Y datganiad nesaf yw'r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar ddiweddariad ar Fwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr—Vaughan Gething.

Diolch, Llywydd. Yn fy natganiad ar 1 Chwefror eleni, cadarnheais yn dilyn adolygiad gan Lywodraeth Cymru, Swyddfa Archwilio Cymru ac Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru, o dan y trefniadau uwchraddio ac ymyrryd, y byddai Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn parhau i fod mewn mesurau arbennig. Mae'r wythnos hon yn nodi tair blynedd o fod mewn mesurau arbennig i Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr. Hoffwn roi'r diweddaraf i'r Aelodau heddiw ar y cynnydd a wnaed mewn rhai meysydd allweddol yn ystod y cyfnod hwn, yr heriau sylweddol sy'n parhau a'r cynlluniau i weithio gyda'r bwrdd iechyd yn ystod y cyfnod nesaf o welliannau.

O dan y trefniadau mesurau arbennig, rydym ni wedi rhoi cymorth i sefydlogi ac adfer y sefyllfa mewn meysydd allweddol o bryder. Mae hyn wedi cynnwys meysydd a amlinellir ar gyfer gweithredu ar unwaith yn 2015—ar lywodraethu, arweinyddiaeth a goruchwyliaeth, gwasanaethau iechyd meddwl, gwasanaethau mamolaeth yn Ysbyty Glan Clwyd, ac ailgysylltu â'r cyhoedd a gofal sylfaenol, gan gynnwys gwasanaethau y tu allan i oriau. Yn fwy diweddar, gorfodwyd camau yn y maes cyllid ac mewn rhai meysydd perfformiad.

Mae'r cymorth hwn wedi cynnwys craffu a goruchwylio mwy manwl, penodi cynghorwyr allweddol i weithio ochr yn ochr â'r bwrdd ar arweinyddiaeth a llywodraethu, gwasanaethau iechyd meddwl a gofal sylfaenol, gydag uned gyflawni GIG Cymru yn rhoi cymorth penodol. Yn ystod y ddwy flynedd gyntaf, darparwyd £10 miliwn o arian ychwanegol i gefnogi camau gweithredu mewn meysydd allweddol, gan gynnwys iechyd meddwl a gwasanaethau mamolaeth. Yn ystod y 12 mis diwethaf, mae buddsoddi i leihau amseroedd aros wedi cynnwys ymrwymiad o £1.5 miliwn tuag at y rhaglen gofal heb ei drefnu, a dros £10 miliwn o gymorth ychwanegol mewn gofal wedi'i gynllunio sydd wedi helpu i arwain at ostyngiad o 45 y cant yn y bobl sy'n aros dros 36 wythnos, o'i gymharu â diwedd mis Rhagfyr 2017.  

Tystiodd adroddiadau diweddaru gan y bwrdd iechyd a Swyddfa Archwilio Cymru ac Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru, yn ystod y ddwy flynedd gyntaf, i gynnydd o ran y cerrig milltir a rhywfaint o dystiolaeth o adferiad. Soniodd adroddiad diweddar gan y Gwasanaeth Cynghori ar Iechyd a Gofal Cymdeithasol ynglŷn â'r gofal a'r driniaeth a ddarparwyd ar ward Tawel Fan hefyd am beth o'r cynnydd diweddar, gan gynnwys meysydd gwaith allweddol y manylir arnynt yn y strategaeth dementia ac o ran cymorth i gleifion a gofalwyr.

Un o'r rhesymau pwysig y gosodwyd bwrdd Betsi Cadwaladr mewn mesurau arbennig yn 2015 oedd oherwydd pryderon mawr gyda gwasanaethau mamolaeth yn Ysbyty Glan Clwyd. Oherwydd gwaith caled y staff a'r cymorth a ddarparwyd, mae hwn yn faes gwasanaeth ble'r ydym ni wedi gweld gwelliannau sylweddol yn ystod y tair blynedd diwethaf. Yn dilyn cyngor yn yr adolygiad, o dan y trefniadau uwchgyfeirio ac ymyrryd, cyhoeddais yn gynharach eleni y cafodd hyn ei isgyfeirio o fod yn fater mesurau arbennig.

Gwnaed cynnydd hefyd mewn meysydd eraill, gan gynnwys rheoli cwynion a phryderon, gyda gwell goruchwyliaeth glinigol o dan arweiniad y cyfarwyddwr gweithredol nyrsio; wrth ddatblygu a chyflwyno strategaeth iechyd meddwl drwy gydweithio â defnyddwyr a phartneriaid; gwell perfformiad o ran cyflawni targedau Mesur Iechyd Meddwl (Cymru) 2010; ailstrwythuro'r tîm iechyd meddwl; a phrosesau llywodraethu'r bwrdd.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Ers 2015 bu buddsoddi parhaus yn yr ystâd a'r gwasanaethau i sicrhau gofal iechyd gwell a mwy hwylus i drigolion y gogledd, gyda nifer o'r rhain wedi neu ar fin cael eu cwblhau.

Mae disgwyl i'r gwaith ailwampio sylweddol parhaus, sy'n cynnwys dros £160 miliwn o fuddsoddiad cyfalaf ar safle Ysbyty Glan Clwyd, gael ei gwblhau'n llawn ym mis Rhagfyr eleni, ac mae disgwyl i'r ganolfan is-ranbarthol ar gyfer gofal dwys i'r newydd-anedig ar y safle gael ei hagor yn llawn yr haf hwn. Darparwyd cyllid cyfalaf o bron i £14 miliwn i ailgynllunio, ymestyn a gwella yr adran argyfwng a gofal brys yn Ysbyty Gwynedd. Buddsoddwyd hefyd mewn dwy theatr fodiwlaidd yn Ysbyty Maelor Wrecsam ac mewn gwelliannau amgylcheddol i wardiau iechyd meddwl yn rhan o'r ymgyrch i wella safonau gofal. 

Yn ddiweddar cyhoeddais £2.2 miliwn o gyllid i drosi theatr yn Ysbyty Glan Clwyd yn theatr hybrid ble byddai modd cyflawni llawdriniaethau fasgwlaidd cymhleth. Bydd hynny'n dod â manteision i gleifion, ac mae eisoes yn gwneud y Bwrdd Iechyd yn fwy deniadol o ran recriwtio meddygon ymgynghorol, gyda phum ymgynghorydd fasgwlaidd wedi eu penodi yn llwyddiannus a gwelliannau mewn hyfforddiant llawfeddygol.

Nid mewn ysbytai yn unig mae arian cyfalaf yn gwneud gwahaniaeth, wrth gwrs. Mae buddsoddiadau mewn gofal sylfaenol yn cefnogi blaenoriaethau i wella iechyd holl drigolion y gogledd, lleihau anghydraddoldebau iechyd a darparu gofal i bobl yn agosach at gartref. Darparwyd dros £14 miliwn i ddatblygu canolfannau gofal cymdeithasol yn y Fflint, Blaenau Ffestiniog a Thywyn sy'n darparu amrywiaeth o gyfleusterau iechyd, gofal cymdeithasol a thrydydd sector integredig i gyd yn yr un lleoliad. 

Fodd bynnag, er gwaethaf y buddsoddiad a'r cynnydd mewn rhai meysydd allweddol, mae heriau sylweddol yn parhau, fel yr adroddwyd yng nghanfyddiadau adolygiad Deloitte ac, yn wir, yn adroddiad HASCAS. Amlygodd y ddau bryderon parhaus ynghylch llywodraethu, arweinyddiaeth glinigol ac ailddylunio gwasanaethau. Yn ystod y 12 mis diwethaf, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ymyrryd yn fwy dwys ym maes cyllid a rhai meysydd Perfformiad oherwydd pryderon sylweddol o ran amseroedd aros am driniaeth, gofal heb ei drefnu a chynllunio a rheoli ariannol. Rwyf yn hynod bryderus am y dirywiad mewn perfformiad yn y meysydd hyn, ac wedi fy nghythruddo yn gyffredinol ag arafwch y cynnydd gan y Bwrdd Iechyd yn cyrraedd y cerrig milltir a nodwyd ar gyfer rhan gyntaf y flwyddyn galendr hon a'r diffyg eglurder parhaus ynglŷn â'i gynlluniau ar gyfer y dyfodol.

Roeddwn bob amser yn glir iawn y byddai angen newid diwylliant sylweddol ar y trawsnewidiad ym mwrdd Betsi Cadwaladr er mwyn gweithio mewn partneriaeth, yn allanol ac yn fewnol. Bydd hyn yn gofyn am bwyslais parhaus ar ymwneud rhwng y bwrdd a wardiau a chefnu ar ddiwylliant o wrthwynebiad sylfaenol i gysondeb mewn arferion clinigol mewn amrywiaeth o leoliadau, gyda goruchwyliaeth broffesiynol ac arweinyddiaeth glinigol gadarn. I gyflawni canlyniadau gwell ar gyfer ei phoblogaeth, mae angen i'r Bwrdd Iechyd weithio mewn ffordd systematig, mewn partneriaeth fel un sefydliad yn lleol a rhanbarthol, a chwarae rhan lawn yn genedlaethol.

Yn ystod fy ymweliadau a'm cysylltiadau rheolaidd â'r Bwrdd Iechyd, rwy'n parhau i ryfeddu at ymrwymiad a gwaith caled y staff i ddarparu gofal cleifion o safon mewn amgylchedd heriol ac yng nghyd-destun adroddiadau a sylwadau negyddol amlwg a blaenllaw. Rwyf o ddifrif ynglŷn â lles ein staff yn y GIG. Er bod cyfraddau salwch ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr wedi bod yn is na'r sefyllfa yn y GIG ledled Cymru am nifer o flynyddoedd, a'i fod yn gweithredu ystod o fentrau i gefnogi staff, byddwn yn parhau i ymgysylltu â'r bwrdd iechyd a'r undebau llafur ynglŷn â sut y gallwn ni roi gwell cefnogaeth i'n staff.

I sicrhau bod y bwrdd iechyd yn cyflawni ei ddisgwyliadau tymor byr a thymor canolig yn gyflym, gan gynllunio a chynnal y broses o drawsnewid, cyhoeddais ar 8 Mai eleni y fframwaith gwella mesurau arbennig. Mae hwn yn nodi cerrig milltir ar gyfer y 18 mis nesaf mewn pedwar maes allweddol: arweinyddiaeth a llywodraethu; cynllunio strategol a chynllunio gwasanaethau; iechyd meddwl; a gofal sylfaenol, gan gynnwys gofal y tu allan i oriau. Rwy'n disgwyl cynnydd gweladwy cyn yr haf o ran disgwyliadau'r fframwaith, gan gynnwys lleihau amseroedd aros, cytuno ar ymatebion i'r argymhellion a nodir yn adroddiadau HASCAS ac Ockenden a gweithredu hynny, bod wedi recriwtio i swyddi allweddol, bod â'r capasiti a'r gallu ychwanegol sydd eu hangen, a bod y camau gweithredu yn cael effaith gadarnhaol.

I gefnogi'r gwelliannau a sbarduno'r gwaith yn y tymor byr a chanolig, bydd Llywodraeth Cymru yn darparu cymorth mwy dwys, gyda thîm i weithio ochr yn ochr â'r bwrdd iechyd, ac adnoddau ychwanegol i wella amseroedd aros ymhellach. Bydd hyn yn cynnwys cymorth ychwanegol o ran arweinyddiaeth system, trosiant a gallu gweithredol. Byddwn hefyd yn cynyddu'r hyn y mae'r GIG yn ei wneud ac yn cyllido unedau ymyriadau cyflenwi i gynnwys aelodau unedol unigol yn darparu cymorth sy'n canolbwyntio ar gynlluniau, gwybodaeth ac arfer gorau. Bydd cymorth cynghori hefyd yn parhau o dan y trefniadau mesurau arbennig.

Caiff y cymorth dwys i ddechrau ei gyfeirio at gefnogi gwell llywodraethu ac atebolrwydd, cydweithio penodol gyda chlinigwyr a phartneriaid i ddarparu gwelliannau sylweddol, yn enwedig mewn gofal wedi'i gynllunio a heb ei drefnu, cyflawni o ran trosiant ariannol a gweithio tuag at ddatblygu cynllun tymor canolig integredig ar gyfer 2019-2022. Bydd cymorth gan gynghorwyr yn cynnwys canllawiau parhaus ar arweinyddiaeth a llywodraethu gan David Jenkins ac Emrys Elias ynglŷn â sicrhau y caiff y cynllun gwella ansawdd a llywodraethu thematig ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl ei ddatblygu a'i gyflawni.

Bydd cam nesaf y broses wella yn cael ei arwain gan gadeirydd newydd o 1 Medi, yn dilyn penodi Mark Polin, a fydd yn rhoi arweinyddiaeth a chyfeiriad clir. Bydd yn arwain bwrdd newydd, gyda recriwtio is-gadeirydd newydd a thri aelod annibynnol, a newidiadau ar lefel weithredol, gan gynnwys cyfarwyddwr gweithredol newydd ar gyfer datblygu'r gweithlu a'r sefydliad a benodwyd yn ddiweddar, a chyfarwyddwr gofal sylfaenol a chyfarwyddwr strategaeth ar fin cael eu recriwtio.  

Byddaf yn parhau i gynnal cyfarfodydd atebolrwydd rheolaidd gyda'r cadeirydd a'r prif weithredwr ac yn mynd i gyfarfod y bwrdd ddydd Iau yma i drafod cynnydd. Byddaf yn egluro fy nisgwyliadau clir i'r bwrdd arwain a darparu newid cadarnhaol parhaol.

A gaf i ddiolch ichi, Gweinidog, am eich datganiad? Ond mae'n rhaid imi ddweud na fydd yn rhoi fawr ddim cysur i bobl yn y gogledd, oherwydd er gwaethaf eich honiadau o welliant, hyd yn oed mewn rhai meysydd, mae'n ofid imi nad yw llawer o gleifion yn y gogledd yn gweld y gwelliant hwnnw, ac rwy'n credu fod yr ystadegau yn siarad drostynt eu hunain.

Dyma fwrdd iechyd a roddwyd mewn mesurau arbennig dair blynedd yn ôl, ac eto, dros y cyfnod o dair blynedd, mae wedi dirywio o ran ei berfformiad yn ei adran achosion brys yn erbyn y targed pedair awr, mae wedi dirywio o ran y targed 12 awr, mae'r amseroedd atgyfeirio-i-driniaeth wedi gwaethygu o ran y targed 26 wythnos, ac mae ganddyn nhw fwy o gleifion yn aros dros flwyddyn am driniaeth nag a oedd dair blynedd yn ôl pan roddwyd y bwrdd iechyd hwn mewn mesurau arbennig. Mewn gwirionedd, dydyn nhw ddim yn unig yn waeth nag yr oedden nhw dair blynedd yn ôl, nhw yw'r gwaethaf yng Nghymru o ran pob un o'r mesurau hynny.

Un o'r arwyddion eraill o anawsterau mae'r bwrdd iechyd yn eu hwynebu yw o ran ei reolaeth ariannol, ac fe wnaethoch chi gyfeirio at ei reolaeth ariannol gynnau. Mae ei ddiffyg wedi cynyddu o £26.6 miliwn, yn y flwyddyn yn union cyn cyflwyno mesurau arbennig, i £38.8 miliwn yn y flwyddyn ariannol sydd newydd ddod i ben. Ac hwyrach eich bod yn dweud ein bod yn neilltuo mwy o arian i ymdrin â rhai o'r agweddau hyn ynglŷn â pherfformiad, ond y gwir amdani yw ichi hawlio £3.13 miliwn yn ôl ychydig fisoedd yn ôl. Felly, ni allwn ni roi ar y naill law, a chymryd yn ôl gyda'r llall a disgwyl gwelliant y pen arall, oherwydd nid yw'n gweithio. Mae hi'n amlwg nad yw eich ymyriad yn gweithio.

Rydych chi wedi honni y bu rhywfaint o gynnydd o ran iechyd meddwl, ac eto, ychydig wythnosau yn ôl, gwelsom adroddiad HASCAS yn dweud na allent warantu y byddai unrhyw sefyllfa yn wahanol pe byddai claf yn mynd i mewn i'r system yn awr nag yr oedd pan dorrodd sgandal y ward Tawel Fan flynyddoedd yn ôl. Yn ogystal â hynny, fe wnaethoch chi ddweud bod y prosesau rheoli cwynion yn gwella. Wel, gallaf ddweud wrthych o'r negesau rwy'n eu cael, ac nid oes unrhyw amheuaeth y bydd Aelodau Cynulliad eraill o'r gogledd yn dweud hefyd, nad ydyn nhw'n cyrraedd y targed o 28 diwrnod o gwbl o ran y Mesur Gweithio i Wella sydd ar waith. Mewn gwirionedd, mae llawer o gleifion yn aros ers blynyddoedd i gael sylw i'w cwynion.

Fe wnaethoch chi sôn bod gofal sylfaenol wedi gwella. Dyma, wrth gwrs, oedd un o'r meysydd allweddol pam y rhoddwyd y Bwrdd Iechyd mewn mesurau arbennig, ac eto rydym ni wedi gweld meddygon teulu yn rhoi'r allweddi yn ôl i'w meddygfeydd ac yn cefnu ar y system oherwydd y pwysau y mae'n ei roi arnynt. Ac mae'n waeth yn y gogledd nag yn unman arall. Nawr, rwy'n croesawu'r buddsoddiad ychwanegol a wnaed mewn rhai agweddau o'r seilwaith cyfalaf, ond pryd ydym ni'n mynd i weld mwy o feddygon fel y gall pobl gael apwyntiadau gyda'r meddygon hynny yn eu meddygfeydd teulu? Allan nhw mo'u cael nhw ar hyn o bryd. Fe wnaethoch chi gyfeirio at fuddsoddi mewn agweddau o ystadau'r ysbytai. Unwaith eto, croesawaf y buddsoddiad yn ystadau'r ysbytai, ond ble mae'r ysbyty newydd sbon yr addawyd yn y Rhyl, er enghraifft, yn y Royal Alexandra, a addawyd yn ôl yn 2011? Dyma ni yma wyth mlynedd yn ddiweddarach, bron, ac nid oes unrhyw arwydd o unrhyw gynnydd ar y safle hwnnw—nid oes unrhyw waith wedi'i wneud o ran gwella'r safle penodol hwnnw. Allwch chi ein diweddaru ni ar hynny, Gweinidog, efallai, heddiw?

Fe wnaethoch chi gyfeirio at y ffaith bod angen inni weddnewid y sefyllfa hon. Dim ond newydd benodi cyfarwyddwr trawsnewid maen nhw. Mae'r sefyllfa hon wedi bodoli ers tair blynedd. Llofnodwyd eu strategaeth iechyd meddwl dim ond fis Tachwedd diwethaf. Nid dyma'r math o gynnydd y mae pobl y gogledd yn ei haeddu. Mae angen inni weld gwelliant cyflymach ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr.

Hoffwn dalu teyrnged i'r staff sy'n gweithio'n galed, sy'n torchi eu llewys ar y rheng flaen, yn ymdrechu'n daer i ddarparu'r gwasanaethau maen nhw eisiau eu darparu, ond mae arnaf ofn y bu methiant llwyr gan Lywodraeth Cymru i ddatrys y problemau yn y bwrdd iechyd hwn dros gyfnod o dair blynedd, bellach. Rydych chi wedi nodi cyfnod o 18 mis i drawsnewid pethau. Dyma fwy na thebyg fydd yr enghraifft hiraf o unrhyw sefydliad GIG erioed yn y DU mewn mesurau arbennig am gyfnod gyn hired o amser. Credaf fod hynny'n beth cywilyddus i chi ac i Lywodraeth Cymru, nad ydych chi wedi llwyddo i drawsnewid y sefyllfaoedd hyn.

Felly, pryd ydym ni'n mynd i weld y gwelliannau? Pryd allwn ni ddisgwyl gweld cyflawni eich targedau, a osodwyd gennych chi, y Llywodraeth, o ran amseroedd atgyfeirio-i-driniaeth, o ran amseroedd adrannau achosion brys? Pryd allwn ni weld bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr yn symud o fod y gwaethaf yng Nghymru i fod o leiaf yn un o'r rhai cyfartalog yng Nghymru o ran perfformiad yn yr agweddau hynny? A phryd fyddwn ni'n gweld y gwelliannau sylfaenol yn y maes gofal iechyd roedd pobl yn disgwyl canlyniad cyflym yn eu cylch yn sgîl sgandal Tawel Fan?

Un cwestiwn terfynol: fe wnaethoch chi gyfeirio yma at yr angen am iddyn nhw dderbyn yr argymhellion yn adroddiad Ockenden—cymeraf mai adroddiad newydd Ockenden yw hynny, sydd eto, wrth gwrs, i'w gyhoeddi. Cymeraf, felly, eich bod wedi cael golwg ar yr adroddiad hwnnw a'r argymhellion y mae'n ei wneud. Pryd gawn ni gipolwg ar yr adroddiad hwnnw? Pryd y byddwn ni'n gallu ei weld? Pryd all y cyhoedd ei weld, fel y gallan nhw gael rhywfaint o hyder yn y system hon sydd eto i gyflawni'r gwelliannau y mae angen iddynt eu gweld?

Diolch i'r Aelod am ei sylwadau ac am y rhai cwestiynau a ofynwyd, hefyd. Fe wnaf i ddechrau â'ch pwynt olaf am Ockenden 2, ac na, nid wyf wedi cael cipolwg arno; rwy'n ei gwneud hi'n glir fy mod yn disgwyl i'r Bwrdd Iechyd gymryd o ddifrif yr adroddiad ynglŷn ag adolygu a gwella ei drefniadau llywodraethu a darparu cynllun amser real ar gyfer gwella. Rwy'n credu fod hynny yn gwbl briodol, oherwydd rydym ni'n disgwyl i'r adroddiad hwnnw weld golau dydd yr haf hwn, i'r bwrdd iechyd ei dderbyn ac ymdrin ag ef yn brydlon, ac y bydd cyfarfod bwrdd cyhoeddus lle byddant yn amlinellu eu cynllun gweithredu mewn ymateb i hynny.

Y man cychwyn, fodd bynnag, yw nad oes unrhyw achos i ddathlu ein bod yn nesáu at drydydd pen-blwydd Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr mewn mesurau arbennig. Nid oes cuddio rhag y ffaith nad oes achos i ddathlu ein bod yn cael y sgwrs hon ar hyn o bryd. Nid wyf yn ceisio cuddio rhag y siom a rhag y ffordd y bydd staff yn teimlo. Nid yw'n sefyllfa y mae unrhyw staff eisiau bod ynddi, parhau i weithio mewn sefydliad sydd â'r label arno o fod mewn mesurau arbennig. Nid yw hynny'n golygu bod pob maes gofal iechyd yn methu—ddim o gwbl. Mae rhagoriaeth gwirioneddol—nid yn unig mewn ymrwymiad gan staff, ond rhagoriaeth wirioneddol yn darparu ystod eang o wasanaethau gofal iechyd. Y cydbwysedd, er hynny, yw ein bod yn cydnabod bod gwasanaethau o fewn bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr y mae angen iddynt wella'n sylweddol o hyd.

O ran gofal sylfaenol, un o'r rhesymau pam cyflwynwyd mesurau arbennig yn yr adran honno oedd oherwydd y gwasanaeth y tu allan i oriau yn benodol, ac rwy'n obeithiol y byddwn yn gweld gwelliant mewn gwasanaethau gofal sylfaenol y tu allan i oriau yn ystod y cyfnod nesaf hwn o'r fframwaith gwella, ac i hynny ddod allan o fesurau arbennig. Y pwyntiau ehangach hynny y gwnaethoch chi sôn amdanyn nhw, ynglŷn â meddygon teulu sydd wedi dychwelyd eu contractau, mae hynny yn rhan o duedd ehangach, nid yng Nghymru yn unig, ond yng ngweddill y DU, a dydw i ddim yn credu ei bod hi'n deg nodi'r newid hwnnw a'r anhawster o ran rheoli hynny yn rhan o'r trefniadau mesurau arbennig. Mae gan y gogledd, fel rhannau eraill o Gymru, yr her honno i'w rheoli, ac mae hynny'n wir am waith arall a drafodwyd gennym ni yn y Siambr, ac rwy'n siŵr y byddwn ni unwaith eto—nid dim ond ffordd newydd i ddarparu gofal iechyd lleol gyda'r nifer cywir o feddygon ac aelodau o staff clinigol eraill, ond sut i drefnu'r gwasanaethau hynny i'w gwneud yn fwy deniadol. Er enghraifft, ychydig cyn y toriad, buom yn siarad am yr heriau o indemniad a byddai gallu gwneud cynnydd ar hynny yn gwneud gwahaniaeth mawr iawn ar draws y wlad, ond, yn benodol, yn y gogledd hefyd. Ynglŷn â chadw'r gweithlu mewn swyddogaethau gwahanol, pa un a ydyn nhw'n aros yn y proffesiwn neu yn ymuno â'r proffesiwn, byddai hynny yn sicr yn helpu gyda'r trefniadau y tu allan i oriau hefyd.

Ynglŷn â'r heriau yr ydych yn eu codi o ran rheolaeth ariannol, a'r heriau sydd gan y bwrdd iechyd â rheoli ariannol, nid ydynt yn fater mesurau arbennig, ond maen nhw'n rhan o'r cynnydd mewn uwchgyfeirio ac ymyrryd. Mae'n siom fawr nad ydyn nhw wedi gallu cyflawni gwelliannau yn y maes rheoli ariannol, ond dydw i ddim yn derbyn eich honiad ynglŷn â hawlio arian yn ôl ar gyfer cynllunio gwelliannau gofal. Rydym ni wedi gwneud yn union fel yr ydym ni wedi gwneud gyda phob bwrdd iechyd arall, yn darparu arian ychwanegol o'r gronfa wella £50 miliwn yr ydym ni wedi ei darparu i GIG Cymru; ynglŷn â chyflawni cytundebau ynghylch gwella; a'r angen i gyrraedd y targedau hynny neu na fyddai'r holl arian yn cael ei gadw o fewn y sefydliad hwnnw. A dyna yn union yr hyn yr ydym ni wedi ei wneud mewn sefydliadau eraill eleni a'r llynedd. Fe wnaethon nhw gadw £10 miliwn oherwydd y gwnaethon nhw gyrraedd gwelliant o 45 y cant yn yr amseroedd aros 36 wythnos o'u cymharu â'r amseroedd sylweddol iawn ym mis Rhagfyr 2017. Ond ni allwn ni ddweud, 'Cymerwch yr arian hwn i wella a does dim ots os na fyddwch chi'n cyflawni'r gwelliant hwnnw neu beidio, a byddwn yn eich trin mewn ffordd hollol wahanol yn hynny o beth i fyrddau iechyd eraill ledled Cymru.'

O ran y gwelliant rwy'n disgwyl ei weld, yn ogystal â gosod fframwaith 18 mis, rwyf wedi bod yn glir iawn fy mod yn disgwyl gweld gwelliant parhaus mewn gofal heb ei drefnu, gyda mwy o—. Nid yn unig adnoddau ariannol, ond y cymorth a ddarperir gan PricewaterhouseCoopers. Ac yn wir, ar fy ymweliad mwyaf diweddar â'r gogledd, fe wnes i gyfarfod â staff yn Ysbyty Glan Clwyd oedd yn sôn am y ffordd yr oedd hynny yn eu helpu i edrych eto ar yr hyn yr oedden nhw yn ei wneud, ac mewn gwirionedd roedd gwelliannau yn y ffordd y teimlent eu bod yn gweithio fel tîm. Roedd cyfarfod nyrsys rheng flaen, ynghyd â'u cydweithwyr ymgynghorol, yn sgwrs gadarnhaol ac adeiladol iawn, ochr yn ochr â'r gydnabyddiaeth eu bod nhw eu hunain eisiau darparu gofal gwell, a byddai hynny'n gwella'r amgylchedd gwaith ar eu cyfer. Felly, maen nhw eu hunain yn cydnabod bod rhywfaint o welliant yn digwydd. Maen nhw hefyd yn cydnabod bod rhagor i'w wneud, a rhan o'r her i ni yw pa mor heriol yr ydym yn eu dwyn i gyfrif, yn ogystal â bod yn gefnogol o'r gwaith y mae staff rheng flaen yn ei wneud. Ond rwy'n sicr yn disgwyl gweld gwelliannau yn chwarter 1 a chwarter 2 y flwyddyn ariannol. Nid wyf yn disgwyl i'r bwrdd iechyd gilio'n ôl, wedi cyrraedd gwelliant ar ddiwedd y flwyddyn ariannol a pherfformiad diwethaf a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2018, i ddirywio'n sylweddol ar ddiwedd y chwarter cyntaf. Ni fyddai hynny'n sefyllfa dderbyniol i'r bwrdd iechyd fod ynddi. Rhan o'r her yw bod ganddynt broblemau gwirioneddol o ran y cynnydd sylweddol a fu mewn amseroedd aros hir dros y flwyddyn ariannol ddiwethaf. Roedd hynny'n rhan o'r rheswm pam na newidiodd y trefniadau uwchgyfeirio yn unig, ond nawr bod mwy o atebolrwydd uniongyrchol gyda'r cadeirydd a'r prif weithredwr. Bydd hynny'n parhau hyd nes y ceir gwelliant gwirioneddol a pharhaus, ac nid wyf yn ymddiheuro am hynny.

Rwyf hefyd eisiau ailadrodd ac ymdrin â'ch sylw ynglŷn â rheoli cwynion. Rwy'n tybio bod Aelodau'r Cynulliad yn cael llythyrau sy'n sôn am achlysuron lle nad ymdriniwyd yn dda â chwynion. Bydd hynny bob amser yn wir. Rwyf i, sydd hefyd yn Aelod etholaeth unigol, yn cael y cwynion hynny hefyd, yn fy ardal i. Ond mewn gwirionedd, yn wrthrychol, rydym ni yn bendant wedi gweld gwelliant o ran rheoli cwynion. Nid yw hynny'n golygu bod popeth yn berffaith, ond does dim dwywaith fod y sefyllfa'n well nag yr oedd o'r blaen, ac mae'r cyfarwyddwr nyrsio gweithredol yn haeddu clod gwirioneddol am ei harweinyddiaeth yn cyflawni rhai o'r gwelliannau hynny, ynghyd â'i thîm.

Felly, rwy'n disgwyl gweld gwelliannau dros y fframwaith 18 mis yr ydym ni wedi ei gyhoeddi. Rwy'n disgwyl y bydd mwy i'w ddweud ar ôl penodi'r cadeirydd newydd ac inni recriwtio pobl ychwanegol, ond hefyd bod y swyddogaeth drawsnewid, yr wyf—. Rwy'n cydnabod rhwystredigaeth yr Aelod. Gallaf eich sicrhau fy mod yn teimlo'n rhwystredig fy hun ei fod wedi cymryd cyhyd, ar ôl cytuno i gael cyfarwyddwr trawsnewid, i benodi'r person hwnnw a'i dîm. Dyna hefyd pam, yn fy natganiad, fy mod i wedi amlinellu'r pethau ychwanegol y byddwn yn eu gwneud i sicrhau bod y swyddogaeth honno mewn gwirionedd yn ei lle, gyda mwy o afael gweithredol o fewn y sefydliad.

Felly, nid oes unrhyw fannau cuddio nac ymgais i guddio rhag y sefyllfa y mae'r Bwrdd Iechyd ynddi ar hyn o bryd. Rwy'n cydnabod y cynnydd a'r cynnydd gwirioneddol a wnaed, ac rwyf hefyd yn cydnabod y cynnydd pellach sy'n hollol angenrheidiol oherwydd nid yw staff y bwrdd iechyd a phobl y gogledd yn haeddu dim llai.

Does bosib y daw'r amser, ar ôl tair blynedd o fesurau arbennig, pan nad yw arbennig yn arbennig mwyach ac rydych chi'n symud i gyflwr o danberfformio parhaol. Felly, credaf mai'r cwestiynau allweddol ar hyn o bryd yw: beth yw'r arwyddion y dylai cleifion fod yn chwilio amdanyn nhw? Beth yw'r arwyddion y dylai staff fod yn edrych amdanyn nhw i ddangos fod Bwrdd Iechyd Betsi Cadwaladr yn troi yn ôl at y trywydd cywir? Oherwydd mae'r dystiolaeth yn ymddangos yn brin iawn ar hyn o bryd.

Dirprwy Lywydd, mi ges i row yn gynharach am siarad am rhy hir, felly mi wnaf i gadw fy sylwadau i'n fyr iawn. Mae yna dair blynedd bellach ers cyflwyno'r stad yma o fesurau arbennig ac mae eich datganiad chi yn eithaf onest, a dweud y gwir, mai prin iawn ydy'r cynnydd sydd wedi bod yn y tair blynedd yna. Mi ydych chi'n defnyddio'r eirfa eich hunain: 'some evidence of recovery', 'some recent progress'. Rydw i'n meddwl y dylem ni fod yn gallu disgwyl ychydig mwy na hynny ar ôl tair blynedd. 

Yr ydych chi’n disgrifio bod cefnogaeth y Llywodraeth yma wedi cynnwys lefel uwch o sgrwtini ac o oruchwyliaeth, o benodi ymgynghorwyr arbennig, ond y cwestiwn cyntaf ichi: a ydy hyn gyfystyr â’ch bod chi yn cymryd cyfrifoldeb am yr hyn sy’n digwydd ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr ar ôl tair blynedd o fesurau arbennig? Beth rydw i’n ei weld ydy cleifion yn aros yn hirach. Mae’r ffigurau yn cadarnhau hynny—cleifion yn aros ymhell dros flwyddyn am driniaethau y maen nhw yn wirioneddol eu hangen er mwyn codi safon eu bywydau nhw; pobl sy’n aros yn llawer rhy hir am ofal iechyd meddwl; pobl ifanc yn aros yn rhy hir am ofal iechyd meddwl. Mae’r dystiolaeth i gyd yno, sy’n profi faint o ffordd sydd yna i fynd.

Ond mi ofynnaf i dri chwestiwn ichi. A ydych chi, fel Ysgrifennydd Cabinet, yn credu bod y strwythur presennol i ddelifro iechyd a gofal cymdeithasol ar draws y gogledd, sef un bwrdd iechyd, saith awdurdod lleol, darparwyr allanol hefyd, yn ffit i bwrpas, os liciwch chi? Os nad ydyw o rŵan, a ydyw’r math yna o strwythur yn debyg o ddatblygu i fod yn ffit ar gyfer pwrpas yn y dyfodol agos? A ydych chi'n meddwl, fel ail gwestiwn, fod gwelliannau sylweddol i’r amseroedd referral to treatment ac amseroedd aros eich adrannau achosion brys yn bosib heb wellhad sylweddol mewn gwasanaethau gofal cymdeithasol, gan gynnwys gwelyau un gris i lawr o fewn y gymuned? Ac yn drydydd, mae’ch datganiad chi yn cyfeirio at ganolfannau iechyd a gofal cymdeithasol newydd, ond a all y canolfannau i’r gwasanaethau yma wirioneddol ddelifro yr hyn y gallan nhw, mewn egwyddor, tra bod yna’r demtasiwn fawr yna ar y bwrdd i gario ymlaen i daflu arian at ysbytai, at lefel eilradd o ofal iechyd, er mwyn trio taclo amseroedd aros? Hynny ydy, bod arian yn cael ei sugno rhywsut i mewn i ryw bwll diwaelod. Oni bai bod modd delio efo hynny, sut ydych chi’n gallu cryfhau gofal sylfaenol? Achos dim ond drwy—rydw i'n meddwl—gryfhau gofal sylfaenol y gall bwrdd iechyd mewn ardal sydd, ar y cyfan, yn wledig, wella ei berfformiad yn sylweddol.

Diolch ichi am y cwestiynau a'r sylwadau. Rwy'n hapus i ddatgan ar y cychwyn nad wyf yn sicr ddim yn gweld mesurau arbennig yn statws parhaol nac yn wir yn rhywbeth y gallai neu y dylai gael ei normaleiddio. Mae'n gwbl wahanol, nid yn unig i weddill y system gofal iechyd, ond hefyd y ffaith y gwelwyd gwelliannau gwirioneddol mewn rhai meysydd o weithgareddau yr wyf i wedi tynnu sylw atyn nhw yn fy natganiad.

Nid yw iechyd meddwl wedi gwneud y cynnydd yr oeddem ni'n gobeithio amdano. Mae hynny mewn gwirionedd wedi amlygu rhai o agweddau bregus strwythur y gwasanaeth, nid yn unig o ran darparu strategaeth newydd, ond mewn gwirionedd, buwyd yn hirach na'r disgwyl yn gwneud gwelliannau oherwydd absenoldeb aelod allweddol o staff. Roedd rhywbeth wedyn ynghylch cadernid y gwasanaeth cyfan. Rydym ni nawr yn gweld cynnydd pellach eto yn y gwasanaeth iechyd meddwl ehangach. Ond, mewn gwirionedd, mae gwasanaethau mamolaeth, a oedd yn un o'r sbardunau mawr ar gyfer rhoi'r bwrdd mewn mesurau arbennig, yn dod allan o fesurau arbennig. Maen nhw wedi cael eu hisgyfeirio ac mae hynny, ynddo'i hun, yn gadarnhaol, ac nid yn unig o ran y gwasanaeth hwnnw, ond ar gyfer rhannau eraill y Bwrdd Iechyd, i gydnabod ei bod hi yn gwbl bosib isgyfeirio a dod allan o fesurau arbennig—gwelliant gwirioneddol a sylweddol a pharhaus i'w wneud a'i gydnabod drwy'r mesurau a'r fframweithiau uwchgyfeirio ac ymyrryd.

Dylai hynny roi'r sicrwydd fydd ei eisiau ar y cyhoedd ac aelodau staff oherwydd nid proses yw hwn lle mae gwleidyddion yn gwneud penderfyniad er eu budd eu hunain, neu ar gyfer fy mudd fy hun, i gymryd y bwrdd iechyd allan o fesurau arbennig. Dyna pam fod gennym ni broses tairochrog yn cynnwys Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru a Swyddfa Archwilio Cymru. Byddwn yn parhau i gael y strwythur hwnnw i'w gwneud hi'n glir i'r cyhoedd ac i staff na wneir dewisiadau dim ond er cyfleustra gwleidydd yn y Siambr hon.

Pan soniwn ni am ddisgrifiad o ymgynghorwyr i gynorthwyo ac i weithio gyda'r bwrdd, mewn gwirionedd, yn y rhan o'm datganiad lle siaradais am arweinyddiaeth a chymorth ychwanegol yn y system, rydym ni'n sôn am gael pâr ychwanegol o ddwylo i weithio gyda'r bwrdd i'w helpu i wneud pethau, ar hyn o bryd, nad ydym yn credu y gallan nhw ei wneud, ac nid dim ond i'w cael drwy ateb tymor byr, ond mewn gwirionedd i gael effaith gadarnach ar y sefyllfa recriwtio, nid dim ond ar ffigurau i fynd at y bwrdd iechyd, ond y diwylliant sefydliadol yn cynllunio a chyflawni rydym ni'n cydnabod sydd yn amlwg ei angen.

Byddaf yn ymdrin â'ch tri sylw yn y cwestiynau. Credaf fod perthynas rhwng y ddau olaf mewn rhai ffyrdd, ond ateb gonest i'ch cwestiwn cyntaf ynghylch a yw'r strwythur yn addas i'r diben: nid wyf yn credu bod yr heriau y mae bwrdd iechyd o ogledd Cymru yn eu hwynebu oherwydd ei fod yn un bwrdd iechyd sy'n gwasanaethu'r gogledd i gyd. Mewn gwirionedd, pan oedd gennym ni ymgynghoriad blaenorol ar hyn roedd neges glir iawn gan staff nad oedden nhw mewn gwirionedd eisiau gweld y bwrdd iechyd yn cael ei rannu'n ddwy neu dair rhan cyfansoddol. Felly, nid wyf yn credu bod rheswm pam na ddylai'r bwrdd iechyd allu perfformio i safonau uchel. Os edrychwch chi ar y byrddau iechyd eraill yn y wlad, mae byrddau iechyd Powys a Hywel Dda yn gwasanaethu ardaloedd daearyddol sylweddol, ac nid yw'r ardaloedd daearyddol eu hunain yn rheswm pam fod byrddau iechyd yn llwyddo ai peidio, yn union fel nad yw bod â nifer sylweddol o bartneriaid yn rheswm pam nad yw byrddau iechyd eraill yn llwyddo, oherwydd yng Ngwent, lle mae ganddyn nhw bum awdurdod lleol yn bartneriaid, maen nhw mewn gwirionedd yn un o'r byrddau iechyd sy'n perfformio orau yn y wlad. Felly, does a wnelo hynny ddim â maint neu nifer y partneriaid. Ond mae a wnelo hynny i raddau â diwylliant a gallu gweithredol a swyddogaeth gynllunio yn y bwrdd iechyd i sicrhau gwelliant.

Rwy'n falch, o ran eich sylw ynglŷn â gwella adrannau achosion brys, y gwelsoch chi hynny yn her ar gyfer y system yn ei chyfanrwydd, achos mae hynny yn hollol wir, mewn gofal sylfaenol, o ran sut y cefnogir pobl i aros yn eu cartrefi eu hunain—mae hynny'n rhan o'r rheswm pam ein bod ni wedi buddsoddi mewn canolfannau iechyd a gofal cymdeithasol yn ardal y bwrdd iechyd, ac mae hynny'n ddewis strategol rydym ni wedi'i wneud nid yn unig yn y gogledd ond ledled y wlad—ond hefyd y cysylltiad rhwng yr hyn sy'n digwydd mewn ysbyty a chyda'n cydweithwyr ym maes gofal cymdeithasol. Nawr, bydd gennyf fwy i'w ddweud am integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol yn ystod yr wythnos neu ddwy nesaf o ran datblygu ymateb i'r adolygiad seneddol. Ond bydd angen inni weld ffordd well o weithio rhwng y bwrdd iechyd a phartneriaid gofal cymdeithasol, ac mae hynny'n hollol wir. Mae a wnelo hynny i raddau â sut maen nhw'n cynllunio a darparu gwasanaethau, yn ogystal â chytuno ar union natur y gwasanaethau hynny, a chytuno ar sut i ddeall anghenion iechyd a gofal eu poblogaeth, ac wedyn i allu eu diwallu. Rwy'n ffyddiog y byddwn ni'n gallu helpu nid yn unig y gogledd ond byrddau iechyd eraill a'r awdurdodau lleol sy'n bartneriaid iddynt i wneud hynny, ond does arnaf i ddim eisiau cyhoeddi materion rhag blaen y byddwn yn eu trafod yn bur helaeth yr wythnos nesaf ynglŷn â sut y disgwyliwn i iechyd a gofal weithio'n agosach gyda'i gilydd. Ond rydym ni eisoes yn gweld amrywiaeth o dimau sy'n bodoli ar draws y wlad, gan gynnwys yn y gogledd, lle ceir eisoes cydnabyddiaeth bod yn rhaid iddyn nhw weithio gyda'i gilydd i wella gwasanaethau er budd dinasyddion, pa un a oes gan y person hwnnw anghenion gofal cymdeithasol neu anghenion gofal iechyd, ac nid ymwneud yn syml â chael pobl allan o'r ysbyty yn gyflym.

Eich sylw olaf ynglŷn â chanolfannau iechyd a gofal cymdeithasol, a allan nhw gyflawni gwelliannau heb gael y sgwrs bellach honno gyda'r bwrdd iechyd ynghylch pennu blaenoriaethau a chwistrellu arian i'r system ysbytai—mae hynny'n rhan o'r her o redeg system integredig heb ei chynllunio. Nid wyf yn disgwyl i fyrddau iechyd fod yn ddim amgenach nag ymddiriedolaethau darparu ysbytai gydag ambell beth arall wedi ei ategu. Maen nhw mewn difrif, yn fyrddau iechyd ar gyfer y bobl—maen nhw mewn difrif yn sefydliadau iechyd ar gyfer y bobl. Mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni'n gofyn ganddynt, ac mae'n rhaid iddyn nhw edrych yn fwy eglur ar flaenoriaethu mwy a mwy o'u gofal iechyd sylfaenol—nid dim ond ymyrraeth gynnar, ond gwaith atal hefyd. Byddwn yn gweld mwy o hynny wrth inni nid yn unig wneud dewisiadau ynglŷn â'n cyllideb, ond yn y sgwrs y cawn ni yr wythnos nesaf a thrwy weddill y tymor hwn. Ceir enghreifftiau amlwg o awdurdodau lleol eisoes yn ymgysylltu mwy â'r canolfannau hynny, nid yn unig yn Nhywyn ac nid yn unig yn y Fflint, ble agorais y ganolfan iechyd yn ffurfiol, a ble roeddwn yn falch o gael yr Aelod, yr Aelod lleol dros Ddelyn, yno yn ogystal, a gallu cwrdd ag aelodau o'r awdurdod lleol sydd eisoes yn rhedeg gwasanaethau o'r ganolfan honno. Ac, yn wir, pan ymwelais ag Ysbyty Alltwen, eto, gweld aelodau yr awdurdod lleol yno o Wynedd, roeddent yn sôn am beth yr oeddent yn ei wneud eisoes gyda staff gofal iechyd yna i ystyried anghenion gofal iechyd a chymdeithasol. Felly, rydym ni eisoes yn gweld rhywfaint o'r gwaith partneriaeth hwnnw yn lleol, a'n her yn awr yw cynyddu hynny a mynd ati mewn modd mwy ystyriol a chydgysylltiedig yn holl ranbarth y gogledd, y mae pob awdurdod lleol yn cydnabod sy'n dda iddynt a'u dinasyddion, yn union fel y mae'r bwrdd iechyd yn ei wneud hefyd. Ond rwy'n cydnabod yr her y mae'r Aelod yn ei chyflwyno. 

Diolch ichi am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet, ac am y diweddariad cynnydd yr ydych chi newydd ei roi i ni. Nid yw'n ymddangos y bu llawer iawn o gynnydd. Rwy'n gweld bod y rhestr aros ar gyfer gofal wedi'i gynllunio wedi gostwng 45 y cant mewn cyfnod cymharol fyr o amser, ac mae hwnnw'n ffigur da iawn ar yr olwg gyntaf. Ond gadewch i ni roi hynny ei gyd-destun, ie? Mae'r gostyngiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn cyfeirio ato o ychydig o dan 10,500 o bobl yn aros i ychydig dros 5,500. Wrth gwrs, mae hynny'n welliant mawr, ac rwyf yn cymeradwyo'r staff gweithgar sydd wedi sicrhau'r cyrhaeddiad hwnnw, ond mae'n dal yn golygu fod bron i 6,000 o bobl yn aros mwy na naw mis am ofal wedi'i gynllunio, ac mae hwnnw'n ystadegyn ofnadwy, yn enwedig pan rydych chi'n cymharu hynny ag ystadegau eraill Betsi Cadwaladr, fel bod y rhestr aros orthopedig wedi cynyddu 16 y cant dros y flwyddyn ddiwethaf, o'i gymharu â chynnydd hanesyddol o 5,000 y cant yn y rhestr aros honno. Ac ni allwn anghofio, ac ni ddylem ni anghofio, am y 1,000 a mwy o blant a phobl ifanc sydd ar hyn o bryd yn aros rhwng 12 a 18 mis am asesiad niwroddatblygiadol, sydd yn mynd i gael effaith ar eu cyrhaeddiad addysgol.

Felly, wyddoch chi, er bod y—. Dywed Ysgrifennydd y Cabinet y bu gwelliannau mewn rhai pethau, gan gynnwys rheoli cwynion, goruchwyliaeth glinigol, datblygu a gweithredu'r strategaeth iechyd meddwl, felly rwy'n gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet roi ffigyrau ynglŷn â'r gwelliannau hynny i'r Aelodau sydd yma heddiw ac ar gyfer pobl yn y gogledd. Mae'n iawn dweud yn eich datganiad y bu gwelliannau, ond a gawn ni rai ffigurau? Ac a gawn ni mewn gwirionedd ychydig o fanylion ynglŷn â hynny, os gwelwch yn dda?

Mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi manylu ar y symiau mawr o arian a wariwyd ar Ysbyty Glan Clwyd yn benodol, ar yr adeiladau a'r cyfleusterau yno, ond rwy'n cofio pan adeiladwyd Ysbyty Glan Clwyd yn wreiddiol roedd y bobl leol yn ei ystyried yn rhy fawr ar gyfer yr ardal. Roeddem ni i gyd braidd yn amheus o ba mor fawr oedd y lle mewn gwirionedd. Ond mae'n amlwg bellach nad yw Betsi Cadwaladr, sef y bobl a fu'n gyfrifol am yr ysbyty hwnnw dros y blynyddoedd, wedi ehangu'r cyfleusterau yno i ddarparu ar gyfer poblogaeth gynyddol. Felly, a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi bod y symiau anferth o arian y mae'n rhaid iddo eu gwario ar Ysbyty Glan Clwyd bellach yn ganlyniad i Lywodraethau olynol yn osgoi'r gwirionedd ac yn methu â sicrhau bod y cyfleusterau yno yn cyfateb i niferoedd tebygol y boblogaeth? Pa ddadansoddiad mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi ei wneud i sicrhau bod yr arian a wariwyd hyd yn hyn ar fwrdd iechyd Betsi Cadwaladr yn arwain at fanteision gwirioneddol yn hytrach na chymryd yn ganiataol fod cysylltiad rhwng gwelliannau a gwario?

Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn nodi bod angen newid diwylliannol sylweddol. Derbyniaf y sylw hwnnw o'r eiddoch, ond a allwch chi ddweud wrthym ni mewn gwirionedd pa fath o newid diwylliannol a ddisgwylir, a beth sydd o'i le ar y diwylliant ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr ar hyn o bryd? A pha fesurau ydych chi'n eu rhoi ar waith i gyflawni'r newid diwylliannol hwnnw?

Cytunaf yn llwyr ag Ysgrifennydd y Cabinet bod ymrwymiad ac ymroddiad staff rheng flaen Betsi Cadwaladr yn drawiadol iawn, iawn. Mae'r staff rheng flaen hyn yn ymgymryd â'r gwaith hwn i wneud gwahaniaeth ac i ddarparu, fel y dywedwch chi, gofal tosturiol o ansawdd. Ond mae'n rhaid ei fod yn dreth enfawr ar yr enaid pan fo heriau sefydliadol yn rhwystro eu hymdrechion i wneud hynny, ac mae'n esbonio i raddau y niferoedd absenoldeb sy'n gysylltiedig â straen a gofnodwyd yn Betsi Cadwaladr. Felly, o ystyried nifer y staff sy'n mynd yn sâl o ganlyniad i straen, allwch chi ddweud wrthym ni, Ysgrifennydd y Cabinet, pa gymorth sydd ar gael, y mae Betsi Cadwaladr yn ei gynnig, i gefnogi staff rheng flaen sydd yn dioddef o straen yn y gweithle?

Hefyd byddai gennyf ddiddordeb clywed pa ddisgwyliadau yr ydych chi'n mynd i'w gosod ar aelodau bwrdd Betsi Cadwaladr, ac, yn benodol, sut ydych chi mewn gwirionedd yn mynd i gymell y bwrdd i gyflawni'r gwelliannau hynny? A ydyn nhw'n mynd i fod mewn peryg o bosib o gael eu diswyddo o'r bwrdd os nad yw'r bwrdd yn perfformio'n iawn? A fydd yna oblygiadau o gwbl i fwrdd iechyd Betsi Cadwaladr?

Ac yna, gan droi yn olaf at ben-blwydd Betsi Cadwaladr yn mynd o dan fesurau arbennig, rydych chi wedi rheoli'r bwrdd iechyd hwnnw bellach am dair blynedd. Pa wersi ydych chi mewn gwirionedd wedi eu dysgu? Diolch.

Diolch i chi am y gyfres o gwestiynau. A, dim ond o ran yr heriau ynghylch gofal wedi'i gynllunio, dydw i erioed wedi datgan fod heriau gofal wedi'i gynllunio wedi'u datrys. Ddim o gwbl. Rwyf wedi dweud yn union i'r gwrthwyneb. Mae'r gwelliant a fu wedi bod yn ddim ond rhan o'r gwelliant sy'n ofynnol, a dyna pam yr hawliwyd arian yn ôl, ac rwy'n gwbl glir mai dyna oedd y peth iawn i'w wneud, ac i fod yn glir fy mod yn disgwyl gweld mwy o welliannau drwy chwarter 1 a chwarter 2. Felly, nid oes unrhyw ymgais i ddiystyru difrifoldeb yr heriau sy'n bodoli o hyd, nid yn unig yr her tymor byrrach o leihau amseroedd aros, ond hefyd yr her tymor canolig ac mewn gwirionedd, cael ffordd fwy cynaliadwy o weld a thrin yr angen gofal iechyd sy'n bodoli yn y gogledd hefyd. Felly, nid un ymgais mo hon yn ymwneud â gwario llawer o arian i ddatrys y broblem rhestr aros ac yna bydd popeth yn iawn; mae her fwy i ymdrin â hi hefyd, a dyna pam ein bod ni'n cymryd amser i edrych ar y cynllun orthopedig sydd wedi ei ddiwygio, eto, a'r cynllun offthalmoleg a ddarperir gan y bwrdd iechyd.

Ynglŷn â'r sylwadau a wnaethoch chi am gefnogi staff, dim ond i roi'r ychydig enghreifftiau y gwnaethoch chi ofyn amdanyn nhw o ran y gwasanaethau sydd ar gael: mae amrywiaeth o wasanaethau cwnsela, gan gynnwys y rhaglen Lighten Up, ymwybyddiaeth ofalgar, rheoli straen, hyfforddiant gwydnwch a Rowndiau Schwartz. Mae gennym ni hefyd amrywiaeth o wasanaethau sy'n cael eu darparu gyda gwasanaethau ambiwlans Cymru hefyd. Felly, mae yna amrywiaeth o raglenni penodol a bwriadol, ac, unwaith eto, dyna pam rwy'n dweud ein bod ni'n gweithio yn briodol gyda chydweithwyr yn yr undebau llafur yn ogystal â'r bwrdd iechyd ei hun, sef y cyflogwr.

O ran eich sylwadau ynghylch cwynion, gallaf ddweud wrthych chi, er enghraifft, o ran gwelliannau, bod 94 y cant o gwynion wedi'u cydnabod o fewn dau ddiwrnod gwaith. Mae hynny'n welliant sylweddol o'i gymharu â'r sefyllfa yr oeddem ni ynddi gryn amser yn ôl. Mae hynny'n welliant gwirioneddol sy'n gwneud gwahaniaeth i bobl sy'n gwneud cwynion. Yr her bob amser yw, os mai chi yw'r person na fu cydnabyddiaeth i'ch cwyn mewn da bryd, os ydych chi'n aros am gyfnod hirach nag y dylech chi ei wneud, yna mewn gwirionedd dyna'r person sydd fwyaf tebygol o ddod i'n gweld ni, sef eu cynrychiolwyr etholedig. Mae hynny'n rhan o'r hyn a welwn. Felly, mae gonestrwydd am y gwelliannau a fu o ran ymdrin â chwynion.

O ran enghraifft o'r newid diwylliannol sydd ei angen, does ond angen i chi edrych eto ar adroddiad y Gwasanaeth Cynghori ar Iechyd a Gofal Cymdeithasol ei hun, sy'n nodi rhai o'r heriau yn y newid diwylliannol ymysg clinigwyr o ran cofleidio'r gwasanaeth. Nawr, mae her yn y fan honno nad yw'n bodoli mewn un gwasanaeth yn unig, a byddwch yn gweld hyn drwy'r gwasanaeth iechyd cenedlaethol ym mhob un rhan o'r wlad. Mae'n aml yn anodd perswadio pobl sy'n gyfarwydd â gweithio mewn un modd i newid ac i weithio mewn ffordd wahanol, ac eto fe wyddom ni hefyd mai rhai o'r dadleuwyr gorau o blaid newid wrth ddarparu gwasanaeth yw aelodau staff rheng flaen eu hunain, sy'n cydnabod y gallen nhw ac y dylen nhw ddarparu gofal o ansawdd gwell.

O ran eich her ehangach ynghylch a oes arian wedi'i wastraffu yn Ysbyty Glan Clwyd, byddwn yn dweud nad wyf yn credu fod yr arian wedi'i wastraffu. Byddwn wrth gwrs yn dysgu gwersi o bob prosiect cyfalaf mawr yr ydym ni yn ymgymryd ag ef i ystyried a allai'r swm hwnnw o arian a'r ffordd yr oedd yn brosiect cyfalaf fod wedi ei reoli'n well. Rwy'n sicr yn disgwyl y bydd gwersi i'w dysgu am reoli cyfalaf yn fwy effeithiol yn yr achos hwnnw, ond nid wyf yn derbyn eich pwynt ehangach, eich pryder, fod Ysbyty Glan Clwyd yn rhy fawr pan gafodd ei adeiladu. Yr her yw sut ydym ni'n parhau i newid y ffordd y mae ein hystâd ysbytai yn gweithio, y gwasanaethau a gânt eu rhedeg oddi yno, a bod hynny mewn gwirionedd yn gydnaws â'r newid yn y ffordd y bydd angen i ofal iechyd esblygu, a'r symudiadau dwbl yr ydym ni wedi eu trafod droeon o'r blaen yn y Siambr hon y caiff rhai gwasanaethau eu darparu o ganolfan arbenigol, gyda llawdriniaeth fasgwlaidd yn enghraifft o le mae rhai gwasanaethau arbenigol yn dod i Ysbyty Glan Clwyd, er enghraifft, ond nid yw llawdriniaeth fasgwlaidd rheolaidd yn digwydd yn y ddwy ganolfan arall yn y gogledd. Ond mae'r arian yr ydym ni wedi ei fuddsoddi mewn theatr hybrid hefyd yn helpu i recriwtio pobl i'r gwasanaeth hwnnw. Felly, mae yna wastad mwy i'w ddysgu am yr hyn sydd wedi digwydd yn y sefyllfaoedd yr ydym ni ynddyn nhw, ac mae yna wastad mwy inni ei wneud. Mae hynny'n rhan o'r llawenydd a'r her o wneud y gwaith hwn a bod yn rhan, ac yn elfen, o'r gwasanaeth iechyd gwladol.

Diolch. Mae gennym ni ddau siaradwr arall a phum munud, felly a gaf i apelio ar y siaradwyr i ofyn eu cwestiynau yn unig, ac a gaf i ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet dim ond i ateb y cwestiynau a ofynnir iddo? Mark Isherwood.

O'r gorau. Pam ydych chi'n credu bod y rhai sy'n aros am fwy na phedair awr mewn unedau damweiniau a gofal brys wedi dangos dirywiad o 3 y cant dros y ddwy flynedd diwethaf i'r hyn sy'n dal i fod, yn anffodus, y bwrdd iechyd lleol sy'n perfformio waethaf? Fe wnaethoch chi gyfeirio at reoli cwynion a phryderon. Sut ydych chi'n ymateb i'r pryder nid yn unig o'r dystiolaeth sy'n deillio o fy ngwaith achos, ond gan etholwyr, ein bod ni wedi gweld dychwelyd at sefyllfa o osgoi mentro ac o ymatebion deddfol pan, ar ddechrau'r mesurau arbennig, cymerwyd camau cadarnhaol tuag at adeiladu pontydd gydag etholwyr, gyda chleifion a'n hunain, gyda chyfarfodydd bord gron i weld os gellid cytuno ar ffordd ymlaen neu ar atebion i broblemau? Rydych chi'n cyfeirio at ganolfannau iechyd a gofal cymdeithasol integredig yn Y Fflint, Blaenau Ffestiniog ac Ysbyty Coffa Tywyn, ac wrth gwrs yn y rhan fwyaf o achosion roedd y rhain yn disodli ysbytai cymunedol gyda gwelyau. Pan fydd eich Llywodraeth yn derbyn bod canlyniad cael gwared â'r gwelyau cymunedol hynny yn rhoi pwysau ychwanegol ar ysbytai, ein hysbytai dosbarth cyffredinol, ar ein meddygfeydd teulu, ac nad yw hynny mewn gwirionedd wedi arwain at fwy o ofal yn y gymuned, ond at fwy o ddioddef yn y gymuned i ormod o bobl pan na allant gael y cymorth roedden nhw wedi gofyn amdano o'r blaen?

Rydych chi'n cyfeirio at adroddiad Tawel Fan y Gwasanaeth Cynghori ar Iechyd a Gofal Cymdeithasol, y cyfeiriodd Darren ato yn gynharach wrth gwrs. Wrth dderbyn yr adroddiad hwnnw, pam ydych chi mae'n ymddangos wedi diystyru pryderon Cyngor Iechyd Cymuned Gogledd Cymru nad yw'r rhan fwyaf o'r teuluoedd maen nhw wedi siarad â nhw dros y misoedd a'r blynyddoedd diwethaf yn dal heb gael atebion clir i'w cwestiynau a'u pryderon? Pam ydych chi wedi derbyn y casgliad bod gofal yn dda ac na fu cam-drin sefydliadol pan gaiff hynny ei wrth-ddweud yn uniongyrchol gan adroddiad 2015 Donna Ockenden, adroddiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru o fis Gorffennaf 2013, gwaith mewnol a wnaed ynglŷn â mapio gofal dementia ym mis Hydref 2013 a llawer o adroddiadau tystiolaeth eraill a oedd eisoes wedi eu derbyn? Rydym ni'n gwybod, oherwydd—

A ydych chi'n dirwyn i ben, os gwelwch yn dda? Fe wnes i ofyn am ychydig o gwestiynau, ac nid ydych chi'n bod yn deg â'r siaradwyr eraill.

Iawn, wel fe ddof i ben drwy ofyn beth ydych chi'n bwriadu ei wneud i sicrhau bod y bwrdd iechyd yn gweithio'n well gyda darparwyr y trydydd sector, sy'n darparu ystod eang o wasanaethau, ond er gwaethaf ymgysylltu, gyda minnau wedi hwyluso peth o hynny gyda rhai o'r cyrff hynny, flynyddoedd yn ddiweddarach rydym ni'n dal i aros am sefydlu trefniadau newydd i sicrhau y darperir gwasanaethau a gomisiynir yn briodol, ac nad ydyn nhw yn dyblygu nac yn ail-greu ond yn gwella'r profiad i gleifion. 

Ynglŷn â'r manylyn olaf, mae'n anodd ateb hynny heb rai enghreifftiau penodol. Felly, os hoffech chi sôn wrthyf i am enghreifftiau penodol o ble mae'r trydydd sector wedi cymryd rhan neu heb gymryd rhan, byddai hynny'n ddefnyddiol, yn hytrach na chyfranogiad ac ymgysylltiad mwy cyffredinol â'r trydydd sector mewn amrywiaeth eang o wasanaethau, na allaf ymateb yn briodol iddo.

Ynglŷn â'r pwynt ynghylch y dirywiad pedair awr, rydym ni wedi gweld dirywiad, ac mae hynny oherwydd amrywiaeth o ffactorau sy'n effeithio ar y gwasanaeth iechyd ledled y DU. Mae'n rhannol ynglŷn â chynnydd mewn galw, yn rhannol ynglŷn â gallu cydweithio'n well â gofal sylfaenol a gofal cymdeithasol. Mae hefyd yn rhannol ynglŷn â newid elfennau o'r arweinyddiaeth a'r heriau yn yr adrannau hynny. Mae hynny'n rhan o'r gwaith gwella yr ydym wedi'i wneud.

Unwaith eto, i ddychwelyd at yr ymweliad y bûm i arno yn Ysbyty Glan Clwyd, roedden nhw'n cydnabod bod y gwaith a oedd yn cael ei wneud yno—gallent gydnabod ei fod yn gwella'r sefyllfa ar eu cyfer nhw fel staff a'r gofal roedden nhw'n gallu ei ddarparu. Ond os nad ydym ni'n gallu gwneud rhywbeth i gadw mwy o bobl yn eu cartrefi eu hunain yn llwyddiannus a'u cael allan o'r ysbyty yn briodol yn ogystal, yna byddwn yn parhau i weld dirywiad sydd ar ei fwyaf amlwg ym mannau aros yr ysbytai. Felly, mewn gwirionedd, mae gallu darparu yn fwy effeithiol o ran datrys achosion o oedi wrth drosglwyddo gofal a symud pobl allan o'r sector ysbyty yn her fawr o ran y problemau a welwn ni o ran amseroedd aros ym mhob rhan o'n system pan rydym ni'n cydnabod hynny, gan gynnwys, ac yn benodol, yn y gogledd. Ac eto, nid wyf erioed wedi ceisio celu'r ffaith bod heriau yn y ffigur pedair awr a bod hynny yn effeithio ar staff a chleifion hefyd.

Rwy'n gwrthod eich honiad ein bod ni wedi gweld mwy o ddioddef oherwydd y modd yr ydym ni'n ceisio cefnogi newid yn y trefniadau gofal iechyd lleol. Mae'r buddsoddiad yr ydym ni'n ei wneud mewn canolfannau iechyd a gofal cymdeithasol ar y cyd yn darparu gwell gofal yn nes i'r cartref, ac i ddweud y gwir, mae angen inni barhau'r â'r daith honno—mae wedi'i dilysu gan y cyngor a'r her a gawsom ni yn yr arolwg seneddol. Nid ydym ni'n mynd i ddychwelyd i'r ddarpariaeth hŷn a oedd gennym ni, ond mae angen inni feddwl ynglŷn â sut yr ydym ni'n buddsoddi yng ngalluoedd gwahanol ein system. Bydd rhywfaint o hynny ym maes gofal cymdeithasol, bydd rhywfaint o hynny yn y sector preswyl, neu mewn cyfleusterau cam-i-fyny neu ofal llai dwys. A dyna hefyd pam mae angen i iechyd a llywodraeth leol gydweithio'n fwy effeithiol i gomisiynu a chytuno ar gyllido a darparu'r gwasanaethau hynny.

O ran eich sylw ynghylch teuluoedd Tawel Fan a'r adroddiad a'r gwahaniaeth yng nghasgliadau adroddiadau Ockenden a'r Gwasanaeth Cynghori ar Iechyd a Gofal Cymdeithasol, rydym ni wedi trafod hyn ar achlysur blaenorol pan roddais ddatganiad ac ateb cwestiynau ynglŷn ag adroddiad y Gwasanaeth Cynghori. Ac unwaith eto rwyf wedi bod yn glir bod gwybodaeth ychwanegol ar gael i sefydliad y Gwasanaeth Cynghori, a honno'n llawer mwy eglur, cynhwysfawr a sicr, ac mae'n ddealladwy gweld pam, gyda gwahanol wybodaeth wedi ei roi iddynt nad oedd ar gael i Donna Ockenden, i fod yn deg â hi, pan wnaeth hi ei hadroddiad cyntaf, y daethpwyd i gasgliadau gwahanol. Mae'r broses yn dal i fynd rhagddo o ran gweithio gyda theuluoedd unigol er mwyn darparu eu hadroddiadau unigol iddynt ac i gael esboniad gan y Gwasanaeth Cynghori am yr heriau a welson nhw ar lefel unigol. Mae hynny'n broses y bydd angen parhau ag ef ac mae'r Gwasanaeth Cynghori a'r teuluoedd dan sylw yn helpu yn hynny o beth.

Ac yn olaf, gyda chwestiwn byr, Janet Finch-Saunders.

Diolch. Rwyf am ei gyfyngu i orthopedeg, oherwydd rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud ar goedd yn y Siambr hon fy mod i wedi crybwyll fy mhryderon wrthych chi dro ar ôl tro ynghylch faint o bobl sy'n gorfod aros am driniaethau orthopedig yn unig. Dim ond heddiw, tra bûm i'n eistedd yn y Siambr hon, rwyf wedi cael llythyr gan ferch etholwraig am ei mam 85 mlwydd oed sydd eisoes wedi bod yn aros 74 wythnos am ben-glin newydd. Ie, deallwch hynny—gwraig 85 mlwydd oed. Mae hi wedi bod yn aros 74 wythnos am ben-glin newydd a dywedwyd wrthi y gallai ddisgwyl aros rhyw 106 wythnos cyn iddi hyd yn oed gael ei hystyried i allu cael y llawdriniaeth honno. Mae hyn yn warthus. Nawr, rwy'n sylwi, Ysgrifennydd y Cabinet, bod y gofyniad carreg filltir ar gyfer y dyfodol ar gyfer mis Ebrill i fis Medi y flwyddyn nesaf i ddarparu tystiolaeth o welliant parhaus a chynaliadwy o ran cyfeirio i driniaeth, gyda dim claf yn aros mwy na 36 wythnos am driniaeth, yn benodol yn eithrio orthopedeg o'r targed hwn. Pam, pan fo'r rhan fwyaf o achosion iechyd a ddygir i fy sylw yn rhai lle na all bobl gerdded, lle na allan nhw gysgu, lle na allan nhw fwyta, pan maen nhw mewn poen gwirioneddol ofnadwy, pan fo nhw'n hŷn, pan fo nhw'n ifanc, pan fo nhw'n ganol oed? Mae ansawdd eu bywyd yn cael ei esgeuluso, mewn gwirionedd, gan eich Llywodraeth. Felly, a wnewch chi ddweud wrthyf i pam, pam mewn difrif, ydych chi wedi eithrio hynny o'ch targedau? Mae'n drueni.

I ddweud y gwir rwy'n gwrthod yn llwyr yr honiad bod y Llywodraeth hon yn esgeuluso pobl sy'n aros am lawdriniaeth orthopedig. Rwy'n credu bod proses graffu gwbl briodol i'w gynnal gyda chwestiynau i'w gofyn am yr heriau sy'n bodoli ar gyfer eich etholwyr, ac eraill, ond dydw i ddim yn credu bod y math hwnnw o ddatganiad sarhaus yn helpu neb, a dydw i ddim yn credu ei fod yn helpu gosod achos rhesymol am y gwelliant sydd yn dal yn ofynnol.

Y rheswm pam nad oedd orthopedeg wedi'i gynnwys yn y targed o 36 wythnos ar gyfer gwella yw y gwyddom ni na fyddent yn syml yn gallu ei gyflawni o fewn yr amserlen a gynigiwyd. Gwyddom na ellir cyflawni'r cyfraddau amseroedd aros y mae angen eu datrys yn y modd hwnnw, ac nid wyf eisiau cael targed gwella sy'n amlwg yn anghyraeddadwy. Nid yw hynny'n golygu na ddylai'r bwrdd iechyd wella. Nid yw hynny'n golygu nad oes diffyg pwyslais ar y mater neu ddiffyg ymwybyddiaeth, ac mae'n sicr yn fater rwyf wedi sôn amdano yn uniongyrchol wrth y cadeirydd a'r prif weithredwr. Mae'n sicr yn rhywbeth y byddaf yn disgwyl gweld cynnydd yn ei gylch, ac mae'n rhan o fy rhwystredigaeth yr wyf wedi ei fynegi o'r blaen, er gwaethaf yr heriau clir ac amlwg a nodwyd, nad oes gan y Bwrdd Iechyd gynllun orthopedig wedi'i gymeradwyo, nid dim ond i ymdrin â'r heriau tymor byrrach o ymdrin â'u rhestrau aros, ond hefyd i gael yr ateb mwy cynaliadwy hwnnw ar gyfer y dyfodol. 

Ac am yr esboniadau cwbl resymol ynghylch pam nad ydyn nhw wedi gwneud mwy dros yr ychydig fisoedd diwethaf, yr her yw mewn gwirionedd y rhyddhawyd y rhestr aros pan na ddylai fod wedi gwneud hynny dros y flwyddyn ddiwethaf. Dyna ble rwy'n disgwyl gweld cynnydd pellach ac rwy'n gwybod y byddaf yn wynebu cwestiynau gan Aelodau yn y Siambr hon ac yn y pwyllgor hyd nes datrysir yr amseroedd aros y gall pobl eu disgrifio'n gywir a bod llai a llai o bobl yn aros, nes ein bod yn cyrraedd sefyllfa unwaith eto lle nad oes gennym ni bobl yn aros dros 36 wythnos ac yn sicr nad oes gennym ni bobl yn aros mwy na 52 wythnos am eu triniaeth.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.