Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1 a 2 yn enw Simon Thomas.

Felly, rydym yn symud i’r eitem gyntaf ar yr agenda, a honno yw’r ddadl ar Araith y Frenhines. Rwy’n galw ar aelod o’r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig.

Cynnig NDM6060 Elin Jones

Mae Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi cynnwys rhaglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU 2016/2017.

Cynigiwyd y cynnig.

Yn ffurfiol.

Rwy’n galw’n awr ar Ysgrifennydd Gwladol Cymru, y Gwir Anrhydeddus Alun Cairns, Aelod Seneddol, i gyflwyno’r cynnig.

Diolch yn fawr, Fadam Lywydd. Mae hi’n wirioneddol yn bleser cael bod yma. A gaf i, yn y lle cyntaf, eich llongyfarch chi a’r Dirprwy Lywydd ar gael eich ethol fel Llywydd a Dirprwy Lywydd i’r Cynulliad Cenedlaethol? Hefyd, a gaf i longyfarch pob Aelod o’r Cynulliad sydd wedi cael ei ethol, a’i ailethol, ar ôl yr etholiad diweddar?

It’s a privilege to be here in the Senedd Chamber once again. Today, as you rightly said, is a big day for many reasons. I should suggest it’s not because of my presence as Secretary of State for Wales in the Chamber. I genuinely hope this is the last time, not out of disrespect at all to the Assembly, but because I think that the legislation that requires my attendance here once a year simply belongs to a past era because of the maturity of the Assembly.

It’s also an important day for very serious reasons, such as the publication of the Chilcot report, but, as you’ve rightly said, it’s a big day for Wales on a more positive and optimistic note in relation to the fantastic success of the Welsh football team. I spoke to the Portuguese ambassador earlier today and we both agreed that we would be supporting the victor this evening, whoever that might be, in the final. I said I was pretty confident that that would be Wales.

I also say that Wales and the Senedd has come a long way for many, many reasons, but I would say it says something when even ‘The Daily Telegraph’ says, in Welsh, that we are all Welsh, which I take as a positive underlining of Wales’s position and that of the football team as well.

I remember the Chamber fondly from my time, the 11 years that I spent here, and the return has caused me to reflect on how much it has changed since that period. Since 2011, when this Assembly took on full law-making powers, it has passed 28 Acts and numerous pieces of secondary legislation, including innovative legislation about organ donation, about sustainability and about housing.

Madam Llywydd, I want to talk today about the UK’s legislative programme and how it delivers security and increases life chances for people across Wales. But first, Madam Llywydd, I want to touch on the vote to leave the European Union and what that means for us all.

The people of Wales have spoken, and we must act and deliver a managed exit from the European Union. We need to show strong leadership and instil confidence in businesses and investors, universities and colleges, charitable organisations and local authorities, and to families and consumers alike. We will remain full members of the European Union for at least two years. Having spoken to the leadership contenders, it is clear that article 50 will not be invoked immediately on their election. This offers more stability to the economy and to those who benefit from support from the European Union. We need to use this interim period to prepare the nation for withdrawal.

The Cabinet agreed last week to establish a European Union unit in Whitehall, looking at all of the legal, practical, regional, national and financial issues that need to be considered. Of course, I will work closely with the First Minister to inform the unit as the UK negotiates to leave the European Union. I will ensure that Welsh interests are represented as the Cabinet agrees our negotiating position and, having met with Oliver Letwin to discuss some specifics earlier this week and the impact for Wales, I’m able to extend an invitation to the First Minister to meet with Oliver Letwin and myself to discuss the issues in more detail, as and when the First Minister feels appropriate. The same invitation has been extended today to Nicola Sturgeon and to the Deputy First Minister and the First Minister in Northern Ireland.

So, I would say talking negatively at this stage doesn’t help anyone. I’m hugely impressed by the response from the business community in Wales. Phrases such as ‘business as usual’ were used, and another one, ‘the rebirth of businesses’ came out of recent briefing sessions I held last week. I would also say my favourite phrase was ‘entrepreneurs thrive on change’ and that was quoted by one exporter. That demonstrates the opportunity that many people will see from this changing situation, whether it was desired or not.

I want to ensure that the values that British society holds dear, the values of tolerance, of openness and of unity, are not seen as casualties of this referendum, and that we redouble our efforts to support community cohesion, both locally, nationally and across the United Kingdom. This issue is of particular importance to the universities and colleges as we welcome international students from September this year, September next year and well beyond.

The British economy is strong. Near-record employment and a reduced deficit put us in a good position from which to grow. We are leaving the institution of the European Union, not turning our backs on our friends, neighbours and trading partners across Europe. I’m optimistic about our future and of the one that Wales and Britain must create outside of the European Union. I’ve committed to making UK Trade and Investment resource available to open new markets and to use the Foreign Office to develop relationships further afield. The Wales Office stands ready and waiting to give that access to all of the Whitehall resource and expertise and, of course, I want to work with every Assembly Member and the Welsh Government in exploring those opportunities.

So, turning to our legislative programme, economic security is our priority. Good progress has been made over the last six years, and I am the first to recognise that there is always more to do. The Digital Economy Bill will modernise the climate for entrepreneurship and give everyone a legal right to superfast broadband. The Bill will support Wales, which already plays a leading position in the technology sector. It will support Wales to go to the next level and develop even further.

The modern transport Bill would provide for driverless cars, spaceports and safety around drone operations amongst a range of other policies, some of them, I would say, a little bit more local. The neighbourhood planning and infrastructure Bill will simplify planning and put the National Infrastructure Commission on a statutory footing. Again, Wales has a particular interest in the National Infrastructure Commission. The local growth and jobs Bill will promote home ownership in England and develop significant additional powers to English regions. This creates opportunities for regional economies in Wales to form strong partnerships, but also highlights the greater competition across the UK that we must see as a positive challenge.

We are also determined to go further in tackling the barriers to opportunity. Through the prison and courts reform Bill, we will empower prison governors to take forward innovation that our prisoners need, ensuring that prisons will no longer be warehouses for criminals, but incubators for changing lives instead. I know this is something that Dai Lloyd raised in the debate that you recently held in the Assembly.

The Children and Social Work Bill will make changes to adoption to tip the balance in favour of permanent adoption, if that is the right solution for the child. The Higher Education and Research Bill will cement the UK’s position as a world leader in research, ensuring that we maximise the £6 billion a year investment that we make in research. Welsh universities are receiving more than ever, and I know that the Cabinet Secretary for Education is discussing other matters relating to this Bill with the universities Minister.

Keeping our country safe in these challenging times is, without question, a priority. The counter-extremism and safeguarding Bill will help authorities to disrupt the activities of extremists. The investigatory powers Bill will fill holes in our security apparatus so that we give law enforcement agencies the tool they need to protect the public in this digital age. The Policing and Crime Bill will take forward the next phase in police reform, while the criminal finances Bill will cement the UK’s role in the fight against international corruption and enable a further crackdown on money laundering and those who profit from crime. Alongside this, we will bring forward a British bill of rights to reform the UK human rights framework, consulting absolutely with the Assembly and the Welsh Government throughout the process.

The legislative programme, Madam Llywydd, also makes further changes that will only apply in England, including reform of social work and giving more freedom to teachers in schools, as well as encouraging the establishment of new universities. I hope that Assembly Members will look on the legislation that applies in England and seek opportunities from them—it may be by replicating them, but it may be by doing something very different—and hope that we will recognise that the UK is our biggest market that we are inextricably linked with and associated to. The closer that communities work, co-operate, complement, co-ordinate and even compete, the better the outcomes tend to be, particularly in light of the referendum less than two weeks ago.

So, now, Madam Llywydd, I want to spend a little bit of time talking about the Wales Bill. My key aim is to ensure that it delivers the two underpinning principles of the future devolved governance of Wales—that’s clarity and accountability. The timing of the Bill seemed to be an issue. I know that Rhianon Passmore raised it in the debate, as well as letters from the leaders of the Government and party leaders here. I would say, Second Reading took place last week, and the first day of Committee Stage took place yesterday. I know there were concerns about the time allocated, but, on each occasion, the debates finished early with much time to spare. I hope that gives confidence that we are determined to give it appropriate and proper scrutiny. The second day of committee will take place next Monday and there will be further debate in the autumn as the Bill reaches Report Stage before Third Reading. The whole process will start again when the Bill moves on to the other place where their lordships will undoubtedly show a close interest and scrutiny as appropriate. Of course, I want this Assembly to pass a legislative consent motion, and I’m sure that the First Minister, the Presiding Officer and I will continue in our warm and open discussions.

The Bill will devolve significant powers, provide clarity and accountability, and it underpins my commitment to devolution. Constitutional Bills are not what comes up on the doorstep, but they will allow the Welsh Government and the Assembly to focus on the things that matter to the people who live and work in Wales: tax levels, the economy, health policy, education policy, energy projects, regeneration and so many others.

Madam Llywydd, the debate on the draft Wales Bill was dominated by the necessity test and the inclusion of the test led to calls for a separate jurisdiction. This test was believed to be set at too high a bar and calls were made for a lower threshold. But, Madam Llywydd, I have gone further and removed the test entirely when the Assembly modifies civil and criminal law in devolved areas. As a consequence, many of the arguments for a separate legal jurisdiction should have fallen away. However, I also recognise the validity of some of the points that were made in that pre-legislative scrutiny phase. Therefore, I’ve included a clause on the face of the Bill that recognises, for the first time, that Welsh law is made by the Assembly and Welsh Ministers within the single legal jurisdiction.

Distinct administrative arrangements also need to be recognised to accommodate Welsh law, and I’ve established a working group involving the Welsh Government, the Lord Chief Justice and UK officials. This will run in parallel with the scrutiny of the Bill.

Now, the single jurisdiction itself caused a lot of discussion from Mick Antoniw, as one, from Jeremy Miles and a number of other Members during the debate that the Assembly had on the Bill here, but I’ve never heard of a policy that cannot be delivered because of the single jurisdiction. It offers businesses simplicity and allows Wales and Welsh legal firms to capitalise on opportunities in London and elsewhere. The legal profession is one of Wales’s fastest-growing sectors, and I’m not sure what additional regulatory burden, bureaucracy and risks to investors and law schools a separate jurisdiction would achieve. This was accepted, I’m pleased to say, by opposition Members of Parliament yesterday. The advent of metro mayors and devolution across England has put us in greater competition for investment and for capital. I suggest that we don’t underestimate how risks would be portrayed by some of our competitors. We need to be alive to that.

So, at the heart of the Bill is the reserved-powers model, and we’ve cut a swathe through the reservations since the draft Bill was published in October. The list in the Wales Bill has been streamlined, with clearer and more accurate descriptions of reservations. I believe that, broadly, we have struck the right balance, but I’m happy to continue a dialogue. This reserved-powers model will deliver a settlement that will make it clear to people in Wales who they should hold to account, the UK Government or the Welsh Government, for the decisions that affect their daily lives.

The Bill also devolves further powers over ports, energy projects, speed limits, traffic signs, transport services in Wales, powers over fracking, coal mining—it’s hard to believe that, until this Bill passes, this place couldn’t sanction a new coal mine, in Wales of all places—as well as marine licensing and conservation.

So, a key feature of a mature legislature, of a parliament, of a ‘senedd’, is that it raises through taxation much of the money that it spends. The devolution of stamp duty land tax and landfill tax, and the full devolution of business rates last year, are the first steps towards this, and it’s only right that a portion of income tax is devolved, too. The Wales Bill removes the need for a referendum to introduce a Welsh rate of income tax. There are practical issues to agree with the Welsh Government, particularly on how the Welsh block grant is to be adjusted in order to take account of tax devolution, and I will continue to build on our warm relationship and hope that having delivered the much-needed funding floor will give confidence to Members in this respect.

Lywydd, fel y nodais yn gynharach, mae’r rhaglen ddeddfwriaethol gymaint yn fwy, wrth gwrs, na dim ond datganoli yma yng Nghymru. Mae’n ymwneud â mwy na’r cyfansoddiad, sydd mor aml wedi’i ymgolli cymaint ym Mae Caerdydd. Mae’r rhaglen ddeddfwriaethol yn ymwneud â darparu diogelwch ar gyfer pobl sy’n gweithio ledled Cymru; mae’n ymwneud â chynyddu cyfleoedd bywyd pobl ledled Cymru; ac mae’n ymwneud â chryfhau ein diogelwch cenedlaethol. Rhaid i ni nawr gydweithio gyda’n gilydd—y ddwy Lywodraeth—i ddarparu dyfodol llewyrchus ac unedig i Gymru. Diolch yn fawr.

Rwy’n galw ar y Prif Weinidog, Carwyn Jones.

Diolch yn fawr, Lywydd. A gaf i groesawu’r Ysgrifennydd Gwladol yn ôl i’r Cynulliad ac i’r Siambr hon? Mae’r berthynas rhyngof i a fe, wrth gwrs, yn mynd yn ôl flynyddoedd, o achos y ffaith ein bod ni wedi sefyll yn erbyn ein gilydd ddwywaith mewn etholiadau, ac felly rŷm ni’n mynd yn ôl 17 o flynyddoedd, i’r amser y cwrddon ni yma am y tro cyntaf.

Can I welcome, as I said, the Secretary of State back to the Chamber? It did strike me that he has already achieved something that at least two of his predecessors failed to do, in that he has managed to deliver a speech without being heckled. [Laughter.] I know that was not the case with his predecessor, and indeed not the case with the predecessor before that, the Member of Parliament for Clwyd West, who I think was heckled by his own side when he came to this Chamber.

Could I thank him for the presentation he has given us in terms of the UK Government’s plans for a legislative programme? Of course, the leader of the house will respond fully at the end of the debate, and so it falls to me to make some observations. The Wales Bill, of course, has occupied the time of this house for many, many months, and it will, of course, do the same for the Commons and the Lords in the months to come. I start from the basis that the Bill that was previously introduced in Parliament was so badly flawed that it was effectively unworkable. This Bill is not in that category. There’s much to do with it, but the obsession with keeping the single legal jurisdiction led to the previous Bill being a Bill that would have removed powers from this Assembly that the people of Wales themselves voted for in 2011.

There are some areas, of course, where there will be dispute. I cannot agree with his view in terms of the jurisdiction. The Bill itself devolves most of the criminal law. In those circumstances, it would seem to me that that increases the argument, or gives weight to the argument, that there should be, in time, a different jurisdiction. Otherwise, this will be the only common-law jurisdiction in the known universe where there are two entirely separate systems of law that operate in a particular area.

There are issues anyway, already, for lawyers and for judges. Lawyers have to be aware that even though they may be qualified in a jurisdiction, there are different sets of laws that apply within that jurisdiction; it’s the same for judges. I do not think—

Simon Thomas a gododd—

Mae’n gwybod fy mod yn cytuno ag ef yn llwyr yn ei ddadansoddiad ynglŷn â pham y gallwn gael awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân neu benodol yng Nghymru. Pam ar y ddaear y gwrthwynebodd y Blaid Lafur hynny yn y bleidlais yr wythnos hon?

Mae’n gwybod beth yw fy marn. Mae’n anochel y daw amser pan fydd yna awdurdodaeth benodol—awdurdodaeth ar wahân o bosibl. Dyna yw barn Llywodraeth Cymru.

Mae plismona, yn yr un modd, yn rhywbeth nad yw’n gwneud unrhyw synnwyr peidio â’i ddatganoli. Fel arall, byddwn mewn sefyllfa yn y pen draw lle bydd, er enghraifft, deddfwriaeth trefn gyhoeddus wedi ei datganoli i raddau helaeth a bydd yr heddlu yn plismona deddfau yng Nghymru, er gwaethaf y ffaith na fyddant yn gyfrifol yng Nghymru am blismona’r deddfau hynny. Mae yna anghysondebau y bydd angen ymdrin â hwy yn y blynyddoedd i ddod.

Rwy’n gwybod na fydd yr Ysgrifennydd Gwladol yn cytuno â mi ynglŷn â’r awdurdodaeth a phlismona, ond yn anffodus, mae’n golygu na all y Bil hwn—er ei fod yn well na’r Bil blaenorol—fod yn setliad parhaol i Gymru, oherwydd y rhesymau hynny a hefyd oherwydd y ffaith ein bod yn gwybod, yn dilyn y refferendwm, fod y sefyllfa gyfansoddiadol yn y DU yn eithaf twymynnol ar hyn o bryd ac nid ydym yn gwybod beth fydd yn digwydd i’r DU ei hun dros y tair blynedd nesaf, a bydd angen ymdrin â hyn yn ofalus os yw’r DU am oroesi.

Credaf y bydd angen trafod rhai meysydd ymhellach, fodd bynnag. Er enghraifft, pam na fyddai’r ardoll seilwaith cymunedol yn cael ei datganoli? Treth gynllunio ydyw, i bob pwrpas. Mae trethiant yn cael ei ddatganoli i’r Cynulliad hwn. Mae’n fy nharo i’n anghyson na fyddai’r ardoll seilwaith cymunedol, felly, yn cael ei datganoli.

Soniodd hefyd am y Bil cynllunio, lle—oes—mae gennym ddiddordeb yn y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol, nid o ddewis, ond oherwydd bod rhai ohonom yn credu y dylai’r hyn y mae’r comisiwn hwnnw’n ei wneud gael ei ddatganoli i Gymru beth bynnag mewn gwirionedd. Felly, nid oes gennym unrhyw ddewis ond bod yn rhan o’r hyn a elwir, a hynny’n anghywir, yn ‘Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol’, gan ei fod yn berthnasol i Gymru ac i Loegr mewn rhai meysydd.

Yn dilyn datganoli’r rhan fwyaf o ddeddfwriaeth trefn gyhoeddus, mae hefyd yn ymddangos yn rhyfedd nad yw trwyddedu wedi’i ddatganoli. O gofio ein bod yn gwybod bod alcohol yn achosi llawer o anhrefn cyhoeddus, ar y naill law byddwn yn gallu creu troseddau neu ddiwygio’r gyfraith o ran trefn gyhoeddus, ond ni fyddwn yn gallu ymdrin ag un o brif achosion anhrefn gyhoeddus. Unwaith eto, y ddadl a ddefnyddiwyd gyda mi yn y blynyddoedd a fu oedd bod trwyddedu yn rhan annatod o ddeddfwriaeth trefn gyhoeddus o dan gyfraith droseddol, a fydd bellach yn cael ei datganoli i raddau helaeth. Felly, pam cadw trwyddedu fel eithriad?

Mae gennym gytundeb mewn egwyddor ar ddatganoli tâl ac amodau athrawon—mae’n werth ailbwysleisio hynny. Bydd angen cynnal trafodaethau pellach, wrth gwrs, o ran y math o drosglwyddiad ariannol fydd ei angen er mwyn i hynny gael ei roi ar waith yng Nghymru.

Croesawaf yr hyn a ddywedodd am y porthladdoedd. Ni allaf weld pam y dylai Aberdaugleddau ddod yn borthladd cytundeb, i bob pwrpas, yn yr un modd ag y digwyddodd i ddau borthladd yn Iwerddon pan sefydlwyd Gwladwriaeth Rydd Iwerddon. Byddwn yn croesawu eglurhad pellach ynglŷn â pham y dylai porthladd Aberdaugleddau gael ei drin yn wahanol i bob porthladd arall yng Nghymru gyfan.

A gaf fi groesawu, o leiaf, y ffaith fod gweithgor cyfiawnder yng Nghymru wedi’i sefydlu? Mae’n rhaid i mi ddweud wrtho nad wyf fi na’r Gweinidogion wedi derbyn gwahoddiad eto i gymryd rhan yn y grŵp hwnnw, ond rwy’n croesawu’r hyn y mae wedi’i ddweud heddiw—y bydd cyfranogiad gan Lywodraeth Cymru. Rwy’n edrych ymlaen at weld cyfranogiad gweinidogol yn rhan o hynny.

O ran y sefyllfa treth incwm, nid wyf yn anghytuno â’r hyn y mae wedi’i ddweud am y refferendwm, ond mae’n rhaid iddo fod yn ymwybodol—mae ef a minnau wedi trafod hyn eisoes—na allwn argymell y dylai’r Cynulliad roi ei gydsyniad deddfwriaethol i Fil Cymru oni bai bod cytundeb ar fframwaith cyllidol ymlaen llaw. Fel y mae’r Bil ar hyn o bryd, gall y Trysorlys orfodi setliad ariannol ar bobl Cymru heb gytundeb y lle hwn, ac mae hynny’n anghywir mewn egwyddor—nid yw’n berthnasol yn yr Alban. Felly, rwy’n credu y bydd cytundeb ar fframwaith cyllidol yn gwbl allweddol i gytundeb y corff hwn mewn perthynas â datganoli treth incwm. Fel rwy’n dweud, nid wyf yn ei erbyn mewn egwyddor, ond mae’r ymarferol yn bwysig i wneud yn siŵr na fydd Cymru ar ei cholled.

Gan ymdrin yn fyr â rhai o’r materion eraill a godwyd ganddo, mae’n gywir i dynnu sylw at yr heriau sy’n bodoli mewn perthynas â chanlyniad refferendwm yr UE. Cytunaf ag ef fod rhoi hyder i fusnesau, a dweud wrth fusnesau fod Cymru ar agor i fusnes, yn hynod o bwysig. Rydym yn gwybod bod busnesau’n casáu ansicrwydd ac yn anffodus, mae’r ansicrwydd hwnnw’n dal i fodoli. Rwy’n derbyn yr hyn y mae’n ei ddweud, mai cyfrifoldeb y ddwy Lywodraeth yw lleddfu’r ansicrwydd hwnnw dros yr ychydig fisoedd nesaf.

Cytunaf yn gryf â’r hyn a ddywedodd am gydlyniant cymunedol. Clywais straeon yr wythnos ddiwethaf, pan euthum i Lanelli ac Abertawe, am bobl sy’n teimlo dan fygythiad oherwydd dehongliad lleiafrif bach o ganlyniad y refferendwm. Mae’n ddyletswydd ar bob un ohonom i wneud yn siŵr fod ‘genie’ rhagfarn a ryddhawyd o’r botel yn cael ei roi yn ôl yn gadarn yn y botel yn y dyfodol.

A gaf fi ddweud wrtho, o ran trafodaethau’r UE, mae’n hynod o bwysig fod pob gweinyddiaeth yn y DU yn rhan o unrhyw drafodaeth? Yn fy marn i, dylai unrhyw setliad, unrhyw gytundeb, gael ei gadarnhau gan bob un o’r pedair senedd er mwyn cael cefnogaeth ar draws y DU. Ceir rhai meysydd, wrth gwrs, fel amaethyddiaeth a physgodfeydd, lle nad oes gan Senedd y DU unrhyw rôl o gwbl bron, ac felly mae’n gwbl briodol, yn y meysydd hynny, ac yn wir yn ehangach, y dylid cael cadarnhad y lle hwn a’r seneddau datganoledig eraill er mwyn i’r cytundeb gael ei dderbyn yn llawn ar draws y DU gyfan.

Yn olaf, rwyf am sôn am y ddeddf hawliau dynol. ‘Pob lwc gyda honno’ a ddywedaf fi wrtho, oherwydd siaradais â’r grŵp oedd yn edrych ar greu deddf hawliau dynol a gwrandewais yn ofalus ar yr hyn y mae Gweinidogion wedi’i ddweud am y ddeddf hawliau dynol, ac i mi nid yw’n ychwanegu unrhyw beth o gwbl at Ddeddf Hawliau Dynol 1998 sydd gennym ar hyn o bryd. Felly, arhoswn i weld beth y bydd deddf hawliau dynol o’r fath yn ei ddweud y tu hwnt i’r rhethreg a beth y bydd yn ei olygu’n benodol i’r gwledydd datganoledig hefyd. Hyd y gwelaf i, nid wyf yn siŵr beth y mae’n ei ychwanegu at y ddeddfwriaeth sydd gennym eisoes. Ond cawn weld sut y bydd yn datblygu dros y misoedd nesaf, ac yn amlwg bydd yn bwysig i Lywodraeth Cymru yn ogystal â’r lle hwn roi eu barn ynglŷn â sut beth fydd y ddeddf hawliau dynol.

Bydd yna feysydd eraill, Biliau eraill, wrth gwrs, lle bydd trafodaethau’n cael eu cynnal wrth i’r Biliau hynny symud ymlaen drwy’r Senedd. Diau y bydd Bil Cymru yn un ohonynt wrth i ni edrych tua’r dyfodol. Ond fel y dywedais yn ystod y ddadl heddiw, mae’n gyfle i’r Aelodau fynegi eu barn, a bydd arweinydd y tŷ yn ymateb yn ffurfiol ar ran y Llywodraeth ar ddiwedd y ddadl.

Rwyf wedi dethol dau welliant i’r cynnig, ac rwy’n galw ar Leanne Wood i gynnig gwelliannau 1 a 2 a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas.

Gwelliant 1—Simon Thomas

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn gresynu at y ffaith nad yw Bil Cymru arfaethedig Llywodraeth y DU yn mynd mor bell â chynnig pwerau tebyg i’r rhai sydd ar gael i’r Alban, neu sy’n cael eu cynnig i’r Alban.

Gwelliant 2—Simon Thomas

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn nodi’r Briff Ymchwil: ‘Cymru a’r UE: Beth mae’r bleidlais i adael yr UE yn ei olygu i Gymru?’ ac yn credu y dylid gwneud darpariaethau, ar ôl i’r DU adael yr UE, i sicrhau bod pob deddfwriaeth sy’n rhoi effaith i Gyfarwyddiadau a Rheoliadau’r UE yn ymwneud â meysydd fel diogelu’r amgylchedd, hawliau gweithwyr, diogelwch bwyd ac amaeth yn cael eu cadw yng nghyfraith Cymru a’r DU oni bai y cânt eu dirymu gan y Senedd berthnasol.

Cynigiwyd gwelliannau 1 a 2.

Diolch, Lywydd. Cynigiaf welliannau 1 a 2 yn enw Simon Thomas.

Yn dilyn refferendwm yr UE, mae Cymru ar lefel y DU yn nwylo Llywodraeth Geidwadol ranedig iawn. Yn wir, mae sefydliad San Steffan yn ei gyfanrwydd wedi’i rwygo gan ymladd mewnol, gan gynnwys gwrthblaid swyddogol y DU, y Blaid Lafur. Mae i hyn gyfres o oblygiadau i Gymru, gan fod araith 2016 yn cydnabod y parhad yn nhaith Bil Cymru, wrth gwrs, sy’n nodi’r newidiadau tymor byr nesaf i’r cyfansoddiad Cymreig.

Lywydd, fel rhan o fy ymateb i ganlyniad refferendwm yr UE, dywedais y byddai Plaid Cymru yn gwneud cynnig i gynyddu pwerau a chyfrifoldebau’r Cynulliad Cenedlaethol. Os mai pleidlais yn erbyn y canfyddiad o reolaeth o bell neu reolaeth ganoledig oedd canlyniad refferendwm yr UE, yna nid oedd yn bleidlais dros ganoli mwy o bwerau yn San Steffan. Os mai pleidlais i reoli bywydau pobl oedd canlyniad refferendwm yr UE, yna nid oedd yn bleidlais dros wneud mwy o ddeddfau neu benderfyniadau Cymreig y tu allan i Gymru. Mae canlyniad y refferendwm, mewn gwirionedd, yn ei gwneud hi hyd yn oed yn fwy hanfodol fod Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad Cenedlaethol yn cael eu grymuso i warchod buddiannau ein gwlad, yn unol â’r modd y penderfynwyd ar y buddiannau hynny mewn etholiadau cyffredinol yng Nghymru.

Ni fu unrhyw ymdrechion arwyddocaol hyd yn hyn i gysylltu canlyniad refferendwm yr UE â lleihad ym mhwerau’r Cynulliad Cenedlaethol neu â saib yn natblygiad Cymru fel gwlad hunanlywodraethol, ond rhaid i ni i gyd fod yn effro ac yn wyliadwrus rhag i ymdrechion o’r fath ddod yn amlwg yn y dyfodol. Mae’n rhaid i ni fynd ati’n rhagweithiol i gyflwyno’r achos dros sicrhau bod mwy byth o benderfyniadau am Gymru yn cael eu gwneud yma yn y wlad hon. A phan fydd y pwerau a’r cyfrifoldebau ychwanegol hynny yn eu lle, dylem ehangu’r drafodaeth ynglŷn â’u defnydd i gynnwys y cymunedau hynny nad oes ganddynt gysylltiad da â’r digwyddiadau sy’n cael eu cynnal yn y Siambr hon ar hyn o bryd, gan gynnwys yr ardaloedd lle mae nifer fawr o bobl yn teimlo wedi’u difreinio a’u dadrithio gan wleidyddiaeth ddemocrataidd.

Mae ein hail welliant yn ymwneud â rheoliadau’r UE yn fwy uniongyrchol, a bydd y rheini’n cael sylw pellach gan siaradwyr eraill.

Lywydd, mae holl ddyfodol y Deyrnas Unedig bellach ynghanol y pair. Dylai fod trafodaeth genedlaethol lawn am opsiynau i ni ailymuno â’r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol, os mai dyna fydd pobl ei eisiau, gan dderbyn, wrth gwrs, y byddai hyn yn gofyn i’r bobl yma wneud dewis newydd, ffres. Ond Bil Cymru yw’r cyfrwng priodol ar gyfer y newidiadau uniongyrchol hynny yn y tymor byr a allai godi ein gwlad i lefel o gymhwysedd datganoledig sy’n debyg i ddeddfwrfeydd datganoledig eraill yn y DU. A hoffwn ganolbwyntio yn awr ar y mesurau tymor byr hynny.

Mae Plaid Cymru yn gresynu nad yw Bil Cymru arfaethedig Llywodraeth y DU yn cyrraedd yr un lefel â phwerau tebyg megis y rhai sydd ar gael, neu’n cael eu cynnig, i’r Alban. Mae gennym sefyllfa arall eto fyth lle mae Bil Cymru wedi’i oddiweddyd gan ddigwyddiadau. Mae dull Llywodraeth y DU yn rhy gul, gyda’r Ysgrifennydd Gwladol yn methu â mynychu’r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Rwy’n rhannu pryder Cadeirydd y pwyllgor hwnnw, sy’n hollol iawn i nodi y gallai Bil Cymru symud y setliad datganoli yn ei ôl mewn rhai agweddau. Mae hefyd yn gywir i geisio cynnwys cymdeithas ehangach Cymru yng ngwaith craffu’r pwyllgor ar y Bil, ond mae’r gwaith craffu wedi cael ei danseilio gan y ffaith nad oedd yr Ysgrifennydd Gwladol yn bresennol yn y pwyllgor hwnnw.

Ar y cam hwn, ni allwn ond dyfalu sut y bydd Bil Cymru gwan yn effeithio ar archwaeth pobl yn y dyfodol am fwy o hunanlywodraeth. Ond ni fydd y Bil Cymru cyfredol, mewn unrhyw ffordd, yn rhoi diwedd ar y ddadl gyfansoddiadol yn y wlad hon, ac yn hynny o beth, bydd yn methu â bodloni amcanion Llywodraeth y DU.

A fyddai’r Aelod yn ildio ar y pwynt hwnnw?

Byddwn.

Rwy’n codi oherwydd ei bod wedi crybwyll y sylwadau a wnaed gan y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, ac mae’r gwahoddiad hwnnw’n aros, gyda llaw. Y rheswm y mae’n aros yw oherwydd ein bod, yn ysbryd yr ymgysylltiad adeiladol a wnaed gan y Prif Weinidog, gan arweinwyr y gwrthbleidiau, a hefyd gan y Llywydd—gan gynnwys mynd mor bell ag awgrymu newidiadau hyd yn oed—yn teimlo o ddifrif y gallwn fod o gymorth adeiladol wrth graffu ar y Bil hwn, er mwyn ei wneud yn iawn. Oherwydd mae ganddo botensial i wella, ond mae ganddo hefyd botensial i wrthdroi datganoli mewn rhai meysydd. Felly, mae’r gwahoddiad yn aros.

Rwy’n croesawu eich cyfraniad i’r perwyl hwnnw, ac efallai y byddai’r Ysgrifennydd Gwladol yn hoffi ystyried y pwynt hwnnw. Efallai y byddai hefyd yn hoffi myfyrio ar y ffaith mai’r Bil hwn, os caiff ei roi mewn grym, fydd y pumed tro i ddatganoli gael ei newid yng Nghymru. Nid yw’r ffaith ein bod wedi gorfod newid datganoli bum gwaith yn adlewyrchiad o ryw fath o haelioni o du San Steffan, mae’n adlewyrchu’r ffaith fod y model y rhoesom gynnig arno wedi bod yn anghynaliadwy. O ystyried ein bod wedi clywed Ysgrifenyddion Gwladol olynol yn honni y bydd y Bil datganoli nesaf yn setlo’r ddadl am genhedlaeth—ac rydym wedi clywed hynny gan o leiaf bedwar o Ysgrifenyddion Gwladol Cymru hyd yn hyn—yna setlo nad yw byth yn digwydd mewn gwirionedd, mae rhywbeth mawr iawn o’i le.

Mae Aelodau Seneddol Plaid Cymru yn San Steffan wedi rhoi camau ar waith i geisio cryfhau’r Bil hwn. Yn unol â Bil drafft Llywodraeth a Chyfreithiau yng Nghymru Llywodraeth Cymru, cyflwynodd ein Haelodau Seneddol welliant ar awdurdodaeth gyfreithiol. Mae’r safbwynt hwn wedi cael cymeradwyaeth ddemocrataidd mwyafrif y rhai a bleidleisiodd yng Nghymru yn yr etholiad rai misoedd yn ôl. Mae’n anffodus iawn fod y Blaid Lafur yn San Steffan wedi ymatal ar y bleidlais honno a bod y gefnogaeth i’r egwyddor yn amrywio’n fawr ymhlith yr Aelodau Seneddol Llafur a siaradodd am y gwelliant hwnnw. Rwy’n ei chael hi’n anhygoel clywed y Prif Weinidog yn dweud heddiw fod Llywodraeth Cymru yn cefnogi’r ddadl dros awdurdodaeth gyfreithiol Gymreig, a bod Aelodau Seneddol Llafur wedi methu â chefnogi hynny yn y Senedd ddoe, a dywedais wrth y Prif Weinidog ddoe: mae angen iddo ddweud wrth ei Aelodau Seneddol am gallio.

Cafwyd mwy o gefnogaeth—cefnogaeth gyson—gan Aelodau Seneddol Llafur i’r bleidlais arall a orfodwyd gan yr Aelodau Seneddol yn San Steffan ddoe, ar gael gwared ar yr asesiadau o’r effaith ar gyfiawnder, ac rwy’n croesawu hynny. Ond hoffem pe baem wedi gallu bod yn fwy unedig ar faterion eraill, yn enwedig o ystyried mai polisi’r Blaid Lafur ydoedd.

Nawr, ar sawl ystyr, rwy’n credu bod yr ymdrechion hynny wedi dioddef yn sgil yr anhrefn yn y Blaid Lafur yn San Steffan, ac fel y cyfaddefodd Prif Weinidog Cymru wrthyf ddoe, mae’r sefyllfa honno’n ansefydlog. Ond yn y pen draw, mae methiant wedi bod o ran sut y mae’r Bil hwn wedi’i strwythuro a’i graffu.

Mae’r Araith y Frenhines ehangach wedi bod yn siomedig am nifer o resymau i Gymru. Ar ddiwygio carchardai, mae Llywodraeth y DU, i bob pwrpas, yn cynnig ei model academïau aflwyddiannus i garchardai. Pe baem yn rheoli ein polisi carchardai ein hunain, gellid bod wedi atal hyn. Rwy’n croesawu’r symud ar y dreth diodydd siwgr. Roedd Plaid Cymru o flaen y gweddill, wrth gwrs, gyda’r cynnig hwnnw, ar ôl cael eu gwawdio gan eraill; y tro cyntaf i ni alw amdani oedd yn 2013. Ond bydd yn siomedig os na chaiff y refeniw o’r dreth honno ei ddosbarthu’n gyfartal.

Fel erioed, fodd bynnag, mae Araith y Frenhines yn nodedig am yr hyn sydd ar goll. Roedd Araith y Frenhines amgen gan Blaid Cymru yn cynnwys Bil datganoli plismona; Bil tollau pont Hafren; fe alwom am gytundeb twf i ogledd Cymru, gydag argymhellion lluosog yn amrywio o drydaneiddio rheilffyrdd a chadarnhad o faes gofod Llanbedr. Nid yw’r cyhoeddiad blaenorol gan Lywodraeth y DU am gytundeb twf i ogledd Cymru yn cynnwys unrhyw gynigion pendant o gwbl. Rydym hefyd wedi argymell Bil cronfeydd wrth gefn yr UE i gyflwyno a sefydlu trefniadau cyllido wrth gefn statudol amgen sydd o leiaf yn hafal i’r rhai sydd ar gael ar hyn o bryd i lefelau cronfeydd strwythurol yr UE a’r polisi amaethyddol cyffredin.

Rydym yn nodi gyda diddordeb y datganiad gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru ar fwriad y Prif Weinidog newydd i oedi gweithredu erthygl 50. Roedd yn syndod braidd ei glywed yn dweud hyn. A oes gennym unrhyw syniad pa mor hir y bydd hynny’n cael ei ohirio? Oherwydd mae ansicrwydd yn broblem fawr yn awr ac ni allaf weld sut y bydd yr oedi hwn yn helpu gyda hynny. Y perygl yw ei bod yn ymddangos fel pe na bai gan Lywodraeth y DU syniad beth y mae’n ei wneud ac rwy’n gobeithio’n fawr mai ymddangos felly’n unig y mae.

Dylai Araith y Frenhines gael ei gweld fel cyfle arall a gollwyd. Mae’r hyn sydd ar goll o’r araith, ac o Fil Cymru, yn fwy arwyddocaol na’r hyn sy’n cael ei gynnwys. Mae’r gwelliannau a gynigir, megis sefydlu parhâd y sefydliad hwn, a rheoli ein trefniadau etholiadol ein hunain, i’w croesawu, ond maent wedi cael eu pecynnu mewn Bil sy’n anhygoel o gymhleth, yn bennaf oherwydd absenoldeb yr awdurdodaeth gyfreithiol Gymreig. Rwy’n poeni am y ffordd y mae’r Bil bellach wedi symud ymlaen heb ymgysylltiad o sylwedd ar ran yr Ysgrifennydd Gwladol â’r Cynulliad hwn.

I gloi, rwy’n credu na fydd y Bil hwn yn sicrhau sefydlogrwydd i Gymru am gyfnod hwy na’r tymor byr uniongyrchol, ac nid yw yn ein rhoi ar yr un lefel â’r hyn sy’n digwydd yn yr Alban. Pam ei bod yn ymddangos, unwaith eto, nad yw’r hyn sy’n ddigon da i’r Alban yn ddigon da i Gymru, a pham fod Ysgrifennydd Gwladol Cymru i’w weld yn fodlon â hynny?

Rwy’n croesawu’r Ysgrifennydd Gwladol yma heddiw. Fel rhywun sydd wedi eistedd ar y meinciau gyda chi, gallaf eich cofio’n dweud ‘clywch, clywch’ ac yn curo ar ddesgiau pan oeddech yma, ond gallaf weld eich bod yn ymddwyn yn llawer gwell yn awr eich bod yn Ysgrifennydd Gwladol. Ond rydym yn estyn croeso cynnes iawn i chi o feinciau’r Ceidwadwyr, gan mai hwn yw eich ymweliad cyntaf fel Ysgrifennydd Gwladol. Clywais y sylwadau a wnaethoch yn eich araith eich bod yn gobeithio mai hwn fydd eich ymweliad olaf, ond rwy’n cofio’r Ysgrifennydd Gwladol blaenorol yn dweud yr un geiriau pan oedd yma oherwydd cynnydd Bil Cymru.

Er y bydd llawer o’r ymrwymiadau heddiw wrth gwrs yn ymwneud â’r Bil Cymru drafft, mae’n bwysig troi at y ddadl ar Araith y Frenhines gyda ffocws ar y llu o fesurau a fydd yn effeithio ar Gymru neu’r rhai a fydd yn tynnu sylw at ddiffyg gweithredu Llywodraeth Cymru mewn llawer o’r meysydd hyn. Bydd y darpariaethau a geir yn Araith y Frenhines yn ddiweddar yn gweithredu i ddarparu sicrwydd economaidd i bobl sy’n gweithio ac yn gwella cyfleoedd bywyd pobl. Mae’n gyfres o gynigion deddfwriaethol sydd â’r egwyddorion creiddiol hyn yn ganolog iddynt, a dylid eu croesawu. Bydd llawer o ddeddfau a gadwyd yn ôl yn effeithio’n fawr ar Gymru, tra bod rhai Biliau ar gyfer Lloegr yn unig yn pwysleisio materion sy’n rhaid i’r weinyddiaeth newydd yma eu hystyried wrth iddi ddatblygu ei rhaglen ddeddfwriaethol ei hun. Mae’r cynlluniau hyn yn adeiladu ar y gwaith sydd eisoes wedi’i wneud gan Lywodraeth y DU dros y chwe blynedd diwethaf i sefydlogi ein heconomi ac yn pwysleisio’r agenda flaengar sy’n cynnal ein dyfodol hirdymor.

Wrth galon Araith y Frenhines mae ffocws ar wella cyfleoedd bywyd ar gyfer y difreintiedig. Lle nad yw darpariaethau ond yn gymwys i Loegr, mae’n bwysig ein bod yn clywed cynlluniau clir gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â sut y byddant yn sicrhau nad yw ein cenedl yn cael ei gadael ar ôl. Yn wir, mae cyfamod newydd i’r rhai sy’n gadael gofal yn hynod gadarnhaol i ofalwyr ac fel rhan o’r Bil Plant a Gwaith Cymdeithasol, bydd yn gwella’r cyfleoedd hynny. Mae’n rhaid i ni sicrhau bod cyfleoedd bywyd y rhai hynny yng Nghymru yn cael cefnogaeth yn yr un modd, yn ogystal â monitro’n agos sut y mae datblygiadau yn Lloegr yn llwyddo.

Bydd gofynion adrodd newydd o fewn y Bil Addysg Uwch ac Ymchwil yn gosod her symudedd cymdeithasol i’r sector addysg uwch, ac yn amlinellu’n glir pa waith sydd angen ei wneud i gefnogi cyfraddau cynnydd ar gyfer pawb. Mae angen i Lywodraeth Cymru amlinellu sut y bydd diwygiadau o’r fath i’r ochr gyflenwi yn cael eu cyflawni yn yr un modd yma yng Nghymru.

Mae’r Bil Twf a Swyddi Lleol hefyd yn rhoi ardrethi busnes yn Lloegr o dan y chwyddwydr ac rwy’n adnewyddu fy ngalwadau heddiw ar Lywodraeth Cymru i amlinellu pa bryd y bydd yn cyflwyno’r rhyddhad ardrethi gwell i gwmnïau bach ar yr ochr hon i Glawdd Offa. Mae perygl mawr y byddwn yn cael ein gadael ar ôl yng Nghymru ar y mater hwn, yn dilyn cyhoeddiadau eraill diweddar ar ardrethi busnes a wnaed gan y Canghellor presennol.

Mae diogelwch hefyd yn elfen allweddol o Araith y Frenhines eleni, ac mae llawer o faterion sydd heb eu datganoli yn ganolog i’r agenda i helpu i gadw cymunedau Cymru yn ddiogel, gan gynnwys pwerau cryfach i darfu ar weithgareddau eithafwyr a diogelu’r cyhoedd. Ar ben hynny, bydd diwygio carchardai yn sicrhau’r cydbwysedd cywir rhwng cosbi ac adsefydlu, ac yn cefnogi’r ethos o roi cyfle i bawb gyfrannu at gymdeithas—credoau sy’n greiddiol i Lywodraeth Geidwadol un genedl.

Rydym hefyd yn gwybod fod Araith y Frenhines eleni yn paratoi’r ffordd ar gyfer sefydlu comisiwn seilwaith cenedlaethol ar sail statudol. Bydd hyn yn darparu cyngor annibynnol arbenigol ar faterion seilwaith. Yn rhan o’r ddadl hon, rwy’n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn amlinellu sut y bydd ei chynlluniau ei hun ar gyfer comisiwn seilwaith—a drafodwyd y tu ôl i ddrysau caeedig gyda Phlaid Cymru—yn ategu gwaith y corff newydd hwn.

Mae’n debygol mai’r Bil Cymru drafft, wrth gwrs, yw’r Bil mwyaf perthnasol i ennyn diddordeb Aelodau yn y Cynulliad hwn. Bydd y Bil hwn yn darparu setliad datganoli cliriach a mwy sefydlog ac edrychaf ymlaen at barhau i weithio’n agos gyda Llywodraeth y DU wrth iddo fynd ar ei daith.

Mae’n bwysig nodi proses ddatblygu’r Bil Cymru drafft. Mae rhanddeiliaid allweddol wedi bod yn gadarnhaol iawn ynglŷn ag ail ddrafft y Bil, ac mae Llywodraeth y DU yn haeddu clod aruthrol am yr ymarfer gwrando a gynhaliwyd ganddi wrth ddiwygio cynigion blaenorol. Rwy’n diolch o galon i’r Ysgrifennydd Gwladol am ei rôl yn hyn.

Yn wir, mae fy mhlaid fy hun yma yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru wedi trafod materion sy’n ymwneud â’r rhestr o gymalau cadw a chydsyniadau yn fanwl, a gweithredodd Swyddfa Cymru yn adeiladol ac yn bendant wrth chwilio am gonsensws. Byddai model cadw pwerau yn gam hanesyddol i’r Cynulliad Cenedlaethol, a bydd cyfrifoldebau pellach yn cynnig cyfle amlwg i ddarparu atebion Cymreig penodol i’r heriau a wynebwn, gan gynnwys mewn perthynas ag ynni a thrafnidiaeth yn anad dim.

Un o’r pethau da am ail ddrafft Bil Cymru yw nad yw’r Bil yn gwneud yr hyn y bwriadai ei wneud yn sylfaenol yn ei ffurf ddrafft ac mae’n galluogi sawl rhan o fywyd yng Nghymru i elwa ar y penderfyniadau a wnaed yn y ddeddfwrfa hon. Mae hynny’n newid pethau i Gymru, yn enwedig o ran y dreth incwm, a bydd yn dod â gwir atebolrwydd i Gynulliad Cenedlaethol Cymru. Bydd y modd y defnyddir y pwerau hyn yn rhoi ffocws newydd ar y Cynulliad Cenedlaethol hwn a barn y cyhoedd ar Lywodraeth Cymru.

Mae llawer o’r egwyddorion sy’n cael eu cynnwys yn y ddeddfwriaeth hon ymhlith ei hamodau mwyaf perthnasol. Drwy sefydlu parhauster y Cynulliad Cenedlaethol a Llywodraeth Cymru mewn statud, gwelwn fod gwell cydnabyddiaeth ffurfiol i’r Cynulliad hwn yn nhrefniadau cyfansoddiadol y DU. Rwy’n gobeithio y bydd pob Aelod yn ystyried heddiw pa mor bwysig yw hynny.

Mae’n werth ystyried bod y ddadl hon yn digwydd oriau yn unig ar ôl trafod enw’r Cynulliad Cenedlaethol hwn. Y Bil hwn fydd yn ein galluogi i wneud y penderfyniad hwnnw a thrafod trefniadau eraill, gan gynnwys maint, systemau etholiadol, a’r oedran pleidleisio. Rhaid i ni beidio â cholli golwg ar arwyddocâd hyn.

Wrth gwrs, mae Bil Cymru yn rhan o becyn o ddiwygiadau ehangach y mae Llywodraethau dan arweiniad y Ceidwadwyr wedi eu gweithredu. Un datblygiad o’r fath yw cyllid gwaelodol teg, y cafodd y Blaid Lafur 13 mlynedd i’w weithredu a gwneud dim. Roedd hynny’n anffodus iawn. [Torri ar draws.] Rwy’n pryderu’n fawr am y ffrwydrad o gyfeiriad Ysgrifennydd y Cabinet—rwy’n poeni am ei les. [Chwerthin.] A ydych yn teimlo’n iawn, Ysgrifennydd y Cabinet?

Member of the Senedd:

Rwy’n credu ei fod wedi mwynhau ei ginio.

Mae’n amlwg ei fod wedi cael cinio da iawn, buaswn yn tybio. Rwy’n croesawu’r ffaith fod yr Ysgrifennydd Gwladol wedi cydnabod corff penodol o gyfraith i Gymru ar wyneb y Bil, o fewn awdurdodaeth Cymru a Lloegr. Mae hwn yn gymhwysiad synhwyrol; a bydd sefydlu gweithgor cyfiawnder i edrych ar drefniadau penodol yn llywio gwaith pellach yn y maes hwn. Gallai’r Bil Cymru drafft fod yn garreg filltir i Gymru. Mae’n rhan o Araith y Frenhines sy’n ceisio darparu cyfleoedd a ffyniant. Mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn y Cynulliad Cenedlaethol yn barod i barhau i weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau ein bod yn parhau i gael pethau’n iawn i Gymru.

A wnaiff yr Aelod yn ildio?

Gwnaf, yn sicr.

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod. A gaf fi fynd ag ef yn ôl ychydig o funudau pan soniodd am y cyllid gwaelodol, sy’n gytundeb gwleidyddol ac nid yw mewn deddfwriaeth fel y cyfryw? Ond wrth gwrs, cyn i ni dderbyn Bil Cymru i’w gymeradwyo’n derfynol yma a phasio’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol, a yw’n cytuno bod angen i ni weld fframwaith cyllidol ar waith—cytundeb rhwng Llywodraeth Cymru a’r Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan—sy’n sicrhau nad oes unrhyw effaith andwyol ar ein perthynas ariannol os ydym yn cael datganoli wedyn ac yn datganoli trethiant ymhellach?

Ni ddylai fod unrhyw niwed i fformiwla cyllido Cymru—mae hynny’n glir fel grisial. Credaf fod y Prif Weinidog wedi dweud hynny ar goedd, ac rwy’n credu bod nifer o Ysgrifenyddion Gwladol, a’r Ysgrifennydd Gwladol hwn, wedi gwneud hynny’n gwbl glir. Mae gennym hanes da iawn mewn perthynas â chyllido Cymru, yn enwedig o ran cyflwyno’r cyllid gwaelodol, a byddwn yn parhau gyda’r trafodaethau hynny i wneud yn siŵr nad oes unrhyw anfantais i Gymru—ac mae’r Alban yn cynnig model i ni edrych arno.

Yn olaf, rwy’n talu teyrnged i Ysgrifennydd Gwladol Cymru, sy’n ymuno â ni heddiw, ac i’r gwaith y mae wedi’i wneud dros ac ar ran Cymru, gan hyrwyddo buddiannau Cymru yng nghoridorau grym. Rydym wedi clywed cryn dipyn yn ddiweddar am dyrcwn yn pleidleisio dros y Nadolig. Mae’r Bil hwn yn hanesyddol: drwy hepgor adran 32 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, bydd yn dod â rhan yr Ysgrifennydd Gwladol yn nhrafodion y Cynulliad i ben yn y dyfodol—cam nodedig arall yn nhaith y sefydliad hwn i gyfeiriad deddfwrfa awdurdodedig gref gartref o fewn Teyrnas Unedig gref. Diolch.

Neil Hamilton.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Rwyf i hefyd yn croesawu’r Ysgrifennydd Gwladol yma, o bosibl am y tro olaf cyn iddo ddychwelyd i ebargofiant San Steffan. Gwnaeth ei orau i gyflwyno Araith y Frenhines fel rhywbeth arwyddocaol, er bod pawb yn gwybod, mewn gwirionedd, mai cybolfa o filiau cymharol ddibwys a di-nod ydyw, am fod y Prif Weinidog yn awyddus i gael gwared ar bopeth a allai fod yn ddadleuol cyn y refferendwm. Roedd y sylwebaeth ar y pryd bron yn unffurf yn y modd yr oedd yn fflangellu Araith y Frenhines. Disgrifiwyd yr araith gan wefan ITV fel stwff sy’n tynnu sylw ond sy’n hollol annadleuol: pwy allai wrthwynebu meysydd gofod, rheolaeth dynnach ar ddronau neu fand eang cyflymach?

Wel, rwy’n siŵr ein bod i gyd o blaid band eang cyflymach o ystyried bod y rhan fwyaf o Gymru yn bwrw ymlaen ar gyflymder malwen yn hyn o beth. Ond nid yw meysydd gofod a dronau, ar wahân i rai o’r Aelodau yn y tŷ hwn, yn golygu llawer o ddim yn nychymyg pobl mewn gwirionedd. Dywedodd ‘The Daily Telegraph’ am Araith y Frenhines:

Gellid maddau i’r Ceidwadwyr traddodiadol a oedd yn llenwi Tŷ’r Arglwyddi ar gyfer Araith y Frenhines... am feddwl eu bod yn yr ystafell anghywir... I rai Torïaid, bydd yn swnio fel rhaglen y gallai’r llywodraeth Lafur ddiwethaf fod wedi’i chreu.

Cyhuddodd Iain Duncan Smith y Prif Weinidog o osgoi dadl yn fwriadol cyn y bleidlais ar aelodaeth o’r UE, gan ddweud:

Wrth i’r Llywodraeth fynd ar drywydd chwyrligwgan y refferendwm, mae llawer o’r Ceidwadwyr yn gynyddol bryderus eu bod wedi gwanhau neu gael gwared ar elfennau allweddol o’u rhaglen ddeddfwriaethol.

Wel, nid wyf am ymyrryd ymhellach yn y galar preifat hwnnw. Ond dywedodd Ysgrifennydd Gwladol yn ei ragymadrodd i’w araith heddiw, ac mae hyn yn peri cryn syndod, ac ar hyn rwy’n cytuno gydag arweinydd yr wrthblaid, y bydd yr oedi cyn cychwyn y broses o drafod telerau erthygl 50 rywsut yn ennyn hyder ac yn dod â mwy o sefydlogrwydd i’r broses. Dyna’r peth olaf y bydd hyn yn ei wneud. Mewn gwirionedd, mae angen i ni fwrw ymlaen â’r broses hon er mwyn datrys yr ansicrwydd sy’n bodoli. A minnau wedi bod yn aelod o Gyngor y Gweinidogion—Gweinidog y farchnad fewnol—am ddwy flynedd a hanner, fy mhrofiad i yw bod cyfraith Parkinson yn sicr yn berthnasol ac mae’r gwaith yn ehangu i lenwi’r amser sydd ar gael. Felly, po fyrraf yw’r amserlen, y mwyaf rydym yn debygol o’i gyflawni. Yn bersonol nid wyf yn gweld pa mor anodd yw llunio trefniadau olynydd priodol i’n perthynas fasnachu gyda’r UE. Dros 50 mlynedd, dau gytundeb masnach rydd priodol yn unig y mae’r UE wedi llwyddo i’w negodi—gyda Mecsico a De Korea. Ni allaf weld pam na allwn ddefnyddio’r rheini fel templedi ar gyfer ein perthynas ein hunain â’r UE yn y dyfodol. Mae llawer o sôn wedi bod yn y lle hwn am y gwahanol fodelau sy’n bodoli ar gyfer cysylltiadau—model Norwy neu beth bynnag; mae’r rhain i gyd yn gwbl amherthnasol gan nad oes unrhyw ffordd, yn dilyn canlyniad y refferendwm, y gallem dderbyn llafur yn symud yn rhydd o fewn yr UE. Dyna holl bwynt y refferendwm—ni fyddem byth wedi cael un oni bai am y pryder ynghylch natur ddireolaeth ein ffiniau. A bydd unrhyw beth sy’n mynd i’n hatal rhag cael rheolaeth lwyr ar ein polisi mewnfudo ein hunain yn cael ei wrthod gan y cyhoedd yn gyffredinol.

Unwaith eto, rwy’n cytuno, yn ysbryd cytundeb trawsbleidiol, â’r hyn a ddywedodd y Prif Weinidog yn ei sylwadau—ac yn wir, arweinydd yr wrthblaid—am gytundeb ar fframwaith cyllidol o gwmpas Bil Cymru. Ni allaf weld sut y gallai fod yn dderbyniol o gwbl i bobl Cymru gael y Bil hwn wedi’i orfodi arnom oni bai ein bod yn gallu bod yn gwbl sicr, a’i fod yno mewn ffeithiau ariannol plaen, na fydd Cymru geiniog yn waeth ei byd ar ôl i’r Bil gael ei basio na chyn hynny. Ac yn hynny o beth, wrth gwrs, mae compact yr UE yn ddarostyngedig i’r un alwad fod yn rhaid i bob ceiniog y mae’r UE yn ei gwario yng Nghymru ar hyn o bryd ddod i Gymru ar ôl i ni adael yr UE.

Felly, o ganlyniad, nid yw Araith y Frenhines eleni ond yn mynd â ni rywfaint o’r ffordd, ond nid yn bell iawn mewn gwirionedd. Ni allaf ddeall o gwbl pam y dylai rhywbeth fel y dreth ar siwgr, a nodwyd yn araith arweinydd yr wrthblaid, gael ei hystyried fel cam ymlaen; mae’n fil hurt, mewn gwirionedd, pan edrychwch ar natur y dreth. Yn gyntaf oll, mae wedi’i dargedu’n wael gan fod suddoedd ffrwythau a diodydd llaeth yn cael eu heithrio, felly mae hynny’n golygu bod rhai o’r diodydd â’r mwyaf o siwgr ar y farchnad yn osgoi’r ardoll arfaethedig mewn gwirionedd. Er enghraifft, mae siocled poeth mawr iawn o Starbucks yn cynnwys 15 llwy de o siwgr, dwbl yr uchafswm dyddiol a argymhellir ar gyfer oedolyn, ond am ei bod yn ddiod laeth caiff ei heithrio rhag yr ardoll. A gellid dweud yr un peth am fathau eraill o ysgytlaeth, coffi a diodydd iogwrt.

Onid ydych yn credu ei fod yn gyfle i newid ffocws y dreth ar siwgr i wneud yn siŵr ei bod yn cynnwys pob math o siwgr mewn pob math o fwydydd?

Mae’n sicr yn gyfle i wneud hynny. Dylwn ddatgan buddiant yn hyn, gyda llaw, am fy mod yn gyfarwyddwr cwmni sy’n arbenigo mewn cynhyrchion di-siwgr, ac felly nid yw fy muddiant mewn gwirionedd yn rhagfarnllyd—. Nid wyf yn rhagfarnllyd tuag at y bil hwn mewn gwirionedd, ond yn dechnegol mae’n debyg y dylwn ddatgan y buddiant hwnnw.

Yr ail wrthwynebiad i’r dreth arfaethedig yw y bydd yn taro pobl dlawd yn galetach nag eraill. Mae hynny’n wir gyda threthi treuliant bob amser wrth gwrs, oherwydd mae’r 10 y cant o aelwydydd tlotaf eisoes yn talu mwy na 20 y cant o’u hincwm gros mewn tollau a TAW, sy’n fwy na dwbl yr hyn y mae’r aelwyd gyfartalog yn ei dalu, a bydd y dreth hon yn ychwanegu at y baich hwnnw.

Yn drydydd, mae’r dreth wedi’i chynllunio’n wael; mae’n fras iawn oherwydd bod yr ardoll yn cael ei phennu fesul litr o ddiod feddal lawn siwgr, nid fesul gram y litr. Felly, mae’n golygu y bydd llawer o ddiodydd sy’n waeth i chi o ran y cynnwys siwgr yn cael eu trethu ar lefel is. Mae’r Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn rhoi’r enghraifft o ddiod egni oren Sainsbury’s a Coca-Cola, dwy ddiod sy’n cael eu trethu ar y gyfradd uwch o 24c y litr. Mae tri litr o Coca-Cola yn cynnwys 318g o siwgr, sef yr un peth â dau litr o’r ddiod egni oren, ond oherwydd bod y dreth wedi’i chynllunio yn y modd hwn, byddwch yn talu 72c o dreth ar y tri litr o Coca-Cola, a 48c yn unig ar y ddiod egni sydd mewn poteli dau litr. Felly mae mwy o siwgr yn y botel lai o faint nag sydd yn y botel fwy o faint. Felly, mae’r ffaith fod y dreth wedi’i chynllunio’n wael hefyd yn golygu ei bod yn methu â chosbi’r diodydd sy’n cynnwys y mwyaf o siwgr.

Tynnodd y Prif Weinidog sylw hefyd at y newidiadau arfaethedig i Ddeddf Hawliau Dynol 1998 yn Araith y Frenhines, ac rwy’n cytuno â’r Prif Weinidog mai camau cosmetig yw’r rhain i raddau helaeth. Ni fydd yn gwneud unrhyw wahaniaeth go iawn i gwmpas y ddeddfwriaeth hawliau dynol, sydd y tu hwnt i gyrraedd sefydliadau seneddol yn y wlad hon, y credaf ei fod yn wrthwynebiad ar sail ddemocrataidd. Yn wir, mewn darlith yn ddiweddar dywedodd yr Arglwydd Sumption, un o’n barnwyr Goruchaf Lys mwyaf nodedig, fod Llys Hawliau Dynol Ewrop yn mynd y tu hwnt i’w bwerau cyfreithlon, yn tresmasu ar rôl gwleidyddion ac yn tanseilio’r broses ddemocrataidd. A chan fod Llys Hawliau Dynol Ewrop wedi datblygu ei gyfreitheg ei hun dros y 50 neu 60 mlynedd diwethaf, mae wedi dyrchafu ei hun ac mewn gwirionedd wedi gwaethygu’r diffyg democrataidd, a dylem, yn sicr fel seneddwyr, fod yn bryderus ynglŷn â hynny. Fel y dywedodd yr Arglwydd Sumption:

[Y Llys] sy’n chwifio’r faner ryngwladol bellach dros gyfraith sylfaenol a wnaed gan farnwyr sy’n ymestyn ymhell y tu hwnt i’r testun y mae’n gyfrifol am ei gymhwyso.

A dros lawer o flynyddoedd mae wedi datgan bod ganddo’r hawl i drin y Confensiwn fel yr hyn a elwir ganddo yn "offeryn byw".

Felly, mae barnwyr o awdurdodaethau mor bell i ffwrdd ag Azerbaijan, Armenia a Georgia, sy’n aelodau o’r sefydliad hwn, yn llunio’r cyfreithiau ar gyfer y wlad hon, boed honno’n Gymru neu’r Deyrnas Unedig. Gan fod y confensiwn Ewropeaidd wedi’i ddrafftio’n eang ac yn amwys iawn o ran egwyddor—yn wahanol iawn i awdurdodaeth cyfraith gyffredin a threftadaeth cyfraith statudol y wlad hon—mae’n golygu bod gennym system gyfreithiol sydd y tu hwnt i reolaeth ddemocrataidd.

Mae erthygl 8, sy’n cyfeirio at barch tuag at fywyd teuluol, rhywbeth na fyddai’r un ohonom yn gallu ei wrthwynebu mewn egwyddor, wedi cael ei ddehongli mewn gwahanol ffyrdd, ffyrdd y gallem eu gwrthwynebu. Nid oes amser i ni edrych ar fanylion hyn yn awr, ond fel mater o egwyddor gyffredinol, ni all fod yn iawn i farnwyr gael y gair olaf yn yr hyn sy’n gyfraith gwlad. Rhaid bod rhyw fodd democrataidd o wrthdroi hynny. Yn yr Unol Daleithiau, mae gennych y Goruchaf Lys, ond gall mwyafrif o ddwy ran o dair yn y ddau Dŷ Cyngres wrthdroi penderfyniadau barnwyr. Nid yw hynny’n bosibl o dan awdurdodaeth Llys Hawliau Dynol Ewrop ac ni fydd y ddeddfwriaeth hawliau dynol a argymhellwyd yn Araith y Frenhines yn gwneud unrhyw wahaniaeth i hynny. Felly mae’r wlad yn cael ei thwyllo os yw’n credu hynny o ganlyniad i’r hyn y mae’r Ysgrifennydd Cartref—a allai ddod yn Brif Weinidog cyn bo hir—wedi bod yn ceisio ei ddweud wrthym ers cyhyd.

Felly, mae Araith y Frenhines, yn anffodus, yn gyfle gwych a wastraffwyd. Nawr ein bod wedi gwneud y penderfyniad i adael yr UE, efallai y dylid rhwygo hon, ac y dylid cyflwyno un newydd i’r Senedd yn yr hydref gyda biliau gwirioneddol arwyddocaol a fydd yn mynd â ni lawer ymhellach ar y daith i adennill ein hannibyniaeth genedlaethol ac adfer uniondeb ein sefydliadau seneddol.

Cyflwynwyd Araith y Frenhines ar 18 Mai ac mae’n ymddangos yn amser pell iawn yn ôl pan feddyliwch am yr holl bethau sydd wedi digwydd ers hynny. Cafwyd ymgyrch chwerw, gynhennus y refferendwm Ewropeaidd, llofruddiaeth drasig ein cydweithiwr yn San Steffan, yr Aelod Seneddol Jo Cox, buddugoliaeth agos i’r ymgyrch dros adael yr UE—ac rwy’n gwybod bod yr Ysgrifennydd Gwladol a minnau wedi ymgyrchu gyda’n gilydd dros yr ochr ‘aros’ ar Stryd y Frenhines—ac wrth gwrs, ymddiswyddiad y Prif Weinidog, problemau yn fy mhlaid fy hun, a bellach ymddiswyddiad Nigel Farage a’r posibilrwydd o refferendwm annibyniaeth arall i’r Alban. Felly, mae’r ffaith fod yr holl bethau hynny wedi digwydd mewn cyfnod mor fyr o amser wedi goddiweddyd ein bywyd gwleidyddol, ac mae’n gwneud i bethau deimlo’n ansicr a chyfnewidiol iawn. Felly, mae’n eithaf anodd edrych yn ôl ar Araith y Frenhines a gweld ‘Sut y gwnaeth araith y Frenhines eleni effeithio ar gyfleoedd bywyd pobl yma yng Nghymru?’

Nawr, roedd brawddeg gyntaf un Araith y Frenhines yn crybwyll cryfhau’r economi er mwyn darparu diogelwch i bobl sy’n gweithio a chynyddu cyfleoedd bywyd i’r rhai mwyaf difreintiedig.

Honnodd y Prif Weinidog fod hon yn araith y Frenhines un genedl i Lywodraeth un genedl. Nawr, buaswn yn herio hynny’n bendant. Rwy’n credu bod y mesurau caledi a gyflwynwyd ers 2010 gan y glymblaid a’r Llywodraeth Geidwadol bresennol wedi gwneud y bwlch rhwng y rhai ffodus a’r rhai anffodus hyd yn oed yn fwy. Credaf fod yn rhaid i ni ystyried Araith y Frenhines yn y cyd-destun hwnnw.

Nid oes ond raid i chi edrych ar y ffordd y mae’r toriadau wedi effeithio’n anghymesur ar fenywod a phlant, pobl sy’n agored i niwed a phobl anabl. Yn 2014-15 yn y DU, roedd 200,000 yn fwy o blant yn byw mewn tlodi, gan godi’r nifer i 3.9 miliwn yn ôl y ffigurau diweddaraf gan y Grŵp Gweithredu ar Dlodi Plant ym mis Mehefin eleni. Roedd yn dweud,

Mae’r ffigurau arswydus hyn yn atgyfnerthu rhagamcanion gan arbenigwyr fel y Sefydliad Astudiaethau Cyllid a’r Resolution Foundation sy’n dweud bod disgwyl i dlodi plant yn y DU gynyddu 50 y cant neu fwy erbyn 2020.

Beth oedd yn mynd i’r afael â’r materion hynny yn Araith y Frenhines? Beth oedd yn pontio’r bwlch hwnnw yn Araith y Frenhines?

Yng Nghymru, yn ôl ffigurau gan yr Adran Gwaith a Phensiynau, ar ôl costau tai mae tua 200,000 o blant yng Nghymru yn byw mewn tlodi. Dyna 29 y cant o’r holl blant sy’n byw yng Nghymru. Yn amlwg, mae gan Lywodraeth Cymru strategaeth yn erbyn tlodi sydd wedi cael canmoliaeth uchel, ond nid yw’r prif ysgogiadau yn ein dwylo ni. Mae’r ffaith fod tlodi plant, yn 2016, yn tyfu ledled y DU yn warth ac yn gywilydd llwyr, ac nid oedd Araith y Frenhines yn gwneud dim i fynd i’r afael â’r mater hwnnw.

Bydd Araith y Frenhines yn cynyddu cyfleoedd bywyd i’r difreintiedig. Rwy’n siŵr fod swyddfeydd etholaethol pob un ohonoch yn llawn o bobl sy’n wynebu toriadau i’w budd-daliadau, yn enwedig pobl ag anableddau ers i’r lwfans byw i’r anabl ar gyfer pobl sydd â phroblemau iechyd hirdymor gael ei ddiddymu a’i ddisodli gan daliadau annibyniaeth bersonol. Mae gennym lu o achosion agored sy’n ymwneud ag asesiadau taliadau annibyniaeth bersonol ar ein llyfrau ar hyn o bryd. Dyma enghraifft i chi: roedd un o fy etholwyr, dyn ifanc a ddioddefodd anafiadau mewn damwain car rai blynyddoedd yn ôl, mewn poen difrifol, ac er iddo gael llawdriniaeth, ni allai gerdded yn bell o gwbl, ac fe gollodd ei hawliau, collodd ei gerbyd symudedd a chollodd ei obaith o gael byw bywyd normal mewn gwirionedd. A heb y cerbyd hwn, roedd yn hollol gaeth i’r tŷ. Roedd eisoes yn dioddef o iselder mawr ynglŷn â’i gyflwr a’i ragolygon cyn colli ei gymhwysedd i gymorth symudedd, ond roedd colli’r cerbyd yn ychwanegu’n fawr at ei iselder. Felly treuliodd bum mis yn ymladd y penderfyniad ac yn y pen draw, llwyddodd fy swyddfa i’w helpu i gael y penderfyniad wedi’i wrthdroi. Ond i feddwl bod dyn ifanc wedi gorfod treulio’r holl amser, a gwneud yr holl ymdrech, gan waethygu ei iselder, a hynny yn 2016, yn y wlad hon heddiw.

Felly, dyna realiti’r mesurau caledi a gyflwynwyd gan San Steffan. Rwy’n credu ei bod yn ddyletswydd ar Lywodraeth Cymru, ar bob un ohonom yma yn y Cynulliad, i wneud popeth yn ein gallu i dynnu sylw at beth yn union sy’n digwydd. Mae Araith y Frenhines eleni yn cynnwys rhai pethau y gallwn eu canmol—rwy’n cefnogi’r doll ar ddiodydd meddal ac rwy’n credu bod rhai pethau da ynglŷn â mabwysiadu sydd angen eu cyflwyno yng Nghymru—ond nid ydynt yn mynd i’r afael â’r problemau enfawr rydym yn eu gweld yn y gymdeithas heddiw. Mae’r bleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd, rwy’n credu, wedi ailbwysleisio’r problemau hynny.

Felly, i gloi, Lywydd, rwy’n credu bod Araith y Frenhines yn cynnig golwg gul iawn ar yr hyn sy’n digwydd yn y gymdeithas yma yng Nghymru heddiw—cyfle arall a gollwyd.

Hoffwn i estyn croeso i’r Ysgrifennydd Gwladol, yn ogystal â dweud, er bod croeso iddo fe bob tro yn y Cynulliad, fod y ddadl yma heddiw yn edrych yn eithriadol o ddibwrpas, mae angen dweud, nid yn unig gan fod pwrpas y ddadl yn cael ei ddiddymu ym Mil Cymru, ond oherwydd, fel sydd wedi cael ei grybwyll gan sawl siaradwr erbyn hyn, fod y tirlun gwleidyddol wedi newid mor drawiadol ers Araith y Frenhines fel nad oes modd, a dweud y gwir, i gymryd y ddadl yma o ddifri ynglŷn â phwrpas y Llywodraeth yn San Steffan, fel y mae wedi’i osod allan yn Araith y Frenhines, o ran strategaeth ar gyfer y flwyddyn nesaf. Rŷm ni i gyd yn derbyn bod yna newid Prif Weinidog a bod yna newid gwleidyddol, ac felly bod llawer o bethau, hyd yn oed y pethau pitw, a oedd yn Araith y Frenhines heb fawr o gyfle i gael eu cyflawni yn ystod y flwyddyn neu ddwy nesaf, gan fod y Llywodraeth gyfan yn mynd i ganolbwyntio ar Brexit a’r anghenion i ddarparu ar gyfer hynny. Dyna beth oedd pwrpas gwelliannau Plaid Cymru heddiw. Byddwn i’n licio jest amlinellu ychydig ar y gwelliant sy’n trafod yn arbennig cyfraith Ewrop a pharhad cyfraith Ewrop.

Wrth ymateb i Araith y Frenhines dros ddau fis yn ôl, roedd ein Haelodau Seneddol ni yn San Steffan wedi cynnig y dylai Araith y Frenhines fod wedi cynnwys Bil pwrpasol ar gyfer Brexit. Felly, roeddem ni’n broffwydol iawn fel Aelodau Seneddol ein bod am weld Bil a oedd yn gosod allan, pe bai Brexit yn digwydd, beth fyddai’n digwydd i gronfeydd strwythurol a beth fyddai’n digwydd i’r arian sydd yn dod o ran taliadau fferm sengl a’r polisi amaeth cyffredinol—felly, roeddem ni’n barod ar gyfer hynny—a hefyd yn dweud y dylai fod yna ddarpariaeth ddeddfwriaethol ar gyfer strategaeth y tu ôl i gronfeydd strwythurol a beth oedd pwrpas, felly, datblygu polisi amaeth. Rŷm ni i gyd yn gwybod nad yw polisi amaeth yn benodol yn bolisi cyffredin trwy wledydd Prydain o gwbl—mae’r polisi’n wahanol yng Nghymru, Lloegr, Gogledd Iwerddon a’r Alban. Felly, roeddem ni am weld Bil o’r fath yn yr Araith y Frenhines wreiddiol. Ni chafwyd hynny, ond cafwyd, yn ystod ymgyrch y refferendwm, nifer o addewidion gan y bobl a oedd yn ymgyrchu dros adael yr Undeb Ewropeaidd y byddai’r arian yn parhau, y byddai’r gyllideb yn parhau ac y byddai modd dal i ariannu cronfeydd strwythurol a’r arian polisi amaethyddol. Felly, rŷm ni yn gobeithio nawr y bydd Llywodraeth San Steffan yn ymateb i’r her yna drwy osod allan sut bydd hyn yn digwydd.

Yr ail elfen yn hyn, wrth gwrs, yw y ffaith ein bod ni, dros 40 mlynedd, wedi plethu ein cyfraith ni â chyfraith Ewrop. Mae nifer o bobl wedi dehongli hynny fel Ewrop yn dweud wrthym ni beth i’w wneud. Rwy’n ei ddehongli fel deddfu ar y cyd ag Ewrop. Nid oes modd amlinellu popeth mewn araith y prynhawn yma, ond ymysg y pethau sydd yn rhan o gyfraith Prydain a chyfraith Cymru erbyn hyn yw’r nifer o ddarpariaethau ar gyfer oriau gwaith gweithwyr. Fe soniodd yr Ysgrifennydd Gwladol ein bod yn cael derbyn y dreth dirlenwi, a’i bod yn cael ei datganoli i Gymru, ond, wrth gwrs, mae’r dreth dirlenwi yn deillio o gyfarwyddyd tirlenwi gan yr Undeb Ewropeaidd yn y pen draw. Mae nifer o ddatblygiadau ynni adnewyddadwy sy’n digwydd yng Nghymru hefyd o dan gyfarwyddyd gan yr Undeb Ewropeaidd. Mae gan y Gymraeg statws cyd-swyddogol yn yr Undeb Ewropeaidd nad oes ganddi yn San Steffan. Mae hynny’n rhywbeth i’w gofio. Mae gennym gynllun difa diciâu mewn gwartheg sydd wedi’i ddatblygu ar y cyd â’r Undeb Ewropeaidd, ac mae yna wir berig, nid yn unig y bydd arian yn cael ei golli o’r cynllun hwnnw ond hefyd y bydd Ewrop yn dechrau edrych o’r newydd ar yr ardaloedd o Gymru sy’n dioddef o TB mewn gwartheg ac efallai’n dechrau amau a oes statws glân gan Gymru. Oherwydd, yn y cyd-destun Ewropeaidd, rydym yn wlad sy’n dioddef yn drwm o TB mewn gwartheg ar adegau.

Felly, mae’r pethau yma ymysg y ffordd rŷm ni wedi ffurfio a deddfu dros Gymru dros y 40 mlynedd diwethaf, naill ai o dan San Steffan neu o dan y Cynulliad. Felly, mae’n rhwym, rwy’n meddwl, ar y Llywodraeth yn San Steffan i egluro sut y byddwn ni’n awr yn mynd ati i ddarparu yn y meysydd yma. Hefyd, y peth syml, wrth gwrs, yw dweud a datgan yn glir iawn bod cyfraith Ewrop yn parhau nes ei bod wedi cael ei diddymu’n benodol gan y Cynulliad hwn neu, yn achos deddfau sy’n briodol, gan San Steffan.

I orffen, ac ynghlwm â’r cwestiwn yma, rwyf eisiau dychwelyd hefyd i’r ffaith bod angen neges glir a chryf, a chyfeiriodd yr Ysgrifennydd Gwladol yn lled at hynny, fod dinasyddion o’r Undeb Ewropeaidd i’w croesawu yng Nghymru, yn cyfrannu’n fawr at ein gwasanaeth iechyd a’n heconomi ni, a bod modd iddyn nhw aros, heb unrhyw amheuaeth o gwbl, yn achos teuluoedd ac unigolion, fod gofyniad iddyn nhw ddychwelyd i wledydd eraill.

Pan ddaeth Llywodraeth glymblaid y DU i rym yn 2010, roedd yr angen i achub yr economi yn un brys. Roedd Prydain wedi dioddef y dirwasgiad gwaethaf ers yr ail ryfel byd ac roedd ganddi’r diffyg strwythurol mwyaf ond un o’r holl economïau datblygedig. Roedd diweithdra wedi cynyddu bron i hanner miliwn. Mae economeg Keynesaidd yn argymell gwario ar fenthyciadau pan fydd economi yn dioddef, ond mae hefyd yn argymell cwtogi ar wariant y Llywodraeth yn ystod cyfnodau o ffyniant. Ond roedd Gordon Brown wedi torri’r cylch, gan esgus bod yna ben draw i ffynnu a methu. Wedi’r cyfan, mae’r rhai sy’n benthyg yn benthyg, ond y rhai sy’n rhoi benthyg sy’n gosod y telerau: dyna’r wers sy’n wynebu gwledydd a gredai y gallent fenthyg i osgoi methu.

Pan agorodd Gordon Brown bencadlys Lehman Brothers yn Llundain yn 2004, dywedodd:

Hoffwn dalu teyrnged i’r cyfraniad rydych chi a’ch cwmni yn ei wneud i ffyniant Prydain.

Wrth gwrs, arweiniodd eu cwymp yn 2008 at y wasgfa gredyd.

Adroddodd y Swyddfa Archwilio Genedlaethol fod Trysorlys Mr Brown wedi cael rhybudd dair blynedd cyn i Northern Rock ddod yn agos at fynd i’r wal yn dweud bod angen iddo sefydlu cynlluniau brys i ymdrin ag argyfwng bancio ond ni wnaethant ddim am y peth.

Cyn y wasgfa gredyd, dywedodd y Gronfa Ariannol Ryngwladol fod system fancio’r DU yn fwy agored i ddyledion eilaidd nag unman arall yn y byd. Ar ôl y wasgfa gredyd, adroddodd yr Awdurdod Gwasanaethau Ariannol fod y Llywodraeth Lafur ar y pryd yn rhoi pwyslais gwleidyddol parhaus ar yr angen i’r Awdurdod Gwasanaethau Ariannol beidio â bod yn rhy llawdrwm, ac rydym i gyd, wrth gwrs, yn dal i dalu’r pris.

Mae fy ngeiriadur yn diffinio caledi fel bod heb ddigon o arian. Felly, etifeddiaeth ydyw yn hytrach na dewis. Mae asesiadau realistig o gyflwr economi’r DU yn ymwneud â gwneud penderfyniadau anodd i leihau’r diffyg a rheoli gwariant. Yn y byd ariannol go iawn, yr ateb yw lleihau gorwariant a chynhyrchu gwarged cyllidebol, gan ddarparu diogelwch yn awr a sicrwydd yn erbyn dirywiad yn y dyfodol.

Pe bai ymdrechion wedi’u gwneud i leihau’r diffyg yn gyflymach, byddai’r toriadau wedi bod yn fwy. Pe bai ymdrechion wedi’u gwneud i leihau’r diffyg yn arafach byddai cyfraddau llog wedi bod yn uwch a’r toriadau wedi bod yn fwy. Diolch i waith caled pobl yng Nghymru a ledled y DU, mae’r diffyg wedi gostwng ddwy ran o dair, ceir bron i 2.9 miliwn yn fwy o swyddi yn y sector preifat, a cheir dros 900,000 yn fwy o fusnesau. Mewn ymateb i hyn a datblygiadau diweddar, rydym wedi cael y coctel Carwyn clasurol o sothach, stŵr, bwlio a beio, pan fo angen i ni, yn lle hynny, weithio gyda’n gilydd i sicrhau’r canlyniadau gorau posibl, manteisio ar gyfleoedd a darparu ffordd newydd a mwy addas o drechu tlodi a diweithdra yng Nghymru, yn ogystal â’r bwlch ffyniant rhyngom ni a gweddill Prydain.

Mae’n rhaid i ni fynd i’r afael â’r rhwystrau i gyfloedd ac yn ganolog i Araith y Frenhines mae newidiadau mawr i helpu i ledaenu cyfleoedd bywyd i bawb. Bydd Bil yr Economi Ddigidol, fel y clywsom, yn rhoi hawl gyfreithiol i bob aelwyd gael cysylltiad band eang cyflym. Bydd y gofynion yn y Bil cynllunio a seilwaith cymdogaethau, sy’n ymwneud â’r comisiwn seilwaith cenedlaethol ar gyfer darparu swyddi a thwf, yn gymwys i Gymru, fel y bydd darpariaethau sy’n ymwneud â mabwysiadu yn y Bil Plant a Gwaith Cymdeithasol. Bydd y Bil diwygio’r carchardai a’r llysoedd yn cyflwyno’r diwygiadau mwyaf a welwyd i’n carchardai ers oes Fictoria, gan sicrhau nad llefydd ar gyfer cosbi’n unig yw’r rhain ond hefyd i adsefydlu troseddwyr, er mwyn rhoi cyfle i bawb fynd yn ôl ar y trywydd iawn. Bydd y Bil cynilion oes yn helpu pobl i gynilo a gwneud cynlluniau ar gyfer y dyfodol, yn enwedig pobl ifanc a phobl ar incwm isel.

Mae’r Bil gwrth-eithafiaeth a diogelu yn rhoi pwerau newydd i asiantaethau gorfodi’r gyfraith i ddiogelu pobl sy’n agored i niwed, gan gynnwys plant, rhag propaganda eithafol ac i hyrwyddo gwerthoedd cyffredin goddefgarwch a pharch. Bydd y Bil arian troseddol yn cynnwys trosedd newydd i gorfforaethau sy’n methu ag atal staff rhag hwyluso osgoi talu treth.

Er bod y Bil Heddlua a Throsedd yn ymwneud yn bennaf â materion nad ydynt wedi’u datganoli yn ymestyn i Gymru, mae Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno memorandwm cydsyniad deddfwriaethol mewn perthynas â chymalau o’r Bil y mae’n ystyried eu bod yn berthnasol i faterion datganoledig. Mae hyn yn cynnwys cryfhau diogelwch i bobl sy’n destun ymchwiliad ac mae’n sicrhau diogelwch pellach i blant a phobl ifanc rhag camfanteisio rhywiol. Rwy’n gobeithio felly y bydd y Cynulliad yn cefnogi hynny. Mae’r Bil hefyd yn rhoi pwerau i’r heddlu symud person sy’n ymddangos fel pe bai’n dioddef o anhwylder meddyliol i le diogel ac yn atal defnyddio celloedd yr heddlu fel man diogel ar gyfer unrhyw berson o dan 18 oed. Diolch byth, fodd bynnag, nid yw’n cynnwys datganoli plismona. Fel y dywedodd cyn-Weinidog Llywodraeth Lafur y DU Kim Howells ddydd Llun, mae’r syniad fod Cymru wedi’i hynysu oddi wrth Brydain yn sothach cenedlaetholgar, ac mae Carwyn Jones wedi colli gafael ar sut y mae’r rhan fwyaf o bobl yng Nghymru yn meddwl.

Roedd Harold Wilson yn arfer dweud bod wythnos yn amser hir mewn gwleidyddiaeth. Wel, mae’n ymddangos fel oes wleidyddol gyfan yn ôl, fel y crybwyllwyd eisoes, er pan gyflwynwyd Araith y Frenhines i’r Senedd ar 18 Mai 2016. Ar wahân i’r llu o faterion economaidd, masnachol a chymdeithasol rydym yn eu hwynebu yn awr, mae’n anochel i Gymru fod y sylw’n canolbwyntio yn awr ar Fil Cymru. Nid oes amheuaeth fod y Bil newydd i’w groesawu o’i gymharu â’r Bil drafft blaenorol a gyhoeddwyd fis Hydref diwethaf. Fodd bynnag, rydym unwaith eto yn wynebu materion sy’n parhau heb eu datrys. Yn fwyaf nodedig, nid yw’r Bil yn cynnwys datganoli plismona, ac mae cyflogau athrawon hefyd yn parhau i fod yn gymal cadw cadarn yn y Bil, o ganlyniad i drafodaethau parhaus ar y trosglwyddiad ariannol sydd ei angen i gefnogi datganoli. Mae angen cywiro hyn. Gwn fod y Prif Weinidog a Llywodraeth Cymru yn parhau i bwyso ac annog dadleuon a chraffu seneddol ar y materion hyn. Ni ddylai fod angen dweud mai’r cyfan y mae Cymru yn ei fynnu gan Lywodraeth y DU yw tegwch a pharch—rhaid cael tegwch a pharch ar y naill ochr a’r llall.

Yn yr un modd, nid yw’n gwneud synnwyr i mam a dad ar Stryd Fawr Coed Duon nac i gyfreithwyr cyfansoddiadol fod datganoli pwerau ledled y Deyrnas Unedig i’w weld mor dameidiog ac ad hoc. Mae Llywodraeth y DU, eto heddiw, wedi argymell meiri metro, fel y crybwyllwyd, a fydd yn arwain at roi pwerau dros blismona yn nwylo un person. Eto i gyd, parheir i wadu datganoli pwerau o’r fath i’r Cynulliad Cenedlaethol cyfan, ac nid oes unrhyw resymeg i hyn.

Cefais fy nharo gan y sylwadau yn y Siambr ddoe gan fy ffrind Huw Irranca-Davies, yr Aelod dros Ogwr, Cadeirydd y Pwyllgor Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Er bod Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi cael gwahoddiad i ddod gerbron y pwyllgor, meddai, hyd yn hyn nid oedd wedi derbyn y gwahoddiad i fynychu. Er ei bod yn dda gweld Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn ein cyfarch ni heddiw—hawl y bydd y Bil Cymru yn ei diddymu gyda llaw—mae’n bwysig fod cyfathrebu a chydweithredu rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru cystal ag y bo modd iddo fod, ac yn seiliedig ar barch y naill tuag at y llall, gan fod Llywodraeth Lafur Cymru bob amser wedi ceisio bwrw ymlaen â’r broses ddatganoli drwy gonsensws trawsbleidiol, lle bo hynny’n bosibl.

Mae’n anodd amgyffred a deall pam fod Bil Cymru wedi’i frysio, yn enwedig pan ystyriwch nad oedd trafodaethau rhwng swyddogion y DU a Llywodraeth Cymru wedi dod i ben. Hefyd, mae’r amserlen bresennol ar gyfer taith y Bil yn gyfyngedig a brysiog ac nid yw’n rhoi fawr iawn o amser ar gyfer craffu gwerthfawr. Mae deddfwriaeth frysiog, fel rwy’n siŵr y bydd pawb yn y Siambr hon yn gwybod, yn arwain at gyfraith wael iawn.

Heddiw rwyf i, gyda fy nghyd-Aelodau ym Mhlaid Lafur Cymru, yn cefnogi gwelliannau Plaid Cymru fel mater o egwyddor. Dylai’r pwerau a gynigir i’r Alban a Gogledd Iwerddon gael eu cynnig i Gymru hefyd. Mae’r Prif Weinidog wedi dadlau’r safbwynt hwnnw’n gyson yn y Siambr hon, ac mae Carwyn Jones wedi arwain ar hyn drwy ddadlau bod angen i ni symud tuag at ddull mwy cydlynol a chyson o weithredu gan Lywodraeth y DU, dull sy’n trin pob rhan o’r DU gyda pharch cyfartal. Nid yw bellach yn ymarferol i Gymru’r unfed ganrif ar hugain gael ei llywodraethu ar sail cyfansoddiad anysgrifenedig sydd wedi datblygu’n anghyfartal ar hyd a lled y gwahanol aelodau o’r Deyrnas Unedig, ac i gyfeiriad cynyddol wahanol i’r setliad datganoli.

Yn yr un modd, nid yw fy etholwyr wedi fy anfon yma i Gynulliad Cenedlaethol Cymru i drafod materion cyfansoddiadol datganoli yn ddiddiwedd. Maent wedi fy anfon yma—fel y crybwyllwyd eisoes—i frwydro dros eu teuluoedd gweithgar, i sicrhau gwell dyfodol i’n cymunedau, i ymladd yn erbyn tlodi a chreu swyddi, a chael y fargen orau sy’n bosibl iddynt. Nid yw Araith y Frenhines yn cyflawni hynny. Gadewch i ni fod yn onest, roedd Araith ddiweddaraf y Frenhines yn gyfle arall a gollwyd i fynd i’r afael â llawer o’r materion mawr sy’n wynebu Cymru a’r DU yn ehangach. Araith y Frenhines ddisylwedd oedd hi a ddarparwyd yng nghysgod y refferendwm Ewropeaidd y rhagwelai’r Prif Weinidog yn hyderus y byddai’n ei ennill. Mae golygydd PoliticsHome.com, Kevin Schofield, wedi crynhoi gwerth rhagfynegiadau’r Prif Weinidog yn daclus:

Felly yn y bôn, byth ers i David Cameron ein sicrhau nad yw Prydeinwyr yn rhoi’r gorau iddi, mae pawb wedi rhoi’r gorau iddi. Ac eithrio Jeremy Corbyn.

Heddiw ac yfory a thrennydd, a’r wythnos ar ôl hynny, a’r mis ar ôl hynny wedyn, gwn na fydd Llywodraeth Cymru yn rhoi’r gorau i’w phenderfyniad diwyro i roi i bobl Cymru y parch a’r broses ddemocrataidd y maent yn ei haeddu, yn gydradd â’n cyd-ddinasyddion ar hyd a lled y Deyrnas Unedig. Diolch, Lywydd.

Yn ogystal â mynd i’r afael â’r hyn a gafodd ei ddweud yn Araith y Frenhines, rwy’n credu ei bod yn bwysig ystyried, fel y mae eraill wedi’i wneud, yr hyn na chafodd ei ddweud, a hefyd i nodi bod 28 o’r 30 Bil a gyhoeddwyd yn hen gyhoeddiadau. Roedd y sylw i Gymru, sydd bellach yn orfodol, yn fyrrach nag arfer hyd yn oed, gyda brawddeg yn unig ar gyflwyno Bil Cymru, rhywbeth rydym eisoes wedi craffu arno cyn y broses ddeddfu. Mae’n drist nodi hefyd na chrybwyllwyd Cymru unwaith gan y Prif Weinidog nac arweinydd yr wrthblaid yn San Steffan yn eu cyfraniadau i’r ddadl ar Araith y Frenhines yn Nhŷ’r Cyffredin. Fel y clywsom, mae yna nifer o Filiau Cymru-a-Lloegr, ychydig o filiau Prydain, yn ogystal â Biliau ar gyfer y DU gyfan. Rwy’n credu mai un peth sydd angen ei ystyried yn dilyn Araith y Frenhines eleni yw sut y gallwn weithredu proses newydd ar gyfer deddfau o’r fath sydd ar gyfer Cymru a Lloegr, neu ar gyfer Prydain yn unig neu’r DU gyfan sy’n gallu dod â Llywodraethau at ei gilydd, gan gynnwys y gweinyddiaethau datganoledig, fel y gellir cydweithio ar y Biliau hynny, hyd yn oed os ydynt yn parhau i fod yng nghategori materion a gedwir yn ôl ym mha bynnag Fil Cymru a ddaw i rym yn y pen draw.

Rwy’n gobeithio y rhoddir ystyriaeth i rai o’r syniadau yn Araith y Frenhines amgen Plaid Cymru. Mae Simon Thomas eisoes wedi cyfeirio at yr angen am Fil cronfeydd wrth gefn yr EU, ac rwy’n gobeithio y rhoddir ystyriaeth ddifrifol iddo, a bydd nifer o gymunedau yn y wlad hon yn disgwyl Bil o’r fath. Mae’n amlwg, rwy’n credu, ein bod angen Bil i sefydlu comisiwn annibynnol i ddatrys anghydfodau cyllido rhwng Llywodraeth y DU a’r Llywodraethau cenedlaethol datganoledig. Datgelwyd annhegwch fformiwla Barnett gan gomisiwn annibynnol Holtham flynyddoedd lawer yn ôl, yn ogystal â nifer o gomisiynau eraill cyn ac ar ôl hynny, a byddai’r methiant i ddyrannu arian canlyniadol llawn i Gymru o ganlyniad i HS2, yn ogystal ag enghreifftiau eraill, yn cael eu datrys, fel y dylent gael eu datrys, gan gomisiwn annibynnol yn y dyfodol. Mae sefydlu comisiwn annibynnol hefyd yn hanfodol yng nghyd-destun y ddadl sy’n dod i’r amlwg ynglŷn â’r fframwaith cyllidol a fydd yn cynnwys y trefniadau rhannu treth sydd ar y gorwel rhwng y DU a Llywodraeth Cymru.

Fel y nodwyd gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru, dylai comisiwn dyfarnu annibynnol fod yn elfen hanfodol felly yn y fframwaith cyllidol sy’n dod i’r amlwg ar gyfer y DU. Cynigiodd adroddiad Canolfan Bingham mai’r corff hwn, neu gorff annibynnol arall, fydd yn gyfrifol am ddyfarnu mewn achosion o anghydfod rhwng Llywodraethau na ellir eu datrys drwy brosesau gweinidogol ar y cyd—ac os oes un peth rydym wedi’i ddysgu o’r ddadl hon heddiw, mae’n eithaf posibl, buaswn yn awgrymu, y ceir anghydfod neu ddau rhwng dwy Lywodraeth yn y dyfodol.

Yn Araith y Frenhines, byddem wedi croesawu Bil darlledu a fyddai o’r diwedd yn datganoli’r cyfrifoldeb, neu ran o’r cyfrifoldeb, dros ddarlledu yng Nghymru. Byddai hynny’n sefydlu ymddiriedolaeth y BBC ar gyfer Cymru fel rhan o gorff BBC mwy ffederal ar lefel y DU. Ac wrth gwrs, fel rhan o’r Bil darlledu hwn, byddem wedi croesawu gweld y cyfrifoldeb dros S4C yn cael ei drosglwyddo i Gynulliad Cenedlaethol Cymru, yn ogystal â chyllid ar gyfer y sianel sydd ar hyn o bryd gyda’r Adran dros Ddiwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon yn Whitehall.

Mae Aelodau eraill wedi sôn am y cyfrifoldeb dros blismona. Byddai datganoli plismona fel rhan o Fil Cymru, neu fel rhan o ddeddfwriaeth blismona ar wahân, wedi cael croeso mawr gennym. Mae canlyniadau etholiadau comisiynwyr heddlu a throseddu yn ddiweddar wedi arwain at sefyllfa lle mae pedwar Comisiynydd Heddlu a Throseddu Cymru yn datgan eu bod yn cefnogi datganoli plismona, yn ogystal â’r ffaith fod y mwyafrif o’r pleidiau yn y Cynulliad Cenedlaethol wedi cefnogi datganoli plismona.

Mae Plaid Cymru yn credu bod ffordd well o gyflwyno diwygiadau i garchardai, ac fel y soniais yn fy sylwadau agoriadol, mae hynny’n rhywbeth a fydd yn fater Cymru-a-Lloegr, yn Fil Cymru-a-Lloegr, ac rwy’n gobeithio’n fawr iawn y bydd yr Ysgrifennydd Gwladol yn gallu rhoi ymrwymiad pendant, os na fydd carchardai’n cael eu datganoli yn fuan, y bydd y ddeddfwrfa hon a Llywodraeth Cymru yn cael eu cynnwys ar y cam cyn y broses ddeddfu wrth i Filiau pellach symud ymlaen ar blismona.

Byddai Plaid Cymru wedi croesawu Bil, fel llawer o bleidiau eraill rwy’n siŵr, i drosglwyddo cyfrifoldeb, o’r diwedd, dros bontydd Hafren i Lywodraeth Cymru pan fyddant yn dychwelyd i berchnogaeth gyhoeddus. Fel Aelod sy’n cynrychioli rhanbarth Dwyrain De Cymru, gallaf ddweud y byddai hynny wedi cael croeso cynnes yn ein cymunedau. Byddai hyn wedi galluogi Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad Cenedlaethol i benderfynu ar y lefel briodol o dâl, os o gwbl, sydd ar gyfradd uchel ar hyn o bryd ac sy’n niweidiol i economi Cymru.

Ceir ambell elfen a grybwyllwyd gan eraill y mae Plaid Cymru yn eu croesawu yn Araith y Frenhines, gan gynnwys y doll ar ddiodydd meddal—rhywbeth a gynigwyd gan Blaid Cymru beth amser yn ôl ac a wawdiwyd gan bobl sydd bellach wedi cael tröedigaeth Ddamascaidd. Rwy’n gobeithio, wrth gloi, y bydd San Steffan dros y misoedd nesaf yn gallu cyflawni ei addewid o agenda o barch rhwng y ddwy Lywodraeth sy’n rheoli’r wlad. Rwy’n amau nad ydym eto wedi gweld hwnnw’n datblygu’n llawn. Diolch.

Os caf ofyn ynglŷn ag elfen y Bil Cymru drafft yn Araith y Frenhines, Ysgrifennydd Gwladol, bydd Aelodau’r Siambr hon yn ymwybodol iawn o fy mhryderon ynghylch datganoli treth, neu’n hytrach, y gostyngiadau dilynol a wneir yn y grant bloc ar ôl datganoli treth. Rydym yn derbyn ei fod yn eithaf syml yn y flwyddyn gyntaf, gyda chyfran o dreth incwm yn cael ei chodi yma, ond yn y blynyddoedd dilynol, mae’n rhaid i ni gael mecanwaith, fel y bydd yr Ysgrifennydd Gwladol yn gwybod, ar gyfer mynegeio, a bydd angen ystyried ffactorau megis poblogaeth a chwyddiant. Felly, Ysgrifennydd Gwladol, mae hwn yn faes cymhleth, ac nid oes amheuaeth gennyf y caiff mecanwaith ei ddyfeisio, ond rwy’n credu mai’r hyn y mae’r Siambr hon ei eisiau yw hyder y bydd y mecanwaith hwnnw yn un a fydd yn gwasanaethu pobl Cymru cystal ag y bo modd. Yn yr Alban, cafodd mater y newid yn y boblogaeth ei ystyried wrth benderfynu ar y mecanwaith yno. Penderfynwyd na ddylai hynny fod yn rhan o’r risg i Lywodraeth yr Alban mewn perthynas â chyfran yr Alban o dreth incwm, ac rwy’n credu y byddem yn gobeithio cael yr un trefniadau yma. Tybed a allech roi rhywfaint o eglurder i ni ar y meddylfryd a’r trafodaethau gyda’r Trysorlys o ran y mecanweithiau sy’n cael eu hystyried. Ac os gwelwch yn dda, Ysgrifennydd Gwladol, cymerwch sicrwydd o hyn: nid yw’n fater o ddiffyg hyder ynoch chi; mae gennym ychydig bach mwy o hyder ynoch chi nag sydd gennym yn y Trysorlys, dyna’i gyd.

Croesawaf yr Ysgrifennydd Gwladol yma heddiw, a byddwn o ddifrif yn ei groesawu yn ôl eto fel y gall y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol rwy’n Gadeirydd arno ymgysylltu’n adeiladol i graffu ac yn wir ei helpu i wella Bil Cymru. Nawr, efallai nad ydynt yn trafod hyn hyd syrffed yn y dafarn, ond rwy’n fwy na pharod i brynu peint iddo yn y Mountain Hare ym Mrynna os yw’n derbyn ein gwahoddiad; efallai dau beint hyd yn oed, Ysgrifennydd Gwladol, ac nid wyf erioed wedi prynu dau beint i neb. [Torri ar draws.] Nid i bob un ohonoch. [Chwerthin.]

Nid oes yr un ohonom, yn sicr, am weld Bil sydd yn wir yn sicrhau camau ymlaen i Gymru, ond sydd â chanlyniadau anfwriadol a fyddai’n peri pryder ac a allai ddadwneud y setliad datganoli hyd yn oed. Mae ein pwyllgor—hoffwn dalu teyrnged yma i gyn-aelodau’r pwyllgor a’r aelodau presennol, a’r cyn-Gadeiryddion hefyd—wedi bod yn casglu llawer o dystiolaeth gan dystion arbenigol, a byddwn yn parhau i dderbyn tystiolaeth drwy gydol yr haf. Cafwyd croeso gofalus i rai o’r newidiadau a wnaed i’r Bil drafft gwreiddiol, a gafodd ei wfftio gan bawb, ond mae rhai pryderon cyffredin a difrifol eisoes yn dod yn amlwg.

Er gwaethaf sicrwydd pendant gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru, mae tystion i’r pwyllgor wedi mynegi pryderon y gallai’r asesiadau newydd o’r effaith ar gyfiawnder, o’u defnyddio ar y cyd â phwerau sydd ar gael yn barod i’r Ysgrifennydd Gwladol, gael eu defnyddio er mwyn rhoi feto ar ddeddfwriaeth a wneir yng Nghymru yn y dyfodol. Mae hyn yn codi’r posibilrwydd fod y ddarpariaeth hon yn ymestyn neu o leiaf yn atgyfnerthu gallu Llywodraeth y DU i lesteirio ewyllys Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad Cenedlaethol hwn. Awgrymwyd nad yw’r asesiadau hyn o’r effaith ar gyfiawnder yn cyflawni unrhyw ddiben defnyddiol, neu y gallent fod yn niweidiol hyd yn oed, i fuddiannau Cymru, ac felly cynigir y dylid cael gwared arnynt.

Mae’r Bil yn argymell ein bod yn symud tuag at fodel cadw pwerau, o fath tebyg i’r un a ddefnyddir yn yr Alban, er nad yn union yr un fath, lle y gallai Llywodraeth Cymru ddeddfu ar unrhyw fater nad yw wedi’i gadw yn ôl yn benodol i Senedd y DU. Beirniadwyd y Bil drafft gwreiddiol yn llym am gynnwys rhestr mor eang o gymalau cadw nes ei fod, yn amlwg, yn lleihau gallu Cymru i ddeddfu ar lawer o faterion. Ond hyd yn oed yn awr, mae’r tystion yn dweud wrthym nad yw ysbryd llawn y model cadw pwerau yn hunanamlwg, ac mae pryderon eang y gallai rhai o’r pwerau a gedwir yn ôl ddechrau dadwneud y broses ddatganoli. Ni fyddai hynny’n dderbyniol, Ysgrifennydd Gwladol, felly bydd yn rhaid ystyried a gwneud newidiadau.

Er mwyn lleihau pryderon ynglŷn â sut i ddelio ag esblygiad parhaus corff o gyfreithiau a wnaed yng Nghymru neu sy’n berthnasol i Gymru, a goblygiadau hyn ar gyfer awdurdodaeth benodol, er nad o reidrwydd ar wahân, mae Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi sefydlu’r gweithgor ar gyfiawnder yng Nghymru. Yn wir, byddai’r dull hwn yn cael ei groesawu, wrth gwrs. Ond mae ein pwyllgor yn clywed nad yw Prif Weinidog Cymru a Llywodraeth Cymru wedi cael gwahoddiad i bennu’r cylch gorchwyl ac nad ydynt wedi cael eu gwahodd yn ffurfiol eto i gymryd rhan, ac i Weinidogion y DU yn unig y bydd y gweithgor yn adrodd ac nid i Lywodraeth Cymru. Eto i gyd, gyda pheth ailfeddwl, byddwn yn dweud wrth Ysgrifennydd Gwladol Cymru y gallai grŵp sefydlog sy’n ystyried y twf yn neddfwriaeth Cymru dros gyfnod o amser fod â gwerth gwirioneddol, ar yr amod bod Llywodraeth Cymru yn cymryd rhan uniongyrchol.

Mae mwy, wrth gwrs, ac mae’n rhaid i mi ddweud mai dyna pam yr ydym wedi gofyn i Ysgrifennydd Gwladol Cymru ymddangos ger ein bron i rannu’r hyn y mae’n ei feddwl, ac i ystyried yr hyn sy’n rhaid i ni ei newid yn ôl arbenigwyr cyfansoddiadol a chyfreithiol blaenllaw. Dywedodd un o’r tystion arbenigol wrth y pwyllgor fod angen i Fil Cymru fod yn ‘uchelgeisiol’. Heriais hynny, a gofyn pam na allai fod yn ddim mwy na datganiad pragmataidd ac ymarferol o’r hyn sy’n bodoli eisoes. Dywedodd y tyst,

Oherwydd rwy’n credu bod cyfansoddiadau yn cyfleu negeseuon ynglŷn â pha fath o wleidyddiaeth rydych yn ei harfer mewn gwlad, pa fath o gymdeithas yr hoffech fyw ynddi, pa fath o ddyheadau sydd gennych ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol.

Aeth yn ei blaen:

A’r holl negeseuon hyn, symbolaidd neu beidio, ar lefel ddatganiadol neu ar lefel dechnegol iawn—credaf y dylai’r cyfansoddiad fynd ymhellach na mynegiant technegol a chyfreithiol o realiti gwleidyddol yn unig.

Mae rhannau o’r Bil hwn i’w croesawu. Mae’n well na’r drafft gwreiddiol. Mae’n cynnwys rhai buddugoliaethau i Gymru, ond mae hefyd yn cynnwys maglau posibl a allai ddadwneud ein setliad datganoli. Felly, rwy’n rhoi croeso cynnes unwaith eto i Ysgrifennydd Gwladol Cymru—nid yw’n ddieithr i’r Senedd hon—ddychwelyd i’n pwyllgor a’n helpu i wella’r Bil er lles Cymru, er lles pobl Cymru ac er mwyn sicrhau setliad cyfansoddiadol mwy gwydn.

Rwy’n galw ar yr Ysgrifennydd Gwladol i siarad.

Wel, diolch, Fadam Lywydd. Bu’n bleser cael gwrando yn astud iawn ar y ddadl.

It’s a pleasure to have listened to, I think, what has been a respectful and interesting debate. I didn’t realise that I was the first that hadn’t been heckled, as was highlighted by the First Minister. But, as I look around, I think I know most people pretty well—I don’t know absolutely everyone, but I hope that that sets the tone for a mature relationship that the UK Government can have, through the Wales Office, and the Welsh Government, and the Assembly, in turn. And I’m determined to continue that as a dialogue, so, many of the points that have been raised I’d like to continue in that spirit.

I think, out of the issues that have been raised, there have been some common themes, and I’m grateful to all of those Members who have spoken. I haven’t got the opportunity to go through, within the limited time that’s available, all of the points made by all of the Members. But, if I can just highlight a couple of points that have been raised.

The first is in relation to Europe. I think there are naturally some questions, some concerns, about the direction of policy. Some people raised surprise that I said that article 50 wouldn’t be invoked for at least two years. Well, it’s quite clear that there won’t be a new Prime Minister in place until 9 September. Now, that is some months after the Brexit referendum. It’s obvious that the new Prime Minister won’t exercise article 50 immediately at that period, because they—he or she—will want to take stock and consider the implications, and discuss with the devolved administrations and with Members of Parliament, of all political persuasion, in terms of the approach that they would like to see. So, therefore, that demonstrates that several months will pass from the Brexit referendum until article 50 is invoked.

And I say this positively. Because, if there is a different view that lies within the Assembly—clearly, Neil Hamilton said the sooner the better, and I think maybe the First Minister might have said something similar last week, that he wanted article 50 invoked sooner rather than later. Well, if that is the view of the Assembly, I think it would be helpful if the Assembly took a formal position, so that that could inform the European Unit, and the new Prime Minister, in terms of where it goes.

For me, personally, I believe that an element of stability, an element of negotiation with individual European nations, in order to strengthen our position, in order to get to a position whereby we have strong relationships, where we clearly understand the intentions and the will of allies around Europe, is a sensible way forward. And we can use the interim period in order to put the United Kingdom, Wales, and all of the constituent parts of the United Kingdom, in a strong position in order to embark on those negotiations. Because, come what may, unless all 27 of the member states of the European Union agree, when article 50 is invoked, then the two-year clock will start ticking. I think that it would be a sensible position in order to understand Assembly Members’ views on that. It’s not for me to tell you what to do, but I think that that would be helpful in terms of inputting whether you would like article 50 invoked immediately, or whether you think that a delay would be more sensible.

The other theme, within the time limit that remains, is the Wales Bill. Much attention has rightly been given to the fiscal framework—I prefer to call it ‘Barnett adjustment’. Because, absolutely, the only model that we’ve got that existed in relation to this sort of situation is as the Scotland Act passed last year. The Scottish Parliament, naturally, wouldn’t pass a legislative consent motion until there was satisfaction over the fiscal framework. I think that that is a natural place. I mean, I’ve said clearly to the First Minister that that’s the position I would expect the Assembly to take. So, I would hope that the introduction of the funding floor would give confidence.

Reference has been made to Gerry Holtham’s report and the funding floor of 115 per cent minimum, and the spending level is above that as it stands. The funding floor of 115 per cent as a minimum has been introduced and, again, it received Gerry Holtham’s support, as well as much support in the wider community. He has also published some models for which a Barnett adjustment could be used, and that again is a helpful position in which to get to. So, it is in that spirit that I want to continue this discussion, which will be developed in parallel with the Bill.

There are lots of other points that I wanted to cover, but, unfortunately, I haven’t. But in terms of the financial consequentials that come to this place, I just really do want to underline that HS2 consequentials absolutely came, and that is accepted by Members of Parliament in Plaid Cymru. Because the HS2 consequentials led to the 16 per cent increase in capital spending, because it was a consequential out of the Department for Transport budget. So, I really wanted to underline that.

And, finally, if I can respond to the questions about attending the Constitutional and Legislative Affairs Committee here at the Assembly, I thought the Chairman and I, through informal discussion, had come to an arrangement, so I was somewhat surprised and disappointed to see the criticism that had been aired in the media and press thereafter. I’m happy to continue a discussion in order to come to a situation that works for both of us, and I would hope that that will be accepted in the spirit in which it’s intended. Thank you.

Rwy’n galw ar Jane Hutt i ymateb i’r ddadl.

Diolch yn fawr. Hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd Gwladol Cymru am ei gyfraniad i’r ddadl heddiw, ac am ei ymateb yn ogystal, ac i’r Aelodau am eu cyfraniadau i’r ddadl hefyd. Wrth gwrs, fel y dywedwyd heddiw, mae’r ddadl flynyddol ynglŷn â rhaglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU wedi dod yn ddigwyddiad rheolaidd yng nghalendr y Cynulliad, ond os aiff popeth yn iawn, fel y dywedodd pawb, gan gynnwys y Prif Weinidog yn ei sylwadau agoriadol, bydd y dadleuon hyn yn dod i ben. Bydd Bil Cymru yn cael gwared ar y gofynion diangen sy’n cyfyngu ar y ffordd yr ydym yn cyflawni busnes y Siambr hon ar hyn o bryd, ac rydym yn croesawu hynny, ond wrth gwrs, ar lefel bersonol rydym yn croesawu’r Ysgrifennydd Gwladol, fel y rhoesom groeso i’ch rhagflaenydd—credaf i ni ddweud yr un peth y llynedd—a’ch croesawu, wrth gwrs, nid yn unig fel cyn-Aelod o’r Cynulliad hwn, ond yn bersonol, gan ein bod yn rhannu’r un etholaeth, Bro Morgannwg, a mwynhau’r cyfle hwnnw.

Credaf y gallwn gytuno nad yw’r gofyniad i’r Ysgrifennydd Gwladol ymweld â’r Cynulliad, i ymgynghori â ni ynglŷn â rhaglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU, yn cyflawni unrhyw ddiben bellach ac rydym yn cydnabod hynny. Ond mae’n ddiddorol edrych yn ôl a gweld ein bod, ers mis Mehefin 2008, wedi trafod 88 cynnig cydsyniad deddfwriaethol—88 o achosion pan wnaed darpariaeth gan ddeddfwriaeth y DU mewn maes datganoledig, gyda’r Cynulliad yn penderfynu a ddylai roi cydsyniad deddfwriaethol ai peidio. Mae ein ffocws ni, wrth gwrs, ar raglen ddeddfwriaethol Llywodraeth Cymru, ond mae’n rhaid i ni fod yn effro i’r gorgyffwrdd rhwng ein deddfwriaeth ein hunain a deddfwriaeth Llywodraeth y DU, a galluogi atebion ar gyfer y DU gyfan lle bo’n briodol i gael eu datblygu drwy ddeddfwriaeth y DU os mai dyna yw ein hopsiwn gorau. Mewn gwirionedd, mae proses y cydsyniad deddfwriaethol yn egwyddor gyfansoddiadol bwysig, a chredaf ei bod yn bwysig dweud hynny yn y ddadl hon y prynhawn yma. Pan fo pwerau deddfwriaethol gan y Cynulliad, ni ddylai San Steffan ddeddfu heb gydsyniad y Cynulliad, na deddfu i addasu cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad heb gydsyniad y Cynulliad.

Bydd Bil Cymru yn darparu cydnabyddiaeth statudol, sydd i’w groesawu ar gyfer y confensiwn allweddol hwn. Ni fu ganddo sail statudol yng Nghymru fel sy’n wir, wrth gwrs, yn yr Alban, a bydd Bil Cymru yn darparu hynny. Ac mae hynny’n newid pwysig sydd i’w groesawu. Ond dylai’r Bil ei gwneud yn glir fod y confensiwn yn berthnasol pan fo’r Senedd yn deddfu i addasu cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad, yn ogystal â phan fo’r Senedd yn deddfu ar faterion sydd eisoes wedi’u datganoli. Mae’n amhosibl dweud ar hyn o bryd sawl gwaith y bydd angen i ni ofyn i’r Cynulliad am ei gydsyniad deddfwriaethol dros y flwyddyn sydd i ddod. Ond rwyf wedi ysgrifennu at y Llywydd gydag asesiad cychwynnol Llywodraeth Cymru o raglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU a’i goblygiadau ar gyfer busnes y Cynulliad. Rydym eisoes wedi gosod memoranda ar gyfer cynigion cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Eiddo Diwylliannol (Gwrthdaro Arfog) a’r Bil Heddlua a Throsedd; mae Mark Isherwood eisoes wedi rhoi sylwadau ar hynny y prynhawn yma.

Hoffwn siarad o blaid y ddau welliant a gyflwynwyd gan Blaid Cymru. O ran y gwelliant cyntaf, cytunwn y dylid cynnig pwerau i Gymru os ydynt yn cael eu cynnig i’r Alban neu Ogledd Iwerddon. Mae’n bryd cael dull mwy cydlynol a chyson gan Lywodraeth y DU sy’n trin pob rhan o’r DU gyda’r un parch. O ran yr ail welliant, mae’n rhaid rhoi blaenoriaeth i sicrhau parhad deddfwriaeth bwysig yr UE a roddwyd mewn grym yng Nghymru a gweddill y DU. Nid yw’n glir eto, wrth gwrs, sut y caiff y parhad hwn ei gyflawni, ond mae’n rhaid i ni wneud popeth yn ein gallu i sicrhau nad yw’r cynnydd a wnaed dros y blynyddoedd, yn enwedig, er enghraifft, fel y trafodwyd ddoe yn y Siambr, ar faterion amgylcheddol ac ar ddiogelu hawliau gweithwyr, yn cymryd cam yn ôl.

Dychwelodd yr Ysgrifennydd Gwladol at fater pwysig yr ymateb ers 23 Mehefin o ran ein hymateb i’r refferendwm. Unwaith eto, rwyf am ddilyn o’r hyn y mae Prif Weinidog Cymru wedi’i ddweud yn ei lythyr at Brif Weinidog y DU, yn dilyn canlyniad y refferendwm. Rydym yn gwneud popeth yn ein gallu i warchod buddiannau Cymru, cryfhau’r economi ac uno’r genedl. Mae’n bwysig i ni gydnabod, a dywedodd Prif Weinidog Cymru hyn yn glir iawn wrth Brif Weinidog y DU, y dylai Cymru gymryd rhan lawn yn y broses o drafod ymadawiad y DU o’r UE er mwyn sicrhau bod buddiannau Cymru a’i phobl yn cael eu hystyried yn llawn er mwyn i ni sicrhau’r cytundeb gorau. Rwy’n falch fod yr Ysgrifennydd Gwladol wedi gwneud sylwadau ar hynny a’r cyfleoedd yn ei ddatganiad agoriadol.

Er mwyn rhoi rhai enghreifftiau i chi, mae’r Ysgrifennydd dros yr Economi a’r Seilwaith, Ken Skates, eisoes wedi cyhoeddi cyfres o fesurau tymor byr i ddiogelu swyddi a chynnal hyder a sefydlogrwydd economaidd, gan gynnwys digwyddiad twf swyddi pwysig yng ngogledd Cymru, a chredaf fod yr Ysgrifennydd Gwladol wedi cael gwahoddiad i’r digwyddiad hwnnw hefyd. Mae Mark Drakeford, yr Ysgrifennydd dros Gyllid a Llywodraeth Leol yn gwneud popeth yn ei allu i sicrhau nad yw Cymru’n colli unrhyw gyllid yn dilyn canlyniad y refferendwm. Dyna’r hyn y mae pobl yn dymuno’i glywed o ran ein hymateb. Ddydd Llun, bydd y Prif Weinidog a’r Ysgrifennydd dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, Lesley Griffiths, yn cyfarfod â ffigyrau allweddol o sectorau amgylcheddol ac amaethyddol Cymru i drafod goblygiadau penderfyniad y DU i adael yr Undeb Ewropeaidd.

Hoffwn dynnu sylw hefyd at y llythyr a ysgrifennodd Prif Weinidog Cymru at Theresa May ddoe, ac mae’n dilyn pwynt Simon Thomas ynghylch gwladolion yr UE. Ysgrifennodd i ddweud ei fod yn fwyfwy pryderus ynghylch sefyllfa gwladolion yr UE sy’n byw, yn gweithio neu’n astudio yng Nghymru. Wrth gwrs, rydych chi hefyd wedi gwneud sylwadau, Ysgrifennydd Gwladol, ar y myfyrwyr sy’n dod i Gymru yn ddiweddarach yn y flwyddyn a’r rhai sydd eisoes yn byw ac yn astudio yng Nghymru. Wrth gwrs, dywedodd y Prif Weinidog wrth yr Ysgrifennydd Cartref fod llawer o sectorau busnes ledled Cymru, ac yn y DU yn gyffredinol yn wir, gan gynnwys y GIG, yn dibynnu ar wladolion yr UE i lenwi swyddi hanfodol. Mae’n gofyn iddi gadarnhau y bydd gwladolion yr UE sy’n gweithio ac yn byw yma pan fydd y DU yn gadael yr UE yn cadw’r hawl i wneud hynny. Mae hefyd yn siarad am brofiadau negyddol gwladolion yr UE a mewnfudwyr eraill o ran effaith ymddygiad camdriniol a throseddau casineb, sydd wedi cael sylw gennym, wrth gwrs, fel Llywodraeth Cymru, a gan yr heddlu a’r comisiynwyr heddlu a throseddu, gan gydnabod bod hwn yn fater hollbwysig, sydd, yn anffodus, yn un o ganlyniadau trist iawn y refferendwm.

Mae llawer o Filiau wedi cael eu crybwyll heddiw—wedi cael eu croesawu neu eu nodi a phwyntiau wedi eu gwneud. Rwy’n siŵr y bydd llawer iawn o ddiddordeb yn nadansoddiad Neil Hamilton o’r diwydiant diodydd meddal mewn perthynas ag ardoll y Bil Cyllid ar y diwydiant diodydd meddal. Wrth gwrs, fel y dywed Jenny Rathbone, mae Llywodraeth Cymru’n dymuno lleihau faint o siwgr y mae pobl yn ei fwyta ac wedi annog yr Ysgrifennydd Gwladol dros Iechyd yn gyson i roi camau gweithredu mwy cadarn ar waith ynglŷn â siwgr ar lefel y DU.

Yn briodol ac yn bwysig, mae’n rhaid i mi dynnu sylw at y pwyntiau a wnaed am blismona gan Rhianon Passmore a Steffan Lewis. Byddent yn croesawu’r gwelliannau a gynigiwyd gan y Prif Weinidog i Fil Cymru. Mae hon yn neges gref iawn—yn gyson, rhaid i mi ddweud, ag argymhellion trawsbleidiol comisiwn Silk—fod Llywodraeth Cymru yn cynnig gwelliannau, gan ganolbwyntio ar y ffaith nad yw’r blaenoriaethau a bennir ar gyfer plismona drwy Gymru a Lloegr, o dan y trefniadau presennol, yn gallu adlewyrchu amgylchiadau unigryw Cymru yn gywir, a mynd ymlaen i ddweud mai plismona yw’r unig brif wasanaeth nad yw’n gyfrifoldeb y sefydliadau datganoledig yng Nghymru ar hyn o bryd, ac wrth gwrs, yr effaith a gaiff hynny o ran cydweithio â gwasanaethau golau glas eraill. O ganlyniad, ceir tystiolaeth glir gan Silk y byddai datganoli yn creu gwell aliniad rhwng polisïau ar gyfer mynd i’r afael â throseddu a’i achosion, yn ogystal ag atebolrwydd dros blismona.

Mae Julie Morgan yn tynnu sylw at ddigwyddiadau pwysig ers y cyflwynwyd Araith y Frenhines yn San Steffan—yn wir, mae Simon Thomas yn sôn sut y mae’r dirwedd wleidyddol wedi newid cymaint—ac mae hi’n iawn i dynnu sylw at y gwrth-ddweud yn Araith y Frenhines, sy’n honni bwriad i gryfhau’r economi a chynyddu cyfleoedd bywyd pobl ifanc, ond yna mae hi’n nodi’n glir, fel y credaf y gallwn ac fel rydym wedi’i wneud yn y Siambr hon, effaith caledi a’r effaith o ran anghydraddoldebau yn dyfnhau a’r toriadau i’n cyllideb, ond hefyd mae’n rhoi enghreifftiau, fel y gallwn ni, o effaith polisïau a gedwir yn ôl i Lywodraeth y DU, yn enwedig mewn perthynas â lles, ac rydym i gyd yn gwybod ac yn deall yr effaith honno ar fywydau pobl sy’n agored i niwed. Rwy’n credu mai dyma pam ei bod mor bwysig ein bod yn edrych ar hyn o ran y persbectif ehangach, o ran yr hyn y gallwn ei wneud gyda’n pwerau a’n cyfrifoldebau, a sut y gallwn eu datblygu a’u cryfhau.

Mae hyn yn dod â mi at y pwynt hollbwysig ynglŷn â fframwaith cyllidol, y cyfeiriodd y Prif Weinidog ato yn ei ddatganiad agoriadol hefyd. Mae cymal 16 yn dileu’r ddarpariaeth yn Neddf Cymru 2014 ar gyfer refferendwm cyn datganoli treth incwm. Wel, ie, os ydym am symud ymlaen â hynny, mae’n rhaid i ni gydnabod bod rhaid iddo ddod gydag ymrwymiad llawn i fframwaith cyllidol y gallwn gytuno arno. Ar hyn o bryd, byddai’r ddarpariaeth yn ei adael yn agored i Drysorlys y DU ddatganoli cyfrifoldebau treth incwm drwy Orchymyn, heb unrhyw ofyn am ymgynghoriad â’r Cynulliad neu Weinidogion Cymru. Mae Llywodraeth Cymru yn cynnig gwelliant fel na fydd pwerau gwneud Gorchmynion yn arferadwy oni bai bod fframwaith cyllidol llawn yn ei le, ac mae’n rhaid i hynny gynnwys y pwyntiau a wnaed. Gwnaeth Nick Ramsay y pwynt hefyd ynglŷn â gwrthbwysiad grant bloc teg, ateb hirdymor i gyllid teg, cynnydd yn nherfyn benthyca cyfalaf Llywodraeth Cymru, a materion eraill, ond mae’n rhaid i’r ddwy Lywodraeth gytuno arnynt. Mae Llywodraeth Cymru wedi argymell y dylai’r Ysgrifennydd Gwladol gyflwyno dogfen y fframwaith cyllidol gerbron y Senedd cyn gwneud Gorchymyn Trysorlys, ac na ddylid gwneud y Gorchymyn nes y bydd Dau Dŷ’r Senedd a’r Cynulliad wedi cytuno ar y fframwaith cyllidol—sy’n hollbwysig o ran y ffordd ymlaen.

Yn olaf, byddwn yn dweud bod Huw Irranca-Davies wedi dangos y ffordd fel Cadeirydd newydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, yn dilyn gwaith rhagorol—ac wrth gwrs, y mae’n aelod o hyd—David Melding, rhagflaenydd y Cadeirydd. Mae’n ei gwneud yn glir iawn fod cyfle go iawn yma i ni weithio gyda’n gilydd. Mae’r pwyllgor bellach yn weithredol ac mae’r gwahoddiad wedi dod, nid yn unig cyn y ddadl hon, ond codwyd cwestiynau wrth gwrs ynglŷn ag a fyddech yn derbyn y gwahoddiad i fynychu’r pwyllgor hwnnw fel Ysgrifennydd Gwladol, ac rwy’n gobeithio y bydd yn gwneud hynny, gan fod cymaint y gallwn ei ennill o’r ymgysylltiad llawn hwnnw a’r cwrteisi rydym wedi’i gynnig heddiw.

Yn fyr, os caf ymyrryd i ddweud fy mod yn croesawu ymateb adeiladol Ysgrifennydd Gwladol Cymru i barhau i drafod hyn, ac nid fy nghynnig terfynol oedd dau beint; rwy’n barod i fynd yn uwch. [Chwerthin.]

Iawn, ar y nodyn hwnnw rwy’n meddwl y gallwn ddod i ben. Diolch i’r Ysgrifennydd Gwladol am ei bresenoldeb heddiw. Efallai mai hon yw’r ddadl olaf ar Araith y Frenhines yma, ond gall fod yn sicr y bydd Llywodraeth Cymru, y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, a’r Cynulliad yn gweithio gyda’i gilydd i fonitro rhaglen ddeddfwriaethol y DU, hyrwyddo buddiannau Cymru yn y dyfodol a mynd o’r fan hon heddiw gyda’r ymgysylltiad cadarnhaol hwnnw wrth i ni i gyd droi at y gêm fawr heddiw, i gefnogi ein tîm buddugol heno yn Ffrainc. Diolch yn fawr.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Byddwn yn pleidleisio yn electronig ar y pleidleisiau sy’n weddill ar gyfer yr eitem hon. Yn unol â Rheol Sefydlog 11.15, fe gytunodd y Pwyllgor Busnes y bydd unrhyw bleidlais angenrheidiol yn digwydd ar ddiwedd y ddadl, ac, oni bai fod tri Aelod yn dymuno i mi ganu’r gloch, rwy’n symud yn syth i’r bleidlais.

Rwy’n galw felly am bleidlais ar welliant 1 a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 34, yn ymatal dim, ac yn erbyn 11. Mae’r gwelliant felly wedi’i dderbyn.

Derbyniwyd y gwelliant: O blaid 34, Yn erbyn 11, Ymatal 0.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 1 i gynnig NDM6060.

Rwy’n galw nawr am bleidlais ar welliant 2 a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid y gwelliant 34, yn ymatal 11, ac yn erbyn dim. Mae gwelliant 2 felly wedi’i dderbyn.

Derbyniwyd y gwelliant: O blaid 34, Yn erbyn 0, Ymatal 11.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 2 i gynnig NDM6060.

Rwy’n galw nawr am bleidlais ar y cynnig fel y’i diwygiwyd.

Cynnig NDM6060 fel y’i diwygiwyd:

Mae Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi cynnwys rhaglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU 2016/2017.

Yn gresynu at y ffaith nad yw Bil Cymru arfaethedig Llywodraeth y DU yn mynd mor bell â chynnig pwerau tebyg i’r rhai sydd ar gael i’r Alban, neu sy’n cael eu cynnig i’r Alban.

Yn nodi’r Briff Ymchwil: ‘Cymru a’r UE: Beth mae’r bleidlais i adael yr UE yn ei olygu i Gymru?’ ac yn credu y dylid gwneud darpariaethau, ar ôl i’r DU adael yr UE, i sicrhau bod pob deddfwriaeth sy’n rhoi effaith i Gyfarwyddiadau a Rheoliadau’r UE yn ymwneud â meysydd fel diogelu’r amgylchedd, hawliau gweithwyr, diogelwch bwyd ac amaeth yn cael eu cadw yng nghyfraith Cymru a’r DU oni bai y cânt eu dirymu gan y Senedd berthnasol.

Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 35, yn ymatal dau, ac yn erbyn 10. Mae’r cynnig, felly, fel y’i diwygiwyd wedi ei dderbyn.

Derbyniwyd y cynnig NDM6060 fel y’i diwygiwyd: O blaid 35, Yn erbyn 10, Ymatal 2.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6060 fel y’i diwygiwyd.

Diolch i’r Ysgrifennydd Gwladol ac rydym yn symud yn awr ymlaen at ein heitem nesaf o fusnes.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.