Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Rhun ap Iorwerth.

Eitem 8 ar yr agenda y prynhawn yma yw dadl ar adroddiad blynyddol Estyn, a galwaf ar yr Ysgrifennydd Cabinet dros Addysg i gynnig y cynnig—Kirsty Williams.

Cynnig NDM6675 Julie James

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi adroddiad blynyddol Prif Arolygydd Ei Mawrhydi dros Addysg a Hyfforddiant yng Nghymru ar gyfer 2016-17.

Cynigiwyd y cynnig.

Dirprwy Lywydd, rwy’n agor y ddadl hon heddiw drwy ddiolch i Meilyr Rowlands am ei drydydd adroddiad blynyddol fel prif arolygydd addysg a hyfforddiant yng Nghymru. Yn ogystal â darparu tystiolaeth ar berfformiad a safonau, bydd adroddiad y prif arolygydd yn llywio datblygiad polisi ac yn ysgogi gwelliannau i addysg. Mae adroddiad blynyddol Estyn 2016-17 yn edrych ar gynnydd dros y saith mlynedd diwethaf, yn ôl at 2010, pan ddechreuodd cylch arolygu presennol Estyn, a chanfyddiadau arolygu’r sectorau. Rwy’n croesawu’r dull hirdymor hwn. Mae'n galonogol gweld mai’r duedd fwyaf dros y saith mlynedd diwethaf oedd symudiad tuag at ddiwylliant o hunanwella, ac mae hyn yn dal i fod yn flaenoriaeth allweddol i mi ac i'r Llywodraeth.

Mae'r adroddiad yn dangos mwy o gydweithredu rhwng ysgolion, yn enwedig yn y ffordd y datblygir y cwricwlwm newydd. Rydym yn cefnogi ysgolion i gydweithio ac i chwarae rhan lawn mewn system hunanwella, ac mae’r ymdrech hon yn cael ei hwyluso drwy'r consortia addysgol rhanbarthol. Rwy’n croesawu’r canfyddiadau sy'n dangos bod llawer o gryfderau’n bodoli mewn lleoliadau meithrin, mewn ysgolion arbennig a gynhelir ac mewn colegau addysg bellach. Mae ansawdd yr addysg yn dda neu'n well yn y rhan fwyaf o achosion, a bu cynnydd parhaus o ran darpariaeth y blynyddoedd cynnar, llythrennedd a rhifedd, ymddygiad a phresenoldeb a pherfformiad dysgwyr dan anfantais.

Rwy’n falch o weld, rhwng 2010 a 2017, y cafwyd gwelliannau hefyd i berfformiad ysgolion cynradd, yn benodol bechgyn a’r disgyblion hynny sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim. Mae'n galonogol bod ysgolion a lleoliadau wedi ymrwymo i arfer da yn y cyfnod sylfaen. Mae plant yn gwneud cynnydd da ac yn dangos mwy o gymhelliant a mwynhad o ddysgu mewn lleoliadau sy’n gwneud hyn yn iawn. Rwy’n nodi, fodd bynnag, fod cymhwyso’r cyfnod sylfaen wedi bod yn anghyson. Rwy’n cydnabod bod angen gwneud mwy i sefydlu arferion cyson ledled Cymru ac i sicrhau bod y fframwaith cywir yn bodoli i gefnogi addysgu a dysgu effeithiol drwy addysgeg y cyfnod sylfaen. Y llynedd, cyhoeddais ddatblygiad rhwydwaith rhagoriaeth y cyfnod sylfaen, a fydd yn bennaf yn cynorthwyo gyda'r gwaith o rannu arferion effeithiol ac yn gweithio'n agos gyda rhwydweithiau rhagoriaeth mewn gwyddoniaeth, technoleg a mathemateg.

Dirprwy Lywydd, mae'n galonogol bod gofalu am les disgyblion, gofal, cymorth ac arweiniad, a'r amgylchedd dysgu yn nodweddion cryf yn ein system addysg. Rydym yn gwybod bod cysylltiad cryf rhwng lles a deilliannau addysgol, a bod plant sydd â lefelau uwch o les emosiynol, ymddygiadol, cymdeithasol ac ysgol, ar gyfartaledd, yn cyflawni at lefelau uwch ac yn dangos mwy o ddiddordeb yn eu haddysg.

Rwy’n nodi canfyddiadau'r adroddiad bod saith o bob 10 ysgol gynradd a gafodd ei harolygu eleni’n dda neu'n rhagorol, sy’n debyg i'r llynedd. Er bod hyn yn gadarnhaol, ac rwy'n cydnabod ymroddiad a gwaith caled ein hysgolion i gyflawni hyn, mae'n amlwg bod angen gwneud mwy. Mae hanner yr ysgolion uwchradd a gafodd eu harolygu’n dda neu'n rhagorol, sy’n welliant ar y llynedd. Rwyf hefyd yn falch o weld canfyddiadau'r adroddiad bod darparwyr da a rhagorol ym mhob sector, gan gynnwys mewn ardaloedd o dlodi cymharol. Rydym wedi ymrwymo i greu system addysg gynhwysol ar gyfer pob dysgwr, waeth beth fo'i anghenion, i sicrhau bod pob dysgwr yn gallu cael addysg o safon uchel. Mae'r adroddiad yn glir ein bod yn gwneud cynnydd, er fy mod yn credu, Dirprwy Lywydd, fod gormod o amrywioldeb o hyd mewn rhai sectorau a bod heriau’n dal i fodoli o ran codi safonau rhifedd, codi safonau Cymraeg mewn ysgolion cyfrwng Saesneg, gwella cynnydd disgyblion o ran sgiliau digidol, a pharhau i leihau'r bwlch cyrhaeddiad.

Fodd bynnag, mae’r adroddiad yn dangos bod llawer mwy o enghreifftiau erbyn hyn o ysgolion yn cydweithio i wella agweddau ar eu darpariaeth, fel prosiectau llythrennedd a rhifedd, gwella addysgu a datblygu arweinyddiaeth, a fydd, rwy’n credu, i gyd yn helpu i leihau amrywioldeb yn y system. Bellach, ceir dull mwy systematig o gynllunio cyfleoedd i ddisgyblion ddefnyddio ac ymarfer eu rhifedd ar draws y cwricwlwm, ers i ysgolion roi’r fframwaith llythrennedd a rhifedd cenedlaethol ar waith.

Mae safonau'r Gymraeg mewn llawer o ysgolion uwchradd cyfrwng Saesneg yn gwella; cynyddodd y niferoedd a enillodd gymwysterau Cymraeg ar ddiwedd cyfnod allweddol 4 dros 12 pwynt canran rhwng 2010 a 2016. Fodd bynnag, mae rhagair y prif arolygydd yn nodi bod rhai ysgolion yn canolbwyntio gormod o lawer ar dechneg arholiad yn hytrach nag ar ddarparu addysg eang, ac mae hyn oherwydd bod system atebolrwydd yr ysgolion uwchradd yn gysylltiedig â chanlyniadau arholiadau allanol, ac rwy’n cydnabod hyn. Rydym yn parhau i weithio gyda rhanddeiliaid allweddol a phartneriaid i ddatblygu fframwaith gwerthuso newydd a model newydd o atebolrwydd. Byddwn yn sefydlu mecanweithiau adeiladol ar gyfer gwerthuso ac atebolrwydd i atgyfnerthu dibenion diwygio ac alinio systemau trefniadau cwricwlwm, asesu ac atebolrwydd.

Rwy’n nodi, yn 2016-17, fod nifer yr hyfforddeion ar raglenni addysg gychwynnol i athrawon ôl-raddedig ac israddedig wedi methu â chyrraedd y targedau niferoedd. Roedd y niferoedd ar raglenni cynradd tua 90 y cant o'r targed, a dim ond 66 y cant o'r targed gafodd eu denu at raglenni uwchradd. Felly, rwyf wedi sefydlu bwrdd cynghori newydd ar gyfer recriwtio a chadw athrawon, a fydd yn ystyried y materion hyn a sut y gallwn gefnogi gweithlu addysg o safon uchel, sy’n gallu bodloni gofynion y cwricwlwm a diwygio addysg ehangach. Gadewch imi fod yn glir: mae ein hathrawon yn gwbl ganolog i'n cenhadaeth genedlaethol. Mae proffesiwn sy'n cydweithio’n dysgu drwy’r amser ac, felly, yn codi safonau drwy’r amser. Mae'n glir o'r adroddiad bod y polisïau yr ydym wedi eu rhoi ar waith yn helpu i ysgogi gwelliant, ond mae'n bwysig iawn ein bod yn cynnal momentwm i sicrhau datblygiadau pellach a mwy cyson ar draws ein system addysg.

Bydd adroddiad Estyn yn chwarae rhan allweddol wrth dynnu sylw at feysydd sydd angen eu gwella a helpu i roi ein diwygiadau pellgyrhaeddol ar waith. Rhaid inni barhau i ganolbwyntio ar sicrhau bod ein cenhadaeth genedlaethol i ddiwygio addysg yn cael ei rhoi ar waith yn iawn, i godi safonau a helpu pob dysgwr, beth bynnag ei gefndir, i wireddu ei botensial. Dirprwy Lywydd, rwy’n ddiolchgar i'r holl athrawon, arweinwyr a rheolwyr ysgolion ledled y sector am eu cyfraniadau. Rydym i gyd yn rhannu'r un uchelgais ar gyfer ein plant a’n pobl ifanc: system addysg ragorol. Felly, yr oll sy’n weddill imi yw diolch i Meilyr Rowlands a'i dîm am y gwaith a wnaed i gynhyrchu'r adroddiad blynyddol hwn. Diolch yn fawr.

Diolch. Rwyf wedi dethol y gwelliant i'r cynnig, a galwaf ar Llyr Gruffydd i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth.

Gwelliant 1. Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu fel pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn nodi bod y Prif Arolygydd yn datgan yn yr adroddiad bod 'gwella’r cwricwlwm a phrofiadau dysgu disgyblion yn mynd law yn llaw â gwella ansawdd addysgu. Mae gwella addysgu yn mynnu gwell cymorth, dysgu proffesiynol a datblygiad staff ar gyfer athrawon presennol, yn ogystal â recriwtio gwell ac addysg a hyfforddiant cychwynnol gwell'.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. A gaf i gynnig y gwelliant yn enw Plaid Cymru? A gaf i ddiolch i brif arolygydd Ei Mawrhydi dros addysg a hyfforddiant yng Nghymru—i roi'r teitl llawn—am yr adroddiad blynyddol sydd yn sicr yn cyfrannu yn helaeth at ein dealltwriaeth ni o'r sefyllfa? Mae e, wrth gwrs, yn rhywbeth rydym ni'n rhoi pwys arno fe ac yn ei werthfawrogi'n fawr iawn. Rwyf hefyd yn ategu cydnabyddiaeth Ysgrifennydd y Cabinet o'r gwaith aruthrol sydd yn digwydd yn y maes ymhlith y sector, a hynny mewn amgylchiadau anodd—amgylchiadau sydd yn mynd yn anos, hefyd, oherwydd y cyfyngiadau ariannol sydd, wrth gwrs, wedi dod yn real drwy gyllidebau nifer o'r awdurdodau lleol dros yr wythnosau diwethaf yma. Rydw i'n meddwl ei bod hi'n bwysig ein bod ni yn cydnabod y realiti yna i'r rhai sydd yn gweithio ar y ffas lo. 

Rwy’n meddwl bod yr Ysgrifennydd Cabinet wedi rhoi crynodeb digon teg inni o’r sefyllfa. Mae yna elfennau positif, ac mi oedd hi’n iawn i gyfeirio atyn nhw, ac yn enwedig y ffocws yma ar y diwylliant yma sydd yn dod yn ei flaen nawr o safbwynt mwy o bwyslais ar hunanwella a chydweithio rhwng ysgolion. Er, efallai, mai rhywbeth sydd mewn cyflwr o egino yw hynny, mae e’n sicr yn ein symud ni i’r cyfeiriad y byddem ni'n dymuno mynd iddo fe.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Ar y llaw arall, wrth gwrs, fel y mae hi hefyd wedi cydnabod, mae yna elfennau llai positif. Un o’r agweddau mwyaf, efallai, siomedig i fi yw—. Hynny yw, yn amlwg mae hanner ysgolion uwchradd a 70 y cant o rai cynradd yn cael eu barnu’n 'dda' neu’n 'rhagorol', ond, wrth gwrs, mae hynny’n golygu bod hanner o’r ysgolion hefyd, fel yr oedd hi’n cydnabod, ond yn 'ddigonol' neu, yn wir, yn 'anfoddhaol'. Ac yn y cyd-destun hwnnw, wrth gwrs, mae Estyn yn ein hatgoffa ni fod hynny’n gyson â’r canlyniadau ers 2010. Felly, er ei bod hi’n dweud eu bod yn well na'r flwyddyn ddiwethaf, nid ydym wedi gweld y cynnydd efallai y byddai nifer ohonom wedi gobeithio—dros y cyfnod hirach, beth bynnag.

Mae amrywiad, hefyd—variability—wrth gwrs, yn dal i fod yn broblem. Mae’n bwnc sy’n cael ei godi bob blwyddyn, bron iawn, pan fydd yr adroddiad yn cael ei gyhoeddi, ac mae rhywun yn teimlo erbyn hyn, efallai, y dylem ni fod yn gweld ychydig mwy o wella ar y ffrynt yna.

Mae amser yn gymharol brin i ddelio gyda phopeth, so fe wnaf i jest ffocysu ar un neu ddau o agweddau.

Mae’r sylwadau ar y cyfnod sylfaen yn rhai mae’r Ysgrifennydd Cabinet wedi cyfeirio atyn nhw. Mae pawb yn cydnabod, wrth gwrs, bwysigrwydd addysg blynyddoedd cynnar o ansawdd uchel fel blaenoriaeth, a’r effaith mae hynny’n ei gael ar ddatblygiad a chyrhaeddiad tymor hir disgyblion. Mae gweld datganiadau yn yr adroddiad blynyddol—. Er enghraifft, mae'r un sy’n tynnu sylw at y ffaith, mewn tri chwarter o ysgolion, nid yw penaethiaid yn llawn ddeall egwyddorion ac addysgeg arfer da'r cyfnod sylfaen yn reit frawychus, fel rwy'n ei ddweud. Mae angen mwy o ffocws ar hyn, rwy’n meddwl, ac mae angen mynd i’r afael â hyn, oherwydd mae’r cyfnod sylfaen wedi cael trafferthion yn y gorffennol, fel rŷm ni'n gwybod. Ond hefyd mae cyfeiriad yn yr adroddiad at yr effaith uniongyrchol mae rhai o’r toriadau cyllidebol yn eu cael ar hynny. Er enghraifft, yn sôn bod yna lai o athrawon cymwysedig nawr yn ymwneud â’r cyfnod sylfaen o ganlyniad i rai o'r toriadau ariannol. Ac mae hynny, wrth gwrs, yn mynd yn gwbl i'r gwrthwyneb o'r naratif rŷm ni'n ei glywed ac mae nifer ohonom ni'n awyddus i'w weld yn cael ei wireddu, o safbwynt creu'r gweithlu mwy cymwysedig yma, er mwyn, wrth gwrs, i hynny gael dylanwad positif ar gyrhaeddiad addysgol.

Yn y cyd-destun yna, os caf i jest holi'r Ysgrifennydd Cabinet ynglŷn â’r cynnig gofal plant. Nawr, rwy’n gwybod nad yw’n rhan o’i phortffolio hi’n uniongyrchol, ond mae goblygiadau llwyddiant, neu fel arall, y polisi hwnnw ar y blynyddoedd cynnar mewn addysg ac mewn ysgolion, yn cael effaith uniongyrchol. Yn amlwg, rŷm ni fel plaid yn awyddus i weld hwnnw’n gynnig sydd yn cael ei estyn i bawb, nid dim ond i rieni sy’n gweithio. Mi wrthododd yr Ysgrifennydd Cabinet dros iechyd a’r Gweinidog plant, yn y pwyllgor ieuenctid yn ddiweddar, rannu’r uchelgais hwnnw fel nod hirdymor. Byddwn i jest yn licio gwybod beth yw eich barn chi ynglŷn â hynny. A ydych chi'n cytuno gyda'r comisiynydd plant, er enghraifft, ac Achub y Plant yng Nghymru hefyd, sydd oll yn dweud bod yna risg gwirioneddol y bydd y bwlch cyrhaeddiad wedi agor ymhellach rhwng y plant mwyaf difreintiedig, o gartrefi sydd ddim â rhieni’n gweithio, wrth gwrs, os nad ydyn nhw hefyd yn cael mynediad i’r cynnig gofal plant—efallai ddim yn syth, ond yn sicr fel uchelgais mwy tymor canol?

Rwy'n cydnabod bod gwelliant Plaid Cymru, mae'n bosib, yn un o'r gwelliannau lleiaf dadleuol mae'r Cynulliad yma wedi'i weld mewn tipyn o amser, ond, yn sicr, mae e'n crynhoi i fi un o’r prif agweddau sydd yn mynd i galon yr adroddiad. Rwy'n gwybod bod yr Ysgrifennydd Cabinet wedi cydnabod hynny, i raddau, yn ei sylwadau agoriadol, sef, wrth gwrs, yr angen i wella’r gefnogaeth o ran datblygiad proffesiynol, a hefyd i wella recriwtio a hyfforddi cychwynnol i athrawon newydd. Bron iawn fod yna restr o enghreifftiau o wendidau yn y maes yna sy’n cael effaith ar, er enghraifft, dysgu rhifedd—mae yna gyfeiriad at ddiffyg gwybodaeth a hyder mathemategol athrawon, sydd yn rhywbeth sydd angen ei ddatrys; y ffaith nad yw athrawon yn cael eu harfogi â’r sgiliau sydd eu hangen i ddarparu ystod o dechnoleg gwybodaeth sydd yn angenrheidiol mewn ysgolion. Rwyf wedi cyfeirio at rai o'r sylwadau ynglŷn â'r cyfnod sylfaen yn gynharach, a hefyd, wrth gwrs, y diffyg cynllunio ym maes addysg Gymraeg, sydd yn rhywbeth y mae'r Ysgrifennydd wedi'i gydnabod yn benodol hefyd—y diffyg recriwtio a hyfforddi athrawon cyfrwng Cymraeg. 

Mwy o'r un problemau rŷm ni wedi eu cael eto eleni yn yr adroddiad, mewn gwirionedd, i'r hyn rŷm ni wedi'i glywed yn y blynyddoedd diwethaf. Felly, nid yw'r cynnydd yn yr agweddau yma wedi digwydd mor sydyn, rwy'n siŵr, ag y byddai rhai ohonom ni'n ei ddymuno. Mae rhywun yn cydnabod bod yr Ysgrifennydd Cabinet yn cymryd camau i fynd i'r afael â rhai ohonyn nhw, ond y neges greiddiol yr ydw i'n ei chymryd o'r adroddiad yma yw, wrth gwrs, os nad ŷm ni'n mynd i'r afael â rhai o'r problemau sylfaenol, megis ariannu digonol i ysgolion yng Nghymru, megis recriwtio a chadw athrawon yn fwy effeithiol o fewn y sector, yna y risg yw y bydd rhai o'r gwelliannau rŷm ni'n dechrau eu gweld yn dod i'r amlwg yn y sector yn ddim byd mwy nag adeiladu tŷ ar dywod.

A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am gael y ddadl hon yn y Siambr heddiw? Yn wir, rwy’n cefnogi’n llawn y gwelliant a gyflwynwyd gan grŵp Plaid Cymru.

Rwyf bob amser yn pryderu wrth godi adroddiad blynyddol gan Estyn a gweld byrdwn o bethau sydd wedi cael eu dweud yn y gorffennol, oherwydd mae'n awgrymu nad oes digon o gynnydd yn cael ei wneud, ac rwy’n gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet ac eraill yn y Siambr hon yn pryderu am hynny. Rhaid inni atgoffa ein hunain, ydym, rydym ni wedi gweld rhai gwelliannau, ond ni ddylem ni byth anghofio methiannau, a dweud y gwir, Llywodraethau Llafur olynol, yn y blynyddoedd diwethaf, i ddatrys y problemau yn ein system addysg ledled Cymru.

Rydym ni'n gwybod bod ein canlyniadau PISA, yn 2016, yn waeth nag yr oeddent ddegawd ynghynt. Rydym ni'n gwybod ein bod, y llynedd, wedi gweld ein canlyniadau TGAU gwaethaf ers degawd. Rydym ni'n gwybod bod yr adroddiad Estyn hwn yn awgrymu, wrth ichi gymharu’r niferoedd yno, fod 160 yn llai o ysgolion cynradd yng Nghymru nag a oedd yn ôl ym mis Ionawr 2011—mae 160 o ysgolion wedi cau, ac roedd llawer o'r rheini’n ysgolion boddhaol â safonau da iawn. Nawr, wrth gwrs, roedd yn gwbl briodol bod rhai ysgolion wedi gorfod cau oherwydd nad oeddent yn diwallu anghenion cymunedau lleol, ond mae gen i rai pryderon am hynny. Rwyf hefyd yn pryderu, os edrychwn ni ar yr ysgolion sy'n destun mesurau arbennig yng Nghymru, ei bod yn ymddangos bod yr arolygiaeth, y consortia rhanbarthol ac awdurdodau addysg lleol yn methu â gwella’r ysgolion hynny’n ddigon cyflym. Mae gennym ddwy ysgol, er enghraifft, sy’n destun mesurau arbennig yng Nghymru ar hyn o bryd—mae un ohonynt yn etholaeth Ysgrifennydd y Cabinet—sydd wedi bod yn destun mesurau arbennig ers 2014. Mae hwnnw'n gyfnod hir i blant fod mewn ysgolion nad ydynt yn perfformio'n foddhaol. Mae hynny'n annerbyniol. Felly, yn amlwg mae her sylweddol yn ein hwynebu yng Nghymru i ddatrys y problemau hyn.

Rwy’n gwybod, Ysgrifennydd y Cabinet, fod gennych adolygiad o Estyn, fel arolygiaeth, sy'n mynd rhagddo ar hyn o bryd, a byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am yr adolygiad hwnnw, a phryd yr ydych chi'n disgwyl cael argymhellion o’r adolygiad hwnnw, fel y gallwn ni wneud yn siŵr bod Estyn yn addas at ei ddiben. Rwy’n ddiolchgar i Estyn am y gwaith y mae'n ei wneud, rwy’n ddiolchgar am yr ymyriadau angenrheidiol y mae'n eu gwneud yn ein hysgolion, ond rwy'n meddwl y dylai fod rhai o'r materion hyn, a dweud y gwir, wedi eu datrys erbyn hyn gyda chymorth Estyn. Ac, wrth gwrs, fel y dywedaf, rwy’n ddiolchgar bod rhywfaint o gynnydd yn cael ei wneud mewn rhai meysydd, ond nid yw’n ddigon cyflym o bell ffordd. Nid yw’n ddigon cyflym o bell ffordd i’r bobl ifanc hynny sydd yn ein system addysg ar hyn o bryd.

Nawr, mae rhan o hynny, wrth gwrs, fel y dywedodd Llyr Huws Gruffydd yn gwbl gywir, o ganlyniad i gyllid. Rydym yn gwybod, am bob £1 sy’n cael ei gwario ar y system addysg yn Lloegr, fod £1.20 yn dod i Gymru fel bod gennym y cyfle i wario mwy ar ein plant yma. Ac eto, er gwaethaf hynny, yn ôl yr undebau, mae bwlch gwariant o £678 fesul dysgwr yng Nghymru o gymharu â’r buddsoddiad a wneir dros y ffin yn Lloegr. Rwy’n meddwl mai dyna, yn rhannol, pam mae gennym ganlyniadau mor wael yma, a dweud y gwir, o ran y deilliannau i’n plant. Nid yw'n ddigon da ac mae angen inni ddeall pam nad yw addysg yn cael y math o flaenoriaeth gan Lywodraeth Cymru sydd ei hangen o ran rhannu cacen Llywodraeth Cymru ar gyfer cyllidebau.

Rwy’n gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet, yn yr wythnos ddiwethaf, wedi darparu £14 miliwn ychwanegol i'n hysgolion, ac mae’r cam hwnnw i'w groesawu'n fawr, yn enwedig o ystyried y toriadau gwerth £15 miliwn a gaiff eu gwneud o ganlyniad i'r newid i’r grantiau gwella addysg. Ond, unwaith eto, rwy’n meddwl, hyd yn oed gyda hynny, fod gennym y bwlch llydan iawn hwn fesul dysgwr o gymharu â Lloegr o hyd, ac rwy’n meddwl bod angen i’r Llywodraeth egluro pam.

Mae Llyr Huws Gruffydd eisoes wedi cyfeirio at nifer o'r pwyntiau yr oeddwn i eisiau rhoi sylw iddynt, ond un o'r rhai syfrdanol, rwy'n meddwl, y mae angen inni ganolbwyntio llawer mwy arno yw dysgu oedolion a’r sector addysg bellach. Nawr dyma, rwy’n meddwl, yr un rhan o'r system addysg yng Nghymru sy’n arwain y ffordd, os mynnwch chi, o ran ansawdd arweinyddiaeth, o ran ei deilliannau i’n dysgwyr, ac ys gwn i, Ysgrifennydd y Cabinet, pryd y gwnewch chi harneisio'r cyfle sydd yna i weithio gyda'r sector addysg bellach i sicrhau gwelliannau ac i sbarduno gwelliannau yn ein hysgolion? Rydym ni'n gwybod bod gennym strategaeth ddiwydiannol yma yng Nghymru. Mae angen ategu honno â rhywfaint o’r gwaith sy'n digwydd yn ein sector addysg bellach, ac yn enwedig o ran dysgu oedolion, rwy’n meddwl bod angen inni wneud yn siŵr ein bod yn tracio pobl drwy'r system i weld faint o bobl ifanc sy’n mynd drwy addysg bellach ac yn mynd i gyflogaeth. Dydy’r wybodaeth hon ddim yn cael ei chasglu fel mater o drefn gan Lywodraeth Cymru, ac, wrth gwrs, mae Estyn wedi sôn am hyn yn eu hadroddiad. Rwy’n meddwl ei fod yn rhywbeth y byddem ni'n hoffi eich gweld yn ei ystyried yn y dyfodol.

Pan ddaw i addysg a hyfforddiant cychwynnol i athrawon, efallai y gwnewch chi roi’r wybodaeth ddiweddaraf inni am achredu’r cyrsiau newydd, hefyd, yn ein prifysgolion. Rwy’n gwybod bod hyn yn rhywbeth y mae Cyngor y Gweithlu Addysg wedi bod yn ei ystyried ar hyn o bryd, ac, yn amlwg iawn, mae angen inni adfer enw da ein hyfforddiant cychwynnol i athrawon yng Nghymru. Tybed a wnewch chi ddweud wrthym ni pa mor hyderus yr ydych bod y cyrsiau newydd sy'n cael eu hachredu’n mynd i helpu ni i ddatrys ein problem recriwtio, oherwydd dydyn ni ddim yn gallu denu’r bobl i'r proffesiwn y bydd eu hangen arnom yn y dyfodol.

Rwy’n ddiolchgar am y cyfle i gyfrannu at y ddadl am adroddiad blynyddol Estyn. Mae'n bwysig bod y Cynulliad yn cael cyfle i graffu ar waith y prif arolygydd, yn y ddadl flynyddol hon ac yn y pwyllgor. Mae’r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ei hun yn cymryd tystiolaeth gan y prif arolygydd am yr adroddiad blynyddol yr wythnos nesaf, ac rwy'n siŵr y bydd yr hyn a ddywedwyd yn y ddadl heddiw’n rhoi llawer i’r pwyllgor feddwl amdano cyn y sesiwn hwnnw.

Mae’r adroddiad blynyddol hwn wedi'i ysgrifennu ar ddiwedd cylch adrodd saith mlynedd Estyn ac mae’n adlewyrchu ar y cyfnod hwnnw. Fel mae'r adroddiad yn ei nodi, mae llawer wedi newid ym maes addysg dros y cyfnod hwnnw. Fodd bynnag, fel yr ydym ni i gyd yn gwybod, mae rhai o'r newidiadau mwyaf arwyddocaol eto i ddod. Un o'r negeseuon allweddol yn yr adroddiad, a gafodd sylw yng ngwelliant Plaid Cymru, yw bod sicrhau ansawdd addysgu’n hollbwysig wrth inni symud ymlaen â diwygio’r cwricwlwm. Dywed adroddiad Estyn hefyd

'I wella addysgu, mae angen gwella cymorth, dysgu proffesiynol a datblygiad staff'.

Parodrwydd y proffesiwn addysgu i ddiwygio'r cwricwlwm oedd un o'r prif bryderon a godwyd gan y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn ystod eu hymchwiliad diweddar i ddysgu ac addysgu proffesiynol athrawon. Mae adroddiad y pwyllgor yn gwneud nifer o argymhellion i helpu i sicrhau bod y proffesiwn addysgu’n barod am y newidiadau sydd i ddod. Mae ein hadroddiad hefyd yn cynnwys argymhellion allweddol ynglŷn â gwelliannau y gellid eu gwneud i ddarparu dysgu proffesiynol a datblygiad i’r gweithlu addysg, ac rydym yn credu y bydd hyn i gyd yn helpu i sicrhau gwell ansawdd addysgu a gwell profiad dysgu i blant a phobl ifanc. Mae'n amlwg bod angen gweithredu ar frys i roi pob cyfle i’n gweithwyr addysgu proffesiynol i ffynnu drwy eu gyrfa, gan greu diwylliannau o ddatblygiad personol a dychwelyd hunan-barch i broffesiwn y mae ei angen mor ddybryd arno.

Ar 14 Mawrth, bydd y Pwyllgor yn cynnal eu dadl Cyfarfod Llawn ar ein hadroddiad ar ddysgu ac addysgu proffesiynol athrawon. Rwy’n edrych ymlaen at weithio gydag Ysgrifennydd y Cabinet i helpu i gyflawni'r gwelliannau angenrheidiol i ddysgu proffesiynol athrawon—mae'n amlwg bod Estyn yn rhannu'r pryder hwn.

Rwy’n ddiolchgar i Estyn am eu hadroddiad blynyddol sylweddol. Wrth ddarllen drwyddo, nid oeddwn i bob amser yn glir a yw Estyn yn fecanwaith i Lywodraeth Cymru ei ddefnyddio i geisio sicrhau eu hamcanion polisi, ynteu a yw'n sefydliad ar wahân, o ran ei ymreolaeth a’i annibyniaeth, ac i ba raddau y gallai fod yn barnu goblygiadau ei feini prawf asesu ei hun. Felly, er enghraifft, mae’r asesiad a sut y mae Estyn yn asesu ysgolion yn eithriadol o bwysig o ran yr hyn y mae athrawon yn ei wneud a sut y mae ysgolion yn blaenoriaethu gwahanol amcanion. Tybed i ba raddau y mae’r amcanion hynny’n perthyn i Lywodraeth Cymru, ynteu a yw Estyn, o leiaf mewn rhai meysydd, yn torri eu cwys eu hunain. Rwy'n gobeithio y bydd yr adolygiad hwn yr ydym yn ei gynnal yn egluro rhai o'r materion hynny—a oes y radd briodol o ymreolaeth neu annibyniaeth i Estyn, a oes dadl, Ysgrifennydd y Cabinet, y dylech chi gael rhagor o bwerau yn amodol ar y Cynulliad hwn i bennu blaenoriaethau Estyn, ac rwy’n meddwl, mewn rhai meysydd o leiaf, y gallai fod rhywfaint o synnwyr i hynny.

Os caf i gymryd un enghraifft—mae'n faes lle'r wyf i'n meddwl y gallai fod fy marn i ac efallai farn llawer o bobl, o leiaf yn y grŵp Ceidwadol, yn wahanol i’ch un chi, Ysgrifennydd y Cabinet, ac i’r Llywodraeth Lafur, ond mae’n ymwneud ag atebolrwydd i ysgolion a thryloywder dros sut maent yn gwneud. Mae gennym asesiad Estyn eu hunain a’r sgôr mae'n ei roi. Wedyn mae gennym y coch, ambr a gwyrdd, sy'n dod gan Lywodraeth Cymru, rwy’n meddwl. Ac rwy’n gweld y negeseuon sy’n dod o'r ddau fesur hyn—o leiaf ar gyfer rhai ysgolion—yn anghyson weithiau. Yna, ceir tystiolaeth fwy cadarn o'r hyn y mae ysgolion yn ei gael o ran eu canlyniadau. O leiaf o gymharu â Lloegr, ceir llai o dryloywder ynghylch y canlyniadau hynny. Mae’n ymddangos bod ofn enfawr o dablau cynghrair, ond, i mi, mae'n amlwg, os ydych chi'n dryloyw ac os ydych chi'n atebol, ac os ydych chi'n agored gyda gwybodaeth yn hytrach na’i chelu a’i chuddio rhag rhieni, bod hynny’n debygol o gynorthwyo eich system ysgol i wella. Rwy'n siarad â rhywfaint o rwystredigaeth, fel rhiant fy hun, sy’n ceisio cymharu ysgolion.

Ond yr hyn nad wyf yn ei ddeall yw'r math o system gymysg sydd gennym nawr lle, ers 2014, mae Estyn wedi newid eu dulliau gweithredu ac, yn eu hadroddiadau arolygu ar ysgolion unigol, maent wedi dod yn fwy tryloyw o ran faint y maent yn ei ddweud wrth rieni ac eraill am y canlyniadau y mae’r ysgolion hynny'n eu cael. Cyn 2014, roedd canlyniadau cyfnod allweddol 2 yn cael eu cymharu’n amwys iawn. Roedd yn deulu o ysgolion, ac nid oedd yn glir sut yr oedd yn mynd i’r genedl gyfan, ac nid oedd yn dweud wrthych beth oedd canlyniadau gwirioneddol ysgol benodol. Ers 2014, mae'r polisi hwnnw wedi newid, ond mae’n peri ychydig o benbleth imi oherwydd nid wyf yn gweld dim tystiolaeth bod ymagwedd Llywodraeth Cymru wedi newid yn arbennig na’n bod ni wedi ennill y ddadl yng Nghymru y dylai ysgolion fod yn fwy tryloyw ac y dylem ni fod yn agored am y data hyn. Mae'n ymddangos mai dim ond penderfyniad gan Estyn oedd hwn. Efallai fod Llywodraeth Cymru wedi ei gymeradwyo. Efallai y gall Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthyf, ond ers 2014, mae gennych y wybodaeth hon am ysgolion unigol, ond wedyn os ydych chi'n ceisio ei chymharu ag ysgolion eraill, mae’r wybodaeth wedi’i chymryd ar ddyddiadau gwahanol, sy’n gwneud y cymariaethau hynny’n llai dibynadwy i rieni. Yn y bôn, dydw i ddim yn deall beth yw diben hynny na sut mae hynny'n helpu neb.

Dau faes yr hoffwn i sôn amdanynt, yn fyr, yn yr adroddiad yw'r pwyslais cynyddol y mae’n ymddangos bod Estyn yn ei roi ar yr angen i roi gwell cymorth i fyfyrwyr abl a thalentog, ac yn benodol absenoldeb hyn ar lefel gynradd mewn llawer o ysgolion, ac yn enwedig yn yr ysgolion hynny sy'n perfformio'n arbennig o wael. I ryw raddau, gallai fod yn ddealladwy, os yw ysgol yn gwneud yn wael iawn o ran ei chanlyniadau, ei bod yn canolbwyntio ar godi'r llawr neu geisio efallai cynyddu cyfartaledd y canlyniadau hynny, ond os oes ar y pryd, drwy wneud hynny, efallai nifer o blant sy'n abl a thalentog yn yr ysgol honno ddim wir yn cael cymorth a bod ganddynt anghenion penodol sydd ddim yn cael eu diwallu, rwy’n meddwl bod hynny’n destun pryder, ac os ydych chi'n abl a thalentog ac mewn ysgol sy’n gwneud yn wael, mae pethau'n mynd i fod gymaint gwaeth oherwydd y diffyg ffocws hwnnw. Rwy'n gobeithio y gwnaiff Estyn hefyd edrych ar sut y gallant, ar y lefel uwchradd, gysylltu cymorth i fyfyrwyr abl a thalentog â rhwydwaith Seren, a sicrhau bod ysgolion yn ymwneud yn briodol â hwnnw ac wir yn gwthio ac yn annog eu disgyblion i gysylltu â Seren yn fwy cyson.

Yn olaf—ac esgusodwch fy mheswch, Llywydd; rwy’n meddwl efallai fod eraill yn dioddef o hwnnw hefyd—dim ond i edrych ar y cyngor mae disgyblion yn ei gael am yrfaoedd ac addysg yn y dyfodol, mae’n ymddangos bod Estyn yn gymharol fodlon â’r hyn sy'n digwydd ym mlwyddyn 9, ond bod mwy o feirniadaethau o'r hyn sy'n digwydd ym mlwyddyn 11. Er ei bod yn ymddangos bod Llywodraeth Cymru yn rhyw wthio yn erbyn chweched dosbarth mewn ysgolion ac yn annog uno a chyfuno a phwyslais ar golegau addysg bellach ar gyfer safon uwch i raddau—efallai mai dim ond sôn yr wyf am rai enghreifftiau lleol yn fy rhanbarth de-ddwyreiniol—mae’n ymddangos bod Estyn yn gyffredinol yn awgrymu bod ysgolion yn tueddu, neu rai ysgolion o leiaf, i wthio plant i fynd i’w chweched dosbarth eu hunain. Wrth gwrs, rwy’n deall pam byddai ysgol am hyrwyddo ei chweched dosbarth ei hun, ond mae angen inni hefyd sicrhau bod pobl ifanc yn cael cyngor priodol ac yn gallu ystyried dewisiadau eraill mewn modd teg. Byddwn yn croesawu, Ysgrifennydd y Cabinet, pe gallech ddweud ychydig eiriau am efallai beth arall y gallem ni ei wneud i sicrhau bod pobl ifanc yn cael hynny.

Roeddwn yn falch iawn o ddarllen yn yr adroddiad blynyddol bod cydffederasiwn Bryngwyn a Glan y môr yn fy etholaeth i yn Llanelli a Phorth Tywyn wedi cael sylw am ei arfer da ar arweinyddiaeth; bod hen ysgol gynradd Ysgrifennydd y Cabinet, Ysgol y Bynie, wedi cael sylw; a bod ysgol arbennig Heol Goffa hefyd wedi cael ei chrybwyll yn arbennig. Mae gennym arweinyddiaeth ac arfer rhagorol yn Llanelli a ledled Cymru.

Ond hoffwn i ganolbwyntio ar y meysydd pryder sylweddol yn yr adroddiad hwn, ac yn enwedig ynglŷn â digidol. Rwy’n meddwl, fel yr awgrymodd Darren Millar yn gynharach, nad oes pwynt inni seboni'r ddadl hon; mae angen inni fod yn llym ac anfaddeugar wrth edrych ar y gwendidau, ac a dweud y gwir mae’r hyn y mae’r adroddiad hwn yn ei ddweud eto fyth am ddysgu digidol yn fy nychryn.

Mewn ychydig llai na dau draean o ysgolion cynradd mae, ac rwy’n dyfynnu, 'diffygion pwysig' o ran safonau TGCh. Dau draean o ysgolion cynradd—diffygion pwysig mewn TGCh. Dyma mae Estyn yn ei ddweud: 'Yn yr ysgolion hyn'—ac mewn llawer o ysgolion uwchradd—'mae diffyg gwybodaeth a hyder gan athrawon.' Ceir

'diffyg gweledigaeth glir am TGCh gan uwch arweinwyr.'

Dydy disgyblion ddim yn cael y cyfle i gymhwyso sgiliau mewn cyd-destunau perthnasol. Mae'n mynd ymlaen: ar draws ysgolion Cymru gyfan, dydy cynnydd TGCh disgyblion ddim wedi cadw i fyny â datblygiadau technoleg, ac

'nid yw disgyblion yn cymhwyso eu...sgiliau’n dda ar draws y cwricwlwm ac mae eu sgiliau TGCh yn aml yn gyfyngedig i ystod gul o gymwysiadau.'

Mae hefyd yn dweud nad yw ysgolion yn archwilio cymhwysedd digidol eu staff i ganiatáu iddynt hyfforddi athrawon a gwella eu sgiliau, ac nid yw canolfannau hyfforddiant cychwynnol i athrawon ychwaith yn rhoi’r sgiliau sydd eu hangen i athrawon dan hyfforddiant.

Dylem adael i hynny dreiddio i’r cof, Llywydd. Ceir diffygion pwysig mewn dau draean o ysgolion cynradd, ac mewn llawer o ysgolion uwchradd mae gan athrawon ddiffyg gwybodaeth a hyder. Mae hyn yn frawychus. Dylai unrhyw un o'r brawddegau hynny, ar unrhyw ddiwrnod newyddion arferol, hawlio’r penawdau fel achos o bryder enfawr, yn enwedig o ystyried yr hyn a wyddom am ba mor hanfodol yw sgiliau digidol eisoes, a’u bod yn mynd yn fwy felly bob mis. Mae’r disgrifiad hwn o sut y mae ein hysgolion yn addysgu pobl ifanc yn peri gofid mawr. Rwyf wir yn meddwl bod hon yn foment stopiwch-y-clociau, Llywydd. Rydym yn sôn am system hunanwella, ond does fawr o arwydd o welliant o ran sgiliau digidol. Roedd adroddiad y llynedd yn dweud llawer o'r un peth.

Nawr, mae lle i feirniadu Llywodraeth Cymru yma, a dof at hynny mewn munud, ond yn bennaf oll mae’r system ysgolion gyfan yn euog o fethu ag ymateb i'r her hon: y consortia; llywodraethwyr; penaethiaid; gweithwyr proffesiynol unigol. Nid yw hyn yn ddigon da.

Rwyf wedi sôn am hyn wrth y Prif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet—yr angen i sicrhau bod gan ddisgyblion sgiliau codio—ar nifer o achlysuron, ac mae’r feirniadaeth hon yn mynd ymhell y tu hwnt i godio; mae'n mynd ar draws yr holl sbectrwm digidol. Dim ond un is-set bwysig yw codio. Fis Mehefin diwethaf, lansiodd Llywodraeth Cymru ‘Cracio’r cod’ a oedd yn rhannu £1.3 miliwn dros dymor cyfan y Cynulliad i helpu i ddatblygu'r sgiliau hyn cyn i'r cwricwlwm newydd gyrraedd, a £930,000 arall i’r Technocamps—gyda'i gilydd, ychydig dros £2 miliwn i Gymru gyfan dros y tair blynedd nesaf. Maen nhw hefyd yn treialu Minecraft ar gyfer Addysg i ysbrydoli pobl sy’n codio am y tro cyntaf ag adeiladwr cod Minecraft, ac o wybod pa mor frwdfrydig yw fy mhlant i dros Minecraft, rwy’n meddwl bod hon yn fenter ragorol, yr union fath o beth y dylem fod yn ei wneud. Ond mae’n cael ei gynnal mewn 10 ysgol. Deg ysgol. Mae dros 1,600 o ysgolion yng Nghymru, ac rydym yn cynnal y prosiect codio hwn mewn 10 ohonynt. Unwaith eto, nid yw hyn yn ddigon da.

Yn union fel roedd olew’n danwydd i’r oes ddiwydiannol, mae data a digidol yn danwydd i ddatblygiadau yn yr oes deallusrwydd artiffisial. Mae yna reswm pam mae Tsieina yn addysgu deallusrwydd artiffisial a dysgu dwfn yn eu hysgolion canol. Rydym yn rhoi pobl ifanc dan anfantais enfawr drwy beidio â rhoi’r sgiliau a'r hyder iddynt i ffynnu yn y byd hwn.

Ac rydym yn colli cyfle hefyd, Ysgrifennydd y Cabinet, drwy beidio â harneisio datblygiadau mewn deallusrwydd artiffisial a dysgu peiriannau yn y ffordd yr ydym yn addysgu. Mae newyddbethau edtech fel y'u gelwir yn cynnig yr addewid o ryddhau athrawon o ormes marcio, tracio data a datblygu strategaethau addysgu gwahaniaethol ar gyfer dysgwyr unigol. Gall edtech wneud hyn i gyd. Gallwn ni ryddhau athrawon o hyn i gyd i wneud yr hyn y daethant i’w wneud—i addysgu. Dylem fod yn awyddus iawn i wneud hyn, ond, fel y mae canfyddiadau gwirioneddol arswydus Estyn yn ei ddangos eleni eto fyth, dydyn ni ddim.

Rwy’n croesawu’r cyfle i gael dadl am adroddiad blynyddol Estyn heddiw. Ar ôl treulio 16 mlynedd mewn ystafell ddosbarth fel athrawes ysgol uwchradd, rwy’n gwybod yn iawn sut beth yw disgwyl am arolwg. Felly rwy’n croesawu’r newid i fod yn awr mewn sefyllfa lle rwy’n ystyried gwaith Estyn yn eu tro.

Er gwaethaf y tarfu, mae gan arolygon ysgolion ran hanfodol i'w chwarae. Maent yn taflu goleuni ar arferion gorau fel y gallwn ganmol beth sy'n dda, ac yn bwysicach maent yn gweithio i ledaenu’r eithriadol drwy holl system addysg Cymru. Maent hefyd yn rhoi cyfle inni i fonitro cynnydd, i ddangos beth sy’n anghywir, yn annerbyniol neu ddim yn gweithio, ac i wneud newidiadau lle mae eu hangen i sicrhau deilliannau gwell i ddysgwyr ac i'r gweithlu addysgol.

Mae'r adroddiad hwn yn dangos y gallwn fod yn falch o lawer yn ein system addysg. Mae’r ymrwymiad i godi safonau’n cael ei rannu gan bob adran. Yn wir, mae'r adroddiad yn nodi’r ysbryd cydweithredu o ran y cwricwlwm newydd. Mae'r adroddiad hefyd yn disgrifio momentwm cadarnhaol i wella. Mae ymyriadau polisi a diwygiadau gan Lywodraeth Cymru yn cael effeithiau buddiol. Mae gweithredu i wella arweinyddiaeth yn cael ei groesawu.

Yn fy mhrif sylwadau, hoffwn ganolbwyntio ar dri maes yn yr adroddiad. Y cyntaf o'r rhain yw ymdrin ag effeithiau anfantais. Mae'r adroddiad yn nodi bod hyn yn un o brif flaenoriaethau Llywodraeth Cymru, ac mae hynny’n gwbl briodol. O fy ngyrfa addysgu fy hun, rwyf wedi gweld drosof fy hun y gwahaniaeth rhwng deilliannau disgyblion sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a’u cyfoedion. Mae gwahaniaethau o'r fath yn annheg ac yn annerbyniol. Dylid croesawu’r ffaith bod ysgolion nawr yn canolbwyntio mwy ar unioni hyn nag yr oeddent saith mlynedd yn ôl, a’u bod yn gwneud ymyriadau ac yn benderfynol o wella perfformiad. Fel y mae Estyn yn ei nodi, mae hyn yn golygu bod deilliannau disgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim yn gwella ar bob cam addysg.

Fodd bynnag, fel y mae’r adroddiad yn ei nodi, mae rhai ysgolion yn arwain y ffordd ar hyn. Maent yn cymryd camau cadarnhaol ynghylch presenoldeb. Maent yn gweithredu drwy weithio gyda'r gymuned leol. Mewn rhai achosion, hyd yn oed, derbynnir ymyriadau cyn i blant ddechrau yn yr ysgol. Rhaid rhaeadru'r gwersi hyn drwy'r system gyfan. Mae hwn hefyd yn faes lle mae'n rhaid inni sicrhau ymagwedd gydgysylltiedig ar draws pob maes polisi; mae ymdrin ag effeithiau anfantais yn gofyn am ymagwedd wirioneddol gyfannol.

Mae clybiau cinio a hwyl Llywodraeth Cymru yn ymyriad rhagorol, gan gynnig gweithgareddau gwerth chweil dros yr haf i blant cymwys fel nad ydynt yn colli unrhyw gynnydd a wnaethant yn ystod y tymor ym misoedd yr haf. Yn bwysig, maent hefyd yn cyfrannu at ymdrin â newyn gwyliau. Rydym yn gwybod bod banciau bwyd yn cael eu defnyddio’n fwy yn ystod misoedd yr haf. Soniais yn ystod y sesiwn cwestiynau yr wythnos diwethaf am brosiect peilot sy’n cael ei gynnal yng Ngogledd Swydd Lanark gyda’r nod o fwydo disgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim ar bob un o 365 diwrnod y flwyddyn. Rwy’n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn talu sylw agos i'r prosiect hwn. Ni all plant a phobl ifanc ddysgu'n effeithiol os ydynt yn llwglyd.

Yn ail, hoffwn gyfeirio at yr adran ar ysgolion uwchradd. Canfu Estyn fod dros hanner ysgolion uwchradd Cymru nawr yn dda neu'n well. Yn yr un modd, mae'n braf bod canran yr ysgolion rhagorol yn 2016-17 yn uwch na chyfartaledd 2010-17, ond ar y llaw arall mae Estyn hefyd wedi sylwi ar gynnydd cyffredinol mewn arfer anfoddhaol. Ni ellir derbyn hyn, a rhaid cefnogi’r ysgolion hyn fel y gallant newid yn gyflym a sicrhau y gall eu myfyrwyr gyflawni eu gwir botensial. Rhaid i’r agwedd gadarnhaol at ddysgu y mae’r adroddiad yn ei nodi ymysg pobl ifanc mewn ysgolion da fod yr isafswm yr ydym yn anelu ato, a chyflawni i bawb yng Nghymru.

Roedd fy ngyrfa addysgu hefyd yn cynnwys swyddogaeth fugeiliol sylweddol, a gwn yn iawn pa mor bwysig yw hyn i sicrhau lles ein disgyblion ym mhob agwedd. Mae'n dda gweld bod lles, gofal, cymorth ac arweiniad i ddisgyblion yn nodweddion mor amlwg gadarnhaol yn ystod y cylch arolygu tymor hwy.

Yn drydydd, hoffwn sôn am sylwadau'r adroddiad am ddysgu seiliedig ar waith; rwy’n meddwl bod hyn yn elfen bwysig iawn os ydym am gyflawni’r gweithlu hyblyg a medrus sydd ei angen arnom ar gyfer y dyfodol yng Nghymru. Mae Estyn yn dweud, yn ystod 2010-17, fod safonau'n dda neu'n well mewn tua hanner y darparwyr. Fodd bynnag, o'r tri darparwr a arolygwyd yn 2016-17, dim ond dau oedd yn ddigonol ac roedd y trydydd yn anfoddhaol. Er bod nifer y darparwyr a arolygwyd yn ystod y flwyddyn yn golygu ein bod ni'n sôn am sampl bach iawn, ni allwn ddiystyru'r canfyddiadau hyn yn llwyr. Fel y dywed Estyn:

'Lle mae safonau'n anfoddhaol, nid yw dysgwyr yn gwneud cynnydd digon cryf.'

Mae darparu dysgu seiliedig ar waith yn rhywbeth y mae Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau wedi ei ystyried yn fyr yn ystod ein hymchwiliad i brentisiaethau yng Nghymru. Rwy’n gobeithio bod hwn yn bwnc y gallwn ddychwelyd ato, oherwydd mae Estyn yn dangos testun pryder clir yma. Rwy’n gobeithio ei fod yn faes lle bydd y canlyniadau’n fwy cadarnhaol yn arolygiad nesaf Estyn.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb i'r ddadl—Kirsty Williams.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. A gaf i ddiolch i bawb am eu cyfraniadau y prynhawn yma?

Rydym ill dau’n cael trafferth.

Ydyn. [Torri ar draws.] Rwy’n mynd i geisio rhoi sylw i gynifer ohonynt â—

Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn cael trafferth â’i llais, fel fi. Os byddwch chi'n dawel, rwy’n siŵr y gallwn ei chlywed hi.

Diolch, Llywydd. Rwy’n mynd i geisio rhoi sylw i gynifer o'r sylwadau a'r cwestiynau a godwyd ag sy'n bosibl yn yr amser a ganiateir.

Rwy’n meddwl mai'r hyn sy'n wirioneddol bwysig, Llyr, yw bod y prif arolygydd yn cydnabod bod newid sylweddol yn niwylliant addysg yng Nghymru. Rhaid inni ddibynnu ar y bobl hynny ar lawr gwlad i wneud y newidiadau sydd eu hangen. P'un a ydych chi'n sefyll yn y safle hwn ac yn dweud y drefn, fel y gwnaeth rhai yn y gorffennol, ynteu’n sefyll yn y safle hwn ac yn ceisio cymell a darbwyllo a chefnogi, mae'n rhaid i'r system fod eisiau hyn drosti ei hun. Y peth sy'n rhoi gobaith i mi bod pethau'n gwella yw fy mod yn credu bod y system eisiau hyn drosti ei hun, a bod ymdeimlad newydd o obaith, ymrwymiad a phroffesiynoldeb i sbarduno newid. I mi, dyna’r rhan rwy’n gweld Estyn yn ei gydnabod, ac mae hynny'n hollbwysig i fynd ymlaen.

Nawr, mae canfyddiadau'r cyfnod sylfaen yn peri pryder mawr imi. Lle mae pobl yn ei gael, mae'n darparu’n dda iawn ac yn gwneud gwahaniaeth gwych i’r plant hynny, ond mae gormod o ysgolion yn dal i dueddu i ffurfioli dysgu yn rhy fuan ym mlwyddyn 1 a blwyddyn 2 a throi’n ôl at hen ffyrdd o ddarparu addysg. Dyna pam y gwnes i, y llynedd, cyn imi hyd yn oed weld y dystiolaeth hon, gydnabod bod mwy i'w wneud yn y cyfnod sylfaen, ac rydym yn sefydlu ein rhwydwaith cenedlaethol o ragoriaeth yn y sector penodol hwn. Roedd hwnnw i fod i gael ei lansio'n ffurfiol mewn ysgol ddydd Gwener diwethaf, ac ni wnaethom ni, wrth gwrs, allu gwneud hynny’n ffurfiol, ond nid yw hynny’n golygu nad oes llawer o waith yn cael ei wneud i adeiladu’r rhwydwaith hwnnw, a byddwn yn ei lansio'n ffurfiol yn nes ymlaen y mis hwn.

Unwaith eto, gyda chynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg, mae hyn yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru yn fyw iddo ac yn effro iddo, a dyna pam, yn gynnar yn ystod y Llywodraeth hon, y gofynnwyd i Aled Roberts ddod i mewn i adolygu cadernid cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg yn annibynnol, ac mae gwaith yn digwydd yn y maes hwnnw.

Mae adroddiad yr arolygydd yn cydnabod gwelliannau, o ran ansawdd ein haddysg gychwynnol i athrawon, ond mae mwy i’w wneud—dyna, unwaith eto, pam yr ydym ni wedi sefydlu’r panel newydd a pham mae gennym gymhellion recriwtio newydd, yn arbennig i’r rheini sy'n addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg. Rydym ni'n parhau i edrych i weld beth y gallwn ni ei wneud i wneud y proffesiwn mor ddeniadol ag y gall fod.

Darren, gwnaethoch chi sôn am yr adolygiad o Estyn. Nid fy adolygiad i o Estyn ydyw—adolygiad Estyn o Estyn ydyw, er fy mod yn croesawu’n fawr iawn y ffaith eu bod wedi bod mor ddoeth â gofyn i Graham Donaldson edrych ar p'un a fydd y gyfundrefn bresennol yn addas i'r diben yn y dyfodol. Rwyf ar ddeall y bydd Graham Donaldson yn llunio adroddiad yn nes ymlaen y gwanwyn hwn. Yn amlwg, mater i Estyn fydd ei argymhellion, ond, yn amlwg, rwy’n cadw llygad gofalus ar yr amgylchiad hwn.

Nawr, dydw i ddim yn osgoi’r ffaith bod amgylchiadau ariannol heriol yn wynebu ein system ysgolion, ond rwy’n meddwl ei bod yn deg dweud nad yw'n bosibl gwneud cymariaethau uniongyrchol. Rwy’n gwybod, oherwydd dyna oedd fy hoff dric pan oeddwn i'n arfer eistedd draw yn y fan yna ac yn gofyn i'r Prif Weinidog yn rheolaidd am y mater hwn. Ond yna, pan ddaeth cyhoeddiad gan y prif ystadegydd, yn annibynnol ar y Llywodraeth, yn dweud, ‘A dweud y gwir, dydy hi ddim yn deg gwneud hyn mwyach’, roedd rhaid i mi, hyd yn oed, roi’r gorau iddi. Ond rwy’n cydnabod bod yr amgylchiadau hyn yn heriol i’n hysgolion, a dyna pam yr wyf i'n defnyddio pob cyfle i gael arian i'r rheng flaen. Dyna pam yr ydym ni wedi darparu’r £14 miliwn i awdurdodau lleol i’w roi i’w hysgolion i ymdrin â materion yn ymwneud â gwaith atgyweirio a chostau a gwaith cynnal a chadw ar raddfa fach, oherwydd dydw i ddim eisiau i’r arian hwnnw gael ei wario ar hynny pan allai gael ei wario ar addysgu a dysgu.

Rwy’n cydnabod bod heriau o ran y grant gwella addysg, a dyna pam, yn y flwyddyn ariannol newydd, ar ôl trafodaethau gyda'r Ysgrifennydd cyllid, yr ydym ni'n cydnabod y bydd rhai o'r newidiadau wedi peri anfantais arbennig i rai awdurdodau lleol, a dyna pam y byddwn yn darparu £5 miliwn ychwanegol ar gyfer hynny hefyd. Byddaf yn cymryd pob cyfle i ddarparu arian i'r rheng flaen; mae’r Gweinidog cyllid yn gwybod hynny’n iawn.

O ran ITE, rwyf wedi ymweld â phob darparwr ITE ers y Nadolig i weld drosof fy hun beth y maent yn ei wneud ar hyn o bryd ac i’w herio ar eu parodrwydd am y gyfundrefn newydd. Mae’r broses honno’n mynd rhagddi ac nid wyf yn rhan o'r broses honno ar hyn o bryd; mae’n rhaid i hynny fod yn annibynnol arnaf fi. Ond dewch imi ddweud wrthych: fy her i brifysgolion sy’n darparu ITE yw nad dim ond mater o achredu eu cwrs yw hyn; mae'n fater o fuddsoddiad parhaus yn eu cyfadrannau addysg. Yn rhy aml, caiff hynny ei weld fel ceffyl gwaith i brifysgolion. Nid yn yr adran hon mae’r gogoniant. Nid yw fel y pynciau proffil uchel eraill. Hoffwn i gyfadrannau addysg ein prifysgolion gael y gogoniant os ydynt yn cynnig ITE. Hoffwn i weld mwy o brifysgolion yng Nghymru yn y maes hwn yn cyflwyno ymchwil, er enghraifft, ac yn ymgeisio am grantiau fel y gallwn adeiladu capasiti ymchwil addysg yng Nghymru. Dyna yw fy her pan fyddaf yn ymweld â nhw. Nid dim ond mater o achrediad yw hyn; mae gwella cryfder ein prifysgolion yn y sector hwn hefyd yn bwysig iawn.

Byddwn yn cyflwyno dulliau tracio fel rhan o'n trefn atebolrwydd ar gyfer gwaith ôl-16. Mae angen inni wybod i ble mae’r plant hynny’n mynd, a bydd hynny'n rhan o'r gwaith yr ydym yn ei wneud i gael mwy o bwyslais, a dweud y gwir, ar ddeilliannau ar lefel ôl-16, rhywbeth nad yw wedi bod yn arbennig o gryf yn y gorffennol. Yn y gorffennol, roedd pobl, er enghraifft, a oedd yn gwneud safon uwch yn cael eu gweld, efallai, fel lleiafrif a oedd yn gallu gofalu amdanyn nhw eu hunain. Gyda chynifer o blant yn gwneud safon uwch heddiw, nid yw hynny'n ddigon da. Mae angen llawer mwy o bwyslais.

Lynne, ni all unrhyw system addysg ragori ar ansawdd yr athrawon sy'n gweithio oddi mewn iddi, felly mae dysgu proffesiynol parhaus yn gwbl allweddol. Ac rwy’n cydnabod bod yr arolygydd wedi dweud bod rhywfaint o welliant wedi'i wneud, ond mae angen gwneud mwy.

A Mark Reckless, mae Estyn yn annibynnol arnaf fi, fel y byddem yn disgwyl iddo fod. Dydyn nhw ddim yn ymatal, fel yr ydym ni wedi’i weld; os ydym ni'n gwneud yn dda, maen nhw'n dweud wrthym, os nad ydym yn gwneud yn dda, dydyn nhw ddim, a, sut y maen nhw'n barnu eu trefn, maen nhw'n ymgynghori â ni am y peth, ond mater iddyn nhw yw hynny. Nid wyf yn cytuno â'r ffaith y bydd cyhoeddi tablau cynghrair yn helpu ein system addysg i wella. Mae'r adroddiad hwn yn dweud ei fod yn ymwneud â gwaith ar y cyd a chefnogi gweithio ysgol-i-ysgol. Chewch chi mo hynny os yw ysgolion yn cystadlu yn erbyn ei gilydd. Mae'n tanseilio’r ethos yr ydym ni'n ceisio ei ddatblygu yn ein system addysg o system gydweithredol sy’n hunanwella.

Wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ildio?

Gwnaf, wrth gwrs.

Yn hytrach na’r egwyddor abl honno, lle nad wyf yn meddwl y byddwn ni'n dod i gytundeb, beth yw pwynt y ffordd ganol hon lle mae Estyn yn dweud wrthych chi beth yw’r canlyniadau os oedd yr arolygiad ar ôl 2014, ond nid cyn hynny, a sut y mae hynny'n helpu unrhyw un os yw rhieni’n cymharu ysgolion ar sail data sydd ddim yn gywir neu’n gyfoes?

Mater i Estyn yw beth maen nhw'n ei gynnwys yn eu hadroddiad—nid mater i mi—ond nid wyf yn credu y byddai troi at system o dablau cynghrair sy’n gosod ysgol yn erbyn ysgol, athro yn erbyn athro, yn ein helpu i ddatblygu'r system gydweithredol sydd ei hangen arnom, ac mae’r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn dweud wrthym fod ei angen arnom yma yng Nghymru. Ond mae’r arolygydd yn dweud wrthym fod arnom angen gwell mesurau atebolrwydd. Mae'r arolygydd yn sôn yn helaeth am y mesurau atebolrwydd yr ydym ni wedi’u cael yn y gorffennol, yn seiliedig ar arholiadau allanol, sydd wedi arwain at addysgu i brofi, culhau'r cwricwlwm a pheidio â rhoi’r hyn sydd ei angen i blant. A'r her i ni yw dod o hyd i drefn atebolrwydd sy'n cyfochri atebolrwydd Llywodraeth Cymru ag Estyn a'n consortia rhanbarthol, a byddwn yn hapus iawn i siarad â phenaethiaid ysgol yn eu cynhadledd yfory am sut yr ydym yn datblygu hynny.

MAT—gwnaf eich cyfeirio at y datganiad a wnes yr wythnos diwethaf. Mae angen inni wneud mwy ynglŷn â mwy abl a thalentog, a dyna pam y cyhoeddais y buddsoddiad yn hynny. Dewch imi fod yn hollol glir: nid wyf ar genhadaeth i gau'r chweched dosbarth. Rwy’n credu mewn economi gymysg o ddarpariaethau ôl-16. Mewn rhai mannau ac i rai disgyblion mae'r chweched dosbarth yn iawn, mewn mannau eraill, mae penderfyniadau lleol wedi dweud rhywbeth gwahanol—ond nid wyf o blaid cau'r chweched dosbarth; rwyf o blaid economi gymysg. Rwyf fi o blaid, lle bynnag y mae’r plentyn hwnnw’n astudio, sicrhau ei fod o ansawdd uchel a bod plant yn cael y math iawn o gyngor fel y gallant wneud dewisiadau cadarnhaol am eu dyfodol heb gael eu gorfodi i mewn i'r sector addysg bellach nac i aros i fynd i'r chweched dosbarth. Gallwn wneud mwy o waith i sicrhau bod plant a rhieni’n cael amrywiaeth eang o wybodaeth am beth sydd orau i’w plentyn. Ond peidiwch da chi â dweud fy mod o blaid cau’r chweched dosbarth; rydym o blaid economi gymysg yn y Llywodraeth hon.

Lee, rydych chi'n hollol iawn: mae angen inni wneud cymaint mwy am ddigidol. Dyna pam mai’r fframwaith cymhwysedd digidol oedd y rhan gyntaf o’r cwricwlwm wedi’i ddiwygio a gyhoeddwyd. Yr wythnos diwethaf cyfarfûm â’n Cyngor Dysgu Digidol Cenedlaethol i edrych ar ail-lunio eu cylch gwaith a’u swyddogaeth fel y gallwn ysgogi gwelliannau yn y maes hwn oherwydd, yn amlwg, nid yw’r hyn a welwn ar hyn o bryd yn ddigon da. Dyna pam yr ydym ni wedi sefydlu’r rhwydwaith cenedlaethol o ragoriaeth ar gyfer STEM hefyd, oherwydd rwy’n cydnabod bod angen inni wneud cymaint mwy ac ni fyddwn yn gwasanaethu ein plant yn dda oni bai eu bod yn llythrennog, yn rhifog ac yn ddigidol gymwys. Dyna beth sydd ei angen arnom ar gyfer eu dyfodol.

Vikki Howells, rydych yn llygad eich lle: gallwn gael yr adeiladau ysgol gorau yn y byd, gallwn gael yr athrawon gorau, y cwricwlwm gorau, ond, os nad ydym yn rhoi sylw i les plant, nid ydynt mewn sefyllfa i wneud y mwyaf o'r cyfleoedd hynny. Rwy’n falch bod Estyn yn cydnabod, a dweud y gwir, bod gennym stori dda i'w hadrodd am les, ond gallwn wneud mwy o hyd.

Llywydd, rwy’n mynd i orffen nawr drwy ddweud fy mod yn cytuno â sylw’r prif arolygydd bod llawer i ymfalchïo ynddo yn system addysg Cymru. Fodd bynnag, rwyf hefyd yn cydnabod bod llawer mwy o hyd i mi a'r Llywodraeth hon ei wneud. Rhaid inni gadw’r momentwm y tu ôl i'n cenhadaeth genedlaethol i godi safonau, i leihau'r bwlch cyrhaeddiad, a sicrhau system addysg a fydd yn destun balchder cenedlaethol ac y bydd y cyhoedd yn hyderus ynddi, Mark. Bydd adroddiad blynyddol Estyn yn chwarae rhan allweddol i’n helpu ar y daith honno a rhoi gwybod inni ble’r ydym wedi gwneud cynnydd. Diolch.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir gwelliant 1 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36. 

Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig wedi ei ddiwygio?

Cynnig NDM6675 fel y'i diwygiwyd

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi adroddiad blynyddol Prif Arolygydd Ei Mawrhydi dros Addysg a Hyfforddiant yng Nghymru ar gyfer 2016-17.

Yn nodi bod y Prif Arolygydd yn datgan yn yr adroddiad bod 'gwella’r cwricwlwm a phrofiadau dysgu disgyblion yn mynd law yn llaw â gwella ansawdd addysgu. Mae gwella addysgu yn mynnu gwell cymorth, dysgu proffesiynol a datblygiad staff ar gyfer athrawon presennol, yn ogystal â recriwtio gwell ac addysg a hyfforddiant cychwynnol gwell'.

A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbyniwyd y cynnig wedi ei ddiwygio. 

Derbyniwyd cynnig NDM6675 fel y’i diwygiwyd yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Yr eitem nesaf felly yw'r cynnig o dan Reol Sefydlog 26.95 fod Bil a elwir yn Fil Cyfraith sy’n Deillio o’r Undeb Ewropeaidd (Cymru) yn cael ei drin fel Bil brys y Llywodraeth a chynnig o dan Reol Sefydlog 26.98(ii) i gytuno ar amserlen ar gyfer y Bil a elwir yn Fil Cyfraith sy’n Deillio o’r Undeb Ewropeaidd (Cymru). Yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, rydw i'n cynnig bod y ddau gynnig a ganlyn o dan eitemau 9 a 10 yn cael eu grwpio ar gyfer y ddadl. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu hynny? Nac oes.