cadeirydd, mae’n bosibl fod rheolau cymorth gwladwriaethol wedi’u torri hefyd, felly gallai Cyfoeth Naturiol Cymru fod yn agored i her gyfreithiol yn awr, ac nid yw’r cyfrifon wedi cael eu hystyried yn holliach. Tri deg naw miliwn o bunnau heb gystadleuaeth—mae’n waith da os gallwch ei gael—a dim prawf o werth am arian chwaith. Dim prawf o werth am arian. Dim achos busnes. Dim achos busnes. Tri deg naw miliwn o bunnau, a dim achos busnes.

Dywedodd prif weithredwr Cyfoeth Naturiol Cymru wrth y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn y cyfarfod cyntaf fod achos busnes llawn wedi’i ddarparu. Yna, yn y cyfarfod dilynol, cyfaddefodd yr un prif weithredwr nad oedd unrhyw achos busnes mewn gwirionedd, ond roedd yna bapur briffio heb unrhyw ffigur ariannol ynddo. Mae hynny’n werth ei ailadrodd: contract gwerth £39 miliwn wedi’i roi allan, heb unrhyw achos busnes, a phapur briffio heb unrhyw ffigur ynddo. Ac yna yn sydyn rydym yn clywed bod prif weithredwr Cyfoeth Naturiol Cymru yn gadael ac yn ymddeol yn gynnar heb fod cwestiynau’n cael eu hateb.

Mae’n teimlo fel pe bawn yn y Siambr hon bob wythnos bron yn nodi achos newydd o wastraff arian. Ychydig fisoedd yn ôl yn unig, cafodd cadeirydd a dirprwy gadeirydd Chwaraeon Cymru eu diswyddo ar ôl ymchwiliad Deloitte a ddangosai fod rhai cwmnïau wedi cael manylebau ar gyfer tendro cyn cwmnïau eraill, a’r contractau’n cael eu rhoi i’r cwmnïau breintiedig hynny wedyn. Yr wythnos hon hefyd, rydych wedi cael mater y bwrdd iechyd, a phethau tebyg iawn yno.

A wnaiff yr Aelod ildio?

Gwnaf.

Wrth gyflwyno’r ddadl hon, dywedodd Cadeirydd y pwyllgor ei fod yn ystyried bod hyn yn eithaf eithriadol: yr hyn a ddigwyddodd yn Cyfoeth Naturiol Cymru. A yw’r Aelod yn dweud, i’r gwrthwyneb, ei fod yn ystyried bod hwn yn ymddygiad gweddol normal ar draws y sector cyhoeddus yng Nghymru? 

Wel, mae’n eithriadol, ond yr hyn sydd hyd yn oed yn fwy eithriadol yw ei fod yn digwydd drwy’r amser. Wyddoch chi? Y peth nesaf rwyf am siarad amdano yw cytundeb tir Llys-faen. Mae yna ddiwylliant tebyg yn yr adeilad hwn a chyda’r Llywodraeth hon, ac nid wyf ar fy mhen fy hun yn amau y gallai trosedd fod wedi digwydd. Rwyf am i Heddlu De Cymru ailagor yr ymchwiliad i gytundeb tir Llys-faen, fel y mae rhai o swyddogion yr heddlu eisiau ei weld, yn breifat—ac nid wyf yn adnabod yr un ohonynt. [Torri ar draws.] Rwyf wedi ildio unwaith; na, ddim eto. Ni fydd y Prif Weinidog yn rhoi sylwadau ar gytundeb tir Llys-faen oherwydd camau cyfreithiol sydd ar y gweill, ond fe ddywedodd ei bod yn bennod nad oedd yn adlewyrchu’n dda ar y rhai a oedd yn rhan o’r peth. Rwy’n clywed cyd-Aelodau yn y Siambr yn dweud nad yw hyn yn ymwneud â Cyfoeth Naturiol Cymru. Yr hyn rydym yn sôn amdano yma yw diwylliant y Llywodraeth hon a diwylliant y Gymru sydd ohoni. [Torri ar draws.] Rydym yn byw mewn gwladwriaeth un blaid, ac un agwedd ohoni, yn fy marn i, yw anghymhwyster neu lygredd. Nawr, yr hyn sy’n dinistrio—[Torri ar draws.]

Efallai nad oeddech yn y Siambr pan roddais fy ystyriaeth yn gynharach, ond rwy’n cyfarwyddo’r Aelodau i feddwl yn ofalus ynglŷn â lluchio honiadau yn y Siambr hon ac i feddwl yn ofalus am y geiriau rydych yn eu defnyddio. Felly, os nad oeddech yn y Siambr yn gynharach, rwy’n gofyn i chi ddarllen natur fy natganiad yn gynharach ac i barhau mewn iaith sy’n briodol i’r Siambr hon.

Rwy’n credu ei bod yn briodol iawn, Llywydd, oherwydd rydym yn ailadrodd. Ym marn llawer, mae’r weinyddiaeth Lafur hon naill ai’n anghymwys neu’n llygredig, un neu’r llall ac—

Mae eich meicroffon wedi’i ddiffodd ac mae eich amser wedi dod i ben. David Melding.

Diolch i chi, Llywydd. Rwy’n croesawu adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar gyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru, ac yn benodol mewn perthynas â’r contract gwerthu coed. O ystyried faint o arian cyhoeddus a wariwyd yn y cynllun penodol hwn, nid yw’n syndod fod craffu manwl wedi dilyn, a chyhoeddwyd adroddiad priodol a manwl iawn. Fel y clywsom yn awr, mae’r swm o arian dan sylw yn sylweddol tu hwnt, sef £39 miliwn. Rwy’n credu ei fod yn ein harwain i ofyn cwestiynau, ond rwy’n meddwl eu bod yn canolbwyntio mwy ar bolisi nag unrhyw beth arall, a dyna fydd natur fy sylwadau y prynhawn yma, Llywydd.

Flwyddyn yn unig wedi i Cyfoeth Naturiol Cymru gael ei sefydlu, cafodd y modd y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn rheoli’r ystâd goedwigaeth ei feirniadu gan sawl corff mewn cyflwyniadau i amryw o bwyllgorau’r Cynulliad a’u trafodion yn y Pedwerydd Cynulliad, Llywydd. Er enghraifft, yn y cyflwyniad a wnaeth Partneriaeth Fusnes Coedwig Cymru, cafwyd cwyn fod diffyg tryloywder llwyr ar ran Cyfoeth Naturiol Cymru yn y maes hwn, a bod y sector preifat wedi gorfod dibynnu, a dyfynnaf, ar ‘sïon a’r cyfrifon a gyhoeddwyd’. Nid oedd yn ddull cyfathrebu agored. Rwy’n sôn am y rhain am ei bod yn gwbl glir fod enghreifftiau tebyg wedi’u nodi yn adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus. Felly, rwy’n credu ei fod yn fater ar gyfer craffu ar Lywodraeth Cymru a’r rôl y maent wedi’i chwarae yn gosod polisi yn gyffredinol a’r penderfyniadau sefydliadol a wnaed ganddynt.

Yn wreiddiol, pan gafodd bwrdd Cyfoeth Naturiol Cymru ei benodi gan Weinidog yr Amgylchedd, nid oedd yn cynnwys unrhyw gynrychiolwyr o’r sector coedwigaeth, a mynegodd cadeirydd Comisiwn Coedwigaeth Cymru, Jon Owen Jones—cyn-Aelod Seneddol Llafur mawr ei barch—bryderon na fyddai llais y diwydiant coedwigaeth yn cael ei glywed yn ddigonol yn y sefydliad newydd. Unwaith eto, nodwyd problem debyg yn adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, wrth iddynt ddyfynnu—. Ac rwy’n dyfynnu’n uniongyrchol o’u hadroddiad: ychwanegodd yr archwilydd cyffredinol ei

‘bryderon difrifol iawn am y golled sylweddol iawn o arbenigedd coedwigaeth o fewn CNC, mater sy’n peri gofid mawr.’

Felly, rwy’n meddwl bod yn rhaid inni ofyn i Lywodraeth Cymru, Llywydd, a yw’r uno sefydliadol ar y trywydd iawn ac a yw’n mynd i gyflawni’r diben a fwriadwyd.

Yn ôl yn 2011, pan gyhoeddwyd manylion yr uno arfaethedig rhwng Cyngor Cefn Gwlad Cymru, Asiantaeth yr Amgylchedd, a Chomisiwn Coedwigaeth Cymru am y tro cyntaf, dywedodd Gweinidog yr Amgylchedd y byddai’r newid yn sicrhau rheolaeth fwy cynaliadwy ac effeithiol ar ein hadnoddau naturiol. Nawr, rwy’n cyfaddef nad oedd uno tri yn un byth yn mynd i fod yn hawdd—sefyllfa heriol tu hwnt i’r tîm rheoli yn Cyfoeth Naturiol Cymru—ond fel y clywsom, mae’r tîm ei hun wedi cael sioc a bydd yna newid yn ei arweinyddiaeth yn awr. Felly, rwy’n credu bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru ysgwyddo rhagor o gyfrifoldeb yn hyn o beth—rwy’n gwybod mai corff hyd braich ydyw, ond ar hyn o bryd mae’n sefydliad hyd braich sydd i’w weld yn aneglur ynglŷn ag i ba gyfeiriad y mae’n mynd.

A wnaiff yr Aelod ildio?

Gwnaf.

Wrth wrando ar yr Aelod yn egluro’r problemau sydd wedi codi wrth uno tri sefydliad yn y modd hwn, roeddwn yn meddwl tybed i ba raddau y teimlai fod hyn yn deillio mewn gwirionedd o’r ffaith nad oedd gennym Ddeddf a gâi ei chraffu yma yn y lle hwn. Cafodd ei wneud drwy Orchymyn gweinidogol, i bob pwrpas, gan ddefnyddio pwerau rheoleiddio San Steffan, ac mewn gwirionedd, nid yw’r Cynulliad hwn erioed wedi edrych yn iawn ar y modd y caiff Cyfoeth Naturiol Cymru ei lywodraethu.

A gaf fi ddweud, Llywydd—? Gwn eich bod yn warcheidwad ein gweithdrefnau, a’r weithdrefn fwyaf yw pasio Bil, gan ei fod yn helpu Llywodraeth i ddatrys peth o’i meddylfryd, ac mae Llywodraeth ddoethach yn talu sylw i’r trafodaethau, ac yn wir, i rai o’r gwelliannau a ddaw gan bleidiau eraill. Rwy’n credu bod absenoldeb y broses honno wedi cael effaith fawr ar y sefyllfa anffodus hon.

A gaf fi orffen gyda’r mater hwn? Llywydd, rwy’n credu bod angen inni weld cynlluniau wrth gefn cadarn mewn cyrff cyhoeddus a sefydliadau hyd braich, ac mae’n ymddangos bod hynny wedi methu yn yr achos hwn. Ni all Cyfoeth Naturiol Cymru barhau i weithredu yn y modd y mae wedi bod yn ei wneud, neu’r modd y mae’n ymddangos iddi weithredu, yn yr achos penodol hwn.

Rwy’n cydnabod llwyddiant Cyfoeth Naturiol Cymru yn rheoli’r clefyd coed dan sylw, ond nid wyf yn credu bod adegau o argyfwng o’r fath yn cyfiawnhau gweithdrefnau afreolaidd—rhaid i chi gael cynlluniau a phrotocolau ar waith. Yn anffodus, mae clefydau a digwyddiadau naturiol anffafriol yn digwydd, a lle Cyfoeth Naturiol Cymru oedd bod yn ymwybodol o hynny ac mae’n ymddangos ei fod wedi methu gwneud hynny yn yr achos hwn. Diolch.

Diolch i chi, David Melding, am eich persbectif hanesyddol, sy’n ddefnyddiol iawn. Credaf fod manylion y contract hwn, a methiant Cyfoeth Naturiol Cymru i weld bod unrhyw beth o’i le yn y ffordd yr aethant ati, wedi cael eu trafod yn drylwyr iawn yn adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus. Roeddwn am ychwanegu fy llais i ddweud pam fod methiant Cyfoeth Naturiol Cymru i ddeall eu bod wedi mynd ati mewn modd amhriodol yn taflu goleuni ar y materion ehangach sy’n ymwneud â phwysigrwydd coedwigaeth a’r diwydiant coed yng Nghymru.

Oherwydd yn ystod ymchwiliad y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Materion Gwledig ar goedwigaeth, aethom allan a chyfarfod, yn amlwg, â llawer o aelodau o’r diwydiant, ac rwy’n sicr yn cofio mynd i felin goed Crymlyn a chael gwybod eu bod yn hynod o ofidus nad oedd y contract coed llarwydd wedi’i roi allan i dendr cyhoeddus, ac yn wir, yn synnu’n fawr nad oedd wedi’i roi allan ar gyfer aildendro ar ôl i’r archwilydd cyffredinol fynegi ei bryderon gwreiddiol. Felly, rwy’n meddwl, os mynnwch, fod y drosedd wedi’i chyflawni ddwywaith, yn yr ystyr, nid yn unig fod y contract gwreiddiol heb gael ei roi allan i dendr, ond wedyn, pan dynnwyd eu sylw at y camgymeriad, eu bod wedi mynd ati i gloddio twll hyd yn oed yn fwy.

Rwy’n credu ei fod yn destun pryder mawr, oherwydd mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn chwarae rhan strategol iawn yn rheoli pris coed yng Nghymru, ac roedd yn deall y rhan honno oherwydd eu bod yn arfer rhyddhau coed ar y farchnad er mwyn ei sefydlogi. Felly, nid wyf yn gallu deall, er enghraifft, pam na chymerwyd y contract a roesant allan i dendr rhwng mis Mai 2012 a Mai 2013 er enghraifft. Mae’n anodd iawn i berson lleyg ddeall pam na chafodd ei gymryd gan y diwydiant ar y pryd, am eu bod yn dweud heddiw eu bod yn drist iawn na chawsant gyfle i wneud cais amdano.

Mae’n debyg mai’r ail bwynt sy’n anodd i mi ei ddeall yw pam nad oedd yn bosibl ymdrin â’r coed llarwydd heintiedig ar sail fwy cymedrol, yn hytrach na gwthio’r cyfan ar y farchnad, a oedd, yn amlwg, yn mynd i ostwng pris coed; mae hynny’n hollol amlwg. Nid wyf yn deall pam—os ydych yn cwympo coed, onid oes modd ei adael, ac yna ei glirio fel sy’n ofynnol? Oherwydd mae marchnad enfawr ar gyfer coed llarwydd. Caiff ei ddefnyddio ar gyfer cladin, caiff ei ddefnyddio ar gyfer lloriau, a chaiff ei ddefnyddio fel dewis arall yn lle derw. Ac o ystyried mai ni yw’r trydydd mewnforiwr mwyaf o goed yn y byd, mae’n rhaid bod marchnad ar gyfer coed a dyfir yn y wlad hon. Nid wyf yn ei ddeall; nid yw’n gwneud synnwyr—

A wnewch chi ildio?

[Yn parhau.]—roedd cymaint o fynd ar—. Gwnaf.

Ie, rydych chi’n hollol gywir ar hynny; roedd y ffordd y cafodd y coed llarwydd eu marchnata yn broblem fawr. Dylent fod wedi cael eu marchnata mewn llwythi llai, mwy hydrin o goed llarwydd a allai fod wedi’u hamsugno’n haws gan y farchnad. Felly, roedd diffygion difrifol yn hynny o beth.

Felly, roeddwn eisiau ychwanegu fy mhryder ynglŷn â’r modd y cafodd y contract hwn ei drin, a’r oedi wrth i Cyfoeth Naturiol Cymru roi trefn ar bethau, os hoffwch, oherwydd roedd y sesiynau tystiolaeth cychwynnol gyda phrif weithredwr Cyfoeth Naturiol Cymru yn rhai gan rywun a oedd yn gwadu bod yna broblem. Felly, rwy’n falch o weld bod y cynllun gweithredu sydd bellach wedi’i gynhyrchu mewn ymateb i adroddiad diweddaraf y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn rhoi’r camau gweithredu gofynnol ar waith, ond rwy’n credu ei fod yn gofyn rhai cwestiynau i Lywodraeth Cymru ynglŷn ag a oes gan Cyfoeth Naturiol Cymru allu mwyach i chwarae’r rôl strategol sydd ei dirfawr angen arnom yn y diwydiant coed yn y wlad hon fel ffurf ar amnewid mewnforion ac fel ffordd o sicrhau bod y deunydd crai yn bodoli i ni allu cael cynhyrchion pren yn lle cynhyrchion eraill mwy niweidiol o ran carbon. Felly, rwy’n gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn rhoi rhywfaint o sicrwydd ar y pwynt hwnnw, oherwydd credaf fod hynny’n—. Ar wahân i union fanylion y contract, rwy’n meddwl bod y materion strategol hefyd yn bwysig iawn. 

Er bod y ddadl heddiw yn ymwneud â materion o ran dyfarnu contract gan Gyfoeth Naturiol Cymru, mae’r Pwyllgor Cyllid am gyfrannu un peth yn gryno iawn i’r ddadl, achos roedd yna oedi cyn i’r Archwilydd Cyffredinol Cymru osod cyfrifon blynyddol sefydliad Cyfoeth Naturiol Cymru, ac mae hwnnw’n fater o bryder i’r Pwyllgor Cyllid.

Y cefndir yw ei bod yn ofynnol i’r archwilydd cyffredinol gyflwyno adroddiad ar y cyfrifon o fewn pedwar mis i’r dyddiad y gosododd Cyfoeth Naturiol Cymru y cyfrifon hynny, ond yn yr achos hwn nid oedd yn bosib oherwydd bod yr Archwilydd Cyffredinol yn ymchwilio i’r materion sy’n gysylltiedig â dyfarnu’r contract. Dyna beth yw pwrpas adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus. Ar yr achlysur hwn, ni lwyddodd yr archwilydd cyffredinol i fodloni ei derfyn amser statudol o ran gosod ei adroddiad ar y cyfrifon.

Mae’r sefyllfa hon wedi amlygu’r diffyg darpariaeth i Archwilydd Cyffredinol Cymru ofyn am estyniad i’r amserlen statudol o bedwar mis pe digwydd i unrhyw broblem godi wrth archwilio cyfrifon. Nid yw’r sefyllfa hon yn unigryw i Gyfoeth Naturiol Cymru. Yn wir, yn y blynyddoedd diwethaf mae’r Cynulliad wedi pasio nifer o ddarnau o ddeddfwriaeth sy’n sefydlu cyrff, megis Awdurdod Cyllid Cymru, Gofal Cymdeithasol Cymru, a Chymwysterau Cymru, i gyd yn cynnwys yr amserlen statudol hon o bedwar mis, heb unrhyw ddarpariaeth ar gyfer estyniad. Credwn fel Pwyllgor Cyllid fod hwn yn amryfusedd amlwg mewn deddfwriaeth Gymreig. Rwyf wedi ysgrifennu felly at Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ac at y Prif Weinidog ynglŷn â sefydlu cyrff yn gyffredinol gan Llywodraeth Cymru. Mae’n arbennig o bwysig pan fydd cyrff yn cael eu chreu drwy Orchmyn sefydlu, fel Cyfoeth Naturiol Cymru, yn hytrach na deddfwriaeth sylfaenol a statudol.

Rwy’n falch bod y Prif Weinidog wedi cadarnhau bod swyddogion Llywodraeth Cymru wedi dechrau trafod y goblygiadau technegol a deddfwriaethol â Swyddfa Archwilio Cymru, ac y byddant yn gweithio gyda’i gilydd er mwyn penderfynu ar y ffordd ymlaen. Rydym yn edrych ymlaen at gael rhagor o wybodaeth gan y Prif Weinidog am y camau sy’n cael eu cymryd ar ôl i’w swyddogion a Swyddfa Archwilio Cymru gwblhau y gwaith hwn. Diolch yn fawr.

Galwaf ar y Gweinidog i ymateb i’r ddadl.

Diolch, Llywydd, a diolch am y cyfle i ymateb ar ran Llywodraeth Cymru i adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar ‘Cyfoeth Naturiol Cymru: Craffu ar Adroddiad Blynyddol a Chyfrifon 2015-16’. Gan sicrhau gwerth am arian cyhoeddus, rôl Gweinidogion Cymru yw sicrhau bod cyrff cyhoeddus yng Nghymru yn cynnal y safonau priodol. Mae angen i ni fod yn gadarn yn ein gwaith craffu ac yn wir, mae’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, wrth wneud y gwaith craffu hwn ar gyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru, wedi tynnu sylw at bwysigrwydd llywodraethu cadarn i gyrff cyhoeddus a sut y mae’n rhaid dilyn y broses briodol.

Y rheswm dros farn amodol Swyddfa Archwilio Cymru ar gyfrifon 2015-16, fel y clywsom, oedd y modd y dyfarnwyd contract coed i weithredwr melin goed ym mis Mai 2014. Rwy’n falch fod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cyfaddef, o edrych yn ôl, y byddent wedi ymdrin â phethau’n wahanol. Mater i swyddog cyfrifyddu a bwrdd Cyfoeth Naturiol Cymru yn bennaf yw’r argymhellion yn adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi fy sicrhau eu bod eisoes wedi rhoi cynllun gweithredu ar waith i fynd i’r afael â’r materion a godwyd gan Archwilydd Cyffredinol Cymru. Rôl Llywodraeth Cymru fydd cefnogi Cyfoeth Naturiol Cymru yn y gwaith y mae angen iddynt ei wneud i sicrhau bod gweithdrefnau cadarn ar waith ar gyfer y dyfodol.

Cyn y gwaith craffu a wnaed gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, roedd y Prif Weinidog eisoes wedi comisiynu swyddogion Llywodraeth Cymru i adolygu trefniadau llywodraethu cyrff hyd braich yng Nghymru. Mae llawer o waith eisoes wedi’i wneud, ac rwyf wedi cael fy nghyfweld gan y swyddog sy’n arwain yr adolygiad. Fel corff hyd braich, caiff Cyfoeth Naturiol Cymru ei reoli gan gytundeb fframwaith cadarn sy’n adlewyrchu’r egwyddorion a nodir yn ‘Rheoli Arian Cyhoeddus Cymru’. Yn ystod eu hymddangosiad gerbron y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, gofynnodd Cyfoeth Naturiol Cymru am ddiffiniad mwy manwl o’r termau ‘newydd’ ‘dadleuol’, ac ‘ôl-effeithiol’ yn eu fframwaith llywodraethu cyfredol. Gwnaed y cais yn benodol i fynd i’r afael ag argymhelliad Swyddfa Archwilio Cymru fod y contract yn newydd, yn ddadleuol, ac yn ôl-effeithiol ac felly dylent fod wedi cyflwyno eu cynigion i’r adran sy’n eu noddi yn unol â’r fframwaith llywodraethu cyfredol. Fel rhan o’r adolygiad cyfredol o gyrff hyd braich, deallaf fod ystyriaeth yn cael ei rhoi i ddarparu mwy o eglurder ynglŷn â’r materion hyn.

Gofynnodd David Melding a oedd diben Cyfoeth Naturiol Cymru ar y trywydd iawn, ac rwy’n credu ei bod yn werth ystyried, ers i Cyfoeth Naturiol Cymru gael ei greu, eu bod wedi gorfod ymdrin â llawer o faterion unigryw, ac mae hynny’n cynnwys yr achosion o P. ramorum ar draws ystâd coedwigaeth Cymru, y stormydd gwaethaf o fewn cof yn ystod gaeaf 2013-14, a gweithredu Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 a Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, sydd wedi effeithio ar eu diben a’u gweithgaredd o ddydd i ddydd ac wedi golygu bod y sefydliad yn cyflawni cyfrifoldebau statudol ychwanegol.

A wnaiff y Gweinidog ildio?

Gwnaf.

Nodaf eich sylwadau fod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi dweud eu bod angen arweiniad pellach ar yr hyn a olygir wrth ‘newydd’ ac ‘ôl-effeithiol’. Ni chefais fy argyhoeddi o gwbl gan y ddadl hon yn y pwyllgor. Roedd yn ymddangos yn glir i’r pwyllgor fod yr hyn roeddent yn ei argymell mor amlwg y tu allan i’r ddealltwriaeth a dderbynnir nes ei bod yn anodd deall bod honno’n ddadl ddifrifol. Roedd yn awgrymu haerllugrwydd ehangach ar ran y tîm arweiniol nid yn unig eu bod yn herio cyngor yr archwilydd cyffredinol yn gyfreithiol cyn iddo ddod gerbron pwyllgor, ond eu bod wedi rhoi perfformiad heb unrhyw ostyngeiddrwydd o fath yn y byd. A yw’r Llywodraeth yn adolygu sgyrsiau’r Gweinidog am—a yw hynny’n cynnwys effeithiolrwydd bwrdd cyfredol Cyfoeth Naturiol Cymru yn dwyn y tîm rheoli i gyfrif?

Wel, fel y dywedais, roedd y Prif Weinidog wedi cychwyn yr adolygiad hwn cyn gwaith craffu’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, a soniais fy mod wedi cael fy nghyfweld gan y swyddog sy’n gyfrifol am yr adolygiad. Yn amlwg, mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn sefydliad ac yn gorff mawr iawn yn fy mhortffolio, felly yn amlwg, rwyf wedi cael trafodaethau ynghylch y materion rydych wedi’u codi yn y Siambr.

Er gwaethaf y materion a grybwyllais yn awr mewn perthynas â Cyfoeth Naturiol Cymru—yr hyn y maent wedi gorfod ymdrin ag ef dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, rwy’n meddwl eu bod wedi cynnal eu lefel o wasanaeth yn sicr. Hefyd, ers eu ffurfio, maent wedi bod yn destun tri adolygiad ffurfiol, a gyhoeddwyd y llynedd, bob un ohonynt. Cyflawnwyd dau o’r adolygiadau hyn gan Swyddfa Archwilio Cymru. Cafwyd adroddiad prawf, a gyflawnwyd ar ran Gweinidogion Cymru, yn archwilio dwy flynedd gyntaf Cyfoeth Naturiol Cymru. Canfu fod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi mabwysiadu dull cadarn o weithredu, gan sefydlu systemau a rheolaethau allweddol i’w alluogi i gael ei greu’n ddidrafferth. Cawsom adroddiad prawf ar werth am arian a daeth yr adroddiad hwnnw i’r casgliad fod y dull o sefydlu Cyfoeth Naturiol Cymru wedi’i strwythuro’n dda ac yn gadarn, a bod hynny wedi rhoi platfform cadarn felly i Cyfoeth Naturiol Cymru allu parhau i wireddu’r manteision a fwriadwyd wrth ei greu, ac ar gyfer mynd i’r afael â’r heriau y bydd yn eu hwynebu yn y dyfodol.

Cyflawnwyd trydydd adolygiad gan Swyddfa Rheoliadau Gwell—Swyddfa Reoleiddio, bellach—yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol—ac adolygiad o gymhwysedd rheoleiddio, a oedd yn argymell y defnydd o sancsiynau sifil mewn modd sy’n cydymffurfio ag egwyddorion rheoleiddio da. Gan ystyried cyd-destun sefydliad sydd newydd ei ffurfio yn mynd drwy drawsnewid radical iawn ac yn gorfod rheoli rhai materion unigryw yn ystod ei flynyddoedd cyntaf, nid wyf yn credu bod gwaith craffu’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus wedi datgelu unrhyw fethiant systematig ehangach ar ran Cyfoeth Naturiol Cymru. Fodd bynnag, mae dyfarnu’r contract coed yn fater sy’n rhaid mynd i’r afael ag ef, ac mae’n cael sylw. Mae’n rhywbeth rwyf wedi’i ailadrodd yn fy nhrafodaethau gyda’r prif weithredwr a’r cadeirydd.

Gellir mesur llwyddiant Cyfoeth Naturiol Cymru hyd yma yn y modd y maent wedi cyflawni eu dyletswyddau statudol a dyheadau Gweinidogion Cymru yn eu llythyrau cylch gwaith blynyddol. Yn fy marn i, mae hyn yn dangos pa mor ymroddedig yw ei weithlu i gyflawni’r canlyniadau gorau i Gymru, ac er bod adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, wrth gwrs, wedi tynnu sylw at rai gwendidau, rwyf am fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch i staff Cyfoeth Naturiol Cymru am eu hymroddiad yn ystod cyfnod o newid, sy’n dal i fynd rhagddo wrth gwrs. Felly, ar ran Gweinidogion Cymru a Llywodraeth Cymru, hoffwn ddiolch i’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus am eu hadroddiad.

Galwaf ar Nick Ramsay i ymateb i’r ddadl.

Diolch, Llywydd. Hoffwn ddiolch i’r holl Aelodau ac Ysgrifennydd y Cabinet am gyfrannu at y ddadl bwysig heddiw. Fel y dywedais ar ddechrau’r ddadl y prynhawn yma, mae gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus rôl hanfodol yn sicrhau bod arian cyhoeddus yn cael ei wario’n effeithlon yng Nghymru, felly roedd hi’n bwysig iawn fod y pwyllgor yn cael cyfle i ddod â’r mater hwn i’r Cynulliad, ac rwyf wedi gwerthfawrogi hynny heddiw.

Nid pob dydd y mae corff cyhoeddus mawr fel Cyfoeth Naturiol Cymru yn gweld barn amodol yn cael ei rhoi ar ei gyfrifon yn y modd hwn ac am y rhesymau a nodwyd heddiw. Os caf droi’n fyr at rai o’r cyfraniadau. Yn gyntaf, Neil McEvoy, fe gyfeirioch at ddiffyg achos busnes priodol. I ddechrau, dywedodd Cyfoeth Naturiol Cymru wrthym fod yna achos busnes. Pan aethom ati i gwestiynu cywirdeb yr achos busnes, dywedwyd wrthym wedyn nad oedd yn achos busnes, mai papur opsiynau ydoedd, neu ryw ddisgrifiad tebyg. Roeddem yn ystyried hynny’n gwbl eithriadol, fel y dywedodd Neil McEvoy, fod contract gwerth £39 miliwn wedi’i ddyfarnu heb achos busnes priodol, a heb unrhyw gefndir ariannol. Rwy’n credu, pan ofynnwyd am ddata ariannol pellach i gefnogi’r penderfyniad, ni ddaeth i law, felly roedd yna wendid mawr yno yn amlwg.

Edrychodd David Melding ar bethau’n ehangach a chwestiynodd yr holl broses uno a arweiniodd at greu Cyfoeth Naturiol Cymru, yn ystod y Cynulliad diwethaf rwy’n meddwl, ac uno’r tri chorff a oedd ar wahân yn flaenorol. Fe holoch a oedd y broses honno wedi gweithio mewn gwirionedd ac a oedd y broblem rydym yn ei thrafod heddiw mewn gwirionedd yn tynnu sylw at nam pwysig yn y ffordd y digwyddodd y broses honno, a phan fyddwch yn uno cyrff gwahanol â’i gilydd yn y ffordd hon, a yw hynny bron yn anochel yn mynd i arwain at broblemau ehangach. Mae honno’n ddadl ar gyfer rhyw dro eto, mae’n debyg, ond rwy’n credu ei bod yn bwysig eich bod wedi dod â’r persbectif hwnnw i’r Siambr heddiw.

Jenny Rathbone, roeddwn yn hoffi eich disgrifiad ‘y drosedd a gafodd ei chyflawni ddwywaith’: dim proses dendro ar y dechrau ac yna, dim ailwerthuso neu gamau unioni go iawn yn ddiweddarach pan oedd yn amlwg fod yna broblem roedd angen rhoi sylw iddi. Ac oedd, roedd yna broblem gyda’r ffordd roedd y coed llarwydd yn mynd i gael eu marchnata. Ni allwch orlifo’r farchnad â llwythi enfawr o goed llarwydd ar unwaith. Nid yw hynny wedi digwydd yn y gorffennol. Dywedodd tystiolaeth a gymerasom gan y sefydliadau coedwigaeth y buom yn siarad â hwy fod hwnnw’n ddull anarferol o weithredu, ac ni chawsom ateb boddhaol gan Cyfoeth Naturiol Cymru pam yr aed ati yn y fath fodd.

Rhoddodd Simon Thomas safbwynt y Pwyllgor Cyllid i ni. Rwy’n aelod o’r Pwyllgor Cyllid hefyd, felly rwyf wedi gweld y ddwy ochr i hyn, ac ydw, rwy’n gwybod mai’r mater sylfaenol i’r Pwyllgor Cyllid oedd methiant yr archwilydd cyffredinol i osod cyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru mewn modd amserol ac yn unol â’i rwymedigaeth statudol. Rydym yn gwybod bod gwrthdaro rhwng ei rwymedigaeth statudol ar y naill law, a chymhwyso’i god ymarfer ei hun ar y llaw arall, a bu’n rhaid iddo ymgodymu â hynny. Ond rydych yn hollol iawn, ni ddylai hynny fod wedi digwydd, ni ddylai ddigwydd yn y dyfodol, ac mae angen trafodaeth ehangach gyda Llywodraeth Cymru neu yn y Cynulliad hwn ynglŷn â sut y gellid newid y system fel nad yw’r archwilydd cyffredinol cyfredol, neu archwilydd cyffredinol yn y dyfodol yn ôl y digwydd, yn cael ei roi yn y fath sefyllfa anodd yn y dyfodol fel bod yn rhaid iddo wneud penderfyniad nad oes yr un o’r ddwy ochr yn mynd i fod yn hapus yn ei gylch.

Fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, dylai Cyfoeth Naturiol Cymru fod wedi gweld bod y contractau a dyfarnu’r contract yn newydd, yn ddadleuol ac yn ôl-effeithiol. Roedd yn anodd iawn i’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus weld pam na chafodd ei gydnabod bod y modd y dyfarnwyd y contract yn newydd, yn ddadleuol neu’n ôl-effeithiol. Roedd rhyw nam yn y broses honno, a soniodd Lee Waters—wel, fe gyfeirioch at haerllugrwydd ehangach. Ydy, mae hwnnw’n ymadrodd cryf iawn, fe wn, ond rwy’n meddwl eich bod wedi’i ddweud am y rhesymau iawn, ac yn sicr dangosodd Cyfoeth Naturiol Cymru, yn y dystiolaeth a roesant i ni, pa un a oedd yn haerllugrwydd ehangach neu’n hunanfodlonrwydd—nid wyf yn hollol siŵr sut y byddech yn ei ddisgrifio, ond roeddwn yn credu bod yna broblem gyda’r agwedd yn sicr, o ran y ffordd y teimlent ein bod wedi ystyried y modd y gwerthwyd y coed llarwydd ac y dyfarnwyd y contract. Nid yw £39 miliwn, yn y pen draw, yn swm bach o arian, ac mae’n sicr yn rhywbeth sydd angen ei wneud gydag achos busnes priodol a strategaeth briodol yn sail iddo.

Yng ngoleuni hyn oll, roeddem yn argymell y dylai Cyfoeth Naturiol Cymru adolygu ei drefniadau dirprwyo ochr yn ochr â chodi ei ymwybyddiaeth o gyfraith cymorth gwladwriaethol, cyfraith gyhoeddus a’r broses ar gyfer dyfarnu contractau. Rydym yn falch, fel y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi dweud, fod cynllun gweithredu wedi’i roi ar waith. Byddwn ni, fel Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, yn gwylio hynny’n ofalus, ac rwy’n siŵr y bydd gan y Cynulliad ddiddordeb yn y modd y bydd hynny’n datblygu. Ond gadewch i ni fod yn hollol glir yn y ddadl hon heddiw, Llywydd, na ddylai’r sefyllfa hon fod wedi digwydd, ac mae angen i ni wneud yn gwbl siŵr nad yw byth yn digwydd eto.

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.