Yr eitem nesaf, felly, yw'r ddadl ar ddatganiad cyllideb ddrafft 2022-23. Dwi'n galw ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i wneud y cyflwyniad hynny ac i gynnig y cynnig—Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. Pleser i mi yw gwneud datganiad ar gyllideb ddrafft 2022-23 a gyflwynwyd ar 20 Rhagfyr—y gyllideb aml-flwyddyn gyntaf ers 2017.

A ninnau ar ddechrau blwyddyn newydd, hoffwn i fyfyrio ar yr amgylchiadau a lywiodd ein paratoadau, ynghyd ag edrych ymlaen hefyd at yr hyn y bydd y gyllideb hon yn ei gyflawni. Nid yw effeithiau parhaus ymadawiad y DU â'r UE, y pandemig, gan gynnwys dyfodiad omicron, a'r argyfwng hinsawdd a natur—nid ydym ni wedi wynebu amgylchiadau fel y rhain erioed o'r blaen. Nid ydym ni wedi dianc rhag cysgod hir cyni chwaith. Er ein bod ni wedi croesawu'r setliad aml-flwyddyn gan Lywodraeth y DU, nid yw hwnnw wedi gwireddu ei hun ar gyfer Cymru. Bydd ein cyllideb yn 2024-25 bron i £3 biliwn yn is na phe bai wedi cynyddu yn unol â'r economi ers 2010-11. Rhwng 2022-23 a 2024-25, mae ein cyllid adnoddau yn cynyddu lai na hanner y cant mewn termau real. Mae cyllid cyfalaf cyffredinol yn gostwng mewn termau arian parod ym mhob blwyddyn o gyfnod yr adolygiad o wariant ac mae'n 11 y cant yn is yn 2024-25 nag yn 2021-22.

Rydym ni hefyd yn wynebu Llywodraeth yn y DU sydd wedi torri ei haddewidion ac sy'n benderfynol o ymosod ar ddatganoli, a chymryd pwerau a chyllid yn ôl—ymhell iawn o'i rhethreg ynglŷn â chodi'r gwastad a diogelu'r undeb. O dan gronfa adnewyddu cymunedol Llywodraeth y DU, dim ond £46 miliwn y bydd Cymru'n ei gael eleni, o'i gymharu ag o leiaf £375 miliwn y byddem ni wedi ei gael o gronfeydd strwythurol yr UE o fis Ionawr 2021. Mae Llywodraeth y DU wedi cefnu hefyd ar etifeddiaeth ddiwydiannol y pyllau glo a oedd yn rhagflaenu datganoli. Ac eto, ar yr un pryd, mae gennym ni lawer i fod yn gadarnhaol yn ei gylch. Rwy'n awyddus i gydnabod yr ymdrech aruthrol y mae pawb wedi ei wneud wrth ymateb i'r heriau yr ydym ni wedi eu hwynebu. Er gwaethaf y cyd-destun, rydym ni wedi defnyddio pob ysgogiad sydd ar gael i ni, nid yn unig i gefnogi Cymru heddiw, ond i lunio dyfodol sy'n gryfach, yn decach ac yn wyrddach na'r hyn a fu o'r blaen.

Mae cydweithrediad yn parhau i fod wrth wraidd ein dull o weithredu ac rydym ni wedi dweud yn eglur bob amser nad oes gennym ni fonopoli ar syniadau da. Rydym ni wedi llunio cytundeb cydweithredu â Phlaid Cymru, a gellir gweld blaenoriaethau hwnnw yn eglur yn y gyllideb hon. Mae hyn yn cynnwys buddsoddiad ychwanegol mewn meysydd blaenoriaethau cyffredin sy'n trysori ein treftadaeth gyfoethog a'n diwylliant. Rwyf i wedi gwrando'n astud hefyd ar syniadau a gyflwynwyd gan Jane Dodds. Er nad oes gennym ni gytundeb ffurfiol, rwyf i wedi cytuno i sefydlu cronfa newydd gwerth £20 miliwn, i helpu i gyflawni diwygiadau hanfodol i wasanaethau ar gyfer plant sy'n derbyn gofal a'r rhai sy'n gadael gofal. Rwy'n falch hefyd o weithredu ar y ddadl adeiladol a gawsom ni cyn toriad yr haf, ar 13 Gorffennaf. Fe welwch chi lawer o'r blaenoriaethau a nododd cyd-Aelodau yn y ddadl honno yn cael eu hadlewyrchu yn ein cyllideb. Mae'r rhain yn cynnwys blaenoriaethu cyllid ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus; ariannu ar gyfer tai a mynd i'r afael â digartrefedd; cyllid i dalu'r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal cymdeithasol o fis Ebrill 2022; buddsoddiad sylweddol yn ein hymateb ni i'r argyfwng hinsawdd a natur; cydnabod swyddogaeth addysg; a'r angen i gefnogi teuluoedd sy'n ei chael hi'n anodd.

Bydd y gyllideb hon yn symud Cymru ymlaen. Rwyf i wedi cyflawni fy addewid i flaenoriaethu cyllid ar gyfer iechyd, awdurdodau lleol a gofal cymdeithasol. Dros y tair blynedd nesaf, byddwn yn dal ati i ddiogelu, ailadeiladu, a datblygu ein gwasanaethau cyhoeddus. Rydym ni'n buddsoddi £1.3 biliwn ychwanegol yn ein GIG yng Nghymru i ddarparu gofal iechyd effeithiol, o ansawdd uchel a chynaliadwy, ac yn helpu i adfer ar ôl y pandemig. Byddwn yn sefyll gyda'n hawdurdodau lleol gyda bron i dri chwarter biliwn o bunnoedd ychwanegol yn y setliad llywodraeth leol, gan ddarparu cyllid ar gyfer ysgolion, gofal cymdeithasol a gwasanaethau hanfodol eraill. Yn ogystal â £60 miliwn o gyllid ychwanegol yn uniongyrchol, yn 2022-23 yn unig byddwn yn darparu dros £250 miliwn ychwanegol ar gyfer gwasanaethau cymdeithasol, gan gynnwys £180 miliwn yn y setliad llywodraeth leol i fwrw ymlaen â diwygiadau ehangach i roi sail gynaliadwy hirdymor iddo.

Mae'r pandemig wedi achosi argyfwng iechyd meddwl hefyd. Yn ogystal â'r buddsoddiad uniongyrchol yn y GIG, byddwn yn buddsoddi £100 miliwn ychwanegol wedi ei dargedu at iechyd meddwl, gan gynnwys mwy na £10 miliwn ar gyfer plant a phobl ifanc, gan gydnabod risgiau'r effeithiau parhaol a hirdymor y mae ein pobl ifanc yng Nghymru yn eu teimlo.

Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.

Byddwn yn adeiladu economi gryfach a gwyrddach, gan gynnwys dros £110 miliwn mewn rhyddhad ychwanegol o ardrethi annomestig i fusnesau yn y sectorau manwerthu, hamdden, a lletygarwch. Ni allwn ni anwybyddu'r effeithiau dinistriol ac anghyfartal y mae'r pandemig wedi eu cael ar bobl Cymru, ac ni fyddwn yn gwneud hynny. Byddwn yn parhau i ddathlu amrywiaeth ac yn symud i ddileu anghydraddoldeb o bob math, gan gynnwys drwy fuddsoddiad o £10 miliwn yn ein cynllun treialu incwm sylfaenol, i brofi manteision mynd i'r afael â thlodi, diweithdra, a gwella llesiant.

Wrth i unigolion barhau i deimlo effeithiau'r pandemig a newidiadau i gredyd cynhwysol, mae pobl a theuluoedd sy'n agored i niwed ledled Cymru yn troi at ein cronfa cymorth dewisol am gymorth ychwanegol. Byddwn yn buddsoddi £7 miliwn ychwanegol i ateb y galw parhaus hwn, gan roi cymorth i'r rhai sydd â'r angen mwyaf.

Mae buddsoddi yn y blynyddoedd cynnar ac mewn addysg yn parhau i fod yn un o'n hysgogiadau mwyaf grymus. Rydym yn buddsoddi £320 miliwn ychwanegol yn ein diwygiadau addysg hirdymor, gan sicrhau bod anghydraddoldebau addysgol yn lleihau a bod safonau yn codi. Mae hyn yn cynnwys £90 miliwn, yn ein blaenoriaeth ar y cyd â Phlaid Cymru, i sicrhau bod 196,000 yn fwy o blant yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim yng Nghymru.

Byddwn yn adeiladu economi sydd wedi ei seilio ar egwyddorion gwaith teg a chynaliadwyedd, gan gynnwys £61 miliwn ychwanegol ar gyfer ein gwarant i bobl ifanc, cymorth cyflogadwyedd a darpariaeth brentisiaethau, gan helpu pobl i gael gwaith er mwyn iddyn nhw allu ennill cyflog da, a chynnig llwybr allan o dlodi yn ogystal ag amddiffyn rhag hynny.

Mae'r byd i gyd yn wynebu argyfwng hinsawdd a natur sy'n gofyn am ymatebion brys a radical, a gall Cymru fod â rhan yn hynny. Rwyf i wedi cyflawni fy addewid i ddefnyddio strategaeth 10 mlynedd newydd Cymru i fuddsoddi mewn seilwaith er mwyn cryfhau'r cysylltiad rhwng seilwaith a mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd a natur. Trwy gynnal adolygiad sylfaenol ar sail sero net, rwyf i wedi cyhoeddi cynllun tair blynedd newydd i ariannu seilwaith, sydd wedi ei ategu gan £8 biliwn o wariant cyfalaf, gan gynnwys defnydd llawn o'n pwerau benthyca cyfalaf gwerth £450 miliwn.

Ochr yn ochr â phecyn refeniw ychwanegol o £160 miliwn, wrth wraidd y cynllun hwn y mae buddsoddiad gwerth cyfanswm o £1.8 biliwn yn ein hymateb i'r argyfwng hinsawdd a natur. Mae hyn yn cynnwys £57 miliwn i gefnogi'r gwaith o gyflawni coedwig genedlaethol sy'n ymestyn o'r gogledd i'r de; £90 miliwn i wella mannau gwyrdd ar bob graddfa a sicrhau ein bod ni'n cyflawni ein cyfrifoldebau rhyngwladol presennol ni a'r rhai sy'n dod i'r amlwg o ran bioamrywiaeth; £580 miliwn i hybu'r gwaith o ddatgarboneiddio ein stoc o dai cymdeithasol; bydd £100 miliwn yn cael ei fuddsoddi mewn mynd i'r afael â thlodi tanwydd a darparu cartrefi cynnes; £90 miliwn i gyflawni ein huchelgeisiau o ran ynni adnewyddadwy; a £102 miliwn i ddarparu amddiffyniad ychwanegol rhag llifogydd i fwy na 45,000 o gartrefi, gan gyflwyno atebion sydd wedi eu seilio ar natur ledled Cymru.

Yn wahanol i Lywodraeth y DU, byddwn yn sefyll gyda'n cymunedau drwy fuddsoddiad o £44.4 miliwn mewn diogelwch tomenni glo a chymorth i'w gwella, eu hadfer, a'u haddasu at ddiben arall. Rydym yn buddsoddi dros £1 biliwn mewn ffermio a datblygu gwledig, a fydd yn cefnogi gwelliannau amgylcheddol, rheoli tir a'n cymunedau gwledig. Mae hyn yn cynnwys refeniw ychwanegol o £85 miliwn a chyfanswm cyfalaf o £90 miliwn, gan neilltuo'r cyllid fferm yr ydym wedi ei gael yn dilyn ymadawiad y DU â'r UE.

O dan ein cynllun cyllid seilwaith newydd, byddwn yn buddsoddi yn agos at £1.6 biliwn o gyfalaf yn ein blaenoriaethau o ran tai hefyd, gan gynnwys £1 biliwn i gefnogi ein hymrwymiad allweddol i adeiladu 20,000 o gartrefi carbon isel i'w rhentu; £375 miliwn i alluogi buddsoddiad hirdymor mewn diogelwch adeiladau, gan gefnogi gwaith ar ddiwygio ac adfer hirdymor; dros £1.3 biliwn o gyfalaf i ddarparu gofal iechyd effeithiol, o ansawdd uchel a chynaliadwy; £1 biliwn o gyfalaf mewn addysg, Dechrau'n Deg, gofal plant, a darpariaeth blynyddoedd cynnar, gan gynnwys £900 miliwn i ddatblygu ysgolion a cholegau sero net o ran carbon, gan sicrhau eu bod yn y lleoliadau priodol i ddiwallu anghenion lleol; £750 miliwn mewn darpariaeth rheilffyrdd a bysiau, gan gynnwys darparu metro de Cymru; a £210 miliwn i gefnogi'r Gymraeg, a sicrhau ffyniant ein diwydiannau twristiaeth, chwaraeon a'r celfyddydau.

Rwyf i'n defnyddio ein pwerau treth datganoledig hefyd i helpu adferiad Cymru, gan adeiladu ar ein dull gweithredu neilltuol i Gymru, gan gynnwys ein hymrwymiad i wneud trethi yn decach drwy ddiwygio'r dreth gyngor. Rydym yn parhau i fod wedi ymrwymo i beidio â chodi cyfraddau treth incwm Cymru cyhyd ag y bydd effeithiau economaidd y pandemig yn parhau. Er mwyn lleihau'r risgiau sy'n gysylltiedig â thwristiaeth gwastraff, byddaf yn cynyddu cyfraddau treth gwarediadau tir yn unol â'r lefelau chwyddiant a ragwelir. I gefnogi ein buddsoddiad mewn tai cymdeithasol, byddaf yn cadw'r cyfraddau preswyl uwch o dreth trafodiadau tir ar 4 pwynt canran.

Rwyf i wedi cyhoeddi hefyd gynllun gwella cyllideb wedi ei ddiweddaru, sy'n amlinellu'r cynnydd ar ein prosesau o ran cyllideb a threth, ac rydym ni wedi parhau i ganolbwyntio ar ein huchelgeisiau tymor hwy. Rydym ni wedi cynnal yr adolygiad gwariant aml-flwyddyn cyntaf ers 2015, gan ymgysylltu â Llywodraethau blaenllaw eraill yn rhyngwladol ynglŷn ag ymgorffori llesiant. Rydym yn bwrw ymlaen â dau gynllun treialu newydd yn ymwneud â chyllidebu ar sail rhyw ac rydym ni wedi sefydlu strategaeth buddsoddi mewn seilwaith 10 mlynedd newydd i Gymru, gan barhau â'n diwygiadau o ran sut yr ydym yn asesu effeithiau carbon.

Felly, wrth gloi, rwy'n falch bod y gyllideb hon yn cyflawni ein gwerthoedd, gan osod y sylfaen ar gyfer ein hadferiad a rhoi cyfeiriad i'n taith ni tuag at Gymru sy'n gryfach, yn decach ac yn wyrddach. Diolch.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Peter Fox.

Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddiolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad chi heddiw? Mae'r ddwy flynedd ddiwethaf wedi bod ymysg y rhai anoddaf yr ydym ni erioed wedi eu gweld. Mae pandemig COVID-19 wedi effeithio ar bob un ohonom ni, mae cyfyngiadau wedi cyfyngu ar ein rhyddid, mae rhannau helaeth o'n cymdeithas ni wedi eu gorfodi i gau, ac mae gwasanaethau cyhoeddus wedi bod o dan bwysau enfawr. Mae ein gwasanaethau rheng flaen, yn ogystal â'n cymunedau, yn dal i wynebu heriau sylweddol wrth i ni symud drwy gam nesaf y pandemig.

Rydym ni yn rhan o undeb ehangach o genhedloedd, a thrwy fod yn rhan o'r undeb hwn y mae Llywodraeth Cymru wedi bod mewn sefyllfa i gefnogi gwasanaethau cyhoeddus a busnesau, yn ogystal ag i ymateb i'r pandemig. Rydym ni wedi gweld symiau sylweddol o arian yn llifo i Gymru oddi wrth Lywodraeth y DU ers dechrau'r pandemig, ac rwy'n croesawu'r £2.5 biliwn ychwanegol y flwyddyn ar gyfartaledd i Lywodraeth Cymru yn ystod cyfnod yr adolygiad o wariant yn fawr iawn, fel y cafodd ei gyhoeddi yn setliad y gyllideb yn ddiweddar, ac mae dadansoddiad cyllidol Cymru yn nodi bod hynny'n cyfateb i gynnydd cyfartalog o 3.1 y cant y flwyddyn bob blwyddyn yn ystod y cyfnod hwnnw.

Yn y cyd-destun hwnnw, felly, Dirprwy Lywydd, rwy'n croesawu'r gwyliau ardrethi busnes y mae'r angen yn ddirfawr amdanyn nhw i helpu cwmnïau i adfer ar ôl heriau parhaus y pandemig, ynghyd â'r cynnydd yn y cyllid i'n hawdurdodau lleol sy'n darparu cynifer o wasanaethau allweddol mewn cymunedau ledled Cymru. Rwy'n credu y bydd pob un ohonom ni yn y Siambr rithwir hon yn croesawu'r £1.3 biliwn ychwanegol ar gyfer GIG Cymru dros y tair blynedd nesaf hefyd.

Ond, wrth gwrs, Gweinidog, fel sy'n wir bob amser, yn y manylion y mae'r broblem, ac, fel yr oedd y Prif Weinidog yn sôn yn gynharach, fe geir cost cyfle bob amser wrth wneud penderfyniadau gwario, ac mae angen i ni ddeall beth allai'r rhain fod, ac rwy'n siŵr y bydd y gwaith hwnnw yn mynd rhagddo yn y pwyllgorau dros yr wythnosau nesaf. Er enghraifft, rwyf i wedi clywed pryderon gan nifer o berchnogion busnes yn fy etholaeth i na fyddai'r cymorth a gynigir gan y gronfa cadernid economaidd yn cwmpasu'r golled sylweddol o ran incwm y bu iddyn nhw ei dioddef yn ystod cyfnod y Nadolig, sydd, wrth gwrs, fel arfer yn helpu llawer o fusnesau lletygarwch drwy'r misoedd tawelach hynny ar ddechrau'r flwyddyn. Ceir pryderon hefyd ynghylch y meini prawf y mae'n rhaid eu defnyddio i gael defnyddio'r gronfa cadernid economaidd, lle mae angen i fusnesau fod wedi colli 60 y cant o'u trosiant i fod yn gymwys ar gyfer hynny. Felly, hyd yn oed os oedd busnes yn ddigon ffodus i beidio â bod wedi gweld effaith sylweddol iawn yn sgil y cyfyngiadau, byddai colled lai o incwm yn dal i gael effaith sylweddol, o ystyried agweddau ariannol y ddwy flynedd ddiwethaf.

Mae Ffederasiwn Busnesau Bach Cymru yn galw ar Lywodraeth Cymru hefyd i adolygu a chynyddu'r cyllid sydd ar gael i gefnogi busnesau yn y sector sydd wedi eu taro gan y cyfyngiadau COVID a gafodd eu cyflwyno yn ystod cyfnod y Nadolig. Maen nhw wedi datgan eu bod nhw'n pryderu ynghylch, rwy'n dyfynnu,

'natur benagored dybiedig y cyfyngiadau presennol. Felly mae'n bwysig bod Llywodraeth Cymru yn amlinellu'r amodau ar gyfer llacio'r cyfyngiadau ar fusnesau yng Nghymru o bosibl i ganiatáu iddyn nhw gynllunio ar gyfer y dyfodol.'

Gweinidog, a wnewch chi roi sicrwydd i fusnesau ledled Cymru y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi cymorth ychwanegol brys ar ben yr hyn a gafodd ei gyhoeddi yn y gyllideb, pe byddai'r cyfyngiadau dinistriol presennol hyn yn parhau?

Ar wahân i gymorth busnes, mae angen i ni edrych hefyd ar ffyrdd o gefnogi ein heconomïau lleol a chenedlaethol, ac rwy'n credu y gallai'r gyllideb hon fod wedi gwneud llawer mwy yn hynny o beth. Bydd ein canol trefi yn cael cyfalaf ychwanegol o £100 miliwn yn ystod cyfnod y gyllideb, ond rwy'n amau na fydd y gronfa hon yn ddigonol i ddechrau gwrthdroi dirywiad hirdymor y stryd fawr o'r diwedd nac yn eu helpu i addasu i arferion defnyddwyr sydd wedi newid a hynny hyd yn oed yn fwy yn ystod cyfnod y pandemig. Ni allwn i ychwaith ddod o hyd i lawer o sôn am sut y bydd Llywodraeth Cymru yn buddsoddi mewn cynhyrchwyr a gweithgynhyrchwyr yng Nghymru i allforio mwy o'u nwyddau a'u gwasanaethau dramor a helpu i wella'r brand 'Gwnaed yng Nghymru'. Hoffwn i gael rhagor o wybodaeth am hynny, os yn bosibl, Gweinidog.

Ac yna mae'r cynnydd yn y cyllid ar gyfer y GIG. O'r hyn yr wyf i'n ymwybodol ohono, bydd bron i £900 miliwn o gyfanswm yr arian yn cael ei ddyrannu yn ystod y flwyddyn ariannol 2022-23. Er bod yr angen amdano yn fawr, ac rydym ni'n ei groesawu, dim ond £400 miliwn a fyddai yn weddill i'w ddyrannu dros y ddwy flynedd ganlynol, sy'n golygu y gallai byrddau iechyd gael eu temtio i ddal rhywfaint o'r cyllid gwreiddiol yn ôl i lenwi unrhyw fylchau a ragwelir mewn cyllidebau yn y dyfodol. Gweinidog, a gaf i ofyn sut y cafodd y penderfyniadau ynghylch sut i ddyrannu'r cyllid hwn eu gwneud, ac a wnewch chi roi'r sicrwydd ariannol sydd ei angen ar ysbytai a byrddau iechyd yn y tymor canolig a hir? Rwyf wedi siomi hefyd o nodi nad oedd cyflwyno'r canolfannau llawfeddygol rhanbarthol er mwyn mynd i'r afael ag ôl-groniad rhestr aros y GIG, fel y galwodd y Ceidwadwyr amdanyn nhw yn flaenorol, yn rhan o'r gyllideb. A wnewch chi ystyried gweithio gyda ni, Gweinidog, i ymchwilio i sut y gallwn ni gyflymu mynediad at driniaeth, gan ddefnyddio rhywfaint o'ch cyllid nad yw wedi ei neilltuo i gyflwyno cynllun gwerth £30 miliwn i roi mynediad at feddygon teulu fel y gall mwy o gleifion weld eu meddyg teulu a helpu i leihau'r straen ar ysbytai?

Nawr, er gwaethaf y setliad cadarnhaol i gynghorau, mae'n rhaid edrych ar hyn yn y cyd-destun ehangach. Mae hyn yn cynnwys yr effeithiau parhaus na fydd cronfa caledi COVID yn eu datrys mwyach, y pwysau sylweddol a wynebir ar draws maes gofal cymdeithasol, costau polisi Llywodraeth Cymru a phwysau chwyddiant. Bydd llawer o'r arian ychwanegol hwn wedi ei lyncu eisoes, gan gyfyngu'n fawr ar allu cynghorau i weithredu. Mae angen mwy o eglurder ar gynghorau hefyd o ran y ffrydiau cyllid grant penodol ar gyfer y flwyddyn nesaf i helpu gyda chynllunio ariannol, yn ogystal ag eglurder o ran cyllid grant ychwanegol y gallen nhw ddisgwyl ei weld cyn diwedd mis Mawrth. Gweinidog, a wnewch chi roi mwy o eglurder yn hynny o beth?

Rwyf i hefyd wedi clywed rhai pryderon ei bod yn bosibl y bydd y grant adnewyddu priffyrdd cyhoeddus presennol yn cael ei ddileu, gan beri pryder i gynghorau ynghylch sut y maen nhw am dalu i gynnal a chadw rhwydweithiau ffyrdd sy'n dirywio eisoes. Rwy'n cydnabod safbwynt eich Llywodraeth chi ar adeiladu ffyrdd newydd, ond y gwir amdani yw bod angen ffyrdd arnom ni o hyd ac mae'r angen i gynghorau eu cynnal a'u cadw yn parhau. A wnewch chi egluro'r sefyllfa hon, Gweinidog, a dweud a yw hi'n fwriad gennych chi i roi arian ychwanegol ar gyfer gwaith cynnal a chadw ffyrdd, fel y mae'r Llywodraeth wedi ei wneud o'r blaen?

At hynny, bydd pwysau parhaus yn golygu y bydd yn rhaid i gynghorau barhau i ddibynnu ar drethdalwyr sy'n gweithio'n galed i ategu eu cyllidebau drwy gyfrwng y dreth gyngor. O ystyried y pwysau ariannol ar deuluoedd, y buom ni'n sôn amdanyn nhw'n gynharach heddiw, a wnaiff y Llywodraeth ystyried darparu cyllid ychwanegol i gynghorau—hynny yw, y tu hwnt i'r hyn sydd wedi ei gyhoeddi—i alluogi cynghorau i rewi'r dreth gyngor am ddwy flynedd ac ysgafnu'r pwysau ar deuluoedd? Mae gennych chi'r gallu i wneud hyn pe byddech chi'n dymuno.

Mae ysgolion hefyd wedi eu taro'n wael yn ystod y pandemig ac mae tarfu parhaus yn peryglu rhwystro ein pobl ifanc yn fwy byth. Rwy'n sylwi bod y gyllideb yn dyrannu £320 miliwn arall ar gyfer adfer a diwygio addysg, sydd i'w groesawu. Serch hynny, mae'r cyllid hwn wedi ei wasgaru unwaith eto dros y tair blynedd ariannol nesaf, felly tybed a fydd y cyllid yn cael ei wasgaru'n rhy eang gan arwain at fod yn ddiffygiol, felly, yn ei gymorth i ysgolion a phobl ifanc er mwyn adfer ar ôl effaith y pandemig.

At hynny, rwy'n sylwi bod y gyllideb yn cynnwys £64.5 miliwn ychwanegol hyd at 2024-25 i gefnogi ysgolion mewn cysylltiad ag amrywiaeth o bethau, megis anghenion dysgu ychwanegol, cefnogi parhad y rhaglen recriwtio, adfer a chodi safonau, a chefnogi lles dysgwyr. Rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol cael dadansoddiad o'r dyraniadau penodol yn y pecyn cyllid hwn, yn ogystal â chael deall a fydd unrhyw arian ychwanegol ar gael i ysgolion i gefnogi'r broses o recriwtio staff addysgu parhaol ar ôl i'r rhaglen recriwtio, adfer a chodi safonau ddod i ben. Mae hi'n amlwg, er mwyn helpu i godi safonau a chefnogi dysgwyr i adennill tir o ran eu haddysg, fod angen i ni wrthdroi'r dirywiad yn nifer yr athrawon yng Nghymru. I ailadrodd y pwynt hwn, yn ôl ystadegau diweddaraf Cyngor y Gweithlu Addysg, mae nifer yr athrawon sydd wedi eu cofrestru yng Nghymru wedi gostwng 10.3 y cant rhwng 2011 a 2021, ac mae'n amlwg nad yw hyn yn gynaliadwy.

Yn olaf, mae newid hinsawdd yn her sylweddol wrth i ni symud trwy'r degawd hwn a thu hwnt i hynny. Yn ôl amcangyfrifon diweddar gan Bwyllgor y DU ar Newid Hinsawdd, mae angen gwerth tua £4.2 biliwn o fuddsoddiad yn ystod yr ail gyllideb garbon rhwng 2021 a 2025, ac eto dim ond £1.8 biliwn o gyfalaf a £160 miliwn o refeniw mewn buddsoddiad gwyrdd y mae eich cyllideb chi'n ei ddyrannu ar gyfer y tair blynedd nesaf. Gweinidog, a ydych chi'n hyderus y bydd y lefel hon o fuddsoddiad yn cyflawni'r newidiadau angenrheidiol i drawsnewid Cymru i fod yn gymdeithas carbon isel? Ac rwyf i o'r farn bod angen mwy o eglurder arnom ni o ran yr elfennau sy'n gysylltiedig ag amddiffynfeydd llifogydd. Gan ein bod ni ar ddechrau'r adeg honno o'r flwyddyn pan all unrhyw beth ddigwydd, ac rwy'n credu bod diffyg eglurder ynghylch yr hyn yr ydych chi'n bwriadu ei wneud ynglŷn â llifogydd, ac rydym ni'n gwybod beth y mae angen i ni ei weld yn digwydd.

I grynhoi, Dirprwy Lywydd, rwy'n credu bod yna bethau yn y gyllideb hon y gallwn ni eu croesawu. Mae'r arian ychwanegol sydd wedi ei ddarparu gan Lywodraeth y DU yn tynnu sylw yn wirioneddol at bwysigrwydd bod yn rhan o undeb cryf. Ond mae angen gwirioneddol i'r gyllideb hon gyflawni'r hyn y mae'n bwriadu ei wneud—Cymru gryfach, decach a gwyrddach. Mae hyn yn rhywbeth y mae Llywodraethau blaenorol, Llywodraethau Cymru, wedi methu â'i chyflawni, yn aml. Mater i'r Llywodraeth hon yw dangos y gall sicrhau newid gwirioneddol i bobl Cymru, ac adeiladu cenedl sy'n fwy llewyrchus ac uchelgeisiol. Ac os na allwch chi wneud hynny, yn sicr mae yna blaid yn y Senedd hon a all ei wneud. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, a diolch am y cyfle i gyfannu at y ddadl yma ar y datganiad ar gyllideb drafft Cymru. Mae’r Gweinidog wedi disgrifio’r gyllideb yma, ac rŷn ni newydd glywed llefarydd y Ceidwadwyr hefyd yn ailadrodd hynny, fel cyllideb fydd yn creu Cymru deg, Cymru werdd a Chymru gref. Wel, mi fentraf i fynd ymhellach a dweud, diolch i Blaid Cymru, bydd y gyllideb hon yn creu Cymru hyd yn oed yn fwy teg, yn fwy gwyrdd ac yn fwy cryf. O brydau ysgol am ddim i bob disgybl cynradd, i ymestyn gofal plant am ddim i bob plentyn dwy oed, i fynd i’r afael â’r argyfwng tai a llawer, llawer mwy, mae’r ymrwymiadau mae Plaid Cymru wedi’u sicrhau fel rhan o’r cytundeb cydweithio gyda Llywodraeth Cymru yn mynd i fod yn drawsnewidiol, yn enwedig, wrth gwrs, i rai o’n cartrefi tlotaf ni. Mae’r buddsoddiad sydd yn y gyllideb hon, felly, i roi’r polisïau radical, diriaethol o’r cytundeb cydweithredu ar waith yn rhai rŷn ni yn eu cefnogi, wrth gwrs, am y byddan nhw, fel dwi’n dweud, yn cyfrannu’n helaeth at newid bywydau pobl er gwell, ble bynnag ŷch chi yng Nghrymu.

Y tu hwnt i’r hyn sydd yn y cytundeb, wrth gwrs, mae gennym ni, fel pob Aelod arall o’r Senedd yma, job o waith i’w wneud i graffu ar weddill y gyllideb ac i sicrhau ei bod hi'n cyflawni’r hyn sydd ei angen, a’i bod hi’n cael yr effaith fwyaf positif posib o dan yr amgylchiadau rŷn ni’n ffeindio’n hunain ynddyn nhw. A dwi’n dweud hynny nid yn unig am fod COVID, wrth gwrs, yn taflu ei gysgod dros bob dim, nid yn unig chwaith am fod gadael yr Undeb Ewropeaidd yn dal i gael effaith ar economi Cymru, nac am fod lefel uchel chwyddiant a chynnydd costau byw oll yn mynd i gael effaith sylweddol ar waith y Llywodraeth, ar wasanaethau cyhoeddus ac ar fywydau teuluoedd ar draws Cymru, ond dwi’n sôn hefyd am annigonolrwydd y setliad gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig.

Nawr, fel rŷn ni wedi clywed sawl gwaith, ac mi ategodd y Gweinidog hyn yn ei datganiad hi, pe bai’r gyllideb sy’n dod i Gymru wedi cynyddu’n unol â maint economi’r Deyrnas Unedig ers 2010, yna fyddai gan Gymru £3 biliwn yn ychwanegol yn y gyllideb ddrafft sydd o’n blaenau ni heddiw. Mewn cyllideb o faint yr un sydd gennym ni, mae £3 biliwn yn swm arwyddocaol iawn, iawn. Yn lle hynny, wrth gwrs, ac yn wahanol i’r Alban a Gogledd Iwerddon, mae Cymru yn gorfod troedio’r bil ar gyfer prosiectau fel rheilffordd HS2, sy’n cael ei hadeiladu’n gyfan gwbl y tu allan i Gymru ac er anfantais i’r economi Gymreig. Mae’r toriad creulon gan y Prif Weinidog i gredyd cynhwysol wedi cymryd dros £0.25 biliwn allan o economi Cymru, ac mi fydd e’n gadael dros 0.25 miliwn o deuluoedd Cymru yn wynebu cael eu plymio i dlodi. Mae’r Ceidwadwyr wedi torri addewidion ar arian Ewropeaidd hefyd. Fe soniodd y Gweinidog am y £46 miliwn rŷn ni wedi’i dderbyn o’r community renwal fund, lle bydden ni, wrth gwrs, wedi derbyn £375 miliwn petai ni'n dal yn yr Undeb Ewropeaidd. Er eu haddewid nhw yn San Steffan na fyddai Cymru geiniog ar ei cholled, mae’r gyllideb ar gyfer cefnogaeth amaethyddol £137 miliwn yn llai eleni, ac mi fydd hi'n £106 miliwn yn brin y flwyddyn nesaf.

Er, felly, bod y setliad ar yr olwg gyntaf yn edrych yn reit bositif, y gwir yw ei fod yn llawer mwy heriol nag y mae'n ymddangos. Erbyn diwedd y drydedd flwyddyn, mi fydd y gyllideb refeniw i fyny dim ond 0.5 y cant mewn termau real, ac mi fydd y gyllideb gyfalaf wedi disgyn tua 11 y cant.

Nawr, mae proffil y gyllideb yn heriol hefyd, wrth gwrs, gyda'r cynnydd yn uwch yn y blynyddoedd cyntaf, neu yn y flwyddyn gyntaf yn benodol. Mae hynny'n golygu, er bod blwyddyn 1 yn lled gadarnhaol, mae'n stori wahanol yn y blynyddoedd dilynol. Canlyniad hynny yw y bydd y gyllideb iechyd, er enghraifft, yn codi 8 y cant yn y flwyddyn gyntaf, ond yna dim ond 0.8 y cant yn yr ail flwyddyn a 0.3 y cant yn y drydedd flwyddyn. Mae’r stori’n debyg ar gyfer awdurdodau lleol a chyllidebau eraill hefyd. Felly, tra bod cyllideb 2022-23 yn heriol am y rhesymau y gwnes i grybwyll gynnau, mi fydd cyllidebau 2023-24 a 2024-25 hyd yn oed yn anos.

Nawr, dwi'n croesawu bod Llywodraeth Cymru yn bwriadu defnyddio ei phwerau benthyca cyfalaf yn llawn yn y blynyddoedd yma sydd i ddod—rhywbeth y mae Plaid Cymru, wrth gwrs, wedi galw amdano fe ers amser—er mwyn buddsoddi mewn gwella isadeiledd a chryfhau seiliau twf yn yr economi Cymreig, ac mae'n hen bryd, os caf i ddweud, i hynny ddigwydd.

Dwi eisiau dweud ychydig hefyd am setliad awdurdodau lleol, oherwydd roedd ariannu awdurdodau lleol, wrth gwrs, o dan bwysau sylweddol cyn y pandemig, gyda Chanolfan Llywodraethiant Cymru yn awgrymu bod gwariant y pen yn 2019-20 9.4 y cant yn is nag yr oedd e ddegawd ynghynt. Mae’r heriau hynny, wrth gwrs, wedi dwysáu yn y ddwy flynedd ddiwethaf. Mae costau gwasanaethau wedi cynyddu wrth i awdurdodau lleol ymateb yn arwrol, os caf i ddweud, i’r angen i ymgymryd â chyfrifoldebau ychwanegol a newydd o ganlyniad i COVID, gan gynnwys pethau fel gweinyddu taliadau grant i fusnesau, ehangu cymorth digartrefedd, rhoi'r gwasanaeth olrhain a chysylltu ar waith, ac yn y blaen ac yn y blaen, ac, ar yr un pryd, fe gollwyd ffynonellau refeniw pwysig o wahanol wasanaethau fel hamdden a gwasanaethau diwylliannol ac yn y blaen.

Fel mae'n sefyll ar hyn o bryd, mae nifer o’r heriau rheini'n dal i fodoli. Nawr, allwn ni ddim ond croesawu’r cynnydd ar gyfartaledd o 9.4 y cant i'r setliad awdurdodau lleol yn y gyllideb ddrafft hon, wrth gwrs, ond pan ŷch chi'n sylweddoli fod y cynnydd yn cymryd lle pethau fel y gronfa galedi i awdurdodau lleol, a bod disgwyl i elfennau eraill megis newidiadau i ariannu digartrefedd a chwestiynau ynglŷn ag ariannu ffyrdd, fel y clywsom yn gynharach, a'r newid i’r grant gweithlu gofal cymdeithasol, i gyd angen dod allan o'r setliad, ynghyd â phethau fel codiadau cyflog sydd ar y gweill, a phwysau eraill megis costau ynni uwch, chwyddiant uchel, ac yn y blaen ac yn y blaen, yna yn sydyn, wrth gwrs, dyw e ddim yn edrych mor hael. Unwaith eto, mae’n debyg mai yn yr ail a’r drydedd flwyddyn y gwelwn yr heriau mwyaf sylweddol o safbwynt awdurdodau lleol wrth i'r esgid wasgu ymhellach.

Tra, felly, bod yna lawer yn y gyllideb hon rŷn ni yn ei groesawu, a hynny yn bennaf, fel roeddwn i'n dweud, yr adnoddau sy'n cael eu clustnodi ar gyfer y polisïau radical a phellgyrhaeddol sydd yn y cytundeb cydweithio, mae mwy i'r gyllideb na hynny, ac fe fyddwn ni, fel y pleidiau eraill, yn craffu ar y gyllideb yn fanwl, yn bennaf drwy waith y pwyllgorau o hyn ymlaen, dros yr wythnosau sydd i ddod, fel sydd, wrth gwrs, yn hawl ac yn gyfrifoldeb i bob Aelod o'r Senedd yma.

Sefydlodd ein hadolygiad o wariant grant bloc heb ei addasu i Gymru o'r Trysorlys hyd at 2024-25. Mae'r gyllideb tair blynedd hon yn rhywbeth y mae llawer ohonom ni wedi bod yn galw amdani ers tro byd, ac mae'n caniatáu cynllunio tymor hwy.

Mae Dadansoddiad Cyllidol Cymru yn amcangyfrif, ac eithrio cyllid COVID, y bydd y gyllideb graidd ar gyfer gwariant blynyddol o ddydd i ddydd gan Lywodraeth Cymru yn cynyddu £2.9 biliwn erbyn 2024-25 o'i gymharu â 2021-22, sy'n cyfateb i ryw 3.1 y cant y flwyddyn yn ystod cyfnod yr adolygiad o wariant mewn termau arian. Roedd hwnnw yn rhywbeth a ddywedodd Peter Fox yn gynharach. Ond—mae yna 'ond' bob amser—os ystyrir chwyddiant, cyllideb sy'n aros yn ei hunfan yw hon ar y gorau. Rydym ni wedi gweld cynnydd enfawr mewn chwyddiant yn ddiweddar. Mae hynny yn siŵr o effeithio ar y sector cyhoeddus. Mae costau uwch darparu gwasanaethau, cyflogau uwch a chostau ynni llawer uwch hefyd—nid yw awdurdodau lleol na'r sector cyhoeddus yn ddiogel rhag hyn.

O ran y gwariant arfaethedig ar dai, rwy'n falch iawn o'r buddsoddiad arfaethedig ar gyfer y tair blynedd nesaf yn y grant tai cymdeithasol, ac yn falch o weld y grant cymorth tai yn cael ei gynnal ar ei lefel bresennol, ond byddai'n well gen i weld cynnydd i gyflogau staff sy'n unol â chwyddiant dros dair blynedd i gefnogi'r cynnydd mewn costau byw. Mae'r gyllideb ddangosol yn aros ar wastad am dair blynedd, felly mewn termau real byddai hynny'n golygu rhywbeth fel gostyngiad o 10 y cant.

Yn anffodus, ni fyddwn yn gallu trafod cyllidebau amgen gan nad yw Plaid Cymru na'r Ceidwadwyr yn gallu neu'n barod i lunio dewisiadau eraill. Cafodd yr amcangyfrif diweddaraf o dreth a gwariant yng Nghymru ei lunio yn yr adroddiad 'Dyfodol Cyllidol Cymru', a gyhoeddwyd gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru Prifysgol Caerdydd ym mis Mawrth 2020, ac nid yw'n cael ei ystyried yn grŵp sy'n wrthwynebus i genedlaetholdeb Cymreig na Phlaid Cymru. Ac amcangyfrifodd yr adroddiad fod Cymru, yn 2018-19, wedi codi £29.5 biliwn mewn trethi a bod Llywodraethau Cymru a'r DU wedi gwario £43 biliwn arni, sy'n golygu bod £13.5 biliwn yn fwy wedi ei wario ar Gymru nag a godwyd gan drethi Cymru.

Fel arfer ar yr adeg hon byddwn i'n gofyn a fyddai Plaid Cymru yn awyddus i lunio cyllideb ar gyfer Cymru annibynnol, a'r ateb fu 'byddem' bob amser, ond ni welais i un erioed. Eleni, rwyf i am ofyn cwestiwn gwahanol: ydyn nhw, mewn Cymru annibynnol, yn bwriadu diddymu'r GIG, diddymu pensiynau, cynyddu trethi 46 y cant, neu fod â chyfuniad o doriadau i'r holl wasanaethau a chodiadau sylweddol, neu a oes ganddyn nhw goeden arian hud? Hefyd, mae gwrthwynebiad Plaid Cymru i ffyrdd osgoi yn hysbys iawn, ond gwahanol iawn yw hi yn yr ardal y mae eu harweinydd yn ei chynrychioli, lle mae Llandeilo ar fin cael ei hail ffordd osgoi pan nad oes llawer o leoedd eraill wedi cael un o gwbl.

Mae polisi'r Ceidwadwyr yn hawdd ei ddeall: torri trethi a pheidio â chael unrhyw gynnydd mewn gwariant. Yn syml, nid yw hynny'n gweithio. Os yw'r Ceidwadwyr yn awyddus i leihau gwariant, gadewch iddyn nhw ddweud wrth y bobl ble. Ni pharodd eu syniad mawr nhw i ddiddymu presgripsiynau am ddim yn hir iawn yn ystod yr ymgyrch etholiadol i'r Senedd ar ôl iddyn nhw ddechrau siarad â grwpiau ffocws ac â'r etholwyr yn gyffredinol.

Yr un mor bwysig â maint y gyllideb yw'r dull o'i gwario. Hoffwn i geisio argyhoeddi Llywodraeth Cymru i gymhwyso'r prawf pumplyg i wariant. Effeithiolrwydd: a yw'r gwariant yn effeithiol o ran cyflawni nod y Llywodraeth? Effeithlonrwydd: a yw'r gwariant y defnydd mwyaf effeithlon o'r adnoddau? Tegwch: a yw hyn yn cynnig tegwch i bob rhan o Gymru, nid o reidrwydd mewn blwyddyn ond dros gyfnod o amser? Gall gwaith ffordd mawr ar ffordd Blaenau'r Cymoedd neu'r A55 ystumio gwariant. Cydraddoldeb: a yw pawb yn cael eu trin yn gyfartal? A yw'r gwariant yn cael ei ystumio i un neu fwy o grwpiau o bobl neu i ffwrdd oddi wrth eraill? Ac, yn olaf, yr amgylchedd: a fydd y gyllideb yn gwella'r amgylchedd, yn lleihau ein hôl troed carbon, ac yn gwella bioamrywiaeth?

O ran trethiant, rwyf i bob amser wedi gwrthwynebu amrywio'r dreth incwm. Os gwnewch chi ei thorri, byddwch chi'n brin o incwm. Os gwnewch chi ei chynyddu, rydych chi'n cynhyrfu'r etholwyr; bydd pobl sy'n gallu defnyddio cyfeiriad yn Lloegr yn gwneud hynny ac felly mae hynny'n annhebygol iawn o godi'r swm a ragwelir. Yr hyn y byddwn i'n galw amdano eto yw dychwelyd ardrethi busnes i reolaeth awdurdodau lleol. Os ydym ni'n sôn am ddatganoli, ac mae pawb yn y fan hon neu bron pawb yn y fan hon o blaid datganoli, ni all datganoli orffen yng Nghaerdydd. Mae'n rhaid i ni ddatganoli mwy o bwerau a mwy o arian, a mwy o allu cyllidebol i godi arian i'r awdurdodau lleol.

I gloi, mae'r gyllideb yn rhagdybio bod cynnydd mewn costau yn cael ei reoli y tu allan i wariant craidd—cyllideb statig, ond ar ôl dod i arfer â thoriadau blynyddol, mae hwnnw yn sicr yn gam i'r cyfeiriad iawn. Diolch, Dirprwy Lywydd.

A gaf i ddechrau drwy ddiolch i'r Gweinidog am ei dull agored a chydweithredol hi a'i swyddogion o weithio gyda mi yn ystod y misoedd diwethaf? Diolch i chi. Diolch yn fawr iawn.

Rwyf i'n cytuno â hi yn llwyr wrth iddi ddweud bod y Senedd wedi gweithio ar ei gorau ac wedi cyflawni fwyaf wrth i bleidiau ar draws y Siambr weithio gyda'i gilydd. Blaenoriaeth Democratiaid Rhyddfrydol Cymru yn yr etholiad oedd adferiad teg a gwyrdd yn dilyn y pandemig; gan sicrhau bod ein GIG a'n gwasanaethau gofal yn cael eu cefnogi; gan gynnig cyfleoedd i blant a phobl ifanc; gan gefnogi gweithwyr a busnesau bach; a gan roi'r argyfwng hinsawdd wrth wraidd ein heconomi ni. Rwy'n falch o weld elfennau o'r gyllideb ddrafft hon yn adlewyrchu'r nodau hynny, ac rwyf i wrth fy modd, yn dilyn trafodaethau yn ystod y misoedd diwethaf ynghylch cyllideb plant a phobl ifanc, fod Democratiaid Rhyddfrydol Cymru wedi gallu sicrhau £20 miliwn i ddiwygio gwasanaethau ar gyfer plant a phobl ifanc sydd â phrofiad o ofal yn radical. Ac rwy'n falch o weld cyllid ychwanegol ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl wedi ei gynnwys yn y gyllideb hefyd.

Mae'n rhaid i hon fod yn gyllideb sy'n cydbwyso'n ofalus yr heriau uniongyrchol sy'n ein hwynebu ni, ond sy'n edrych ar y dyfodol yr ydym ni'n awyddus i'w greu ar gyfer ein planed a'r genhedlaeth nesaf: Cymru sy'n fwy caredig, yn decach, yn wyrddach ac yn fwy cyfiawn. Ac, yn olaf, rwy'n edrych ymlaen at weddill y broses gyllidebol hon. Diolch, Gweinidog; diolch, Dirprwy Lywydd.

Hoffwn i ddymuno blwyddyn newydd dda i bawb ac iechyd da yn 2022.

Er bod llawer i'w groesawu yn y gyllideb hon, yn anffodus nid yw'n gwneud fawr ddim i fynd i'r afael â'r argyfwng enfawr sy'n wynebu gofal cymdeithasol yng Nghymru. Bydd y gyllideb hon yn rhoi ar waith ateb Llywodraeth Cymru i'r argyfwng recriwtio sy'n wynebu'r sector gofal, sef cyflog o £9.90 yr awr. Ond yn anffodus, mae hwn yn rhy ychydig, yn rhy hwyr, oherwydd ychydig ddyddiau yn ôl, cyhoeddodd y gadwyn fwyaf ond un o archfarchnadoedd yn y DU, sef Sainsbury's, ei bod ar fin talu isafswm cyflog o £10 yr awr, ac rydym ni eisoes wedi gweld Lidl yn cynyddu ei isafswm cyflog i £10.10 yr awr. Sut gallwn ni gyfiawnhau talu llai o arian i'r rhai sy'n gofalu am y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas ni nag i unigolyn sy'n gweithio mewn archfarchnad? A chefais fy meirniadu yn ddiweddar am wneud y gymhariaeth hon, ond nid wyf i'n bychanu'r bobl hynny sy'n darparu gwasanaeth gwerthfawr wrth fwydo ein cenedl, dim ond yn tynnu sylw at ba mor wrthnysig yw talu llai o arian i bobl sy'n gweithio yn y sector gofal na gweithwyr mewn archfarchnadoedd.

Flwyddyn yn ôl, pan oedd fy mhlaid i yn llunio ein llwyfan polisi, pan wnaethom ni ymrwymo i dalu isafswm o £10 yr awr i staff gofal, roedd hyn yn llawer uwch na'r isafswm cyflog, ac yn rhan o becyn gyda'r nod o wneud y proffesiwn gofalu yn yrfa ddeniadol i bobl ifanc. Ni allwn ni barhau i gymryd mantais o'r rhai y mae eu gofal a'u cydymdeimlad yn eu harwain i neilltuo eu bywydau i ofalu am bobl eraill. Dylid bod wedi rhoi cyflogau ac amodau digonol ar waith ar gyfer staff gofal ar ddiwrnod cyntaf y chweched Senedd hon, ond oherwydd y tin-droi a'r oedi parhaus, rydym ni'n gweld ffrwyth y corwynt. Mae gennym ni argyfwng recriwtio ym maes gofal ac mae hynny yn cael effaith glir ac amlwg ar ein GIG, gan fod un o bob chwe gwely yn y GIG wedi ei lenwi gan gleifion y gellid eu rhyddhau o safbwynt meddygol ond na ellir eu hanfon adref oherwydd diffyg pecyn gofal—pecyn gofal na ellir ei ddarparu oherwydd diffyg staff gofal. Ac mae hyn wedi arwain rhai byrddau iechyd lleol at gyflogi staff gofal yn uniongyrchol, sydd yn ei dro wedi arwain at ddwyn staff o'r sector gofal.

Yn anffodus, nid yw'r gyllideb hon yn gwneud fawr ddim i fynd i'r afael â'r materion hyn. Ni fydd yn gwneud dim i fynd i'r afael â'r argyfwng recriwtio, a bydd yr arian ychwanegol ar gyfer gofal cymdeithasol yn cael ei roi yn y gronfa gofal integredig—cronfa y dywed Archwilydd Cyffredinol Cymru nad yw'n cyflawni ei photensial. Dywedodd ef, ac rwy'n dyfynnu,

'mae agweddau ar reolaeth y gronfa ar lefelau cenedlaethol, rhanbarthol a phrosiectau wedi cyfyngu ar ei photensial hyd yn hyn. Prin yw'r dystiolaeth bod prosiectau llwyddiannus yn cael cyflwyno ar lefel prif ffrwd a'u hariannu yn rhan o ddarpariaeth gwasanaethau craidd y cyrff cyhoeddus.'

Felly, mae'n dangos, yn wir, unwaith eto, fod Llywodraeth Cymru yn hoelio ei gobeithion ar y gronfa. Ni ddylai integreiddio iechyd a gofal barhau i ddibynnu ar brosiectau treialu; ni ddylid trin gofal cymdeithasol fel partner iau yn y fargen hon. Ac unwaith eto, cafodd symiau enfawr eu cyfeirio i ofal eilaidd, i fagddu'r GIG. Ond oni bai ein bod ni'n mynd i'r afael â'r materion ym maes gofal cymdeithasol ac yn darparu'r cyllid angenrheidiol, bydd ein rhestrau aros yn parhau i dyfu, wrth i welyau barhau i gael eu llenwi gan gleifion sydd ag anghenion gofal cymdeithasol ac nid gofal meddygol. Felly, rwy'n annog y Gweinidog cyllid i ailystyried a sicrhau bod mwy o gyllid ar gael ar gyfer gofal cymdeithasol. Diolch yn fawr.

Diolch, Gweinidog, am yr wybodaeth ddiweddaraf am y gyllideb y prynhawn yma. Rwy'n siarad y prynhawn yma gan fy mod i'n un o Aelodau rhanbarthol dwyrain de Cymru. Rwy'n croesawu'r eglurder ychwanegol sy'n dod yn sgil eich datganiad, gan ei fod yn caniatáu i'r Senedd wneud y gwaith craffu trwyadl a manwl sy'n ofynnol ar gyfer pob un o gyllidebau Llywodraeth Cymru. Byddwn i'n falch o gael rhagor o fanylion am un neu ddau o faterion pwysig.

Ers i mi gael fy ethol, rwyf i wedi hyrwyddo setliad cyllid gwell ar gyfer Tŷ Hafan a Tŷ Gobaith—y ddwy hosbis ar gyfer plant yng Nghymru. Mae'r bobl anhygoel sy'n cynnal y ddwy hosbis yn dyheu am setliad cyllid gwell i'w galluogi i wneud mwy i'r plant a'r teuluoedd agored i niwed y maen nhw'n gofalu amdanyn nhw. Rydym ni wedi sefydlu eisoes fod eu cyllid gwladol yn fach iawn o'i gymharu â hosbisau plant yn Lloegr, yr Alban, a Gogledd Iwerddon. Pan godais i'r mater hwn yn y Siambr yr haf diwethaf, dywedodd y Gweinidog iechyd fod adroddiad wedi ei gomisiynu ac y byddai'n adrodd yn ôl yn yr hydref. Wel, mae'r hydref wedi mynd a dod ers hynny, ac nid ydym ni wedi clywed dim yn gyhoeddus. Rwyf i ar ddeall y bu rhai arwyddion cadarnhaol ynghylch gwell cyllid ar gyfer hosbisau plant yng Nghymru, ond, hyd yma, nid oes dim ar gofnod. A wnewch chi felly roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am yr adolygiad o gyllid hosbisau gwirfoddol a pha gyllid ychwanegol a fydd ar gael i Tŷ Hafan a Tŷ Gobaith yn y gyllideb ar gyfer 2022-23?

Yn olaf, a wnewch chi ddweud wrthyf a yw'r gyllideb yn cynnwys digon o ymrwymiad i wasanaethau adfer i blant? Mae yna groeso i'r ymrwymiad i fuddsoddi mewn ymyriadau blynyddoedd cynnar fel Dechrau'n Deg, yn ogystal â'r pwyslais ar ofal cymdeithasol. Serch hynny, rwyf i ar ddeall bod pryder ymhlith arbenigwyr yn y maes, fel NSPCC Cymru, nad yw gwasanaethau adfer i blant sydd wedi eu cam-drin, eu hesgeuluso, neu sydd wedi cael trawma eisoes wedi eu hariannu mewn ffordd gynaliadwy bob amser. Yn ôl ym mis Tachwedd, fe wnaethoch chi roi sicrwydd i'r Senedd y bydd Llywodraeth Cymru yn cydnabod pwysigrwydd gwasanaethau cymdeithasol i blant yn ogystal ag iechyd meddwl plant hefyd. Hoffwn i gael ymrwymiad heddiw y bydd gwasanaethau adfer i blant yn parhau i fod ar gael i blant am faint bynnag o amser y mae eu hangen arnyn nhw. Diolch yn fawr.

Hoffwn i groesawu'r gyllideb ddrafft hon, sy'n amlinellu cefnogaeth barhaus i awdurdodau lleol wrth iddyn nhw barhau i ddarparu gwasanaethau ar reng flaen y pandemig. Rwyf i ar ddeall ei bod hi'n fwy hael na'r hyn sydd wedi ei ddyrannu i gynghorau Lloegr gan Lywodraeth y DU, ac mae'r ffaith nad yw hi'n cynnwys unrhyw neilltuo, fel y mae yn yr Alban, i'w groesawu yn fawr.

Fodd bynnag, hoffwn i amlinellu rhai pryderon sydd gen i ynghylch y diffyg cyllid a amlinellir ar gyfer cynnal a chadw priffyrdd presennol sydd yng ngofal yr awdurdodau lleol. Dywedwyd wrth Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru na fydd y grant gwerthfawr iawn o £20 miliwn yn parhau ac y bydd cyllid cynnal a chadw ffyrdd yn cael ei ailfuddsoddi mewn teithio llesol. Dywedwyd wrthyf i mewn ymateb i fy nghwestiwn yn y Senedd y byddai cyllid yn sgil yr egwyl wrth adeiladu ffyrdd newydd yn cael ei ailfuddsoddi mewn teithio llesol a chynnal a chadw ffyrdd presennol. Yn y cyfnod ariannol heriol hwn, mae hi'n hanfodol nad ydym ni'n esgeuluso gwaith cynnal a chadw ein priffyrdd. Yn dilyn 10 mlynedd o gyni yn y DU a thoriadau i gyllid gwasanaethau cyhoeddus, amcangyfrifodd arolwg gan syrfëwr sirol yn 2020 fod gwerth dros £1.6 biliwn o ôl-groniad o waith cynnal a chadw asedau priffyrdd wedi ei ohirio yn bodoli ar hyn o bryd.

Yn ogystal â defnydd cyson a henaint, mae ein hasedau o dan bwysau oherwydd effeithiau newid hinsawdd. Mae'r glaw trwm yr ydym ni'n ei gael yn golchi arwynebau ffyrdd i ffwrdd, yn creu tyllau yn y ffordd, yn cwympo cwteri, ac yn llenwi draeniau gyda malurion sydd wedyn yn gorfod cael eu gwagio trwy'r amser i fod yn effeithiol. Mae cyllid grant ychwanegol diweddar gan y Llywodraeth wedi rhoi cyfle i awdurdodau atal dirywiad rhai asedau, ond nid holl asedau'r priffyrdd. Gwerthfawrogwyd yn fawr iawn yr £20 miliwn bob blwyddyn dros y tair blynedd diwethaf. Mae angen buddsoddiad cyson gan y wladwriaeth yn flynyddol i gadw'r asedau yn eu cyflwr presennol. Amcangyfrifir, i gadw cerbytffyrdd yn eu cyflwr presennol yn unig, y bydd angen £65 miliwn y flwyddyn, £9 miliwn ar droedffyrdd, a £46 miliwn y flwyddyn ar adeileddau gan gynnwys pontydd. Mae llifogydd a newid hinsawdd yn effeithio'n fawr ar yr adeileddau hyn, fel pontydd. Felly, mae angen y buddsoddiad hwn arnyn nhw yn fawr. Mae caniatáu i asedau ddirywio i gyflwr lle nad oes dewis arall ond gosod asedau newydd yn eu lle yn arwain at gostau yn y dyfodol y gellid eu hosgoi, yn ogystal â'r posibilrwydd y gallai rhai asedau ddiffygio ar fyr rybudd, sy'n digwydd ar hyn o bryd, fel pont newydd—. Mae yna bont yn sir Ddinbych a bu tirlithriadau yn sir y Fflint. Mae llawer o awdurdodau lleol wedi gweld effaith hyn. Bydd hyn i gyd yn golygu y bydd angen gwaith atgyweirio ymatebol helaeth a chostus, cau ffyrdd, ac, mewn achosion eithafol, mwy o berygl i ddefnyddwyr.

Rwy'n sylwi bod asiantaethau cefnffyrdd yn parhau i gael eu hariannu yn gymharol dda, fel yn y gyllideb hon eto, ond yr awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am y rhan fwyaf o'n rhwydwaith priffyrdd. Canran fach iawn o'n seilwaith ni ledled Cymru yw'r traffyrdd a'r ffyrdd deuol. Mae angen cynnal ein ffyrdd fel eu bod nhw'n parhau i fod ar gael i'w defnyddio gan gerddwyr, beicwyr, trafnidiaeth gyhoeddus, modurwyr, a busnesau. Mae hi'n amhosibl darparu llwybrau beicio pwrpasol ar y rhan fwyaf o'n priffyrdd. Mae angen i feicwyr ddefnyddio ymylon y ffyrdd, sy'n beryglus oherwydd tyllau a chwteri wedi eu cau. Mae'r rhain hefyd yn achosi mwy o draul ar deiars, sef un o'r llygryddion mwyaf ac sy'n gwaethygu'r newid yn yr hinsawdd hefyd, a llygredd yn ein cyrsiau dŵr. Wrth symud ymlaen, hoffwn i weld buddsoddiad sylweddol a pharhaus gan Lywodraeth Cymru yn ein rhwydwaith ffyrdd i sicrhau ei fod yn addas i'w ddiben. Y rhain yw ein hasedau mwyaf. Diolch i chi.

Wrth groesawu datganiad y gyllideb a'r ddadl hon, mae'n rhaid i mi gofnodi fy siom o ran ein hagenda newid hinsawdd. Bydd yr Aelodau yn ymwybodol iawn o fy mhryderon a gafodd eu codi yn y Senedd bod Llywodraeth Cymru yn parhau i wthio trefniadau hirdymor ar gyfer llywodraethu amgylcheddol i'r cefndir, gan wastraffu'r cyfle hwn i Gymru fod yn arweinydd byd-eang ym maes diogelu amgylcheddol gwyrdd. Yn wir, er bod Natural England yn cael cynnydd o 47 y cant yng nghyllid Llywodraeth y DU, mae data a gafodd ei ddarparu gan Cyswllt Amgylchedd Cymru, drwy eu cyflwyniad ymgynghori cyllidebol, yn dangos bod cyllid Cyfoeth Naturiol Cymru wedi gostwng 35 y cant rhwng 2013 a 2020. Yn ystod yr un cyfnod, mae erlyniadau ynghylch troseddau amgylcheddol wedi gostwng 61 y cant, gydag aelodau Cyswllt Amgylchedd Cymru yn codi pryderon yn briodol am ddiffyg capasiti ymddangosiadol ar gyfer rhaglenni monitro cadarn a rheoli safleoedd gwarchodedig. Yn ôl fy nadansoddiad i fy hun, mae CNC nawr ar fin cael toriad mewn cyllid mewn termau real, gyda nhw'n parhau i fod ar £69.7 miliwn ar gyfer 2022-23. Felly, er mwyn diogelu ein mannau gwyrdd, rwy'n gofyn i'r Gweinidog adolygu'r sefyllfa hon, a cheisio defnyddio pa adnoddau bynnag sydd ar gael i gyflwyno fframwaith ar gyfer swyddfa annibynnol hirdymor ar gyfer diogelu'r amgylchedd. 

O ran dadansoddi cyllidebau, rwyf i hefyd yn sylwi ar bryderon ynghylch y ffaith bod llinellau'r gyllideb ar gyfer y môr a physgodfeydd yn aml yn mynd yn ddyrys. Gyda chadwraeth forol yn bryder canolog i lawer o drigolion ar hyd yr arfordir yma, yn y gogledd, mae lefel bresennol yr anhawster wrth geisio nodi pa lefel o gyllideb sy'n cael ei darparu ar gyfer bioamrywiaeth forol neu adfer cynefinoedd, o'i chymharu â'r arian sydd ar gael i gefnogi'r diwydiant pysgota—. Nid yw yno. Felly, yn enw tryloywder, a fyddai'r Gweinidog yn ceisio darparu dadansoddiad ychwanegol fel y byddai modd craffu ar hyn yn haws? 

Mewn mannau eraill, rwy'n cydnabod y bydd swm amhenodol yn mynd tuag at sefydlu cwmni ynni sy'n eiddo i'r cyhoedd. O ystyried y materion y mae cwmni Bristol Energy wedi'u hwynebu, pryd cafodd yr ased aflwyddiannus ei werthu am £14 miliwn, a oedd yn llawer llai na'r £36.5 miliwn a gafodd ei fuddsoddi gan Gyngor Dinas Bryste, efallai y byddai'n well gwario'r arian hwn yn sefydlu treial microgrid yn y gogledd. Mae'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau ym Mae Caerdydd wedi cydnabod ers tro bod Cymru'n parhau i wynebu argyfwng capasiti grid, sy'n achosi toriadau diangen yn y system, gan atal cynnydd ystyrlon a hirdymor yn chwyldro diwydiannol gwyrdd y genedl. Byddai meithrin treial microgrid o'r fath yn y gogledd yn cyd-fynd â strategaeth ynni'r gogledd. Felly, rwy'n gofyn i'r Gweinidog edrych eto ar y gyllideb hon fel bod modd cydnabod ein diddordeb cyffredin mewn cynnydd o'r fath gyda'r adnodd y mae'n ei haeddu. 

Yn olaf, mae'n bryder i mi fod y gyllideb yn ceisio darparu £1 miliwn o gyllid refeniw i sefydlu cwmni adeiladu cenedlaethol a fydd, i bob pwrpas, yn cystadlu â'n datblygwyr eiddo sy'n gweithio'n galed. O sgyrsiau gyda'r diwydiant, gwn i fod y sector preifat yn barod i ddarparu tai a chreu cyfleoedd cyflogaeth. Fodd bynnag, fel y gall fy ngrŵp rhanddeiliaid fy hun dystio, gwyddom ni fod 10,000 o gartrefi newydd yn cael eu rhwystro drwy ganllawiau trafferthus CNC ar ffosffadau. Mae angen i'r Gweinidog Newid Hinsawdd egluro pa adnoddau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu neilltuo i glirio'r rhwystr ar adeiladu tai ledled Cymru. Ar ôl datgan argyfwng hinsawdd ymhell dros ddwy flynedd yn ôl erbyn hyn, byddai rhywun wedi meddwl erbyn hyn y byddai'r gyllideb hon wedi adlewyrchu blaenoriaethau Llywodraeth Cymru o ran newid hinsawdd a'n hallbynnau carbon. Yn amlwg, wrth ddarllen drwyddi, nid yw'n amlwg iawn o gwbl bod y pwyslais hwn mor ystyrlon ag y dylai fod. Diolch, Dirprwy Lywydd. 

Bydd pobl Islwyn yn croesawu'r datganiad pwysig hwn heddiw, a bydd y gyllideb hon yn datblygu Cymru. Fel y nododd y Gweinidog, nid ydym ni wedi dianc, mewn unrhyw ffordd, flynyddoedd o gyni'r Torïaid cyn i'r pandemig hwn daro. Mae'r diffyg cyllid teg i Gymru, yn niweidiol yn ystod y degawd diwethaf, a'r diffyg gwariant seilwaith y DU yng Nghymru, gan gynnwys diffyg symiau canlyniadol HS2, wedi bod yn frawychus ac mae ganddo ganlyniadau, fel oedd gan ddileu grŵp parodrwydd pandemig y DU. Mae COVID-19 wedi herio ac mae'n parhau i herio pob cenedl ar y ddaear. Felly, mae gan Lywodraeth Cymru hawl ariannol a moesol i flaenoriaethu cyllid ar gyfer ein gwasanaethau cyhoeddus. Mae'n iawn darparu £1.3 biliwn ychwanegol i'n GIG arwrol yng Nghymru a £0.75 biliwn ychwanegol i'n hawdurdodau lleol gweithgar yn y setliad llywodraeth leol. Gydag ymagwedd gydweithredol gref yn ein polisi a buddsoddiad cryf yn y gyllideb mewn addysg, trafnidiaeth a'r hinsawdd, gydag atebion tecach, gwyrddach, seiliedig ar natur, dull gweithredu a wnaed yng Nghymru ar gyfer—

Rhianon, a gaf i ofyn i chi aros eiliad? Rydym ni wedi colli eich fideo. Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr ei fod yn weithredol eich ochr chi.

Ydy. Rydym ni'n cael problemau gyda'r fideo. Mae'n rhaid ei rhoi yn ôl yn ysbeidiol. Rydw i bron â gorffen. Os caf i ddod at fy nghwestiwn, Dirprwy Lywydd.

Iawn. Cyn belled â'ch bod chi'n ymwybodol nad yw'r fideo yn gweithio i ni. Iawn?

Mae hynny'n hollol iawn. Mae'n gwneud hynny, ac maen nhw'n ceisio ei ddatrys.

Felly, Gweinidog, sut yr ydych chi'n egluro, felly, i fy etholwyr pam y bydd Cymru'n cael £46 miliwn yn unig eleni o gronfa adnewyddu cymunedol Llywodraeth y DU, ar sail ad hoc, nad yw'n dryloyw, o'i gymharu â'r £375 miliwn y byddem ni wedi'i gael o gronfeydd strwythurol yr UE o fis Ionawr 2021? Mae hynny'n golled o £329 miliwn, pan ddywedwyd wrthym ni na fyddem ni'n cael ceiniog yn llai. Diolch.

Diolch i'r Gweinidog am gyflwyno'r gyllideb hon. 

Yn gyntaf, fel y mae'r Aelodau'n ymwybodol, rwy'n hynod falch o'r hyn y mae'r cytundeb cydweithredu rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru yn ceisio'i gyflawni, yn enwedig o ran prydau ysgol am ddim. Ymestyn prydau ysgol am ddim i bob disgybl ysgol gynradd yw'r cam cyntaf tuag at sicrhau prydau ysgol am ddim i bawb, a bydd hynny'n gwneud llawer i sicrhau bod plant o bob cefndir yn ddi-ffael yn cael bwyd maethlon fel rhan o'u haddysg.

Mae gennym ni dipyn o ffordd i fynd eto, ond os caf i ganolbwyntio ar brydau ysgol am ddim i bob plentyn ysgol gynradd am y tro, rwy'n gobeithio y byddai'r Llywodraeth yn rhoi rhywfaint o ystyriaeth i gymorth ariannol o flaen llaw yn y gyllideb hon ar gyfer prydau ysgol am ddim fel y gallwn ni weld manteision y polisi hwn cyn gynted â phosibl. Gorau po gyntaf y gallwn roi'r polisi hwn ar waith ledled Cymru, gorau oll eu byd fydd pobl. Yn ddelfrydol, hoffwn weld y polisi hwn yn cael ei weithredu'n llawn yn 2022.

Byddai gennyf i ddiddordeb hefyd mewn dysgu a yw'r ddarpariaeth ar gyfer darparu prydau ysgol am ddim drwy gyfnod gwyliau'r ysgol yn dal i gael ei hystyried yn y gyllideb. Ni allaf bwysleisio digon faint o achubiaeth yw hyn i deuluoedd dros gyfnod y gwyliau, pan fydd costau'n codi'n sylweddol i deuluoedd â phlant, ac mae hyn yn dod yn bwysicach fyth wrth i ni ddechrau gweld argyfwng costau byw yn dod i'r amlwg.

Ac yn olaf ar brydau ysgol am ddim, ond ar bwynt polisi ehangach, a yw'r Llywodraeth yn rhoi cyfrif am effeithiau cadarnhaol polisïau fel prydau ysgol am ddim a'r arbedion dilynol sy'n cael eu gwneud mewn meysydd eraill, megis iechyd a'r economi, wrth lunio eu cyllideb?

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei datganiad wrth agor y ddadl hon. Sylwais i ei bod yn ymddangos bod y Gweinidog yn gwneud llawer iawn o nodiadau yn ystod y ddadl hon. Mae croeso iddi bob tro, wrth gwrs, pryd bynnag yr ydym ni'n trafod y pethau hyn, ond rwy'n siŵr ei bod hi wedi cael cymaint o sioc ag yr wyf i yn ystod y ddadl hon, ar ôl treulio 10 mlynedd yn gwrando ar y Torïaid yn ein darlithio ni ar gyni, yn ein darlithio ar fod yn ofalus iawn gyda'r pwrs cyhoeddus ac ati, rydym ni newydd gael nifer o siaradwyr Torïaidd yn sefyll i fyny ac yn gwario miliwn o bunnau gyda phob anadl y maen nhw'n ei gymryd. Rydym ni wedi cael Gareth Davies yn mynnu mwy o arian ar gyfer buddsoddi mewn gwasanaethau cymdeithasol. Rwyf i'n dueddol o gytuno ag ef, fel y mae'n digwydd, ond ei Lywodraeth ef sydd wedi bod yn ei dorri yn y lle cyntaf, wrth gwrs. Mae Janet Finch-Saunders yn cwyno am y diffyg buddsoddiad mewn newid hinsawdd pan fo ganddi Lywodraeth sydd prin yn credu ynddo yn San Steffan ac yn sicr wedi cwtogi ar fuddsoddiad ar ochr arall y ffin. Ac mae'r hen Peter Fox druan, wrth gwrs, eisiau gwario arian ar bopeth, rhag ofn. Felly, rydym ni wedi cael dadl Geidwadol y prynhawn yma sydd wedi'i gwreiddio'n llwyr mewn gwario arian cyhoeddus y maen nhw eu hunain yn rhan o'r broses o'i dorri. Mae gair am hynny. Nid wyf am drethu eich amynedd, Dirprwy Lywydd, y prynhawn yma, ond mae gair am hynny, ac fe gafodd ei ddefnyddio’n eithaf rhydd yn San Steffan amser cinio.

Gadewch i mi ddweud hyn: rwy'n credu o ran y dadleuon sydd gennym ni ar ein cyllidebau yng Nghymru, mae angen i ni ganolbwyntio mwy ar incwm nag ar wariant. Gall unrhyw un wario arian. Gall unrhyw un sefyll i fyny a mynnu mwy o arian ar gyfer pob pwnc dan haul. Rwy'n croesawu'r sgyrsiau y mae'r Llywodraeth wedi'u cael gyda Phlaid Cymru a gyda'r Democratiaid Rhyddfrydol. Rwy'n gweld dylanwad y ddwy blaid hynny ar y gyllideb hon, ac rwy'n credu ei fod yn rhywbeth i'w groesawu. Rwy'n sylwi hefyd fod cyfraniadau Jane Dodds a gan Aelodau Plaid Cymru y prynhawn yma wedi'u gwreiddio'n llawer mwy mewn gwirionedd ac wedi'u gwreiddio mewn cyflawni na'r ffantasïau yr ydym ni wedi'u clywed gan Aelodau Ceidwadol. Ond gadewch i mi ddweud hyn o ran peidio â gwario, ond codi arian: hoffwn i ddeall mwy gan y Gweinidog o ran sut y mae hi'n edrych ar ei chyllidebau yn ystod y blynyddoedd nesaf. Gan ei bod hi'n ffug, wrth gwrs, i'r Ceidwadwyr ddadlau mai dyma'r cytundeb neu setliad gwario mwyaf hael i ni ei gael erioed. Y peth hawsaf yn y byd yw edrych ar niferoedd yr arian parod a dweud bod hyn yn fwy na'r llynedd, a bod hynny'n fwy na'r flwyddyn flaenorol. Mae hynny'n rhifyddeg sylfaenol. Nid dyma'r gwir sefyllfa, serch hynny, ac nid dyma'r sefyllfa yr ydym wedi'i chael yn ystod y degawd diwethaf. Rwy'n cofio Peter Fox yn dda iawn yn arweinydd llywodraeth leol; nid wyf yn ei gofio yn dweud wrthyf unwaith y byddai'n well ganddo fod yn arweinydd llywodraeth leol yn Lloegr nag arweinydd llywodraeth leol yng Nghymru pan oedd yn dawnsio dawns fach grefftus iawn o amgylch geiriau Andrew R.T. Davies yn y Siambr a oedd yn cael eu taflu'n ôl ato mewn cyfarfodydd eraill. Ond nid wyf i'n ei feio am hynny chwaith.

Ond gadewch i mi ddweud hyn: mae Brexit yn cael effaith ffyrnig ar ein cyllid cyhoeddus. Mae eisoes wedi'i grybwyll, a siaradodd Rhianon Passmore am fradychu cymunedau Cymru yn llwyr; byddai'r £375 miliwn a addawodd yr Ysgrifennydd Gwladol yn cael ei gynnal mewn Pwyllgor Cyllid y llynedd—gwnaeth ef yr ymrwymiad hwnnw ar y cofnod i'r Aelodau yma, a bydd yr Aelodau'n cofio hynny. I'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ydoedd, mewn gwirionedd; rwy'n credu mai'r Dirprwy Lywydd oedd yn y Gadair yn ystod y cyfarfod hwnnw. Rydym ni wedi cael £46 miliwn. Naill ai yr oedd e'n ceisio ein camarwain ni ar y pryd, neu y mae wedi'n camarwain ni ers hynny. Gan fod gennym ni nawr Brif Weinidog y DU sy'n camarwain pobl bob munud o bob dydd, nid ydym ni'n gwybod yr ateb i'r cwestiwn hwnnw, ond yr hyn yr ydym ni yn ei wybod yw ein bod ni wedi cael ein camarwain, a bod pobl ar hyd a lled Cymru wedi cael eu camarwain yn fawr, a bod cyllid cyhoeddus yn waeth o lawer o'r herwydd. Ond rydym ni hefyd yn gwybod bod Brexit yn lleihau ein cynnyrch domestig gros 4 y cant ar gyfartaledd. Mae hynny'n mynd i gael effaith uniongyrchol, wrth gwrs, ar ein defnydd o drethi a gallu Llywodraeth Cymru i gyflawni ei hymrwymiadau o ran trethiant, a hoffwn i ddeall sut y mae'r Gweinidog yn ceisio ymdrin â hynny. 

Rwyf i hefyd eisiau codi mater buddsoddi mewn rheilffyrdd. Rydym ni wedi gweld eto nad yw'r Torïaid yn buddsoddi yng Nghymru. Gorffennodd Peter Fox ei gyfraniad agoriadol drwy ddweud bod y gyllideb hon yn cydnabod lle Cymru mewn undeb cryf. Yr hyn y mae'n ei wneud mewn gwirionedd yw cydnabod gwendid Cymru mewn undeb nad oes ots ganddo am Gymru. Dyna mae'n ei wneud mewn gwirionedd. Os edrychwch ar—. Wel, gall Janet ysgwyd ei phen, ond mae'r rhifau'n siarad drostyn nhw eu hunain. Nid ydym ni'n gweld y buddsoddiad mewn seilwaith rheilffyrdd yr ydym ni'n ei weld yn yr Alban. Nid ydym ni'n gweld y buddsoddiadau seilwaith yng Nghymru yr ydym ni'n eu gweld dros y ffin yn Lloegr, a pham hynny? Y rheswm am hynny yw nad yw Llywodraeth Dorïaidd yn San Steffan eisiau gwario'r arian yng Nghymru. Mor syml â hynny. Rwy'n hapus i dderbyn ymyriad os bydd unrhyw un o'r Aelodau hynny'n dymuno gwneud hynny.  

Nid oes gennych chi'r amser i wneud hynny, Alun.

Nid oes gennyf i'r amser, felly ni wnaf i drethu eich amynedd y prynhawn yma, ond gobeithiaf y bydd y Gweinidog, wrth ymateb, yn gallu ymdrin â rhai o'r materion sy'n ymwneud â sut yr ydym ni'n codi arian yng Nghymru, a sut y gallwn ni drefnu'r arian hwnnw'n well er mwyn cyflawni'r amcanion yr oedd hi wedi'u nodi rwy'n credu, yr wyf i'n cytuno'n llwyr â nhw.

Diolch, Gweinidog, am gyflwyno'r datganiad heddiw ar y gyllideb ddrafft. Dyma bwynt byr i'ch atgoffa yma fy mod i'n dal i fod yn aelod o Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, fel y mae fy nghofrestr o fuddiannau yn ei dangos.

Fel llawer o Aelodau, ychydig cyn y Nadolig, wrth i mi wneud fy ngorau i sicrhau bod Siôn Corn yn gallu cyrraedd yn ddiogel ac yn iach, roeddwn i hefyd yn disgwyl yn eiddgar i'r gyllideb ddrafft gael ei rhyddhau ac i weld beth fyddai'n cael ei wario ac ymhle, a'r effeithiau y byddai hyn yn ei gael. Fel yr amlinellodd fy nghyd-Aelod Peter Fox yn rhagorol yn ei gyfraniad, gan gydnabod y pwysau y mae'r pandemig wedi'u hachosi, er gwaethaf pryderon Mr Davies nad yw rhai ohonom ni Geidwadwyr yn ddigon ceidwadol efallai, mae'n rhaid buddsoddi'r gyllideb hon yn ddoeth i gyflawni blaenoriaethau pobl sy'n gweithio, gan ganolbwyntio ar greu swyddi sy'n talu'n well a darparu gwasanaethau cyhoeddus hanfodol.

A chithau'n Weinidog, rydych chi wedi amlinellu eich hun rhywbeth yr wyf i wedi'i godi gyda chi'n barhaus yn ystod y pandemig hwn, sef bod cynghorau wedi mynd y tu hwnt i ddarparu gwasanaethau hanfodol i bobl leol. Yn wir, mae'r farn hon wedi cael ei hailadrodd gan Aelodau ar draws y pleidiau heddiw, gan gynnwys Mr Hedges a Mr Gruffydd hefyd yn eu cyfraniadau. Felly, ni fydd yn syndod heddiw y byddaf i'n canolbwyntio fy nghyfraniad byr ar lywodraeth leol, ac yn benodol y setliad llywodraeth leol. Rwy'n gwybod bod llawer o gynghorau ar hyd a lled Cymru, gan gynnwys Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, wedi croesawu'r setliad llywodraeth leol o fewn y gyllideb hon—cynnydd o 9.4 y cant ar sail gyfatebol o'i gymharu â'r flwyddyn bresennol. Wrth gwrs, fel cyn-arweinydd cyngor, byddwn i hefyd wedi hoffi gweld hyn yn ystod fy nghyfnod yn arwain cyngor.

Fodd bynnag, mae'n deg dweud hefyd fod y setliad llywodraeth leol hwn wedi dod ar ôl blynyddoedd a blynyddoedd o danariannu i gynghorau, yn enwedig y rhai ymhellach i'r gogledd ac efallai cynghorau gwledig eraill, sydd wedi cael toriadau sylweddol yn ystod y cyfnod hwnnw. Oherwydd hyn, ac er gwaethaf y cynnydd mewn cyllid, mae'n edrych fel y bydd yn rhaid i lawer o gynghorau godi'r dreth gyngor eleni i gynnal y pwysau. Ond gallai mwy o arian i gynghorau eleni fod wedi lleddfu'r mater hwn. Mae'n debygol nawr y bydd mwy o bwysau'n cael ei roi ar drigolion lleol drwy drethiant uwch, er eu bod wedi cael eu taro'n galed yn ystod y pandemig COVID-19 hwn. Gyda'r cyd-destun hwn mewn golwg, hoffwn i godi tri phwynt byr iawn yn unig, Dirprwy Lywydd.

Yn gyntaf, yn gysylltiedig â'r pwysau hyn, mae'n werth tynnu sylw at y gofynion ariannol y mae cynghorau'n debygol o'u hwynebu yn ystod y tair blynedd nesaf. Yr amcangyfrif yw bod hyn yn fwy na £1 biliwn o bwysau ychwanegol. A, Gweinidog, fel y nododd eich datganiad chi, dim ond tri chwarter o'r cyllid i ymdrin â hyn sydd wedi'i ymrwymo ar gyfer y tair blynedd nesaf sef, £750 miliwn. Yn wir, mae blynyddoedd i ddod yn dangos diffygion sylweddol mewn cyllid sy'n debygol o gael ei roi i gynghorau. Byddai'n gam i'w groesawu pe gallech chi, Gweinidog, ystyried ariannu'r tair blynedd nesaf hyn o bwysau i alluogi cynghorau i ddarparu'r gwasanaethau y mae eu hangen ar ein trigolion.

Yn ail, Gweinidog, fel y gwyddoch chi'n iawn, mae cynghorau ac arweinwyr cynghorau yn gweithio orau pan fydd sicrwydd ariannol a gallan nhw gynllunio ar gyfer y dyfodol. Fodd bynnag, er i chi gael eich setliad ar gyfer y dyfodol am y tair blynedd nesaf gan Lywodraeth y DU, nid oes dadansoddiad penodol o gyllid i gynghorau unigol y tu hwnt i 2023. Ac mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi bod yn glir y byddai dadansoddiad o'r cyllid y tu hwnt i'r amser hwn yn fanteisiol iawn. Felly, yng ngoleuni hyn, yr wyf i'n siomedig nad yw hyn wedi'i ddarparu, a gobeithio ei fod yn rhywbeth y gallwch chi ymchwilio iddo cyn gynted â phosibl.

Yn olaf, mater enfawr sy'n wynebu llawer o gynghorau ar hyd a lled Cymru yw cefnogi poblogaeth sy'n heneiddio drwy ofal cymdeithasol. Mae gennyf i bryderon nad yw'r fformiwla ariannol bresennol ar gyfer llywodraeth leol yn adlewyrchu'r newid hwn yn ein poblogaeth yn briodol a'r pwysau y mae ein gwasanaethau sy'n gweithio'n galed yn eu hwynebu. Un enghraifft o hyn, yn fyr, yw bod y fformiwla ariannu bresennol yn rhoi dros £1,500 i gynghorau ar gyfer pawb dros 85 oed, ond i'r rhai rhwng 60 ac 84 oed, dim ond £10.72 y mae'n ei ddarparu—anghysondeb enfawr yn y fformiwla, sy'n ei gwneud yn anodd iawn i gynghorau gefnogi poblogaeth sy'n heneiddio. Felly, byddwn i'n croesawu adolygu'r fformiwla honno'n barhaus gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, er mwyn sicrhau ei bod yn dal yn briodol.

Felly, i gloi, mae pethau cadarnhaol, wrth gwrs, yn y setliad llywodraeth leol, sydd i'w croesawu. Serch hynny, fel yr wyf wedi'i amlinellu, mae nifer o faterion y mae angen mynd i'r afael â nhw. Edrychaf i ymlaen at graffu ar y Gweinidog o ran y setliad yn ystod yr wythnosau nesaf ar ein Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai a chyflwyno ein hymateb o fy ochr i o'r meinciau i'r darn pwysig iawn hwn o waith. Diolch yn fawr iawn.  

Galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i ymateb.

Diolch yn fawr iawn. Diolch i'r holl gyd-Aelodau am yr hyn sydd wedi bod yn ddadl wirioneddol ddefnyddiol. Mae cynifer o bwyntiau wedi'u codi. Felly, ceisiaf ymateb i rai o'r themâu allweddol o leiaf, ond rwy'n gwybod y bydd fy nghyd-Aelodau wedi bod yn gwrando'n ofalus, ac rwy'n edrych ymlaen at ymateb i rai o'r pwyntiau manylach yn sesiynau craffu'r pwyllgorau a fydd yn digwydd yn ystod yr wythnosau nesaf.

Felly, dechreuodd y ddadl gyda myfyrdodau Peter Fox ar fanteision yr undeb, ac, fe fyddwn i'n cytuno'n llwyr fod Cymru'n gryfach drwy fod yn rhan o'r undeb, ac mae'r undeb yn gryfach gyda Chymru ynddo. Ond yn sicr nid yw'n golygu nad oes lle i wella. O safbwynt cyllid, gallem ni yn sicr wneud â gwelliant o ran hyblygrwydd, eglurder, chwarae teg, a glynu wrth lythyren ac ysbryd y datganiad o bolisi ariannu.

Rwy'n credu bod rhai o'r cyfraniadau wedi tynnu sylw at pam y mae hyn i gyd yn bwysig. Felly, roedd Rhianon Passmore ac Alun Davies yn awyddus i siarad am golli cyllid yr UE. O dan gronfa adnewyddu cymunedol Llywodraeth y DU, gwnaethom ni glywed mai dim ond £46 miliwn a gaiff Cymru eleni, o'i gymharu ag o leiaf £375 miliwn y byddem ni wedi'i gael o gronfeydd strwythurol yr UE o fis Ionawr 2021. Felly, yn amlwg, mae addewid wedi'i dorri ac un a fydd yn cael effaith wirioneddol mewn cymunedau ledled Cymru. Mae ymadael â'r UE yn dwysáu'r difrod economaidd sydd wedi'i achosi gan COVID. Mae colli cannoedd o filiynau o bunnau o gyllid yr UE drwy gynlluniau Llywodraeth y DU yn ychwanegu at y pwysau sy'n ein hwynebu, a bydd yn effaith ffyrnig, fel y disgrifiodd Alun Davies.

Mae Llywodraeth y DU hefyd wedi cyhoeddi y bydd £0.4 biliwn ar gael ledled y DU ar y gronfa ffyniant gyffredin yn 2022-23, £0.7 biliwn yn 2023-24, a £1.5 biliwn yn 2024-25. Felly, yn amlwg, yn ôl amcangyfrif unrhyw un, rydym ni'n cael ein hamddifadu'n llwyr o'r £375 miliwn y byddem ni wedi'i gael yn flynyddol drwy'r UE pe baem ni wedi aros ynddo a phe bai Llywodraeth y DU wedi cadw ei haddewid na fyddem yn geiniog yn waeth ein byd.

Soniodd Llyr Gruffydd hefyd am ariannu ffermydd, ac mae hynny'n faes arall lle mae Llywodraeth y DU wedi ein siomi'n wael. Bydd ein cymunedau gwledig a'n ffermwyr ar eu colled o leiaf £106 miliwn o gyllid newydd yr UE dros gyfnod yr adolygiad o wariant, ar ben y £137 miliwn nad yw Llywodraeth y DU wedi darparu ar ei gyfer yn y flwyddyn ariannol hon. Felly, rydym yn anghytuno'n llwyr â haeriad Llywodraeth y DU ei bod wedi cyflawni ei rhwymedigaethau i ddarparu cyllid newydd i ffermwyr a datblygu gwledig drwy gyfuniad o arian newydd o'r adolygiad o wariant a gweddill cyllid Cymru o'r UE. Mae'n ffordd wirioneddol anniffuant o ddisgrifio'r ffordd y maen nhw'n darparu cymorth i'n cymunedau gwledig, ac, unwaith eto, bydd yn cael gwir effeithiau ar gymunedau ffermio ledled Cymru.

Roedd cyfeirio hefyd at fater benthyca, ac mae hwn eto'n faes lle gallem ni'n sicr gynllunio'n well a gallem ni wneud y gorau o'n gallu benthyca pe bai gennym fwy o hyblygrwydd. Mae ein cyllideb ddrafft yn adlewyrchu ein cynlluniau i fanteisio i'r eithaf ar fenthyca cyfalaf, gan dynnu i lawr y swm mwyaf blynyddol o £150 miliwn y flwyddyn, gan fenthyca £450 miliwn ychwanegol hyd at 2024-25, a dyna'r mwyaf y gallwn ni ei gael ar hyn o bryd o fewn y fframwaith cyllidol. Felly, hoffem ni gynyddu maint y benthyca blynyddol y gallwn ni ei gael, a hefyd maint y benthyca drwyddo draw y gallwn ni ei gael. Mae'r trafodaethau hynny'n parhau gyda Llywodraeth y DU. Nid ydym ni'n gwneud unrhyw gynnydd ar hyn o bryd, ond bydd dal dadleuon yr ydym ni'n parhau i'w gwneud ochr yn ochr â chyd-Aelodau yn y Llywodraethau datganoledig eraill. Ond byddaf i'n ychwanegu ein bod ni bob amser, yn ein cyllidebau, yn bwriadu tynnu'r benthyciad llawn i lawr. Mae'r rheswm pam nad yw'n cael ei ddyrannu ar ddiwedd y flwyddyn yn ganlyniad i newidiadau hwyr yn y flwyddyn wedi'u cyhoeddi gan Lywodraeth y DU sy'n effeithio ar ein cyllideb gyffredinol.

Rwyf i hefyd yn tynnu sylw cyd-Aelodau at y ffaith ein bod ni, am y tro cyntaf eleni, yn defnyddio gor-ddyranu cyfalaf cyffredinol, fel y bydd hynny'n ein helpu i ymestyn pob punt o gyllid cyfalaf sydd ar gael ymhellach, a gobeithio y bydd yn rhoi cyfle gwirioneddol i ni ddarparu hyblygrwydd i ni ein hunain yn absenoldeb hwnnw gan Lywodraeth y DU.

Rwyf i wedi sôn am fenthyca, felly gwnaf i hefyd sôn am dreth. Mae ein cyllideb ddrafft yn defnyddio rhagolygon treth sy'n cael eu cyhoeddi gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn rhagolygon trethi Cymru, a gyda'i gilydd, bydd CTIC, treth trafodiadau, treth gwarediadau tirlenwi ac ardrethi annomestig yn cyfrannu tua £3.9 biliwn at gyllideb Llywodraeth Cymru yn 2022-23, ac mae hynny'n codi i £4.3 biliwn yn 2024-25. Dyma'r gyllideb aml-flwyddyn gyntaf ers datganoli trethi, felly mae'n bwysig nodi bydd rhagolygon y dyfodol nid yn unig yn effeithio ar reoli cyllidebau yn ystod y flwyddyn yn 2022-23, ond hefyd ar y rhifyddeg gyllidebol gyffredinol ar gyfer 2023-24 a 2024-25, a gwn i y byddwn ni'n trafod hynny gyda'r Pwyllgor Cyllid maes o law. Ond mae wir yn mynegi, rwy'n credu, yr angen i barhau â'n hymdrechion i dyfu ein sylfaen drethi yng Nghymru, a gallwch chi weld enghreifftiau drwy gydol y gyllideb ynghylch sut yr ydym ni'n bwriadu gwneud hynny. Byddai'r cyfrifon dysgu personol yn un enghraifft dda iawn o sut yr ydym ni'n bwriadu cefnogi pobl a pharhau i gefnogi pobl i wneud y mwyaf o'u hincwm. Felly, rwy'n credu bod hynny'n faes y gallwn ni fod yn falch iawn ohono, ac yn faes, mewn gwirionedd, lle yr ydym ni wedi bod yn gwneud gwaith da iawn o ran cyllidebu ar sail rhywedd, ac rwy'n edrych ymlaen at gyfleoedd i drafod hynny ymhellach mewn pwyllgorau.

Byddaf i'n ymateb i rai o'r prif feysydd polisi y cyfeiriwyd atyn nhw yn y ddadl—gofal cymdeithasol, wrth gwrs, yw un. Felly, rydym ni wedi ymrwymo i ddarparu gofal cymdeithasol gyda'r cyllid sydd ei angen arno. Yn ogystal â'r buddsoddiad drwy'r grant cynnal refeniw, rydym ni'n darparu £60 miliwn o gyllid ychwanegol i hyrwyddo diwygiadau ehangach i'r sector a'i roi ar y sylfaen gynaliadwy honno ar gyfer y dyfodol. Yn 2022-23 yn unig, rydym ni'n darparu dros £250 miliwn ychwanegol ar gyfer gwasanaethau cymdeithasol, ac mae hynny'n cynnwys £180 miliwn sydd wedi'i ddarparu yn y setliad llywodraeth leol, buddsoddiad uniongyrchol o £45 miliwn, ynghyd â £50 miliwn o gyfalaf gofal cymdeithasol ychwanegol o'i gymharu â 2021-22. Ac rydym wedi gweithio'n agos iawn gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, gyda Chymdeithas Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol, i ddeall faint o arian y byddai ei angen i gefnogi gwasanaethau cymdeithasol, felly rwy'n falch ein bod ni wedi gallu rhoi'r flaenoriaeth y mae'n ei haeddu. Ac ochr yn ochr â hyn, wrth gwrs, o ran cyfalaf, yn 2024-25 byddwn ni'n buddsoddi cyfanswm o £110 miliwn o gyfalaf mewn gofal sylfaenol a chymunedol i gefnogi ein gweledigaeth ar gyfer seilwaith integredig a hygyrch. Ac rydym ni'n buddsoddi £180 miliwn i gefnogi amrywiaeth o raglenni gofal cymdeithasol i fuddsoddi mewn seilwaith gofal preswyl a'i wella, a hefyd i gefnogi buddsoddiad yn y canolfannau iechyd a gofal cymdeithasol integredig newydd. Felly, mae llawer o waith cyffrous yn digwydd yn y meysydd hynny.

Mae cyfeirio wedi bod at iechyd meddwl, ac, unwaith eto, mae hwn yn un o bileri pwysig iawn ein cyllideb, a gwn fod pryder penodol wedi'i fynegi yn ystod y ddadl ynghylch iechyd meddwl plant a phobl ifanc, ac yr ydym ni'n cydnabod yn llwyr yr effaith y mae'r pandemig wedi'i chael yn y maes hwn. Felly, fel rhan o'n buddsoddiad cyffredinol o £100 miliwn, rydym ni'n dyrannu £10.5 miliwn ychwanegol, hyd at 2024-25, yn uniongyrchol ym maes iechyd meddwl pobl ifanc i gefnogi'r dull system gyfan.

Yn amlwg, iechyd yw'r rhan fwyaf o'n cyllideb, ac rydym ni'n buddsoddi £1.3 biliwn yn ychwanegol mewn cyllid refeniw yn ystod y tair blynedd nesaf yn ein GIG, gan gymryd cyfanswm y gwariant yn y GIG i dros £9.6 biliwn. Fel rhan o hynny, rydym yn ymrwymo £170 miliwn yn rheolaidd i gefnogi trawsnewid gofal cynlluniedig, i helpu i fynd i'r afael â'r ôl-groniad o gleifion y mae eu triniaethau wedi'u gohirio gan y pandemig, a hefyd yn buddsoddi £20 miliwn arall yn rheolaidd i gefnogi canolbwyntio ar ofal iechyd sy'n seiliedig ar werthoedd, gan gyflawni canlyniadau sy'n bwysig i gleifion. Felly, erbyn diwedd cyfnod y gyllideb hon, byddwn ni wedi buddsoddi dros £800 miliwn yn adferiad y GIG, gan ddangos ein hymrwymiad i wario £1 biliwn yn ystod oes y Llywodraeth hon. Ac rydym ni hefyd wedi ymrwymo i sicrhau bod sefydliadau'r GIG yn cynnal y sefydlogrwydd ariannol y maen nhw wedi gweithio mor galed i'w sicrhau yn ystod y blynyddoedd diwethaf wrth iddyn nhw drawsnewid gwasanaethau ar gyfer y dyfodol. Felly, rydym ni'n dyrannu £180 miliwn yn rheolaidd o 2022-23 ymlaen i helpu'r GIG i reoli effaith ariannol y pandemig ar eu sefyllfa ariannol sylfaenol, gan gynnwys cydnabod yr effaith y mae'r pandemig wedi'i chael ar gynhyrchiant ac effeithlonrwydd, a byddem ni'n disgwyl i'r GIG ddychwelyd i lefelau effeithlonrwydd a oedd yn bodoli cyn y pandemig wrth i effaith COVID ar wasanaethau craidd leddfu.

Roedd cyfeiriad at ardrethi annomestig a phwysigrwydd cefnogi busnesau, ac rwy'n cydnabod hynny'n llwyr. Wrth gwrs, yn y flwyddyn ariannol hon, ac nid wyf i eisiau sôn gormod am y flwyddyn ariannol hon gan nad wyf i eisiau achosi dryswch, ond nid yw busnesau yn y sectorau manwerthu, lletygarwch a hamdden yn talu ardrethi busnes o hyd oherwydd eu bod wedi cael blwyddyn lawn o gefnogaeth. Ac mae'r gyllideb ddrafft nawr yn cynnwys £116 miliwn i ddarparu'r rhyddhad ardrethi o 50 y cant hwnnw i fusnesau yn y sectorau manwerthu, lletygarwch a hamdden yn 2022-23. Ac mae hynny'n golygu y bydd busnesau yn y sectorau hynny yn parhau i dderbyn cefnogaeth sylweddol wrth iddyn nhw wella o'r pandemig. Ac rydym ni wedi buddsoddi, mewn gwirionedd, £20 miliwn ychwanegol ar ben y swm canlyniadol a gawsom ni gan Lywodraeth y DU i ariannu'r penderfyniad hwn, ac mae hynny'n golygu, ar y cyd â'n cynlluniau rhyddhad parhaol presennol, y byddwn ni'n sicrhau bod dros 85,000 o eiddo yng Nghymru yn cael cymorth i dalu eu biliau ardrethi yn 2022-23. Ac ers dechrau'r pandemig, wrth gwrs, rydym ni wedi darparu dros £2.2 biliwn o gymorth i drethdalwyr drwy ein rhyddhadau a'n cynlluniau grant, ac rwy'n falch iawn ein bod ni wedi gallu gwneud hynny.

Byddaf i'n ymdrin ag un neu ddau faes arall, addysg a'r blynyddoedd cynnar yw un ohonyn nhw. Yn amlwg, buddsoddi yn y blynyddoedd cynnar ac addysg yw un o'r dulliau mwyaf pwerus sydd gennym ni i ymdrin ag anghydraddoldeb, ymgorffori atal a buddsoddi yn ein cenedlaethau'r dyfodol, ac mae'r gyllideb hon yn cynnwys £320 miliwn ychwanegol hyd at 2024-25 i barhau â'n rhaglen hirdymor o ddiwygio addysg a sicrhau bod anghydraddoldebau addysgol yn lleihau a bod safonau'n codi. Mae hyn yn cynnwys £30 miliwn ychwanegol ar gyfer darpariaeth gofal plant a'r blynyddoedd cynnar—unwaith eto, maes blaenoriaeth arall ar y cyd gyda Phlaid Cymru. Roedd Luke Fletcher yn myfyrio ar ba mor falch yr oedd ef o'r hyn y mae'r cytundeb cydweithredu wedi'i gyflawni, ac rwy'n credu bod hyn yn enghraifft arall o hynny. Ochr yn ochr â'r buddsoddiad hwn mewn addysg a'r blynyddoedd cynnar, mae gennym ni £40 miliwn ar gyfer Dechrau'n Deg a Teuluoedd yn Gyntaf, £64.5 miliwn ar gyfer ysgolion ehangach a diwygio'r cwricwlwm a buddsoddiad o £63.5 miliwn mewn darpariaeth ôl-16. Ac ochr yn ochr â'r cyllid ar gyfer ysgolion, rydym ni hefyd yn darparu £63.5 miliwn ychwanegol o gyllid ychwanegol ar gyfer darpariaeth ôl-16 i gefnogi cyllid adnewyddu a diwygio sydd â'r nod o sicrhau nad yw'r pandemig yn cael effaith hirdymor ar bobl ifanc, yn enwedig o ran peidio â chael cyflogaeth, derbyn hyfforddiant nac addysg, a chaniatáu iddyn nhw gyrraedd eu llawn botensial. Ac—

Gweinidog, a wnewch chi ddod â'ch ymateb i ben nawr?

Yn olaf, o ran llywodraeth leol, rwy'n falch iawn ein bod ni wedi gallu rhoi setliad cadarnhaol i lywodraeth leol. Fel y dywed Sam Rowlands, wrth gymharu tebyg â thebyg, bydd yn cynyddu 9.4 y cant o'i gymharu â'r flwyddyn gyfredol ac ni fydd unrhyw awdurdod yn cael llai nag 8.4 y cant o gynnydd. Rwyf i'n credu bod hyn yn adlewyrchu'r pwysigrwydd y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi ar lywodraeth leol fel partneriaid allweddol llwyr wrth ddarparu ar gyfer pobl yng Nghymru a'n harwain ymlaen tuag at y Gymru decach, wyrddach a mwy llewyrchus honno y gwn ein bod ni i gyd yn awyddus i'w gweld. Mae fy nghyd-Aelodau a minnau yn edrych ymlaen yn fawr at sesiynau craffu'r pwyllgor.

Diolch i'r Gweinidog a'r holl siaradwyr.