Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Siân Gwenllian. 

Sy'n dod â ni i'r ddadl ar gyflwyno terfynau cyflymder 20 mya yng Nghymru. Dwi'n pwyllo oherwydd dwi nawr yn gweld bod y Dirprwy Weinidog economi yma, a dwi'n gofyn i'r Dirprwy Weinidog gyflwyno'r cynnig. Lee Waters.

Cynnig NDM7355 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn croesawu adroddiad y Tasglu a gafodd ei gadeirio gan Phil Jones yn nodi argymhellion ynghylch sut i newid y terfyn cyflymder diofyn ar gyfer ffyrdd cyfyngedig yng Nghymru i 20 milltir yr awr.

2. Yn nodi’r ymchwil rhyngwladol sy’n dangos y manteision o ran diogelwch ar y ffyrdd, gan gynnwys gostyngiad yn nifer y marwolaethau ymhlith plant, yn sgil lleihau terfynau cyflymder diofyn i 20 milltir yr awr.

3.  Yn cydnabod y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno prosiectau peilot ynghylch terfynau 20 milltir yr awr, cyn cyflwyno terfyn cyflymder diofyn o 20 milltir yr awr ar draws Cymru, a’r manteision a fydd yn deillio o hyn i gymunedau yn y dyfodol.

4.  Yn cefnogi bwriad Llywodraeth Cymru i gychwyn ymgynghori ynghylch y bwriad i lunio gorchymyn drwy offeryn statudol (lle y bydd yn ofynnol derbyn cymeradwyaeth gan benderfyniad y Senedd) i leihau’r terfyn cyflymder cyffredinol ar gyfer ffyrdd cyfyngedig i 20 milltir yr awr.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Llywydd. Cafodd wythdeg o blant eu lladd neu eu hanafu'n ddifrifol yng Nghymru yn ystod y flwyddyn ddiwethaf y mae gennym ni ffigurau ar ei chyfer—80 o blant, 80 o deuluoedd na fydd eu bywydau byth yr un fath eto. Er ein bod ni wedi gwneud cynnydd o ran lleihau nifer y marwolaethau ar ein ffyrdd yn ystod yr 21 mlynedd o ddatganoli, er gwaethaf ein hymdrechion sylweddol, mae 4,000 o ddamweiniau o hyd sy'n arwain at anafiadau bob blwyddyn yng Nghymru.

Mae'r dystiolaeth yn glir: mae lleihau cyflymder yn lleihau damweiniau. Mae lleihau cyflymder yn achub bywydau, ac mae cyflymderau arafach yn ein cymunedau yn gwella ansawdd bywyd hefyd. Yn ôl arolwg troseddu Prydain, traffig yn goryrru sy’n cael ei ystyried y broblem wrthgymdeithasol fwyaf difrifol. O'r 16 o enghreifftiau o ymddygiad gwrthgymdeithasol y gofynnwyd i bobl eu graddio, fe wnaeth bob demograffig raddio mai traffig yn goryrru yw'r broblem fwyaf mewn cymunedau lleol. Mae ofn traffig ar frig rhestr pryderon rhieni hefyd, ac mae plant heddiw yn cael eu cadw yn nes at adref nag yr oeddem ni, sy’n lleihau eu hannibyniaeth a'u rhyddid i grwydro ac sy'n arwain at y cylch diddiwedd o berygl cynyddol wrth i fwy o bobl yrru eu plant i'r ysgol, gan gynyddu anghydraddoldebau iechyd hefyd. Fel y mae'r adroddiad yn ei nodi, mae nifer y marwolaethau ymhlith cerddwyr sy’n blant bedair gwaith yn uwch mewn cymdogaethau difreintiedig nag mewn rhai cefnog.

Nid yw'r dull gweithredu hyd yma wedi arwain at y canlyniadau yr hoffem ni eu gweld. Mae'r broses y mae'n rhaid i awdurdodau lleol fynd drwyddi i ostwng y terfynau—y gorchmynion rheoleiddio traffig—yn araf, yn gymhleth ac yn gostus. Er gwaethaf miliynau o bunnau o fuddsoddiad, dim ond tua 1 y cant o'r rhwydwaith ffyrdd sy'n destun terfyn cyflymder o 20mya.

Heddiw rydym ni'n cyhoeddi adroddiad y tasglu 20mya, a'r briff a osodais i'r tasglu oedd gweithio yn agos gyda'r rhai hynny a fydd yn gyfrifol am roi’r gyfraith newydd hon ar waith i feddwl am ddull a fydd yn gweithio yn ymarferol. Rwy'n hynod ddiolchgar i Phil Jones am arwain y darn sylweddol hwn o waith dros y flwyddyn ddiwethaf, sy’n nodi'n systematig y rhwystrau rhag rhoi’r newid sylweddol hwn ar waith ac yn defnyddio profiad yr heddlu, awdurdodau lleol, arbenigwyr iechyd y cyhoedd a rhanddeiliaid allweddol i lunio ffyrdd trwodd.

Mae adroddiad y tasglu yn argymell troi'r broses bresennol ar ei phen er mwyn sicrhau, yn hytrach na bod terfyn cyflymder diofyn o 30mya a bod angen i gymunedau gyflwyno'r achos i fynd yn is, mai 20mya fydd y terfyn cyflymdra diofyn, ac y bydd angen gwneud achos i fynd yn uwch. Mae'r newid hwn i’r terfyn cyflymder diofyn yn ffordd gost-effeithiol o ostwng y terfyn cyflymder ar holl ffyrdd preswyl Cymru. Gyda Trafnidiaeth Cymru, mae'r tasglu wedi datblygu arf mapio, sy'n awgrymu'r ffyrdd a ddylai newid ac a fyddai'n darparu'r man cychwyn ar gyfer trafodaeth gyda chymunedau lleol. Yn hanfodol, Llywydd, cymunedau ac awdurdodau lleol a fydd yn penderfynu pa ffyrdd a ddylai aros ar 30mya. Gyda chefnogaeth y Senedd heddiw, byddwn yn mireinio'r dull hwn yn fwy trwy'r ardaloedd braenaru, lle byddwn yn treialu ac yn addasu wrth i ni fynd. Nid ydym yn disgwyl i gyflymder ostwng i 20mya dros nos. Bydd yn cymryd amser i newid ymddygiad. Ond mae hyd yn oed gostyngiad o 1 y cant mewn cyflymderau cyfartalog yn debygol o arwain at ostyngiad o 6 y cant yn nifer y bobl sy'n cael eu hanafu.

Byddwn yn disgwyl i'r gyfraith gael ei gorfodi. Cafwyd cynrychiolaeth gan yr heddlu ar y tasglu, ac rwyf i wedi cael trafodaethau calonogol gyda chomisiynwyr yr heddlu. Ond mae'r tasglu hefyd yn awgrymu cyfres o ffyrdd o roi hwb i ymddygiad, hefyd. Er enghraifft, mae'r adroddiad yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn dwyn perswâd ar sefydliadau yr ydym yn eu hariannu i sicrhau bod eu cerbydau yn cadw at 20mya er mwyn creu dosbarth o geir gosod cyflymder, a fydd wedyn yn creu effaith gynyddol. Dros amser, bydd hyn yn dod yn norm. Yn union fel ysmygu mewn bwytai neu roi organau, rwyf i wedi fy argyhoeddi y caiff hyn ei ystyried yn synnwyr cyffredin yn fuan. Mae hyn yn ymwneud gymaint â newid calonnau a meddyliau ag â gorfodi caled, a byddwn yn datblygu ymgyrch gyfathrebu sydd wedi ei gwreiddio mewn gwerthoedd i gyflwyno'r achos dros newid.

Hoffwn i dalu teyrnged arbennig i Rod King o'r ymgyrch 20’s Plenty am ei waith penderfynol dros flynyddoedd lawer i greu clymblaid dros newid. Roedd fy nghyfarfod cyntaf fel Gweinidog gydag ef a fy nghydweithiwr, John Griffiths, i drafod sut y dylem ni weithredu addewid Mark Drakeford i annog rhagdybiaeth o derfynau cyflymder 20mya mewn ardaloedd preswyl. Mae John, hefyd, wedi bod yn hyrwyddwr gwirioneddol o'r agenda hon, ac mae wedi bod yn agenda drawsbleidiol, Llywydd, gyda chefnogaeth gan bob rhan o'r Siambr ers blynyddoedd lawer. Yn y tymor Senedd hwn yn benodol, y mae wedi cael cefnogaeth frwd gan David Melding, Jenny Rathbone, Joyce Watson ac eraill, ac rwy'n gobeithio y gallwn gynnal sail drawsbleidiol y gefnogaeth. Yn yr ysbryd hwnnw, rwy'n hapus i dderbyn gwelliant Plaid Cymru i'r cynnig heddiw. Mae yn iawn cydnabod bod angen adnoddau priodol ar yr asiantaethau gorfodi i ymateb i'r newid. Ac mae hynny yn rhywbeth y bydd y Senedd yn dymuno ei ystyried wrth iddi bennu cyllidebau'r dyfodol.

Bydd y buddsoddiad yn dwyn ffrwyth—achub bywydau, atal damweiniau drud, gwella iechyd meddwl a chorfforol, a chryfhau ffabrig cymunedol, sy’n fwy anniriaethol ond yr un mor werthfawr. Fodd bynnag, mae angen cael llawer o fanylion yn gywir yn gyntaf, Llywydd, ac nid ydym yn mynd i ruthro pethau. Rydym ni'n awyddus i wneud pethau yn iawn. Rydym ni’n bwriadu rhoi hyn ar waith yn llawn yn 2023. Cyn hynny, gyda chefnogaeth y Senedd, bydd angen i ni roi 21 argymhelliad manwl y tasglu ar waith. Rydym ni’n derbyn pob un ohonyn nhw a byddwn yn parhau i weithio gyda'n cydweithwyr mewn llywodraeth leol a'r heddlu i'w rhoi ar waith gyda'n gilydd. Rwy'n ddiolchgar am gefnogaeth yr holl bleidiau i ddechrau'r broses hon. Diolch.

Rwyf wedi dethol y gwelliant i'r cynnig, a dwi'n galw ar Siân Gwenllian i gynnig y gwelliant hwnnw, gwelliant 1. Siân Gwenllian. 

Gwelliant 1—Siân Gwenllian

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i nodi ei chynigion fel rhan o'r ymgynghoriad i sicrhau bod gan asiantaethau gorfodi yr adnoddau priodol i ymateb i'r gorchymyn arfaethedig.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Dwi'n falch iawn o glywed bod y Llywodraeth yn fodlon derbyn gwelliant Plaid Cymru—dechrau da iawn i'r ddadl y prynhawn yma. Mae'n gwelliant ni yn ymwneud efo gorfodaeth ac yn galw ar y Llywodraeth i osod allan ei chynigion o ran gorfodaeth ac o ran adnoddau i'r asiantau gorfodaeth fel rhan o'r ymgynghoriad fydd yn digwydd. 

Mi ydym ni o blaid cyflwyno cyfyngiadau 20 mya ac o blaid cynyddu'r nifer o barthau 20 mya, yn enwedig o gwmpas ysgolion, ond hefyd mewn stadau tai ac mewn rhannau eraill o gymunedau. Ond mae'r cwestiwn o orfodaeth yn un pwysig ac yn un sydd angen ei gyfarch a'i ateb. Ar hyn o bryd, dydy'r cyfyngiadau cyflymder 20 mya ddim yn cael eu gweithredu mewn ffordd broactif, a dweud y gwir. Mae camerâu GanBwyll/GoSafe yn cael eu targedu i leoliadau lle mae nifer uchel o bobl yn cael eu hanafu neu eu lladd, a hynny'n ddealladwy, mae'n debyg, ond mi ddylai Llywodraeth Cymru rŵan, er mwyn gwneud y cyfyngiadau yma yn effeithiol, weithio efo'r comisiynwyr heddlu a throsedd, a gyda'r cynllun GanBwyll sy'n cael ei ariannu gan Lywodraeth Cymru, wrth gwrs, er mwyn cytuno sut i addasu'r gyfundrefn gorfodaeth er mwyn i'r cyfyngiadau 20 mya fod o werth gwirioneddol. Dwi'n falch o ddeall fod Arfon Jones, comisiynydd yr heddlu Plaid Cymru dros y gogledd, wedi cychwyn creu arolwg yn yr ardal yma o sut yn union y byddai'r cyfyngiadau yma yn gweithredu. 

O drafod efo cydweithwyr mewn llywodraeth leol, maen nhw hefyd yn teimlo fod yr elfen gorfodaeth yn hanfodol i lwyddiant y fenter yma, ac os nad ydy'r lefel o orfodaeth gan yr heddlu am fod yn ddigonol, yna mae yna risg fod disgwyliadau'r cyhoedd o gael pawb i gydymffurfio efo'r cyfyngiadau cyflymder newydd yna yn disgyn i'r awdurdodau lleol, a bod hynny yn ei dro yn arwain at alwadau am fesuriadau tawelu traffig ac, wrth gwrs, mae yna elfen o gost i hynny. Felly, mae angen i'r Llywodraeth adnabod hynny o fewn costau'r cynllun. 

Fel arall, ac o weld bod y Llywodraeth yn derbyn yr hyn rydym ni'n dadlau drosto fo, rydym ni'n croesawu'r cynllun ac yn cefnogi'r ymdrechion i'w wneud o yn llwyddiannus. Pan oeddwn i'n gynghorydd sir yn y Felinheli, mi wnes i lwyddo i gael parth 20 mya o gwmpas yr ysgol leol, a rhaid dweud fe welwyd newid yn arferion y gyrwyr yn syth a llawer mwy o bwyll yn cael ei arfer, yn enwedig efallai am fod yr arwyddion 20 mya yn cynnwys lluniau lliwgar wedi cael eu creu gan blant lleol a oedd yn cynnwys crwban a'r gair 'araf'. 

Rwy'n falch o gael siarad yn y ddadl hon y prynhawn yma. Hoffwn i ddechrau drwy ddiolch i'r Dirprwy Weinidog am y sesiwn friffio a gynhaliodd yr wythnos diwethaf, a hoffwn i ddiolch hefyd i Phil Jones, a gadeiriodd y tasglu 20mya, am ei gyfraniad at yr adroddiad hwn ac am ei argymhellion. O fy safbwynt i a grŵp y Ceidwadwyr, byddem ni wrth gwrs yn cefnogi mesurau sy'n lleihau nifer y damweiniau sy'n digwydd ar ein ffyrdd. O safbwynt fy ngrŵp fy hun, roedd amrywiaeth o gefnogaeth i agweddau ar yr adroddiad ac, yn wir, i’r holl adroddiad, ac roedd amrywiaeth o gwestiynau hefyd ynglŷn ag agweddau ar yr adroddiad y mae angen rhoi sylw iddyn nhw o hyd o ran rhai aelodau eraill o fy ngrŵp. Ond rwy'n gobeithio y caiff rhai o'r materion hyn sylw yn ystod y ddadl hon. Fy sylwadau innau hefyd—rwy'n mynd i geisio cael ychydig mwy o wybodaeth, os gallaf i hefyd, gan obeithio y gall y Dirprwy Weinidog ymateb i hynny yn ei sylwadau wrth gloi.

Yn gyntaf, roeddwn i'n meddwl y byddwn i'n edrych ar ardal fy awdurdod lleol fy hun a, diolch i'r drefn, mae gwrthdrawiadau o fewn ardaloedd terfyn cyflymder 30mya ym Mhowys yn gymharol isel. Felly, er bod yr ymchwil yn awgrymu y bydd terfynau 20mya yn lleihau nifer y gwrthdrawiadau, bydd y gostyngiad yn llai, yn fy marn i, mewn ardaloedd awdurdodau lleol gwledig. A'r mater arall hefyd yw bod gennych chi, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig, lefel uwch o ffyrdd cyflymach heb gyfyngiad, sydd, wrth gwrs—mae cyfraddau damweiniau yn uwch ar y ffyrdd penodol hynny. Yn ystod y pum mlynedd diwethaf, mae Cyngor Sir Powys yn dweud wrthyf i fod 19 y cant o wrthdrawiadau wedi digwydd mewn ardaloedd â chyfyngiad 30mya. Dyna gyfanswm o 448. Felly, sylw arall y byddwn i efallai yn ei nodi yw y gallem ni weld cynnydd mewn gwrthdrawiadau ar nifer y bobl sy'n defnyddio teithio cynaliadwy, sy’n rhywbeth yr hoffem ni iddyn nhw ei wneud, wrth gwrs, trwy gerdded a beicio. Felly, mae'r duedd yn y maes hwnnw yn cynyddu hefyd, felly rwy'n meddwl bod credu bod angen i ni ystyried yr agwedd benodol honno hefyd.

Byddai'r newid sydd wedi ei gynnig yn digwydd dros nos, fel y mae’r adroddiad yn ei awgrymu. Felly, byddai angen ymgyrch sylweddol yn y cyfryngau yn hynny o beth, ac mae’r adroddiad yn nodi hynny hefyd. Ond, wrth gwrs, mae tuedd i yrwyr yrru yn unol ag amodau'r ffordd. Felly, rwy'n credu bod hyn yn bryder—er y byddwn yn gweld cyflymder cerbydau yn gostwng i ddechrau, oherwydd ymgyrchoedd yn y cyfryngau, yn gyffredinol dros gyfnod byrrach, neu dros gyfnod hirach, y bydd angen i'r heddlu orfodi'r terfynau newydd yn ddigonol. Ac wrth gwrs, dim ond newid cenhedlaeth a fydd yn arwain at y gostyngiad tymor hirach mewn cyflymderau—dyna yn sicr yw fy marn i. Fe wnaethom ni weld hynny gyda gwregysau diogelwch, er enghraifft. Nid wyf i'n awgrymu peidio â gwneud hyn oherwydd hynny, ond mae yna newid cenhedlaeth, felly mae'n bosibl bod hynny yn rhoi rhywfaint o ddisgwyliadau o ran faint o amser y gall ei gymryd i newid ddigwydd.

Mae gen i rai pryderon ynghylch lefel anghynaliadwy y ceisiadau posibl a allai gael eu cyflwyno am ddulliau gostegu traffig ffisegol, er mwyn sicrhau bod cerbydau yn gyrru ar y cyflymderau is newydd. Rwy'n gwybod hyn o fy nyddiau fy hun mewn awdurdod lleol, pan ofynnwyd yn aml i mi ymyrryd yn yr agweddau penodol hynny. Rwyf i hefyd yn meddwl, o siarad â swyddogion traffig, bod angen cyhoeddi canllawiau cadarn ynghyd ag unrhyw newid hefyd.

Os caf i sôn yn gyflym am rai materion cyfreithiol hefyd, y mae angen eu hystyried efallai. Nid oes gan bob un o'r terfynau 30mya oleuadau stryd—mae rhai terfynau wedi eu goleuo yn rhannol ac mae'r statws ffordd gyfyngedig o fewn y rhan sydd wedi ei goleuo wedi ei ddileu wrth gyrraedd y terfyn 30mya, drwy orchymyn. Felly, os yw'r newidiadau arfaethedig—. Mae angen ystyried hynny. Rwyf i hefyd yn ymwybodol mewn rhai awdurdodau gwledig—mae Ceredigion yn un; efallai y bydd y Llywydd yn dweud wrthyf fel arall—fel yr wyf i ar ddeall, bod yr holl derfynau cyflymder 30mya yng Ngheredigion drwy orchymyn, felly ni fydd unrhyw 30mya yn y sir honno yn newid pe byddai'r cynigion yn cael eu rhoi ar waith, oni bai bod Llywodraeth Cymru yn gorfodi'r awdurdod lleol i adolygu'r gorchmynion sydd ar waith.

Dim ond ychydig o bethau eraill sydd, os caf i. O ran yr adroddiad, mae'n ymddangos ei fod—yn aml iawn, mae'r adroddiad yn canolbwyntio'n gryf ar Gymru drefol; byddwn i wedi hoffi gweld mwy o sylw i Gymru wledig. Roedd yr adroddiad hefyd yn sôn am sefydlu is-grwpiau. Byddai wedi bod yn well gen i weld sefydlu is-grŵp hefyd i ystyried cost y cynigion—rwy’n credu y dylai hynny fod wedi ei gynnwys hefyd. Oherwydd beth yw cyfanswm cost awdurdodau lleol, Llywodraeth Cymru, plismona? Rwy'n credu bod angen gwybod hyn ar hyn o bryd. Yn gyffredinol, o ran costio, rwy’n credu y byddai'n bwysig i awdurdodau lleol gael cymorth ariannol. Rwy’n sicr yn cytuno â'r adroddiad y bydd angen ymgyrch sylweddol yn y cyfryngau. Ac rwy'n credu bod yn rhaid rhoi'r gair olaf i gymunedau hefyd. Nid wyf i wedi fy argyhoeddi yn llwyr fod angen cyflwyno'r offeryn statudol hwn i gyflawni bwriadau'r adroddiad; rwyf i yn meddwl tybed a yw'r canllawiau presennol yn ddigonol.

Rwy'n meddwl efallai y gwnaf i orffen gyda dau gwestiwn—mewn 10 eiliad, Dirprwy Lywydd. A yw’r cynnig hwn yn gyfystyr â defnyddio gordd i dorri cneuen? A hefyd, pa feini prawf fydd yn diffinio llwyddiant rhagosodiad 20mya? Felly, rwy’n edrych ymlaen at ymateb y Dirprwy Weinidog efallai i rai o'r cwestiynau a'r materion hynny sydd, rwy’n gobeithio, yn adeiladol.

Roeddwn i eisiau gwneud rhai o'r pwyntiau ynghylch gorfodi a wnaeth Siân Gwenllian, felly nid wyf i'n bwriadu ailadrodd y rhai hynny, heblaw am ailadrodd pa mor bwysig ydyn nhw i unrhyw newid penodol. Mae'n amlwg y bydd ymgynghoriadau a thrafodaethau gyda'n cymunedau. Rwyf i’n byw mewn hen gymuned lofaol, ac wrth gwrs ni chafodd ein ffyrdd erioed eu cynllunio ar gyfer cymaint o draffig, na’r holl draffig sydd wedi ei barcio ochr yn ochr, gan guddio llawer o lwybrau mynediad. Mae'r cynnig hwn, yn fy marn i, yn y bôn, yn ymwneud â newid ymddygiad—mae'n ymwneud â'r hyn sy'n ddymunol yn gymdeithasol o ran ein traffig yn ein cymunedau. A'r cyfan yr oeddwn i'n dymuno ei ddweud mewn gwirionedd, oedd fy mod i'n credu y bydd croeso mawr i'r cynigion yn ein cymunedau, lle mae gennym ni ddwysedd poblogaeth a lle mae diogelwch rhieni, teidiau a neiniau a phlant yn wirioneddol hollbwysig.

A gaf i hefyd ddweud bod hyn yn gwbl gydnaws ag ysbryd y ddeddfwriaeth cenedlaethau'r dyfodol y gwnaethom ni ei gyflwyno, ac y bydd y cynnig hwn hefyd yn ein gwneud ni'n gyson â llawer o wledydd eraill y byd sydd eisoes wedi mabwysiadu'r ymagwedd hon sef, yn y bôn, terfynau cyflymder sy'n canolbwyntio ar y gymuned?

Felly, rwy'n croesawu hyn yn fawr iawn, ond dim ond i ailadrodd y pwynt a wnaeth Siân Gwenllian: er mwyn bod yn effeithiol, nid newid diwylliant yn unig sydd dan sylw, ond mae'n rhaid darparu adnoddau digonol i orfodi hyn er mwyn iddo weithio. Ond rwy'n gwybod bod llawer yn fy nghymuned i, y bobl yr wyf i’n eu cynrychioli, a fydd yn croesawu yn fawr iawn gyfeiriad y cynnig hwn.

A gaf i ddiolch i'r Llywodraeth am gyflwyno'r ddadl hon heddiw, oherwydd ei bod yn rhoi cyfle i bob un ohonom ni yn y Siambr hon i graffu ar y dystiolaeth a fydd yn sail i weithredu'r 20mya? Hoffwn i ddweud ar y dechrau fy mod i'n cefnogi cyfyngiadau 20mya o amgylch ysgolion a mannau eraill sy’n agored i ddamweiniau. Rwyf i, wrth gwrs, yn cydnabod nad oes neb ohonom ni'n dymuno gweld unrhyw un yn cael ei ladd nac yn wir ei anafu ar ffyrdd Cymru, a phe byddai’r dystiolaeth yn ddiffiniol, byddwn i o blaid y rheolau hyn. Fodd bynnag, mae'r dystiolaeth ymhell o fod wedi ei phrofi. Yn wir, mae llawer o dystiolaeth yn awgrymu na fydd gosod y terfyn cyflymder hwn yn arwain at lai o ddamweiniau, boed yn angheuol neu fel arall, na lleihad mewn allyriadau niweidiol—y ddau reswm dros roi’r orfodaeth hon ar waith. Er enghraifft, yng Nghaerfaddon a gogledd-ddwyrain Gwlad yr Haf, lle maen nhw wedi gwario £804,000 ar roi terfynau cyflymder 20mya ar waith, nodwyd bod nifer y marwolaethau a'r anafiadau wedi cynyddu mewn gwirionedd mewn saith o'r 13 parth lle cafodd ei roi ar waith.

Mae'r adroddiad a gafodd ei gomisiynu gan Lywodraeth Cymru yn nodi bod y nifer mwyaf o farwolaethau wedi digwydd ar ffyrdd â therfynau 30mya, ond nid oedd yn sôn bod cyflymder cyfartalog y ceir yn y damweiniau hyn, bron bob tro, yn llawer mwy na 30mya, sy'n golygu, wrth gwrs, bod y gyrwyr yn anwybyddu terfyn o 30mya, a byddai hyn yn awgrymu y bydden nhw hefyd yn anwybyddu terfyn o 20mya. Ni fydd y terfynau is hyn yn gwneud dim i atal y rhai hynny sy'n gyrru ymhell dros y terfynau cyflymder—sef yr hyn sydd wedi achosi llawer o'r ymddygiad gwrthgymdeithasol y cyfeiriodd y Dirprwy Weinidog ato.

Mae hyd yn oed sefydliad moduro mor fawreddog â’r Automobile Association yn dweud bod cynghorau yn gwastraffu arian gan nad yw terfynau 20mya yn gwneud ein ffyrdd yn fwy diogel. Byddwn i'n awgrymu bod gan sefydliad o'r fath lawer mwy o wybodaeth am ffyrdd a defnydd o'r ffyrdd na'r hyn y gellid ei chasglu mewn ychydig fisoedd o ymchwil, ni waeth pwy oedd yn cynnal yr ymchwil honno.

Nid oes dim tystiolaeth ychwaith i brofi y bydd terfynau 20mya yn newid arferion gyrru. A dweud y gwir, mae heddluoedd wedi methu â gorfodi'r terfynau, gan gredu mai gwastraff adnoddau fyddai hynny. Maen nhw'n mynd yn eu blaen i ddweud bod gorfodaeth yn ymatebol ac na ddylid ei defnyddio fel mesur ataliol i gyflawni cyflymderau cerbydau. Mae'n rhaid i atal ddibynnu ar gefnogaeth mwyafrif y cyhoedd i gydymffurfio ac mae'n rhaid i orfodaeth gael ei llywio gan gymesuredd. Mae'r mudiad 20’s Plenty for Us wedi beirniadu adroddiadau sydd wedi methu â rhoi tystiolaeth i'r gwrthwyneb.

A gaf i droi yn awr at fudd tybiedig y gostyngiad mewn allyriadau o ganlyniad i ostwng cyflymder o 30 i 20mya? Mae awdurdod sylweddol Adran Drafnidiaeth y DU wedi dweud bod eu hymchwil yn dangos bod allyriadau ar 20mya yn fwy nag ar 30mya. Yn wir, mae allyriadau yn parhau i ostwng wrth i gyflymder gynyddu hyd at oddeutu 50 i 60mya, cyn dechrau codi eto. Felly, o ystyried y ffaith y bydd cerbydau yn mynd yn arafach drwy ardal ac felly yn y lleoliad hwnnw yn hirach, byddwn yn cael effaith negyddol ddwbl ar allyriadau, gan achosi mwy o lygredd nag a oedd yn digwydd gyda therfyn cyflymder o 30mya mewn gwirionedd.

A gaf i droi yn awr at roi’r mesurau hyn ar waith? Roedd yr adroddiad yn awyddus i dynnu sylw at y ffaith y byddai darn o ddeddfwriaeth gyffredinol, a fyddai'n cwmpasu Cymru gyfan, yn ei gwneud yn haws, ac felly'n rhatach i gynghorau ei rhoi ar waith. Fodd bynnag, y cynghorau unigol fydd yn penderfynu ar ba ardaloedd 30mya a gaiff eu heithrio o'r 20mya. Mewn geiriau eraill, er gwaethaf y ffaith bod yr adroddiad yn dweud nad yw'n gwneud braidd dim gwahaniaeth i amseroedd mynd o un rhan o ardal drefol i ran arall, fe'i derbynnir, am resymau nad ydyn nhw wedi eu diffinio eto, fod rhai ffyrdd mewn ardaloedd trefol na fyddan nhw'n ddarostyngedig i'r rheol 20mya.

Y broblem yma yw'r ffaith y bydd unrhyw gyngor penodol, yn ddigon naturiol, yn osgoi risg o ran a ddylai ffordd aros ar 30mya ai peidio. Byddan nhw'n ymwybodol iawn, pe byddai rhywun yn cael ei ladd ar ffordd benodol sy'n cadw ei therfyn cyflymder yn 30mya neu efallai hyd yn oed uwch, y byddai'n debygol iawn y byddan nhw'n cael eu beirniadu neu hyd yn oed eu herlyn am beidio â defnyddio’r 20mya. Felly, rydym ni'n debygol o weld sefyllfa lle bydd pob ffordd drefol ledled Cymru yn gweld cyfyngiad o 20mya.

Dyma, yn anffodus, benbleth arall i'n cynghorau. Beth yw ystyr ffordd drefol? Er enghraifft, yn Nhorfaen, a yw'r ffordd o Flaenafon i Bont-y-pŵl yn ffordd drefol? Wrth gwrs, mae miloedd lawer o ffyrdd o'r fath ledled Cymru. Pan fyddwn yn gweld y terfynau cyflymder hyn yn cael eu mabwysiadu yn gyffredinol, yn wir, bydd dros y wlad i gyd, a bydd bron pob ffordd yng Nghymru yn defnyddio’r terfyn cyflymder hurt o isel hwn.

Yn olaf, rwyf am droi at yr agweddau ymarferol er mwyn i'r gyrrwr gadw at y terfyn cyflymder hwn. Yn gyntaf, ni wnaiff unrhyw ddyfais rheoli cyflymder ar geir, bron, weithio yn is na 30mya. Felly, nid yw defnyddio rheolydd cyflymder yn opsiwn, hyd yn oed os oes un yn y car ac, wrth gwrs, nid oes gan y rhan fwyaf o geir y ddyfais hon  beth bynnag. Felly, y gyrrwr sy'n gorfod rheoli ei gyflymder i 20mya.

Rwy’n aml yn defnyddio dwy ardal sydd wedi cyflwyno’r terfyn cyflymder hwn—Brynbuga a Chaerllion—ac rwy’n gweld fy mod i'n monitro'r dangosydd cyflymder yn barhaus, ac o gofio bod y ceir eraill sydd o fy mlaen i yn aml yn mynd filltir neu ddwy dros y terfyn, fel y mae'r dangosyddion rheoli cyflymder sy'n fflachio yn ei ddangos, mae'n ymddangos bod yr anhawster hwn yn gyffredin. Mae hyn, wrth gwrs, yn arwain at yr effaith andwyol o beidio â monitro'r ffordd fel y byddai rhywun fel arfer yn ei wneud, ac felly'n arwain at effaith andwyol ar ddiogelwch ar y ffyrdd.

Llywydd, cafodd y terfyn 30mya ei gyflwyno pan oedd gan geir fymperi dur a breciau cebl. Mae ceir heddiw wedi eu cynllunio i achosi llai o anaf ac mae eu systemau brecio yn llawer gwell na'r rhai, hyd yn oed ychydig ddegawdau yn ôl. Dim ond un ffordd sydd o atal damweiniau ffyrdd, sef i bob un ohonom ni ddychwelyd i gerdded. Gellid defnyddio’r gostyngiad cyson hwn mewn cyflymder ar ein traffyrdd. Byddai terfyn cyflymder o 30mya ar y rhain yn achub llawer mwy o fywydau—

Rwy'n mynd i orfod dod â'ch sylwadau i ben a gofyn i chi ddod â'ch sylwadau i ben.

Rwyf wedi gorffen yn awr. Diolch yn fawr, Llywydd.

Rwyf i'n credu bod David Rowlands yn edrych ar y broblem hon drwy ben anghywir y telesgop. Yn wir, byddai'n syniad da i ni gyd ddychwelyd i gerdded, oherwydd wedyn byddem ni i gyd yn llawer iachach. Ond nid wyf i'n credu, yn syml, dim ond oherwydd bod rhai pobl yn anwybyddu’r terfyn cyflymder ar hyn o bryd, ac felly bod angen ymdrin â nhw, a bod yr heddlu yn ymwybodol o hyn, na ddylem ni, felly, gyflwyno terfyn 20mya diofyn ym mhob ardal drefol, oni bai bod rhesymau da dros ei gael yn 30mya.

Mae angen gwirioneddol i ni newid y diwylliant ynghylch hyn oherwydd tri argyfwng. Un yw’r argyfwng newid hinsawdd. Un arall yw'r argyfwng gordewdra, sy'n lladd ein plant yn llawer cynt na'r rhieni a’u magodd nhw—mae mor ddrwg â hynny. Mae disgwyliad oes yn lleihau nid yn cynyddu. Ac, yn drydydd, yn amlwg mae gennym ni argyfwng iechyd cyhoeddus y coronafeirws ac rydym ni'n gwybod bod y coronafeirws yn bridio'n well mewn aer llygredig. Ac nid problem drefol yn unig yw hi, mae'n broblem wledig hefyd. Mae llygredd gwledig yn sgil ffermio dwys, er enghraifft yn yr Iseldiroedd, wedi profi bod—yn dangos bod—mwy o bobl yn cael y coronafeirws a bod mwy o bobl yn marw o’r coronafeirws mewn ardaloedd lle mae aer yn llygredig. Felly, am y tri rheswm hyn, mae'n rhaid i ni newid y ffordd yr ydym ni'n gwneud pethau.

Mae'n rhaid i ni annog rhieni i ddeall bod galluogi eu plentyn i ganfod ei ffordd o'i gartref i'w ysgol yn rhan bwysig o dyfu i fyny. Dyma a wnaethom ni pan oeddem ni'n blant—pam mae plant yn cael eu babaneiddio, ac yn cael eu gyrru i'r ysgol ymhell ar ôl iddyn nhw allu mynd i'r ysgol eu hunain yn gorfforol? Allwn ni ddim parhau yn y modd hwn, ac mae angen dull cymuned gyfan o leihau cyflymder arnom, oherwydd yn syml nid yw'n effeithiol o ran cost ceisio gwneud hynny fesul darn a fesul ffordd, ac rwy'n cymeradwyo'n llwyr ymrwymiad cyngor Caerdydd i gyflwyno terfyn 20mya diofyn drwy’r ddinas gyfan. Ond, er mwyn gwneud hynny'n fforddiadwy, mae'n rhaid i ni ei wneud yn ddiofyn, yn hytrach na'i fod yn costio £1 miliwn ym mhob ward.

Y mater arall sy'n bwysig iawn i'w ddeall yw, os oes gennym ni dwmpathau arafu ym mhob man, gan mai dyna'r unig ffordd y gallwn ni berswadio pobl i beidio â gyrru'n rhy gyflym, mae hynny’n ei gwneud yn hynod o anghyfforddus i bobl sy'n teithio ar fysiau sydd â phroblemau cefn drwg—mae mynd dros dwmpathau mewn bws yn anghyfforddus iawn, iawn.

Felly, mae angen i ni gyflawni newid diwylliant llwyr. Rwy’n cofio pobl yn gweiddi ac yn sgrechian ynghylch y syniad y dylem ni i gyd fod yn gwisgo gwregysau diogelwch, a phobl eraill yn dweud ei bod yn sarhad ar ryddid pobl i beidio â chael ysmygu yn wynebau plant. Ni fyddai neb yn dadlau'r achosion hynny yn awr, ac ni ddylem ni ychwaith fod yn gorfodi ar blant yr anallu i chwarae y tu allan a mynd i'r ysgol yn ddiogel—naill ai ar sgwter, ar droed neu ar y bws—oherwydd, ar hyn o bryd, ofn rhieni sy'n eu hatal rhag gwneud hynny. Nid y plant sy'n gwrthwynebu hynny. Hon yw'r un broblem fwyaf yr wyf i'n gwybod y mae pennaeth yr ysgol lle'r wyf i'n llywodraethwr yn ei hwynebu: sut mae dwyn perswâd ar ein pobl ifanc i deithio i'r ysgol yn annibynnol, yn hytrach na dibynnu ar y cludiant ysgol a ddarperir? Byddai buddsoddi mewn beic neu sgwter yn ffordd llawer gwell o ddefnyddio incwm rhieni na gorfod talu costau cludiant i'r ysgol. Felly, rwyf i’n llwyr groesawu cyflwyno'r mesur hwn i'w wneud yn ddiofyn mewn ardaloedd trefol.

Oes, mae cefnogaeth ar y meinciau hyn i gyflwyno terfynau cyflymder 20mya. Rwy'n gwybod, yn Aberconwy, bod hyn wedi bod yn broblem fawr ar rai o'n ffyrdd gwledig, a bod ein hawdurdod lleol wedi ei chael yn anodd mynd o gyflymder uwch i 20mya. Ac, wrth gwrs, mae ein cyd-Aelod, David Melding AS, wedi gweithio mor galed ar y mater hwn.

Mae'n synnwyr cyffredin ac mae'n gam diogel. Mae unigolyn saith gwaith yn llai tebygol o farw os yw'n cael ei daro ar 20mya na 30mya, neu 10 gwaith os yw dros 60 oed. Yn ôl astudiaeth i werthuso effaith cyflwyno terfynau cyflymder 20mya ledled dinas Bryste, bu gostyngiad yn nifer yr anafiadau angheuol, difrifol a bach oherwydd gwrthdrawiadau traffig ar y ffyrdd, a oedd yn cyfateb i amcangyfrif o arbedion cost o dros £15 miliwn y flwyddyn, ac roedd cerdded a beicio ledled y ddinas wedi cynyddu. Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi honni o'r blaen y byddai gostwng y terfyn o 30mya yn arwain at fanteision sylweddol i iechyd y cyhoedd.

A dweud y gwir, mae terfyn 20mya yn cael ei hybu a’i annog mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig a thramor. Bydd Faversham yng Nghaint y dref gyntaf yn y DU i ddefnyddio terfyn cyflymder o 20mya drwy’r dref i gyd. Bydd yr holl strydoedd preswyl yn Southend, Essex â therfyn 20mya. Mae’r 64 o strydoedd yng nghanol dinas Perth wedi bod â therfyn 20mya am y 18 mis diwethaf. Mae'r Road Safety Authority o blaid cynlluniau y cytunwyd arnyn nhw yn drawsbleidiol i gyfyngu cyflymder i 30mya ar bron pob ffordd yn ninas a maestrefi Dulyn. Mae Milan yn gosod yr un terfyn ar gyfer 22 milltir o ffyrdd. Fe wnaeth Washington DC leihau cyflymderau ar ffyrdd lleol i 20mya ar 1 Mehefin, ac mae Wellington yn Seland Newydd wedi cytuno ar 30kmya ar gyfer strydoedd canol y ddinas. Fel y dywedodd sylfaenydd a chyfarwyddwr yr ymgyrch 20’s Plenty for Us:

Y safon mewn gwirionedd ar gyfer strydoedd mwy diogel a chyfeillgar i bobl erbyn hyn yw 20mya, gyda therfynau uwch dim ond lle gellir eu cyfiawnhau.

Mae camau yn cael eu cymryd yn fyd-eang i roi terfyn 20mya ar waith, felly rwy'n awyddus i ni gyflymu'r broses yn y fan yma. Ni all fod yn iawn, a therfynau 20mya wedi bod yn bosibl ers blynyddoedd lawer, mai dim ond tua 1 y cant o'r rhwydwaith ffyrdd trefol yng Nghymru sy'n eu defnyddio ar hyn o bryd. Yn ôl adroddiad y tasglu a gadeiriwyd gan Phil Jones, gallwch chi newid y terfyn cyflymder diofyn ar gyfer ffyrdd cyfyngedig yng Nghymru i 20mya, ac mae nifer o argymhellion ar y camau sydd eu hangen i gyflawni hyn, fel gosod dyddiad targed o Ebrill 2023 i ddod â’r newid yn y gyfraith i rym, gwneud is-ddeddfwriaeth o dan adrannau 81(2) a 65(3) o Ddeddf Rheoleiddio Traffig Ffyrdd 1984, trwy ddarparu adnoddau ychwanegol i awdurdodau lleol i'w galluogi i ymgynghori ar newidiadau eang mewn terfynau cyflymder lleol, eu cynllunio a’u rhoi ar waith, ac i ddarparu data monitro. Ac mae hynny'n allweddol—heb yr adnoddau, mae'n ddiwerth i ni hyd yn oed sôn amdano. Mae angen i ni gydweithio â'r heddlu a GoSafe i gytuno sut y dylid addasu'r drefn orfodi.

Rwy’n croesawu argymhellion yr adroddiad hwn ac mae gen i ddiddordeb arbennig yn y galwadau i ddiwygio'r canllawiau ar bennu terfynau cyflymder lleol. Mewn adroddiad y gwnes i ei baratoi y llynedd, ar ôl cyfarfod cyhoeddus prysur iawn, iawn ynghylch priffyrdd yng ngorllewin dyffryn Conwy, datgelwyd bod awdurdodau lleol yn rhoi pwyslais ar nifer y damweiniau, yn hytrach na risg a damweiniau a fu bron â digwydd. Mae hyn yn wallgofrwydd llwyr, ac mae wedi golygu bod gennym ni lonydd un trac sy’n cael eu defnyddio yn aml mewn cymunedau gwledig fel Tal-y-cafn, Rowen a Threfriw, a therfynau o 60mya arnyn nhw o hyd.

Yn bersonol, rwyf i'n credu y dylai'r canllawiau a'r angen i ystyried 12 ffactor penodol, nid dim ond y niferoedd a'r mathau o wrthdrawiadau, fod wedi eu hymgorffori yn y gyfraith fel bod yn rhaid i bob awdurdod lleol ystyried pob ffactor yn deg, fel y gall Llywodraeth Cymru ganolbwyntio ar y problemau difrifol â’r canllawiau ar osod terfynau cyflymder lleol. Mae angen cynnydd cadarnhaol arnom yn hyn o beth. Felly, rwyf i’n croesawu'r adroddiad. Er y byddai terfyn 20mya yn helpu ardaloedd trefol yn bennaf, rwy’n glir o fy nghyfathrebu ynghylch y mater â'r Prif Weinidog y bydd cynnydd yn y maes hwn yn ein tywys ni gam yn agosach at helpu i roi sylw i derfynau cyflymder uchel mewn ardaloedd gwledig hefyd. Ac, fel y gwelwch, rwyf i wedi gwneud cryn dipyn o waith cartref ar hyn, oherwydd ei fod yn broblem enfawr a hoffwn i ddiolch i'r Llywodraeth am gyflwyno hyn. Diolch.

Dim ond ychydig o sylwadau gen i. Mi ydw i, dros y blynyddoedd ers cael fy ethol, wedi gweithio efo nifer o gymunedau ar draws fy etholaeth i sydd wedi bod yn galw am ostwng y cyflymder uchaf i 20 mya: cymuned Llanfachraeth yn un o'r rheini yn ddiweddar. Dwi hefyd wedi gweithio efo ysgolion, yn cynnwys ysgol yng Nghaergybi yn fuan iawn ar ôl i fi gael fy ethol, os ydw i'n cofio'n iawn, oedd eisiau gweld mwy yn cael ei wneud er mwyn diogelu pobl drwy ostwng cyflymder cerbydau o fewn eu cymunedau nhw. Mae mor syml â hynny. Dwi yn cefnogi yr egwyddor, yn sicr, a'r ymarfer o ddod â'r cyflymder i lawr. Mae'r dystiolaeth yn gryf ac yn glir, ac dwi'n croesawu'r ffaith bod y Llywodraeth wedi arwain y tasglu yma.

Ychydig o elfennau sydd yn gwestiynau gen i o hyd: mae gen i gonsérn, braidd, ynglŷn â'r newid blanced o 30 mya i 20 mya. Dwi'n meddwl bod yna lawer o ardaloedd sydd yn 30 mya a sydd ddim yn ardaloedd sydd yn ardaloedd preswyl, a mi fyddwn i eisiau gweld rhagor o ddatblygu ar yr eithriadau sydd yn gallu cael eu datblygu, a hynny, dwi'n meddwl, am resymau da iawn, a'r adnoddau fyddai ar gael er mwyn gweinyddu'r mathau yna o adnoddau tra'n glynu at yr egwyddor graidd o ostwng y cyflymder mewn ardaloedd lle mae pobl yn byw a phlant yn fwyaf tebyg o fod ac ati. Dwi'n ategu'r hyn a ddywedodd Siân Gwenllian hefyd o ran yr angen am adnoddau ar gyfer gweithredu ac enforce-io'r newidiadau yma; mae hynny'n gwbl allweddol achos, o'r funud y byddai newidiadau'n cael eu cyflwyno, mi fyddai cymunedau angen gallu gweld bod hyn yn cael ei enforce-io a bod hwn yn rhywbeth sy'n cael ei gymryd o ddifrif. 

Dwi am ategu un peth dwi wedi'i ddweud o'r blaen: mi fues i yn Guernsey rhyw flwyddyn yn ôl ac wedi gwirioni ar yr uchafswm cyflymder o 25 mya oedd yn bodoli yn y fan honno, oedd yn gwneud gymaint, dwi'n meddwl, i arafu traffig ar y ffyrdd yn gyffredinol, a dwi yn edrych ymlaen am drafodaeth ehangach ynglŷn â'r mathau o eithriadau a nuances a allai gael eu cyflwyno wrth i'r egwyddor gael ei gario ymlaen yn gyffredinol. Ond, ar ran y cymunedau hynny sydd wedi bod yn galw am ostyngiad, dwi yn gyffrous drostyn nhw bod hyn yn gam yn agosach ac yn edrych ymlaen am barhad ar y drafodaeth ar fanylion, dwi'n meddwl, sydd yn bwysig i edrych arnyn nhw o hyd, dros y cyfnod nesaf yma.

John Griffiths. Ie, John?

Iawn. Diolch yn fawr, Llywydd. Rwy'n falch iawn o gymryd rhan yn y ddadl hon heddiw, ac mae'n dda iawn gweld ein bod ni wedi cyrraedd y cam hwn gydag ymgyrch mor bwysig â 20’s Plenty, a hoffwn i ymuno â Lee Waters wrth dalu teyrnged i Rod King, sydd wedi hyrwyddo'r achos mor helaeth ac eang ers cyhyd, a hefyd, wrth gwrs, diolch i Phil Jones a'r tasglu, a diolch i Lee Waters ei hun, gan fod Lee yn ddi-os wedi rhoi ysgogiad ffres ac ychwanegol i'r ymgyrch hon a'r cynigion hyn fel Gweinidog, felly diolch yn fawr i chi am hynny, Lee.

Fel eraill, daeth fy niddordeb yn yr ymgyrch yn y lle cyntaf o gymunedau lleol a oedd yn ymgyrchu dros y terfynau cyflymder hynny, ac fe wnaeth hynny yn sicr dynnu fy sylw at y ffactorau amddifadedd sy'n gysylltiedig â hyn, oherwydd roedd ymgyrchwyr ar ffyrdd mewn ystadau cyngor lleol lle bu, yn anffodus, marwolaethau plant, lle'r oedd ffyrdd drwy'r stadau â cheir wedi'u parcio ar y ddwy ochr—maen nhw’n dal i fod felly—a phlant yn chwarae, ac mae mor hawdd, wrth gwrs, i blentyn ddilyn pêl i'r ffordd rhwng ceir wedi eu parcio, ac, os yw car yn symud ar unrhyw gyflymder sylweddol o gwbl, mae'n anodd iawn stopio mewn pryd.

Felly, rwyf i wir yn credu mai ymgyrch diogelwch ar y ffyrdd yw hon yn y bôn, a'i bod yn ddigon teilwng yn hynny o beth. Ond mae manteision pwysig iawn eraill hefyd yn deillio o derfyn cyflymder diofyn o 20mya yn ein hardaloedd preswyl, ac rwy’n credu bod llawer o hynny yn ymwneud ag adennill y strydoedd, fel y mae eraill wedi ei ddweud. Mae'n fater o alluogi plant i fynd allan a chwarae yn rhydd a rhieni i deimlo yn hyderus wrth ganiatáu i blant wneud hynny; mae'n fater o alluogi pobl hŷn i deimlo'n fwy cyfforddus wrth gerdded o amgylch eu hardaloedd lleol, o ran eu diogelwch ar y ffyrdd; mae'n fater o deithio llesol, gan ganiatáu cerdded, sgwtio a beicio, boed hynny i'r ysgol, i’r gwaith neu i siopau lleol, a bod pobl yn teimlo yn fwy cyfforddus, saff a diogel wrth wneud hynny eu hunain neu adael i'w plant wneud hynny.

Felly, rwyf i’n credu bod manteision y polisi hwn yn eang iawn: mae'n fater o well bywyd cymunedol, mae'n fater o bobl yn dod i adnabod mwy o bobl sy'n byw o'u cwmpas. Rydym ni wedi gweld rhywfaint o'r effaith honno drwy'r pandemig ac rwy'n credu ei fod yn rhywbeth y gellid ei wneud yn fwy, a'i feithrin, hefyd drwy'r polisi 20’s Plenty.

Mae pobl wedi cyfeirio at orfodaeth, Llywydd, ac rwyf i’n credu, rwy'n gobeithio, yn y tymor hirach, y caiff ei hunanorfodi i ryw raddau, fel sydd wedi digwydd gyda mesurau tebyg eraill, ond, yn sicr yn y tymor byr, bydd angen sicrhau bod yr heddlu ac eraill yn gorfodi'r polisi hwn yn iawn, a bydd i hynny oblygiadau o ran adnoddau. Ond rwyf i hefyd yn meddwl ei fod yn ymwneud ag ymgyrch farchnata, cyfathrebu a chodi ymwybyddiaeth. Mae angen strategaeth gref ar gyfer hynny arnom i ddechrau, yn fy marn i, er mwyn sicrhau bod pawb yn ymwybodol o'r newid, y rhesymau drosto, a, gobeithio, byddan nhw'n ei gefnog. Ond mae angen i ni gyfleu'r prif negeseuon os ydym ni am gael y gefnogaeth a'r cymorth hwnnw.

Nid wyf i'n gwybod a allai Lee ddweud ychydig mwy am gyflwyno cynlluniau treialu, o ran ar ba sail y byddai hynny'n digwydd—pa ardaloedd awdurdodau lleol a pha ardaloedd o fewn awdurdodau lleol a fydd yn gweld y cynlluniau treialu cychwynnol hynny.

Hoffwn i hefyd ategu’r hyn a ddywedodd Russell George ac eraill ynghylch ardaloedd gwledig, oherwydd bod gennym ni hefyd ymgyrch gref iawn o gwmpas ffordd ddeuol yr A48 yng Nghasnewydd o ran pentrefi a ffyrdd pentref oddi ar yr A48, yn dilyn, unwaith eto, damwain angheuol, ac mae dyn, Julian Smith, a gollodd ei ferch mewn damwain, yn anffodus, yn arwain ymgyrch leol gref iawn ac mae'n nodi'n gryf iawn nad yw terfynau cyflymder cenedlaethol ar ffyrdd drwy bentrefi yn gwneud dim synnwyr o gwbl pan fo gennych chi deuluoedd yn byw yno. Mae chwe deg milltir yr awr yn llawer gormod ac mae yn ymddangos ei bod yn anodd iawn gwneud y newid sydd ei angen. Mae terfynau is yng Nghymru ar rai o'r ffyrdd pentref hyn yn amlwg, ond yn anffodus mae llawer sy'n dal i fod yn destun y terfyn cyflymder cenedlaethol, ac mae'n ymddangos yn anodd iawn cael cyflymderau is ar y ffyrdd hynny.

Felly, rwy'n ddiolchgar iawn, Llywydd, am y cyfle i gael siarad yn y ddadl hon heddiw. Rwy'n credu bod 20’s Plenty yn bolisi blaengar iawn. Rwy'n credu y bydd cael y terfyn 20mya diofyn ar ein ffyrdd preswyl ledled Cymru yn edrych yn dda iawn ar ein gwlad, ac yn sicrhau manteision gwirioneddol i'n cymunedau.

Rwyf i wedi ymgyrchu ers blynyddoedd lawer o blaid defnyddio mwy o barthau 20mya yng Nghymru. Edrychais yn gyntaf ar hyn yn 2011, ac ar yr adeg honno yr oedd 237 o ddamweiniau difrifol yn cynnwys cerddwyr yng Nghymru, ac yn anffodus roedd hynny'n cynnwys 82 o blant yn colli eu bywydau neu'n cael eu hanafu'n ddifrifol iawn, ac rwy'n credu bod yn rhaid i ni gadw’r ystadegau hynny mewn cof wrth siarad am hyn. Ar y pryd, fe wnes i ganolbwyntio fy adroddiad ar Gyngor Ceredigion i weld a all gyflwyno mwy o barthau 20mya mewn ardaloedd adeiledig i amddiffyn eu plant. Bryd hynny, roedd chwe ysgol yng Ngheredigion mewn parth terfyn 20mya, ond roedd 40 â therfyn 30mya a chwe ysgol â therfyn 40mya, ac roedd pump a oedd â'r terfyn cyflymder cenedlaethol yn union y tu allan i'w drws. Felly, rwy’n credu bod angen gwirioneddol a phwyslais gwirioneddol, ac rwy’n cytuno â John Griffiths, bod hwn yn ddarn o ddeddfwriaeth sy'n sefyll ar ei ben ei hun o ran diogelwch ar y ffyrdd, ond rwyf i yn cydnabod yr holl fanteision eraill y mae pawb wedi eu cynnwys yn hynny.

Felly, mae'r rhifau'n siarad drostyn nhw eu hunain. Rhwng 2017 a 2019, cafodd 127 o bobl eu lladd mewn damweiniau ceir, ond cafodd 1,759 o bobl eu hanafu a chafodd 453 eu hanafu'n ddifrifol. Mae hynny'n nifer sylweddol uchel.

Felly y cwestiwn sylfaenol yw a yw cyflymder yn gwneud gwahaniaeth? Wel, ydy mae, oherwydd os cewch chi eich taro gan gar sy'n teithio 20mya, bydd gennych chi 95 y cant o siawns o oroesi. Os yw'r car yn teithio 30mya, bydd gennych chi 80 y cant. Dim ond 50 y cant yw’r siawns y byddwch chi'n goroesi os cewch chi eich taro gan gar sy'n teithio 35mya, ac os cewch chi eich taro gan gar sy'n teithio 40mya, mae gennych siawns 10 y cant o oroesi. Felly, rwy'n credu ei bod yn glir iawn o'r ystadegau hynny bod eich siawns o oroesi ardrawiad o gael eich taro gan gar yn cynyddu'n fawr wrth i chi leihau cyflymder y car hwnnw, ac nid oes yn rhaid i chi ei leihau yn sylweddol, fel y dangosodd hynny.

Rhan o'r rheswm, wrth gwrs, yw po gyflymaf y mae'r cerbyd yn teithio, yr hiraf y bydd y pellter y bydd ei angen arno i stopio. Felly, fe wnaf i roi enghraifft arall: ar ffyrdd sy'n gwbl sych ac o dan amodau perffaith, bydd angen pellter stopio o 23 metr neu chwe hyd car ar gar neu gerbyd sy'n teithio ar 30mya. Ar 20mya, bydd hynny'n gostwng i hanner. Felly, mae cyflymder, unwaith eto, yn ffactor sy'n rhoi cyfle i'r gyrrwr a hefyd i’r cerddwr beidio â chael gwrthdrawiad difrifol sy'n arwain at anaf neu farwolaeth.

Ond rwy'n cytuno na wnaiff terfynau cyflymder yn unig ddatrys y problemau hyn. Bydd angen mesurau gorfodi digonol, a bydd yn rhaid i ni ddod i gytundeb ynghylch pwy a sut y caiff y mesurau gorfodi hynny eu rhoi ar waith.

Ond dros y blynyddoedd, mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi'r pŵer i awdurdodau lleol yng Nghymru i amrywio eu terfynau cyflymder. Mae'n feichus, fel sydd wedi ei amlinellu yma, ond rydym ni wedi gweld awdurdodau yn symud ymlaen, fel Caerdydd ac Abertawe, er enghraifft, pan fu'r awydd gwleidyddol yno. Rydym ni hefyd wedi gweld Llywodraeth Cymru yn rhoi arian i awdurdodau lleol i wella diogelwch oddi ar y ffyrdd.

Ac eto, y llynedd, ar gyfer yr ysgol newydd yn Hwlffordd, Ysgol Caer Elen, ymunais â rhieni i ymgyrchu i leihau'r terfyn cyflymder o 30mya i derfyn cyflymder o 20mya. Felly, fy nghais i yma i chi, Gweinidog, yw, pan fyddwn yn adeiladu ysgolion newydd, bod parth cyflymder 20mya y tu allan i'r ysgol honno wedi ei gynnwys yn y dyluniad. Mae'n anhygoel i mi fod unrhyw awdurdod lleol sydd eisoes wedi rhoi terfynau cyflymder o 20mya ar waith y tu allan i rai ysgolion wedyn yn mynd ati i adeiladu ysgol newydd â therfyn cyflymder o 30mya y tu allan iddi—ac mae damwain wedi bod yn barod, a diolch byth nad oedd neb wedi brifo.

Rwy'n amlwg yn cefnogi yr hyn yr ydych chi’n ei wneud. Rwy'n falch iawn o weld ei fod yn ôl ar yr agenda, ei fod yn cael ei drafod, ac rwy'n gwybod heb unrhyw amheuaeth o gwbl, o bopeth yr wyf i newydd ei ddweud, bod ganddo'r potensial i achub bywydau.

Y Dirprwy Weinidog i ymateb i'r ddadl. Lee Waters.

Diolch, Llywydd, ac a gaf i ddiolch i'r Aelodau am y drafodaeth feddylgar honno? Rwy'n credu, gydag un eithriad, bod cefnogaeth mewn egwyddor i'r cynnig yr ydym ni wedi ei gyflwyno y prynhawn yma. Ond mae'r Aelodau yn iawn, gwaith y Senedd yn awr yw craffu ar fanylion hyn, profi straen, cicio'r teiars, os mynnwch chi, i sicrhau bod hyn mor gryf ag y gall fod, ac rwy'n sicr yn awyddus i weithio gyda phob Aelod i geisio ateb y cwestiynau a'r pryderon sydd ganddyn nhw er mwyn i ni wneud hyn yn iawn.

Dyma'r rheswm i mi gymryd blwyddyn i sefydlu panel arbenigol i fynd drwy hyn yn drylwyr, er mwyn deall sut y gallwn ni ei wneud yn ymarferol. Ynghyd â'r adroddiad heddiw, rydym ni'n cyhoeddi adolygiad o dystiolaeth gan Dr Adrian Davis, yn ogystal ag adroddiad gan Sefydliad Polisi Cyhoeddus Cymru, sydd hefyd yn edrych ar y dystiolaeth. Felly, mae’r honiad gan David Rowlands bod hyn wedi ei seilio ar ychydig fisoedd yn unig o ymchwil a bod y dystiolaeth ymhell o fod wedi ei phrofi, mae arnaf ofn yn anghywir, a chefais fy siomi gan ei gyfraniad.

Rwy’n ceisio gweithio drwy'r materion sydd wedi eu codi. Gofynnodd Russell George, 'A ydym ni'n defnyddio gordd i dorri cneuen?' Mae'n ddiddorol, onid yw, pe byddai 800 o blant y flwyddyn yn cael eu lladd neu eu hanafu'n ddifrifol mewn unrhyw sefyllfa arall, tybed beth fyddai ymateb y Senedd. Footnotelink Tybed beth fyddai ymateb y papurau newydd a'r cyfryngau. Tybed a fyddem ni'n gweld torfeydd yn protestio. Ond rhywsut rydym ni wedi dod i dderbyn bod anafiadau ar ein ffyrdd a marwolaethau ar ein ffyrdd gan geir yn rhywbeth cyffredin, fel rhywbeth yr ydym ni'n ei dderbyn fel pris gwneud busnes.

Rwy’n sylwi bod plaid Brexit wedi cyhoeddi neges trydar y prynhawn yma i ddweud na all Cymru fforddio mynd yn arafach. Rwy'n gwrthwynebu'r duedd gan rai ar y dde i geisio defnyddio hyn yn rhan o'r rhyfeloedd diwylliant y maen nhw'n ceisio eu hymladd yn y fan yma. Rwy’n gwybod bod David Rowlands—ar wahân i fater Ewrop, yr wyf i'n anghytuno'n llwyr ag ef yn ei gylch—yn ddyn rhesymol. Felly, roedd clywed yr araith a roddodd, a ddechreuodd yn ddigon rhesymol ond a drodd yn gyfraniad at raglen ffonio’r radio erbyn y diwedd, yn syndod i mi.

Dywedodd Rhun ap Iorwerth fod y dystiolaeth yn glir a bod y dystiolaeth yn gryf. Gwnaeth Janet Finch-Saunders y pwynt ei fod yn synnwyr cyffredin ac yn gam diogel, ac rwy'n credu bod yr arolygon barn yn cadarnhau hyn. Caiff yr ymyriad hwn ei groesawu a'i dderbyn yn eang.

Ceir pryderon ynghylch adnoddau a phryderon ynghylch gorfodi, ac rwy'n credu eu bod nhw yn bryderon dilys. Ar hyn o bryd, rydym ni'n gwario llawer iawn o adnoddau ond ar beirianneg, ar ymyriadau caled, a'r dystiolaeth yw ein bod ni fwy na thebyg wedi cyflawni cymaint ag y gallwn ei gyflawni o'r dull hwnnw. Mae'r ffigurau ar gyfer lleihau nifer y bobl a gaiff eu hanafu mewn damweiniau ar y ffyrdd wedi arafu ac erbyn hyn mae lefel weddilliol ystyfnig o bobl sy'n cael eu hanafu nad yw'n ymddangos bod y dull hwnnw yn gallu ei lleihau â rhyw lawer o ddynamiaeth.

Cywirodd y Dirprwy Weinidog y ffigur mewn pwynt o drefn yn ddiweddarach yn y cyfarfod. Y ffigur cywir yw '80', nid '800'.

Felly, rwy'n credu bod angen i ni edrych o'r newydd ar ein dull gweithredu. Byddwn yn parhau i weithio'n agos gyda llywodraeth leol a gyda'r heddlu i weithio drwy'r agweddau ymarferol ar hyn, a bydd y cynlluniau treialu y gofynnodd John Griffiths yn eu cylch yn cael eu datblygu gyda nhw mewn amrywiaeth o wahanol leoliadau. Felly, Russell George, byddwn ni bendant yn dymuno i un ohonyn nhw fod mewn lleoliad gwledig. Bydd y system gwybodaeth ddaearyddol, y system mapio lloeren yr ydym ni'n ei defnyddio i geisio awgrymu pa ffyrdd a allai fod yn 20 a pha rai a allai fod yn 30, wrth gwrs, yn berthnasol i leoliadau gwledig yn ogystal â lleoliadau trefol. Cododd Russell gyfres o gwestiynau technegol, a byddaf i'n ysgrifennu ato i wneud yn siŵr ein bod ni'n gwneud cyfiawnder â phob un. Ond, wrth gwrs, fe fydd canllawiau cadarn ar gael, a byddwn yn gweithio ar y rhain o ganlyniad i'r cynlluniau treialu gyda CLlLC a'r heddlu.

Cododd gwestiwn cyfreithiol ynghylch y diffiniad o ffyrdd cyfyngedig pan nad oedd goleuadau ffordd yn bresennol, a bydd angen i mi wirio'r sefyllfa gyfreithiol o ran hynny. Ond o ran enghraifft Ceredigion, er enghraifft, rwyf i ar ddeall eu bod nhw'n barthau drwy orchymyn; gellir eu diddymu, wrth gwrs, os oes angen. A dyna yw diben y dull hwn: mae'n ddull caniataol, sy'n gweithio gydag awdurdodau lleol a'r hyn y mae cymunedau yn dweud wrthym eu bod yn dymuno ei wneud yn eu lleoliadau. Felly, fel y soniodd John Griffiths, ac fel y soniodd Rhun ap Iorwerth, mewn ardaloedd gwledig, os oes rhywbeth yno sy'n awgrymu dull gwahanol, rydym yn gobeithio gweithio gydag awdurdodau lleol i roi'r rhyddid iddyn nhw ymateb i'r amgylchiadau y maen nhw'n dod ar eu traws. Nid gordd yw hon; cam strategol yw hwn ond gyda rhywfaint o ddisgresiwn o ran lefel y manylder er mwyn sicrhau ein bod ni'n ei ddefnyddio mewn ffordd sy'n synhwyrol.

Dywedodd Siân Gwenllian ar y dechrau am y ffordd y mae GoSafe yn targedu adnoddau ar hyn o bryd ar ardaloedd sydd â lefelau uchel o farwolaethau ac anafiadau difrifol, a soniodd Janet Finch-Saunders am yr hyn a alwodd yn 'wallgofrwydd llwyr' edrych ar ddamweiniau yn hytrach na damweiniau a fu bron â digwydd. Ac rwy'n meddwl mai hynny yw un o broblemau'r dull presennol, ond os byddwn ni'n ei droi ar ei ben ac yn gosod 20mya yn ddiofyn, bydd swyddogaeth GoSafe a'r heddlu yn wahanol wedyn. Ac mae John Griffiths yn iawn: bydd hyn, ymhen amser, yn hunanorfodi. Ond yn amlwg, bydd hyn yn cymryd amser. Mae hwn yn brosiect newid ymddygiad, newid diwylliannol, dros amser.

Ond mae'r ffigurau yn llwm ac mae'r ffigurau yn glir: mae'r perygl o gael eich lladd bron i bum gwaith yn uwch mewn gwrthdrawiadau rhwng car a cherddwr ar 30mya, o'i gymharu â'r un math o wrthdrawiadau ar 20mya—bum gwaith yn uwch. Y pwynt pan fo'r car yn mynd yn gyflymach—. Ar y pwynt pan fydd car sy'n symud 20mya wedi stopio, byddai car a oedd yn symud 30mya yn dal yn symud 24mya. Ac mae’r dystiolaeth hon wedi ei nodi yn yr adroddiad, felly nid wyf i o'r farn y gallwn ni ddweud o ddifrif bod y dystiolaeth o hyn yn wan nac nad ydym ni wedi cyflwyno'r achos yn llawn o blaid yr angen am y math hwn o ymyrraeth.

Nodwyd enghreifftiau Caerfaddon a Gwlad yr Haf lle gwelwyd cynnydd mewn marwolaethau ac eraill lle nad oedd yr effaith ar ansawdd yr aer yn sicr, ond wrth gwrs mae'r rhain yn ddulliau gwahanol, parthau yw'r rhain. Ac nid dull gweithredu ar gyfer parthau 20mya yw hwn; mae hwn yn derfyn cyflymder diofyn ar gyfer ardal gyfan. Felly, 20mya fydd y safon, a 30mya fydd yr eithriad. A gwnaeth David Rowlands y pwynt chwerthinllyd bod gan geir systemau brecio gwell erbyn hyn, a rhywsut nad oedd angen i ni—y gallem ni ddiystyru'r ffaith bod 800 o blant y flwyddyn yn cael eu lladd neu eu hanafu'n ddifrifol.Footnotelink Wel, yn amlwg, nid yw'r systemau brecio hynny yn effeithiol, David, ydyn nhw? Mae'n amlwg nad ydyn nhw'n effeithiol; mae plant yn marw, maen nhw'n marw ac mae angen i ni atal hynny, ac mae hyn yn ffordd o'i atal. Ac rwy'n credu bod y sylwadau mursennaidd bod 20mya yn derfyn hurt o isel, rwy'n credu eu bod nhw'n dweud mwy am yr ymdrech ryfel diwylliant y mae'n ceisio ei ddechrau nag am y dystiolaeth. Gwnaeth Jenny Rathbone y pwynt bod pobl yn arfer dweud bod gwregysau diogelwch yn sarhad ar ryddid, a bod ysmygu yn wynebau pobl yn hawl, ac yn wir, ni fyddai neb yn dweud hynny erbyn hyn.

Rwy'n gobeithio fy mod i wedi gweithio fy ffordd drwy'r rhan fwyaf o'r pwyntiau a godwyd, Llywydd. Os ydw i wedi methu â gwneud hynny, fe wnaf i ysgrifennu at yr Aelodau. Mae hwn yn newid sylweddol. Nid ydym ni'n rhuthro'r peth. Rydym ni wedi cael ein beirniadu am gymryd gormod o amser i fynd ati; rydym ni eisiau gweithio trwy'r manylion a chael pethau'n iawn. Bydd y wobr am wneud pethau yn iawn yn uchel, ac rwy'n croesawu'r her gan yr Aelodau, ac rwy'n croesawu hynny fel sgwrs barhaus, fel y gallwn ni, gyda'n gilydd, fod yn fodlon ein bod ni’n gwneud y peth iawn. Ac rwy’n credu o’r holl bethau y bydd pob un ohonom ni wedi eu cyflawni mewn gwleidyddiaeth, os gwnawn ni hyn yn iawn, fe fydd yn waddol sylweddol i'n Senedd ni. Diolch, Llywydd.

Cywirodd y Dirprwy Weinidog y ffigur mewn pwynt o drefn yn ddiweddarach yn y cyfarfod. Y ffigur cywir yw '80', nid '800'.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog. Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu gwelliant 1? [Gwrthwynebiad.] Iawn, dwi'n clywed y gwrthwynebiad, ac felly dwi'n gohirio'r holl eitem a'r pleidleisiau tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.