Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y cynllun hirdymor ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol. Rwy'n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet i wneud ei ddatganiad. Vaughan Gething.

Diolch, Llywydd. Mae’r mis nesaf yn nodi saith deg mlynedd o’r GIG. Mae gweledigaeth radical Aneurin Bevan, yn seiliedig ar fodel Cymdeithas Cymorth Meddygol Tredegar, wedi trawsnewid gwasanaethau iechyd ar gyfer miliynau o bobl. Heddiw, mae’r GIG a'r sector gofal cymdeithasol yn hollbwysig i les ein cenedl. Ac eto, mae pawb yn y Siambr hon yn gwybod bod cyd-destun y gwasanaethau hyn wedi newid yn sylweddol. Mae mwy o bobl yn byw'n hirach. Mae hyn, wrth gwrs, yn un o gyflawniadau mwyaf cymdeithas, ac yn achos dathlu, ond mae’n achosi galw ychwanegol am wasanaethau cyhoeddus ar adeg pan fo dros wyth mlynedd o galedi’n cyfyngu’n sylweddol ar ein gallu i ymateb. Rydym ni hefyd yn gweld sut y mae cymdeithas fodern yn rhoi pwysau ar deuluoedd ac, yn benodol, ar blant. Dyma rai o'r rhesymau pwysig pam mae’r ffiniau rhwng iechyd a gofal cymdeithasol yn gwneud llai o synnwyr gyda threigl amser.

Mae’r weledigaeth o wasanaeth iechyd a gofal cymdeithasol di-dor, mwy hygyrch, o ansawdd gwell yn un y mae'r Senedd i gyd yn ei rhannu. Dyna’r rheswm pam y cytunodd pob plaid yma i sefydlu adolygiad seneddol o iechyd a gofal cymdeithasol yn ôl yn 2016. Ac roedd cefnogaeth drawsbleidiol i gylch gorchwyl yr adolygiad hwnnw, ac i aelodaeth y panel. Ac fe gyhoeddodd y panel arbenigol, annibynnol hwnnw, dan arweiniad medrus Dr Ruth Hussey, eu hadroddiad terfynol ym mis Ionawr eleni. Rydym ni wedi trafod yr adroddiad hwnnw yn y fan yma, yn eithaf manwl. Dywedodd y panel yn glir iawn fod angen dirfawr i gryfhau'r ymateb i’r pwysau sylweddol sydd ar ein gwasanaethau yn awr, ac sy’n siŵr o gynyddu dros y blynyddoedd nesaf. Cafodd adroddiad terfynol y panel ei groesawu gan lawer o randdeiliaid ym maes iechyd a gofal cymdeithasol, gan gynnwys yma yn y Senedd ac, yn wir, yn y Pwyllgor Iechyd, Lles a Chwaraeon.

Ddoe, cyhoeddais 'Cymru Iachach: ein Cynllun Iechyd a Gofal Cymdeithasol'. Mae'r cynllun hwnnw’n ymateb i adroddiad terfynol yr arolwg seneddol, ac yn bwrw ymlaen â’i argymhellion allweddol. Mae'r cynllun yn nodi gweledigaeth hirdymor ar gyfer y dyfodol o fynd ati fel system gyfan i ymdrin ag iechyd a gofal cymdeithasol, gan ganolbwyntio ar iechyd a lles ac ar atal salwch. Mae'r cynllun yn wahanol, nid yn unig yn ei uchelgais eofn i wir gyfuno iechyd a gofal cymdeithasol, ond am ei fod wedi'i gynllunio mewn partneriaeth â’r rheini a fydd yn arwain ac yn cyflawni'r newid y mae'n ei ddisgrifio. Mae'r rhanddeiliaid hyn wedi rhannu ein rhwystredigaeth â chyflymder y newid hyd yn hyn, er bod pawb bron yn cydnabod bod angen newid ar frys. Un thema bwysig drwy'r cynllun i gyd yw arweiniad a chyfeiriad cenedlaethol cryfach i wneud i’r system gyfan gyd-fynd â'n blaenoriaethau cenedlaethol, a rhoi diweddariadau cynnydd rheolaidd i ddwyn i gyfrif y rhai sy'n gyfrifol am gyflawni.

Er mwyn cyflawni'r weledigaeth hon ar gyfer y dyfodol, byddwn yn datblygu modelau newydd o iechyd a gofal cymdeithasol lleol di-dor, yn amrywio o'r lleol i'r ranbarthol a'r cenedlaethol. Bydd rhaglen trawsnewid genedlaethol yn helpu i gyflawni newid yn gyflymach. A bydd bwrdd trawsnewid i oruchwylio a bod yn atebol yn genedlaethol am yr ymrwymiadau yn y cynllun. Bydd yn darparu ac yn cynghori ynglŷn â chymorth cyllid wedi'i dargedu ar gyfer darparwyr iechyd a gofal cymdeithasol gan ganolbwyntio'n benodol ar fodelau newydd dethol o iechyd a gofal cymdeithasol lleol di-dor. A bydd yn rhaid gweld bod y modelau newydd yn cyflawni gwerth sylweddol a gwell ac yn gydnaws iawn â blaenoriaethau cenedlaethol.

Byddwn yn atgyfnerthu arweinyddiaeth a chyfeiriad cenedlaethol, gan gynnwys datblygu gweithrediaeth genedlaethol ar gyfer y GIG. Bydd y weithrediaeth genedlaethol yn cefnogi ac yn herio byrddau iechyd ac ymddiriedolaethau'r GIG ac yn sicrhau bod capasiti a gallu’n cael eu datblygu drwy ein holl system. Byddwn yn sicrhau bod yr holl system yn addas ar gyfer y dyfodol drwy ganolbwyntio ar ansawdd a gwerth a manteisio ar gyfleoedd digidol a chefnogi ein gweithlu. Bydd y gwaith hwn i gyd, a’n system ar gyfer y dyfodol, yn seiliedig ar athroniaeth gref, gytûn, ac ymgysylltu parhaus.

Ond nid ydym ni wedi derbyn argymhellion y panel heb graffu'n ddyfnach arnynt. Rwy’n cydnabod mai’r hyn sy’n allweddol i unrhyw bolisi cyhoeddus effeithiol yw deall y rhwystrau sydd wedi llesteirio newid yn y gorffennol a sefydlu’r hyn sydd angen ei wneud yn wahanol i'w goresgyn. Felly rydym ni wedi bod yn ofalus iawn yn y cynllun hwn i roi cyfeiriad cenedlaethol cryf i ail-alinio'r agweddau hynny sy'n siapio ein polisïau fel eu bod yn cefnogi'r weledigaeth yn llawn—yn arbennig, strategaeth ariannol, cynllunio, rheoli perfformiad, ac arolygu a rheoleiddio. Mae'r strwythurau hyn yn helpu i lywio penderfyniadau o ddydd i ddydd yn ein sefydliadau sy'n darparu gwasanaethau. 

Yn olaf, datblygwyd y cynllun hwn drwy ymarfer ymgysylltu mawr â'n partneriaid cyflawni strategol allweddol. Rwyf wedi cyfarfod ag arweinwyr llywodraeth leol a byrddau iechyd ym mhob un o ardaloedd y byrddau partneriaeth rhanbarthol yng Nghymru, ynghyd â’r Gweinidog Plant, Pobl Hŷn a Gofal Cymdeithasol. Rydym ni hefyd wedi trafod y cynllun gydag aelodau cabinet llywodraeth leol ar gyfer gofal cymdeithasol a chyngor Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. A byddwn yn cynnal yr ymgysylltiad hwn nawr bod y cynllun wedi’i gyhoeddi, ac mae rownd arall o gyfarfodydd ôl troed rhanbarthol ar y gweill ar gyfer yr wythnosau cyn ein toriad haf.

Ar lefel weithredol, mae CLlLC, Cydffederasiwn y GIG, Cymdeithas y Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol a Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru wedi arwain neu wedi cymryd rhan mewn gweithgorau sydd wedi helpu i lunio'r cynllun. Roedd y staff mwyaf blaenllaw o’r sefydliadau hyn yn aelodau o grŵp cyfeirio allanol, a gadeiriwyd gan gyfarwyddwr cyffredinol Llywodraeth Cymru ar gyfer iechyd a gwasanaethau cymdeithasol. Rydym ni hefyd wedi cael adborth gan baneli dinasyddion yn ystod mis Ebrill, sydd wedi helpu i lunio’r weledigaeth a'r egwyddorion dylunio yn y cynllun. Mae hyn oll yn adeiladu ar yr ymgysylltu cyhoeddus a phroffesiynol sylweddol y mae'r tîm adolygu seneddol wedi ei wneud eisoes.

Mae ymgysylltu sylweddol ar raddfa nas gwelwyd o'r blaen gyda phobl, gweithwyr proffesiynol ac yn wir, gyda phleidiau gwleidyddol wedi nodweddu gwaith yr arolwg seneddol hyd at gyhoeddi 'Cymru Iachach' nawr. Rwy’n gobeithio erbyn hyn fod hwn nawr yn gynllun y gall y genedl gyfan ei gefnogi. Mae'n gynllun sydd â chyfres glir o gamau gweithredu ar gyfer y tair blynedd gyntaf. Mae’r gwaith yn dechrau nawr a bydd yn symud yn gyflym i adeiladu momentwm. Mae'r cynllun yn cynnwys yr holl elfennau sydd eu hangen i ddatblygu iechyd a gofal cymdeithasol, ond ni fydd yn werth dim heb weithredu effeithiol. Fel yr wyf wedi’i ddweud yn rheolaidd wrth ein partneriaid allanol, y peth radical i'w wneud nawr yw rhoi’r cynllun hwn ar waith.

Daeth Suzy Davies i’r Gadair.

Gweinidog, hoffwn ddiolch yn fawr iawn ichi am gyflwyno'r datganiad hwn, ac a dweud y gwir hoffwn sôn am un o'r sylwadau a wnaethoch chi yma yn anad dim mae'n debyg, sef bod

'mwy o bobl yn byw'n hirach. Mae hyn yn un o gyflawniadau mwyaf ein cymdeithas, ac yn achos dathlu'.

Rwyf mor falch o glywed y geiriau hynny, oherwydd yn aml iawn rydym ni'n sôn mewn ffordd ddifrïol am bobl hŷn—sôn amdanyn nhw’n blocio gwelyau, ac mai hirhoedledd yn ein bywydau sy’n achosi costau a phryderon y GIG. Ac rwyf fi, o leiaf, yn dathlu’r ffaith y gallai pob un ohonom ni fyw yn hirach—yn sicr rwy’n gobeithio gwneud hynny—ac rwy’n falch iawn o weld eich bod yn cydnabod bod hynny'n achos dathlu.

Dydy’r weledigaeth rydych chi wedi’i rhoi ger ein bron ddim, i fod yn onest, yn rhoi dim newyddion newydd inni, ond eto ni wnaeth yr arolwg seneddol chwaith. Yr hyn mae wedi ei wneud yw—rydym ni i gyd yn gwybod llawer o'r pethau hyn, ond mae wedi ei strwythuro, ei wneud mewn ffordd y gallwn ni ei dreulio, a, gobeithio, ei roi ar waith. Nawr, rwy’n siŵr eich bod yn cytuno â mi mai’r risg mwyaf i gyflawni newid sylweddol yw arweinyddiaeth ac ymddygiad. A ydych chi’n credu bod gennych chi ddigon o bobl o’r safon a’r profiad priodol i arwain proses drawsnewidiol—ac i wneud hynny'n gyflym, oherwydd mae hyn yn hanfodol? Rydyn ni’n gwybod hyn, mae Llywodraeth Cymru yn gwybod hyn, mae’r GIG yn gwybod hyn, ac eto dydym ni ddim wedi gallu ei wneud hyd yn hyn ac mae angen inni wneud y newidiadau hyn.

Mae bwrdd cenedlaethol cryf i wneud penderfyniadau dros Gymru unwaith ac am byth yn sicr yn hanfodol. Fodd bynnag, pa sefydliad ydych chi’n ei weld fydd yn gyfrifol am graffu allanol ar y Bwrdd hwnnw? Rwy’n credu bod hyn yn hanfodol, oherwydd cafodd ei godi gyda mi, a gennyf fi yn ystod trafodaethau’r adolygiad seneddol. Ac, er fy mod yn sylweddoli mai’r cyfarwyddwr cyffredinol a arweiniodd y gwaith craffu ar gyfer datblygu'r cynllun hwn, mae'n rhaid,  yn y dyfodol, rhoi’r dasg o sicrhau bod hynny'n digwydd iddo ef a'i dîm cenedlaethol. Fe hoffwn i wybod sut ydych chi’n mynd i sicrhau eich bod yn ei ddwyn i gyfrif i wneud yn siŵr bod hyn yn digwydd yn ddigon cyflym, fel rydych chi’n ei ddisgrifio.

Bu nifer o ddogfennau polisi ac ymgeisiau i ddechrau ar y daith o drawsnewid ac integreiddio iechyd a gwasanaethau cymdeithasol. Unwaith eto, nododd yr arolwg seneddol fod Cymru yn dda iawn o ran llawer o'r polisïau, ond ddim cystal o ran cyflawni. Rwy’n dal i fethu gweld yn y weledigaeth hon ei bod yn amlwg yn nodi sut—sut ydym ni’n mynd i wneud hyn, sut ydym ni'n mynd i wneud y newid hwn. Mae llawer o fyrddau, llawer o rai lleol, rhanbarthol a chenedlaethol, ond, o ran y newid rheng flaen sydd ei angen arnom ni, sut fyddwch chi’n sicrhau nad ydym ni'n dechrau arni'n aflwyddiannus y tro hwn? Os aiff pethau o chwith, aiff pethau o chwith ar y dechrau. Felly, mae'n rhaid ichi arwain yn dda o'r dechrau ac asesu'r risgiau a'r broses yn gyson. A allwch chi ddweud wrthym ni efallai sut y gallech chi wneud hynny yn y tair blynedd cyn yr adolygiad ffurfiol?

Nid yw'r weledigaeth yn sôn rhyw lawer am faterion y gweithlu: sut ydym ni’n datblygu ein gweithlu, yn ofalwyr ac yn feddygon ymgynghorol, sut ydym ni’n eu gwerthfawrogi nhw, sut ydym ni’n eu hyfforddi nhw, a sut ydym ni’n rhoi parch cydradd iddyn nhw. Mae'r weledigaeth yn sôn yn fyr am Addysg a Gwella Iechyd Cymru, ond a allwch chi roi mwy o fanylion inni, o ystyried bod staff ac ail-egnïo a pharchu staff a gwerthuso eu cyfranogiad yn rhan mor allweddol o’r adolygiad seneddol? Nid wyf yn credu y caiff hynny ei chyfleu yn dda yn y weledigaeth ar hyn o bryd ac efallai y gallwch chi ymhelaethu ychydig bach mwy ar hynny.

Mae cymaint i sôn amdano, Dirprwy Lywydd, ac rwy’n siŵr fod amser yn mynd yn drech na fi, ond o gofio bod cynifer o feddygfeydd teulu a chanolfannau cymunedol wedi cau yn y gorffennol, sut ydym ni’n dechrau ar hynny? Does dim targedau nac ymrwymiadau pendant.

Rwy’n credu yr hoffwn i orffen gyda dau bwynt. Un yw fy mod yn sicr ein bod yn mynd i drafod hyn ymhellach a byddwn yn gofyn a wnewch chi ymrwymo heddiw i gyflwyno dadl yn amser y Llywodraeth fel y gallwn ni gael y cyfle i ymhelaethu ar y weledigaeth hon. Ac, yn ail, a allech chi wneud sylw am y £100 miliwn ar gyfer y gronfa drawsnewid? Mae i'w groesawu’n fawr, ond mae'n cael ei ddisgrifio fel cyllid am amser cyfyngedig, mae wedi’i dargedu tuag at ddatblygiad a gweithredu cyflym—mae'n ymddangos ei fod yn adlewyrchu, i raddau, amcanion y gronfa gofal integredig. Felly, a fydd awdurdodau iechyd neu awdurdodau lleol sydd ddim yn arwain ar arloesi yn y pen draw ar eu colled ac o dan anfantais bellach, ynteu a fyddwch yn gallu defnyddio’r £100 miliwn hwnnw ar gyfer trawsnewid i sicrhau cydraddoldeb o ran cyflawni a newid gwasanaethau yn yr holl fyrddau iechyd, o’r rhai cryf i'r rhai gwan iawn? Diolch.

Diolch am eich sylwadau a'r cwestiynau. Fe hoffwn i ddechrau drwy, unwaith eto, gydnabod a chroesawu’r gwaith trawsbleidiol a wnaed ar yr arolwg seneddol, yr aelodaeth a'r telerau, a lle rydym ni arni nawr. Ac wrth gwrs, rwy’n disgwyl y bydd ychydig o gymeriad gwahanol o ran lle yr ydym ni wrth i chi graffu yn gwbl briodol arnaf fi a’r Llywodraeth wrth inni ddatblygu'r cynllun hwn.

Rwy’n deall eich pryder am rai o'r swyddogaethau canolog yr ydym ni wedi cael ein cynghori i’w creu ac sydd wedi cael eu hargymell inni, nid yn unig yn yr adolygiad, ond hefyd yn adolygiad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd. Rwy’n credu bod eich cwestiwn a oes digon o bobl o’r safon briodol i gyflawni trawsnewid cenedlaethol yn cyfeirio at hynny, ynghyd â’ch cwestiwn ynghylch craffu ar y weithrediaeth genedlaethol. Efallai yr hoffem ni gael mwy o bobl. Mae hynny'n rhan o'r hyn yr ydym ni'n ceisio ei wneud i greu gweithrediaeth genedlaethol. Mae rhywfaint o hynny’n ymwneud â dwyn ynghyd, mewn ffordd fwy cydlynol, gwahanol rannau o’n system iechyd a gofal, a bod y rheini, rwy’n credu ei bod hi'n debygol, yn atebol i'r cyfarwyddwr cyffredinol a phrif weithredwr y GIG. Mae hynny'n golygu wedyn, wrth gwrs, y bydd hynny’n atebol i aelod sy'n gysylltiedig â’r Llywodraeth ac, wrth gwrs, rwy'n disgwyl craffu ar yr hyn sy'n digwydd yn y pwyllgor ac yma yn y Siambr yn ogystal.

Nawr, rwyf wir yn meddwl, ledled Cymru, bod ein—.Gallem bob amser ofyn a hoffem ni fwy o bobl o safon ac ansawdd gwell, a byddem bob amser eisiau dweud, 'Wel, allwch chi byth gael gormod o bobl dda'. A dweud y gwir, fodd bynnag, rwy’n credu mai ein her gyntaf yw sicrhau bod sefydliadau’n teithio i'r cyfeiriad cywir ar yr un pryd, a'r arweinyddiaeth sydd eisoes yn bodoli nid yn unig ar y lefel uwch, ond ar lefel cymheiriaid a chyflenwi a’r rheng flaen, ac y byddwn wir yn gweld cynnydd gwirioneddol yn cael ei wneud drwy wneud hynny. A dyna pam mae'r cynllun yn nodi y bydd y byrddau partneriaeth rhanbarthol—sydd eisoes yn bodoli, felly nid ydym yn mynd i greu llu o fyrddau a sefydliadau newydd—yn cael eu grymuso i fwrw ymlaen â rhywfaint o'r trawsnewid yr ydym ni’n ei drafod.

Ac, a dweud y gwir, mae eich pwynt am le staff—rwy’n credu ei bod hi'n eithaf clir, gan ein bod wedi dilysu nod pedwarplyg ac wedi cytuno i fwrw ymlaen ag ef yn y cynllun hwn, mai’r peth allweddol ychwanegol yn y nod pedwarplyg yw sicrhau bod gennym ni weithlu iechyd a gofal brwdfrydig a chynaliadwy. A bydd hynny'n eithriadol o bwysig, nid dim ond fel rhywbeth i siarad amdano ond i’w gyflawni'n ymarferol. A’r her o ran manylion cyflawni hyn a nifer o bethau eraill yw nad wyf yn credu y byddech yn disgwyl gweld manylder sylweddol yn y cynllun hwn. Rwy’n credu bod yn rhaid ichi weld yr uchelgais a’r eglurder yn y targedau, y camau i'w cymryd, o fewn yr amserlen i’w cyflawni, yn hytrach na chynllun gweithredol manwl iawn ar gyfer y gwasanaeth. Byddai hynny, yn gyflym iawn, yn dyddio. Ond yr her yw sut ydym ni’n cyflawni ein targedau a'r camau gweithredu yr ydym ni wedi'u hamlinellu. Mae hefyd yn werth nodi bod arolwg staff y GIG newydd agor, felly, os yw unrhyw aelodau o deulu staff y GIG yn gwylio, hoffwn eich annog i gymryd rhan yn yr arolwg staff a dweud y gwir am yr hyn sy’n dda, yr hyn sy'n wael a'r hyn sy’n weddol yn eich sefydliad. Mae gennym ni her debyg o ran cadw cefnogaeth y gweithlu gofal cymdeithasol, ac rwy’n falch o nodi bod Cymdeithas Gweithwyr Cymdeithasol Prydain yng Nghymru wedi croesawu'r cynllun yn ogystal.

Hoffwn orffen drwy ymdrin â'ch pwynt ynghylch trawsnewid. Yn y cynllun, byddwch wedi gweld ein bod wedi gofyn i bob bwrdd partneriaeth rhanbarthol ddatblygu dau fodel arbennig i geisio cyflawni rhywfaint o'r trawsnewid hwnnw. Nawr, rydym ni wedi gofyn yn fwriadol i wneud yn siŵr bod rhywbeth yn cael ei wneud ar raddfa ddigon mawr—felly, nid dim ond ardal fach o drawsnewid sy'n unigryw i un gymuned, ond trawsnewid llawer mwy sylweddol y gall yr holl bartneriaid bwrdd rhanbarthol hynny gytuno arno a’i gefnogi. Ac mae hynny'n bwysig iawn, oherwydd mae hynny eto’n atgyfnerthu ein barn bod yn rhaid i’r gwasanaeth iechyd a llywodraeth leol a phartneriaid eraill sy’n cytuno ynglŷn â beth yw ein meysydd gweithgarwch trawsnewidiol i gyd gymryd rhan ynddynt a’u cefnogi, i wneud y newid yr ydym ni wedi’i drafod droeon yn y gorffennol. A bydd y gronfa drawsnewid yn helpu i hybu hynny a bwrw ymlaen ag ef. Ond rydym ni hefyd yn credu bod hynny’n debygol o greu nifer o feysydd lle nad oes angen y gronfa drawsnewid ar y partneriaid i gytuno i wneud rhywbeth gyda'i gilydd. Oherwydd y flaenoriaeth mewn difrif yw nid sut ydym ni’n defnyddio £100 miliwn o gyllid trawsnewid, er mor bwysig yw hynny o ran hybu a rhoi dechrau da i rywfaint o’r newid yr hoffem ni ei weld, ond sut ydyn ni’n defnyddio’r £9 biliwn o arian i’w wario ar iechyd a gofal cymdeithasol mewn modd mwy blaengar gyda'n gilydd, ac mae hynny'n her. Faint mwy ohono fyddan nhw’n ei wario gyda'i gilydd ar yr un amcan wrth ddilyn yr un cynllun blaengar a gyda'r un gweithlu’n gweithio’n agosach ac yn agosach gyda'i gilydd, a dyna beth rydym ni’n ceisio ei gyflawni.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am y datganiad.

Mae’r cyhoedd yng Nghymru’n gwybod bod Llafur wedi colli eu ffordd o ran cynnal y GIG yng Nghymru, ac mae Plaid Cymru eisiau codi'r GIG yn ôl ar ei draed. Dyna pam y buom ni'n pwyso am yr arolwg seneddol o iechyd a gofal cymdeithasol, sydd wedi rhoi cyfres ddefnyddiol iawn inni, rwy'n credu, o egwyddorion arweiniol. Roedd y ffaith bod yr arolwg hwnnw wedi mynnu bod y Llywodraeth yn gweithredu’n gyflym i lunio cynllun gweithredu yn brawf, rwy’n credu, o'r hyn yr oedden ni’n ei wybod eisoes—bod strategaethau’r Llywodraeth hon ar gyfer dyfodol iechyd a gofal wedi bod yn ddiffygiol. Felly, mae gennym ni yn awr gyfres o gynigion, ac mae elfennau cadarnhaol, yn sicr. Mae’r gronfa £100 miliwn, er enghraifft, i'w chroesawu. Wrth gwrs mae i'w chroesawu, ond nid yw'n ddigon, rwy'n ofni. Ond, yn bwysicach, nid dyma'r dystiolaeth rwy'n credu fy mod i a chleifion Cymru wedi bod yn chwilio amdani o gyfres o gynigion a fydd yn arwain at ddiwylliant newydd ac a fydd mewn gwirionedd yn sefydlu sut ydym ni mewn difrif yn sicrhau’r newid hwnnw a bod yn fodd inni gychwyn i gyfeiriad newydd.

Pan gyhoeddwyd adroddiad yr arolwg seneddol, fe wnaethom ni lunio cyfres o gwestiynau i’w gofyn i’r Llywodraeth, pethau yr oeddem ni yn eu disgwyl gan y Llywodraeth yng ngoleuni'r hyn a gafodd ei gynnig a’i amlinellu ar ffurf cyfres o egwyddorion yn yr arolwg hwnnw. Felly, rwy’n mynd i'w rhestru. Rwy’n mynd i sôn am bedwar ohonynt yma. Mae angen cynlluniau manwl i recriwtio mwy o staff, yn enwedig ym maes gofal sylfaenol. Rydyn ni’n sôn am roi mwy o bwyslais a mwy o bwysigrwydd ar ofal sylfaenol. Mae hynny’n golygu bod gennym ni faterion staffio difrifol iawn y mae angen inni ymdrin â nhw. Ble mae'r cynllun hwnnw ar gyfer staffio? Mae angen cynigion sylweddol arnom ni ar gyfer polisïau i atal iechyd gwael. Dydw i ddim yn gweld hynny. Ble mae’r cynigion hynny? Yn drydydd, ble mae’r cynlluniau roeddem ni’n eu disgwyl, yng ngoleuni adroddiad yr arolwg seneddol, y byddent yn darparu data gwell a chymaradwy ar berfformiad er mwyn caniatáu meincnodi gyda pherfformiad yn y gwledydd eraill, fel yr argymhellwyd gan yr adolygiad? Ac yn olaf, am y tro, mae hyn yn rhywbeth sydd wedi cael sylw rhannol yn y gyfres o gynigion rydych chi wedi'u cyhoeddi yn y gronfa trawsnewid £100 miliwn i fwrw ymlaen â’r agenda integreiddio, ac rwy’n credu y byddem ni i gyd yn hoffi gweld integreiddio yn digwydd, ond roedd arnom ni eisiau cynigion ynglŷn â sut y bydd gwasanaethau a ddarperir gan wahanol gyrff sector cyhoeddus gyda gwahanol gyllidebau’n integreiddio i ddarparu’r gofal iechyd a’r gofal cymdeithasol gorau posibl. Gallai’r arolwg seneddol roi egwyddorion cyffredinol inni. A dweud y gwir, rwy’n credu mai dyna oedd diben yr arolwg seneddol, sef tynnu sylw at rai egwyddorion arweiniol. Roedd angen cynigion cadarn a chynhwysfawr iawn, iawn ar y Llywodraeth, ac mae arnaf ofn nad dyna sydd gennym ni yma.

Wel, dyna gyfres ddiddorol o gwestiynau a sylwadau gan Rhun ap Iorwerth. Rwy’n mynd i roi sylw i’ch pedwar pwynt ac yna rwy’n mynd i ymdrin â'ch sylwadau mwy cyffredinol, na fyddwch chi'n synnu clywed nad wyf yn cytuno a nhw. 

O ran y cynigion i gyflwyno diwylliant newydd, rwy’n credu mewn gwirionedd mai dim ond i ryw raddau y gall cynigion mewn cynllun gyflawni diwylliant newydd. A dweud y gwir, yr hyn sydd wedi dechrau newid y diwylliant yw’r broses rydym ni wedi’i rhoi ar waith rhwng partneriaid i gynnal yr arolwg ei hun a’r gwaith ehangach y mae’r Llywodraeth wedi’i wneud dros gyfnod o amser. Un enghraifft dda iawn o hynny yw'r gronfa gofal integredig, ac fe sefydlwyd honno o'r trafodaethau am y gyllideb rhwng y pleidiau yn y Siambr hon, ac mae hynny wedi newid rhywfaint o'r diwylliant a chydberthnasau gwaith ar lawr gwlad. Mae wedi rhoi enghreifftiau da inni o’r hyn y gallwn ni ei gyflawni drwy gydweithio: creu awyrgylch gwell i bobl weithio ym meysydd iechyd, gofal cymdeithasol, tai a meysydd eraill o’n gweithlu, a gwell canlyniadau yn yr un modd i ddinasyddion. Dyna yw bwriad hyn oll yn y bôn, ac rydym ni wedi mynd ati i ddatblygu’r cynllun mewn ffordd sy’n atgyfnerthu hynny.

Fel rwyf fi wedi’i ddweud yn fy natganiad, rydym ni wedi gwneud hyn drwy weithio gyda phartneriaid. Cyn hyn, roedd y Llywodraeth yn ysgrifennu cynllun ar gyfer y gwasanaeth iechyd, yn ei roi i'r gwasanaeth iechyd ac yn dweud wrthyn nhw am ei gyflawni. Yna roedden nhw’n dweud wrth eu partneriaid mewn llywodraeth leol ac mewn mannau eraill, 'Dyma beth fydd yn rhaid inni ei wneud.' Rydym ni wedi gwneud rhywbeth gwahanol y tro hwn. Mae wedi cael croeso a chydnabyddiaeth gadarnhaol. Rydym ni wedi dwyn ynghyd y Llywodraeth, y gwasanaeth iechyd, llywodraeth leol a phartneriaid eraill rwyf wedi'u hamlinellu, ac wedi cael sgwrs ddwy ffordd yng ngwir ystyr y gair rhwng gwahanol bobl am eu swyddogaethau amrywiol o ran darparu gwell gwasanaethau a gwell canlyniadau. Felly, rydym ni wedi gwneud cynnydd go iawn wrth fwrw ymlaen â hynny ac, yn ddiddorol, mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi cydnabod hynny eu hunain yn y datganiadau maen nhw wedi’u cyhoeddi ynglŷn â sut rydyn ni wedi cyrraedd y pwynt hwn, yn y sgyrsiau uniongyrchol rwyf fi wedi’u cael, gyda'r Gweinidog, â phobl o bob plaid ac aelodau annibynnol ledled y wlad.

O ran yr heriau ynghylch y gweithlu, nid yn unig mae gennyn ni’r nod pedwarplyg, ond mae gennym ni amrywiaeth o gamau gweithredu yn y cynllun—camau gweithredu 25 i 28 yn benodol—sy’n sôn am sut y byddwn ni'n bwrw ymlaen i sicrhau bod y gweithlu cywir gennym i gyflawni ffordd wahanol o ddarparu gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol. Yn ddiddorol, ddoe pan lansiwyd y cynllun yn ffurfiol gennym, roeddem yn falch iawn o fod yng nghwm Cynon yn ymweld â chartref gofal y Laurels yn Aberdâr, ac wedyn hefyd yn ymweld â rhywun mewn cartref yn Ynysybwl. Roedd hynny'n enghraifft gadarnhaol go iawn o newid rydym ni eisoes yn ei ddarparu ac yr hoffem weld mwy ohono: nid dim ond ward rithwir, ond, a dweud y gwir, pe gallech chi fod wedi gwrando’n uniongyrchol ar y meddygon teulu hynny yn sôn am sut y mae eu swyddi wedi newid a'r modd maen nhw'n credu bod eu swyddi wedi newid er gwell. Dywedodd un: 'Fyddwn i ddim eisiau mynd yn ôl i'r ffordd roedden ni’n arfer gwneud pethau. Doedden ni ddim wir yn siarad â’n gilydd o’r blaen a doedden ni ddim yn meddwl y gallem ni wneud hynny. Nawr, rydyn ni’n siarad â’n gilydd, mae gennym le i wneud hynny, ac rydyn ni’n rhoi gwell gofal i’r bobl rydyn ni’n gyfrifol amdanynt o ganlyniad.' Maen nhw hefyd yn cydnabod fod ganddyn nhw wahanol staff yn gwneud gwahanol bethau gyda nhw. Nid dim ond dilysu'r hyn rwyf fi’n ei feddwl oedd hyn; roedd yn dilysu'r hyn maen nhw’n ei weld yn ymarferol, a dyna beth mae angen inni ddarparu mwy ohono. Dyna pam rydym ni’n dod â gwahanol bartneriaid at ei gilydd, a dyna pam mae’n rhaid i’r byrddau partneriaeth rhanbarthol fod yn sbardun allweddol i gyflawni'r newid hwnnw.

O ran eich pwynt ynghylch meincnodi perfformiad gyda gwledydd eraill y DU, mae hynny'n golygu bod yn rhaid i wledydd eraill y DU fod ag eisiau gwneud hynny, a hyd yn hyn nid wyf wedi gweld dim awydd o gwbl gan ein inni allu meincnodi data ansawdd rhwng gwledydd y DU, a dweud y gwir, gwnaeth Cymru yn dda. Roeddem uwchlaw'r trothwy yn y rhan fwyaf o’r 13 o fesurau ansawdd. Roeddem ni o dan y trothwy ar ddau, ond, mewn gwirionedd, ar bump o'r 13 o fesurau, roeddem ni yn uwch na chyfartaledd y DU. Mae hynny’n dangos, ar sail ansawdd, bod GIG Cymru yn gwneud yn eithaf da o'i chymharu â’r gwledydd eraill ledled y DU, a byddai'n braf pe gallech chi gydnabod hynny o bryd i’w gilydd, yn ogystal â’r heriau sy'n ein hwynebu.

Rydym ni'n cydnabod yr heriau ynghylch integreiddio—dyna mae'r cynllun hwn yn nodi y dylem ni ei wneud—ond nid wyf yn derbyn o gwbl y pwynt cyntaf o ddweud bod Llafur wedi colli'r ffordd. Pe bai hynny'n wir, ni fyddem ni yma yn ein priod safleoedd yn y Siambr hon. Gwthiodd Plaid Cymru am yr arolwg hwn, ynghyd â phleidiau eraill, ac fe wnaethom ni i gyd gydnabod mewn ennyd o aeddfedrwydd mai dyma oedd y peth priodol i'w wneud. Ac fe wnaethom ni gydnabod y byddai gwneud hynny yn golygu na fyddai strategaeth tra’r oeddem yn cynnal adolygiad, ac rydym ni wedi cyrraedd y pwynt hwn yn ogystal.

Nawr, rwy’n credu, pan rydych chi'n edrych ar beth mae pobl eraill yn ei ddweud am ble’r ydym ni arni, ymhell o fod yn dweud bod hyn yn siom—. Os edrychwch chi ar y sylwadau gan Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, yr ystod o golegau brenhinol, gan gynnwys colegau brenhinol nyrsio, pediatreg, ffisiotherapi, therapi galwedigaethol, y Gymdeithas Fferyllol Frenhinol, Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol, Cymdeithas Feddygol Prydain, Cydffederasiwn y GIG Cymru, y Sefydliad Iechyd o safbwynt y DU, Comisiwn Bevan a Chymdeithas Gweithwyr Cymdeithasol Prydain Cymru—maen nhw i gyd yn dweud bod y cynllun hwn yn mynd â ni i'r cyfeiriad cywir, bod y cynllun yn beth da, ac, fel y gwnes i ddweud i orffen fy natganiad, y peth radical i’w wneud nawr yw cyflawni.

Diolch am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Fe hoffwn i ddweud ar y cychwyn fod fy mhlaid i’n cefnogi’r hyn yr ydych chi'n ei amlinellu yn y cynllun hirdymor. Efallai nad wyf i bob amser yn cytuno â rhai o'ch penderfyniadau na bob amser yn cefnogi'r ffordd rydych chi wedi dewis gwneud y penderfyniadau hynny, ond rwy’n cytuno bod yn rhaid i bethau newid, ac mae rhaid iddyn nhw newid os ydym ni eisiau gweld y GIG yn dathlu ei ganmlwyddiant. Mae problemau ag iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru, ond gallwn ni oll gytuno bod y gofal a ddarperir yn rhagorol. Y problemau yw cael y gofal yn y lle cyntaf. Mae’n hadnoddau ni’n gyfyngedig a gan ein bod i gyd yn byw’n hirach, mae ein dibyniaeth ar iechyd a gofal cymdeithasol yn cynyddu, sy’n rhoi mwy o straen ar yr adnoddau hynny. Yn anffodus, yn y gorffennol bu diffyg blaengynllunio mewn iechyd a gofal, yn enwedig o ran cynllunio’r gweithlu a diffyg cydweithio rhwng adrannau, sydd wedi golygu diffyg cysylltiad llwyr rhwng gwasanaethau. Rwy’n croesawu cydnabyddiaeth Llywodraeth Cymru bod gan bob gwasanaeth cyhoeddus ran i'w chwarae i wella iechyd a gofal. Bydd sicrhau bod gan rywun oedrannus gawod y mae modd cerdded i mewn iddi ar ôl cael clun newydd yn sicrhau y gall yr unigolyn hwnnw aros yn ei gartref ei hun ac na chaiff ei orfodi i fynd i gartref gofal am ddwy flynedd tra mae’n aros am addasiadau i’w dŷ.

Fel rwyf fi wedi’i ddweud sawl gwaith, ac fel mae Llywodraeth Cymru wedi’i nodi yn eu cynllun, wnaiff yr hen fodelau gofal ddim gweithio yn y dyfodol. Mae'n rhaid inni weithio'n glyfrach. Mae llawer o enghreifftiau gwych o hyn yn digwydd yn y maes iechyd a gofal cymdeithasol yn lleol. Er enghraifft, gweithiodd bwrdd iechyd lleol Aneurin Bevan ac Ysbyty Athrofaol Cymru gyda mathemategwyr o Brifysgol Caerdydd i wella apwyntiadau. Darganfu'r arbenigwyr mewn damcaniaeth ciwiau y byddent, drwy aildrefnu slotiau theatr, yn gallu osgoi canslo llawdriniaethau. Dyma'r math o beth mae angen ei rannu a'i gyflwyno ledled ein GIG a'r sector gofal cymdeithasol. Mae angen rhannu a datblygu'r arferion gorau. Rwyf felly’n falch bod Llywodraeth Cymru wedi dewis sefydlu bwrdd trawsnewid cenedlaethol. Rwy’n gobeithio y bydd bwrdd y rhaglen yn helpu i ganfod a meithrin arloesedd a’i gyflwyno'n gyflym i'r holl sector iechyd a gofal.

Ysgrifennydd y Cabinet, er fy mod yn croesawu’r rhan y bydd technoleg ddigidol yn ei chwarae o ran darparu gofal ac iechyd yn y dyfodol, a bod manteision clir i ddefnyddio mwy o delefeddygaeth, pa drefniadau diogelu a roddir ar waith i sicrhau nad yw cefnu ar ymgynghoriadau wyneb yn wyneb yn arwain at fwy o unigrwydd i’n poblogaeth oedrannus? Bydd symud i system iechyd a gofal fwy digidol yn golygu mwy o fuddsoddi mewn gwybodeg a meddalwedd sy'n gysylltiedig ag iechyd. Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych chi neu eich Llywodraeth wedi ystyried y rhan y bydd meddalwedd ffynhonnell agored yn ei chwarae yn y dyfodol? Ac a fyddwch chi'n ymdrechu i leihau dibyniaeth y GIG ar feddalwedd perchnogol? Wedi'r cyfan, os defnyddir arian cyhoeddus i dalu am ddatblygu meddalwedd, oni ddylai'r cyhoedd fod yn berchen ar y drwydded?

Yn olaf, Ysgrifennydd y Cabinet, o ran mynd i'r afael ag iechyd a gofal fel system gyfan, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau nad yw cleifion o Gymru yn cael eu hatal rhag bod yn rhan lawn o'u hiechyd a'u lles eu hunain o ganlyniad i gysylltedd band eang gwael? Wrth inni symud mwy a mwy o wasanaethau ar-lein, rhaid inni sicrhau nad yw pobl sydd wedi’u heithrio'n ddigidol yn cael eu heithrio o iechyd a gofal. Diolch unwaith eto am eich datganiad, ac rwyf fi a'm plaid yn barod i weithio gyda chi i sicrhau gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol sy'n addas ar gyfer y dyfodol.

Diolch am y sylwadau a'r cwestiynau. Rwy'n sicr yn gobeithio bod ar dir y byw i weld canfed pen-blwydd y gwasanaeth iechyd gwladol—efallai nid yn y fan hyn, ond ar dir y byw beth bynnag. [Torri ar draws.] Wel, gan bwyll nawr.

O ran y tri phwynt y gwnaethoch chi eu nodi am dechnoleg ddigidol ac a yw’r gallu i ymgynghori â phobl o bell yn arwain at fwy o unigrwydd ac arwahanrwydd, mae her yn hyn o beth o ran deall beth sy’n addas i'w ddiben a sut ydych chi’n dal i ddeall bod rhyngweithio dynol yn bwysig i bobl o ran rhai o'u gwasanaethau iechyd a gofal yn benodol.

Rhan o'r her i ni, fodd bynnag, yw, a dweud y gwir, i rai pobl, ein bod yn cydnabod ei bod hi'n anodd iddyn nhw symud yn bell o’u cartrefi eu hunain ac, yn wir, y penderfyniad i fynd â mwy o driniaeth allan o ysbytai ac, yn wir, os oes arnoch chi angen gweld rhywun mewn ysbyty, a all yr unigolyn hwnnw mewn gwirionedd wneud hynny o leoliad pell beth bynnag. Rydym ni eisoes yn gweld telefeddygaeth yn gwneud hyn, ac mae llawer o aelodau o'r cyhoedd yn falch iawn â’r hyn y mae hynny’n ei olygu ac yn ei wneud iddynt, ond yr her yw mwy o gysondeb gan fod mwy o arbedion effeithlonrwydd ar gael gyda hynny nad ydym ni wedi manteisio arnyn nhw eto. Ond hefyd gall hynny gael effaith gadarnhaol ar arbed pobl rhag teimlo'n unig ac yn ynysig neu o ran anawsterau mynd i ganolfannau mwy o faint ar gyfer gwahanol agweddau ar eu triniaeth. Mae hynny hefyd yn bwysig o ran ein gallu i ddefnyddio’r dechnoleg sydd ar gael o ran sut ydym ni’n monitro pobl o bell ac yn monitro eu cyflyrau iechyd a gofal. Felly, gallem, a dylem, wneud mwy. Unwaith eto, rydym ni’n glir bod angen manteisio ar y cyfleoedd hynny.

O ran eich pwynt ehangach ynghylch perchnogaeth eiddo deallusol ar gyfer yr hyn yr ydym ni’n ei ddefnyddio, byddwn i’n dweud bod her ynghylch pwy sy'n berchen ar y systemau a’r meddalwedd y byddem yn eu defnyddio ac, ar yr un pryd, gwneud yn siŵr bod yr hyn sydd gennym ni yn addas at y diben. Rhan o'r her yw eich bod yn y pen draw’n datblygu systemau gyda phobl sy'n arbenigwyr ym maes iechyd a gofal cymdeithasol, a daw rhywfaint o’r her gyda’r anhawster i gaffael eitemau ar raddfa fawr a hefyd, a dweud y gwir, gyda gwneud yn siŵr ein bod ni'n cael mwy a mwy o ddewisiadau unwaith ac am byth ar gyfer Gymru. Oherwydd a dweud y gwir, mae rhan fawr o'r cyfle i gael effaith mwy pellgyrhaeddol ar iechyd a gofal yn deillio o rannu'r wybodaeth honno a galluogi hynny i ddigwydd, yn hytrach na bod ein systemau a’n gwybodaeth yn cystadlu—rwy’n siŵr bod llawer o Aelodau’n cael gohebiaeth ynghylch hynny yn union ar wahanol adegau.

Eich pwynt am fand eang a darparu’r gwasanaeth: rydym ni'n cydnabod bod angen buddsoddi yn ein seilwaith band eang i ddarparu gwell gwasanaethau cyhoeddus. Weithiau, bydd hynny i gartrefi pobl, weithiau bydd i ganolfannau lle mae pobl yn mynd i gael eu triniaeth, a gallan nhw fod yn ganolfannau lleol yn hytrach nag ystyried teithio pellter llawer mwy. Bydd hynny’n bwysig nid yn unig mewn lleoliadau mwy gwledig, ond hefyd mewn lleoliad trefol fel yr un yr wyf fi’n ei gynrychioli, lle bydd gallu mynd i leoliad mwy lleol yn hytrach na theithio ar draws y ddinas ar gyfer math gwahanol o ofal, a dweud y gwir, yn llawer yn fwy cyfleus i’r unigolyn. Felly, mae’r gallu yn bodoli i wneud hynny, ond, yn hollbwysig, y gallu i wneud yn siŵr bod gwahanol rannau ein system yn trafod a'i gilydd ac yn rhannu gwybodaeth gyda'r nifer priodol o weithwyr iechyd a gofal cymdeithasol proffesiynoli wneud y dewisiadau cywir ynghylch penderfyniadau iechyd a gofal.

Fe wnaethoch chi ddweud mewn trafodaeth gynharach yn y Siambr fod yn rhaid i'r gwasanaeth iechyd naill ai newid neu fe fydd yn dymchwel, ac ymddengys i mi mai dyna'r her sydd o'n blaenau y mae'n rhaid i bob un ohonom chwarae ein rhan ynddi. Ac mae'n dasg anodd iawn, oherwydd mae newid y ffordd y mae pobl yn gwneud pethau yn beth cymhleth iawn ac mae llawer o bobl yn ei chael hi'n anodd mabwysiadu ffyrdd newydd o weithio.

Felly, rwy'n credu mai un o'r heriau sy'n ein hwynebu yw sut y cawn ni bobl eraill i dderbyn rhai o'r arferion rhagorol sy'n digwydd mewn gwahanol feysydd mewn gwahanol rannau o Gymru. Er enghraifft, yng Nghaerdydd a'r Fro, mae ganddyn nhw'r ymyriad ymarfer corff a cholli pwysau hwn sy'n lleihau'r angen i bobl gael llawdriniaeth, a'r cymorth deiet ac ymarfer corff sy'n seiliedig ar dystiolaeth—fe wnaeth mwy na thri chwarter o dros 300 o bobl golli pwysau, a chollwyd tua 3 kg ar gyfartaledd dros wyth wythnos. Wyddoch chi, mae hwnnw'n fudd iechyd sylweddol iawn ac yn rhywbeth yr wyf yn siŵr y gellid ac y dylid ei fabwysiadu, oherwydd y dangoswyd ei fod yn gweithio, ar draws y byrddau iechyd. Felly, roedd cwestiwn Angela Burns 'Beth fydd yn digwydd i awdurdodau lleol neu fyrddau iechyd nad ydynt yn arwain o ran arloesi?' yn fy nrysu braidd. Rwy'n credu y dylem ni eu hosgoi, oherwydd os nad ydyn nhw'n gallu arwain o ran arloesi mewn unrhyw beth, yna mae hynny'n peri tipyn o drafferth i ni.

Felly, rwy'n tybio mai un o'r pethau yr hoffwn i ychydig mwy o wybodaeth amdano yw sut yr ydym ni'n mynd i gynnwys y dinesydd wrth weddnewid ein gwasanaeth iechyd, oherwydd crybwyllodd Nick Ramsay yn gynharach y cleifion arbenigol ardderchog yn yr achlysur i lansio adroddiad Breast Cancer Care amser cinio—dyma fenywod sydd wedi cael gofal canser y fron ac sydd erbyn hyn yn gwirfoddoli i gefnogi menywod eraill, ac mae hynny'n gwneud iddyn nhw deimlo'n wych, mae'n gwneud i'r menywod diweddaraf sy'n gorfod dod i delerau â'r broblem hon deimlo'n llawer mwy hyderus, ar ôl gweld yr hyn y gellir ei wneud gan eraill. Dyma'n union y math o beth y dylem ni fod yn ei ddyblygu â rhaglen cleifion arbenigol ar draws y maes. Felly, rwy'n credu mai dyna un o'r heriau—tybed sut y mae eich gweithgor cenedlaethol newydd yn mynd i wneud iddo ddigwydd. Sut y maen nhw'n mynd i sicrhau mewn gwirionedd ein bod ni'n gweithredu'r arfer da sydd wedi'i werthuso'n briodol drwyddi draw, yn hytrach nag aros iddo rywsut ddigwydd yn naturiol?

Rwy'n credu mai'r peth arall yr wyf i wir eisiau clywed ychydig mwy amdano yw sut yr ydym ni'n mynd i rymuso staff ar lawr gwlad i allu gwneud y peth iawn, oherwydd maen nhw'n deall y maes y maen nhw'n gweithredu ynddo. Mae'n siomedig bod rhai nyrsys ardal wedi eu gostwng i fesur tasg ac amser, yn ôl yr hyn yr wyf i wedi'i glywed gan rai o'u rheolwyr, ac yn syml dydyn nhw ddim yn gallu edrych ar y claf yn ei gyfanrwydd, a dyna'r peth cyffrous am Buurtzorg—bod gennym ni ffordd o feddwl a ffyrdd o weithio sy'n canolbwyntio ar y cleient, a'r marc cwestiwn, mewn gwirionedd, yw a yw staff rheng flaen yn mynd i gael y math hwnnw o gyfle i ddarparu gofal sy'n canolbwyntio ar y person a chael trefnu eu hunain, ac a yw uwch reolwyr yn mynd i ganiatáu iddyn nhw fwrw ymlaen â'u gwaith.

Yn olaf, roeddwn i eisiau gofyn am rywbeth sy'n bwysig iawn er mwyn sicrhau nad yw pobl yn mynd i'r ysbyty yn ddiangen. Y llynedd, bûm mewn cyfarfod partneriaeth yma yng Nghaerdydd a oedd yn nodi cynlluniau dargyfeiriol ar gyfer pobl sy'n dod yn rheolaidd i adrannau achosion brys, gyda Gwasanaeth Ambiwlans Cymru a'r heddlu, a phartner allweddol yn hwnnw oedd Cymunedau yn Gyntaf. Nhw oedd yn darparu'r cyrsiau lles, y cyrsiau meithrin hyder a byw bywyd llawn, y bobl a oedd â gweithdai poen yr oedd y gweithwyr iechyd proffesiynol yn atgyfeirio'r bobl hyn sy'n mynychu'r ysbyty yn rheolaidd atynt. Nawr bod Cymunedau yn Gyntaf wedi'i ddiddymu, pwy sy'n mynd i fod yn darparu'r mathau hyn o raglenni ar lawr gwlad, a sut y bydd y pethau hynny yn parhau? Ai drwy'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus, neu ryw ffordd arall? Byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi roi rhyw syniad inni.

Diolch ichi am y cwestiynau. Rwy'n derbyn eich pwynt cyntaf am yr angen brys am newid. Rydym ni wedi siarad am hynny ar sawl achlysur yn y gorffennol, ac, rwy'n credu, pan rydych chi'n codi'r rhaglen rheoli ffordd o fyw, sy'n edrych ar ddeiet, ymarfer corff ac ysmygu, a gynhelir gan Caerdydd a'r Fro, mae nifer o fyrddau iechyd â rhaglenni tebyg. Yr her yw nid dim ond sut y mae pobl yn paratoi ar gyfer llawdriniaeth, ond, mewn gwirionedd, sut yr ydym ni'n creu newid diwylliannol yn fwy cyffredinol o fewn y boblogaeth er mwyn osgoi'r angen am driniaeth feddygol neu ofal cymdeithasol.

O ran eich tri chwestiwn penodol, yr un olaf—rydym ni'n gweithio, wrth gwrs, gyda phartneriaid yn y sector gwirfoddol yn ogystal â phartneriaid mewn Llywodraeth Leol, ac yn wir gyda phartneriaid tai hefyd, i ddeall sut i gysylltu pobl â gwahanol wasanaethau, oherwydd, yn aml, nid oes gan bobl anghenion gofal iechyd pan fyddan nhw'n cysylltu â'r system gofal iechyd. Yn aml angen gofal cymdeithasol sydd ganddynt, neu maen nhw'n cysylltu â rhan o'r system sy'n agored ac sydd ar gael iddynt gan nad ydyn nhw'n deall sut i lywio'r system er mwyn cael eu hangen gofal iechyd wedi'i ddiwallu'n briodol. Yn ddiddorol, mewn ystod o'r cynlluniau arbrofol yr ydym ni wedi eu cynnal yng Nghymru am bobl sydd yn ffonio'r gwasanaeth ambiwlans yn fynych, yn aml mae ganddyn nhw angen iechyd meddwl nad yw'n cael sylw, ac mae hynny'n rhan o'n her i geisio dod o hyd—. Ac, mewn gwirionedd, bydd y gwaith hwnnw'n parhau, oherwydd mae Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru yn cydnabod bod angen iddo ddigwydd, ac, yn yr un modd, mae byrddau iechyd eu hunain yn cydnabod bod angen iddo ddigwydd hefyd. Maen nhw bellach yn rhannu gofod a'u partneriaid, ac fe ddylai fod yn sefyllfa well i ddod o hyd i'r atebion cywir.

O ran eich pwynt chi am y dinesydd ac ymgysylltu, wel, mae'r cynllun hwn yn dilysu ac yn cyflwyno gofal iechyd darbodus unwaith yn rhagor, ac mae gan y dinesydd ran allweddol mewn gofal iechyd darbodus fel partner mwy cyfartal, nid yn unig yn y gwasanaethau gofal iechyd, ond, mewn gwirionedd, yr her ar gyfer gwasanaethau gofal iechyd yw dal i fyny mwy â gofal cymdeithasol sydd eisoes wedi bod ers cryn amser—. Mae'n ymwneud â chael llais gwirioneddol y dinesydd yn y gwasanaethau y mae ei angen arno. Ac mae yna bwynt yn y fan yna am ymgysylltiad parhaus, i ddinasyddion gael eu cynnwys mewn dewisiadau ac mewn trafodaethau am eu gofal iechyd eu hunain, ac, yn hollbwysig, hefyd, â'n staff hefyd, sy'n arwain at eich pwynt olaf, lle yr ydym ni'n sôn am sut yr ydym ni'n deall beth yw gwerth ychwanegol—bod â sail gwerth ychwanegol—o iechyd a gofal cymdeithasol. A byddwch chi'n gweld hynny yn y cynllun. Byddwch chi hefyd yn gweld hynny yn y ffordd y caiff amcanion eu pennu ar gyfer cadeiryddion byrddau iechyd hefyd eleni, am yr angen i ddangos eu bod yn cymryd camau tuag at ofal iechyd ar sail gwerth.

O ran beth y mae hynny'n ei olygu i staff rheng flaen, unwaith eto, ar yr ymweliad ddoe, pan fuom i ymweld â Mrs Benjamin yn Ynysybwl, roedd yn enghraifft dda iawn o sut yr oedd staff wedi cymryd perchenogaeth o'r broblem â'r dinesydd. Oherwydd doedd Mrs Benjamin ddim eisiau aros dros nos yn yr ysbyty. Roedd hi wedi torri ei ffêr ac roedd angen iddi aros am gyfnod byr o amser, ond, fel arfer, byddai hi wedi aros am ryw wythnos, ond roedd hi mor siŵr ei bod hi eisiau mynd adref, am amrywiaeth o resymau. Cafodd sgwrs â'r tîm Cadw'n Iach Gartref, ac felly cafodd y therapydd galwedigaethol sgwrs â'r staff meddygol ynghylch yr angen i'w hanfon hi adref, fe wnaethon nhw siarad â'u partneriaid yng Nghyngor Rhondda Cynon Taf—y gwasanaeth gofal cartref rhagorol sydd ganddyn nhw—ac fe lwyddon nhw i wneud yn siŵr ei bod hi gartref o fewn cyfnod byr iawn o amser, gyda'r pecyn gofal priodol. A daeth hynny i ben, nid oherwydd bod staff wedi dweud, 'Mae angen i hyn ddod i ben yn awr', ond oherwydd ei bod hi wedi dweud, 'Dydw i ddim angen y cymorth yr wyf yn ei gael. Gallaf i ymdopi bellach. Rwy'n hynod ddiolchgar.' A dywedodd, 'Mae'r ffordd y mae fy merched wedi edrych ar fy ôl wedi bod yn anhygoel. Ni allwn i fod wedi gwneud hynny ar fy mhen fy hun, ac roeddwn i'n poeni'n fawr.' Roedd hynny'n enghraifft dda o staff yn cymryd perchenogaeth, yn newid penderfyniadau rheng flaen, felly nid dim ond cael gwybod gan staff meddygol beth y dylen nhw ei wneud, beth y mae'n rhaid iddyn nhw ei wneud. Fe wnaethon nhw wrando ar lais y person, ac mae hynny wedi newid y pecyn gofal sydd ganddi bellach. Ac o ganlyniad, mae gennych chi ddinesydd hapusach o lawer sydd wedi adennill ei hannibyniaeth ac sy'n gallu bodloni ei chyfrifoldebau ehangach eraill. Dyna'n union beth y mae angen inni weld mwy ohono ar draws y maes iechyd a gofal cymdeithasol.

Rydym wedi clywed gan un person gan bob plaid erbyn hyn, felly a allaf fi ofyn i'r siaradwyr nesaf i fod yn fyr, ac i'r Gweinidog hefyd i fod yn fyr gyda'i ymatebion? Diolch yn fawr. John Griffiths.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, rwyf i eisiau ychwanegu fy llais i, mewn gwirionedd, i'r rhai hynny sy'n galw am fwy o gamau ataliol yn y dyfodol, i wneud yn siŵr bod y straen ar y Gwasanaeth Iechyd Gwladol yn cael ei leddfu a'n bod yn ymdopi'n well â heriau poblogaeth sy'n heneiddio. Felly, tybed a wnewch chi ddweud wrthyf beth, mewn polisïau a strategaethau yn y dyfodol, fydd yn cefnogi'n well y mathau o gamau sy'n digwydd yn fy ardal i ar hyn o bryd, lle mae Newport Live, er enghraifft, y darparwr hamdden, yn gweithio'n agos iawn gyda Chyngor Dinas Casnewydd, clybiau chwaraeon lleol, sefydliadau cymunedol ar lawr gwlad, y sector gwirfoddol, yn ogystal â'r bwrdd iechyd ac amrywiaeth o rai eraill, i geisio cael poblogaeth fwy egnïol. Rydym ni wedi bod yn cyfarfod ac yn cymryd camau ers peth amser. Ac mae yna fentrau hefyd o amgylch y parkrun, a oedd yn helpu i ddathlu pen-blwydd y Gwasanaeth Iechyd Gwladol yn saith deg fore Sadwrn diwethaf, yn y parkrun, ac, yn wir, gyda Sir Casnewydd, gyda County in the Community, yn cysylltu'r ysgolion lleol ac yn gweithio yn y gymuned yn gyffredinol. Mae cryn dipyn yn digwydd, Ysgrifennydd y Cabinet, a meddwl oeddwn i tybed sut, yn rhan o'r mentrau hyn yn y dyfodol, y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi mwy o anogaeth a chefnogaeth i'r gwaith angenrheidiol iawn hwnnw.

Wel, mae'n ymwneud a mwy na dim ond grymuso'r bobl a darparu'r gofod, mae'n ymwneud hefyd a sut yr ydym ni'n barnu y dylid datblygu partneriaethau newydd. Os edrychwch chi ar y nod pedwarplyg, cam cyntaf hwnnw yw gwella iechyd a lles y boblogaeth. Bydd hynny'n gofyn i bobl fod yn fwy egnïol, yn rhan o hynny. Rydym ni wedi deall, ers amser hir iawn, bod poblogaeth fwy egnïol lle'r ydym yn lleihau ysmygu, lle'r ydym yn ymdrin â deiet, a lle byddwn hefyd yn ymdrin â rhai o heriau alcohol hefyd—y byddwn i'n sôn mwy amdano yn ddiweddarach heddiw hefyd—yn helpu i wella amrywiaeth o'r mesurau hynny. Mae angen gwahanol bartneriaid â gwahanol ysgogiadau arnom ni i helpu pobl i wneud dewisiadau gwell. Ond hefyd rwy'n credu y dylai Aelodau gael rhywfaint o gysur yn yr egwyddorion cynllunio ar gyfer y ffyrdd newydd o weithio a'r modelau newydd y byddwn ni'n eu profi yn eu herbyn. Y cyntaf o'r rheini yw atal ac ymyrraeth gynnar—mae honno'n egwyddor cynllunio allweddol ynghylch sut y byddwn ni wedyn yn barnu effeithiolrwydd y mesurau hynny yr ydym ni eisiau eu cefnogi o ran gweddnewid iechyd a gofal cymdeithasol yn gyffredinol, yn hytrach na dim ond ymdrin â mwy o'r un peth nad yw wedi gallu cyflawni'r hyn yr hoffem ni ei weld.

Mae'r gystadleuaeth yn agored nawr am y cwestiwn cyflymaf. Vikki Howells.

Diolch. Diolch ichi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich cyhoeddiad pwysig iawn heddiw. Rwy'n falch eich bod chi wedi gallu gweld enghreifftiau mor dda o arfer gorau mewn dau leoliad yng Nghwm Cynon, a gobeithio y byddan nhw'n gwella eich gallu i gymryd hynny a'i gyflwyno mewn mannau eraill.

Dau gwestiwn cyflym, felly. Yn gyntaf, a gaf i groesawu'r gydnabyddiaeth yn y cynllun o'r gwaith a gyflawnir gan ofalwyr a gwirfoddolwyr? Fel y gwyddoch chi, mae'r wythnos hon yn nodi Wythnos Gofalwyr, felly a allech chi ddweud ychydig mwy am sut y gall Llywodraeth Cymru gefnogi, yn benodol, y gofalwyr di-dâl hynny sy'n cynorthwyo eu teuluoedd ac sydd, wrth gwrs, yn gwneud cyfraniad mor fawr at ein gwasanaeth iechyd? Rwyf hefyd yn croesawu'r pwyslais ar degwch canlyniadau yng ngweledigaeth y cynllun ar gyfer y dyfodol. Mae rhan o hyn yn cynnwys sicrhau bod cenedlaethau'r dyfodol yn iach ac yn egnïol. Sut ydych chi'n gweld gwaith traws-lywodraethol fel teithio llesol, addysg a'r gallu i fynd i'r awyr agored yn dod yn rhan o hyn er mwyn cyflawni amcanion y cynllun?

Diolch i chi am y ddau gwestiwn hynny. Cawsom ni amser da iawn yng Nghwm Cynon ac, yn wir, roedd un o'r bobl a welsom ni yn ofalwr di-dâl ei hun, i bob pwrpas. Felly, rydym ni'n cydnabod bod hynny o werth aruthrol i'r hyn y gallwn ni ei wneud ac, mewn gwirionedd, mae ein system iechyd a gofal a'r modd y mae'n gweithredu yn bwysig iawn wrth ganiatáu i'r gofalwyr di-dâl hynny wneud yr hyn y maen nhw eisiau ei wneud, a'r hyn y mae angen iddyn nhw ei wneud, ond ar yr un pryd ceir her o ran gofal seibiant. Mae angen inni wneud rhai dewisiadau ariannol yr ydym ni wedi eu gwneud yn y gorffennol ynghylch eu cefnogi â seibiant, ond hefyd yn ymwneud â chydnabod bod gan y bobl hynny yn eu hanghenion gofal eu hunain hefyd. Ac mae hynny yn ymwneud â bwrw ymlaen â gweithrediad cyson nid dim ond Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, ond gwneud yn siŵr bod y ddeddf honno yn cael ei hymwreiddio yn y strategaeth, a chredaf y gallwch chi gymryd cysur ei bod mewn gwirionedd. Rwy'n falch iawn hefyd o gael cyfle i groesawu Wythnos Gofalwyr a'r cyfraniad y maen nhw'n ei wneud heddiw.

Ar waith traws-lywodraethol, mae yna amrywiaeth o waith yr ydym ni eisoes yn ei wneud ar amrywiaeth o feysydd yn 'Ffyniant i Bawb'—y pedair thema fawr sydd angen gwaith ar draws y Llywodraeth i wella canlyniadau iechyd a gofal. Yn y maes economaidd, er enghraifft, rydym ni'n gwybod, mewn gwirionedd, i bobl nad ydynt mewn gwaith neu sy'n gwneud gwaith â chyflog gwael—bod eu canlyniadau iechyd yn waeth. Rydym ni'n cydnabod, o fewn y swm sylweddol o arian yr ydym yn ei wario yn y system iechyd a gofal, fod yna gyfle economaidd gwirioneddol hefyd. Felly, nid yw'n syml yn ymwneud â dweud, yn amlwg, 'iechyd ym mhob polisi'; mae'n dal i ymwneud â'r holl bolisïau mewn iechyd hefyd. Ac enghraifft dda o'ch pwynt am yr awyr agored yw'r gwaith yr wyf yn ei wneud eisoes gyda'n cyd-Weinidog, Dafydd Elis-Thomas, i edrych ar y gwaith y mae Iechyd Cyhoeddus Cymru a Chwaraeon Cymru yn ei wneud, ac, yn wir, ym mhortffolio Lesley Griffiths, gyda Chyfoeth Naturiol Cymru. Felly, mae llawer iawn mwy i ni ei wneud, ac rwy'n edrych ymlaen at ddod yn ôl i'r lle hwn yn y dyfodol i sôn am yr hyn yr ydym ni wedi'i wneud.

Diolch. Ac yn olaf, ac yn gyflym—Julie Morgan.

Diolch yn fawr iawn. Dim ond ychydig o gwestiynau cyflym. Rwyf innau hefyd yn awyddus iawn i ni ganolbwyntio ar yr agenda ataliol, a meddwl oeddwn i tybed pa ran yr ydych chi'n ei gweld ar gyfer sefydliadau fel y Forget-me-not Chorus. Fe es i i ddigwyddiad yr wythnos diwethaf, felly roeddwn i eisiau ei grybwyll yn y Siambr, pan fo pobl â dementia a'u gofalwyr yn gallu cymryd rhan bob wythnos a chanu gyda'i gilydd a mwynhau eu hunain, mae hynny'n ymddangos, i mi, y math o weithgaredd allweddol sy'n cyfuno iechyd a gofal cymdeithasol mewn ffordd sy'n bleserus ac yn rhoi mwynhad. Felly, a wnewch chi ddweud sut, yn eich barn chi, y byddai hwnnw'n cymryd rhan yn y dyfodol?

Y cwestiwn arall yr oeddwn i eisiau ei ofyn oedd am gymariaethau rhyngwladol. Rwy'n gwybod bod sôn am Canterbury yn Seland Newydd yn yr arolwg Seneddol, a'r newid enfawr sydd wedi digwydd yn y ddinas honno, o'i chymharu â gweddill Seland Newydd, yn sgil eu gweledigaeth glir o un system ac un gyllideb. Meddwl oeddwn i tybed a oedd cymariaethau rhyngwladol yn mynd i fod yn rhywbeth a fyddai'n dylanwadu wrth inni fynd ar hyd y daith hon.

Fe wnaf i ymdrin â'ch pwynt olaf yn gyntaf. Wrth gwrs, byddwn ni'n parhau i edrych ar dystiolaeth ryngwladol. Byddwn ni'n parhau i gael ein herio ganddi, ein hysbrydoli ganddi, a bydd adegau pan fydd yn rhaid i ni ei diystyru gan nad yw'n berthnasol i'r cyd-destun sydd gennym yn y fan yma. Mae enghraifft Canterbury yn un dda i edrych arni, mewn gwirionedd. Mae digon o bethau tebyg inni ganolbwyntio arnynt, i ddysgu ohonynt ac i fod â diddordeb ynddynt. Mae Caerdydd a'r Fro yn cymryd gwir ddiddordeb ynddo, ond yn ddiddorol, cymerodd amser iddyn nhw gyrraedd yno. Cymerodd gyfnod o flynyddoedd iddyn nhw fod yn pwyntio i'r un cyfeiriad ac i bartneriaid gytuno ar yr hyn yr oedden nhw'n ei wneud, a bydd ganddyn nhw system well o ganlyniad i hynny. Yn wir, ar ddechrau'r daith honno, roedd digon o amheuwyr nad oedd yn credu y byddai'n gweithio mewn gwirionedd, ac mae gwers inni yn y fan yno hefyd, ynglŷn â bod â dull digon cyson gan ystod o wahanol bartneriaid i gyflawni budd gwirioneddol. Ond, wrth gwrs, fe fyddwn ni'n parhau i gael ein harwain a'n herio gan dystiolaeth o'r hyn sy'n gweithio.

Mae eich pwynt olaf am y Forget-me-not Chorus yn bwynt pwysig iawn—mae'r mwynhad a gewch chi o gymryd rhan mewn pethau, heb o reidrwydd ddeall eu bod yn rhan o driniaeth, a'r hyn sy'n digwydd o gwmpas hynny a'r rhwydweithiau cymdeithasol yn bwysig hefyd. Fe wnes i sylweddoli hynny ar fy ymweliad cyntaf â chôr o'r fath—mewn gwirionedd, yn y Gŵyr gyda Rebecca Evans ar adeg yr etholiad. Roedd yn ddiwrnod diddorol iawn lle roedd llawer o bobl a oedd yn sicr eisiau bod yno; doedd dim angen eu llusgo allan. Mae yna rywbeth am gydnabod nad yw'n ymwneud â bod â gweithwyr iechyd a gofal proffesiynol yno i wneud rhywbeth i chi, neu gyda chi; mae hefyd yn cynnwys yr hyn yr ydym ni'n ei wneud gyda'i gilydd a'n cysylltiadau a'n rhwydweithiau cymdeithasol.

Diolch yn fawr, Ysgrifennydd y Cabinet.

Cyn inni symud i ddadl Cyfnod 3 ar Fil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris Alcohol) (Cymru), byddaf yn atal y trafodion am 10 munud. Caiff y gloch ei chanu bum munud cyn inni ailgynnull, a byddwn yn annog yr Aelodau i ddychwelyd i’r Siambr yn brydlon, os gwelwch yn dda. Diolch.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 16:17.

Ailymgynullodd y Cynulliad am 16:31, gyda'r Llywydd yn y Gadair.