Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Rebecca Evans, a gwelliannau 2 a 3 yn enw Rhun ap Iorwerth. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol.

Eitem 7 yw dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar ofal hosbis a gofal lliniarol, a galwaf ar Mark Isherwood i gyflwyno'r cynnig. Mark.

Cynnig NDM7193 Darren Millar

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi adroddiad y Grŵp Trawsbleidiol ar Hosbisau a Gofal Lliniarol ar Anghydraddoldebau o ran Mynediad i Ofal Hosbis a Gofal Lliniarol.

2. Yn cydnabod bod gan tua 23,000 o bobl yng Nghymru angen gofal lliniarol ar unrhyw un adeg, gan gynnwys dros 1,000 o blant.

3. Yn cydnabod er bod rhywfaint o gynnydd wedi'i wneud o ran ehangu mynediad i ofal hosbis a gofal lliniarol yng Nghymru, bod anghenion sylweddol sydd heb eu diwallu ac anghenion na fodlonwyd yn barhaus, ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i fynd i'r afael â hyn.

4. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:

a) amlinellu sut y bydd Cymru'n dod yn 'wlad dosturiol';

b) sicrhau bod cryfhau'r ddarpariaeth o wasanaethau gofal lliniarol yng Nghymru yn cael ei wneud yn ganolog i'r dull hwn o weithredu;

c) darparu meini prawf adrodd cyson, a mynd i'r afael â bylchau yn y data a gaiff eu casglu ar anghenion gofal lliniarol i oedolion a phediatrig;

d) diweddaru'r mecanwaith cyllido ar gyfer hosbisau elusennol fel ei fod yn seiliedig ar y data sydd ei angen ar y boblogaeth leol a nifer yr achosion;

e) cynyddu lefel y cyllid statudol a ddarperir i hosbisau oedolion a phlant yng Nghymru.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch. Mae ein cynnig heddiw yn nodi adroddiad y grŵp trawsbleidiol ar ofal hosbis a gofal lliniarol ar anghydraddoldebau o ran mynediad at ofal hosbis a gofal lliniarol ac mae wedi'i seilio'n llwyr ar yr adroddiad hwn sy'n seiliedig ar dystiolaeth a thystiolaeth fanwl bellach a gafwyd ers hynny gan sefydliadau a gweithwyr proffesiynol sy'n gweithio yn y sector. Felly, mae'n destun gofid mawr fod Llywodraeth Cymru yn cynnig gwelliant sy'n dileu hyn bron i gyd ac felly rwy'n eu hannog i dynnu eu gwelliant yn ôl, i wrando ac i weithredu.

Mae gan oddeutu 23,000 o bobl yng Nghymru angen gofal lliniarol ar unrhyw adeg, gan gynnwys dros 1,000 o blant. Ond nid yw oddeutu un o bob pedwar, tua 6,000 o bobl, yn cael mynediad at y gofal diwedd oes sydd ei angen arnynt.

Mae hosbisau'n gweithio mewn partneriaeth â gwasanaethau presennol y GIG mewn ardaloedd lleol, ac yn ychwanegu atynt. Y llynedd yng Nghymru, rhoddodd 16 hosbis elusennol ofal uniongyrchol i dros 11,000 o bobl a'u teuluoedd, gan gyrraedd miloedd yn fwy drwy ymgysylltiad cymunedol a datblygu; cyfrannwyd 290,000 o oriau gan wirfoddolwyr hosbisau; gwelwyd 2,150 o oedolion mewn hosbisau dydd a gofal i gleifion allanol; bu 22,500 o arosiadau dros nos mewn gofal i gleifion mewnol; gwnaeth 3,500 o bobl waith gwirfoddol ar ran eu hosbisau lleol; gwelwyd 8,600 o oedolion gan ofal cymunedol a hosbis yn y cartref; cafodd 800 o blant eu helpu'n uniongyrchol gan ofal hosbisau elusennol; cafwyd 57,700 o ymweliadau cartref gan ofal cymunedol a hosbis yn y cartref; a chafodd 2,300 o deuluoedd gymorth profedigaeth drwy hosbisau.

Fel y canfu adroddiad y grŵp trawsbleidiol, er gwaethaf rhywfaint o gynnydd o ran ehangu mynediad at ofal hosbis a gofal lliniarol yng Nghymru, mae anghenion sylweddol sydd heb eu diwallu ac anghenion na fodlonwyd yn barhaus. Darperir cyfran sylweddol o gymorth profedigaeth gan ein hosbisau elusennol yng Nghymru. Fodd bynnag, mae teuluoedd y mae eu hanwyliaid yn marw mewn lleoliad acíwt ar ôl cael gofal dwys a chritigol yn aml yn colli'r cymorth profedigaeth sydd ei angen arnynt drwy ddiffyg cyfeirio neu argaeledd.

Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Phrifysgol Caerdydd, Marie Curie a'r bwrdd gofal diwedd oes i adolygu gwasanaethau profedigaeth. Mae Cruse Cymru yn gobeithio y bydd yr adroddiad terfynol yn cynnwys ymrwymiad cadarn a manwl i ddull comisiynu strategol ar gyfer gwasanaethau profedigaeth ledled Cymru. Wrth groesawu'r adolygiad, dywed Marie Curie wrthyf fod sicrhau cymorth digonol i deuluoedd sy'n dioddef profedigaeth yn rhan bwysig o'r broses o farw a'i bod yn flaenoriaeth i lawer yn y sector gofal diwedd oes.  

Mae'r elusen 2 Wish Upon a Star hefyd yn croesawu'r adolygiad hwn ac yn pwysleisio'r gydberthynas rhwng y sefydliadau a ariennir gan Lywodraeth Cymru, awdurdodau lleol neu fyrddau iechyd, sy'n cyfeirio neu'n atgyfeirio'n bennaf at sefydliadau, a'r rhai sy'n darparu gwasanaethau profedigaeth ond yn derbyn fawr ddim cyllid, os o gwbl. Mae adroddiad y grŵp trawsbleidiol yn galw am wneud profedigaeth yn nodwedd allweddol o bob polisi perthnasol.

Ym mis Gorffennaf 2018, cyhoeddodd y Gweinidog ei uchelgais y dylai Cymru ddod yn wlad dosturiol gyntaf—gwlad lle rydym yn sicrhau bod anghenion llesiant cymuned gyfan yn flaenoriaeth. Mae ein cynnig yn galw ar Lywodraeth Cymru i amlinellu sut y bydd yn cyflawni hyn. Mae Marie Curie yn nodi llawer o enghreifftiau o arferion gorau mewn dinasoedd, trefi a gwladwriaethau, gan ddefnyddio'r model cymunedau tosturiol i sicrhau profiad diwedd oes gwell, yn amrywio o Good Life, Good Death, Good Grief a phecyn cymorth Partneriaeth Gofal Lliniarol yr Alban, ac annog cymunedau lleol i greu rhwydweithiau cymorth, i brosiectau yn India ac Awstralia.

Mae hosbisau a'r sector gwirfoddol mewn sefyllfa dda i gynnull gwirfoddolwyr a chefnogi cymunedau i helpu i ffurfio cymunedau tosturiol, ac mae llawer ohonynt eisoes yn darparu rhaglenni sy'n canolbwyntio ar ehangu cyfranogiad ym maes gofal diwedd oes. Mae Marie Curie yn gweithredu cynllun cynorthwywyr, lle mae gwirfoddolwyr wedi'u hyfforddi'n arbennig yn helpu i ddarparu cefnogaeth reolaidd i'r rhai sy'n derbyn gofal lliniarol a'u teuluoedd. Sefydlodd Tŷ'r Eos yn Wrecsam grwpiau cymunedau tosturiol, ac er na allant reoli atebolrwydd yn nes i lawr y llinell, dywedant y gall hosbisau gyfrannu os bydd eu rôl yn canolbwyntio ar bobl ag anghenion gofal lliniarol, ac o'r herwydd gallai cymunedau tosturiol ddatblygu gyda hwy ar y sail hon. Er enghraifft, maent yn mynd â'u gwasanaethau dydd i'r Waun yn Sir Ddinbych a'r Wyddgrug yn Sir y Fflint.  

Mae hosbisau hefyd yn darparu gwasanaethau ychwanegol at y rhai a ddarperir gan y GIG, megis cymorth i ofalwyr a therapïau cyflenwol. Fodd bynnag, er gwaethaf eu pwysigrwydd yn narpariaeth ehangach y gwasanaeth gofal, mae hosbisau'n wynebu nifer o heriau, sy'n effeithio ar eu gallu i ddarparu digon o wasanaethau cymorth. Maent yn dweud bod y rhain yn cynnwys diffyg cyllid statudol gan Lywodraeth Cymru, sy'n arwain at bwysau ariannol sy'n cyfyngu ar allu hosbisau i ddarparu gwasanaethau; fformiwla ariannu sydd wedi dyddio ac sy'n arwain at loteri cod post ar gyfer gwasanaethau; ac angen heb ei ddiwallu a achosir gan ddiffyg staff gofal lliniarol arbenigol.

Roedd gan hosbisau Cymru refeniw cyfunol o £36 miliwn yn 2018 a chafodd oddeutu £28 miliwn o'r arian hwn ei godi ganddynt eu hunain. Mae cyllid statudol wedi aros yn ei unfan ers blynyddoedd lawer. Mae hosbisau plant yn dweud wrthyf, er eu bod yn gweithredu ar sail 'prynu un, cael saith neu wyth am ddim', fod eu cyllid statudol wedi aros yn ei unfan ers 10 mlynedd.

Mae cyllid y Llywodraeth i hosbisau plant yng Nghymru, fel canran o'i gwariant elusennol, yn is nag yn Lloegr a'r Alban. Yng Nghymru, cafodd hosbisau plant 12 y cant o'u gwariant o gyllid y Llywodraeth y llynedd, o'i gymharu â 21 y cant yn Lloegr a 53 y cant yn yr Alban. Mae Llywodraeth y DU yn dyblu'r cyllid i hosbisau plant i £25 miliwn yn flynyddol erbyn 2023-24, ac mae Llywodraeth yr Alban yn darparu £30 miliwn dros bum mlynedd i gefnogi hosbisau plant yno. Mae hosbisau plant Cymru yn galw am weithredu ar yr argymhellion a wnaed gan adroddiad y grŵp trawsbleidiol ac yn gofyn i Lywodraeth Cymru ariannu'r astudiaeth sy'n archwilio'r galw am ofal lliniarol i blant yng Nghymru ac i ba raddau y mae hynny'n cael ei gyflawni.

Dywed hosbisau oedolion wrthyf nad yw eu cyllid statudol wedi newid ers degawd a'i fod, felly, wedi bod yn gostwng mewn termau real bob blwyddyn. Mae cyllid y Llywodraeth i hosbisau oedolion, fel canran o wariant, yn is yng Nghymru nag yn unrhyw wlad arall yn y DU. Yng Nghymru, cafodd hosbisau oedolion 28 y cant o gyllid y Llywodraeth, fel canran o'u gwariant yn 2017, o'i gymharu â 33 y cant yn Lloegr, 34 y cant yng Ngogledd Iwerddon, a 38 y cant yn yr Alban.

Nawr, er bod y rhan fwyaf o bobl yn dweud y byddai'n well ganddynt gael gofal yn eu preswylfa arferol—gartref neu yn eu cartref gofal—mae 55 y cant o farwolaethau yng Nghymru'n digwydd mewn ysbytai. Fodd bynnag, efallai y bydd llawer o'r rhain yn cael rhywfaint o gymorth gan hosbis. O ystyried y pwysau presennol yng Nghymru o ran nifer y gwelyau sydd ar gael mewn ysbytai, mae hosbisau'n darparu cyfle i ganiatáu i bobl gael y cymorth sydd ei angen arnynt y tu allan i amgylchedd ysbyty ac yn unol â'u dewis personol. Gan hynny, dylai byrddau iechyd lleol ddatblygu perthynas waith agos gyda darparwyr hosbisau i ganiatáu i bobl gael pecyn gofal holistaidd, cynllunio gwasanaethau gyda'i gilydd a chomisiynu'n ddoethach er mwyn gwella bywydau a lleihau'r pwysau ar gyllidebau.

Dywedodd adroddiad y grŵp trawsbleidiol fod y rhai sydd â dementia, methiant y galon, a chyflyrau niwrolegol yn arbennig, yn wynebu amrywiaeth o rwystrau i ofal priodol a'u bod yn llai tebygol o gael eu hatgyfeirio na dioddefwyr canser, pan ddylai fod ganddynt hawl i gael gofal yn y cartref, mewn hosbisau a chartrefi gofal yn ogystal ag ysbytai. Dywedodd yr adroddiad fod pobl dros 85 oed sy'n byw mewn cartref gofal yn gallu ei chael hi'n anodd cael y cymorth cywir, rhywbeth y mae cyn Gomisiynydd Pobl Hŷn Cymru wedi tynnu sylw ato yn y gorffennol. Mae'r farn draddodiadol am hosbis fel uned i gleifion mewnol lle gallai rhywun fynd dros wythnosau olaf eu bywyd yn rhy gul pan fydd dros 80 y cant o wasanaethau hosbis yng Nghymru'n cael eu darparu yn y gymuned mewn gwirionedd, neu yng nghartrefi pobl.

Gwnaeth adroddiad y pwyllgor 11 o argymhellion ar gyfer gwella, gan gynnwys y dylai Llywodraeth Cymru ddatblygu cynllun gweithredu cadarn i fynd i'r afael â'r bylchau staffio mewn gofal lliniarol, gan flaenoriaethu nyrsys ardal a nyrsys pediatrig cymunedol. Mae angen i fyrddau iechyd sicrhau bod gwasanaeth cynhwysfawr y tu allan i oriau ar gael ledled Cymru gyfan. Dylai hosbisau a darparwyr gofal lliniarol addysgu cydweithwyr ym maes iechyd a gofal cymdeithasol am yr amrywiaeth o wasanaethau sydd ar gael—maent eisiau gwneud hynny. A dylai'r fformiwla ariannu fod yn seiliedig ar angen presennol y boblogaeth, a bydd gofyn egluro pa fesuriadau a ddefnyddir i bennu'r angen, gan nodi nad y bwrdd gofal diwedd oes sy'n meddu ar y dulliau bellach a bod y cyllid wedi'i ddatganoli'n llawn i fyrddau iechyd a bod yr arweinydd clinigol cenedlaethol ar gyfer gofal lliniarol a gofal diwedd oes wedi dweud wrth y grŵp trawsbleidiol, er bod y bwrdd yn ymrwymedig iawn i ddod o hyd i ffyrdd o fesur canlyniadau, profiad, a'r gwahaniaethau a wnaed, ei fod yn dechrau poeni braidd fod pobl yn dweud ei bod yn anodd mesur canlyniadau pan nad oeddent yn ceisio gwneud hynny.

Mae gan Gymru boblogaeth sy'n heneiddio'n gyflym, a rhagwelir y bydd nifer y bobl 65 a throsodd yn cynyddu 36.6 y cant rhwng 2016 a 2041. O'r 34,000 o bobl sy'n marw bob blwyddyn yng Nghymru, mae 75 y cant ohonynt angen rhyw ffurf ar ofal lliniarol a gofal diwedd oes. Fel y dywedodd arweinydd hosbis wrthyf yr wythnos hon, 'Mae'r anghenion yn tyfu ac yn tyfu ond nid oes rhagor o arian yn dod i mewn, felly ar ba gam rydym yn dechrau lleihau'r ddarpariaeth?' Roedd yn pwysleisio mai annibyniaeth hosbisau yw eu cryfder a'r rheswm pam y mae eu cymunedau'n eu cefnogi, ond ychwanegodd fod byrddau iechyd yn cael enillion enfawr ac anghyfartal gan hosbisau ac felly nad oes ganddynt unrhyw ddiddordeb mewn newid y mecanwaith ariannu. Mater i Lywodraeth Cymru gan hynny yw sicrhau bod hyn yn digwydd.

Mae cydweithio effeithiol rhwng y GIG a'r sector elusennol yn hanfodol os ydym am wella'n mynediad at ofal hosbis a gofal lliniarol i bawb ledled Cymru yn sylweddol—bûm yn dweud hyn yma ers 15 mlynedd—gyda byrddau iechyd yn gofyn i hosbisau sut y gallant eu helpu i gyflawni mwy. Gadewch i ni wrando, gadewch i ni sicrhau bod ein hosbisau yn cyflawni popeth a allant, gadewch inni wella bywydau a gadewch inni ddefnyddio cyllideb y GIG gryn dipyn yn fwy clyfar nag y gwnawn ar hyn o bryd.

Diolch. Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Felly, a gaf fi ofyn i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans, yn ffurfiol?

Gwelliant 1—Rebecca Evans

Dileu popeth ar ôl pwynt 2 a rhoi yn ei le:

Yn cydnabod bod cynnydd wedi’i wneud o ran ehangu mynediad i ofal hosbis a gofal lliniarol yng Nghymru a bod angen gwneud rhagor o waith i nodi unrhyw angen sydd heb ei ddiwallu

Yn nodi y bydd Llywodraeth Cymru:

a) yn parhau i weithio gyda phartneriaid statudol a phartneriaid yn y trydydd sector i gyflawni’r uchelgais o sicrhau mai Cymru yw 'gwlad dosturiol' gyntaf y byd;

b) yn sicrhau bod cryfhau’r ddarpariaeth gwasanaethau gofal lliniarol yng Nghymru yn cael ei wneud yn ganolog i’r dull gweithredu hwn;

c) yn darparu meini prawf adrodd cyson, ac yn mynd i’r afael â bylchau yn y data a gaiff eu casglu am anghenion gofal lliniarol oedolion a gofal lliniarol pediatrig;

d) yn parhau i fonitro’r dull cyllido ar gyfer hosbisau elusennol gan weithio gyda’r bwrdd diwedd oes a’r byrddau iechyd;

e) yn parhau i fonitro ac adolygu’r cyllid a ddarperir i hosbisau oedolion a phlant yng Nghymru.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Yn ffurfiol.

Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Helen Mary Jones i gynnig gwelliannau 2 a 3, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth? Helen.

Gwelliant 2—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu is-bwynt newydd ar ddiwedd pwynt 4:

sicrhau bod gofalwyr yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt yn ystod ac ar ôl iddynt ofalu am rywun sy'n cael gofal lliniarol.

Gwelliant 3—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu is-bwynt newydd ar ddiwedd pwynt 4:

sicrhau bod amrywiaeth o wasanaethau ar gael ym mhob rhan o Gymru fel bod modd parchu dewisiadau'r unigolyn o ran y math o ofal lliniarol a ddarperir, ynghyd â lleoliad y gofal hwnnw.

Cynigiwyd gwelliannau 2 a 3.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i grŵp y Ceidwadwyr am gyflwyno'r ddadl hon ar y mater pwysig hwn, a diolch yn bersonol i Mark Isherwood am ei waith rhagorol ar y pwnc eithriadol o bwysig hwn sydd, fel y dywed, wedi bod yn nodwedd gyson o'i gyfraniad i'r Cynulliad ers iddo gael ei ethol. A gwn fod cydweithwyr yn y trydydd sector a'r mudiad hosbis yn ddiolchgar iawn i Mark Isherwood am bopeth y mae'n ei wneud, ac rwy'n siŵr y caiff y diolch hwnnw ei ategu ar draws y pleidiau yn y Siambr.

Hoffwn siarad yn fyr am ein dau welliant, os caf, Ddirprwy Lywydd, a gwneud un sylw cyffredinol pellach. Mae ein hail welliant, gwelliant 2, yn tynnu sylw at bwysigrwydd gofalwyr a chymorth i ofalwyr yn hyn o beth. Wrth gwrs, bydd Aelodau'r Cynulliad yn ymwybodol fod y Pwyllgor Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi bod yn gwneud gwaith mawr yn edrych ar gymorth i ofalwyr yn gyffredinol. Mae effaith gofalu am rywun yn y sefyllfa hon yn enfawr wrth gwrs, ac i lawer o bobl, mae'r effaith emosiynol yn ddifrifol iawn. Mae'r materion sydd ynghlwm wrth ofalu am unigolyn iau tuag at ddiwedd eu hoes—efallai y byddwch hefyd, efallai, fel taid neu nain, yn gofalu am blant yr unigolyn iau hwnnw. Mae'r patrwm, wrth gwrs—gwelwn yn aml iawn y bydd yr unigolyn iau, sydd â chanser dyweder, yn teimlo'n well am rai misoedd efallai, ond yn anhwylus iawn eto drachefn; nid yw'r patrwm yn gyson. Ac felly mae gan ofalwyr sy'n cynorthwyo pobl mewn sefyllfaoedd gofal lliniarol anghenion penodol ac mae angen y cymorth hwnnw arnynt hefyd ar ôl profedigaeth. Mae'r rôl honno'n cael ei cholli, yn ogystal, os ydych chi wedi bod yn gofalu am rywun ers peth amser ac yn sydyn, nid ydynt yno gyda chi mwyach. Rydych yn wynebu'r galar o'u colli a chwestiwn ynglŷn â sut yr ewch ymlaen â'ch bywyd eich hun, ac rwy'n siŵr bod llawer ohonom wedi gweld hyn yn ein teuluoedd ein hunain. Wrth gwrs, mae'r mudiad hosbis yn gwneud gwaith da iawn mewn perthynas â chymorth profedigaeth o'r fath, ond ni ddylem ddibynnu arnynt hwy yn unig. Felly, hoffwn argymell ein hail welliant i'r hyn sydd, yn gyffredinol, yn gynnig cryf iawn i'r Cynulliad.

Mae ein gwelliant 3 yn sôn am yr angen i ddarparu amrywiaeth o wasanaethau, a chredaf fod Mark Isherwood wedi cydnabod yn ei araith fod ar bobl eisiau pethau gwahanol tuag at ddiwedd eu hoes. Dyma'r un peth sy'n sicr o ddod i bawb ohonom, ond mae'n bosibl fod lle y teimlwn yn fwyaf cyfforddus i dreulio ein horiau a'n dyddiau olaf yn amrywio'n fawr o un person i'r llall. Mae llawer o bobl yn dewis cymorth yn y cartref, ac rwyf am gofnodi fy niolch unwaith eto i'r nyrsys Marie Curie a'n helpodd i ofalu am fy mam gartref. Ni fydd eraill eisiau hynny; nid ydynt am roi'r hyn a welant fel pwysau ar aelodau o'u teuluoedd a'u gofalwyr. Felly, rhaid inni sicrhau bod amrywiaeth o wasanaethau ar gael. Ac fel cynrychiolydd ar gyfer Canolbarth a Gorllewin Cymru, rwy'n arbennig o awyddus ein bod yn sicrhau bod y rheini ar gael ar draws cymunedau gwledig hefyd, a cheir rhai gwasanaethau hosbis yn y cartref rhagorol, sefydliad Paul Sartori, er enghraifft—

A wnewch chi dderbyn ymyriad? Rydych yn garedig iawn yn derbyn yr ymyriad, Helen Mary. Roeddwn am dynnu eich sylw at rywbeth, ac rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno â mi mai un o'r rhwystrau mawr, mewn gwirionedd, yw'r loteri cod post a welwn ar draws ein byrddau iechyd, gyda llawer yn methu rhoi blaenoriaeth i hyn, fel bod—. Mae pobl eisiau marw a chael y gefnogaeth honno lle y dymunant fod, a 24 awr, saith niwrnod yr wythnos, 365 diwrnod y flwyddyn, os yw pobl am fod gartref, dylent allu bod gartref, ond drwy loteri cod post byrddau iechyd lleol, nid ydynt yn cael y cyfle hwnnw.

Cytunaf â phopeth a ddywedodd Angela Burns. Rwy'n credu nad yw'n dderbyniol fod pobl mewn rhai cymunedau yn gallu cael gwasanaeth a phobl mewn cymunedau eraill yn methu ei gael. Nid wyf yn credu y byddai unrhyw un ohonom am weld un ateb ar gyfer pawb ym mhob rhan o Gymru, gan fod angen pethau gwahanol ar ein cymunedau a'n hunigolion, ond mae angen inni gynnig amrywiaeth o wasanaethau.

Hoffwn symud ymlaen yn fyr i wneud sylw ar bwynt 4(d) yn y cynnig gwreiddiol cynnig rwy'n ei gefnogi, ynghylch yr angen am amrywiaeth o fodelau ariannu, ac i dynnu sylw'r Cynulliad at y model a ddefnyddir gan Hosbis Tŷ Bryngwyn yn Llanelli yn fy rhanbarth i. Rwyf wedi cael y fraint o gefnogi gwaith yr hosbis honno ers blynyddoedd lawer. Yn wir, un o fy nyletswyddau cyntaf fel Aelod Cynulliad oedd mynychu ei hagoriad a rhoi rhywfaint o bwysau ar y bwrdd iechyd lleol wedyn i wneud yn siŵr eu bod yn ei hariannu'n briodol. Nawr, yn y model hwnnw, darperir ac ariennir y gofal sylfaenol, y gofal nyrsio, y gofal meddygol gan y bwrdd iechyd lleol. Adeiladwyd ac adnewyddwyd yr hosbis, a darparwyd yr holl bethau ychwanegol sy'n dod gyda gofal hosbis gan y sefydliad elusennol, sy'n cael cefnogaeth leol enfawr.

Mae'n fodel arloesol, ac rwy'n credu y gallai fod yn un y gellid ei ddatblygu ledled Cymru, ac efallai y gofynnaf i'r Gweinidog gytuno i edrych ar hynny, ac i gymeradwyo hynny i fyrddau iechyd lleol eraill. Ni fyddai'n gweithio i bob hosbis elusennol, oherwydd byddai rhai ohonynt yn teimlo bod hynny'n golygu colli gormod o'u hannibyniaeth eu hunain a'r ffordd y maent am ddarparu gwasanaethau, ond mae'n un ffordd a welais, lle caiff y gofal sylfaenol a fyddai fel arall yn cael ei ddarparu mewn ysbyty, efallai, yn cael ei ddarparu mewn lleoliad llawer gwell, ond lle mae'r model elusennol yn rhydd wedyn i ddarparu'r pethau ychwanegol, os mynnwch, ac nid y pethau sylfaenol.

Yn fyr iawn, i orffen fy nghyfraniad, os caf, Ddirprwy Lywydd, hoffwn ddweud na allwn gefnogi gwelliant y Llywodraeth. Cafwyd rhywfaint o gynnydd, ond mae gormod ynddo am adolygu a monitro, a dim digon o weithredu. Mae'r grŵp trawsbleidiol wedi gwneud gwaith rhagorol. Mae gennym y dystiolaeth ynglŷn â'r hyn sydd angen ei wneud, ac mae angen inni fwrw ymlaen â hynny. Rwy'n siŵr y gallwn i gyd gytuno â'r dyhead i weld Cymru'n dod yn wlad dosturiol gyntaf yn hyn o beth, ond y cwestiwn yw sut y mae gwireddu'r dyhead hwnnw, ac i'r perwyl hwnnw, rwy'n argymell ein gwelliannau 2 a 3 a'r cynnig gwreiddiol i'r Siambr. Diolch.

Rwy'n falch o gyfrannu at y ddadl hon, gan wybod pa mor werthfawr yw ein mudiad hosbis, a hoffwn ategu sylwadau Helen Mary am y gwaith gwych y mae Mark Isherwood wedi'i wneud ar ran y mudiad hosbis. Ymhell cyn i mi ddod yn AC, gwyddwn am Mark oherwydd y gwaith a wnâi, felly diolch, Mark.

Daeth y gynghrair Dying Matters i'r casgliad canlynol:

Mae angen mynd i'r afael mewn cymunedau â'r tabŵ o siarad am farw a marwolaeth. Er mwyn bod yn effeithiol, mae angen inni gydweithio â phawb sydd â diddordeb mewn codi ymwybyddiaeth o faterion diwedd oes.

Mae hyn yn arbennig o wir am ofal hosbis a gofal lliniarol. Roedd Mark yn llygad ei le yn nodi bod 23,000 o bobl yng Nghymru angen gofal lliniarol ar unrhyw adeg, ac mae'n ofnadwy y gallai tua 6,000 o bobl â chyflyrau sy'n cyfyngu ar fywyd fod yn cael eu hamddifadu o ddarpariaeth ofal a bod un o bob pedwar o bobl yn marw heb y cymorth a'r gofal y maent yn ei haeddu.

Yn dilyn cyhoeddi'r adroddiad 'anghydraddoldebau mewn mynediad at ofal hosbis a lliniarol', dywedodd eich Llywodraeth Cymru, Weinidog, y byddai'r argymhellion yn darparu ffocws ychwanegol yn 2018. Fodd bynnag, mae nifer o nodau heb eu cyflawni o hyd. Galwai argymhelliad 7 ar y bwrdd gweithredu gofal diwedd oes i

'ddatblygu cynllun gweithredu cadarn i fynd i'r afael â'r prinder ym maes nyrsio cymunedol'.

Rydym ymhell o gyflawni hyn. Mae darparwyr hosbisau wedi rhybuddio am brinder nyrsys pediatrig cymunedol a bod hyn wedi atal rhai plant rhag cael gofal hirdymor yn eu cartrefi. Mae nyrsys ardal wedi gweld newid yn y dull gwasanaeth o alw i mewn i fod yn seiliedig ar dasgau, sy'n golygu bod angen mwy o staff i ddiwallu'r anghenion holistaidd hyn. Mae hyd yn oed y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon wedi gofyn am y wybodaeth ddiweddaraf am y cynnydd ar ddatblygu cynllun gweithredu.

Rhaid i mi gydnabod bod rhai cynlluniau rhagorol ar y gweill, megis y gwasanaeth nyrsio diwedd oes y tu allan i oriau arferol yng ngogledd Cymru, sy'n gynllun arloesol, ond mae'r angen yn parhau i gryfhau'r gofynion staffio.

Mae cyllid yn peri rhwystredigaeth fawr hefyd. Er enghraifft, rydym ni—ac rwy'n dweud 'ni', rwy'n dweud hynny ar ran pob etholwr, ond fi hefyd fel Aelod Cynulliad—rydym yn ffodus mai Llandudno yw cartref Hosbis Dewi Sant, cyfleuster gofal lliniarol eithriadol i oedolion sy'n gwasanaethu gogledd-orllewin Cymru i gyd. Fodd bynnag, darperir llai na 14 y cant o'r cyllid sydd ei angen arno gan Lywodraeth Cymru a'r bwrdd iechyd lleol.

Hefyd, mae i Tŷ Gobaith yn fy etholaeth le arbennig yn ein calonnau. Un mis yn unig o incwm yr hosbis sy'n dod o ffynonellau statudol. Nid yw hyn yn ddigon da, ac yn ystod Wythnos Gofal Hosbis, gelwais am ddarparu mwy o gymorth statudol i Tŷ Gobaith. Mae'r elusen ar ei cholled hefyd o ganlyniad i broblem Cymru o ddarparu cymorth ariannol statudol gwael. Dim ond 12 y cant o'r swm y mae hosbisau plant yn ei wario ar ofalu am blant sy'n ddifrifol wael yng Nghymru a gyfrannwyd gan Lywodraeth Cymru a byrddau iechyd lleol. Yn Lloegr, 21 y cant yw'r ffigur; yn yr Alban, 47 y cant. Mae hosbisau Cymru'n haeddu mwy.

Yr un mor wael yw annhegwch y dosbarthiad, gydag un hosbis plant yn cael 8.1 y cant o'i wariant tra bo un arall yn cael 18.2 y cant. Un ffactor sy'n cyfrannu at hyn yw'r ffaith nad yw'r fformiwla ariannu wedi'i hadolygu ers degawd. Yn amlwg, mae angen gweithredu ar argymhelliad 11 o'r adroddiad fel y gallwn fod yn siŵr bod y dyraniadau'n seiliedig ar angen cyfredol y boblogaeth. Yn wir, mae gennym boblogaeth sy'n prysur newid a heneiddio. Gallai nifer y bobl 65 oed a throsodd godi bron i 40 y cant erbyn 2041. Mae angen i ddyraniadau ariannol barchu ac adlewyrchu hynny, ond nid mwy o arian yn unig yw'r ateb.

Mae gennym gyfle i greu gwlad dosturiol. Mae hyn yn ymwneud â llywodraeth leol a'r Llywodraeth ganolog yn annog, yn cefnogi ac yn hwyluso gweithredoedd gan eraill. Yn anffodus, nid yw Llywodraeth Cymru wedi gosod gweledigaeth na cherrig milltir clir, ond caf fy nghalonogi gan y ffaith bod hosbisau mewn sefyllfa dda i ymateb i gynllun cenedlaethol. Byddaf yn cefnogi'r ddadl hon yn llawn heddiw, gan fy mod yn hyderus, os gweithredir yn gadarnhaol ar y materion a godir, y byddai'r gwaith o ddarparu gwasanaethau gofal lliniarol yng Nghymru yn cael ei gryfhau. Nid yw ein pobl yng Nghymru yn haeddu dim llai.

Rwy'n falch iawn o gymryd rhan yn y ddadl bwysig hon heddiw, a chydnabod mor bwysig yw gofal diwedd oes a gofal lliniarol i gynifer o'n poblogaeth a'u teuluoedd. Mae wedi bod yn bwysig ers cryn dipyn o amser ac yn amlwg, fe fydd yn bwysig yn y dyfodol. Fel Aelodau eraill, rwy'n gyfarwydd iawn â gwaith hosbisau lleol ac ansawdd a phwysigrwydd y gwaith hwnnw, yn fy achos i, Hosbis Dewi Sant yn bennaf, sydd wedi bod yn darparu'r gofal diwedd oes a gofal lliniarol hwnnw ers tua 40 o flynyddoedd bellach, gan weithio gyda'r gwasanaeth iechyd gwladol.

Rwyf wedi dod ar draws y gwaith hwnnw mewn gwasanaethau Goleuo Bywyd, er enghraifft, ac rwy'n siŵr bod Aelodau eraill wedi mynychu'r gwasanaethau hynny o gwmpas adeg y Nadolig, pan fydd teuluoedd mewn gwasanaethau yn cofio eu hanwyliaid a elwodd o'r gofal a ddarperir gan yr hosbis, ac yn y gwasanaethau hynny mae'n amlwg iawn pa mor bwysig yw hynny i'r teuluoedd, pa mor emosiynol ydynt ynglŷn â'r gofal a gafwyd a'i werth, a'r ymrwymiad a deimlant i waith yr hosbis, nid yn unig am y gofal a brofodd eu teulu hwy, ond i bobl yn gyffredinol. Ac wrth gwrs, maent yn gwneud cymaint o waith codi arian preifat fel hosbisau. Rwy'n siŵr bod pob un ohonom yn gyfarwydd iawn â hynny. Yn wir, rwy'n rhedeg hanner marathon Casnewydd bob blwyddyn, sy'n codi arian ar gyfer Hosbis Dewi Sant, ac maent yn gwneud amrywiaeth anhygoel o waith codi arian. Dyna'r gronfa mewn gwirionedd; byddai eu gwasanaethau y tu allan i ddarpariaeth prif ffrwd y GIG.

Ond wrth gwrs, mae llawer o'r angen heb ei ddiwallu sy'n bodoli yn ymwneud â darpariaeth o fewn y brif ffrwd, a dyna lle rwy'n meddwl ein bod yn dod at gwestiynau dyrys am lefel cyllid Llywodraeth Cymru, ei ddigonolrwydd, a sut y gellid ei ddatblygu ar gyfer y dyfodol. Credaf fod angen inni fod yn adeiladol ac edrych ar y modelau sy'n bodoli a sut y gallwn gydnabod y boblogaeth sy'n heneiddio, yr angen heb ei ddiwallu sy'n bodoli, a sicrhau bod ein hosbisau wedi'u harfogi'n llawn i chwarae'r rôl y maent yn ei chwarae yn well nag unrhyw un arall yn y gwaith o ddarparu'r gofal a'r gwasanaeth hollbwysig hwn.

Un rhan o'r hafaliad yw'r 'Agenda ar gyfer Newid', oherwydd gwn fod hosbisau'n poeni nad ydynt wedi cael y codiad cyflog, y codiad cyflog 2018-19 sy'n parhau am dair blynedd, a gafodd ei basbortio iddynt gan fyrddau iechyd, ac yn amlwg mae hynny'n creu problemau gwirioneddol iddynt. Mae'n ymddangos bod yna ddiffyg eglurder, braidd. Rwy'n credu mai safbwynt y byrddau iechyd, yn rhannol o leiaf, yw eu bod yn gwneud cyfraniad cyffredinol i'r gwasanaethau prif ffrwd a ddarperir gan hosbisau, ac y byddai hynny wedyn yn talu am godiad cyflog yr 'Agenda ar gyfer Newid'. Nid yw honno'n farn a rennir gan hosbisau, ac rwy'n meddwl tybed a allai'r Gweinidog egluro'i ddealltwriaeth o'r materion hyn heddiw, materion sy'n bwysig iawn i hosbisau ledled Cymru, fel rwy'n dweud.

Ddirprwy Lywydd, nid wyf yn credu bod diffyg dealltwriaeth ynglŷn â gwerth y gwaith y mae'r hosbisau'n ei wneud. Fel y clywsom eisoes, byddai'n well gan gymaint o bobl ddiweddu eu hoes gartref gyda'u teuluoedd, gyda ffrindiau mewn amgylchedd cyfarwydd, ac mae llawer iawn o deuluoedd am i'w hanwyliaid ddod i ddiwedd eu hoes yn y ffordd honno. Mae hosbisau'n darparu'r cymorth, y cyngor a'r gwasanaeth hanfodol sy'n galluogi hynny i ddigwydd, yn ogystal â gofal o fewn yr hosbis. Felly, rwy'n credu bod pob un ohonom yn llawn sylweddoli gwerth y gofal hwn ac yn wir yr heriau a ddaw yn sgil poblogaeth sy'n heneiddio ac angen heb ei ddiwallu. Felly, mae'n rhaid i ni barhau, rwy'n credu, i weithio gyda'n gilydd—y GIG, hosbisau, Llywodraeth Cymru a phartneriaid allweddol eraill—os ydym yn mynd i barhau â'r gofal sydd mor bwysig a gwerthfawr, a'i ddatblygu ymhellach ar gyfer yr heriau hyn yn y dyfodol.

I lawer o bobl, mae 'hosbis' yn air brawychus am ei fod yn gysylltiedig â diwedd oes, ond mae hosbisau'n ffordd i bobl flaenoriaethu dymuniadau'r claf a'r teulu. Maent yn cynnig gofal a chymorth arbenigol sy'n gweithio i sicrhau rhwyddineb a chysur a chynnal ansawdd bywyd y claf. Yr allwedd i roi cysur yn y dyddiau olaf yw cynllun cynhwysfawr sy'n cynnwys tîm o weithwyr proffesiynol meddygol a gofal iechyd sy'n mynd i'r afael â phob agwedd ar salwch claf, er mwyn rheoli a lleihau poen ac anghysur. Mae gofal hosbis yn lleddfu pryder teuluoedd, yn darparu gwasanaeth cwnsela ac yn rhoi cyfle i gleifion farw gydag urddas a pharch. Mae tua 23,000 o bobl yng Nghymru yn cael gofal lliniarol, ac ar unrhyw un adeg mae'n cynnwys 1,000 o blant.

Fodd bynnag, er gwaethaf pwysigrwydd darparu'r gwasanaeth gofal hanfodol hwn, mae hosbisau ar hyn o bryd yn wynebu nifer o heriau sy'n effeithio ar eu gallu i ddarparu digon o gymorth. Canfu ymchwiliad diweddar a gynhaliwyd gan y grŵp trawsbleidiol ar hosbisau a gofal lliniarol fod yr hosbisau'n dioddef oherwydd diffyg cymorth ariannol gan Lywodraeth Cymru a'r byrddau iechyd lleol. Mae prinder staff gofal lliniarol arbenigol a nyrsys cymunedol wedi achosi oedi cyn i unigolion gael gofal, gan waethygu angen heb ei ddiwallu a chreu bylchau o fewn y gwasanaethau.

Mae hosbisau'n darparu amrywiaeth o wasanaethau i gleifion, eu teuluoedd a'u gofalwyr, ond ni ystyrir bod pob un o'r gwasanaethau hyn yn ddarpariaeth graidd gan y GIG. Nid yw'r cyfraniad statudol at ariannu hosbisau elusennol yn cyfrannu at yr ystod lawn o ofal a ddarperir gan hosbisau na'u rheolaeth a'u gorbenion. O ganlyniad, mae hosbisau'n aml yn dibynnu ar roddion elusennol i ddarparu gwasanaethau. Yn 2018, codwyd dros £28 miliwn gan hosbisau yng Nghymru. Mae ffigurau gan Hospice UK yn dangos mai Cymru sydd â'r lefel isaf o gyllid gan y Llywodraeth i hosbisau oedolion yn y Deyrnas Unedig. Mae hosbisau oedolion yng Nghymru'n cael tua 28 y cant o'u cyllid gan y Llywodraeth, o'i gymharu â 33 y cant yn Lloegr, 34 y cant yng Ngogledd Iwerddon, a 35 y cant yn yr Alban.

Mae darparu gwasanaethau gofal lliniarol hefyd yn amrywio'n sylweddol ledled Cymru, gan arwain at loteri cod post ar gyfer gwasanaethau fel y crybwyllwyd yn gynharach. Nododd astudiaeth Llywodraeth Cymru ei hun y dylai'r rhai sy'n cael gwasanaethau lliniarol allu cael gofal o safon uchel lle bynnag y maent yn byw. Canfu'r grŵp trawsbleidiol fod amrywiadau ac anghysonderau rhanbarthol yn bodoli y gellid mynd i'r afael â hwy ar lefel genedlaethol. Mae dull ad hoc o ddatblygu gwasanaethau yn cyfrannu at anghysonderau yn y gwasanaethau a ddarperir. Mae anawsterau wrth gasglu a chydlynu data ar ddefnydd o ofal lliniarol yn golygu efallai na fydd darparwyr gwasanaethau yn gallu cynllunio'n ddigonol i ddiwallu galw ac anghenion mewn ardaloedd lleol.

I ychwanegu at y pwysau staffio, ac yn benodol, y prinder meddygon teulu, nyrsys ardal a nyrsys pediatrig cymunedol, sy'n cydlynu ac yn darparu gofal beunyddiol i bobl ag anghenion gofal lliniarol, nodwyd yn ddiweddar fod prinder meddygon ymgynghorol mewn gofal lliniarol wedi cyfyngu ar ddefnydd gwelyau mewn uned i gleifion mewnol a weithredir gan Ofal Hosbis Dewi Sant yng Nghasnewydd. Gostyngodd defnydd gwelyau o 74 y cant i 53 y cant yn 2018. Ddirprwy Lywydd, mae Cymru'n llusgo ar ôl gwledydd datblygedig eraill ar ddarparu cyllid teg a digonol i'n hosbisau. Rhaid inni gydnabod gwir werth y gwasanaethau y mae hosbisau'n eu darparu i'r bobl sydd angen gofal diwedd oes a'u teuluoedd.

Mae gennyf brofiad personol. Cafodd fy nhad-yng-nghyfraith ddiagnosis flwyddyn neu ddwy yn ôl, a 12 mis yn gynharach, dywedodd ei feddyg teulu wrthym efallai na fyddai'n byw am 12 mis arall. Mae hynny'n newyddion brawychus pan gaiff teuluoedd wybod am y mathau hyn o—boed yn ganser, yn glefyd niwronau motor, neu'n ddementia. Mae'r rhain yn ddigwyddiadau pan fydd y larymau'n dechrau canu, ac mae meddygon bron yn gwybod pa bryd fydd bywyd yn dod i ben. Dyna'r adeg pan fo'n rhaid i'n meddygon teulu roi cefnogaeth lawn i'r teulu er mwyn sicrhau eu bod yn cael yr urddas a'r parch yn y teulu a'r gofal a'r awydd i ddiwedd eu hoes fod yn llawn heddwch, cytgord a chariad ynghanol aelodau'r teulu, yn hytrach na marw ar eu pen eu hunain yn rhywle. Diolch yn fawr iawn.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Diolch i'r Ceidwadwyr Cymreig am gyflwyno'r ddadl bwysig hon, ac rwy'n falch o gymryd rhan. Ni allwn roi diwedd ar farwolaeth a marw, ond un o'r pethau pwysicaf y gall y wladwriaeth ei wneud yw sicrhau y gall ein dinasyddion farw gydag urddas, heb boen a chyda pharch. Yn anffodus, mae gofal diwedd oes yng Nghymru yn ddiffygiol. Mae oddeutu 33,000 o bobl yn marw yng Nghymru bob blwyddyn, ac eto nid yw un o bob pedwar o'r rhai a allai gael budd o ofal lliniarol yn ei gael.

Fel yr amlygwyd gan y grŵp trawsbleidiol ar hosbisau a gofal lliniarol yn eu hadroddiad, mae nifer o ffactorau'n cyfrannu at fynediad anghyfartal at ofal lliniarol, gan gynnwys daearyddiaeth, lleoliad gofal, diagnosis, oedran a chefndir ethnig. Mae ymwybyddiaeth wael o hosbisau a gofal lliniarol yn cyfrannu naill ai at oedi mewn gofal neu at absenoldeb gofal diwedd oes addas. Ac nid yw hyn yn ddigon da. Sut y gallwn ni fel cenedl amddifadu ein dinasyddion o farwolaeth dda? Mae gennym ddyletswydd i bobl Cymru i sicrhau mynediad cyfartal at ofal diwedd oes i bawb.

Mae'n rhaid i ni weithredu gweledigaeth Marie Curie ar gyfer Cymru dosturiol. I fod yn genedl wirioneddol dosturiol, rhaid inni nid yn unig wella gofal diwedd oes, ond rhaid inni hefyd fynd i'r afael ag unigrwydd ac arwahanrwydd a chefnogi'r rhai sy'n dioddef yn sgil galar a phrofedigaeth. Er y gallai ac y dylai Llywodraeth Cymru wneud rhagor, gallwn ninnau hefyd wneud rhagor fel cymdeithas. Mae'n rhaid i ni roi diwedd ar y tabŵs sy'n ymwneud â marwolaeth. Ni ddylid sôn am farwolaeth a marw drwy sibrwd distaw'n unig. Rhaid inni fod yn agored am y rhan naturiol hon o fywyd, ac er y dylai pawb ohonom wneud popeth y gallwn i ohirio'r hyn sy'n anochel, rhaid inni baratoi ar gyfer marw.

Yn yr Alban, mae'r ymgyrch Good Life, Good Death, Good Grief wedi datblygu pecynnau cymorth wedi'u hanelu at greu Alban lle mae pawb yn gwybod sut i helpu pan fydd rhywun yn marw neu'n galaru. Mae ganddynt becynnau cymorth ar gyfer creu rhwydweithiau cymorth mewn cymunedau lleol a chreu lleoedd sy'n ystyriol o alar pobl. Mae hynny'n rhywbeth y gallwn ac y dylem ei efelychu yng Nghymru. Beth am weithio tuag at greu Cymru lle mae pobl yn helpu ei gilydd drwy'r cyfnod anodd sy'n dod gyda marwolaeth, marw a cholled. Beth am annog cyflogwyr Cymru i fynd ati i gefnogi pobl sydd â salwch angheuol neu bobl sy'n dioddef profedigaeth.

Mae gennym gynifer o rwystrau i'w goresgyn cyn y gall Cymru gael ei hystyried yn wlad dosturiol go iawn. Ac os ydym am wireddu Cymru dosturiol yn hytrach na'i bod yn freuddwyd gwrach, rhaid inni ddechrau drwy fabwysiadu'r argymhellion a amlinellir yn yr 'Anghydraddoldebau' mewn mynediad at ofal hosbis a gofal lliniarol. Rhaid inni sicrhau yn anad dim fod gan bawb fynediad at ofal diwedd oes o safon uchel, a sicrhau bod gennym strwythurau ar waith i helpu ein gilydd yn ystod cyfnodau o golled a galar, yn y gweithle ac yn y gymuned. Ac rwy'n annog fy nghyd-Aelodau i gefnogi'r cynnig hwn sydd ger ein bron heddiw. Diolch yn fawr.

Rwy'n falch dros ben o gael siarad o blaid y cynnig hwn heddiw ac ategu'r hyn a ddywedodd cyd-Aelodau i ganmol rôl hosbisau a'r gwasanaethau y maent yn eu darparu i'r rhai sy'n dioddef o gyflwr sy'n cyfyngu ar fywyd a'u teuluoedd. Yn fy etholaeth i, hoffwn dalu teyrnged i Gynghrair Cyfeillion Ysbyty Llanidloes. Cafodd eu hystafelloedd gofal lliniarol eu hagor yn swyddogol y llynedd, ac roedd yn bleser gennyf fod yn bresennol yn y lansiad.

Cafodd yr ystafelloedd eu hariannu'n llawn gan Gynghrair Cyfeillion Llanidloes, a chan y gymuned leol drwy ei gwaith codi arian ei hun hefyd. Mae'r ystafelloedd gofal lliniarol wedi bod yn gwbl amhrisiadwy i gymuned Llanidloes a'r cyffiniau, gan alluogi pobl i gael gofal a chymorth y tu allan i leoliad ysbyty. Ac maent wedi'u cynllunio yn y fath fodd fel ei bod yr un mor briodol hefyd i deuluoedd a phlant iau ymweld ag aelodau o'r teulu sy'n defnyddio'r cyfleuster hwnnw. Er fy mod yn siŵr ein bod i gyd yn cydnabod y rôl bwysig sydd gan hosbisau a chanolfannau gofal lliniarol o fewn y ddarpariaeth gwasanaethau gofal ehangach, ni ddarparwyd arian—unrhyw arian—gan y bwrdd iechyd na Llywodraeth Cymru i gefnogi'r gwaith o sefydlu ystafelloedd gofal lliniarol Llanidloes. A dyna yw'r sefyllfa ar draws y wlad hefyd.

A chytunaf â fy nghyd-Aelod, Mark Isherwood, ynglŷn â'r diffyg cyllid statudol gan Lywodraeth Cymru, gan arwain at bwysau ariannol sy'n cyfyngu ar allu hosbisau i ddarparu gwasanaethau oherwydd prinder staff gofal lliniarol arbenigol. Felly, bellach mae'n bryd adolygu'r fformiwla ariannu rwy'n credu, fformiwla sy'n 10 mlwydd oed, er mwyn adlewyrchu'r newidiadau diweddar yn anghenion y boblogaeth ac i roi diwedd ar y loteri cod post sy'n bodoli, a'r orddibyniaeth ar y sectorau gwirfoddol ac elusennol. Ac rwy'n gofyn y cwestiwn hwn i'r Gweinidog: a yw'n iawn, fel yr amlinellais, mai mater i gymunedau a'r Gynghrair Cyfeillion yw codi arian eu hunain am gyfleuster gofal lliniarol? Heb y cyfleuster hwnnw, byddai pobl yn yr ardal yn gorfod teithio milltiroedd—milltiroedd—er mwyn ymweld â theulu ac anwyliaid. Felly, rwy'n credu bod angen i ni weld mwy o arweiniad gan fyrddau iechyd yn ogystal â Llywodraeth Cymru i gynnig dull mwy rhagweithiol o helpu hosbisau ac ystafelloedd gofal lliniarol i ateb heriau ariannol a gweithredol yn y dyfodol.

I gloi, Ddirprwy Lywydd, yn sicr, mae angen mwy o gefnogaeth statudol ar hosbisau a chanolfannau gofal lliniarol yng Nghymru i ganiatáu iddynt barhau i ddarparu'r lefel o wasanaeth a chymorth a roddant ar hyn o bryd i'r rhai sy'n dod tuag at ddiwedd eu hoes, fel nad ydym yn llusgo ar ôl y gwledydd datganoledig eraill o ran darparu cyllid teg a digonol i hosbisau.

Galwaf ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol nawr—Vaughan Gething. 

Diolch ichi, Lywydd. Mae arnaf eisiau diolch i'r Ceidwadwyr am gyflwyno'r mater pwysig hwn i'r Siambr heddiw, a'r holl Aelodau sydd wedi cyfrannu. Rwyf wedi gwrando ar yr hyn a oedd gan y siaradwyr i'w ddweud, ac rwy'n cydnabod nifer o'r pwyntiau a wnaed. Ac yn gyffredinol, rydym yn cefnogi'r cynnig at ei gilydd. Cyflwynwyd gwelliant y Llywodraeth i ddwyn ynghyd yr ymrwymiadau a wnaed gennym, y cynnydd sydd ar y gweill, ac i nodi ein dull o weithredu ar gyfer y dyfodol. Rwy'n cydnabod na fydd pob Aelod yn cytuno ag ef, ond rwy'n cydnabod bod pobl yn anelu i'r un cyfeiriad yn fras.

Rwy'n cydnabod bod 33,000 o bobl yn marw yng Nghymru bob blwyddyn ac ar unrhyw un adeg, bydd 23,000 o bobl, gan gynnwys 1,000 o blant a phobl ifanc, angen gofal lliniarol. Gwyddom y gall gofal lliniarol da wneud gwahaniaeth enfawr i ansawdd bywyd pobl sy'n wynebu salwch sy'n cyfyngu ar fywyd, gan eu helpu i fyw cystal â phosibl a marw gydag urddas, ac i deulu ac anwyliaid, mae gofal lliniarol da yn darparu cryn dipyn o gymorth ac yn gwneud llawer iawn o wahaniaeth i'w dyfodol hwythau hefyd.

Mae Llywodraeth Cymru yn parhau'n ymrwymedig i sicrhau y dylai unrhyw un sydd angen gofal lliniarol yng Nghymru gael mynediad at y gofal gorau posibl. Felly, mae ein cynllun cyflawni ar gyfer gofal lliniarol a gofal diwedd oes yn nodi sut rydym a sut y byddwn yn gwella ein gwasanaethau, a goruchwylir y cynllun hwnnw, wrth gwrs, gan fwrdd gofal diwedd oes.

Rydym yn buddsoddi dros £8.4 miliwn bob blwyddyn i gefnogi gwasanaethau gofal lliniarol arbenigol ac i fwrw ymlaen â'r camau gweithredu yn y cynllun cyflawni. Rydym yn gwneud cynnydd gwirioneddol. Mae gennym adnoddau a chyfleusterau ar waith i gefnogi cynlluniau gofal ymlaen llaw er mwyn sicrhau bod oedolion a phlant yn ganolog i'r broses o gynllunio eu gofal; mae gennym un ffurflen 'Na cheisier dadebru cardio-anadlol' ar gyfer Cymru gyfan i sicrhau bod dymuniadau pobl yn cael eu parchu; ac mae gennym raglen hyfforddi ar sgwrs salwch difrifol i sicrhau bod ein staff wedi'u paratoi ar gyfer cynnal sgyrsiau a all fod yn anodd iawn gydag eglurder a thosturi.

Tynnwyd sylw at lawer o'r gwaith da hwn yn adroddiad y grŵp trawsbleidiol ar hosbisau a gofal lliniarol, a groesawyd at ei gilydd gan Lywodraeth Cymru. Mae argymhellion yr adroddiad wedi helpu i roi ffocws ychwanegol wrth i ni barhau i ymgyrraedd at ragoriaeth yn y maes gofal hwn.

Mae llawer o'r argymhellion naill ai wedi cael sylw neu yn cael sylw. Mae rhai yn dal heb eu cyflawni ac yn cael eu hystyried yn rhan o'r ymarfer pwyso a mesur ehangach y mae'r bwrdd gofal diwedd oes yn ei gyflawni. Mae hynny'n cynnwys y bylchau o ran casglu data ar anghenion gofal i oedolion a gofal pediatrig.

Rwy'n cydnabod rhai o'r sylwadau a wnaed am gymariaethau rhwng cyllid gwledydd y DU, ac maent yn anodd i'w gwneud—nid yw'n fformiwla llinell syth oherwydd y ffordd y mae gwahanol rannau o'n GIG ym mhob gwlad yn gweithio gyda hosbisau ym mhob gwlad. Fy uchelgais, a fy null i o weithredu, yw deall lefel yr angen yng Nghymru a nodi sut y byddwn yn mynd i'r afael â hi gan fod hosbisau yn ganolog i'n hymagwedd tuag at ofal diwedd oes a'r cymorth y maent yn ei roi i gleifion, teuluoedd a gofalwyr, ac nid wyf yn tanbrisio hwnnw.

Pan fydd y gwaith pwyso a mesur wedi'i gwblhau, byddwn yn gweithio gyda'r bwrdd gofal diwedd oes a'r byrddau iechyd i adolygu'r fformiwla a ddefnyddir i ddyrannu cyllid i hosbisau plant ac oedolion yng Nghymru. Ar y pwynt penodol a grybwyllwyd am yr 'Agenda ar gyfer Newid', gallaf gadarnhau fy mod wedi ysgrifennu at hosbisau ym mis Chwefror eleni yn cadarnhau y bydd byrddau iechyd lleol yn ariannu unrhyw bwysau ychwanegol yn sgil costau a grëir gan y contract newydd i hosbisau elusennol yng Nghymru sy'n cyflogi staff ar gontract 'Agenda ar gyfer Newid' i ddarparu gwasanaethau GIG.

A wnewch chi dderbyn ymyriad, Weinidog?

Gwnaf.

Diolch am y sylw eich bod yn mynd i ysgrifennu at y byrddau iechyd—neu eich bod wedi ysgrifennu atynt. Ond a gaf fi dynnu eich sylw hefyd at y ffaith bod llawer o wasanaethau hosbis a ddarperir yn y gymuned yn cael eu hariannu drwy glystyrau ar hyn o bryd? Ac fel y gwyddoch chi a fi, un o'r egwyddorion sy'n sail i glwstwr yw bod y clystyrau'n defnyddio'u cyllid i dreialu a dechrau syniadau. Y sylwadau a gefais gan sefydliadau fel Paul Sartori yw nad yw'r byrddau iechyd lleol o reidrwydd, pan ddaw'r arian clwstwr i ben, yn gallu neu'n barod i barhau'r momentwm y tu ôl i fentrau sy'n gweithio'n llwyddiannus iawn, felly, yn gyson, mae'r olwyn yn gorfod cael ei hailddyfeisio, a tybed a allech roi sylwadau ar hynny.

Wel, rwy'n credu bod dau bwynt yno, onid oes? Mae un yn ymwneud â gofal diwedd oes, sy'n flaenoriaeth bwysig mewn gofal sylfaenol, ac nid yw hynny'n syndod o ystyried proffil ein poblogaeth a'r niferoedd dan sylw, ac mae llawer mwy o ymgysylltu ac ymwneud mewn gofal sylfaenol o ran darparu gofal diwedd oes da—mae'n rhan o'r gwaith arferol mewn gofal sylfaenol, felly nid ein nyrsys ardal a'n meddygon teulu yn unig. Mae rhywbeth yno ynglŷn â'n gwaith gofal diwedd oes sy'n bendant yn ymwneud â sut y darparwn hynny mewn gofal sylfaenol.

Mae'r ail bwynt, mae'n debyg, yn rhan o'r hyn y mae Paul Sartori hefyd—. Ymwelais â hwy, ac roedd yn ymweliad pleserus ac addysgiadol iawn hefyd. Mae rhywbeth ehangach ynglŷn â'r ffordd rydym yn ailgylchu arian o glystyrau gofal sylfaenol, a bydd gennyf fwy i'w ddweud am ariannu clystyrau gofal sylfaenol pan gawn rai o fanylion y gyllideb. Bydd yn rhaid i chi fod yn amyneddgar am gyfnod cymharol fyr o amser.

Gan ddychwelyd at rai o'r cymariaethau a wnaed â gwaith mewn rhannau eraill o'r DU, rydym yn ymwybodol o'r gwaith a gomisiynwyd yn yr Alban gan hosbisau plant ledled yr Alban i ddeall lefel eu hangen am ofal lliniarol pediatrig heb ei ddiwallu ac i nodi nodweddion eu poblogaeth a'u demograffeg. Mae Gwasanaethau Cenedlaethol GIG yr Alban, a wnaeth y gwaith hwnnw yn 2018, wedi'u gwahodd i'r bwrdd gofal diwedd oes nesaf ym mis Rhagfyr i weld beth y gallwn ni yng Nghymru ei ddysgu o'r gwaith hwnnw a'r ffordd orau o'i gymhwyso.

Ochr yn ochr â hyn, rydym yn gweithio gyda Tŷ Hafan a hosbisau eraill i ddeall faint o waith fydd ei angen ar ddatblygu gwasanaethau a'r gweithlu er mwyn diwallu anghenion gofal lliniarol yn y dyfodol yng Nghymru. Felly, rydym yn parhau i weithio'n agos gyda'r sector statudol a phartneriaid y trydydd sector i wireddu'r uchelgais a nodais i fod yn wlad dosturiol gyntaf y byd. I wneud hynny, mae'n rhaid i ni fod yn wlad sy'n hwyluso, cefnogi a dathlu gofal am ein gilydd yn gyhoeddus yn ystod cyfnodau anodd bywyd, yn enwedig y rhai sy'n ymwneud â salwch sy'n peryglu bywyd ac sy'n cyfyngu ar fywyd, anabledd cronig, heneiddio'n fregus, dementia, galar, a gofal hirdymor. Nawr, gyda chydweithrediad a thrwy gydweithio, byddwn yn cynorthwyo ein cymunedau i fod yn fwy gwydn i allu ymdopi â heriau bywyd. Ac rwy'n ddiolchgar iawn i Byw Nawr ac i'r bwrdd gofal diwedd oes am ddatblygu'r gwaith ar y wlad dosturiol yng Nghymru, a byddaf yn cyfarfod â Byw Nawr eto yn y flwyddyn newydd.

Fodd bynnag, wrth inni ryngweithio â sefydliadau sector cyhoeddus a sector preifat, gall pob un ohonom eu hannog i ymgorffori'r ymagwedd hon ym mhob dim a wnânt hwythau hefyd. Fel y gŵyr yr Aelodau, bu'r bwrdd gofal diwedd oes yn gweithio gyda Phrifysgol Caerdydd, Marie Curie a Chanolfan Ymchwil Canser Cymru i adolygu lefel y gwasanaethau profedigaeth ledled Cymru, a daeth yr adroddiad terfynol hwnnw i law swyddogion a'r bwrdd gofal diwedd oes yr wythnos diwethaf. Maent yn ystyried y canfyddiadau ar hyn o bryd. Byddaf yn rhoi'r newyddion diweddaraf i'r Aelodau maes o law, ond rwy'n falch o gadarnhau y bydd yn cael ei gyhoeddi cyn cyfarfod mis Rhagfyr y bwrdd gofal diwedd oes, a byddaf yn gwneud yn siŵr ei fod yn cael ei ddarparu'n uniongyrchol i'r Aelodau, gan fy mod yn gwybod bod cryn ddiddordeb ar draws y pleidiau yng ngwaith yr adolygiad hwnnw. Rwyf hefyd yn falch o gadarnhau fy mod yn bwriadu gwneud datganiad gan y Llywodraeth yn y flwyddyn newydd ar ofal diwedd oes a sut y bydd yr wybodaeth yng ngwaith yr adolygiad ar gymorth profedigaeth yn cael ei datblygu.

Felly, i gloi, credaf y gallwn ymfalchïo fel gwlad yn y cynnydd sylweddol a wnaed gennym ar ehangu mynediad at ofal hosbis a gofal lliniarol yma yng Nghymru, ond gwyddom fod mwy i'w wneud. Felly, byddwn yn parhau i weithio'n agos gyda'r bwrdd gofal diwedd oes a'n holl bartneriaid statudol a thrydydd sector i sicrhau bod pawb yng Nghymru yn gallu cael gofal diwedd oes o safon uchel mewn lleoliad o'u dewis.

Galwaf ar Angela Burns i ymateb i'r ddadl.

Diolch, Lywydd, a hoffwn ddiolch i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl hon heddiw oherwydd, wrth gwrs, mae'n cyffwrdd â phwnc a fydd yn effeithio ar bob un ohonom ar ryw adeg neu'i gilydd yn ein bywydau, boed yn, wel, ni ein hunain, yn amlwg, ein hanwyliaid, ein teuluoedd, ein ffrindiau. Rwyf am dalu teyrnged i Mark Isherwood, oherwydd, fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol hwnnw, mae wedi dangos ymrwymiad ac ymroddiad mawr i'r maes hwn, ac nid wyf yn meddwl, mewn gwirionedd, Mark, ein bod yn ymwybodol o beth o'r gwaith a wnewch ar rai o'r pynciau llai ffasiynol hyn. Rwy'n ddiolchgar iawn, a gwn fod y rhan fwyaf o'r Cynulliad yn ddiolchgar i chi hefyd.

Mae pawb sydd wedi siarad—nid wyf yn mynd i garlamu o'ch cwmpas chi i gyd, ond hoffwn ddweud bod llawer ohonoch wedi cyfeirio at enghreifftiau gwych yn eich etholaethau eich hun, a thrwoch chi, credaf y dylem ddiolch i'r holl sefydliadau hynny am y gwaith a wnânt i helpu pobl drwy'r hyn sydd o reidrwydd yn un o'r trawsnewidiadau mwyaf y bydd unrhyw un ohonom yn ei wneud, o'r bywyd hwn i ble bynnag y byddwn yn mynd wedyn.

Weinidog, fe wnaethoch—. Mewn gwirionedd, cyn imi ddod atoch chi, Weinidog, Helen Mary Jones, roedd eich cyfraniad yn llygad ei le. Rydym yn derbyn eich gwelliannau i'n cynnig. Fe gyfeirioch chi at bwyntiau pwysig iawn—y pwynt am gefnogi gofalwyr drwy hyn ac wrth gwrs, y ffaith bod amrywiaeth o angen yn bodoli ac y bydd pobl am farw mewn ysbyty, byddant am farw yn eu cartref, byddant am farw mewn hosbis. Mae a wnelo â'r unigolyn. Mae ganddynt hawl ar ddiwedd eu hoes i ddewis, ac rydych chi'n llygad eich lle. Diolch ichi am y ddau welliant.

Weinidog, cefais fy ngwylltio fymryn pan welais welliant y Llywodraeth yn gyntaf, oherwydd fel Llywodraeth, credaf eich bod yn tueddu i estyn am y feiro 'dileu popeth' a pheidio ag edrych y tu ôl i'r wleidyddiaeth. Ond fe leddfoch chi fy nicter drwy esbonio pam y gwnaethoch hynny a'ch bod yn ceisio ei dynnu i gyd at ei gilydd mewn ffordd a oedd yn adlewyrchu'r hyn roeddech yn ei wneud yma hyd yn hyn, ac nid oes neb yn dadlau nad oes ymdrechion wedi'u gwneud, camau wedi'u cymryd, a chynlluniau ar waith mewn mannau. Roeddwn yn pryderu, fodd bynnag, fod y Llywodraeth wedi dileu'r rhan a oedd yn cydnabod bod 23,000 o bobl yng Nghymru angen gofal lliniarol, gan gynnwys 1,000 o blant. Nawr, gwn ichi sôn amdano yn eich araith, ond credaf mai'r rheswm pam ei bod yn bwysig iawn fod hynny ar wyneb y cynnig yw, oni bai ein bod yn gwybod mai dyna yw'r angen, ac ni soniodd neb yma am y ffaith nad oes gennym yr adnoddau—. Wyddoch chi, fel rhannau eraill o'r gwasanaeth iechyd, nid oes gennym ddigon o nyrsys gofal lliniarol, nid oes gennym ddigon o bobl â'r sgiliau arbenigol i helpu pobl drwy gyfnod anodd iawn. Oherwydd mae angen i chi feddu ar allu penodol, ar empathi, dealltwriaeth—wyddoch chi, mae'n weddol debyg i gael nyrsys arbenigol fel Macmillan ar gyfer dioddefwyr canser; mae angen ichi gael yr adnodd hwnnw yn ei le. A phe gallem gael barn ynglŷn â faint yn rhagor o bobl arbenigol y byddem eu hangen gyda'r sgiliau a'r wybodaeth a'r profiad i ddarparu gofal lliniarol, rwy'n credu bod hynny'n allweddol. Ac mae cydnabod faint o bobl sydd angen gofal lliniarol yn fan cychwyn mewn gwirionedd.

Dyna rydym yn mynd i'w wneud—[Anghlywadwy.]

Ie, ond fy mhwynt oedd eich bod wedi'i ddileu o'r cynnig ac eto credaf fod gwybod y ffigur hwnnw'n allweddol iawn.

Yn gyflym iawn, yr hyn y chwiliwn amdano yw'r camau gweithredu ar yr argymhellion a wnaed gan y grŵp trawsbleidiol; ymdrech ar y cyd i fynd i'r afael â'r bylchau o ran casglu data, fod y data a gesglir yn cael ei adrodd yn gyson ac yn dryloyw—rydych wedi sôn am yr adolygiad o gyllid.

Credaf y buaswn yn hoffi dod i ben drwy ddweud bod angen inni gofio beth yw diben hyn oll. Mae'n ymwneud â helpu rhywun i farw'n dda, ac mae'n ymwneud â helpu eu teulu i fyw drwy'r profiad hwnnw a gallu symud ymlaen gan wybod eu bod wedi gwneud popeth yn eu gallu dros eu hanwyliaid. Felly, os ydym o ddifrif am fod yn wlad dosturiol—ac nid oes gennyf amheuaeth o gwbl nad ydym eisiau hynny—credaf ei bod yn ddyletswydd arnom i weithredu gydag arweiniad, gyda chyfrifoldeb gwirioneddol a charedigrwydd go iawn, a dyma pam ein bod wedi cyflwyno'r cynnig hwn. Mae'n ddrwg gennyf fod y Llywodraeth wedi gorfod ei ddiwygio yn y ffordd y gwnaeth, ond hoffwn ofyn i Aelodau'r tŷ hwn ddarllen ein cynnig, edrych ar welliannau Plaid Cymru a phleidleisio o blaid y cynnig ac o blaid y gwelliannau hynny.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Dwi'n gohirio'r bleidlais, felly, tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.