Eitem 4 ar yr agenda yw datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar gynllun diogelu'r gaeaf. Galwaf ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol—Vaughan Gething.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol imi gyhoeddi ein bwriad i ddatblygu cynllun diogelu'r gaeaf ar gyfer Cymru dros yr haf. Rwy'n falch o gadarnhau ein bod bellach wedi cyhoeddi'r cynllun hwnnw, yn dilyn ein gwaith gyda rhanddeiliaid. Mae digwyddiadau'r wythnos diwethaf wedi atgyfnerthu pam y mae angen hwn. Er gwaethaf yr holl gynnydd da a wnaed dros yr haf, mae'r sefyllfa'n parhau'n ansicr. Nid yw pandemig COVID-19 ar ben, ac fel y cawsom ein hatgoffa unwaith eto, gall y feirws ledaenu'n gyflym gydag achosion lleol sylweddol.

Rydym i gyd yn gwybod bod y gaeaf wastad yn adeg heriol o'r flwyddyn i'n staff iechyd a gwasanaethau cymdeithasol. Gadewch imi fod yn glir: bydd yr heriau y gaeaf hwn yn wirioneddol ryfeddol. Yn ogystal â phwysau arferol y gaeaf, bydd angen inni ymateb i'r pandemig COVID sydd heb ddod i ben. Nid ymchwydd diweddar y feirws yn yr wythnosau diwethaf fydd diwedd ein heriau. Bydd y dyddiau a'r wythnosau nesaf yn penderfynu a oes angen i ni gyflwyno mesurau mwy sylweddol fyth i reoli'r feirws. Felly, mae'n rhaid inni fod yn barod am y gwaethaf. Bwriad cynllun diogelu'r gaeaf yw dwyn ynghyd prif gyfraniadau y maes iechyd a gofal cymdeithasol sy'n diogelu'r cyhoedd, helpu i gefnogi'r gwaith o gyflawni ac ymgysylltu â'n partneriaid a'n rhanddeiliaid allweddol, a byddwn yn cydweithio i gadw Cymru'n ddiogel.

Rydym wedi clywed gan gynghorau iechyd cymuned am y pethau a fydd bwysicaf i unigolion a chymunedau. Mae ymgysylltu â grwpiau proffesiynol a phartneriaid ar draws y maes iechyd a gofal cymdeithasol wedi bod yn ddefnyddiol i sicrhau bod cyd-destun cynllun diogelu'r gaeaf yn glir. Bydd ein disgwyliadau o ran y GIG a'r sector gofal yn cael eu nodi'n fwy penodol yn fframwaith gweithredol y GIG ar gyfer chwarteri 3 a 4, a gyhoeddir yr wythnos nesaf. Cefnogir cynllun diogelu'r gaeaf gan becyn sefydlogi'r GIG gwerth £800 miliwn a gyhoeddwyd gennym yn ddiweddar, ynghyd â'r arian ychwanegol a ddarperir i awdurdodau lleol a'r sector gofal.

Mae'r cynllun yn tynnu sylw at nifer o feysydd sydd bellach yn gyfarwydd, ond rhai sy'n hanfodol i reoli'r feirws, gan gadw cymunedau'n ddiogel ac yn iach a lleihau'r galw ar ein GIG a'n gwasanaethau gofal. Er enghraifft, elfen allweddol o'r cynlluniau atal ac ymateb lleol yw'r gwasanaeth profi, olrhain a diogelu. Mae hyn yn amddiffyniad allweddol rhag trosglwyddo eang sy'n dibynnu'n helaeth ar gydweithrediad cyhoeddus, gonestrwydd a chydymffurfiaeth â'r cyngor hwnnw. Mae'r cynllun yn nodi'r angen i'r cyhoedd gefnogi ymgyrch ehangach a chynhwysfawr i frechu rhag y ffliw yr hydref hwn. Dylai hyn helpu i leihau'r pwysau tymhorol y mae'r ffliw yn ei roi ar ein GIG. Nid oes ffordd hawdd o fynd i'r afael â COVID-19, mae angen i bawb wneud ei ran i gefnogi'r ymdrech genedlaethol hon.

Mae tystiolaeth wyddonol yn llywio ein penderfyniadau a bydd yn parhau i wneud hynny. Rwy'n cydnabod y bu hi'n anodd ac yn heriol iawn i ni fel unigolion a chymunedau. Mae cydweithio fel cenedl wedi gwneud gwahaniaeth enfawr, gyda phobl a sefydliadau ledled Cymru yn gwneud eu rhan i helpu i gyfyngu effaith y feirws. Parodd y gostyngiad dros yr haf i rai pobl ymlacio a bod yn hunanfodlon ynglŷn â'r bygythiad parhaus. Bu lleiafrif o bobl hefyd na wnaethant ddilyn y rheolau'n fwriadol ac efallai eu bod yn credu bod COVID-19 wedi diflannu. Nid yw wedi gwneud hynny ac mae nifer yr achosion yn cynyddu.

Er gwaethaf ymdrechion enfawr y rhan fwyaf o bobl, mae rhai ardaloedd yn profi niferoedd llawer uwch o achosion sy'n debygol o arwain at bobl agored i niwed yn cael eu derbyn i'r ysbyty yn ystod yr wythnosau nesaf. Felly, gadewch imi fod yn gwbl glir: os ydym ni eisiau osgoi rhagor o gyfyngiadau symud lleol neu genedlaethol, rhaid i'n hymddygiad newid a newid yn gyflym. Rydym ni mewn sefyllfa debyg nawr i ddechrau mis Chwefror eleni—ychydig wythnosau cyn y dewis i gyflwyno cyfyngiadau symud cenedlaethol a wnaethpwyd ym mis Mawrth gan bob gwlad yn y DU.

Rydym ni wedi gweld cynnydd sylweddol mewn achosion yn ardal bwrdeistref Caerffili, Merthyr Tudful, y Rhondda ac yng Nghasnewydd. Bydd Aelodau'n gwybod y bu'n rhaid gweithredu camau lleol a'u bod yn cael eu hadolygu'n gyson. Nid yw cyfyngu ar symudiadau pobl a gosod cyfyngiadau ar fywyd bob dydd erioed wedi bod yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gymryd yn ysgafn. Fodd bynnag, byddwn yn gwneud y penderfyniadau anodd hynny i helpu i achub bywydau a lleihau'r risgiau i'n pobl fwyaf agored i niwed.

Mae arwyddocâd y cynnydd mewn achosion yn ystod yr wythnos diwethaf yn golygu bod gennym ni gyfle cyfyng iawn o ran amser i weithredu ac osgoi ymyrraeth fwy radical. Nid oes yr un ohonom ni eisiau gweld mwy o gyfyngiadau, ond ni allaf bwysleisio digon, os na fyddwn yn dechrau gweld gostyngiad mewn achosion, ac mai dim ond drwy newidiadau yn ein hymddygiad y gallwn ni gyflawni hynny, yna bydd bywydau yn cael eu colli. Nid wyf eisiau gweld cyfyngiadau symud cenedlaethol, ond os yw'r dewis rhwng hynny a mwy o niwed, gan gynnwys marwolaethau, yna byddwn yn gwneud yr hyn sy'n angenrheidiol i gadw Cymru'n ddiogel.

Mae staff iechyd a gofal cymdeithasol, ynghyd â gweithwyr a chydweithwyr allweddol eraill yn y trydydd sector, yn gweithio'n ddiflino i ddarparu gwasanaethau a gofal i ni a'n hanwyliaid. Mae'n rhaid i bob un ohonom ni yn ein tro wneud ein rhan i ymladd y feirws a helpu i gadw Cymru'n ddiogel, pa un ai glynu wrth y rheolau, cadw pellter cymdeithasol neu ymarfer hylendid dwylo da yw hynny. Byddwn yn parhau i fyw gyda'r feirws mewn sawl agwedd ar ein bywydau bob dydd am beth amser i ddod. Mae'n rhaid inni barhau i fod yn wyliadwrus drosom ein hunain, ein teuluoedd a'n cymunedau.

Nid yw cynllun diogelu'r gaeaf yn ateb i bopeth, a bydd yn cymryd amser i ni i gyd ail godi ar ein traed yn dilyn y pandemig hwn. Fodd bynnag, mae'r cynllun yn dangos ein hymrwymiad parhaus i bobl Cymru drwy gydol yr argyfwng eithriadol hwn ym maes iechyd y cyhoedd. Mae gan bob un ohonom ni ran i'w chwarae i wneud y peth priodol. Gallwn i gyd wneud dewisiadau i helpu i gadw Cymru'n ddiogel.

Gweinidog, diolch ichi am eich datganiad y prynhawn yma. A gaf i ddiolch ar goedd yn ddiffuant i'r holl staff sy'n rhan o'r teulu iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru am yr hyn y maen nhw wedi'i wneud hyd yma ers i'r achosion o COVID gael eu cyhoeddi'n swyddogol ym mis Mawrth, ac, yn wir, i chi fel Gweinidog, a'r Llywodraeth hefyd? Oherwydd, rwy'n siŵr y bu'r pwysau ar bob un ohonoch chi fel unigolion yn gymaint o her ag unrhyw beth yr ydych chi wedi'i wynebu yn eich bywydau gwleidyddol os nad yn eich bywydau cyfan. Ond hoffwn ofyn cyfres o gwestiynau am y cynllun yr ydych chi wedi'i gyflwyno gerbron y Cynulliad heddiw.

Mae'n bwysig bod cynlluniau o'r fath yn cynnal hyder, ac mae hyder yn elfen hollbwysig, nid yn unig ymhlith y staff a fydd yn cyflawni'r cynllun hwn, ond yn amlwg y cyhoedd y mae'n rhaid iddynt ei gefnogi. Ddoe, cawsom y tor diogelwch data gan Iechyd Cyhoeddus Cymru ynghylch y profion a'r data a gafodd ei arddangos yn gyhoeddus. Y prynhawn yma clywsom gan y Prif Weinidog nad oedd yn gwybod dim am y tor diogelwch data hwnnw tan 2 o'r gloch brynhawn ddoe, pan gyhoeddodd Iechyd Cyhoeddus Cymru hynny i'r cyhoedd. Yn ôl yr hyn a ddeallaf roedd Llywodraeth Cymru wedi cael gwybod ar 2 Medi am y data hwn a ryddhawyd, a'ch bod chi fel Gweinidog wedi cael gwybod ar 3 Medi. A wnewch chi roi gwybod i'r Cynulliad heddiw am yr amserlen pan oedd yr wybodaeth hon ar gael ichi, a pham y cadwoch yr wybodaeth honno yn hytrach na'i rhannu â chyd-Aelodau eraill yn y Llywodraeth? Neu a fu i chi ei rannu â chydweithwyr eraill yn y Llywodraeth, ond nid â'r Prif Weinidog? Credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn deall sut y mae'r Llywodraeth yn gweithio pan fydd anghysondeb o'r fath—ac mae'n anghysondeb, rwy'n derbyn, y toriad data, ond mae'n anghysondeb difrifol o 18,000 o enwau'n ymddangos ar wefan gyhoeddus, ac mae'n hanfodol ein bod yn parhau'n ffyddiog.

Yn ail, a wnewch chi amlygu sut y bydd y cynllun hwn yn dechrau mynd i'r afael â'r broblem o ymdrin â'r rhestrau aros sydd wedi cronni dros fisoedd yr haf? Oherwydd mae'n hollbwysig i ni wneud cynnydd yn y maes penodol hwnnw. Rwy'n cytuno'n llwyr â chi pan ddywedwch ei fod yn gyfnod cythryblus iawn pan fo gennych chi COVID ac amseroedd aros a phwysau arferol y gaeaf, ond mae'n bwysig y gall y cyhoedd fod yn ffyddiog y bydd rhai o'r amseroedd aros hyn yn lleihau.

Yn drydydd, o ran y rhaglen brechu rhag y ffliw, a allwch chi ddweud a oes digon o ddosau ar gael i fodloni gofynion y rhaglen brechu rhag y ffliw yr ydych chi wedi'i rhoi ger ein bron? Gan fod carfan newydd o unigolion wedi'i chyflwyno i'r cynllun, ac yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae trafodaethau eto i'w cynnal gyda'r cwmnïau fferyllol i sicrhau digon o ddosau i sicrhau bod digon o frechlyn ffliw ar gael yn y wlad.

Yn bedwerydd, mae'n hanfodol ein bod yn deall y cymorth sydd ei angen ar y staff, mewn lleoliadau cymdeithasol ac mewn lleoliadau iechyd. A ydych yn ffyddiog y bydd y cynllun hwn yr ydych chi wedi'i roi ger ein bron heddiw i ymateb i bwysau'r gaeaf yn diwallu anghenion staff mewn lleoliadau gofal cymdeithasol a gofal iechyd, fel y gallan nhw deimlo eu bod yn y pendraw yn cael eu cefnogi, boed hynny o ran cyfarpar diogelu personol neu o ran sicrhau y gallan nhw wneud y penderfyniadau angenrheidiol i fynd i'r afael â'r amgylchiadau sy'n eu hwynebu yn eu hardaloedd eu hunain?

Yn olaf, a wnewch chi amlygu i mi'n benodol—oherwydd y mae'n bryder a gyflwynwyd i mi ynghylch gwasanaethau deintyddol—sut y bydd y cynllun hwn yn mynd i'r afael â'r problemau cronig y mae'r gwasanaeth deintyddol yn y wlad hon yn eu hwynebu ar hyn o bryd, wrth ddychwelyd mor agos at y drefn arferol ag sy'n bosibl, er mai trefn arferol newydd fydd yn ein hwynebu oherwydd rheoliadau COVID?

Diolch am y gyfres yna o gwestiynau, a cheisiaf roi sylw iddyn nhw mor gyflym ag y bydd amser yn caniatáu.

Rydych chi'n gywir; yn ôl yr hyn a ddeallaf, hysbyswyd swyddogion ar 2 Medi, a chefais wybod am rybudd o ddigwyddiad difrifol ar 3 Medi. Mae hynny'n gwbl normal. Roedd Iechyd Cyhoeddus Cymru eisoes wedi hysbysu'r Comisiynydd Gwybodaeth, fel y dylent wneud, o'r tor diogelwch. Roeddent wedi canfod yr hyn a ddigwyddodd, ac fel y dywedais, nid ydym yn credu bod neb wedi cael niwed, ond mae'n dor diogelwch difrifol ac mae angen ei drin o ddifrif. Dyna pam y ceir ymchwiliad annibynnol. Bydd yr ymchwiliad hwnnw'n cael ei gynnal drwy brosesau atebolrwydd a llywodraethu'r bwrdd, felly gallwch ddisgwyl cael adroddiad cyhoeddedig ar yr ymchwiliad hwnnw pan fydd wedi dod i law. Ac fel y gwyddoch chi, cyhoeddodd prif weithredwr Iechyd Cyhoeddus Cymru ddatganiad rhagweithiol i'r wasg a rhoddodd gyfres o gyfweliadau ddoe yn nodi'r hyn a ddigwyddodd, ac yn wir, ymddiheurodd am y tor diogelwch difrifol. Nid oes ymgais i guddio'r ffaith fod hwn yn dor diogelwch difrifol a ddigwyddodd, ac adroddwyd ei fod yn ddigwyddiad difrifol, fel yn wir y caiff pob digwyddiad difrifol rhwng y gwasanaeth iechyd a'r Llywodraeth.

O ran mynd i'r afael â rhestrau aros, mae arnaf ofn nad wyf yn rhannu optimistiaeth yr Aelod ynglŷn â'r gallu i leihau rhestrau aros dros gyfnod y gaeaf. Mae'n realiti ym mhob gwlad yn y DU bod y cynnydd sylweddol mewn gweithgarwch sydd wedi cronni yn ystod y cyfnod cyntaf o gyfyngiadau symud pan fu inni derfynnu gwasanaethau'r GIG—. Byddwch yn cofio mai fi, ar 13 Mawrth, oedd y Gweinidog iechyd cyntaf yn y DU i wneud y penderfyniad i ohirio'r rhan fwyaf o weithgarwch dewisol. Rydym ni wedi gweld cynnydd sylweddol o ganlyniad i hynny, ac yna, hyd yn oed wrth i wasanaethau ailgychwyn, bu rhywfaint o amharodrwydd ymhlith y cyhoedd i geisio gwasanaethau sydd bellach ar gael. Yn gyffredin â phob Gweinidog arall ym mhob un o'r pedair gwlad, byddwn yn dweud y bydd angen y rhan fwyaf o'r tymor nesaf, tymor llawn y Senedd, i ddal i fyny â'r gweithgarwch yr ydym yn ei weld, yn rhannol oherwydd y gweithgarwch sydd wedi cronni, ond hefyd am nad ydym yn gallu gweld pobl yn y niferoedd y byddem yn eu gweld fel arall. Mae hynny'n ymwneud â'r angen i sgrinio pobl, rhwng y rhai sy'n ddiogel o ran COVID a'r rhai dan amheuaeth neu'r rhai sy'n bositif o ran COVID. Y gwir amdani hefyd yw na all ein staff ymgymryd â chymaint o weithdrefnau oherwydd gofynion cyfarpar diogelwch personol. Felly, nid yw'n realistig i ni ddisgwyl gweld lleihad sylweddol yn y rhestrau aros drwy'r cyfnod hwn. Bydd angen blaenoriaethu pobl sydd â'r angen mwyaf, ac mae hynny'n golygu y bydd yn anodd oherwydd bydd angen i rai pobl aros yn hwy. Ond, fel y dywedais, nid yw honno'n sefyllfa sy'n unigryw i Gymru. Efallai eich bod wedi gweld y sylw gan Gronfa'r Brenin ac eraill am faint yr her y byddwn yn ei hwynebu ar draws ein gwasanaeth iechyd gwladol, a byddwn yn siarad fwy a mwy am y rhesymau dros hynny, gan gynnwys ein staff. Ac roeddwn yn falch o'ch clywed yn sôn am ein staff, oherwydd nid yw ein staff wedi cael seibiant mewn gwirionedd, yn unrhyw ran o'n system iechyd a gofal cymdeithasol, ers dechrau'r pandemig, ac mae hynny'n peri pryder mawr i mi nid yn unig oherwydd y posibilrwydd o ail don, ond y dyfodol tymor hwy.

Rydym ni wedi cyflwyno mwy o gymorth—cymorth iechyd galwedigaethol, cymorth iechyd a lles—ac rwyf wedi cael sgyrsiau rheolaidd gyda chynrychiolwyr cyflogwyr ac undebau llafur. Bu hyd yn oed mwy o sgwrsio rhwng y rhannau hynny o'r berthynas weithle nag y byddem wedi'i gael yn y cyfnod arferol hyd yn oed. Y rheswm am hynny yw y bydd yr hyn y bu'n rhaid i'n staff ei wneud yn cael effaith arnynt, am fwy o gymorth, yn ymarferol, i'w cadw yn y gweithle, ond gwyddom hefyd fod yna effaith sy'n cymryd peth amser i'w hamlygu ei hun pan fydd pobl wedi bod drwy ddigwyddiadau arbennig o anodd neu drawmatig. Felly, dros y tymor nesaf, bydd angen i ni ymdrin â'r realiti y bydd angen mwy o gymorth ar staff ym maes iechyd a gofal cymdeithasol, a bydd angen i rai staff adael y gweithle i wella ac efallai y bydd rhai staff yn gadael cyn pryd.

Felly, mewn gwirionedd bu her fawr iawn yn cynyddu gyda mwy o weithgarwch nag y gallwn ni ymgymryd ag ef nawr a byddwn yn wynebu her ymysg ein staff. Ond gallaf ddweud, serch hynny, ar yr ochr gadarnhaol: fe wnaethoch chi sôn am heriau ynghylch cyfarpar diogelu personol i gefnogi staff; rydym ni mewn sefyllfa well o lawer nag ar ddechrau'r pandemig, pryd gwelsom ni fod gennym ni storfeydd a oeddem yn eu defnyddio, ac ar ôl i ni ddefnyddio'r storfeydd pandemig, ein cynlluniau arferol fyddai cael contractau ar waith, ond nid oedd gwledydd eraill yn eu hanrhydeddu am fod ganddynt eu heriau eu hunain ac, fel yr ydym ni wedi ailadrodd droeon, crebachodd marchnad y byd o ran cyfarpar diogelu personol yn sylweddol. Rydym ni wedi ailadeiladu a stocio ein storfeydd, rydym ni wedi bod yn llwyddiannus iawn o fewn teulu gwledydd y DU wrth wneud hynny, ac rydym ni wedi helpu gwledydd eraill y DU drwy gymorth ar y cyd o ran anghenion cyfarpar diogelu personol. Rydym ni hefyd wedi llwyddo i barhau i gyflenwi cyfarpar diogelu personol i'n sector gofal cymdeithasol hefyd. Felly, rydym ni mewn sefyllfa well o lawer o ran stoc na'r sefyllfa yr oeddwn yn ei hwynebu wrth fynd drwy'r pandemig ym mis Ebrill a mis Mai eleni.

O ran y brechlyn ffliw, mae Llywodraeth y DU yn caffael ar gyfer pob un o'r pedair gwlad. Mae honno'n broses y cytunwyd arni. Felly, rydym yn obeithiol y bydd gennym ni fwy o frechlyn ffliw ar gael ar gyfer pob gwlad yn y DU, gan gynnwys, wrth gwrs, Cymru. Rydym yn ceisio blaenoriaethu'r rhai mwyaf agored i niwed. Mae adran yng nghynllun diogelu'r gaeaf ar yr hyn yr ydym yn bwriadu ei wneud i gael cyfradd uwch o bobl sydd fwyaf agored i niwed i gael y brechlyn a hefyd os oes gennym ni ddigon o frechlyn yn weddill, i sicrhau bod pobl dros 50 oed yn cael y brechlyn ffliw hefyd, yn ogystal â'n cynllun beth bynnag a ddaw i gael mwy o blant cyn oed ysgol ac oedran ysgol gynradd i gael y brechlyn hefyd.

O ran deintyddiaeth, disgwyliwn i fwy o ddata gael ei ddarparu yn fframwaith gweithredol y GIG y soniais amdano. Mae hyn wedi bod yn her wirioneddol oherwydd, wrth gwrs, mae deintyddiaeth yn broffesiwn risg uchel—mae'n eithaf amhosibl ymgymryd â gwaith deintyddiaeth a chadw pellter cymdeithasol, mae'r agosrwydd yna y mae ei angen yn aml er mwyn ichi wneud y gwaith ac, yn wir, y gweithdrefnau sy'n cynhyrchu aerosol. Gallwn ddisgwyl y ceir mwy o fanylion drwy'r fframwaith gweithredol a'r cyngor gan ein prif swyddog deintyddol. 

Diolch ichi am y datganiad, Gweinidog. Dechreuaf gyda'ch honiad ein bod mewn sefyllfa debyg iawn i'r un yr oeddem ni ynddi ym mis Chwefror. Fe wn i pam yr ydych yn dweud hynny, oherwydd dyma'r un feirws, mae mor beryglus ag yr oedd bryd hynny ac rwy'n cytuno'n llwyr â'ch barn mai ein cyfrifoldeb ni i gyd yw wynebu ein cyfrifoldebau ein hunain o ran glynu wrth ganllawiau ac ati, ond dylem ni, wrth gwrs, fod mewn sefyllfa llawer gwell nag yr oeddem ni ynddi ym mis Chwefror. Rydym ni bellach yn tracio ac yn olrhain, gwyddom ychydig mwy am driniaethau—llawer mwy am driniaethau—o'r diwedd, nawr, mae gorchuddion wyneb yn cael eu defnyddio, yn cadw pobl yn ddiogel, ac ati. Yr hyn y mae angen inni ei wybod nawr, wrth i'r gaeaf ddynesu, yw bod gwersi wedi'u dysgu a rhai o'r penderfyniadau gwael a wnaed yn gynharach efallai—yn ddealladwy, gan fod hyn yn newydd, os nad yn gwbl faddeuadwy, ond yn ddealladwy—mae angen inni sicrhau nad ydynt yn digwydd eto. Ac er i chi dreulio llawer o'r datganiad hwnnw'n dweud pa mor bwysig yw hi i bobl gymryd cyfrifoldeb dros eu hunain, mae'n ymwneud â'r hyn y gall y Llywodraeth ei wneud ac, o ran profi ac olrhain, nid y bobl sy'n diystyru rheolau sy'n ei chael hi'n anodd cael profion yn fy etholaeth i a ledled Cymru ar hyn o bryd—ond pobl na allant gael profion am nad ydynt ar gael nawr. A wnewch chi egluro wrthym ni beth fydd yn cael ei wneud cyn y gaeaf hwn i sicrhau na fydd yr orddibyniaeth y penderfynoch ei rhoi ar y labordai goleudy yn achosi problem yn yr wythnosau a'r misoedd nesaf? Mae hyn yn rhywbeth y rhybuddiodd y SAGE annibynnol amdano; rwy'n pryderu amdano hefyd. Rydym yn chwilio am sicrwydd gennych chi.

Ysgrifennais atoch ynghylch y problemau o ran cael profion yr wythnos diwethaf. Gofynnais hefyd yn y llythyr hwnnw: a allwn ni ddechrau profi gweithwyr gofal cartref a nyrsys cymunedol nad oes symptomau ganddyn nhw, ac eraill sy'n gorfod ymweld â chartrefi pobl? Oherwydd mae ofnau nad yw'r profion hynny sydd wedi'u darparu mewn cartrefi preswyl ar gael o hyd i'r bobl hynny sydd hefyd eu hangen oherwydd bod y bobl y maent yn dod ar eu traws o bosib yn agored i niwed. A wnewch chi ein sicrhau bod hynny'n rhywbeth y byddwch yn ystyried ei gyflwyno wrth inni nesáu at y gaeaf, neu wneud hynny ar unwaith?

Rwy'n pryderu nad oes sôn, wrth i chi ganolbwyntio ar y ffliw, am gyflyrau iechyd cronig eraill. Yn benodol, rwy'n meddwl am ganser. Does dim cyfeiriad at hynny yn eich datganiad. Mae'n hanfodol eich bod yn cadw'r GIG ar waith, wrth gwrs, ar gyfer cyflyrau iechyd eraill gymaint â phosib, ac mae'n gas gennyf feddwl beth fydd y cyfraddau goroesi ar gyfer canser y flwyddyn nesaf os cawn aeaf heb sgrinio na phrofi. Felly, mae'n ymwneud â'r hyn y gall y Llywodraeth ei ddangos i ni ar ddechrau'r gaeaf o ran yr hyn y maent wedi'i ddysgu sy'n gwneud heddiw yn wahanol iawn i fis Chwefror o ran ein potensial i gael gwell canlyniad yn sicr nag a gawsom ni yn nyddiau cynnar y pandemig yma yng Nghymru. 

Diolch am y gyfres yna o gwestiynau imi ymdrin â nhw. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod yr hyn rwy'n ei ddweud am y gymhariaeth â mis Chwefror. Wrth gwrs, rydym ni mewn gwell sefyllfa o ran ein paratoi a'n dealltwriaeth, gyda'r profiad ymarferol a'r dysgu o'r chwe mis diwethaf. Nid dyna'r pwynt yr wyf yn ei wneud; rwy'n credu bod yr Aelod yn gwybod nad dyna'r pwynt yr wyf yn ei wneud, ond o ran y sefyllfa ym mis Chwefror ynghylch y proffil a'r cynnydd mewn achosion, felly heb weithredu, dyna'r sefyllfa y gallem weld ein hunain ynddi yn y pen draw. O ran dysgu o le'r oeddem ni, rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud, gyda'r wybodaeth sydd gennym ni nawr a'r un ffeithiau, y byddem yn gweithredu'n wahanol. Felly, dyna pam yr wyf yn dweud ei bod hi'n bwysig iawn bod pobl yn ystyried eu dewisiadau eu hunain, oherwydd fel arall efallai y bydd gan y Llywodraeth ddewisiadau gwahanol i'w gwneud lle y gall fod angen i ni wneud dewisiadau'n gynharach nag a wnaethom ni yng nghyfnod y don gyntaf. A dyna'r wers a ddysgwyd y credaf fod Aelodau'n ein hannog i'w hystyried. Bydd y Llywodraeth yn cyflawni ei chyfrifoldebau, ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn nad yw pobl yn anghofio eu cyfrifoldeb personol eu hunain hefyd. Dyna pam y daethom ni allan o'r cyfyngiadau symud dros yr haf ac atal y feirws, a dyma'r ffactor mwyaf arwyddocaol o ran gweld cynnydd yn nifer yr achosion hefyd.

Efallai y byddai'n ddefnyddiol pe bawn yn nodi eto yr hyn sydd wedi digwydd gyda'r labordai goleudy, rhaglen brofi'r DU. Byddwch yn cofio mai'r rhan fwyaf o'r feirniadaeth yn y cyfnod cynnar oedd na fu i Gymru'n cymryd rhan yn ddigon cynnar yn rhaglen brofi labordai goleudy, a'r rheswm am hynny oedd nad oeddem yn gallu gweld a deall y data a oedd yn rhan o hynny. Cymerodd yr Alban a Gogledd Iwerddon ran yn gynharach; buom yn aros nes inni ddeall y data, ac mae hynny bellach yn cyrraedd ein timau profi, olrhain a diogelu yn rheolaidd. Maen nhw wastad wedi gallu gweld data o labordai goleudy a labordai GIG Cymru, ac mae hynny wedi rhoi ein gwasanaeth olrhain cyswllt hynod lwyddiannus mewn sefyllfa dda iawn.

Yr heriau a welsom ni yw bod proses y labordai goleudy yn gweithio'n dda hyd at oddeutu tair wythnos yn ôl, a bod yn deg. Rydym ni i gyd wedi gweld yr heriau a amlygwyd yn eang, a hynny mewn gwirionedd nid oherwydd na allant ymgymryd â'r samplu, ond oherwydd na allant gyflawni'r gwaith o brofi'r samplau hynny er mwyn cael y canlyniadau'n ôl i bobl, a dyna'r broblem a welwn ni. Ac mae Matt Hancock heddiw wedi cydnabod yn Nhŷ'r Cyffredin y bydd yn cymryd ychydig wythnosau i ddatrys hynny. Roedd honno'n drafodaeth a gawsom ni yng nghyfarfodydd Gweinidogion iechyd y pedair gwlad ddydd Gwener. Yna gwelsom yr heriau yn y rhaglen brofi gyda gostyngiadau dros y penwythnos. Ac eto, a bod yn deg â Matt Hancock, ar ôl i mi a Gweinidogion iechyd eraill gysylltu ag ef, bu gwelliant dros y penwythnos, ac yna rhoddwyd rhai o'n hadnoddau ein hunain ar waith hefyd. 

Yn ogystal ag ystyried sut yr ydym yn adleoli adnoddau GIG Cymru, y byddwn yn ei wneud, a bydd gennyf fwy i'w ddweud dros yr wythnos nesaf am yr hyn yr ydym yn ei wneud, yn enwedig o ran unedau profi symudol, mae angen i raglen y DU hefyd ddod yn ôl ar ei thraed gan ei bod yn rhaglen brofi a ariennir ac a ddarperir gan y DU ym mhob un o'r pedair gwlad. Nid oes cyllid canlyniadol ychwanegol na staff ychwanegol yn aros i gael eu canfod i gyflwyno profion ychwanegol ar wahân i hyn. A byddai dychwelyd yn llwyddiannus i'r niferoedd rhagweladwy ac i lefel y profion a welsom ni drwy'r rhan fwyaf o'r haf o fudd i bob un o'r pedair gwlad. Dyna'r hyn yr ydym yn gobeithio y bydd yn digwydd.

O ran defnyddio adnoddau GIG Cymru, fe'u cryfhawyd i allu ymdrin â phwysau ychwanegol y gwyddom y byddwn yn ei hwynebu drwy'r hydref a'r gaeaf. Felly, mae'n ymdrech gydweithredol ar ran y rhaglen Gymreig yr ydym ni wedi defnyddio adnoddau Llywodraeth Cymru i'w hariannu, ac yn wir y rhaglen oleudy hefyd, a gweld hynny'n dychwelyd at y lefelau perfformio a welsom hyd at oddeutu tair wythnos yn ôl.

O ran yr her yngylch profion COVID mewn poblogaethau asymptomatig ym maes gofal cartref a gofal preswyl, rydym ni wedi parhau â rhaglen brofi reolaidd o'r rhaglen wythnosol gyntaf i bob pythefnos. Fel arfer i staff maes gofal preswyl, rydym wedi cynyddu'r amlder yng Nghaerffili, ac rydym yn bwriadu gwneud hynny eto yn Rhondda Cynon Taf oherwydd yr heriau yno ynglŷn â chynnydd mewn trosglwyddo cymunedol.

Felly, rydym yn bwriadu darparu rhaglen reolaidd, ac, unwaith eto, mae'r heriau yr ydych yn cyfeirio atynt o ran y rhaglen brofi honno i'n staff unwaith eto'n rhan o'r heriau i labordai goleudy, ac mae hynny eto'n ymwneud â'r broses brofi a rhoi canlyniadau ac, unwaith eto, mae llawer o sylwadau wedi eu mynegi ledled y DU am hynny. Unwaith eto, rydym yn ystyried a allwn ddefnyddio adnoddau GIG Cymru mewn ardaloedd lle mae'r trosglwyddiad uchaf ac i geisio—[Anghlywadwy.]—proses brofi a rhoi canlyniad cyflymach a mwy ffafriol am gyfnod cyfyngedig.

O ran gofal cartref a phreswyl, maent unwaith eto'n flaenoriaeth—y staff hynny—ar gyfer y rhaglen brechu rhag y ffliw, oherwydd maent, drwy ddiffiniad, yn gweithio gyda grwpiau o bobl sy'n agored i niwed. A phan ddaw'n fater o driniaeth a niwed nad yw'n ymwneud â COVID, mae'n un o'r pedwar niwed a gydnabyddwn yn ein dull gweithredu cenedlaethol, ac unwaith eto mae wedi'i nodi'n glir iawn yng nghynlluniau diogelu'r gaeaf. Felly, unwaith eto, rydym wedi nodi yn y cynllun yr hyn yr ydym yn ei wneud i sicrhau bod hynny'n parhau gymaint â phosibl drwy gydol cyfnod y gaeaf ac, yn wir, y neges yr wyf fi a phrif weithredwr y GIG wedi'i rhoi ynghylch yr angen nid yn unig i ailgychwyn y rheini, ond i weld cynlluniau pellach ar gyfer y rheini yn fframwaith chwarter 3 a chwarter 4. Gan fy mod yn cydnabod bod y niwed sy'n deillio o gyfyngiadau symud cenedlaethol—nid y niwed economaidd yn unig, sydd bron bob amser yn arwain at ganlyniad iechyd hefyd, ond y niwed posib i'r mathau eraill hynny o driniaeth nad ydynt yn ymwneud â COVID, y rheini na fyddant yn mynd yn ei blaenau ac yn digwydd, naill ai oherwydd bod yn rhaid inni ohirio'r rheini, oherwydd ein bod yn gweld mwy o bobl yn dod i ysbytai gyda COVID, neu, yn wir, oherwydd bod y cyhoedd, fel y gwnaethant yn ystod y don gyntaf, yn dewis peidio â chael triniaeth am eu bod yn poeni mwy am ddal coronafeirws.

Felly, does dim atebion syml a rhwydd yma. Mae'r cynllun a nodwyd gennym ni heddiw yn sôn am sut y byddwn yn cydbwyso'r blaenoriaethau hynny ac, unwaith eto, yn ceisio gwneud a sicrhau gwelliant pellach. A gallwch ddisgwyl clywed mwy gan y Llywodraeth dros y gaeaf am yr hyn yr ydym ni wedi llwyddo a heb lwyddo i'w wneud yn llwyddiannus yn ein brwydr anorffenedig yn erbyn y coronafeirws.

Diolch. Rydym ni dwy ran o dair o'r ffordd drwy hyn o ran amser, ac mae gennyf nifer o siaradwyr o hyd, felly mae'n rhaid i mi ofyn ichi fod yn gryno gyda'r cwestiynau a'r atebion. Mandy Jones.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, diolch ichi am eich datganiad heddiw a'r cyfle imi gyfrannu. Yr ymdeimlad o ofn ar ôl popeth y mae'r gwasanaeth iechyd a'r cyhoedd wedi bod drwyddo eleni, anfonaf fy nymuniadau gorau a—[Anghlywadwy.]—yr holl heriau a'r peryglon sy'n dod yn sgil hynny, yn enwedig i'r rhai sy'n agored i niwed. Rwyf wedi clywed manylion eich cynllun diogelu'r gaeaf ac rwy'n pryderu'n fawr yr ymddengys ei fod yn canolbwyntio fwyaf ar edrych yn ôl ar y cyfyngiadau symud, ymateb i ail don o COVID yn y gaeaf. Wrth inni nesáu at y gaeaf a'r nifer rhagweladwy o afiechydon ac, yn anffodus, marwolaethau—llawer o'r rhain yn afiechydon y system anadlu—cwestiwn 1: sut y bydd y cyhoedd a'r gweithwyr meddygol proffesiynol yn gwahaniaethu rhwng yr afiechydon arferol a geir yn y gaeaf a COVID-19, pan fydd y symptomau'n debyg iawn i'w gilydd?

Gweinidog, cawsom drafodaeth ym mis Gorffennaf pan gyfeiriais at effeithiau cyfyngiadau symud ar afiechydon nad ydynt yn gysylltiedig â COVID, a sonioch chi am yr angen i gydbwyso gwahanol niweidiau fel y gwnaethoch eto heddiw. Un o'r pryderon mwyaf heb os yw achosion posib o ganser. Gweinidog—[Anghlywadwy.]—mae modelu'n dangos, ledled y DU, y gallai fod tua 35,000 o farwolaethau ychwanegol oherwydd canser o ganlyniad i COVID-19. Yng Nghymru, rhwng mis Mawrth a mis Mehefin, roedd tua 1,600 yn llai o atgyfeiriadau canser brys. Mae'n amlwg bod ôl-groniad enfawr o gleifion, fel yr ydych wedi sôn, y bydd angen profion diagnostig arnynt ar gyfer achosion posib o ganser nad ydynt yn y system o gwbl hyd yn hyn. Pan fydd y cleifion hyn yn dod i'n hysbytai, mae'n siŵr y bydd hyn yn achosi cyfyngiad ar gapasiti mewn gwasanaethau diagnostig, ac rydym i gyd yn ymwybodol iawn y gallai oedi achosi diagnosis hwyr o ganser, llai o opsiynau triniaeth a llai o siawns o oroesi. Gwelaf eich bod yn ystyried hyn yn eich cynllun, felly a wnewch chi ddweud wrth y Siambr beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod gwasanaethau diagnostig yn gwbl barod a pha drefniadau sy'n cael eu gwneud ar gyfer triniaeth ddilynol a llawdriniaethau, hyn i gyd yng nghyd-destun pwysau'r gaeaf? Er nad oeddem yn gallu rhagweld y gofynion ar GIG Cymru yn sgil COVID-19 yn y dyddiau cynnar, cafodd y gromlin ei llyfnhau ac, wrth gwrs, rydych yn cadw llygad barcud ar nifer yr achosion nawr ac yn defnyddio'r dulliau sydd ar gael i wrthsefyll unrhyw gynnydd yn y niferoedd. Fodd bynnag, siawns eich bod yn cytuno â mi na all y GIG yng Nghymru barhau mewn marwgwsg, fel y mae'n ymddangos ar hyn o bryd, ac mae angen dechrau ymdrin â rhestrau aros am lawdriniaeth ddewisol unwaith eto. A allwch chi hysbysu'r Siambr sut y mae'r cyfyngiadau symud wedi amharu ar restrau aros—mae'n ddrwg gennyf, wedi effeithio ar restrau aros—a beth yw eich cynllun ar gyfer mynd i'r afael â hyn? Mae clun newydd neu dynnu cataract yn argyfwng pan fydd y cyntaf yn achosi cwymp a'r ail yn achosi dallineb.

Yn olaf, mae gan gyfyngiadau symud, colli swyddi, gweithio gartref a realiti gwahanol i ymgynefino ag ef y potensial i effeithio ar iechyd meddwl y genedl, fel y dywedsom ni o'r blaen—pa gapasiti sydd gan GIG Cymru i ymdrin â hyn?

Ac wrth gloi, Gweinidog, a gaf i ddweud wrthych, er gwaethaf yr hyn a ddywedwch fod y GIG yn gweithredu yn ôl yr arfer, ei bod yn ymddangos bod diffyg cysylltiad gwirioneddol rhwng yr hyn a ddywedwch a'r hyn y mae etholwyr yn ei brofi, sef nad yw gweithdrefnau syml ac angenrheidiol yn digwydd? Mae'n amhosibl cael apwyntiadau. Gyda phwysau'r gaeaf yn dod, ofnaf na fydd dim byd yn newid yn y dyfodol agos ac rwy'n gobeithio y byddwch—[Anghlywadwy.]

Diolch i'r Aelod am y gyfres o gwestiynau. Rwy'n credu imi fynd i'r afael i raddau helaeth â heriau ynghylch gofal dewisol a rhestrau aros mewn ymateb i gyfres gyntaf o gwestiynau Andrew R.T. Davies, wrth gydnabod bod gennym ni her sylweddol i ymdrin â hi dros gyfnod sylweddol o amser, a'r ffaith bod y GIG wedi agor yn raddol ar gyfer mwy o waith; mae gofal dewisol yn digwydd ym mhob un bwrdd iechyd. Ein her yw'r ffaith, wrth gael trefniadau diogelu rhag COVID ar gyfer pobl sy'n dod i mewn am ofal dewisol, bod hynny'n golygu na allwn ni wneud cymaint o weithgarwch ag y byddem wedi'i wneud yn y gorffennol, ac, unwaith eto, mae angen blaenoriaethu. Mae hynny'n wir am ystod eang o wasanaethau, nid canser yn unig, ond diagnosteg ehangach. Gallwch weld mwy o fanylion yn ein fframwaith gweithredol, ond, wrth gwrs, o ran canser, rydym eisoes wedi gweld amrywiaeth o raglenni sgrinio canser yn ailgychwyn, felly rydym yn gwneud y gwaith hwnnw a gwyddom fod lle i wella. Yn sicr, nid wyf yn ffyddiog nac yn ddi-bryder ynghylch yr ôl-groniad nid yn unig mewn gofal dewisol ond o ran cyflyrau eraill lle gall achosi niwed sylweddol i iechyd, gan gynnwys, wrth gwrs, rhai cyflyrau a allai, heb eu trin, fod yn angheuol.

O ran yr heriau sy'n gysylltiedig â thymor y ffliw yn benodol, rwy'n credu ei bod hi'n werth crybwyll bod tymor ffliw cyfartalog ledled y DU yn achosi 8,000 i 10,000 o farwolaethau, felly mae'n rhywbeth yr ydym yn dod i arfer ag ef, ond, mewn gwirionedd, mae'r ffliw yn cymryd bywydau llawer o bobl bob blwyddyn: mae'n ategu pam y mae'r rhaglen brechu rhag y ffliw mor bwysig. O ran pobl a allai ddioddef o'r ffliw, wrth gwrs, efallai eu bod nhw yn fwy agored i COVID hefyd, felly mae'n atgyfnerthu'r angen i gael eich profi a'ch amddiffyn rhag y ffliw, cael y pigiad, ond hefyd dyna pam y mae rhai o'r profion pwynt gofal cyflym yn ddefnyddiol iawn i ni, oherwydd bydd amrywiaeth o'r rheini'n gallu profi pobl am fathau o ffliw yn ogystal â COVID. Felly, mae amrywiaeth o bethau yn y cynllun yr ydym eisoes wedi'u cyhoeddi heddiw yn ogystal â mwy o fanylion i ddod yn y datganiadau yr wyf yn disgwyl parhau i'w gwneud i'r Senedd drwy'r gaeaf ac yn wir yn y fframwaith gweithredol rwyf wedi cyfeirio ato yn fy natganiad agoriadol. 

Diolch. Alun Davies.

Rwy'n ddiolchgar i chi, Dirprwy Lywydd, a diolch yn fawr i chi am y datganiad y prynhawn yma, Gweinidog. Rwy'n credu y bydd llawer ohonom yn croesawu dull mwy lleol o ymdrin â'r materion hyn. Mae'r dull lleol sy'n cael ei ddefnyddio yng Nghaerffili a'r dull gwirfoddol sy'n cael ei ddefnyddio mewn mannau eraill yn rhai y credaf y bydd llawer ohonom yn eu gwylio gyda llawer iawn o ddiddordeb. Mae'n bwysig bod y Llywodraeth yn parhau i fod yn hyblyg a'i bod yn gallu ymateb i rai materion gwahanol iawn mewn gwahanol rannau o'r wlad.

Ond un maes a welais, yn ystod yr wythnosau diwethaf, yn dod yn fwy amlwg fu profion. Gofynnwyd i chi dro ar ôl tro ynghylch hyn y prynhawn yma, Gweinidog, ac i'r Prif Weinidog yn gynharach heddiw hefyd, a chredaf fod hynny'n adlewyrchu faint o bryder a deimlir ar bob ochr i'r Siambr ac ym mhob rhan o'r wlad ar hyn o bryd. Byddwch yn ymwybodol nad wyf erioed wedi teimlo bod gennyf ffydd yn Llywodraeth y DU i wneud y peth iawn—i wneud y peth iawn dros y bobl yr ydym ni yn eu cynrychioli, ac i wneud y peth iawn i Gymru yn sicr—a, dros yr wythnosau diwethaf, rydym wedi gweld systemau'r DU yn chwalu eto. Mae systemau'r DU wedi methu wythnos ar ôl wythnos a mis ar ôl mis wrth i'r argyfwng hwn ddatblygu dros y flwyddyn, a theimlaf ei bod yn bryd i ni a chithau fel Llywodraeth Cymru, sefydlu ein systemau ein hunain yma yng Nghymru, gan weithio gyda llywodraeth leol, gweithio gyda'r bwrdd iechyd, gweithio gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru i sicrhau bod gennym ni brosesau profi cadarn ar waith. Rydym wedi gweld methiant olrhain cyswllt dros y ffin yn Lloegr ac rydym wedi gweld yr effaith a gafodd hyn. Rydym wedi gweld yng Nghymru sut y bu olrhain cyswllt—gwnaethoch ddatganiad yn ei gylch yr wythnos diwethaf, Gweinidog—yn llwyddiant mawr, a chredaf ei fod yn un o'r ffyrdd allweddol yr ydym yn parhau i ymdrin â'r coronafeirws dros yr wythnosau a'r misoedd nesaf, ac y cawn ni'r broses brofi i'r un lefel â'r strategaeth olrhain cyswllt ehangach, ac mae hynny'n golygu system Gymreig, sydd wedi'i gwreiddio yn ein cymunedau, lle gall pobl gerdded i mewn, cael y prawf a chael y canlyniadau, oherwydd nid wyf wedi fy argyhoeddi bod systemau'r DU yn cyflawni ar ein cyfer.

Diolch i'r Aelod, ac, wrth gwrs, rydym yn nodi rhai o'r heriau y mae'n eu crybwyll ar y dechrau, o ran gweithredu lleol yn hytrach na gweithredu cenedlaethol, yn ein cynllun rheoli coronafeirws ac, fel y mae'r Prif Weinidog wedi atgoffa'r Aelodau heddiw, mae ein gwasanaeth profi, olrhain a diogelu yn gweithio fel cyfyngiadau symud clyfar i bob pwrpas. Os yw pobl yn onest ac yn agored ynghylch eu cysylltiadau, byddwn yn cyrraedd pobl yn gyflym, oherwydd mae ein gwasanaeth olrhain cyswllt nid yn unig yn effeithiol iawn o ran cyrraedd cysylltiadau'n gyffredinol, mae hefyd mewn gwirionedd yn cyrraedd pobl yn gyflym iawn, dyna'r wybodaeth a gyhoeddwyd gennym ni yn ystod yr wythnos diwethaf. Mae hynny'n caniatáu i bobl ddilyn y cyngor hwnnw ar hunanynysu ac osgoi mesurau cymunedol ehangach, a chredaf fod hynny'n werthfawr ac yn bwysig iawn i bob un ohonom ni.

Mae'n anochel bod yr heriau o ran y profi yn y labordai goleudy yn siomedig, ac nid fi yn unig sy'n dweud hynny—bydd bob Gweinidog iechyd yn y DU a gaiff gwestiynau am hyn yn sôn am yr un problemau ac, fel y dywedais, mae Matt Hancock heddiw yn Nhŷ'r Cyffredin wedi cydnabod y bydd yn cymryd ychydig wythnosau i ddatrys y problemau hynny. Ond mae o fudd i bob un ohonom ni fod y problemau hynny'n cael eu datrys, oherwydd, hyd at ychydig wythnosau'n ôl, roedd y labordai goleudy mewn gwirionedd yn perfformio'n eithaf da, ac nid yw hynny'n feirniadaeth; dyna oedd yn digwydd. Yr hyn y mae angen inni ei wneud, serch hynny, yw gallu gweld sut y gallwn newid ein hadnoddau yng Nghymru i ymdrin â'r her sydd gennym ni dros yr wythnosau nesaf, oherwydd y mae'r her y mae'r labordai goleudy yn ei hwynebu yn dod mewn cyfnod anodd iawn. Mae ysgolion wedi ailagor, bydd prifysgolion yn agor o fewn tair wythnos, ac felly gwyddom ein bod yn debygol o weld mwy o bwysau ar y system, ac rwy'n cydnabod rhwystredigaeth fawr nid yn unig etholwyr yr Aelodau, ond ledled y wlad, os na all pobl gael profion yn ddi-drafferth fel yn yr haf. Felly, hoffwn eich sicrhau nad dim ond y cyswllt yr wyf yn ei gael ar y dydd Gwener a'r bore Sadwrn gyda Gweinidogion iechyd eraill yw hyn; mae'n bryder rheolaidd. Dyna pam yr ysgrifennais ar y cyd, gyda Gweinidog iechyd yr Alban, at Matt Hancock ddoe, i geisio deall mwy am yr heriau, fel y gallwn sicrhau ein bod yn defnyddio ein hadnoddau ein hunain gan fod angen i ni ddarparu'r math o system brofi y mae pob un ohonom eisiau ei gweld ar gyfer ein holl gymunedau.

Diolch. Rydym ni wedi cael un siaradwr o bob un o'r pleidiau, ac a gaf i wneud apêl eto? Mae gennyf bedwar siaradwr ac mae'n fater i'r tri siaradwr cyn y siaradwr olaf yn llwyr i gadw at funud—gan gynnwys y Gweinidog gyda'i atebion—ac yna caiff y pedwerydd person ei alw ac, os na ellir galw'r pedwerydd person, yna mae'n ddrwg gennyf; bydd rhaid i'r pedwerydd person drafod hynny gyda'r rheini ohonoch chi a oedd o'i flaen. Vikki Howells.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, diolch am eich datganiad heddiw, ac rwyf wedi'i ddarllen gyda diddordeb mawr. Un rhan allweddol o sicrhau bod ein hysbytai'n gallu ymdopi â'r galw drwy aeafau arferol, heb sôn am yr un sy'n dod, yw'r gallu i ryddhau cleifion mewn modd diogel ac amserol er mwyn osgoi llenwi gwelyau yn ddiangen. Gwn fod cyngor Rhondda Cynon Taf a Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg wedi gweithio'n agos gyda chronfa gofal integredig Llywodraeth Cymru yn y blynyddoedd diwethaf i ddatblygu mentrau arloesol yn y gymuned, sydd wedi helpu llawer iawn o gleifion i adael yr ysbyty yn ddiogel ac yn amserol, gan ryddhau'r gwelyau hynny i'r rheini sydd eu hangen fwyaf. Felly, croesawaf y ffaith ichi gyhoeddi estyniad o 12 mis i'r gronfa gofal integredig ar 24 Awst. Mae'n amlwg yn un o golofnau canolog ein hymateb i bwysau'r gaeaf, felly pa waith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod pob awdurdod lleol a bwrdd iechyd yn gwbl ymwybodol o fanteision y gronfa gofal integredig a bod ganddynt yr adnoddau i fanteisio i'r eithaf ar bosibiliadau'r gronfa y gaeaf nesaf?

Diolch. Rwy'n credu ei fod yn gwestiwn pwysig iawn, oherwydd mae oedi wrth drosglwyddo gofal yn achosi drwg gwirioneddol yn ein system. Mae pobl nad oes angen iddynt fod yn yr ysbyty bron bob tro yn dioddef. Os ydych chi'n methu symud ac mewn gwely, yn hytrach na bod ar eich traed, mae hynny'n her ac yn broblem i'r person hwnnw. Mae llawer o'r bobl yr ydym yn sôn amdanynt yn agored i niwed ac, yn arbennig, pobl hŷn sydd yn yr ysbyty, ac nid dyma'r lle iawn iddyn nhw fod. Yn ogystal â'r gronfa gofal integredig, y lobïodd awdurdodau lleol a byrddau partneriaeth rhanbarthol i gyd am ei pharhad, oherwydd eu bod yn cydnabod y gwerth y mae wedi'i ddarparu, mae gennym ni hefyd her ddwbl sef sicrhau nad ydym yn gweld gwerth hynny'n unig, ond ein bod yn deall sut y mae hynny'n cael ei ledaenu i awdurdodau eraill hefyd. Ac mae'r cyd-ddysgu bwriadol hynny yn rhywbeth na allwn ni golli golwg arno drwy'r pandemig COVID. Mae hefyd, wrth gwrs, yn cynnwys rhywfaint o'r gwaith yr ydym ni wedi'i ariannu gyda'r gronfa drawsnewid a oedd yn cyd-fynd â 'Cymru Iachach'. Bydd yr Aelod yn cofio inni, yn Ynysybwl, pan lansiwyd hynny, ystyried y gwaith yr oedd y bwrdd iechyd wedi'i wneud yn llwyddiannus gyda'r cyngor i helpu pobl i ddychwelyd i'w cartrefi eu hunain, eu cefnogi yno—roedd hynny o fudd i'r unigolion hynny ac yn fudd i'r gwasanaeth iechyd a'r cyngor o ran cael eu gofal a'u triniaeth barhaus mewn lle priodol. Felly, rwy'n hapus iawn i barhau i ddadlau dros gydweithio rhwng iechyd a llywodraeth leol; mae o fudd i'r dinesydd ac mae o fudd i'r holl wasanaeth.

Gweinidog, yn gyntaf hoffwn ddweud diolch yn fawr iawn ichi am y gwaith a wnaethoch chi ac arweinydd cyngor Rhondda Cynon Taf yn ddiweddar pan gawsom ein siomi gan Lywodraeth y DU o ran y capasiti profi. Nid wyf yn credu y bydd pobl yn sylweddoli, yn ôl a ddeallaf, fod y ddau ohonoch wedi gweithio fwy neu lai ddydd a nos, er mwyn ceisio lleddfu a chynyddu'r capasiti hwnnw, a chredaf fod y rhai a oedd wedyn yn gallu cael eu profi yn gwerthfawrogi hynny'n fawr iawn. Ond a gaf i ofyn ynghylch llawdriniaeth ddewisol, cluniau a phengliniau? Gan fod y pethau hyn yn effeithio ar fywydau pobl yn sylweddol iawn, a chredaf ein bod i gyd yn deall yr effaith y mae COVID wedi'i chael ar y capasiti o fewn ein hasedau iechyd, a tybed i ba raddau y gallwn ni mewn gwirionedd hysbysu bobl, egluro iddyn nhw beth yw'r sefyllfa, a rhoi rhyw syniad o'r hyn sy'n digwydd, gyda'r bwriad, mae'n debyg, o gael amserlen i geisio adfer a chynyddu faint o lawdriniaeth ddewisol a all ddigwydd mewn gwirionedd. Mae pobl yn rhesymol, mae pobl yn deall, ac weithiau'r bobl fwyaf rhesymol yw'r rhai sy'n dioddef yn dawel, a chredaf fod gennym ni rwymedigaeth i fod o leiaf mor dryloyw â phosibl ynghylch yr heriau a wynebwn.

Mae'r Aelod yn gwneud pwynt hollol deg, ac mae eraill wedi cyfeirio ato hefyd mewn cwestiynau cynharach, ynghylch gofal dewisol a gwneud cymaint ag y gallwn ei wneud, a sut yr ydym yn nodi hynny'n dryloyw. Byddwch yn gweld cynlluniau, pan fyddwn yn cyhoeddi'r fframwaith gweithredol a chynlluniau chwarter 3 a chwarter 4 y disgwyliaf iddynt ddod i law er mwyn i ni allu eu cyhoeddi drwy fis Hydref, ar gyfer sut yr ydym eisiau cynnal gweithgarwch dewisol, y math o weithgarwch dewisol y byddwn yn gallu ei wneud, ac yna byrddau iechyd yn gweithio'n dryloyw gyda'u staff a'r cleifion y maent yn eu gwasanaethu i geisio egluro sut y maent yn gweithio drwy hynny. Ond, fel y dywedais, mae'n bwysig cydnabod nad wyf yn credu ein bod yn mynd i allu ymdopi â'r galw. Mewn cyfnod arferol, byddem yn gweld sefyllfa wahanol. Ac, mewn gwirionedd, drwy dair, pedair blynedd gyntaf y tymor hwn, fe wnaethom ni gamau sylweddol a pherthnasol ymlaen bob blwyddyn o ran yr amser yr oedd pobl yn aros, wrth wneud mwy o weithgarwch dewisol a thrawsnewid hynny. Rydym yn mynd i gamu'n ôl yn sylweddol oherwydd y ffordd y mae'r pandemig wedi torri ar draws nid yn unig cyfnod pryd na ddigwyddodd gweithgarwch dewisol, ond y ffordd y mae ein gwasanaeth yn gweithredu.

Ac, yn olaf, i ddweud diolch am gydnabod y gwaith a wnaethpwyd, nid yn unig gennyf fi fy hun, ond Andrew Morgan, arweinydd Rhondda Cynon Taf, sydd, rwy'n credu, wedi creu argraff fawr iawn drwy'r pandemig, ac wrth ymdrin â'r sefyllfa benodol hon dros y penwythnos, ond, yn enwedig, y tîm yn Iechyd Cyhoeddus Cymru, Cwm Taf Morgannwg a gwasanaeth ambiwlans Cymru, a oedd, ers yr her yr oeddem yn gwybod amdani'n hwyr nos Wener, erbyn 10 o'r gloch y diwrnod canlynol ag ateb Cymreig ar waith i sicrhau bod profion yn cael eu diogelu. Roedd yn golygu gweithio'n hwyr yn y nos a thrwy ddydd Sadwrn—nid bob amser yn boblogaidd ymhlith teuluoedd, fel y gallaf dystio fy hun—ond roedd yn golygu bod gan y cyhoedd wasanaeth y gallent ddibynnu arno y diwrnod canlynol.

Gweinidog, diolch ichi am eich datganiad, a hoffwn ddiolch ar goedd i'r holl weithwyr cymdeithasol iechyd a gofal hynny sydd wedi gweithio y tu hwnt i bob disgwyl yn y chwe mis diwethaf, ac a fydd yn gweithio y tu hwnt i bob disgwyl yn y chwe mis nesaf hefyd. Cytunaf â'm cyd-Aelod Alun Davies o Flaenau Gwent o ran profi, ond rydych wedi ateb hynny, felly ni fyddaf yn gwthio'r agenda honno ar hyn o bryd.

Ond fe sonioch chi gynnau am y gwasanaeth ambiwlans, ac un o'r materion rwy'n pryderu yn ei gylch, ac rwy'n cael negeseuon gan fy etholwyr, yw ei fod bellach yn wynebu mwy o bwysau unwaith eto, ac rydym yn gweld cyfnodau aros o bum awr, chwe awr i ambiwlansys gyrraedd lle mae'r angen. Mae dweud wrth rywun sydd wedi cwympo, person hŷn sydd wedi cwympo ar lwybr yn yr haf, 'Peidiwch â'i symud'—ar ddiwrnod braf fel hwn, gallai hynny fod yn dderbyniol; ond yn y gaeaf, nid yw hynny'n dderbyniol. Mae angen inni fynd i'r afael â'r mater o ran y gwasanaethau ambiwlans brys a rhyddhau pobl. Rwyf wedi gweld ambiwlansys yn aros yn Nhreforys, unwaith eto, am oriau. A wnewch chi edrych ar hyn i sicrhau bod gan y gwasanaeth ambiwlans ddigon o adnoddau i allu ymdrin â'r achosion brys hyn, er mwyn sicrhau nad oes rhaid i bobl aros am gyfnodau hir fel hyn i gael gofal? A, pwynt arall, rydym ni hefyd wedi holi ynghylch mater ymwelwyr iechyd a diogelu plant; nid yw rhai ymwelwyr iechyd, yn ystod pandemig y coronafeirws, wedi gallu sicrhau bod y plant yn cael eu diogelu. Mae hwnnw'n gwestiwn difrifol iawn y mae'n rhaid inni fynd i'r afael ag ef yn ystod misoedd nesaf y gaeaf hefyd. Rwy'n ymwybodol o'r amser, Dirprwy Lywydd.

Diolch. Gweinidog.

Diolch. O ran profi, rwy'n cydnabod y pwynt y mae'r Aelod wedi'i wneud. A bod yn deg, yn ogystal ag yn y Siambr, mae nifer o Aelodau wedi cysylltu â mi'n uniongyrchol, yn rhinwedd eu swydd o gynrychioli eu hetholaethau a'u rhanbarthau, ynglŷn â'r mater.

O ran amseroedd ymateb ambiwlansys Cymru, rydym yn gweld gweithgarwch mwy arferol yn dychwelyd, yn ogystal â'r ôl-groniad o weithgarwch a oedd yn cronni mewn argyfwng, lle byddai pobl fel arall wedi galw a cheisio cymorth, boed hynny o'r gwasanaeth y tu allan i oriau neu'r gwasanaeth ambiwlans, ac maent bellach yn dychwelyd mewn niferoedd llawer mwy, gan ddod â llawer iawn o weithgarwch. Mae'n rhoi pwysau ar y gwasanaeth wrth i ni hefyd, mewn rhai ardaloedd, weld cynnydd mewn achosion o COVID. Felly, mae'n gyfnod anghyfforddus iawn. Felly, unwaith eto, lle nad oes angen ambiwlans brys ar bobl, dylent chwilio am ddewisiadau eraill.

Ond, byddwn hefyd yn ailadrodd, rwy'n credu, yr angen i drawsnewid gofal brys. Rwyf wedi gwneud cyhoeddiadau'n ddiweddar, a bydd mwy i ddod yn yr wythnos neu ddwy nesaf, am yr arian yr ydym yn ei roi i drawsnewid gofal brys, yr adnoddau sy'n dod gydag ef, a hefyd rhai o'r dulliau ffonio yn gyntaf a brysbennu sy'n cael eu defnyddio nid yn unig yng Nghaerdydd a'r Fro, ond hefyd yn Aneurin Bevan, sy'n bwriadu arbrofi gyda rhai o'r dulliau hynny hefyd, i ddarparu gwasanaeth priodol i bobl i sicrhau bod pobl yn cael eu hanghenion gofal wedi eu diwallu yn y man a'r modd priodol.

Rwy'n cydnabod y pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud am ymwelwyr iechyd hefyd. Un o'n pryderon yw bod heriau ynghylch staff yn mynd i nifer o wahanol dai pan fydd COVID yn cael ei drosglwyddo'n gymunedol, ond hefyd y teuluoedd hynny nad ydynt eisiau gweld rhywun sydd efallai wedi bod mewn tri neu bedwar tŷ gwahanol yr un diwrnod. Felly, mae rhai heriau yma.

Hefyd, i mi, mae'n ategu pwysigrwydd cadw ysgolion ar agor. Pan fydd gennych chi gymuned gyfan o blant yn mynd i'r lle hwnnw, mae'n amgylchedd amddiffynnol, ac rydym yn gallu deall a chefnogi plant a'u teuluoedd mewn modd nad ydym wedi gallu ei wneud yn ystod y cyfnod cyfyngiadau symud llawn. Felly, rwy'n cydnabod y mater y mae'r Aelod yn ei godi, ac rwy'n siŵr y byddaf yn parhau â'r sgyrsiau yr wyf wedi'u cael nid yn unig gydag ef, ond hefyd gyda'm Dirprwy Weinidog a'r Gweinidog addysg hefyd.

Diolch. Yn olaf, Huw Irranca-Davies.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, a gaf i droi'n syth at ap COVID-19 y GIG? A gaf i ofyn yn gyntaf oll: a yw'n debyg i'r system sy'n cael ei defnyddio yn yr Alban, lle mae'r codau QR, er enghraifft, ar bob bwrdd a phob cownter a phob bar ym mhob bwyty? Mae'n hawdd iawn, yn gyfleus iawn i'w ddefnyddio, a rhaid imi ddweud bod pawb a welais pan oeddwn yno'n ddiweddar yn ei ddefnyddio.

Pa gyfran o'r boblogaeth sydd angen diweddaru hwn a'i ddefnyddio er mwyn iddo fod yn effeithiol, a sut y gallwch chi hyrwyddo'r defnydd hwnnw, yn enwedig ymhlith yr ifanc a'r rhai sy'n amheus iawn o ddata? Ac, a allwch chi gadarnhau bod hyn yn ychwanegol at—nid yn disodli—y profi, olrhain a diogelu lleol traddodiadol sydd wedi ennill ei blwyf yng Nghymru? Yn olaf, beth yw eich neges syml iawn i bobl Cymru ynghylch pam y dylent ddefnyddio'r ap hwn? Os na allwch chi ateb y rhain i gyd yn fanwl nawr, ysgrifennwch at yr Aelodau a byddwn yn ei drosglwyddo i'n hetholwyr. Diolch, Gweinidog.

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau. Rwy'n fodlon cadarnhau bod ap COVID y GIG bellach yn cael ei weithredu'n lleol, nid yn ganolog. Dyna oedd un o'r pryderon ynghylch preifatrwydd, felly dylai fod wedi ei ddatrys i raddau helaeth.

Felly, dyma'r ail rownd o redeg yr ap. Er bod gan yr Alban a Gogledd Iwerddon ap agosrwydd sy'n dweud wrthych pa mor agos ydych chi wedi bod at bobl eraill, mae'r ap y mae Cymru a Lloegr yn mynd i'w lansio a'i ddefnyddio gyda'i gilydd mewn gwirionedd yn rhoi ychydig mwy o ymarferoldeb na hynny. Mewn gwirionedd, roedd yn gwneud mwy o synnwyr, os oedd yr ap yn gweithio yn Lloegr, i ni gael yr un system, oherwydd y trosglwyddiadau rhwng Cymru a Lloegr a'r ffin hydraidd iawn, felly mae manteision ymarferol gwirioneddol i gael system debyg hefyd.

Yn ddiddorol, yn ogystal â bod yn ap agosrwydd, mae ganddo swyddogaeth ddyddiadur hefyd. Felly, os ydych wedi lawrlwytho'r ap ac y buoch yn ei ddefnyddio i gofrestru mewn lleoedd, nid oes angen i chi gofio beth wnaethoch chi oherwydd bydd swyddogaeth ar eich ffôn yn caniatáu i chi wneud hynny. Felly, mae manteision gwirioneddol ac rydym wedi annog busnesau i lawrlwytho darllenwyr QR i sicrhau bod pobl yn gallu cofrestru wrth gyrraedd a gadael wrth iddynt fynd o amgylch lleoliadau a gwahanol fusnesau.

Mae'n arbennig o bwysig y caiff ei lansio ar 24 Medi—dyna'r cynllun—oherwydd rydym am sefydlu hyn, yn ddelfrydol, cyn i fyfyrwyr prifysgol ddychwelyd. Maent yn un o'r grwpiau targed allweddol sy'n debygol o ddefnyddio a lawrlwytho'r ap, ac yn rhywle lle, mewn gwirionedd, mae heriau ynglŷn â phobl yn symud—. Bydd yn llawer haws gwneud hynny, yn enwedig pan fydd pobl yn symud i amgylchedd a allai fod yn newydd.

O ran eich cwestiwn ynghylch a yw hwn yn ychwanegiad, mae'n ychwanegiad. Felly, mae olrhain cyswllt yn dal yn effeithiol yng Nghymru—yn effeithiol iawn. Mewn 98 y cant o'n hachosion mynegai, cysylltir yn llwyddiannus â phobl ag achos COVID newydd. Yn gyffredinol, ers 21 Mehefin, cysylltwyd â 94 y cant o'u cysylltiadau agos hefyd. Felly, cyfradd lwyddiant uchel iawn, a phob clod i'n staff. Felly, mae'n ychwanegiad at hynny, ond bydd yn ychwanegiad defnyddiol, a byddwn yn annog pobl i lawrlwytho'r ap. Byddwn yn rhoi mwy o wybodaeth i Aelodau a'r cyhoedd wrth inni symud ymlaen i'r cam o weithredu hwn o'r diwedd ledled Cymru a Lloegr.

Diolch yn fawr iawn, Gweinidog. Bydd seibiant byr nawr, dim ond er mwyn i bobl allu ail-lanhau'r seddi ar gyfer y trosglwyddiad. Diolch.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 17:05.

Ailymgynullodd y Senedd am 17:11, gyda'r Llywydd yn y Gadair.