<p>Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau</p>

2. 2. Cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon – Senedd Cymru am 2:26 pm ar 15 Mehefin 2016.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 2:26, 15 Mehefin 2016

Symudwn yn awr at gwestiynau gan lefarwyr y pleidiau i’r Ysgrifennydd Cabinet ac, yn gyntaf yr wythnos yma, llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Angela Burns.

Photo of Angela Burns Angela Burns Conservative

(Cyfieithwyd)

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn ymwybodol fod nifer yr achosion o ganser yn cynyddu, gyda disgwyl y bydd un o bob dau unigolyn a anwyd ar ôl 1960 yn cael diagnosis o ganser yn ystod eu hoes. Felly, rwy’n siŵr y byddwch yn cytuno bod sgrinio cynnar yn hanfodol. Diau y byddwch yn ymwybodol ei bod yn Wythnos Ymwybyddiaeth Sgrinio Serfigol yr wythnos hon. Canser ceg y groth yw’r canser mwyaf cyffredin mewn menywod o dan 35 oed, ond y newyddion da yw bod y gyfradd farwolaethau ar gyfer y math hwn o ganser yn gostwng ac yn is nag oedd rai blynyddoedd yn ôl. Dyna pam rwy’n rhannu pryder elusennau canser, gan fod cyfraddau sgrinio ledled Cymru ar gyfer menywod o bob oed o ran canser ceg y groth yn disgyn. Weinidog, a allwch ddweud wrthyf beth y mae eich Llywodraeth yn bwriadu ei wneud i annog menywod yng Nghymru i gael eu sgrinio am arwyddion posibl o’r clefyd hwn?

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 2:27, 15 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Diolch am y cwestiwn. Mae’n bwynt teg i’w nodi ynghylch yr hyn y mae angen i ni ei wneud, ond nid yn gymaint o ran ymateb y gwasanaeth iechyd i’r cynnydd sylweddol mewn atgyfeiriadau canser—yn wir, dros y saith mlynedd diwethaf, mae nifer yr atgyfeiriadau canser brys i mewn i’r GIG wedi dyblu, ac mae’n gyflawniad hynod ei fod wedi llwyddo i ymdrin â’r rheini yn y fath fodd amserol, o ystyried y cynnydd yn y niferoedd—ond mae yna bwynt am ein dealltwriaeth ni fel dinasyddion unigol o negeseuon gofal iechyd a’r ffactorau risg sydd gennym, a manteisio ar y cyfle hwnnw i gael ein sgrinio fel sy’n cael ei ddarparu gan ein rhaglenni mewn gwirionedd. Felly, mae angen deall lle’r ydym yn awr, rhywbeth y bydd Iechyd Cyhoeddus Cymru yn edrych arno, ac mae angen i ni bob amser adolygu a deall lle’r ydym yn llwyddo, beth sydd angen i ni wneud mwy ohono ac yn yr un modd, lle nad ydym yn cyflawni’r hyn y disgwyliwn ei gyflawni. Mae’n rhywbeth rwyf wedi’i ddwyn i’w sylw, nid yn unig mewn perthynas â sgrinio serfigol ond hefyd mewn perthynas â chanser y coluddyn, er enghraifft, hefyd, o ran beth arall y gallem ei wneud. Weithiau, mae’n ymwneud â’r prawf ac felly mae’n ymwneud â pherswadio pobl i wneud mwy i ddiogelu eu gofal iechyd eu hunain, yn awr ac yn y dyfodol.

Photo of Angela Burns Angela Burns Conservative 2:28, 15 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Diolch am hynny, er fy mod yn credu, Weinidog, ein bod ein dau’n gwybod lle rydym yn sefyll ar hyn. Mae’r cyfraddau’n gostwng ac mae angen i ni wneud pobl yn fwy cyfrifol am eu hiechyd eu hunain. Mewn gwirionedd, fy nghwestiwn oedd beth y gallwch ei wneud i annog pobl i gael y prawf sgrinio hwn. Felly, os symudwn at ganser y coluddyn, fel rydych eisoes wedi’i grybwyll, un o’r syniadau yw bod prawf sgrinio canser y coluddyn ar hyn o bryd yma yng Nghymru er enghraifft yn cael ei wneud bob dwy flynedd i rai rhwng 60 a 74 oed; mae’r Alban yn cynnal y prawf sgrinio hwn o 50 oed ymlaen; ac mae Lloegr ar hyn o bryd yn cyflwyno ail brawf sgrinio ar y coluddyn, y profwyd ei fod yn lleihau’r risg y bydd unigolyn yn datblygu canser y coluddyn 33 y cant, ac mae’r Alban hefyd yn bwriadu treialu hwn. Felly, unwaith eto, Weinidog, ar fath arall o ganser, rwy’n gofyn i chi: pam y dylai’r rhai sy’n wynebu’r risg mwyaf o gael canser y coluddyn gael llai o gyfle i gael diagnosis cynnar yma yng Nghymru? Mae’r ddau ohonom yn gwybod bod rhaid i ni i gyd gymryd cyfrifoldeb am ein hiechyd, ond beth y gallwch chi fel Llywodraeth ei wneud i wella’r cyfraddau sgrinio ar gyfer canser ceg y groth a chanser y coluddyn?

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 2:29, 15 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Wel, rwy’n credu bod yna ymwybyddiaeth eithaf uchel o sgrinio canser ceg y groth a sgrinio canser y coluddyn hefyd. Yr her yw sut y gallwn ei gwneud yn hawdd i bobl fanteisio ar y cyfleoedd hynny. O ran canser y coluddyn yn arbennig, nid yw’n ymwneud yn gymaint â’r cyngor y mae pobl yn ei gael, oherwydd byddwn yn dilyn y cyngor rydym yn ei gael ynglŷn â’r man mwyaf priodol i bobl gael eu sgrinio, ond mae’n ymwneud â’r prawf. Oherwydd, a dweud y gwir, nid yw’r prawf yn un dymunol iawn i orfod ei wneud ar hyn o bryd; ni wnaf ei ddisgrifio. Ond y realiti yw bod yna botensial ar gyfer prawf newydd—bydd yn haws i’w gyflawni, ac rydym felly yn llawer mwy tebygol o weld llawer mwy yn manteisio arno, a llawer mwy o wyliadwriaeth a rhybudd cynharach i bobl mewn gwirionedd. Felly, mae rhywbeth ynglŷn â sut y gall technoleg a newid helpu pobl i gael prawf sgrinio, a manteisio ar adnoddau sgrinio sydd ar gael. Felly, mae angen i ni ystyried y cynnydd a wnaed a deall os yw’r dystiolaeth yn dweud y bydd yn gwneud gwaith gwell, bydd angen i ni wneud yn siŵr wedyn ei fod yn cael ei gyflwyno mewn ffordd gyson ledled y wlad.

Photo of Angela Burns Angela Burns Conservative 2:30, 15 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Rwy’n cytuno â chi mai’r unig beth rwyf wedi’i glywed am y prawf yw ei fod yn annymunol iawn. Fodd bynnag, cael prawf neu gael canser, mae’n ddewis amlwg a byddaf yn gwneud unrhyw beth i’ch cynorthwyo i geisio lledaenu’r neges y dylai pobl fod yn gwneud hyn. Oherwydd canser y coluddyn, canser yr ysgyfaint, canser y prostad a chanser y fron yw dros 50 y cant o’r diagnosis a wneir yng Nghymru. Fel y dywedoch chi’n gynharach, mae nifer blynyddol yr achosion o ganser yn parhau i godi. Nid yw’r targed o 95 y cant ar gyfer cleifion canser newydd gael diagnosis a atgyfeiriwyd drwy’r llwybr brys i ddechrau triniaeth o fewn 62 diwrnod i gael eu hatgyfeirio wedi cael ei gyrraedd ers 2008. Felly, sut y byddwch chi, Weinidog, yn ceisio mynd i’r afael â’r meysydd hyn pan fyddwch yn llunio eich cynllun cyflawni newydd ar gyfer canser sydd i’w gyhoeddi yn nes ymlaen eleni? Ac o ystyried bod Llywodraeth Cymru wedi’i chael hi’n anodd cyflawni’r cynllun blaenorol, sut y gallwn fod yn hyderus y byddwch yn llunio ac yn gweithredu cynllun newydd yn drwyadl ac yn llwyddiannus?

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 2:31, 15 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Wel, diolch i chi am y gyfres honno o gwestiynau. Nid wyf yn rhannu eich asesiad optimistaidd y bydd pobl yn manteisio ar y prawf cyhyd â’u bod yn deall bod prawf yn bodoli neu’n deall y risg o ganser. Nid wyf yn siŵr nad oes llawer o bobl yn gwneud y dewis hwnnw hyd yn oed. Felly, mae yna lawer o ffactorau risg i ganlyniadau iechyd y mae pobl yn eu hanwybyddu. Yn aml ceir ymwybyddiaeth uchel iawn o batrymau ymddygiad iechyd a’u heffeithiau. Yr her felly yw sut rydym yn perswadio pobl i newid eu hymddygiad eu hunain, a sut rydym yn ei gwneud hi’n hawdd iddynt wneud hynny, boed yn smygu, yfed, ymarfer corff—amrywiaeth eang o ffactorau.

Hefyd, yn arbennig o ran y targed 62 diwrnod, rwy’n cydnabod nad ydym wedi cyrraedd ein targed ymestynnol. Wrth gwrs, mae’n un o’r pethau hynny—mae gennym darged uwch na Lloegr; pe bai gennym darged Lloegr, byddem yn ei gyrraedd yn rheolaidd. Felly, mae rhywbeth i’w ddweud o hyd, nid yn unig dros gymharu ein hunain â Lloegr, ond dros gael uchelgeisiau gwirioneddol i sicrhau canlyniadau. Oherwydd un o’r pethau y gallwn gael cysur gwirioneddol ac optimistiaeth ohono, yw hyn: nid yn unig y mae mwy a mwy o bobl yn cael diagnosis, yn cael eu gweld a’u trin, ond hefyd mae cyfraddau goroesi canser yn gwella.

Ond mae’n rhaid i ni ei gwneud yn her, ac yn uchelgais, yn y cynllun cyflawni newydd ar gyfer canser i sicrhau bod ein gwasanaethau yn gynaliadwy, fel ein bod yn mynd i’r afael â’r ôl-groniadau ar restrau aros am driniaeth, a lle mae’r triniaethau gorau ar gael yn gyson. Mewn gwirionedd, ein huchelgais yw cael cyfraddau goroesi canser sy’n cymharu â’r gorau yn Ewrop oherwydd, ar draws y DU, nid ydym yn gwneud yn ddigon da, ac mae angen gonestrwydd a chydnabyddiaeth mai dyna lle rydym yn awr, er mwyn gweld y budd a’r gwelliant a gawsom, ac er mwyn cydnabod hynny hefyd, ond ar yr un pryd, mae angen cael uchelgais go iawn ynglŷn â’r dyfodol ac yna canfod ffordd ymarferol o symud ymlaen ar hynny. Ni fydd y cynllun cyflawni yn rhywbeth a fydd yn nwylo Llywodraeth yn unig. Bydd gennym bartneriaeth draws-sector, gan gynnwys y sector gwirfoddol hefyd, yn ogystal â’r GIG, yn ogystal â Llywodraeth, i symud y cynllun yn ei flaen, a gwneud yn siŵr, gobeithio, ein bod yn ei weld yn cael ei weithredu’n llwyddiannus ym mhob man.

Photo of Caroline Jones Caroline Jones UKIP

(Cyfieithwyd)

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, gydag un o bob wyth o bobl yng Nghymru ar hyn o bryd yn chwilio am help ar gyfer salwch meddwl, beth fydd y Llywodraeth newydd yn ei wneud i wella amseroedd aros ar gyfer mynediad at ofal iechyd meddwl?

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour

(Cyfieithwyd)

Diolch am y cwestiwn. Mae iechyd meddwl yn faes blaenoriaeth i’r Llywodraeth hon. Fel y dywedais ddoe, wrth ymateb i ystod o gwestiynau, byddwn yn adnewyddu’r cynllun cyflawni ar gyfer iechyd meddwl. Bydd hynny’n digwydd eleni hefyd, felly nid yw wedi mynd yn angof. Hefyd, yn hollbwysig, wrth gynnal yr ymgynghoriad a chyflawni’r cynllun gweithredu, byddwn yn siarad ac yn gwrando ar ddefnyddwyr y gwasanaethau eu hunain. Dyma oedd un o gryfderau’r hyn rydym wedi llwyddo i’w wneud dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, er mwyn deall effaith presennol y gwasanaeth, a’r pethau a fydd yn gwneud gwahaniaeth iddynt. Mae amrywiaeth o bethau i ni eu gwneud, ac mewn gwirionedd, iechyd meddwl yw’r maes gwariant unigol mwyaf yn y gwasanaeth iechyd gwladol. Felly, mae’n cael blaenoriaeth go iawn.

Rydym wedi newid ein safonau ar gyfer amseroedd aros iechyd meddwl er mwyn eu gwneud yn fwy llym ac mewn gwirionedd, rydym mewn sefyllfa well na Lloegr. Mae gennym wahanol safonau ar gyfer amseroedd aros—sy’n llawer mwy trylwyr—ac mae mwy o bobl yn cael eu gweld o fewn yr amser targed. Yr her i ni—yn dilyn y cwestiwn cynharach—yw cydnabod y cynnydd rydym wedi’i wneud, ac ar yr un pryd, deall beth arall sydd angen i ni ei wneud. Mae yna rywbeth am recriwtio a chadw staff, yn y gwasanaeth cymunedol yn ogystal ag yn y gwasanaeth gofal eilaidd. Felly, ein her nesaf yw wynebu hynny. Ond unwaith eto, drwy weithio gyda’r trydydd sector, a defnyddwyr y gwasanaethau eu hunain, rwy’n hyderus y byddwn yn parhau i weld gwelliant mewn triniaethau a chanlyniadau iechyd meddwl yma yng Nghymru.

Photo of Caroline Jones Caroline Jones UKIP 2:34, 15 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Diolch i chi am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet, ond mae rhan o’r broblem gydag amseroedd aros am ofal iechyd meddwl yn ymwneud â chyllid. Iechyd meddwl yw’r perthynas tlawd yn ein GIG. A ydych yn cytuno y dylid clustnodi cyllid iechyd meddwl ar lefel lawer uwch na’r gwariant presennol?

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour

(Cyfieithwyd)

Diolch am y cwestiwn. Tybed a oeddech yn meddwl eich bod yn gofyn cwestiwn am y system yn Lloegr, oherwydd yng Nghymru mae cyllid iechyd meddwl wedi’i glustnodi, ac fel y dywedais yn gynharach, hwnnw yw’r maes gwariant unigol mwyaf yn y GIG yng Nghymru. Rwyf wedi gweld ymgyrchoedd ar sail Cymru a Lloegr, ac mewn gwirionedd, maent yn siarad am y system yn Lloegr. Rwy’n cofio ymateb i lythyrau fel Dirprwy Weinidog ac ysgrifennu’n ôl at Aelodau Seneddol yn dweud, ‘Rydych yn ysgrifennu ataf am Loegr ac rydym yn gwneud pethau’n wahanol yma.’ Yr her i Loegr yw cau’r bwlch rhyngddi a Chymru yn y maes hwn, felly rwy’n credu’n wirioneddol fod gennym stori dda i’w hadrodd, ac nid o safbwynt y Llywodraeth yn unig, ond mae cymaint o hyn yn llifo o waith a wnaed yn y trydydd Cynulliad pan basiwyd Mesur Iechyd Meddwl (Cymru) 2010. Ein safbwynt ar y pryd oedd bod angen rhoi mwy o flaenoriaeth i’r maes penodol hwn o’r gwasanaeth a’r effaith y mae’n ei chael, ac rwy’n falch iawn ein bod yn cyflawni ar hynny. Nid yw’n berffaith, ond rydym yn gwneud cynnydd gwirioneddol, a’r her yw sut yr awn ati i sicrhau gwelliant pellach i’r hyn rydym eisoes yn ei wneud.

Photo of Caroline Jones Caroline Jones UKIP 2:35, 15 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Yn olaf, Ysgrifennydd y Cabinet, mae toriadau i wariant awdurdodau lleol yn bygwth gwasanaethau iechyd meddwl cymunedol. Beth y mae eich Llywodraeth yn ei wneud i gymell cynghorau yng Nghymru i ddiogelu’r gwasanaethau iechyd meddwl a ddarparant, ac i wneud mwy o ddefnydd o wasanaethau iechyd meddwl y trydydd sector?

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 2:36, 15 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Nid wyf yn credu bod llywodraeth leol yn darparu gwasanaethau iechyd meddwl uniongyrchol, ond maent yn darparu gwasanaethau sy’n effeithio ar iechyd meddwl a lles. Rydym i gyd yn cydnabod hynny. Er enghraifft, y sgwrs yn gynharach am iechyd a gweithgarwch corfforol: mae bod yn heini yn llesol i’ch iechyd corfforol, ond mae hefyd yn anhygoel o dda i’ch iechyd meddwl a’ch lles hefyd. Ac mae yna her onest yma hefyd i bob un ohonom yn y Siambr hon. Pan fyddwn yn sôn am gyllidebau—ac fe sonioch am doriadau i lywodraeth leol—y gwir plaen yw ein bod wedi gorfod gwneud penderfyniad anodd er mwyn cynnal lefel uchel o wariant yn y GIG a gofal cymdeithasol—fel rydym wedi’i wneud—ac rwy’n falch ein bod wedi gwneud hynny. Ac mae gwneud hynny, cael 48 y cant o wariant y Llywodraeth yn yr adran benodol hon, yn golygu bod llai o arian wedi bod ar gael i’w wario ar lywodraeth leol. Roedd hwnnw’n benderfyniad gonest a wnaethom. Os yw pobl am ddod ataf fi neu at unrhyw un arall a dweud, ‘Rydym am weld mwy o arian i lywodraeth leol,’ mae’n rhaid i chi ddod o hyd iddo yn rhywle arall, ac mae hynny’n golygu cyfaddawdu mewn meysydd gwasanaeth eraill.

Mewn gwirionedd, rwy’n cydymdeimlo’n fawr â phobl mewn llywodraeth leol o bob lliw gwleidyddol, sy’n arwain awdurdodau lleol, am y penderfyniadau anodd iawn y byddant yn eu gwneud. Dyna yw’r ystyriaeth onest o gael lefel ostyngol o gyllid ar gael ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru, ac yn gyffredinol: penderfyniadau anodd iawn i’w gwneud. Nid yw’n ymwneud yn unig â gwneud gwasanaethau’n fwy effeithiol gyda llai o arian, ond y gwir gonest fod pobl yn awr yn dewis beth i beidio â’i wneud. Felly, nid wyf am roi ateb slic drwy ddweud yn syml fod awdurdodau lleol angen gwella; mae angen i ni i gyd wneud yr hyn a allwn i wella gwasanaethau a chanlyniadau; mae angen i ni i gyd wynebu’r realiti fod llai o arian i’w wario, ac rydym yn gwneud penderfyniad i ariannu’r GIG, ac mae hynny’n golygu llai o arian ar gyfer llywodraeth leol.

Photo of Rhun ap Iorwerth Rhun ap Iorwerth Plaid Cymru

Diolch, Lywydd. Ddwy flynedd yn ôl, mi wnaeth Plaid Cymru dynnu sylw at amseroedd aros brawychus ar gyfer sganiau MRI yng Nghymru o’u cymharu efo Lloegr a’r Alban. Roedd dros 40 y cant o gleifion bryd hynny yn aros dros chwech wythnos yma, o’u cymharu efo 1 y cant yn Lloegr a 2 y cant yn yr Alban. Rŵan, yn dilyn hynny a chryn sylw yn y wasg ar y pryd, mi wnaethoch chi ymdrech i daclo’r mater ac mae’r amseroedd aros rŵan wedi gostwng— rhyw 17.6 y cant o gleifion sy’n aros dros chwech wythnos am sgan bellach. A ydy’r ffigur yna yn dderbyniol, a pha sicrwydd a allwch chi ei roi y bydd y patrwm o fyrhau amseroedd am sgan MRI yn parhau?

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 2:38, 15 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn ac am dynnu sylw at faes lle rydym wedi gwneud cynnydd gwirioneddol yn ystod y flwyddyn galendr ddiwethaf. Oherwydd ar y pwynt uchaf a gyrhaeddwyd gennym yn ystod yr haf y llynedd, roeddem yn wynebu her wirioneddol o ran deall yr hyn a allai ac a ddylai ddigwydd i leihau’r amseroedd aros diagnostig. Rydym yn awr mewn lle llawer gwell ac mae MRI yn enghraifft dda: mae ar sero i bob pwrpas mewn sawl bwrdd iechyd—o leiaf ddau—felly nid oes yna bobl sy’n aros yn hwy na’r amser targed, ond mae gennym her go iawn yn enwedig yn ne-ddwyrain Cymru, lle mae llawer gormod o bobl yn dal i aros yn rhy hir. Felly, rwy’n llawn ddisgwyl ei bod yn neges y mae’r gwasanaeth yn ei deall yn iawn. Bydd y cynnydd rydym wedi’i wneud, yn enwedig dros chwe mis olaf y llynedd, yn parhau eleni, ac rwy’n edrych ymlaen at weld ffigurau’r chwarter cyntaf, ac yn enwedig ail chwarter y flwyddyn hon, er mwyn deall a yw’r uchelgais o fewn y gwasanaeth yn cael ei wireddu, oherwydd rwy’n sicr yn disgwyl gweld hynny.

Photo of Rhun ap Iorwerth Rhun ap Iorwerth Plaid Cymru 2:39, 15 Mehefin 2016

Beth mae’r gwelliant, wrth gwrs, yn ei ddangos yw bod ymdrechu yn talu, ac na ddylen ni fyth dderbyn rywsut fod cyfyngiadau cyllidol, neu gynnydd mewn galw, yn arwain yn anochel at amseroedd aros hirach. Fel y dywedais i, fe gafodd sganiau MRI dipyn o sylw yn y wasg gwpwl o flynyddoedd yn ôl. Mae profion diagnostig eraill sydd ddim mor ddeniadol mewn penawdau, efallai, lle mae problemau mawr yn parhau, er enghraifft, colonosgopi neu ‘cystoscopy’. Mae perfformiad yn y rheini cynddrwg rŵan ag yr oedd ddwy flynedd yn ôl, efo tua hanner y cleifion yn aros dros chwech wythnos, o’i gymharu â 6 y cant yn Lloegr a 12 y cant yn yr Alban. Mae’r offer yn rhatach ar gyfer gwneud y profion, mae yna lai o alw am y profion ac mi all rhai syrjeris GP wneud y profion eu hunain. Rŵan, ar wahân i aros am benawdau papur newydd, beth wnaiff i chi roi yr un sylw i brofion colonosgopi a ‘cystoscopy’ ag a wnaethoch chi i brofion MRI?

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 2:40, 15 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Diolch i’r Aelod am ei ail gwestiwn ar y maes. Ar hyn, mae dau bwynt y byddwn yn eu gwneud, a’r cyntaf yw hwn: yn rhai o’r meysydd diagnosteg sydd ag amseroedd aros, mae’n ymwneud â’r gweithlu. Felly, mae yna heriau yn ein hwynebu, er enghraifft, o ran hyfforddi mwy o sonograffwyr yng Nghymru. Lle y cânt eu hyfforddi ar hyn o bryd, rydych yn tueddu i weld gwell canlyniadau. Er enghraifft, mae Abertawe a gorllewin Cymru yn gwneud yn well ar hyn na de-ddwyrain Cymru ac mae llawer o’r hyfforddiant yn cael ei gyflawni yn Abertawe. Felly, ni ddylai hynny fod yn syndod. Mae rhywbeth ynglŷn â’n cynllunio ar gyfer y gweithlu a deall ble a sut rydym yn hyfforddi mwy o staff, yn ogystal â denu pobl i mewn i’r wlad.

Yr ail bwynt y buaswn yn ei wneud yw hwn: o ran y sylw a roddir iddo, nid yw’n ymwneud â’r prif faterion mewn gwirionedd oherwydd, unwaith eto, yn fy rôl flaenorol ac yn y rôl hon, mae’n rhywbeth y bûm yn ei drafod yn rheolaidd gyda chadeiryddion a phrif weithredwyr byrddau iechyd ac yn sicr nid oedd diffyg ffocws ar yr angen i weld gwelliant. Dyna a welsom yn ystod hanner olaf y flwyddyn ddiwethaf. Rwy’n hynod, hynod glir gyda byrddau iechyd a’r cyhoedd fy mod yn disgwyl gweld gwelliant pellach. Mae yna rywbeth ynglŷn â deall sut y gallwn wella ein prif gyfraddau ar hyn o bryd a’r hyn sydd angen i ni ei wneud i wella’r system sy’n sail iddo—felly, gwella triniaeth ddiagnostig a lle y dylai hynny ddigwydd, oherwydd rydych yn gwneud pwynt teg wrth ddweud y gallai rhai o’r rhain ddigwydd mewn gofal sylfaenol. Dyna sy’n rhaid i ni ei wneud ar yr un pryd. Nid ydynt o reidrwydd yn bethau hawdd i’w gwneud: cynnal y prif berfformiad ar lefel dderbyniol a diwygio’r system, sy’n golygu gwneud rhai penderfyniadau anodd ac amherffaith ar adegau, ond dyna’n bendant rwy’n disgwyl i’r gwasanaeth ei wneud.

Photo of Rhun ap Iorwerth Rhun ap Iorwerth Plaid Cymru 2:41, 15 Mehefin 2016

Ond mae yna gamau arloesol y gellid eu cymryd wrth gwrs. Wythnos diwethaf, mi wnaeth sefydliad Cancer Research gyhoeddi adroddiad ar y camau nesaf y maen nhw’n dymuno eu gweld yn cael eu cymryd ar gyfer strategaeth canser i Gymru. Maen nhw’n gofyn am gyflwyno targed pendant 28 diwrnod fel ein bod ni’n gallu gwella cyfraddau goroesi a, drwy hynny, maen nhw’n ychwanegu at y corws o adroddiadau awdurdodol eraill sy’n cefnogi ein polisi ni, fel Plaid Cymru, am gyflwyno targed diagnosis 28 diwrnod.

Cyn yr etholiad, mi wnaeth eich Llywodraeth chi wrthod y targed yna, er bod prif oncolegwyr Prydain i gyd, mwy neu lai, yn galw amdano. Rŵan, er mwyn cyrraedd y fath darged, mi fyddai angen gwell amseroedd aros ar gyfer llawer o brofion, gan gynnwys rhoi gwell mynediad uniongyrchol i feddygon teulu, i’r system brofi ac i arbenigedd mewn profi. A wnewch chi, felly, edrych eto ar bolisi Plaid Cymru o sefydlu tair canolfan ddiagnostig, amlddisgyblaeth o’r math sydd wedi bod yn llwyddiannus iawn mewn gwledydd eraill, gan gynnwys Denmarc, fel rhan o strategaeth i leihau amseroedd am y profion diagnostig, cwbl allweddol yma?

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 2:42, 15 Mehefin 2016

(Cyfieithwyd)

Diolch am y trydydd cwestiwn. Cafwyd cydnabyddiaeth glir ar draws y pleidiau ac yn y gwasanaeth ers tro bod angen i ni wella mynediad at sicrwydd diagnostig er mwyn gwella canlyniadau canser, ond yr hyn nad ydym yn ei wneud mewn gwirionedd yw gweithredu targed gwahanol ar ddiagnosteg o fewn y llwybr canser. Nid wyf yn argyhoeddedig y bydd hynny’n ein helpu mewn gwirionedd i gyrraedd lle rydym am fod o ran canolbwyntio ar yr amser y mae’n ei gymryd i gyrraedd triniaeth gyntaf, ond hefyd wedyn o ran canlyniadau i gleifion canser yn ogystal. Dyna lle mae ein ffocws yn mynd i fod.

Rydym eisoes wedi bod yn—. Mae swyddogion eisoes wedi bod yn Copenhagen yn edrych ar y gwaith y maent yn ei wneud i ddeall sut y mae ganddynt lwybr gwahanol a sut y mae hynny’n cyflymu mynediad at driniaeth a chanlyniadau, felly nid oes dim yn newydd yn yr ystyr honno ac mae’n rhan o’r hyn rydym wedi bod yn ei wneud dros y flwyddyn ddiwethaf beth bynnag. Bydd ein ffocws, fodd bynnag, ar ganlyniadau er mwyn deall beth sydd angen i ni ei wneud i wella canlyniadau i gleifion. Mae peth o’r gwaith gwirioneddol ddiddorol rwy’n gobeithio y byddwch yn ei weld pan welwch y cynllun cyflawni ar gyfer canser ar ei newydd wedd yn edrych ar un llwybr mewn gwirionedd, a bydd hynny’n galw am ffocws gwahanol a newid yn y ffordd rydym yn deall ac yn edrych ar ein targedau. Dylai olygu ein bod yn edrych yn fwy penodol a mwy priodol ar yr hyn fydd yn gwneud gwahaniaeth ar y llwybr canser y bydd y clinigwyr yn ei gefnogi ac y bydd y cleifion yn ei gefnogi hefyd, sef cyflawni canlyniadau gwell y bydd pob un ohonom yn y Siambr hon eisiau eu gweld. Un rhan o wella’r llwybr hwnnw yw diagnosteg.