Nid yw'r Gweinidog diwylliant yma i ateb y cwestiwn y disgwylid iddo gael ei ofyn ar y pwynt hwn, felly fe wnaf eu hail-drefnu dros dro a gofyn i Rhun ap Iorwerth ofyn ei gwestiwn i Ysgrifennydd y Cabinet.

Diolch yn fawr.

Rwy'n siŵr nad oes angen i mi eich hysbysu ynglŷn â’r sefyllfa ar y rheilffyrdd yng Nghymru y bore yma, ond fe af drwy rai o’r problemau diweddaraf ar reilffyrdd Trafnidiaeth Cymru. Trenau Aberystwyth i Amwythig wedi’u canslo eto; Blaenau Ffestiniog i Landudno, gwasanaeth bysiau yn lle’r holl drenau; gwasanaethau Wrecsam Canolog i Bidston wedi’u heffeithio; tarfu ar wasanaethau Abertawe i Ddoc Penfro, ac Aberdaugleddau ac Abergwaun. llai o wasanaethau ar reilffyrdd y Cymoedd i Gaerdydd o hyd, ac yn y blaen. Nid yw'n dderbyniol. Y geiriau cyntaf yn y datganiad ar dudalen flaen gwefan rheilffyrdd Trafnidiaeth Cymru heddiw yw, 'Rydym yn ymddiheuro'. Nid ydym wedi clywed hynny gan y Llywodraeth o hyd. A hoffech chi fanteisio ar y cyfle i wneud hynny yn awr?

Wel, fe hoffai Trafnidiaeth Cymru ymddiheuro, fel y partner rheoli a gweithredu ar ran Llywodraeth Cymru, ond credaf fod angen cydnabod hefyd, mewn cyfnod byr iawn o amser, fod Trafnidiaeth Cymru wedi gweithio'n hynod o galed i ddod â nifer o drenau’n ôl i ddefnydd. Fel arfer, rydym yn gweithredu ar lefel o tua 80 y cant o'r fflyd gyfan. Mae 127 o drenau yn y fflyd, felly fel rheol, byddem yn gweithredu tua 105 ohonynt gyda'r trenau sy'n weddill i mewn i gael gwaith cynnal a chadw wedi’i wneud arnynt. Gallaf ddweud wrth yr Aelod fod y nifer i fyny i 96 y bore yma; rydym felly'n gweithredu ar lefel o tua 76 y cant. Bydd yn dychwelyd i'r lefel arferol—yn ôl i'r 80 y cant—o fewn ychydig wythnosau, ond credaf y dylid nodi hefyd mai achos y broblem hon—ac rwy’n gwerthfawrogi amynedd y teithwyr yn ystod yr amser anodd hwn—yw ein bod wedi etifeddu fflyd o drenau nad ydynt wedi cael eu cynnal a’u cadw’n dda o gwbl, ac ni chawsom fynediad llawn a phriodol atynt cyn i ni eu hetifeddu ac arweiniodd hynny, ynghyd â storm Callum, a mabwysiadu’r fasnachfraint yn ystod yr hydref, at greu heriau enfawr i Trafnidiaeth Cymru a’r gweithredwr a'r partner cyflawni.

Rydym hefyd yn edrych ar y rhesymau pam yr effeithiodd y mater hwn ar Gymru—rhwydwaith Cymru a’r gororau—yn fwy na rhannau eraill o'r DU. Yr hyn a welsom, a chredaf fy mod wedi dweud hyn yn y Siambr yr wythnos diwethaf, yw nad oes yr un o'r cerbydau—yr un o'r trenau—yn ein masnachfraint yn gweithredu gydag amddiffyniadau i atal olwynion rhag llithro. Mae hyn yn arwyddocaol oherwydd bod trenau ar draws gweddill y DU wedi bod yn gweithredu gyda'r amddiffyniadau hynny. Rydym wedi dysgu bellach fod y problemau, o bosibl, wedi gwaethygu yng Nghymru oherwydd, heb yr amddiffyniadau hynny i’r olwynion, ac o ganlyniad i benderfyniad a wnaed yn 2016—a hyn ar draws y DU—i roi'r gorau i osod tywod ar reilffyrdd, golygai fod tyniant ar reilffyrdd Cymru wedi bod yn waeth yr hydref hwn. Felly, mae hwnnw wedi bod yn ffactor arall sy'n cyfrannu'n sylweddol at y broblem. 

Y bore yma cyfarfûm â Syr Peter Hendy, cadeirydd Network Rail a chyfarfûm, unwaith eto, am y trydydd tro, â phrif weithredwr Trafnidiaeth Cymru. Cefais y wybodaeth ddiweddaraf am wasanaethau, ac fel rwy’n dweud, mae gwelliannau wedi bod—gwelliannau sylweddol—o fewn wythnos, gyda mwy na 10 y cant o'r trenau bellach yn ôl mewn defnydd, ond mae hon yn parhau i fod yn adeg heriol iawn, oherwydd y tanfuddsoddi ofnadwy yn ein rhwydwaith rheilffyrdd dros y 15 mlynedd diwethaf.

Diolch yn fawr iawn, ac rydym wedi clywed yr eglurhad hwnnw ac rydym yn gwybod bod yna broblemau gyda'r trenau. Fodd bynnag, gadewch imi ofyn y cwestiwn hwn i chi: fel partner yn darparu gwasanaethau rheilffyrdd yng Nghymru, pan oedd Trenau Arriva Cymru yn ddeiliad y fasnachfraint, a wnaeth Llywodraeth Cymru dynnu ei llygad oddi ar y bêl o ran peidio â mesur a pheidio â monitro cyflwr y rheilffyrdd yng Nghymru yn briodol, os yw mor ddrwg ag y dywedwch yn awr?

A gaf fi, unwaith eto, amlinellu er eglurder mai ychydig iawn o—? Yn gyntaf oll, roedd y safonau ar gyfer darparu gwasanaethau yn rhy isel, oherwydd nid oedd y contract a gytunwyd 15 mlynedd yn ôl yn addas at y diben, ac felly, yn y bôn, roedd y bar yn llawer is i Trenau Arriva Cymru. Nid oedd gennym unrhyw ddulliau ar gael i ni, dim pwerau nac unrhyw fodd o orfodi Trenau Arriva Cymru i godi'r bar a gwella safon y gwasanaeth, ac mae hynny'n cynnwys cynnal a chadw. Felly, yn enwedig yn y cyfnod yn arwain at drosglwyddo'r fasnachfraint, nid oedd unrhyw gymhelliant masnachol i Trenau Arriva Cymru fuddsoddi mewn gwaith cynnal a chadw y tu hwnt i'r hyn a oedd yn hanfodol yn gyfreithiol. Os caf ei roi fel hyn, mae'n debyg i pan fyddwch yn prynu car ail law. Rydych yn prynu car ail law gan wybod efallai na fydd y perchennog blaenorol wedi gofalu amdano cystal ag y byddech chi wedi hoffi iddynt wneud. Ac felly, rydych yn ei archwilio, ac fe fyddwch yn ystyried y posibilrwydd o orfod cael breciau newydd neu deiars newydd, ond fe fyddwch yn ei archwilio.

Y broblem gyda throsglwyddo'r fasnachfraint oedd na chafodd Trafnidiaeth Cymru fynediad llawn a phriodol at y fflyd gyfan i allu archwilio ei chyflwr. Fodd bynnag, yr hyn a wnaethant oedd gwneud yn siŵr fod digon o setiau olwynion yn eu lle. Dyma yw craidd y broblem ar hyn o bryd. Roedd y setiau olwynion wedi'u fflatio o ganlyniad i ddiffyg tyniant. Felly, fe wnaethant archebu nifer ddigonol o setiau olwyn, ond mae'n dal i gymryd amser i dynnu'r trenau oddi ar y cledrau a gosod setiau olwynion newydd arnynt.

Rydych yn rhoi'r rhesymau, ac nid wyf yn beiriannydd trenau, felly ni allaf amau'r manylion. Er hynny, gallaf ofyn hyn: pa waith monitro, pa graffu, oedd yn digwydd gan Lywodraeth Cymru ar yr hyn roedd Arriva yn ei wneud pan oedd yn dal y fasnachfraint yng Nghymru? A fyddwch yn mynd ar ôl Arriva, er enghraifft, ynglŷn â chyflwr y trenau fel y cawsant eu gadael i chi fel Trafnidiaeth Cymru? A gwrandewch, rwyf eisiau i Trafnidiaeth Cymru lwyddo. Mae pawb ohonom eisiau gwasanaeth trên gwell i Gymru. Ond a allwch ateb y cwestiwn hwn: a oeddech chi'n barod ar gyfer y trosglwyddiad?

Roeddem mor barod ag y gallem fod ar gyfer y trosglwyddiad. Ond rhaid imi bwysleisio'r pwynt eto fod y contract a fu'n weithredol dros y 15 mlynedd diwethaf yn gontract ofnadwy, gyda sylfaen isel iawn a bar isel iawn. Rydym wedi gwella'r contract yn sylweddol y tro hwn. Gadewch imi ei roi yn y ffordd hon hefyd: pe na baem wedi bwrw ymlaen â chytundeb masnachfraint newydd, byddem wedi gweld cytundeb Trenau Arriva Cymru yn cael ei estyn, felly ni fyddai ymrwymiad wedi'i wneud i £800 miliwn o gerbydau newydd, o drenau newydd; ni fyddai ymrwymiad wedi bod i roi £200 miliwn tuag at wella gorsafoedd; ni fyddem yn cael y trenau newydd yn yr ychydig flynyddoedd nesaf, ac ni fyddem yn gweld y trenau Pacer yn cael eu dirwyn i ben y flwyddyn nesaf; ni fyddem yn gweld cynnydd enfawr yn y capasiti yn y blynyddoedd nesaf ychwaith. Yn hytrach, yr hyn y byddem wedi'i gael fyddai'r bar isel iawn a osodwyd ar gyfer cytundeb 2003.

Roedd gwaith monitro yn digwydd, ac roedd Trenau Arriva Cymru, yn seiliedig ar y matrics perfformiad, yn cyrraedd safon dderbyniol, ond roedd y safon honno'n rhy isel yn ein barn ni. Ac fe'm cofnodwyd yn dweud dro ar ôl tro nad oedd y contract a oedd yn dyddio'n ôl i 2003 yn addas i'r diben. Ac yn awr rydym yn gweld canlyniadau hynny. Ond yn yr un modd—yn yr un modd—drwy'r cynlluniau sydd wedi eu rhoi ar waith, mae Trafnidiaeth Cymru, y gweithredwr a'r partner datblygu, yn mynd i'r afael â hwy ar gyflymder anhygoel, gan weithio 24/7 i sicrhau bod cynifer o drenau ag y bo modd yn cael eu rhoi'n ôl ar y cledrau.

Mae'r Gweinidog diwylliant yn y Siambr yn awr i ateb y cwestiwn gan David Melding. Rwy'n siŵr y bydd yn awyddus i ymddiheuro i David Melding am fod yn hwyr i fod yma i ateb y cwestiwn. David Melding.

Diolch yn fawr, Lywydd. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gynyddu ymwneud plant mewn chwaraeon yn ardaloedd difreintiedig Cymru?

Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiwn hwnnw, ac mae'n ddrwg gennyf nad oeddwn yma yn gynharach. Rydym yn gweithio gyda Chwaraeon Cymru fel ein prif asiantaeth i sicrhau y rhoddir blaenoriaeth i ardaloedd difreintiedig ac i grwpiau oedran hefyd lle nad yw pobl yn cymryd digon o ran mewn gweithgarwch corfforol. Mae problem diffyg ymwneud mewn gweithgarwch corfforol yn berthnasol drwy gydol y cylch oedran, yn anffodus. Mae tua 32 y cant o bobl Cymru yn segur, ac rydym yn ceisio gweithio gyda'r cyngor chwaraeon, ac yn wir gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, i sicrhau bod y cwricwlwm cenedlaethol a datblygiadau newydd yn y cwricwlwm yn arwain at lefel uwch o weithgarwch corfforol gydol oes.

A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am yr ateb hwnnw? Ac a gaf fi ganmol gwaith Chwaraeon Cymru hefyd, a'r adroddiad a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, sydd o leiaf yn edrych ar y meysydd cywir? Ond fe welais fod y lefelau sy'n cymryd rhan ymhlith y plant mwyaf difreintiedig yn is na'r llynedd mewn gwirionedd, ac mae'r bwlch rhyngddynt a phlant o ardaloedd cyfoethocach—mae'r bwlch hwnnw wedi cynyddu i 13 y cant. Ac fel y gwyddom, dangoswyd bod gweithgarwch corfforol cymedrol hyd yn oed yn gwella sgiliau plentyn mewn mathemateg a darllen, yn gwella'u cof a'u lles. Felly, mae'r rhain yn feysydd allweddol. Ac roeddwn yn meddwl, mewn ymateb i Chwaraeon Cymru, tybed beth fyddwch chi'n ei wneud, drwy weithio gydag awdurdodau lleol yn enwedig, i sicrhau y gallwn weld gwrthdroi'r gostyngiad yn y cyfraddau sy'n cymryd rhan mewn chwaraeon a chau'r bwlch rhwng plant o'r ardaloedd mwyaf cefnog a lleiaf cefnog dros y 18 mis nesaf?

Diolch ichi am y cwestiwn pellach hwnnw. Mae hyn yn ymwneud, wrth gwrs, â dull mwy cyffredinol y Llywodraeth o weithredu ar broblemau gordewdra a byw'n iach. Ac rydym yn bwriadu ceisio sefydlu dealltwriaeth ym mhrofiad ysgol pobl ifanc fod cymryd rhan mewn gweithgarwch corfforol ac yn y dewis o weithgareddau chwaraeon yn yr ysgol yn garreg sylfaen ar gyfer ffordd o fyw iach. Rydym bellach yn—. Yn ein gwaith gyda Chwaraeon Cymru, rydym bellach yn cael ein galluogi i dderbyn ymatebion mwy manwl i effaith ein polisi, ond rwy'n llwyr ymwybodol, ac wedi trafod hyn gyda'r prif swyddog meddygol, fod gennym gohort yn y grŵp oedran iau, yn yr ysgol gynradd, lle mae'n rhaid inni fynd i'r afael â'r broblem hon. Ond byddaf yn sicr yn adrodd yn ôl i'r Cynulliad pan fydd gennym fwy o wybodaeth ar y pwynt hwn.

Rwy'n cytuno gyda chi, Weinidog, fod angen cyfraddau cyfranogiad uwch, ond rwy'n bryderus am y bwlch sy'n effeithio ar blant o'r cymunedau mwyaf difreintiedig yn enwedig, ac rwy'n credu ei bod yn broblem y dylai pob un o adrannau'r Llywodraeth sydd o dan eich cyfarwyddyd a'ch cyd-drefniant edrych arni, oherwydd mae angen dull gweithredu cynhwysfawr—ac rydych eisoes wedi crybwyll addysg iechyd; mae hefyd yn effeithio ar lywodraeth leol a mynediad at fannau chwarae diogel—ac roeddwn yn meddwl tybed a all Llywodraeth Cymru ddilyn ei harferion rhagorol, yn fy marn i, gydag adroddiad Andrews, ac edrych ar faes penodol—diwylliant a threftadaeth yno—o safbwynt sut y gall helpu i leihau lefelau tlodi. Rwy'n credu bod angen inni gael y math hwn o rym i sicrhau bod y plant sydd angen fwyaf o anogaeth o ran eu magwraeth a'u gallu i wneud yn dda yn yr ysgol drwy chwarae egnïol a chymryd rhan mewn chwaraeon—dyna'r mesur allweddol o ba mor llwyddiannus yr ydym yn ein hymagwedd gyffredinol tuag at y materion hyn, yn amlwg, wrth geisio cynyddu cyfranogiad mewn chwaraeon i bawb.

Yn wir, rydym yn gweithredu'r adroddiad ar effaith tlodi ar gyfranogiad a gwaith y Farwnes Andrews, ac mae hi'n ein cynorthwyo ac yn ein cefnogi yn y gwaith o weithredu'r adroddiad hwnnw, ac rwy'n obeithiol y cawn dystiolaeth fod y gweithgarwch hwn yn mynd i fod effeithiol, a byddaf yn dod â hynny'n ôl i'r Siambr wrth gwrs. Diolch.

Llefarydd UKIP, David Rowlands.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, ni lwyddais i holi'r Prif Weinidog yn y Cyfarfod Llawn ddoe oherwydd cyfyngiadau amser, felly efallai y gallaf ddefnyddio'r cyfle hwn i'ch holi ar hyd yr un llinellau. Pam y ceir amharodrwydd i ddatgelu cost denu Aston Martin Lagonda i Gymru?

A gaf fi yn gyntaf ddiolch i'r Aelod, a holl lefarwyr y gwrthbleidiau, am fwy na dwy flynedd o her gyson a chadarn? Dyma'r sesiwn gwestiynau olaf cyn y caiff Llywodraeth newydd ei ffurfio, a gwn nad oes yr un o'r tri unigolyn a allai benderfynu fy nhynged yma heddiw. Rwy'n dychmygu na fyddai'r un ohonynt yn bradychu dim ar hyn o bryd, ond diolch ichi am eich cwestiynau ac am gynnig her mor rhagorol dros y ddwy flynedd a hanner ddiwethaf.

Gallaf ddweud wrth yr Aelod mai'r rheswm pam fod yn rhaid inni gynnal cyfrinachedd buddsoddwyr yw er mwyn sicrhau ein bod yn parhau i greu cynifer o swyddi uchel eu safon ag sy'n bosibl a'n bod yn gweithio gyda chwmnïau i ddatgelu cymaint o wybodaeth â phosibl am y gefnogaeth y gallwn ei chynnig iddynt, ond yn aml, oherwydd cyfrinachedd masnachol, nid ydym yn gallu datgelu pob manylyn.

Wel, diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ateb braidd yn aneglur. Beth bynnag am bawb arall, fe ddywedaf fi fy mod yn gobeithio y byddwch yn aros yn eich swydd ar ôl yr wythnos nesaf, ond rwy'n siŵr y bydd llawer yn y tŷ hwn ac ymhellach i ffwrdd yng Nghymru yn dweud y byddai'n anodd rhoi pris ar ddenu gwneuthurwr ceir mor eiconig i Gymru. Efallai y buaswn yn mynd mor bell â dweud wrthych y gellid cyfiawnhau gwario crocbris ar gaffaeliad o'r fath. Felly, unwaith eto, rwy'n gofyn: pam yr amharodrwydd i roi'r ffigurau inni?

Unwaith eto, oherwydd yr angen i gynnal cyfrinachedd buddsoddwyr, a phe na baem yn gallu defnyddio cytundebau peidio â datgelu neu gymalau cyfrinachedd, byddem o bosibl yn colli cyfleoedd buddsoddi, ac mae'n dra phosibl na fyddem wedi gallu denu Aston Martin, a oedd—. Mae bri anhygoel i Aston Martin, ac o ganlyniad i'r ffaith ein bod wedi gallu sicrhau'r cyfleuster gweithgynhyrchu newydd yng Nghymru gyda DBX a Lagondas, rydym wedi gallu gwella ein henw da ymhellach fel canolfan ragoriaeth fyd-eang yn y diwydiant modurol, ac mae hynny, yn ei dro, ar yr adeg hynod anodd hon, yn bwysig iawn er mwyn cadw'r rhagolygon gorau posibl ar gyfer cyfleusterau eraill, er enghraifft, yn Ford a Toyota. Felly, nid ydym yn ymddiheuro am weithio mor agos â phosibl gyda busnesau ar ddenu cyfleoedd buddsoddi enfawr i Gymru a darparu gwaith amhrisiadwy i gannoedd ar gannoedd o weithwyr medrus yng Nghymru.

Wel, Ysgrifennydd y Cabinet, teimlaf efallai fy mod yn adleisio rhai o'ch teimladau chi yno, ond Ysgrifennydd y Cabinet, onid yw'n bryd tawelu eich beirniaid a nodi bod dod ag Aston Martin i Gymru yn agor y posibilrwydd o ddenu enwau eiconig a chwmnïau proffil uchel eraill i fuddsoddi yng Nghymru? Mae'r rhain yn gwmnïau a all helpu i ddod â swyddi o ansawdd a chyfoeth hirdymor i'r wlad. Yn nes ymlaen heddiw, byddwn yn trafod adroddiad Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau ar werthu Cymru i'r byd. Pa ffordd well sydd yna o atgyfnerthu enw da Cymru fel gwlad flaengar na chael cwmni o'r fath fri yn lleoli yma? Felly, a wnewch chi gymryd fy nghyngor, Weinidog y Cabinet, sef yn syml iawn, cyhoedder ac i gythraul?

Diolch. Fe gymeraf y cyngor hwnnw; credaf ei bod hi'n gwbl hanfodol ein bod yn hyrwyddo Cymru ochr yn ochr â chwmnïau allweddol sy'n arwain yr economi. Mae Aston Martin yn un amlwg; gallem gynnwys cwmnïau fel Airbus, gallem gynnwys QinetiQ a Raytheon, a llawer o fusnesau eraill rhagorol sy'n arddangos gweithgynhyrchu uwch yn y ffordd orau bosibl. Ceir busnesau eraill yn y diwydiannau creadigol a'r sectorau gwasanaethau ariannol a phroffesiynol, a llawer o sectorau eraill, sy'n dangos esiampl ledled y byd. Ac yn yr un modd, ceir rhai straeon llwyddiant anhygoel a wnaed yma yng Nghymru ochr yn ochr â'r rhain; mae cwmnïau fel Admiral a Moneypenny wedi denu sylw enfawr ledled y byd ac yn galluogi Cymru i ddal ei phen yn uchel gyda balchder. Hoffwn ddweud wrth y bobl nad ydynt wedi croesawu'r buddsoddiad gan Aston Martin yng Nghymru y dylent ddangos mwy o falchder o bosibl yng nghanlyniadau'r Llywodraeth hon yng Nghymru. Efallai nad ydynt yn hoffi Llywodraeth Cymru, ond rydym o leiaf yn denu'r swyddi sy'n cadw pobl mewn gwaith.